Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

215
bestaande reg vervang nie. 450 In die toepassing van die reg het die howe
deeglik daaraan aandag geskenk, maar slegs in die mate waar dit nie in
botsing gekom het met die beginsels van die Romeinse Reg nie. Die
Romeins-Hollandse skrywers het ryklik gebruik gemaak van die bronne oor
billikheid, soos vervat in die Middeleeuse Reg en geskrifte van die Humaniste.
In Grotius se Prolegomena Juri Hollandico Praemittenda is billikheid in die
Romeins-Hollandse Reg versigtig omskryf. Rakende Grotius se omskrywing
van billikheid, het die heersende reg gedurig te kort geskied. Die reg sou dan
slegs met die begrip “billikheid” reggestel kan word. 451 Grotius het billikheid
beskou as ʼn regulerende konsep, wat streng reg kan regstel en ʼn inkorting
daar kan stel vir reg wat in konflik sou wees met hoër reg. In navolging van
Grotius het bekende Romeins-Hollandse Juriste soos Van der Keessel,
Johannes Voet, Ulrik Huber en Johannes van der Linden van billikheid
gebruik gemaak as ʼn regulerende funksie en dit later op verskeie terreine van
die Romeins-Hollandse Reg toegepas. Billikheid kan dus maklik toegepas
word as ʼn gesofistikeerde regulerende konsep met voorkomende en
regstellende funksies om ongelykheid in prestasie reg te stel.
2.2.4 ʼn MOONTLIKE OPLOSSING IN DIE SUID-AFRIKAANSE REG
In die toekoms gaan die howe al hoe meer gekonfronteer word deur
“benadeelde” kontrakpartye, wat hulle wil beroep op inbreukmaking van
Handvesregte as ʼn tipe verweer om voorwaardes in ʼn kontraktuele
verhouding tersyde te laat stel. ʼn Balans sal moet gehandhaaf word tussen
pacta sunt servanda en aspekte soos goeie trou en billikheid.
Kontrakteervryheid bring mee dat kontrakpartye vry is om bedinge aan te
gaan in die ooreenkoms wat vir beide partye billik blyk te wees. Ingevolge die
voorwaardes van die ooreenkoms is deur die partye konsensus bereik op
welke wyse hulle aan die ekonomie wil deelneem. Dit geskied op ʼn vrye
basis. Hoe regverdig is dit gevolglik as een van die partye nie die
voorwaardes van die ooreenkoms gaan nakom nie, en hom/haar tot die howe
beroep op grond van die Handves van Menseregte. Is dit inderdaad
geregverdig dat die regbank nou moet toetree as ʼn nuwe kontrakparty om ʼn
beter bedinging daar te stel? Kan dit dan nie gesien word as ʼn skending van
kontrakteervryheid nie? Wat sal die gevoel wees waar die regter ʼn
alternatiewe bedinging daarstel wat hy/sy sou goed vind om die probleem op
te los, maar die oplossing een van die partye nie geval nie? Welke norm
450 Voet 116; Huber, Praelectiones Iuris Civils 1 1 17, 18, 21, Van der Keessel, TH24 op Grotius, 1 2 22.
451 “Proprie vero et singulariter aequitas est virtus voluntatis corrextrix ejus in quo Lex defecit propter universitatem:aecqum autem est ipsum quo ex
corrigitur” Grotius Prolegomena Juri Hollandico praemittenda - Chapter 3 in Feenstra, 1967; Du Toit, 1976:43.