Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

nie, 40 maar probeer om in terme van billikheid starre reg te temper waar die betrokke
gevalle onbillike resultate meebring. 41
Met die eerste oogopslag is dit duidelik dat die Engelse Reg van billikheid verskillend is
van die Romeins-Hollandse Reg, en dit wil voorkom of dit geen verwantskap toon met
betrekking tot Cicero se begrip van billikheid nie. Tog kan Snell se beskrywing van
billikheid as ʼn praktiese ekwivalent van natuurlike geregtigheid of moraliteit, wel
ooreenkom met die Ciceroriaanse siening veral waar Cicero se geregtigheid wesentlik ʼn
morele begrip is, wat sy ontstaan uit die natuur het. Terselfdertyd moet op die direkte
verwantskap tussen geregtigheid en billikheid gelet word. In die inleidende opmerkings tot
Snell se baanbrekerswerk, Principles of Equity, word dit soos volg gestel :
“In its broad sense equity is practically equivalent to natural justice or morality.......
Equity is thus a body of rules or principles which form an appendage to the general
rules of law or a gloss upon them. In origin at least, it represents the attempt of the
English legal system to meet a problem which confronts all legal systems reaching a
certain stage of development. In order to ensure the smooth running of society it is
necessary to formulate general rules which work well enough in the majority of cases.
Sooner or later, however, cases arise in which, in some unforeseen set of facts, the
general rules produce substantial unfairness. When this occurs, justice requires either
an amendment of the rule or, if … the rule is not freely changeable, a further rule or
body of rules to mitigate the severity of the rules of law. This new body of rules (or
“equity”) is therefore distinguishable from the general body of law, not because it
seeks to achieve a different end (for both aim at justice), nor because it relates
necessarily to a different subject matter, but merely because it appears at a later stage
or legal development.” 42
Op ʼn vroeë stadium is die Engelse Reg deur die Romeinse Reg beïnvloed. Dit is dus nie
verbasend dat die Engelse “law of equity” ʼn enigsins analoë ontwikkeling met die
praetoriese reg van Rome ondergaan het nie. Waar die remedies van die streng
Romeinse ius civile gebaseer was op ʼn aantal aksies (legis actiones), was soortgelyke
Engelsregtelike regsmiddels van die “common law” aan sekere “writs” gekoppel. Die voor
die handliggende beperkings van ʼn geslote sisteem van “writs” het egter veroorsaak dat
die Engelse koning reeds vanaf die 14de eeu, deur middel van sy kanselier (“chancellor”)
billikheidshalwe regshulp verleen het waar die “common law” geswyg het. Die “Court of
Chancery” het later hieruit ontwikkel.
Bo en behalwe die regsmiddels, gegrond op billikheid, wat deur die “law of equity”
ontwikkel is, het daar ʼn sisteem van “equities” en equitable interests ontwikkel en
40 Per Hoofregter Innes in Kent v Transvaalsche Bank 1907 TS 765 by 774.
41 Weinerlein v Goch Buildings Limited 1925 AD 282, 192-3; Zuurbekom Limited v Unicorn Corporation Limited 1947(1) SA 514 (A) op 537, Volkskas
Beperk v Geyser 1960(4) SA 412 (T) 418-9.
42 Baker, 1982:5-6.
19