Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

211
individuele omstandighede om te verseker dat die beslissing in
ooreenstemming sou wees met verwagtinge soos billikheid en redelikheid. 445
Hieruit is dit seker dat die Romeine deeglik begryp het wat die term bona
fides behels. Die erkenning van aanspreeklikheid ex fide bona het nie hulle
regsisteem ontwrig nie, of veroorsaak dat regsonsekerheid en arbitrêre
beslissings na vore sou tree nie.
Teen die agtergrond van die Romeinse samelewing is dit duidelik dat die
begrip bona fides ʼn spesiale aanklank gehad het. Hierdie deugsaamheid
bevat standvastigheid, konstantheid en ʼn besluit om jou woord te hou. Fides
was ʼn beginsel met godsdienstige, etiese en regsimplikasies, wat menige
fasette van die Romeinse lewenswyse beïnvloed het. Die oorgang van fides
in die vroeë Romeinse tydperk na bona fides in die kontraktereg, kan
toegeskryf word vanweë wetgewing en internasionalisering van die begrip,
moontlik vanweë die Griekse invloed of pistis, die Griekse begrip van fides. 446
Die aard van regte en verpligtinge in die Romeinse Reg van verhuring het
meegebring dat daar ʼn voortdurende aanpassing gemaak moes word om die
partye se belange te kan weergee. Wanneer daar in die Romeinse Reg met
verpligtinge te doen gekry is, het die begrip bona fides gewoonlik gedui op die
standaard wat by kontraktuele verhoudings vereis is. Bona fides het
gefunksioneer as ʼn kriterium of maatstaf wat gebruik is om te bepaal of een
van die kontrakpartye inbreuk gemaak het op die verwagting van die redelike
man in ʼn kontraktuele verhouding. Dit het gedien as ʼn standaard norm van
eerlikheid en getrouheid in kontraktuele verbintenisse, soos neergelê in die
iudex, met die gemeenskap se verwagtinge van billikheid en gelykheid. Bona
fides in die vroeë klassieke Romeinse Reg was derhalwe ʼn konsep met
morele en regsfasette, wat deel gevorm het van die groter begrip van
aequitas.
Gedurende die tweede eeu voor Christus, het die begrip bona fides opgehou
om te dien as ʼn hulpmiddel vir regters om die optredes van kontrakpartye te
meet. Die rede hiervoor kan stellig te wyte wees aan die daarstelling van die
amp van die Praetor en sy aanpassings van die heersende reg op gronde van
billikheid. Enersyds sou bona fides kontrakte beheers waar partye konsensus
gehad het, terwyl die regter andersyds kon inmeng in die kontraktuele regte
en verpligtinge van die partye deur bloot gebruik te maak van uitgebreide en
regstellende funksies gebaseer op goeie trou (good faith).
445 Van Zyl, 1991:132.
446 Pringsheim, 1921:643; Wieacker Zum Ursprung 20; Pernice Labeo-römisches Privatrecth im ersten Juhrhundert der Kaiserzeit (1963) II 209; Van Zyl,
1991:132; Daube, 1996:132.