Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

496
en “right” bestempel kan word, is met betrekking tot alle gemeenskappe steeds universeel
geldend, naamlik bloot dit wat in belang van die sterker party is. 994
Die administratiefreg het veral gedurende die afgelope drie dekades ʼn bloeitydperk beleef.
Daardeur is ideale omstandighede geskep vir die uitbouing van administratiewe geregtigheid.
Hierdie opbloei binne die administratiefreg was hoofsaaklik die gevolg van ʼn noodsaaklike
reaksie in antwoord op toenemende staatsbevoegdhede en magte, asook meer intense
staatsinmenging in die gewone loop van onderdane se daaglikse lewe. 995 Deur sodanige
staatsoptredes het die gevaar van magsmisbruik opgevlam en moes die administratiefreg
noodgedwonge reageer, ten einde die vuur te blus om verdere brande van magsmisbruik te
kon voorkom. 996
Die afdwinging van administratiewe geregtigheid het inderdaad ʼn magtige wapen geword in die
hande van die onderdaan in sy stryd teen magsmisbruik deur owerheidsorgane.
ʼn Sameloop van geskiedkundige gebeure en die verkeerde toepassing van staatsgesag, het
by uitstek bygedra tot die verskansing van die geregtigheidsbeginsel in die Interim-- en Finale-
Grondwette van die Republiek van Suid-Afrika. Administratiewe geregtigheid is tot
fundamentele reg verhef.
Administratiewe geregtigheid is gebaseer op die teorie van demokrasie. Hierdie teorie
maak voorsiening vir deelname in die regeringsproses en pogings word toegepas om só
gesag verantwoordbaar te maak tot die publiek, maar bowenal tot die sosiale kontrak wat
ʼn raamwerk daarstel waarvolgens die regering moet optree. Die geregtigheidsbeginsel
moet ook beskou word as ʼn inperkingsmaatreël op die gesag van die regering van die dag.
Dit dien ook as stuurmeganisme om hierdie gesag en mag ten goede te laat meewerk in
die verhouding tussen staat en onderdaan. Hiersonder sal demokrasie, as ʼn regering deur
die mense vir die mense, slegs ʼn vae droom bly.
Die ontwikkeling en uitbreiding van die redelikheidsbegrip het met die Grondwetlik
beskermde reg op administratiewe geregtigheid (Artikel 33 van die Finale-Grondwet,
asook Artikel 24 in die Interim Grondwet) die posisie van die administrasie met betrekking
tot die individu dramaties verander. Voorts het die insluiting van hierdie Grondwetlik
beskermde reg die omskrywing, bestek en toepassing van administratiefregtelike
beginsels geraak.
Meganismes van administratiewe beheer moet verseker dat diegene wat publieke mag tot
uitvoering bring, verantwoordelik gehou kan word vir hulle optrede deur die demokratiese
onderneming soos vervat in die sosiale ooreenkoms, naamlik die Handves van Regte.
994 In teenstelling hiermee sien Van Zyl, 1991:753 waar die skrywer egter daarop wys dat Cicero sowat 300 jaar later daarin geslaag het om 'n nuwe
perspektief te vestig, deur te verklaar dat die ware reg in die “recta ratio” in harmonie met die natuur gevind sal word, waar dit dan konstant en ewigdurend
geldend sal bly.
995 Kirby, 1989:321.
996 Cachalia, 1994:74 wys ook daarop dat die vereistes teen magsmisbruik ook in plaaslike besture van besondere belang is.