Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

511
van tradisionele leerstukke, wat dan gebalanseer moet word met ʼn grondwetlike
waardesisteem, wat tans die rigting moet aandui waarvolgens oplossings gevind moet word.
Die Konstitusionele Hof was korrek in sy beklemtoning dat die behoorlike waardering van sowel
die Grondwet as ons gemenereg noodsaaklik is om gevolg te gee aan die verpligting om die
gemenereg te ontwikkel. Die ontwikkeling moet sodanig geskied, dat dit optimale ontwikkeling
verleen aan die normatiewe waardesisteem soos dit in die Grondwet vervat word.
Die Hoogste Hof van Appèl ondersteun ʼn model van regsontwikkeling wat erkenning verleen
aan fundamentele regte soos vervat in die Grondwet. Die regsontwikkeling moet
dienooreenkomstig kan bydra tot die uitbreiding van komponente van ʼn bepaalde regsleerstuk.
Wanneer waardes egter in konflik met mekaar verkeer, sal ʼn belange-afwegingsproses
plaasvind. Openbare beleid kan ook toegepas word om aanpassings tot die waardesisteem te
weeg te bring. Howe sal ook nie geredelik enige aanpassings ten opsigte van die gevestigde
normatiewe waardesisteem aanbring nie.
Daar is geen klarigheid watter regsbeginsels – publiek, privaat of ʼn kombinasie daarvan
van toepassing is op uitgekontrakteerde ooreenkomste nie. Die howe het bevind dat by
dienskontrakte sowel publiek- as privaatregbeginsels van toepassing is. Die reëls van
natuurlike geregtigheid is ook op hierdie ooreenkomste van toepassing.
Die howe het egter nog nie hierdie aspek van die toepassing van geregtelike hersiening op
ander administratiewe ooreenkomste, soos uitgekontrakteerde ooreenkomste, van
toepassing gemaak nie. Hierdie judisiële swygsaamheid het verrykende gevolge in die
konteks van die moderne Suid-Afrikaanse administrasie, waar die uitkontraktering van
publieke funksies alledaags voorkom.
In ʼn neutedop gestel : Die verbruiker, belastingbetaler of kliënt bevind hom/haar in ʼn
onbenydenswaardige posisie waar openbare dienste uitgekontrakteer word, in die sin dat
hy/sy geen regsremedie teenoor die privaat instansie het nie. Hy/sy is nie ʼn party tot die
kontrak nie en kan dus nie op kontraktuele remedies vertrou nie. Die feit dat hy/sy
toevertrou word aan deliktuele remedies, hou ook geen belofte in nie.
Die harmoniëring van die publiek- en privaatreg, veral op die gebied van die kontraktereg,
is ʼn proses wat reeds geruime tyd in die Suid-Afrikaanse Reg aan die gang is. Dit is nie ʼn
eenrigtingproses nie. Soms bestaan dit daaruit dat handelinge wat eerder in die
privaatregtelike domein gehanteer kan word gedekriminaliseer word. In ander gevalle is dit
weer wenslik dat aangeleenthede wat histories in die privaatregtelike domein hanteer is,
aan groter inspraak en toesighouding deur die staat onderwerp word (Die moderne
ontwikkeling in die arbeidsreg is hiervan ʼn goeie voorbeeld).
Die Grondwet maak dit vir die howe moontlik om die proses op ʼn verantwoordelike en
gestruktureerde basis verder te ontvou, ingevolge prosesse waarvolgens dit tradisioneel