Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

153
regshulp te nader, is ook van toepassing op private verhoudings. Die uitdrukkings
“bevoegde hof” en “gepaste regshulp” in Artikel 38 beperk nie hierdie reg nie.
Dit is deel van die reg dat die jurisdiksiereëlings só moet wees, dat daar ʼn bevoegde hof is
en dat gepaste regshulp verleen kan word. Leemtes in jurisdiksiereëlings sal deur
regstreekse toegang tot die Konstitusionele Hof ingevolge Artikel 167(6) gedek kan word
terwyl die howe ʼn gebrek aan ʼn gepaste remedie volgens die bestaande reg moet regstel
deur óf die bestaande remedies uit te brei om die geval te dek, óf indien hulle meen dat so
ʼn uitbreiding nie moontlik is nie, deur ʼn nuwe remedie te skep.
Artikel 167(7) is ook duidelik dat ʼn grondwetlike aangeleentheid ook enige kwessie insluit
waarby die uitleg, beslissing of afdwinging van die Grondwet betrokke is. Daar is ook geen
aanduiding in Artikel 8(2) dat die Handves slegs private persone ten opsigte van
handelinge wat deur die reg gereël word bind nie, sodat dit nie van toepassing is op
handelinge wat hulle in ʼn sogenaamde regsvrye sfeer verrig nie. Kyk byvoorbeeld na
kerke wat op grond van geslag en seksuele georiënteerdheid teen mense diskrimineer.
Aan beide kante van die privaatregtelike verhouding kom daar nou menseregte na vore
wat deur die kerk se optrede geraak word. Aan die een kant van die “regsvrye sfeer”
waarna verwys word kan die individue op godsdiensvryheid staatmaak, terwyl die kerk op
die vryheid van assosiasie kan steun, waarvolgens die kerk as vrywillige vereniging en
manifestasie van die kollektiewe uitlewering van geloofsoortuiging haar interne sake na
goeddunke kan reël.
Dit is veral duidelik dat die private outonomie wat private persone na bewering in die
privaatreg geniet, nie deur die toepassing van die Handves bedreig word nie. In elk geval
was die private outonomie wat privaat persone ingevolge die privaatreg geniet het, nog
nooit absoluut nie. Dit is juis die reëls van die privaatreg wat, ter wille van ordelike
samelewing en die regte van ander, daaraan perke stel. Daar bestaan trouens ingevolge
die Handves groter beskerming van die private outonomie as in stelsels met parlementêre
soewereiniteit en met inkrementele ontwikkeling van die gemenereg, wat hoofsaaklik deur
wetgewende ingryping gerig word. Die beperking van private outonomie as
verskyningsvorm van die vryheid wat deur die regte in die Handves gewaarborg word, mag
slegs deur regsvormers (insluitende die howe wanneer hulle die gemenereg ontwikkel)
beperk word, indien die beperkings voldoen aan die vereistes van die
beperkingsbepalings. Private persone wat ingevolge Artikel 8(2) gebind word, is ook die
draers van Handvesregte. In die meeste gevalle waarin iemand beweer dat Handvesregte
deur ander private persone aangetas is, sal laasgenoemde hom of haar daarop beroep dat
die aantasting plaasgevind het in die uitoefening van regte wat in die Handves gewaarborg
word. ʼn Afweging van belange moet dan plaasvind om vas te stel of daar onregmatigheid
was, al dan nie.