Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

956 Sien Plasket, 2002:50.
473
Is die uitputting van interne remedies, alvorens ʼn hof vir hersiening genader word,
konstitusioneel verantwoordbaar?
Artikel 34 van die Finale-Grondwet handel oor die toegang tot howe en bepaal soos
volg :
“Elkeen het die reg dat ʼn geskil wat deur die toepassing van die reg besleg kan
word, in ʼn billike openbare verhoor beslis kan word voor ʼn hof of, waar dit
gepas is, ʼn ander onafhanklike en onpartydige tribunaal of forum”.
Die vraag ontstaan nou of Artikel 34 van die Grondwet die vereiste afskaf dat interne
regsmiddele eers uitgeput moet word. Enersyds kan geargumenteer word dat
hierdie fundamentele reg, vervat in Artikel 34, die individu in staat stel om interne
kontrolemaatreëls te verontagsaam, op grond daarvan dat dit nie onafhanklike en
onpartydige forums is nie, en om regstreeks na die hof te gaan. Dit blyk nie of
hierdie argument water hou nie, aangesien dit nie die uitwerking van die
beperkingsbepaling (Artikel 36 van die Grondwet) in ag neem nie.
Beperking ingevolge Artikel 36 kan gevolglik regmatig vereis dat interne regsmiddele
eers uitgeput moet word. Die howe kan nie toelaat dat hulle nog meer oorlaai word
nie.
Hoewel dit dus moontlik is dat die howe geregtelike hersiening van ʼn beweerde
administratiewe oorskryding van bevoegdheid of onreëlmatigheid sal toelaat, al is al
die interne regsmiddele nie uitgeput nie, moet die beperkingsbepaling altyd in
gedagte gehou word : Die reg op toegang tot die howe kan beperk word, mits daar
aan die vereistes van Artikel 36 voldoen word. Een regverdiging vir die aandrang
daarop dat interne regsmiddels uitgeput word, is dat dit sal help om te voorkom dat
die howe oorstroom word deur sake wat doeltreffender deur die administrasie self
hanteer sou kon word.
Artikel 7(2)(a) bepaal dat geen hof of tribunaal ʼn administratiewe handeling mag
hersien nie, tensy die interne regsmiddels waarvoor in enige regsvoorskrif
voorsiening gemaak is, eers uitgeput is.
Wanneer ʼn hof of tribunaal nie daarvan oortuig is dat die interne regsmiddele
uitgeput is nie, moet hy die betrokke persoon gelas om eers daardie middele uit te
put, voordat hy of sy verrigtinge vir geregtelike hersiening in ʼn hof of tribunaal
aanhangig maak (sien Artikel 7(2)(b)). Clive Plasket is die mening toegedaan dat
geargumenteer kan word dat Artikel 7(2) van PAJA ʼn grondwetlike inbreukmaking is
op die reg van toegang tot howe soos gestel in Artikel 34 van die Grondwet. 956