Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

503
In dié proefskrif is daar ʼn basis, of platform geskep aan die hand waarvan administratiewe
gretigheid geanaliseer kan word. Wanneer die kritiese analise van die begrip “administratiewe
geregtigheid” hanteer word, moet die kritiek hierin as opbouend van aard beskou word. Om die
kritiese analise van die geregtigheidsbegrip te vergemaklik, is veral verwys na verskeie hofsake
en die uitsprake daarin gelewer.
Wanneer die prerogatiewe wat aan die oppergesag verleen word, oorweeg word, blyk dit dat
administratiewe geregtigheid daarmee in botsing kom. Selfs ʼn skrywer soos Dicey het
gerieflikheidshalwe hierdie kontroversiële aspek van prerogatiewe beskerming vermy. Hy het
nie ag geslaan op die ekstensiewe beskerming en privilegie wat die staat geniet het toe hy
geskryf het nie. Kritici soos Wade het uitgewys dat dit besonder moeilik sou wees om hierdie
voordele wat die staat geniet het, te kon versoen met die idee van gelykheid, selfs wanneer die
behoefte vir ʼn effektiewe regeringstelsel in beginsel erken word. Die beginsel van “The King
can do no wrong” was aan die orde van die dag. Die koning was egter onderhewig aan
dieselfde reg as sy onderdane en moes dieselfde vergoeding verskaf aan ʼn party wat hy
benadeel het. Dit moes in dieselfde mate geskied as wat ʼn buiteparty vergoeding sou moes
betaal, indien laasgenoemde ʼn ander benadeel het.
Artikels 1(c), 2, 83, 84 en 85 van die Grondwet handel oor die konstitusionele vereistes
rakende die prerogatiewe. Artikel 2 bepaal dat die Grondwet die hoogste reg van die republiek
is. Enige regsvoorskrif, of optrede wat nie daarmee versoen kan word nie, is ongeldig. Die
verpligting daardeur opgelê, moet nagekom word. Dit is derhalwe duidelik dat die
Staatspresident in die uitvoering van sy ampspligte ondergeskik is aan die Grondwet. Die
oppergesag van die Grondwet beteken dus dat wetgewende organe ingelyks daarteenoor
aanspreeklik is. Wetgewers is kragtens demokratiese beginsels steeds teenoor die onderdane
van die land aanspreeklik.
Met die daarstelling van die Grondwet wil dit nou blyk dat die Staatspresident in die uitvoering
van sy bevoegdhede en funksies deur die howe tot verantwoording geroep kan word. Sekere
prerogatiewe val die Staatspresident nog steeds toe, maar dit kan nou getoets word aan die
hand van die administratiewe geregtigheidsbeginsel, soos vervat in Artikel 33.
Die sake van Boesak v Minister of Home Affairs and Another1006 en Council of Civil Service
Unions v minister for the Civil Service1007 dien as bewys dat al die grade van hersiening wel op
die prerogatiewe regte van toepassing is. 1008
Wanneer administratiewe geregtigheid in Artikel 33 van toepassing gemaak word op die
prerogatiewe van die Staatspresident, is in dié proefskrif kritiek uitgespreek oor die howe se
hantering daarvan in die sake van President of the Republic of South Africa v South African
1006 1987(3) SA 665 (CPD).
1007 1984(3) ALL ER 935 (HL).
1008 Die administratiewe geregtigheidsklousule, vervat in Artikel 33 vind wel toepassing op bogemelde prerogatiewe funksies en bevoegdhede wanneer daar
gekyk word na Artikel 8(1), wat bepaal dat die Handves van Regte van toepassing is op die totale reg en die wetgewende, die uitvoerende en die
regsprekende gesag en alle staatsorgane bind.