Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

3. DIE ONTWIKKELING VAN DIE KONTRAKTEREG EN DIE INVLOED WAT DIE
HANDVES VAN REGTE KAN INHOU
198
In hierdie gedeelte word veral ag geslaan op aspekte wat die howe in gedagte moet hou,
indien hulle met die ontwikkeling van die kontraktereg, aan die hand van die Handves van
Menseregte, te doen kry.
3.1 DIE ONTWIKKELING VAN DIE GEMENEREG OM HANDVESREGTE IN PRIVATE
VERHOUDINGS TE BESKERM
Indien ʼn hof weens die toepassing van die Handves op die afweging van regte
ingevolge Artikel 8(2) bevind dat die gemenereg of wetgewing nie voldoende
beskerming aan ʼn reg verleen nie, moet die hof die gemenereg ontwikkel om die
nodige beskerming te verleen. Die Konstitusionele Hof, die Hoogste Hof van Appèl
en die Hoë Hof het ʼn inherente bevoegdheid om die gemenereg te ontwikkel. Die
oogmerk met veral Artikel 8(3) was waarskynlik om dit duidelik te stel dat hierdie
inherente bevoegdheid uitgeoefen moet word, indien die gemenereg of statutêre reg
onvoldoende beskerming aan ʼn reg verleen.
Die bepaling verleen uiteraard geen grondwetlike status aan die bestaande
gemenereg of wetgewing nie. Dit verorden slegs die min of meer
vanselfsprekendheid dat dit onnodig is om nuwe reëls te ontwikkel, indien die
gemenereg of wetgewing voldoende beskerming aan ʼn reg verleen. Omdat hierdie
bepaling handel oor die ontwikkeling van die gemenereg ten opsigte van private
verhoudings, waarin die regte van ander partye ook ter sprake kom, sal dit dikwels
gebeur dat die regte van ander deur die nuwe reël beperk word. Sulke beperkings
moet egter, volgens Artikel 8(3)(b), aan die bepalings van die algemene
beperkingsbepaling voldoen.
Artikel 8(3) verwys slegs na die gemenereg en nie na die ontwikkeling van die
gewoontereg nie. 411 In Artikel 173 word ook nie na die inherente bevoegdheid wat
bogemelde howe sou hê om die gewoontereg te ontwikkel, verwys nie.
Artikel 173 is duidelik waar dit bepaal dat die Konstitusionele Hof, die Hoogste Hof
van Appèl en die Hoë Hof die inherente bevoegdheid het om, met inagneming van
die belang van geregtigheid, hul eie proses te beskerm, te reël en die gemenereg te
ontwikkel. Hierdie weglatings affekteer uiteraard nie die toepassing van die
Handves ingevolge Artikel 8(1) op reëls van gewoontereg en ingevolge Artikel 8(2)
op private verhoudings nie. Ingevolge Artikel 8(1) kan ʼn bevoegde hof ʼn reël van
die gewoontereg soos enige ander regsreël onkonstitusioneel verklaar en soos in
die geval van enige ander reël ongeldigverklaring vir enige tydperk en op enige
411 Contra Wolhuter, 1996:526 wat uit die weglating aflei dat die Handves van Menseregte indirek op die gewoontereg van toepassing is. Artikel 8(3) reël
egter hoegenaamd nie die toepassing van die Handves op die “reg” op private verhoudings nie. Dit word gedoen in Artikel 8(1) en (2).