Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

465
Om geregtelike hersiening, wat legitimiteit geniet te verseker, moet die regsprekende gesag vry
van politieke inmenging wees en die vertroue van die algemene publiek geniet. In die verlede is
die legitimiteit van die Suid-Afrikaanse Regsprekende gesag dikwels bevraagteken.
Die leerstuk van die skeiding van magte is van kardinale belang vir die onafhanklikheid van die
regsprekende gesag. Hierdie leerstuk bepaal onder andere :
(a) Dat die howe waarlik onafhanklik moet wees, d.w.s. dat die ander regeringstakke hulle nie
met die geregtelike funksie mag inmeng nie en
(b) dat die howe hulle nie oormatig inmeng met die funksies van die ander regeringstakke nie
(Dit wil sê dat, die regsprekende gesag nie ʼn soort “super wetgewer” of “super uitvoerende
gesag” word nie.).
Die Finale-Grondwet maak uitdruklik daarvoor voorsiening dat geen persoon of staatsorgaan op
die funksionering van die howe inbreuk mag maak nie. (Artikel 165(3) van die Finale-Grondwet).
Staatsorgane moet (deur middel van wetgewende of ander maatreëls) die howe bystaan en
beskerm, ten einde die onafhanklikheid, onpartydigheid, waardigheid, toeganklikheid en
doeltreffendheid van die howe te verseker. (Artikel 165(4) van die Finale-Grondwet).
1. HERSIENINGSBEVOEGDHEDE INGEVOLGE DIE GRONDWET
PAJA maak voorsiening vir die hersiening van administratiewe optrede en beskerm so die
grondwetlike reg op administratiewe geregtigheid. ʼn Vraag wat nou na vore tree, is wat
eintlik gebeur met die inherente gemeenregtelike reg van die howe om die geldigheid of
legaliteit van administratiewe optrede te hersien? Verdwyn dit net, of bestaan dit naas die
grondwetlike hersiening? 942
Die Interim Grondwet het uitdruklik daarvoor voorsiening gemaak dat die inherente
jurisdiksie van die Hooggeregshof ingevolge Artikel 102(2) van die Finale-Grondwet
voortduur. Die Artikel bepaal dat die Konstitusionele Hof, die Hoogste Hof van Appèl en
die Hoë Howe die inherente bevoegdheid het om, met inagneming van die belang van
geregtigheid, hul eie protes te beskerm en te reël en die gemenereg te ontwikkel. Artikel
39(3) bepaal ook dat die Handves van Menseregte nie die bestaan ontken van ander regte
of vryhede wat deur die gemenereg, gewoontereg of wetgewing erken of verleen word nie,
in die mate waarin daardie regte of vryhede met die Handves van Menseregte bestaanbaar
is. Dit wil dus oënskynlik voorkom of iemand wat deur administratiewe optrede benadeel
(skade berokken) is, steeds op die howe se inherente hersieningsbevoegheid kan steun. 943
942 Let daarop dat die applikant, ten einde ingevolge die gemenereg met 'n eis te slaag, die onregmatigheid of ongeldigheid van die betrokke
administratiewe handeling sal moet bewys. Om dit reg te kry, sal die applikant moet steun op enigeen van die erkende gemeenregtelike
ongeldigheidsgronde, soos versuim om te voldoen aan die reëls van natuurlike geregtigheid, of versuim om aan statutêre en formele prosedures te voldoen,
en so meer.
943 Sien Commissioner of Customs and Excise v Container Logistics’ (Pty) Limited:Commissioner of Customs and Excise v Rennies Group Limited t/a
Renfreight 1999(3) SA 771 (HHA). By843 sê Regter Hefer die volgende:“But, although it is difficult to conceive of a case where the question of legality
cannot ultimately be to a question of constitutionality, it does not follow that the common-law grounds for review have ceased to exist. What is lawful and