Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

328
Artikel bepaal dat nasionale wetgewing wat verorden word om aan die reg op
administratiewe geregtigheid gevolg te gee, doeltreffende administrasie moet
bevorder. Daar kan verder geredeneer word dat die hersiening van administratiewe
optrede (waarvoor Artikel 33(3)(a) voorsiening maak) beperk moet word tot gevalle
waar regte weggeneem of nadelig geraak is en dat die bevordering van ʼn
doeltreffende administrasie slegs kan geskied deur die hersiening van
aangeleenthede wat binne die vasstellingsteorie val, uit te sluit. Daar word aan die
hand gedoen dat die howe nie hierdie benadering met betrekking tot prosedurele
billikheid sal aanvaar nie, omdat die leerstuk van regmatige verwagting nou ʼn
aanvaarde regsnorm in die administratiefreg geword het. 717
Artikel 3 van PAJA, wat handel oor prosedurele billikheid ten opsigte van individue,
bepaal spesifiek dat administratiewe optrede wat die regte of regmatige verwagting
van enige persoon wesenlik en nadelig raak, prosedureel billik moet wees. Hierdie
Artikel maak prosedurele billikheid op meer as net regte van toepassing, sodat dit
regmatige verwagtings insluit - die vasstellingsteorie.
Die vasstellingsteorie het egter sy eie probleemareas. Daar is diegene wat van
mening is dat die teorie te wyd strek en daarvolgens ʼn groot las plaas op die
regeringsinstansies. Die regering sal sukkel om die beginsel van redelikheid en
billikheid van toepassing te maak op alle administratiewe optrede. Dit is verder
moeilik om te stry met die waarheid van bogemelde standpunt. Ettienne Mureinik
was ʼn sterk voorstander van die vasstellingsteorie, maar hy het ook gou uitgewys
dat die howe perke moes stel om te verhoed dat die teorie te wyd toegepas word.
4.6 REGTE
In 1994 het Mureinik718 die gedagte geopper dat die Interim Grondwet ʼn brug
daargestel het van ʼn gesagskultuur na ʼn regverdigingskultuur, waar daar verwag
word dat elke uitoefening van mag geregverdig moet word. 719 Hy wys daarop dat
die Handves van Menseregte die regte standaarde van regverdiging verorden -
“standards against which to measure the justification of the decision challenged
under them.”
Die debat oor regte in die administratiefreg word gewoonlik gekoppel aan die teorieë
van ontneming en vasstelling. Soos gesien, is die ontnemingsteorie feitlik
selfverklarend - regte word nadelig geraak eers wanneer ʼn persoon die een of ander
bestaande voordeel of reg ontneem word. Die gevolg van die vasstellingsteorie is
717 Sien in die verband Jenkins v Government of the Republic of South Africa 1996(3) SA 1083 (TK).
718 Mureinik, 1994:31.
719 Hy het die volgende gesê: “If the Constitution is to be a bridge in this direction, it is plain that the Bill of Rights, must be its chief strut. A Bill of Rights is a
compendium of values empowering citizens affected by laws or decisions to demand justification. If it is ineffective in requiring governors to account to
people governed by their decisions, the remainder of the Constitution is unlikely to be very successful. The point of the Bill of Rights is consequently to
spearhead the effort to bring about a culture of justification.”