Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

269
Indien ʼn party tot ʼn geding egter aanvoer (soos in casu) of die hof uit eie beweging bevind
dat sodanige ondersoek nodig is, het ʼn mens met ʼn tweeledige proses te make, naamlik
eerstens of die bestaande gemenereg in die lig van grondwetlike oogmerke hersiening
verg, en indien wel, hoe sodanige ontwikkeling moet plaasvind (956A-B).
Aangaande die eerste vraag vind die vasstelling van ʼn regsplig om benadeling vir ‘n ander
te vermy, volgens geykte deliktereg plaas deur ʼn opweging van die belange van die partye
in die lig van die openbare belang. 585
Hierdie is ʼn proporsionaliteitstoets, waarby verskeie faktore ʼn rol kan speel. Regters
Ackermann en Goldstone reageer soos volg :
“It follows that there is a duty imposed on the state and all of its organs not to perform
any act that infringes these rights. In some circumstances there would also be a
positive component which obliges the state and its organs to provide appropriate
protection to everyone through laws and structures designed to afford such protection”
“Fears expressed about the chilling effect such delictural liability might have on the
proper exercise of duties by public servants are sufficiently met by the proportionality
exercise which must be carried out and also by the requirements of foreseeability and
proximity. This exercise in appropriate cases will establish limits to the delictural
liability of public officials. A public interest immunity excusing the respondents from
liability that they might otherwise have in the circumstances of the present case, would
be inconsistent with our Constitution and its values. Liability in this case must thus be
determined on the basis of the law and its application to the facts of the case, and not
because of an immunity against such claims granted to the respondents.” 586
Die Konstitusionele Hof se gevolgtrekking was dat die deliktereg aanpassing verg. Die
vraag is egter op welke wyse sodanige ontwikkeling moet geskied ten einde grondwetlike
oogmerke te verwesenlik. 587
Wat verlang word is nie bloot ʼn deeglike waardering van die Grondwet en die objektiewe
normatiewe waardesisteem nie, maar ook ʼn behoorlike begrip van die gemenereg. Die
Konstitusionele Hof het vantevore gewaarsku teen ʼn oorjaloerse vorm van judisiële
hervorming. Daar is egter baie maniere waarvolgens die gemenereg ingevolge artikel
39(2) van die Grondwet ontwikkel kan word, almal wat eenvormig sou wees tot die
bepalings van die Grondwet.
Almal sal egter nie tot voordeel van die gemenereg wees nie. Voor die totstandkoming van
die Interim-Grondwet, is die gemenereg aangepas deur middel van beleidsbepalings en
waarde-uitsprake, op welke wyse daar ook uiting gegee is aan die gevoel van die mense.
585 Sien hieroor Minister of Law and Order v Kadir 1995(1) SA 303 by 318 en Neethling et al, 2002:41.
586 Op 957B-F, 959-960B van die Carmichele-saak.
587 Sien bladsye 961H-962A; 962A; 962C-963B van die Carmichele-saak.