Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

209
Die eerste argument teen kontrakteervryheid is in wesenlik ʼn bewering dat dit
nie werklikheidsgetrou is nie en dat dit gegrond is op die onwerklike premis
dat kontrakterende partye gelyke bedingingskrag het.
Dit is nou eenmaal ʼn uitgemaakte saak dat partye selde gelyke
bedingingskrag het. Kontrakteervryheid word nie gegrond op gelyke
bedingingskrag nie. Die tweede argument wat geopper word, is dat ongelyke
bedingingsposisies tot onbillike kontrakte lei.
Die siening word gehuldig dat indien die hof sulke onbillike kontrakte afdwing,
die hof sy grondwetlike plig verloën om die oogmerk en strekking van die
Handves van Menseregte te bevorder. 441 Die tweede argument is ook
substansieloos, aangesien kontrakte tussen privaat persone nie gelykheid as
uitkoms het nie. Om gelykheid in kontrakverband te verseker, blyk eerder ʼn
taak van die staat te wees, soos wel met die afdwinging van wetgewing
gesien kan word. 442
In die volgende gedeelte word veral gekonsentreer op die noodsaaklikheid vir
ʼn onafhanklike kontraktuele norm waaraan die inhoud van kontrakbedinge
moontlik getoets kan word.
2.2 GOEIE TROU EN BILLIKHEID
Wat word verstaan onder die begrip “bona fides”, en welke rol, indien enige, speel
dit op die gebied van die kontraktereg?
In ʼn onlangse regsbeslissing is daar melding gemaak van die rol wat bona fides in
die kontraktereg speel. Regter Davis het bona fides en billikheid in die saak van
Mort v Henry Shields-Chiat443 beklemtoon, maar het versuim om in besonderhede
in te gaan op die historiese agtergrond van hierdie konsepte.
Kan bona fides en billikheid beskou word as norme waaraan die inhoud van
kontrakbedinge getoets kan word? In antwoord hierop sal daar gekyk word na die
historiese ontwikkeling van die begrippe. Deur die eeue heen het hierdie begrippe
meer en meer in regstelsels opgeduik, en verskeie filosofiese persepsies het in
verskillende eras van die regsgeskiedenis die begrippe gedomineer, sodat dit
moeilik sou wees om te verklaar dat dit enigsins ʼn liniêre en koherente ontwikkeling
beleef het.
441 Die Grondwet plaas egter geen positiewe plig op privaatpersone om gelykheid te bevorder nie, maar slegs om nie onbillik te diskrimineer nie.
442 Basic Conditions of Employment Act, 75 of 1997, the Promotion of Equality and Prevention of Unfair Discrimination Act, 4 of 2000, and the Employment
Equity Act, 55 of 1998.
443 2001(1) SA 464 (C) 474-475.