Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

224
bedanking vir ʼn tydperk van 12 maande huise in dieselfde omgewing sou verkoop.
Die hof bevind dat die klousule geldig was. Regter Didcott bevind dat
handelbeperkingsklousules nie prima facie ongeldig is nie. Indien dit wel teenstrydig
is met die openbare beleid, moet bewys word dat die klousule onbillik is. 482
Bona fides kan ook dien as alternatief tot openbare beleid om sodoende
kontraktuele billikheid te verseker. Die oorsprong van hierdie leerstuk word gevind
in die saak van Van der Merwe v Meades. 483 Hier is beslis dat ʼn voetstoots-klousule
(“as it is”) nie geag word bindend te wees nie. Die verkoper het geweet van die
gebreke in die koopsaak, alvorens dit verkoop is. Die verkoper het hierdie defek
hetsy opsetlik, bedrieglik of nalatig nie aan die koper vermeld nie.
Die afwesigheid van bona fides kan tot gevolg hê dat ʼn klousule in ʼn kontrak as niebindend
verklaar word. Ondersteuning vir laasgenoemde word gevind in die saak
van Eerste Nasionale Bank van Suidelike Afrika Beperk v Saayman NO484 . In
hierdie saak het ʼn ou siek dame by die bank ten behoewe van die verpligtinge van
haar seun borg geteken. Die ou dame se dogter is aangestel as kurator bonis en
laasgenoemde het ʼn hofbevel verkry dat die kontrakte wat haar moeder gesluit het,
onafdwingbaar was, aangesien die ou dame nie oor die vermoë beskik het om die
ooreenkoms te sluit nie. Op grond van bona fides het appèlregter Olivier tot
dieselfde konklusie gekom as sy kollega in die Van der Merwe-saak. Die regter is
die siening toegedaan dat wanneer goeie trou dit so verlang, ʼn hof wel by magte
sou wees om ʼn geldige kontrak nie af te dwing nie. Dit was duidelik dat die ou
dame, toe sy borg geteken het, nie geweet het waarvoor sy die dokument
onderteken nie. In die laasgenoemde saak sien ons ʼn neiging van die howe om in
die rigting van billikheid te beweeg.
Die saak van Brisley V Drotsky485 het egter hierdie tendens gekniehalter. Die
geskrewe huurkontrak het ʼn nie-wysigingsklousule (non variation clause) bevat, wat
bepaal het dat enige wysiging, verandering of kansellasie van die huurooreenkoms
op skrif gestel moet word, en deur beide partye tot die ooreenkoms onderteken
moes word. Alles in ag genome, kon die hof geen meriete vind waarop die klousule
nie afgedwing moes word nie. Daar is bevind dat die breë beginsels van bona fides,
naamlik onbillikheid of onredelikheid nie bestaan het nie, wat sou veroorsaak het dat
die klousule nie-bindend sou wees. Die hof het in hierdie saak regsekerheid
daargestel. Indien die klousule nie in die ooreenkoms was nie, kon kontrakpartye
482 1977(4) SA 494 (N) by 505 F-G beslis Regter Didcott soos volg:“I am satisfied that South African law prefers the sanctity of contracts. The principle is
firmly entrenched in our system, where it shows its head in so many places. Freedom of trade does not vibrate nearly as strongly through out jurisprudence.
What is more, it is intrinsically the less commanding of the two ideas … Commerce needs freedom to bargain and loyalty to contracts already concluded as
much as freedom of trade, and the public has no larger interest in the maintenance of the latter than in preservation of the former …. The principle (sanctity
of contracts) has a moral dimension too, which gives it a durability and universatitlity beyond the norms of the market place. This consists of its simple
requirement that people should keep their promises.”
483 1991(2) SA 1 (A).
484 1997(4) SA 302 (SCA).
485 2002(4) SA 1 (A).