Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

497
Beginsels van redelikheid, onpartydigheid en billikheid is inderdaad belangrik tot die
ontwikkeling van die beginsel van openbare verantwoordelikheid en moet inderdaad
ingevolge die goedgekeurde waardes van die gemeenskap getoets kan word. Artikel 33(3)
maak voorsiening vir die nodige kontrolering en afdwinging van bogemelde publieke
verantwoordelikheid. 997
Om aan die vereistes van Artikel 33(3) te voldoen en dit verder uit te brei, is die Wet op die
Bevordering van Administratiewe Geregtigheid, Wet 3 van 2000, op 3 Februarie 2000
gepromulgeer.
Die hoofdoel van die Wet word in die aanhef vervat :
“(a) to promote an efficient administration and good governance; and
(b) create a culture of accountability, openness and transparency in the public
administration or in the exercise of a public power or the performance of a public
function, by giving effect to the right of just administrative action.”
Die beginsel van hersiening is terselfdertyd ʼn moedige poging om die beginsel van
deelname te bevorder. Die daarstelling van ʼn Handves van Regte verseker die insluiting
van ʼn nuwe regswetenskaplike uitgangspunt, wat as basis sal dien waarop
administratiewe geregtigheid kan voortbou. ʼn Handves van Menseregte sal ten minste ʼn
gedeelte van die model van demokratiese vervolmaking verseker.
Die redelikheidsbegrip is nie iets nuuts in die Suid-Afrikaanse Reg nie. Dit is vermeld dat
dit reeds meer as 2400 jaar aan die reg bekend was. Verskeie skrywers en filosowe soos
onder andere Sokrates, Plato, Aristoteles en Cicero het hulle daarmee besig gehou. So is
daar heelwat uitsprake deur Cicero, wat in verband met sy bespreking van reg in die
algemeen en die verband tussen verskillende vorme daarvan met die begrip aequitas
handel. 998
Vanuit die regshistoriese agtergrond is dit dus duidelik dat die begrippe “billikheid”, “equity”
en “aequitas” ʼn belangrike rol gespeel het in die Suid-Afrikaanse Reg en regspleging,
hetsy alleenstaande, of in samehang met verwante begrippe soos “regverdigheid”,
“geregtigheid” of “redelikheid”.
Billikheid of billikheidsoorweging speel ʼn rol, waar daar eerstens leemtes of lucunae in die
bestaande reg aangevul moet word. Tweedens, moet die betrokke regsreël of beginsel ʼn
regsmiddel toelaat wat onbillike gevolge sal teëwerk. In so ʼn geval is die vermoede dat die
997 Artikel 33(3): Nasionale wetgewing moet verorden word om aan hierdie regte gevolg te gee, en moet –
a)voorsiening maak vir die hersiening van administratiewe optrede deur 'n hof of, waar dit gepas is, 'n onafhanklike en onpartydige tribunaal;
b) die staat verplig om aan die regte in subartikels (1) en (2) gevolg te gee; en
c) 'n doeltreffende administrasie bevorder.”
998 Volgens Cicero is die krag van billikheid op 'n tweërlei basis begrond. Enersyds berus dit op die direkte beginsel van waarheid, geregtigheid en dit wat
“billik en goed” (aequum et bonum) is en andersyds, het dit betrekking op die uitruil van vergoeding, wat óf dank óf wraak, na gelang van die geval kan
wees. Beide hierdie fasette is gemeenskaplik aan die natuur (nature) en aan die reg (lex).