Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

een justified in terms of economic purpose and social function. It has been
explained as a mechanism by which scarce resources can be moved to what
are considered the most valuable uses. Thus, contract enhances the mobility
of the factors of production. It helps to maximise the net satisfaction realized in
a given society. As a result, individuals by entering into contracts that serve
their own interests are also serving the interests of society ....” “There is a little
doubt that the evolution of modern contract law the principle of social control
has steadily been on the increase.” 465
221
Dit is ook duidelik dat kontrakteervryheid nie beskou kan word as die alfa en die
omega nie. Molengraaff het meer as ʼn eeu gelede reeds die volgende opmerking
gemaak :
“Meer en meer wint de overtuiging veld dat het dogma der contractsvrijheid ...
niet als de hoogste wijsheid mag gelden. Men is gaan inzien dat er hoogere
beginselen zijn dan het pacta sunt servanda, dat het recht slechts dan een ‘ars
boni et aeqiu’ mag heeten, als het in overeenstemming is met etische
beginselen en tot doorvoering daarvan heeft medegewerkt.” 466
Farlam en Hathaway merk tereg op dat “although social conditions and values have
changed, the classical theory of contract and the principle of autonomy still inform
the South African law of contract.” 467
Vir die aspek van billikheid in die kontraktereg, was appèlregter Toon van den
Heever nogal uitgesproke in Preller v Jordaan468 en wys daarop dat regterlike
goeddunke ʼn belangrike prosesregtelike rol speel:
“Dit is egter ʼn ander saak waar ʼn regter inbreuk maak op die regsorde en die
regte wat uit ooreenkoms vloei. Indien hy ʼn regshandeling kan verydel sodra
sy subjektiewe billikheidsgevoel dit veroordeel, sou daar geen regsekerheid
wees nie. In sy voorwoord tot sy uitgawe van De Groot se Inleiding van 1767
sê Schorer dat ʼn regter wat volgens sy gesonde verstand en sonder regsreëls
kan oordeel meer te vrese is as honde en slange. Daarmee is ek dit roerend
eens.” 469
Selfs die ou skrywers soos Huber het oor die billikheidsaspek en die Regbank se
hantering daarvan ʼn waarskuwing gerig. 470
465 Kötz, 1986:406:Sien ook Cockrell, 1992:42.
466 Molengraaff, 1895(14) RM 365-376 soos aangehaal deur Van Huysteen, 1980:128.
467 Farlam et al, 1988:26.
468 1956(1) SA 483 (A) 500 F-H.
469 Kyk ook Molengraaff 1941:337.
470 Huber 1742:1.1.17-1.1.18 volgens Gane se vertaling : “de waerheyt is, dat geen Rechters hoog of laeg van de algemene wet mogen afgaen, om reden
van billikheyt in dit of dat geval, om dat alle Rechters, selfs die sonder appel wijsen, geen hooger eere hebben als Dienaers van die wetten te zijn, dewelke
gansch los en onseker souden worden, indien de Rechters in alle bysondere gevallen mochten oordeelen, of sy gevolgt souden worden of niet.”