Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

SAMEVATTING EN GEVOLGTREKKING
1. GRONDWETLIKE GRONDWAARDES EN DIE BEGINSELS VAN
ADMINISTRATIEWE GEREGTIGHEID IN HISTORIESE PERSPEKTIEF
495
Administratiewe geregtigheid omvat ʼn sisteem van publieke administrasie, wat die beginsels
van billikheid, redelikheid, regverdigheid, regmatigheid en proporsionaliteit handhaaf. Dit kan
slegs bevorder word, deur meganismes van toerekenbaarheid en kontrole, hersiening en
toesighouding, openlikheid en konsultasie daar te stel.
Voorheen was een van die groot struikelblokke in die bevordering van die geregtigheidsbegrip
die feit dat administratiewe geregtigheid nie meer vir die publiek toeganklik was nie. Hulle moet
die geleentheid gebied word om aan die wetgewende proses deel te neem, om inligting te
bekom vanaf staatsinstellings wanneer besluite bevraagteken word, en om die
geregtigheidsbeginsels te kan afdwing.
Administratiewe geregtigheid moet nie net gesien word as ʼn stel abstrakte administratiewe
norme nie. Klem moet veral gelê word op die praktiese uitvoerbaarheid van die
geregtigheidsnorme. Breër gesien, behels toegang tot administratiewe geregtigheid ʼn
antwoordende, verantwoordbare en toerekenbare sisteem van publieke administrasie. In die
huidige Suid-Afrikaanse konteks moet administratiewe geregtigheid gesien word in die wyer
benadering van pogings om demokratiese grondwetlikheid en hervorming van die regsisteem
te bewerkstellig.
Administratiewe geregtigheid het egter deur die eeue veral vanuit die reëls van natuurlike
geregtigheid ontwikkel. Die basiese begrip van redelikheid speel hier die sleutelrol.
Die redelikheidsbegrip is na inhoud en belang reeds eeue lank deur filosowe, politici en
regsgeleerdes bespreek. Dit gaan vandag nog voort. Dit is opvallend dat, by ʼn ontleding van
administratiewe geregtigheid, dit duidelik blyk dat daar binne hierdie vertakking van die reg,
weinig aspekte is wat nie op die een of ander wyse, hetsy direk of indirek, met die
redelikheidsbegrip in verband gebring kan word nie.
Die hunkering en strewe na die versekering van redelike administratiewe optrede, is ʼn betreklik
moderne verwikkeling, vanweë die relatief onlangse totstandkoming van die administratiefreg
as selfstandige regsvertakking. Daarteenoor is reeds minstens sowat 2400 jaar gelede begin
met die soeke na redelike optrede tussen individue teenoor mekaar en tussen individue en
ander meer formele of georganiseerde organe en instansies. Vandag is hierdie soektog
bykans voltooi, maar ongelukkig nie noodwendig vanweë ʼn inherente hunkering by elke
individu ter bereiking van hierdie ideaal nie, maar weens regsaktivisme soos weerspieël in
ingrypende regspraak en statutêre optrede. Die opmerking van Plato rakende dit wat as “just”