Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

195
boodskap moet duidelik tuisgebring word wat van partye verwag word, indien hulle
met mekaar ʼn ooreenkoms aangaan. Andersyds is kontrakpartye ook nie te
verantwoordelik nie. Baie mense het reeds ʼn goeie aanduiding van wat hulle
menseregte behels, maar min moeite word gedoen om die nodige regsadvies te
bekom, alvorens ʼn kontrak, wat groot geldelike nagevolge kan hê, gesluit word.
By die uitleg van menseregte aan die hand van die kontraktereg, kan die howe ook
verder steun put uit die bepalings van die Grondwet self. Hoofstuk 3 verskaf ʼn sterk
aanduiding dat horisontale toepassing wel moet plaasvind. Suid-Afrika beskik nie
oor ʼn Civil Rights Act wat voorsiening maak vir direkte horisontale toepassing van
fundamentele regte nie. ʼn Resultaat kan ook deur die howe verkry word, deur
interpretasie op die grondslag van indirekte horisontale toepassing te laat
geskied. 409 Norme soos goeie trou en openbare belang kan veral groot stukrag
verleen in gevalle waar probleme by die uitleg van die kontrak bestaan. Alle
wetgewing, ook wetgewing wat private verhoudings beheer, moet sodanig uitgelê
word om maksimale effek te verleen aan die waardes en beginsels in die Grondwet
vervat. Dit sal meebring dat alle privaatregtelike reëls en beginsels indirek
onderhewig gestel word aan die fundamentele waardes vervat in die Grondwet.
Indirekte horisontale toepassing kan ook deur die howe ingelees word in die
bepalings van Artikels 8(2) en 8(3)(a) van Hoofstuk 2 van die Grondwet. ʼn Bepaling
van die Handves van Menseregte bind ʼn natuurlike, of ʼn regspersoon, in die mate
waarin dit toepasbaar is, met inagneming van die aard van die reg en die aard van
enige plig deur die reg opgelê. Die taak van die howe word ook verlig, deurdat die
wetgewer dikwels na vore tree en wetgewing daarstel wat die privaatregtelike
verhouding van partye reël. Die toepassing van die Handves van Menseregte op
die gebied van die privaatreg gaan grootliks deur die howe op die grondslag van
interpretasie geskied. Die grondwet lê verder ʼn belangrike taak op die skouers van
die howe. Ingevolge Artikel 8(3) van die Handves van Menseregte, moet die howe
by die toepassing van ʼn bepaling van die Handves van Menseregte op ʼn natuurlike
of regspersoon ingevolge Subartikel (2) -
(a) gevolg gee aan ʼn reg in die handves, die gemenereg toepas, of indien nodig
ontwikkel, in die mate waarin wetgewing nie aan hierdie reg gevolg gee nie;
en
(b) kan ʼn hof reëls van die gemenereg ontwikkel om die reg te beperk, mits die
beperking in ooreenstemming met Artikel 36(1) is.
409 Artikel 7(4) van die Interim-Grondwet het 'n belangrike verandering ten opsigte van die gemeenregtelike begrip van locus standi teweeggebring. 'n
Vereniging wat in belang van sy lede optree, 'n persoon wat optree ten behoewe van 'n ander persoon wat nie in staat is om op sy eie te ageer nie, 'n party
wat optree as lid, of in belang van 'n groep of klas persone, of 'n persoon wat optree in openbare belang, is geregtig om enige bevoegde hof te nader vir 'n
gepaste bevel, wanneer daar inbreuk gemaak word, of 'n dreigement daartoe, om enige van die regte in die Handves van Menseregte te skend. Ingevolge
die gemenereg moes 'n litigant 'n direkte belang in die saak kon aantoon, anders kon die saak nie aanhangig gemaak word nie. Die moontlikheid om 'n
groep of klas te verteenwoordig en die herlewing van die actio popularis in publieke belang, het nuwe deure vir die afdwinging van menseregte geopen.