Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

228
toepassing gemaak is deur die voormalige appèlafdeling voor die huidige Grondwet
sy ontstaan gehad het. Die lacunae wat deur laasgenoemde optrede sou ontstaan,
bring mee dat dit weer eens gevul moet word deur middel van die ontwikkeling van
nuwe reg om gehoor te kan gee aan die toepaslike fundamentele reg. Volgens
appèlregter Brand ontstaan daar derhalwe ʼn behoefte tot judisiële regskepping.
Waar openbare beleid ontwikkel word, sal dit ook ʼn verandering ten opsigte van die
gemenereg teweeg bring. Nuwe reg sal ook ontstaan waar ʼn bestaande regsreël,
wat vantevore in plek was, wat vorige hofsake aanbetref (met ander woorde nie
strydig met die huidige Grondwet nie), verder vernuwe of hervorm word om te
voldoen aan die grondwetlike waardes. Die behoefte om regskeppend deur die
howe op te tree vind slegs in beperkte en duidelik omskrewe gevalle plaas en is
derhalwe nie vreemd nie. In menige Suid-Afrikaanse hofbeslissings word die
bevoegdheid van die howe om regskeppend op te tree beklemtoon, aangesien
verandering in die Suid-Afrikaanse regstelsel noodsaaklik is, veral waar dit kan weg
beweeg van die geykte Romeins-Hollandse regsbeginsels. Janse van Rensburg v
Grieve Trust CC500 is ʼn goeie voorbeeld waar daar verwys word na die aanhaling
van Lord Tomlin in Pearl Assurance Co. v Union Government501 rakende die
Romeins-Hollandse gemenereg :
“That law is a virile, living system of law, ever seeking, as every such system
must to adopt itself consistently with its inherent basic principles to deal
effectively with the increasing complexities of modern organised society.”
Die volgende vereistes word gestel vir die ontwikkeling en of uitbreiding van die
gemenereg:
ʼn Gemeenregtelike reël moet eerstens in stryd wees met die Handves van
Menseregte. Die hof se inmenging word verlang, wanneer ʼn reël van die
gemenereg in stryd met ʼn grondwetlike bepaling is, of waar die hof verplig is om ʼn
nuwe houding in te neem rakende ʼn aangeleentheid van openbare belang,
aangesien die vorige houding van die howe onhoudbaar was met betrekking tot die
invloed van die Grondwet.
In die Carmichele-saak word bogemelde vereiste ʼn bietjie verder gevoer, waar dit
duidelik gemaak is dat die verpligting van die howe om die reg te ontwikkel, ook
ontstaan wanneer die gemenereg gebrekkig is in die bevordering van Artikel 39(2)
doelstellings502 .
Die volgende behoort toeligting te wees vir ʼn hof hoe om behoorlik te kan optree:
500 2000(1) SA 315 (C) op 324E-D.
501 1934 AD 560 op 563.
502 Carmichele v Minister of Safety and Security and Another (Centre for Applied Legal Studies Intervening) 2001(4) SA 938 (CC) Artikel 39(1) : “By die
uitleg van die Handves van Menseregte - (a) moet 'n hof, tribunaal of forum die waardes wat 'n oop en demokratiese samelewing gebaseer op
menswaardigheid, gelykheid en vryheid ten grondslag lê, bevorder”.