Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

957 2002(2) BCLR 171 (C).
958 2005(2) ALL SA 535 (SE).
959 2005(2) ALL SA 535 (SE).
474
PAJA maak wel in uitsonderlike gevalle vir vrystelling van die verpligting om interne
regsmiddele uit te put, voorsiening, naamlik waar dit in die belang van geregtigheid
nodig geag word. Die betrokke persoon moet om sodanige vrystelling aansoek
doen. Nadat die Reëlsraad prosedurereëls opgestel en in werking gestel het, kan ʼn
geding kragtens die Wet in ʼn Hoë Hof of ʼn Landdroshof ingestel word. As die eis
egter op Artikel 33 berus, is die Hoë Hof die gepaste forum. Ingevolge Artikel 168(3)
van die Grondwet, kan ʼn party, nadat die Hoë Hof ʼn beslissing gemaak het, na die
Hoogste Hof van Appèl teen die beslissing appelleer. Algemeen gesproke sal die
saak nie voorgesit word as die Hoogste Hof van Appèl eers ʼn beslissing gegee het
nie. Die applikant kan egter (vanaf enige hof) na die Konstitusionele Hof appelleer,
mits die aangeleentheid oor ʼn grondwetlike kwessie handel.
ʼn Voorbeeld van die toepassing van Artikel 7(2)(a) van PAJA word gevind in die
beslissing van Marais v Democratic Alliance. 957 Die applikant het aangevoer dat die
Artikel nie van toepassing was op die dispuut tussen die partye nie, aangesien
Artikel 7(2)(a) van PAJA bepaal dat ʼn interne remedie, voorsien in enige ander reg,
eers uitgeput moet word, alvorens die hof vir regshulp genader moes word. Die hof
het beslis dat die grondwet van die Demokratiese Party nie vir die vereistes van
ander reg – (“other law”) ingevolge Artikel 7(2)(a) van PAJA gekwalifiseer het nie.
“Reg” moet ooreenkomstig die definisie verleen in Artikel 2 van die Interpretasiewet
33 van 1957 vertolk word. Dit beteken ʼn wet, proklamasie, ordonnansie of
parlementswet, of enige ander bepaling wat regskrag het. Die grondwet van die
Demokratiese Party voldoen nie aan die vereistes van ʼn magtigende bepaling nie.
Indien wel, sou die respondent se grondwet as wet ingesluit word.
In Ntame v MEC; Department of Social Development, Eastern Cape, 958 Mnyaka v
MEC, Department of Social Development, Eastern Cape, 959 het regter Plasket
oorweging geskenk aan die bepalings van Artikel 7(2) van PAJA, waar die
applikante versoek het dat die hof hulle vrystel van die nakoming van die bepalings
van Artikel 7(2) om eers alle interne remedies na te kom, alvorens die hof genader
word om die hersieningsaansoek te oorweeg.
Die hof, obiter gesproke, beslis dat die bevel nie nodig is nie :
“Even if the PAJA had applied, such an order would not have been
necessary because section 7(2) merely defers the right of access until any
internal remedy provided by any law has been exhausted, or the time period
for utilising that internal remedy has expired. Section 7(2) certainly does not
oust the jurisdiction of the courts when an applicant has chosen not to utilise