Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

sou werk. Laasgenoemde geval mag selfs verband hou met die reël van uitleg dat waar
daar twyfel is, die mees begunstigde uitleg gevolg moet word.
In verskeie hofbeslissings word ruimskoots verwys na algemene oorwegings van
regverdigheid en billikheid, byvoorbeeld met betrekking tot die uitleg van prosedure-reëls. 44
So ook, in die toonaangewende saak vir kontraktuele terugtreding, Nel v Cloete45 , verwys
Appèlregter Wessels na die “inherente billikheid en praktiese nut van ʼn regsreël wat ʼn
terugtredingsreg aan ʼn skuldeiser verleen waar onredelike vertraging in die vervulling van
ʼn belangrike kontraktuele verpligting plaasvind”. 46
Uit bogemelde is dit duidelik dat die begrippe “billikheid”, “equity” en “aequitas” ʼn
belangrike rol speel in die Suid-Afrikaanse Reg en regspleging, hetsy alleenstaande, of in
samehang met verwante begrippe soos “regverdigheid”, “geregtigheid” of “redelikheid”.
Billikheid of billikheidsoorwegings speel ʼn rol waar daar eerstens leemtes of lacunae in die
bestaande reg is wat aangevul moet word en tweedens, die betrokke regsreël of beginsel
ʼn regsmiddel sou toelaat wat onbillike gevolge in die hand sou werk. In laasgenoemde
geval is die vermoede dat die wetgewer nie onbillike regsgevolge beoog nie, van
toepassing in die geval van wetgewing, terwyl dit as algemene oorweging geld waar dit nie
om wetsuitleg as sodanig gaan nie.
Hoewel morele, etiese en humanitêre oorwegings noodwendig ʼn rol speel by die
omskrywing van wat presies onder die omstandighede billik is, beteken dit nie dat
bestaande reg of wetgewing telkens getoets moet word om te probeer vasstel of dit aan
die regter se begrip van billikheid voldoen nie. Hy mag sekerlik de lege ferenda kritiek
teenoor onbillike reg of wetgewing uitspreek, maar die regter het nie die bevoegdheid om
dit te wysig deur middel van uitleg of aanvulling nie. Die hantering van die begrip
“billikheid” deur regters in hofsake sal later in meer besonderhede aandag geniet, met
spesifieke verwysing na administratiewe geregtigheid en die toepassing daarvan.
Die Suid-Afrikaanse Reg is op die Romeins-Hollandse en die Engelse Reg gebaseer.
Volgens die Romeins-Hollandse tradisie, met sy aanvanklike beïnvloeding deur die
Kanonieke Reg, is die Suid-Afrikaanse Regstelsel ook op grond van billikheid aangepas en
uitgebrei.
Die Engelsregtelike “equity”-sisteem het ʼn aansienlike invloed op die Suid-Afrikaanse
Administratiefreg uitgeoefen. Die administratiefreg is hoofsaaklik Engelsregterlik van
oorsprong. In administratiewe verhore en besluitneming speel billikheid ʼn belangrike rol.
Die hof kan byvoorbeeld uit billikheidsoorwegings die regskrag van ʼn administratiewe
handeling opskort, sonder om eers die geldigheid daarvan te oorweeg.
44 Highfield Milling Co (Pty) Limited v A E Wormald and Sons 1966(2) SA 463 (E) by 465 G-H; De Wet v Western Bank Limited 1979(2) SA 1031 (A) by
1042 G-1043A; Western Credit Bank Limited v Kajee 1967(4) SA 386 (N) by 391 A-B.
45 1972(2) SA 150 (A).
46 Aangaande die Publiekregtelike relevansie, sien Afdeling D, Hoofstuk 6.
21