Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

Plato verwys na die wettelose staat. Die rede vir hierdie "wettelose" (lawless) staat,
of gemeenskap, soos deur Plato voorgestel, is waarskynlik die feit dat dit onbillik is
dat mense onderhewig gestel word aan dieselfde wetgewing van algemene aard wat
op ʼn gemeenskap of staat toegepas word. Daar is onderliggende verskille tussen
verskillende lede van ʼn gemeenskap of staat, wat in gedagte gehou moet word,
wanneer wetgewing op hulle van toepassing gemaak word. 14 Plato merk op dat die
staat of gemeenskap beter daaraan toe sal wees sonder wetgewing, as om
wetgewing te hê wat onbillik is.
In teenstelling met Plato, het Aristoteles ʼn veel duideliker gedefinieerde standpunt
oor billikheid. Hy verklaar dat, alhoewel billikheid in werklikheid beter is as ʼn
besondere vorm van geregtigheid, dit op sigself regverdig is. 15 Geregtigheid en
billikheid is eenders en albei is goed, alhoewel billikheid die meerdere van die twee
begrippe is. Die kern van die probleem is dat, alhoewel billikheid regverdig is, dit nie
geregtigheid ooreenkomstig die Wet daarstel nie, maar ʼn verbetering van juridiese
geregtigheid is. Dit is ʼn verbetering van die reg, wat gebrekkig is vanweë sy
algemene toepassing.
Du Plessis meen dat Aristoteles se benadering tot die verhouding van geregtigheid
en billikheid gesien moet word as ʼn belangrike oorbrugging van die gaping gelaat
deur sy voorgangers, veral deur Plato. 16
Die waarde van Plato se idealisme, wat betref die fundering van geregtigheid, lê in
die oproep om elke politieke sisteem krities te bejeën as hoogstens ʼn voorlopige en
onvolmaakte beliggaming van die ideal van geregtigheid. Die gevolg van hierdie
kritiese inslag was dat Plato self uiters skepties gestaan het teenoor die
moontlikheid dat enige staatsbestel in die praktyk uitdrukking kan gee aan die ideal
van geregtigheid. Die verdere resultaat van sy idealisme en gevolglike utopisme is
dat sy poging om in die aktuele politiek van sy tyd ʼn maatstaf vir geregtigheid daar
te stel, wesenlik misluk het.
Dit is hierdie mislukking wat ook sentraal staan in Aristoteles se kritiek op Plato. Sy
benadering is veel meer realisties as dié van Plato. Dit moet egter nie gesien word
as ʼn blote verwerping van Plato se denke nie, maar juis as ʼn poging om dit wat
sentraal in Plato se denke staan, naamlik die daarstelling van ʼn maatstaf vir
geregtigheid, verder te voer.
13 Allen, 1964:389
14 Die reg kan dan beskou word as streng en onbuigbaar, soos die geval was met die Romeinse ius civile, wat beskou was as 'n ius strictum, wat 'n harde
en onbuigbare effek gehad het op die persone op wie die wet toegepas was. Die Praetor het egter ingegryp en billikheid na vore gebring in die vorm van
billikheidsremedies, soos die actione utiles en actione in factum.
15 Aristoteles, 1978:R 5, 10, 1 (1137a).
16 Du Plessis, 1978:83-87.
9