Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

4. DIE RESEPSIE VAN DIE BILLIKHEIDSVEREISTE IN DIE SUID-AFRIKAANSE
REG
Reeds in 1876 het Lord De Villiers, hoofregter van die Kaapse Hooggeregshof, in die
bekende saak Mills and Sons v Trustees of Benjamin Brothers34 die volgende gesê :
“Now it is quite true and this Court is a Court of Equity as well as of Common Law,
but it can administer equity only so far as it is consistent with the principles of the
Roman Dutch Law.”
Bogemelde dictum het daartoe aanleiding gegee dat sekere van die vroeë Kaapse en Oos-
Kaapse howe goedsmoeds die Engelsregtelike begrip van “equity” toegepas het, sonder
die kwalifikasie wat Lord De Villiers daaraan gekoppel het, naamlik dat “equity” toegepas
kan word slegs vir sover dit ooreenstem met die beginsels van die Romeins-Hollandse
Reg. Sir John Gilbert Kotzé het enkele jare later, in 1915, in die Kaapse Hooggeregshof
die dictum van Lord De Villiers in die Mills-saak in kritiese oënskou geneem en beklemtoon
dat billikheid slegs relevant is, indien dit ooreenkomstig die Romeins-Hollandse gemenereg
erkenning geniet het. Dit blyk duidelik uit sy beslissing in Hassan Khan v Immigration
Officer. 35
In 1979 het regter King in S v Adams36 die volgende standpunt met betrekking tot billikheid
gestel :
“An Act of Parliament creates law but not necessarily equity. As a judge in a Court of
law I am obliged to give effect to the provisions of an Act of Parliament. Speaking for
myself and if I were sitting as a court of equity, I would have come to the assistance
of the appellant. Unfortunately, and on an intellectually honest approach, I am
compelled to conclude that the appeal must fail.”
Elders in bogemelde saak word die begrippe “fair” en “just” telkens gebruik, skynbaar as
sinonieme van of aanvullend tot die begrip “equitable”.
Twee vrae kom egter nou na vore. Wat word bedoel met die begrip “equity”, of billikheid,
in die Suid-Afrikaanse Reg en in hoeverre speel die Engelse Reg in verband daarmee ʼn
rol? ʼn Tweede vraag is : “Wat is die rol wat hierdie begrip in die hedendaagse regspraktyk
en regspleging in Suid-Afrika vervul?”
Uit verskeie woordeboek-definisies is dit duidelik dat “billikheid” of “equity” ʼn wye spektrum
van begrippe dek, sowel in leke-as regstaal. Dit lei dikwels tot die verwarrende gebruik
van verwante begrippe, asof hulle sinoniem is. Dit is nie net die leek wat hom daaraan
skuldig maak nie, maar dikwels ook die regsgeleerde self. Dit is duidelik uit
34 1876(6) BUCH 115.
35 1915 CPD 655 661.
36 1979(4) SA 793 (T) by 801A.
17