Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

244
Artikel 239 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika definieer ʼn
staatsorgaan soos volg :
“Staatsorgaan
(a) enige staatsdepartemente of administrasie in die nasionale,
provinsiale of plaaslike regeringsfeer, of
(b) enige ander funksionaris of instelling-
(i) wat ingevolge die Grondwet of ʼn Provinsiale Grondwet ʼn
bevoegdheid uitoefen of ʼn funksie verrig, of
(ii) ingevolge wetgewing ʼn openbare bevoegdheid uitoefen of ʼn
openbare funksie verrig, maar nie ʼn hof of regterlike beampte
nie.”
Die implikasie van hierdie definisie is dat die privaat instansies of instellings
wat namens die staatsorgaan funksies uitvoer, onderhewig is aan die
bepalings van die publiekreg, en veral die administratiefreg. Dit wil dus blyk
dat ʼn privaat instansie wat ʼn owerheidsfunksie ingevolge ʼn
uitgekontrakteerde ooreenkoms verrig, wel binne die kader van die definisie
val.
Die vraag is nou egter of die howe, wat hulle grondwetlike plig moet nakom,
wel so ʼn wye en kreatiewe uitleg aan Artikel 239 van die Grondwet gaan
verleen? Sal die howe die definisie wyd interpreteer om ook privaat
instansies wat owerheidsfunksies uitvoer, onder die publiekreg insluit?
Volgens bogemelde definisie van Artikel 239 wil dit egter voorkom of die dun
skeidslyn tussen privaat- en publiekreg verbreek is.
Daar kan ook geredeneer word dat, wanneer ʼn eiser met ʼn deliktuele eis,
ingevolge die Wet op Staatsaanspreeklikheid teen die staat wil slaag,
laasgenoemde vereis dat bewys gelewer word dat die optrede verrig is deur ʼn
dienaar van die staat wat in die uitvoering van sy pligte opgetree het.
Aangesien ʼn privaat instansie nie binne die definisie van ʼn “dienaar van die
Staat” val nie, en aangesien daar geen statutêre wetgewing is wat hierdie
aanspreeklikheid beheer nie, wil dit voorkom of die staat nie aanspreeklik
gehou sal word vir die delikte gepleeg deur privaat instansies in ʼn
uitgekontrakteerde ooreenkoms nie.
3.2.3 OOREENKOMSTE WAT UITGEKONTRAKTEER IS, VEROORSAAK ʼn
DILEMMA
ʼn Inherente probleem wat veroorsaak word deur uitgekontrakteerde
ooreenkomste is dat persone wat deur swak dienslewering deur ʼn privaat
instansie benadeel word, nie enige kontraktuele remedies het nie. Mnr. A in