Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

271
absolusie van instansie verleen het nie. Gevolglik word die saak na die hof terug verwys
sodat die verhoor kon voortgaan.
Die verskansing van fundamentele regte in die Handves van Menseregte versterk hierdie
regte se beskerming (wat byvoorbeeld kan bestaan in die verhoging van die
vergoedingsbedrag) vir die aantasting van ʼn fundamentele reg, soos die reg op die goeie
naam. 589 Artikels 7(2) en 205(3) van die Grondwet verplig die staat, waarvan die
Polisiediens en die Departement van Justisie bepaalde organe is – om die regte in die
Handves van Menseregte te eerbiedig, te beskerm, te bevorder en te verwesenlik. Ter
toeligting kan die reg op sekerheid van die persoon geneem word. Verskeie skrywers het
reeds verklaar dat die verskoning van die reg sterk aanduidend is van ʼn regsplig wat op
die Polisie rus om redelike stappe te doen ten einde die aanranding van ʼn persoon deur
derdes te verhinder. 590
Die gevolgtrekking is dus dat die direkte werking van die Handves voldoende regverdiging
bied vir die Konstitusionele Hof se beslissing dat die gemenereg ontwikkel moet word ten
einde beter beskerming te verleen aan die verskanste regte wat in Carmichele ter sprake
was.
Met die indirekte werking van die Handves van Menseregte word bedoel dat alle
privaatregtelike beginsels, reëls en norme – inbegrepe dié wat die deliktereg beheers, -
onderworpe is aan, en daarom inhoud gegee moet word aan die hand van die basiese
waardes vervat in Hoofstuk 3 van die Grondwet. Die howe moet by die ontwikkeling van
die gemenereg die gees, strekking en oogmerke van die Handves van Menseregte
bevorder. Uiteraard speel die regte wat uitdruklik in die Handves verskans word, ʼn
belangrike rol by hierdie proses, soos dan ook in Carmichele gebeur het.
Die indirekte werking geld in die besonder by die toepassing van die sogenaamde “openended”
of soepele deliksbeginsels, te wete die boni mores – toets vir onregmatigheid, die
toerekenbaarheidstoets vir juridiese kousaliteit en die redelike man toets vir nalatigheid,
waar beleidsoorwegings en faktore soos redelikheid, billikheid en regverdigheid ʼn
belangrike rol kan speel. Die basiese waardes wat hoofstuk 2 onderlê, sou dus belangrike
beleidsoorwegings by die bepaling van onregmatigheid, juridiese kousaliteit en nalatigheid
geïmplementeer kon word. 591
589 Vgl Afrika v Metzler 1997(4) SA 531 (NmHc) 539.
590 Sien Visser, 1997:499; Carpenter, 1998:146; Jones, 1997:369; Neethling, 1998:152, gee die volgende voorbeeld:“Dit is duidelik dat as die polisie
byvoorbeeld weet dat talle aanrandings in 'n bepaalde straat plaasvind, die staat waarskynlik deliktueel aanspreeklik kan wees as dit blyk dat X skade gely
het wat waarskynlik voorkom sou gewees het indien die polisie nie versuim het om binne hulle vermoë redelike stappe te doen (bv deur patrollering ens.)
om misdadigers beter af te skrik.”
591 Hierdie benadering word reeds in die regspraak gevolg. Voorbeelde is Marais v Groenewald 2001(1) SA 634 (T) 646 waar die hof bevind dat die
erkenning van nalatigheidsaanspreeklikheid vir laster ter bevordering van die gees en oogmerke van die Handves van Menseregte dien omdat dit 'n
gesonde balans tussen die grondwetlik beskermde persoonlikheidsreg op die goeie naam en die reg op die vryheid van spraak bewerkstellig; Ntamo v
Minister of Safety and Security 2001(1) SA 830 (TKHC) 841 waar die hof onomwonde met betrekking tot doodslag in noodweer verklaar dat die “new
constitutional dispensation certainly has a bearing on the boni mores of society. Surely, the legal convictions of the community on the issue under
discussion are, at present, informed by, inter alia, the sanctity of life, a fundamental right enshrined in s11 of the Constitution; en Olitzki Property Holdings v
State Tender Board 2001(3) SA 1247 (SCA), 1256-1257 1263 [Sien ook Faircape Property Developers (Pty) Limited v Premier, Western Cape 2000(2) SA
54 (K) 64-67].