Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

“Stop, vrind, wag, stop!” seg toe die Prokureur,
“Di’s alles goed en wel, die skade van mij hond;
Mar ik moet jou vertel, mij raad die kos ʼn pond.
So geef mij hier mar gou mij 10 sielings nou weer,
Dan skuld jij mij voor raad nog net een half pond meer;
Want dit is tog mar waar – wat reg is moet bestaan,
Al sou die wêreld oek daaronder moet vergaan.” 559
260
Al sou die wêreld ook daaronder moet vergaan, kan daar ongetwyfeld saamgestem
word met die hof se bevindings ten aansien van al drie die verwere wat namens die
appellant aangevoer is. Die actio legis acquiliae kon nie hedendaags aan die
behoefte voldoen wat die geval by die Actio de Pauperie is nie.
Dit wil voorkom of hierdie sogenaamde “primitiewe regsmiddel” in wese weens die
afwesigheid van die skuldvereiste vir aanspreeklikheid meer byderwets blyk te wees
as die aquiliese aksie met sy skuldgrondslag. Die vraag wat gevra moet word, is of
daar nie algemeen aanvaar kan word dat die verknogtheid aan skuld as
aanspreeklikheidsgrondslag nie eerder as uitgedien beskou moet word nie.
Met verwysing na die bogemelde aanslag wat geloods is op die voortbestaan van
die Romeins-Hollandse aksiegrond, naamlik die actio de pauperie, is dit duidelik dat
die howe nie sommer sal torring en verander aan ʼn gevestigde regsgrondslag nie.
Indien die hof sou beslis het dat daar in ons moderne Suid-Afrikaanse Reg geen
plek meer sou bestaan vir die actio de pauperie nie, sou ons nie net uit pas gewees
het met die meeste ander moderne regstelsels, soos veral die Duitse Reg nie, waar
skuldlose aanspreeklikheid vir nadeel deur huisdiere veroorsaak, erken word, maar
sal daar vars aanslae na vore kom teen ander gemeenregtelike deliksremedies wat
nie op ʼn skuldgrondslag berus nie.
Hierdie uitspraak moet gesien word as ʼn oorwinning vir die behoud van die
Romeins-Hollandse gemenereg en nie as sulks sleg vir die behoud van die actio de
pauperie nie.
3. ʼn VERDERE TOEPASSING VAN DIE GRONDWET OP DIE DELIKTEREG : DIE
REG OM VRY TE WEES VAN PUBLIEKE OF PRIVATE GEWELD
559 Reitz, 1916.
In teenstelling met die deliksremedie – die actio de pauperie, soos hierbo bespreek - is
daar tog gebiede in die deliktereg waar die Grondwet ʼn positiewe impak sal hê. As
toeligting hiervan sal vervolgens gekyk word na die beslissing van Carmichele v Minister of