Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

160
maar slegs gevind word in die onderskeid tussen die privaatreg- versus die
publiekregdebatvoering. ʼn Daadwerklike bestudering van die twee tipes regsreëls
sal dadelik aantoon dat die gewone reëls van privaatreg tog maar steeds opgelê
was om die juridiese optrede van publieke organe te reël. 349 Die publieke aard van
die owerheidsorgaan het wel ʼn invloed gehad op die toepassing van die
privaatregreëls, aangesien die howe selfs in die verlede verwys het na
“publiekregtelike aanspreeklikheid”. 350
ʼn Goeie voorbeeld waarna verwys kan word is dat owerheidsorgane moet optree “in
gemeenskapsbelang”. Dit is veral hierdie onderskeidende instellingshandeling wat
deur die owerheid verrig word, wat dui op die reëls vir spesiale aanspreeklikheid.
Baie van die spesiale reëls is geleë daar waar die privaatregreëls van
aanspreeklikheid oorvleuel met die Publiekregtelike ultra vires-leerstelling. Die beter
siening hier is dat Publiekregtelike owerheidsorgane nie beskik oor die vryheid om
handelinge uit te voer wat deur die Wet verbied word nie, maar dat die organe slegs
hul bevoegdheid om op te tree verkry uit bronne van gesag wat die toepassing van
administratiefregtelike standaarde van begrensde rasionaliteit aantrek.
Kom ons kyk na twee voorbeelde van die reg wat inpas by die bogemelde
oorvleueling tussen die beginsels van judisiële hersiening en die reëls van
privaatregtelike aanspreeklikheid, te wete estoppel by voorstelling en regmatige
verwagting. 351
3.2.1 OWERHEIDSORGANE EN ESTOPPEL
Daar word soms daarop aanspraak gemaak dat owerheidsorgane oor
immuniteit beskik, wanneer met estoppel by voorstelling te doen gekry word.
Estoppel wat op ʼn individu toegepas word, kan nie as verweer teenoor
owerheidsorgane geopper word nie.
ʼn Goeie voorbeeld hiervan word gevind in Collector of Customs v Cape
Central Railways Limited352 . Die Eerste Minister van die Kaapkolonie het
verkeerdelik die versekering gegee dat ingevoerde sement nie onderhewig
sou wees aan doeanebelasting nie. Die doeanedepartement het die sement
sonder belastingheffing laat deurgaan. Dit is later uitgevind dat die sement
wel belasbaar was en die invoerder is aangesê om die belasting te betaal.
Die invoerders voer toe aan dat hulle nie aanspreeklik gehou kon word nie
weens van die voorstelling wat die Eerste Minister gemaak het en dat die
349 Sien die Wet op Staatsaanspreeklikheid, 20 van 1957: Enige eis teen die Staat, waar sodanige eis ingestel kan word teen 'n persoon, en 'n aksiegrond
sou vorm in enige bevoegde Hof, sal van kennis gedra word deur die Hof. Sodanige eis kan maar ontstaan het uit enige ooreenkoms wat onregmatig
gesluit is ten behoewe van die Staat, of uit enige nadeel wat veroorsaak is deur 'n staatsamptenaar, as dienaar van die Staat, handelende in sy/haar
bevoegdheid en binne die raamwerk van sy bevoegdheid as amptenaar.
350 Sien byvoorbeeld Oertel en Andere NNO v Direkteur van Plaaslike Bestuur en Andere 1983(1) SA 354 (A) by 369(D) (Publiekregtelike vorderingsregte).
351 Nog voorbeelde is die owerheidsorgaan en kontraktuele/deliktuele aanspreeklikheid, wat hierna in meer besonderhede aandag sal geniet.
352 1889(6) SC 402.