Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

things and in accordance with the virtues can be regarded as upright,
honourable, steadfast and in harmony with nature.” 25
Een van die belangrikste aspekte van Cicero se toepassing van geregtigheid is die
sterk verband wat dit met billikheid het : die reg moet billik wees as dit geregtigheid
in die hand wil werk. Cicero se voorstelling van geregtigheid is egter nie so duidelik
soos Aristoteles se epieikeia nie. Dit is moontlik, vanweë die feit dat dit so sterk met
geregtigheid saamhang, dat dit enigsins sy eie bestaansreg by Cicero ingeboet het.
Alhoewel nie ʼn kardinale deug nie, deel dit met geregtigheid die aard en eienskappe
van ʼn deug vanweë die nou verband daarmee. Die verband is trouens so sterk, dat
billikheid ʼn onmisbare eienskap van geregtigheid word, in dié sin dat daar geen
geregtigheid sonder billikheid kan wees nie. Soos geregtigheid, spruit dit ook voort
uit die natuur en word dit geredelik met ander deugde, veral goeie trou (fides),
geassosieer. Die prominensie wat Cicero daaraan verleen, blyk uit sy definisie van
ius civile as die aequitas daargestel vir lede van ʼn staat, sodat elkeen mag ontvang
wat hom toekom (ad res suas obtinendas).
In ʼn wye sin is aequitas ʼn eienskap van die ius civile en in ʼn eng sin is dit,
enersyds, ʼn bron van reg as sodanig en andersyds, ʼn deug gelykstaande aan
geregtigheid. Op die gebied van uitleg van die streng reg (strictum ius) speel dit
vanselfsprekend ʼn vername rol.
Cicero se standpunte oor geregtigheid en billikheid is nie slegs histories van aard
nie, maar is ook in vergelykende konteks van groot waarde. So, byvoorbeeld, is
Cicero se regsfilosofiese denke, veral met betrekking tot sy geregtigheids- en
billikheidsbegrippe, duidelik na te spoor in die Klassieke Romeinse Reg van die
eerste drie eeue na Christus. Weliswaar was hy, soos die Romeine in die
algemeen, nie ʼn prominente filosoof nie, en sy denke is nie altyd so helder en
duidelik nie. Tog is sy invloed op latere geslagte van denkers onmiskenbaar. Dit
blyk die duidelikste uit Augustinus se bydraes, maar is ook waarneembaar in ander
tydvakke van regsfilosofiese ontwikkeling, soos die skolastisme van Thomas
Acquinas, die hervorming van Johannes Calvyn, die natuurregtelike rasionalisme
van Hugo de Groot (Grotius) en selfs die “verligting” van Immanuel Kant, wie se
summum bonum-begrip moeilik van dié van Cicero te onderskei is. Dit was juis
Cicero se eklektisisme wat hom vir hierdie en talle ander filosowe aantreklik gemaak
het.
25 Cicero : 1921:523:65-66.
Ons het hierbo gesien hoe die beginsel van universele geregtigheid toenemend
weerklank gevind het vanaf Plato tot by Cicero. Cicero se opvatting van
15