Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

Hoofstuk 7
DIE IMPAK VAN DIE GRONDWET OP DIE DELIKTEREG
1. GRONDWETLIKE HERVORMING
254
Met die nuwe demokratiese bestel in Suid-Afrika, was dit duidelik dat die Suid- Afrikaanse
deliktereg ook nie grondwetlike hervorming sou vryspring nie. Grondwetlike hervorming op
die gebied van die deliktereg het ʼn mindere impak gehad as op die gebied van die
kontraktereg. Dit kan sekerlik toegeskryf word aan die feit dat die billikheidsaspek meer
sentraal na vore tree op die gebied van die kontraktereg, waar twee partye met mekaar
onderhandel en dan ʼn ooreenkoms sluit.
Die howe kan egter nie lukraak wysigings op die gebied van die deliktereg aanbring, bloot
om grondwetlike hervorming te handhaaf nie. Die nodige versigtigheid sal nog steeds aan
die dag gelê word.
Die Hoogste Hof van Appèl is weldra voor die toets van grondwetlike hervorming geplaas
in die saak van Loriza Brahman v Dippenaar. 545 Een van die oudste aksies in die Suid-
Afrikaanse deliktereg, naamlik die actio de pauperie, het onder skoot gekom. 546
2. DIE ACTIO DE PAUPERIE EN GRONDWETLIKE ONTWIKKELING
Speel die Actio De Pauperie, wat uit die vroegste tydperk van die Romeinse Reg dateer,
vandag nog ʼn rol as basis vir vorderinge wat spruit uit die gedrag van huisdiere of mak
diere? Hierdie aksie is in die verlede deeglik deur verskeie skrywers gedebatteer. 547
Hierdie aksie het een groot voordeel deurdat die eiser nie enige van die sogenaamde
“delikselemente” aan die kant van die verweerder hoef te bewys nie. Hierdie regsmiddel
dank sy ontstaan en voortbestaan aan die behoefte om eienaarskap, eerder as skuld
(waarby onregmatigheid by implikasie inbegrepe is), as aanspreeklikheidsbasis te aanvaar
– ʼn gegewe wat daarop dui dat ons hier met een van die vroegste vorms van risiko –
aanspreeklikheid te make het. 548 Die aanpassing waarvan Van der Merwe gewag maak, is
die feit dat die “moderne” Actio de Pauperie van die moderne Romeins-Hollandse Reg nie
meer, soos vroeër, ʼn sogenaamde “noksale” aksie is nie549 en dat die eienaar van die dier
545 2002(2) SA 477 (HHA).
546 Die feite van die saak was dat die respondent by 'n veiling deur 'n Brahmanvers, genaamd Alicia, wat aan die eerste appellant ('n stoetboerdery) behoort
het, onderstebo geloop en beseer is. Die respondent het die eerste appellant in 'n provinsiale afdeling met die actio de pauperie aangespreek vir die skade
wat hy na bewering as gevolg van Alicia se optrede, gely het. Die respondent (eiser) se been is gebreek. Die hof a quo het 'n verklarende bevel in die
respondent se guns gemaak. Dit het geblyk dat die respondent 'n veilingskraal binnegegaan het en dat Alicia deel was van 'n kudde van ongeveer 25 verse
wat in die kraal was. Die respondent wat besig was om na 'n katalogus te kyk, het nie die verse gesien nie en was glad nie van hul teenwoordigheid in die
kraal bewus nie. Nie een van die ander verse het die respondent stormgeloop nie.
547 Sien bv Neethling et al, 2002:392 ev; Burchell, 1993:250 ev; Van der Merwe & Olivier, 1989:486 ev, sien ook Van der Merwe & Rabie, 1993:232 ev.
548 Vgl hieroor Van der Merwe, 1970:58 wat na aanleiding van die uitspraak in O’Callaghan v Chaplin 1927 AD 310, tot die slotsom kom :”Blote eienaarskap
van die dier word as basis vir aanspreeklikheid aanvaar. Hierdeur word die historiese ontwikkeling van die aksie bevestig en by moderne omstandighede
aangepas”.
549 Hier moes die eienaar van die dier wat skade veroorsaak het, sy skadevergoedingsplig vermy deur oorhandiging van die betrokke dier aan die eiser –
sien in besonder Zimmerman, 1990:1099 en verder.