Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

488
diskresionêre magte, sal die hof gelas dat die diskresionêre bevoegdhede
uitgeoefen word, eerder as om te beslis hoe dit uitgeoefen moet word.
Ter illustrasie van die begrip mandamus, word kortliks na gesag verwys.
In Mahambehlala v Member of the Executive Council for Welfare, Eastern Cape
Provincial Government992 het ʼn gestremde persoon ingevolge die Social Assistance
Act, 59 of 1992, aansoek gedoen om ʼn maatskaplike toelaag. Die hof het bevind
dat die versuim om die aansoek goed te keur, onregmatig en onbillik was en dat die
optrede ingevolge Artikel 33 van die Grondwet ʼn oortreding was. Alhoewel
deliktuele remedies beskikbaar was, was die applikant te arm om van die remedies
gebruik te maak. Daarom is daar om “grondwetlike verligting” aansoek gedoen. As
regstelling vir die versuim aan die kant van die staat om die aansoek betyds en
spoedig af te handel, plaas die hof die applikant in dieselfde posisie, asof haar regte
nie nadelig beïnvloed is nie. Die hof staan ʼn billike en regverdige bevel toe, wat ook
rente ingesluit het vanaf die oomblik dat die rente verhaalbaar was.
In ʼn soortgelyke saak soos hierbo, het die applikant ook in Mlanga v Member of the
Executive for Welfare, Eastern Cape993 aansoek gedoen om ʼn maatskaplike
toelaag. Twee en ʼn half jaar na die aansoek ingedien was, gebruik hy ʼn mandamus
as remedie om ʼn besluit af te dwing en om, indien dit goedgekeur word, rente te
verhaal. ʼn Skikking is egter bereik en dit het net die rente-aspek oorgelaat. Regter
Leach, wat ook die regter in die Mahambehlala-saak was, het beslis dat rente
betaalbaar was slegs vanaf die oomblik wat die aansoek goedgekeur is. Die
applikant se reg op regmatige en billike administratiewe optrede was as gevolg van
die onredelike vertraging om die aansoek goed te keur geskend. Die hof beslis dat
ʼn redelike tyd ongeveer 3 maande sou wees. Gepaste verligting ingevolge Artikel
38 (gelees saam met Artikel 172(1)) van die Grondwet is deur die hof toegestaan
toe rente toegeken is, aangesien die applikant in dieselfde posisie geplaas moes
word, asof haar regte, ingevolge Artikel 33, nie aangetas was nie.
Daar is reeds verwys na die wanadministrasie wat dikwels in die Oos-Kaap
voorkom, veral in die Departement van Welsyn. Bogemelde sake en die gedurige
rapportering van hofsake in die Suid-Afrikaanse Hofverslae is ʼn sprekende
voorbeeld van hierdie bewering.
Hierdie beslissings in die Oos-Kaap dui daarop dat die howe Artikel 8(1) van PAJA
sal uitlê en sodanig skadevergoeding sal toeken aan benadeelde partye, wanneer
die bepalings van PAJA oortree word. Die bevoegdheid van die howe om
skadevergoeding toe te ken, vind sy ontstaan in PAJA en moet nie beskou word as
992 2001(9) BCLR 899 (SE).
993 2001(4) SA 1037 (LAC) Sien ook Nomala v Permanent Secretary, Department of Welfare 2001(8) BCLR 844 (SE) waar rente aan die applikant
toegestaan is nadat 'n welsynstoelaag bereken is, aangesien die hof dit as billik en regverdig beskou het.