Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

Die afdwinging van die pacta sunt servanda-beginsel in die kontraktereg is ʼn
duidelike voorbeeld in die Afrox-saak, hoe die howe gaan reageer wanneer ʼn
party hom/haar beroep op die Grondwet en waar daar met hierdie beroep
gepoog gaan word om te bewys dat ʼn kontraktuele voorwaarde strydig met die
openbare beleid is. In die Afrox-saak kon die respondent geensins bewys dat
die klousule teenstrydig was met die Grondwet nie, en hoekom daar ʼn
verskuiwing moes plaasvind ten opsigte van die publieke belang dat kontrakte
en hul voorwaardes nagekom moes word nie. Die naklanke van die goeie trou
beginsel, sowel as die Grondwet is hier duidelik in die Brisley-saak te bespeur,
veral wat die meerderheidsbeslissing betref.” 524
237
Dit is duidelik dat wanneer ʼn ongelukkige kontrakparty hom/haar op die
tersydestelling van ʼn ooreenkoms of kontrakbepaling wil beroep, dit nie moontlik sal
wees om te verwys na ʼn vae en algemene strekking van die bepalings van die
Grondwet nie. Die howe sal in hul ondersoek eerstens ʼn gemeenskapswaarde
identifiseer, waarop inbreuk gemaak sal word deur die strenge toepassing van die
pacta sunt servanda-beginsel, soos uitgespel in die Shifren-saak. Die howe sal nie
steun vind in die aanvaarding van die ‘special equity theory’ nie. Die howe is dit ook
met mekaar eens dat ʼn vrye regterlike diskresie ook nie gesien moet word as ʼn
grondwetlike reg nie.
Uit hierdie beslissings is dit duidelik dat die Hoogste Hof van Appèl ondersteuning
verleen aan ʼn model van regsontwikkeling wat erkenning verleen aan fundamentele
regte soos vervat in die Grondwet, en indien dit dienooreenkomstig kan bydra tot die
uitbreiding van komponente van ʼn bepaalde regsleerstuk. Wanneer waardes egter
in konflik met mekaar verkeer, sal ʼn belange afwegingsproses plaasvind. Openbare
beleid kan dan toegepas word om aanpassings tot die waardesisteem te weeg te
bring.
Uit die meriete van die meeste van bogemelde sake kan afgelei word dat dit nie
enige regverdiging verleen het waarom die howe die gemenereg moes uitbrei of
verder moes ontwikkel het nie, al sou die partye in welke mate ookal gesteun het op
die Grondwet. Die hof was ook nie van plan om enige aanpassings ten opsigte van
die normatiewe waardesisteem aan te bring nie.
Die uitsprake in die Afrox- en Brisley-sake is ʼn duidelike toonbeeld dat die howe hou
by die tradisionele siening dat openbare beleid ten gunste is van die handhawing en
afdwinging van kontrakte (pacta sunt servanda). Hierdie houding van die howe
524 Brisley v Drotsky 2002(4) SA 1 (A), Paragraaf 24 op 16(e) “’n Hof kan nie skuiling soek in die skaduwee van die Grondwet om vandaar beginsels aan te
val en omver te werp, wel in die lig van die Grondwet kan en moet die reg aangepas word. In hierdie konteks is vaagweg na konstitusionele waarde verwys
sonder om spesifiek te wees. 'n Vrye regterlike diskresie is nie so 'n waarde nie en ons is ook nie in staat ‘to discern any societal value which is imperilled”
(with reference to Thoroughbred Breeders Association v Price Waterhouse 2001(4) SA 551(SCA) 604 F-G) deur die handhawing van Shifren en die
weiering om 'n ‘Special Equity-teorie’ in die kontraktereg in te voer nie.”