Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

23 Van Zyl, 1991:754.
Volgens Cicero is die ideale reg daardie reg wat in ooreenstemming met die natuur
is :
“True law is indeed right reason (recta ratio) in conformity with nature (natura)
pertaining to all people constant and eternal...” 23
Cicero se siening oor billikheid spruit voort uit sy regsteorie. ʼn Belangrike teks in
hierdie verband kom voor in die De partitione oratoria wat deur hom bespreek word
in sy uiteensetting van die “regsteorie” (ratio iuris). Hy verdeel die ratio iuris in twee
grondliggende kategorieë, te wete die natuur (natura) en die reg (lex). Die
belangrikheid van elk van hierdie onderafdelings spruit voort uit die goddelike reg
(divinum ius) en die menslike reg (humanum ius) onderskeidelik, een waarvan dui
op billikheid (aequitas) en die ander op godsdiens (religio).
Volgens hom is die krag van billikheid op ʼn tweërlei basis gegrondves : Enersyds
berus dit op die direkte beginsel van waarheid, geregtigheid en dit wat “billik en
goed” (aequum et bonum) is; andersins het dit betrekking op die uitruil van
vergoeding, wat óf dank óf wraak, na gelang van die geval, kan wees. Beide hierdie
fasette is gemeenskaplik aan die natuur (natura) en aan die reg (lex).
Dit blyk dus dat Cicero ruim gebruik gemaak het van die Griekse bronne, veral Plato
en Aristoteles, maar ook van die Stoïsynse skool. Deur hom op dié Griekse
benadering te beroep, wil dit voorkom of hy die antieke Romeinse begrip van bonum
et aequum (dit wat goed en billik is), tot die begrip van aequitas verhef het.
Die begrip aequum et bonum kom, trouens, deurgaans in Cicero se werke voor,
hoewel hy soms ook dié begrip aequum alleenstaande gebruik, gewoonlik om te dui
op die verskil tussen ius aequum en ius strictum. Op soortgelyke wyse word
aequum dikwels aangetref in verband met iustum, rectum of iniquum. ʼn Verwante
begrip is aequiabilitas, wat voorkom in die sin van gelykheid, onbevooroordeeldheid
of billikheid as sodanig. Dit wil egter nie voorkom of hy die begrippe “billikheid” of
“gelykheid” as sinonieme beskou nie.
Dit is duidelik dat die klassieke Romeinse Reg nou aansluiting gevind het by die
opvattinge van Cicero. Die juris, Celsus, se definisie van reg as ius est ars boni et
aequi weerspieël waarskynlik die klasieke standpunt oor billikheid. Dit vind weer
aansluiting by Ulpianus se omskrywing van geregtigheid en die voorskrifte van die
reg. Hy stel dit so :
“... geregtigheid is die voortdurende en ewige begeerte om aan elk sy eie reg
te laat toekom. Die voorskrifte van die reg is die volgende : om eerbaar te
lewe, ʼn ander nie kwaad aan te doen nie en aan elk sy eie te laat toekom.”
13