Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

Aristoteles se werkswyse bestaan uit die ondersoek en vergelyking van verskillende
staatkundige of politieke sisteme met mekaar, ten einde die voor- en nadele van
elkeen te bepaal. Uit sy bevindinge van die verwerkliking van die ideal van
geregtigheid poog hy dan om op ʼn induktiewe wyse (epagógé) ʼn normatiewe
maatstaf vir geregtigheid daar te stel. Die algemene beginsels van geregtigheid wat
op hierdie wyse verkry word, word dan verder onderwerp aan moontlike teenstrydige
bevindinge van verdere konkrete ondersoek.
Dit is opmerklik dat Aristoteles ʼn induktiewe benadering by die identifisering van die
inhoud van geregtigheid toepas. Die induksie lê dus ingebed in ʼn dialektiese
proses, waarin beginsels van geregtigheid voortdurend getoets word aan verdere
konkrete ondersoek. Hierdie wedersydse wisselwerking tussen die algemene en die
partikulêre of die normatiewe en die konkrete, staan sentraal in Aristoteles se denke
en stel hom in staat om terselfdertyd prakties, sowel as krities met die werklikheid
om te gaan.
Geregtigheid sal, volgens Aristoteles, nooit onafhanklik van ʼn bepaalde polis of
staatsbestel bestaan nie, ten spyte van die onvermydelike tekortkominge van
daardie polis. Die moontlikheid van ʼn regverdige mens onafhanklik van sy
verbondheid aan ʼn polis is dus, volgens Aristoteles, onsinnig, aangesien
geregtigheid vir hom net soos in Plato se ideale staat in die orde binne die polis
bestaan.
Deug en geregtigheid bestaan ook vir Aristoteles daarin dat elkeen sy bepaalde rol
in die gemeenskapslewe van die polis sal vervul. 17 Hy onderskei voorts tussen
distributiewe en korrektiewe geregtigheid. Distributiewe geregtigheid behels die
beginsel dat elkeen volgens sy meriete vergoed moet word. Die regverdige of
gelyke verdeling wat hier ter sprake is, is dus nie ʼn gelykop verdeling nie, maar ʼn
proporsionele verdeling, ooreenkomstig die relatiewe meriete van die betrokke
partye. Korrektiewe geregtigheid blyk meer op konkrete transaksies betrekking te
hê en is gerig op die regstelling van enige benadeling wat byvoorbeeld uit ʼn kontrak
ontstaan het. Hierdie regstelling geskied egter nie op meriete nie, maar op ʼn gelyke
basis. Aristoteles stel dit duidelik dat dit geen verskil maak of dit ʼn goeie of slegte
man is wat byvoorbeeld bedrog gepleeg het nie.
Dit is genoem dat die proporsionele ordening in Plato se ideale staat deur die
heersers behartig word op grond van hulle insig in die idee van die goeie. Die
proporsionele ordening en regstelling deur middel van regspraak berus, volgens
Aristoteles, egter op die praktiese wysheid van die wetgewers en regters.
17 Hierdie oortuiging kulmineer in sy uitspraak in Boek I van die Politika dat die mens van nature 'n politkon zoon ('n politieke of eerder 'n gemeenskapsdier),
is. Uit Boek V van die Nikomachiese Etiek blyk dit duidelik dat ongeregtigheid vir Aristoteles net soos vir Plato, daarop neerkom dat iemand op meer
aanspraak maak as dit wat hom toekom. Geregtigheid berus gevolglik op 'n gelyke of regverdige verdeling van wat ook al ter sprake is.
10