Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

woordeboekdefinisies dat “billikheid” of “equity” in bykans dieselfde asem genoem word as
“regverdigheid” (“fairness” of “justness”), “redelikheid” (“reasonableness” of “reason”) en
geregtigheid (“justice”), terwyl “billik” of “equitable” ook beskryf word as “regmatig” (“lawful”
of “rightful”), “redelik” in die sin van “rasioneel” (“rational”) en “onbevooroordeeld”
(“impartial” of “unbiased”). 37 Dit is duidelik dat billikheid nie bloot ʼn gewone regsbegrip is
nie, maar ʼn begrip met ʼn sterk morele, etiese en humanitêre inslag. 38 Hierdie besondere
karakter van die billikheidsbegrip gryp terug na die Grieks-Romeinse standpunte van
billikheid.
Uit bogemelde beskouing van die Romeinse Reg blyk dit dat aequitas ʼn toonaangewende
rol in die reg en regspleging gespeel het, veral met betrekking tot die uitleg en toepassing
van begrippe soos ius en iustitia. Dit het grotendeels as billikheidsmaatstaf gepoog om die
bestaande reg aan te vul, of om dit met die omstandighede van die geval in
ooreenstemming te bring. Hoewel dit in die na-klassieke reg geneig het om enigsins wyer
te loop as in die Klassieke Reg, was dit skynbaar die klassieke benadering wat gedurende
die middeleeue veral in Europa neerslag gevind het en deel geword het van die Romeins-
Hollandse Reg.
In Engeland het die “equity”-begrip ʼn interessante verloop gehad. 39 Aanvanklik het die
billikheidsbegrip buite die howe om, veranker in die koning, ontwikkel. Iemand wat
verontreg gevoel het oor die howe se hantering van sy taak, kon die koning nader, wat
beklee was met “a reserve of justice”. Die oogmerk van die billikheidsreg was geregtigheid
vir die besondere geval. Later is afsonderlike howe vir die handhawing van “equity”-reg
daargestel, totdat in 1875 met die Jucticature Acts ʼn nuwe bedeling gekom het. Ons reg
ken nie ʼn afsonderlike billikheidsreg, ʼn “system of equity, as distinct from a system of law”,
37 Volgens die Groot Woordeboek word "billikheid" vertaal as "equity; reasonableness; reason; justness; fairness; justice" [12e uitgawe (reds Kritzinger,
Schoonees en Cronje) sv "billikheid"]. Die Verklarende Afrikaanse Woordeboek omskryf die byvoeglike naamwoord "billik" as "regverdig, redelik,
regmatig" [7e uitgawe (reds Kritzinger en Labuschagne) sv "billik"]. Die HAT se verklaring hiervan is weer "regverdig" of "redelik". [Verklarende
Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal (HAT) (reds, Schoonees Swanepoel, du Toil en Booysen) sv "billik"]. Hiemstra en Gonin se
Regswoordeboek se vertaling van "billik" is "equitable, fair, just, rational" en van "billikheid" is dit "equity, fairness, justice" [Hiemstra en Gonin Drietalige
Regswoordeboek/Trilingual Legal Dictionary (1981) sv "billik" en "billikheid"]. Die Oxford English Dictionary omskryf "equitable" aldus :
“1. Characterized by equity or fairness:
a. Of actions, arrangements, decisions, etc. That is in accordance with equity; fair, just, reasonable.
b. Of persons: Guided by principles of equity, displaying a spirit of equity, unbiased, impartial, candid …
2. Pertaining to the department of jurisprudence called Equity, Of rights claims, etc: Valid in 'equity’ as distinguished from ‘law’.”
Die omskrywing van “equity” lui weer, vir sover dit vir hierdie rede relevant is, soos volg:
“I. In general.
1. The quality of being equal or fair; fairness; impartiality; even-handed dealing …
2. What is fair and right; something that is fair and right.
II. In jurisprudence.
3. The recourse to general principles of justice (the naturalis aequitas of Roman jurists) to correct or supplement the provisions of law …
4. In England (hence in Ireland and the United States), the distinctive name of a system of law existing side by side with the common and
statute law (together called 'law' in a narrower sense). and superseding these when they conflict with it.”
In hierdie verband verwys die Oxford English Dictionary na Maine se Ancient Law [2de uitgawe (1870)28] waar die volgende definisie van
“equity” voorkom:
‘What I call equity(is) any body of rules existing by the side of the original civil law, founded on distinct principles and claiming incidentally to
supersede the civil law in virtue of a superior sanctity inherent in those principles’.”
Ten slotte, wat woordeboek-definisies betref, kan verwys word na Roget se Thesaurus [Roget’s Thesaurus of English Words and Phrases n 913] waar
“equity" verskyn onder die opskrif "Affections Moral Right" en onder die trefwoord "Legality", wat insluit "fair mindedness, objectivity, indifference,
detachment, impartiality; equity, equitableness, reasonableness, fairness; fair deal, square deal, fair play, fair field and no favour”.
38 Allen, 1964:383
39 Vgl. hieroor Maitland, 1929:1; Geldart, 1966:19; Ross, 1929:123.
18