Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

506
Die invloed van die Handves van Regte op die gebied van die kontraktereg is ʼn aspek wat nie
in die verlede veel aandag geniet het nie. Die vernaamste oogmerk van die Handves van
Regte is om veral die basiese regte van die individu te beskerm teen ongevraagde inmenging
deur die staat en sy instellings. Die bepalings van die Handves van Regte is veral van
toepassing op staatsoptrede, met ander woorde vertikale toepassing op die staatonderdaanverhouding.
Wat egter ook van belang is, is die horisontale toepassing van die
bepalings van die Handves van Regte op privaatregtelike verhoudings tussen kontrakpartye.
Die kontraktereg pas nie maklik aan by veranderde sosiale en ekonomiese omstandighede nie.
Die huidige kontrakteregdoktrine is gebaseer op die paradigma van ʼn vrye mark, waarin
vrywillige deelname deur individue op gelyke grondslag in ʼn wedyweringsproses, sonder die
inmenging van die staat, tot voordeel van die gemeenskap sal meewerk. Die teendeel is egter
waar. Sosiale en ekonomiese realiteit het die afgelope paar jaar drasties verander.
Deelnemers aan die vryemarkstelsel kontrakteer selde met mekaar op gelyke grondslag. Die
groot gevaar bestaan egter dat, indien die oplossing nie deur die howe daargestel word nie,
ongelykheid deur middel van wetgewing deur die owerheid reggestel gaan word. Die huidige
gemeneregdoktrine rakende die kontraktereg kan wel die nodige verandering ondergaan. Dit
kan slegs plaasvind deur die toepassing van die beginsels van goeie trou, of bona fides.
ʼn Duidelike koersverandering het ook reeds in verskeie hofsake na vore getree, soos Tuckers
Land and Development Corporation (Pty) Ltd v Hovis, 1014 Rand Rietfontein Estates, Ltd v
Cohn1015 en Sasfin (Pty) Ltd v Beukes1016 . In laasgenoemde saak het die hof beslis dat
ongelyke voorwaardes in die kontrak teenstrydig kan wees met die openbare belang. Dit is
derhalwe ongeldig, indien die voorwaardes nie aan die vereistes van eenvoudige geregtigheid
tussen individue voldoen nie.
Die vraag kan tereg gevra word of die howe nie te veel vasklou aan die sekerheid wat in die
verlede deur die gemenereg daargestel is nie. Kontrakteervryheid het jare lank aan die hand
van die pacta sunt servanda-beginsel in die kontraktereg as anker gedien. Die vraag kan
gevra word, of die tyd nie miskien aangebreek het om hiervan weg te beweeg, veral noudat ʼn
nuwe bedeling tot stand gekom het. Die pacta sunt servanda-beginsel moet nie meer as die
alfa en omega beskou word nie.
ʼn Daadwerklike waarskuwing moet gerig word dat die toepassing van die bepalings van die
Handves van Regte op die gebied van die kontraktereg, uiters delikaat gedoen moet word.
Groter onsekerheid oor die inhoud en toepassing van die bepalings in ʼn kontrak moet ook nie
na vore tree nie.
Indien ʼn hof weens toepassing van die bepalings van die Handves op die afweging van regte
ingevolge Artikel 8(2) bevind dat die gemenereg of wetgewing nie voldoende beskerming aan
1014 1980(1) SA 645 (A).
1015 1937 AD 317.
1016 1989(1) SA 1 (A).