Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

436
• Wanneer mala fides bewys word, sal die hersieningshof die bepaalde
handeling wat deur die owerheid verrig moet word, voorskryf, eerder as om
die aangeleentheid vir heroorweging terug te verwys.
• Die staat is aanspreeklik vir die ongeldige administratiewe handelinge van
amptenare of organe, wat mala fide verrig word, selfs wanneer sodanige
aanspreeklikheid uitgesluit, of andersins beperk is.
4.10 DIE BEPALING VAN ARTIKEL 6(2)(e)(vi) VAN PAJA : DIE OPTREDE IS OP
ARBITRÊRE OF WILLEKEURIGE WYSE VERRIG
Die grondslag van ʼn demokratiese regering is die beperking van arbitrêre mag. Die
Handves van Menseregte lê die arbitrêre beperking van fundamentele regte, met
inbegrip van die reg op administratiewe geregtigheid, effektief aan bande.
In Hugo v President of the Republic of South Africa 884 het die hof beslis die howe is:
“....... indeed the only protection which members of the public have against
arbitrary or unconstitutional conduct in the part of the Executive as is the
Constitutional Court against unconstitutional legislation passed by the
legislature.”
Die grond vir geregtelike hersiening, vervat in Artikel 6(2)(e)(vi) van PAJA, het ook
betrekking op die uitoefening van die administrateur se diskresionêre bevoegdheid.
In die verlede het die howe in sommige gevalle aanvaar dat diskresionêre
bevoegdhede vry en onbeperk (wyd) is, bloot omdat daar geen statutêre reëls met
betrekking tot die uitoefening van die diskresie was nie. Daar moet besef word dat
geen bevoegdheid onbeperk is nie, en dat die uitoefening van alle bevoegdheid,
insluitende diskresionêre bevoegdheid, altyd aan grondliggende regsvoorskrifte
onderworpe is. Selfs wanneer diskresie ʼn keuse behels (die aanwesigheid van ʼn
element van keuse tussen twee of meer moontlikhede), is dit altyd ʼn beperkte
keuse. In Goldberg v Minister of Prisons885 het hoofregter Corbett erken dat ʼn
onbeperkte diskresie in enige staat ʼn “contradictio in terminis” is.
Baxter886 is van mening dat irrasionele, willekeurige of arbitrêre optrede die uiterste
vorm van onredelikheid is. 887
Die saak van Livestock and Meat Industries Control Board v Robert S William (Pty)
Limited888 illustreer die geregtelike benadering tot arbitrêre en willekeurige besluite.
Die Vleisraad het geweier om aan die applikant ʼn registrasiesertifikaat uit te reik,
ondanks die feit dat een drie maande tevore aan hom verleen is. ʼn Volle regbank
884 1996(4) SA 1012(D) op 1019.
885 1979(1) SA 14 (A).
886 Baxter, 1984:521.
887 Dit is interessant dat arbitrêre en willekeurige optrede in die Amerikaanse Reg in die algemene kategorie van onredelike, hersienbare optrede val.
888 1963(4) SA 592 (T).