Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

485
Ingevolge die gemenereg word koste algemeen toegestaan teen die onsuksesvolle
litigant, wat ook die administrateur mag wees. Die howe het ʼn wye diskresie as dit
by koste kom. Hulle wil normaalweg nie altyd kostebevele toestaan nie, aangesien
hulle nie graag amptenary wil ontmoedig om hulle werk te doen nie, veral waar die
partye ter goeder trou gelitigeer het.
Die howe sal wel kostebevele toestaan, indien daar bevind word dat ʼn amptenaar
mala fide opgetree het, 980 of dat die optrede grof onreëlmatig was. 981 Sulke koste
mag de bonis propriis toegestaan word, wat beteken dat die amptenaar dit uit sy eie
sak sal moet betaal. 982
ʼn Voorbeeld van sodanige kostebevel is die saak van Moeca v Addisionele
Kommissaris, Bloemfontein983 waar ʼn amptenaar ʼn ondersoek onbekwaam hanteer
het en ʼn totaal verkeerde bevel gemaak het. Die hof het met verwysing na die
spesiale kostebevel ʼn bevel van mala fides gemaak. 984 Die howe gee gewoonlik
hulle afkeur weer rakende die optrede van ʼn orgaan of amptenaar, wanneer ʼn
kostebevel de bonis propriis gegee word. Dié tipe bevele is aan te bevele,
aangesien dit onnodig is om van die onskuldige belastingbetaler te verwag om die
tipe kostebevel te betaal, terwyl die optrede van die amptenaar nie gewens was nie.
Op bladsy 157-158 van Plasket se artikel verklaar hy soos volg : 985
“If administrative conduct is motivated by bad faith of a sufficiently gross
degree, it may be appropriate for a court to make an order that the
administrative official concerned to repay the state for the costs incurred by it in
defending his or her actions, in addition to paying the costs of the applicant de
bonis propriis.”
Sodanige spesiale kostebevel sal nie net die Grondwet eerbiedig nie, maar ook as
afskrikmiddel dien om verdere oortredings van grondwetlike regte te voorkom. Kan
ʼn spesiale kostebevel ook toegestaan word teen die applikante? Die hof het
gemaan dat dié tipe kostebevele nie ligtelik toegestaan moet word nie, aangesien
applikante nie ontmoedig moet word om deur litigasie hulle grondwetlike regte af te
dwing nie.
In Motsepe v Commissioner for Inland Revenue986 beslis regter Ackermann soos
volg:
980 Sien Hammond-Tooke v Stadsklerk van Pretoria en sewe soortgelyke ander sake 1989(3) SA 977 (T), 990 E-F. Vir 'n meer onlangse beslissing, sien
Suid-Afrikaanse Onderwysunie v Departementshoof, Department van Onderwys, Vrystaat 2001(3) SA 100 (O). Regter Hattingh het hier 'n spesiale
kostebevel toegestaan teen amptenary wat 'n uiters skokkende motief nagevolg het en wie se optrede sonder twyfel mala fide was.
981 Loxton v Kenhardt Liquor Licensing Board 1942 AD 275.
982 Sien Van Winsten et al, 1979:728.
983 1981(2) SA 357 (O).
984 1981(2) SA 357 (O) 366B-C. Plasket verwys na die gewysde in sy belangrike kommentaar 2000:151, 153.
985 Plasket, 2000:157.
986 1997(2) SA 898 (CC) op Paragraaf 30.