Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

Die beïnvloeding van die aequitas-billikheid-equity-figuur deur, onder andere die Romeinse
en Kanonieke Reg, is veral sigbaar in die Suid-Afrikaanse Regstelsel. Hierdie
beïnvloeding kom veral ook voor in die regstelsels van Engeland, die VSA, Nederland en
Duitsland. In hierdie regstelsels word billikheid gebruik om die reg by veranderde en
veranderende omstandighede aan te pas.
Uit ʼn historiese perspektief is dit duidelik dat die begrip “equity” van die vroegste tye
aangewend is om ʼn balans daar te stel, veral waar wetgewing en die toepassing daarvan
sou neerkom op onbillike resultate. Dit is ook duidelik dat dit ʼn begrip is wat steeds in
ontwikkeling is, veral waar die howe “equity” in aanmerking neem. As ʼn praktiese
voorbeeld kan die leerstuk van “legitimate expectation” genoem word, wat vanuit die
“equity” beginsel ontwikkel het.
Word daar voorts gekyk na die Grondwet, is dit opmerklik dat Artikel 39 spesifiek aan die
howe die bevoegdheid verleen om die gemenereg te ontwikkel. Voordat die promulgasie
van die Interim-Grondwet plaasgevind het, het die vraag verskeie kere na vore gekom of
die howe (in daardie dae die Appèlhof, die Provinsiale en Plaaslike Afdelings van die
Hooggeregshof, die landdroshowe en tribunale) weldra die Wet uitgelê het, en of dit eerder
reg geskep het. Die algemeen aanvaarbare reël was dat die howe wel regskeppend te
werk gegaan het, en sodoende wetgewing nie alleenlik bloot uitgelê en toegepas het nie.
Die administratiefreg dien as sprekende voorbeeld, aangesien judisiële kreatiwiteit
meegebring het dat die vereistes vir ʼn geldige administratiewe handeling deur die howe en
die gemenereg ontwikkel is. Die inhoud van toepassing op die reëls van natuurlike
geregtigheid en die leerstuk van legitieme verwagting, is ook afkomstig van die howe.
Wanneer die howe die Grondwet moet uitlê en interpreteer, verskaf Artikel 39 belangrike
riglyne.
Artikel 39 lui soos volg :
“Uitleg van Handves van Menseregte
39(1) By die uitleg van die Handves van Menseregte -
(a) moet ʼn hof, tribunaal of forum die waardes wat ʼn oop en demokratiese
samelewing gebaseer op menswaardigheid, gelykheid en vryheid ten
grondslag lê, bevorder;
(b) moet ʼn hof, tribunaal of forum die volkereg in ag neem; en
(c) kan ʼn hof, tribunaal of forum buitelandse reg in ag neem.
(2) By die uitleg van enige wetgewing, en by die ontwikkeling van die gemenereg of
gewoontereg, moet elke hof, tribunaal of forum die gees, strekking en oogmerke van
die Handves van Menseregte bevorder;
(3) Die Handves van Menseregte ontken nie die bestaan van ander regte of vryhede wat
deur die gemenereg, gewoontereg of wetgewing erken of verleen word nie, in die
mate waarin daardie regte of vryhede met dié handves bestaanbaar is.”
22