Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

Hoofstuk 4
DIE IMPAK VAN DIE PUBLIEKREG OP DIE PRIVAATREG, MET
SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE HANDVES VAN MENSEREGTE
1. HOU DIE PUBLIEKREG WERKLIK ʼn BEDREIGING VIR DIE PRIVAATREG IN?
146
Marinus Wiechers maak die volgende stelling in die eerste hoofstuk van sy werk oor die
administratiefreg :
“Indien daar uitgegaan word van die primaat van die privaatreg, word die bestaan en
die groei van die publiekreg gesien as ʼn inbreukmaking op die grondslae van
gelykheid en wilswysheid waarop die privaatreg berus. So beskou word die
publiekreg ʼn uitsonderingsreg of, erger nog, ʼn bedreiging vir die privaatreg.” 308
Daar moet egter onthou word dat hierdie stelling wel gemaak is teen die agtergrond van
die wantroue en misnoeë waarmee die ontwikkeling van die administratiefreg vroeër in
Engeland bejeën is.
Vandat hierdie stelling gemaak is, het daar egter geweldige ontwikkeling plaasgevind op
die gebied van die administratiefreg . Hou die publiekreg werklik ʼn bedreiging vir die
privaatreg in? Is dit nie maar net dat die howe, wanneer dit gekonfronteer word met ʼn
totale nuwe dimensie van die reg, naamlik die toepassing van ʼn Handves van Menseregte
op die privaatreg en private verhoudings, dat dit ʼn mate van ongemak of onsekerheid
meebring nie. Het ons nie maar net te doen met ʼn ander invalshoek en nuwe rolspelers,
te wete Artikel 33 en die Handves van Menseregte nie?
Terwyl almal aanvaar dat die Handves as deel van die hoogste reg in die land die
privaatreg op die een of ander manier moet beïnvloed, word daar veral bedenkinge
geopper in argumente teen die sogenaamde direkte gelding van die Handves op privaatreg
en private verhoudings. 309
Dit is egter te begrype dat die klassieke sistematiek van die moderne reg op ʼn duidelike
onderskeid tussen die privaatreg en die publiekreg berus. Maatskaplike verwikkelinge
sedert die laaste dekades van die negentiende eeu het egter hierdie onderskeid al hoe
meer problematies gemaak. Die Suid-Afrikaanse Grondwetlike Hof het self onlangs die
308 Wiechers, 1984:4.
309 In Du Plessis and Others v De Klerk and Another 1996(5) BCLR 658 (CC), 1996(3) SA 850 (CC), die eerste beslissing van die konstitusionele hof oor
hierdie aangeleentheid, is die volgende besware teen direkte gelding gestel:die Gemenereg moet inkrementeel ontwikkel word en nie deur nietigverklaring
deur ʼn hof nie; drastiese veranderinge van die Gemenereg is tot dusver deur die Parlement aangebring, direkte toepassing van die Handves moet op
wetgewende vlak plaasvind; alle privaat litigasie sal onderworpe gestel word aan die Handves; dit sal ʼn ontsaglike taak vir die konstitusionele hof wees om
die gemenereg te hervorm; die Parlement sal elke keer die Grondwet moet wysig, indien daar ʼn ongeldigverklaring is, die handves word verander in ʼn kode
van verpligtinge van private individue, sonder enige aanduiding hoe botsings tussen regte en verpligtinge opgelos moet word, of botsende regte afgeweeg
moet word; die beperkingsbepaling van die handves kan nie toegepas word op die private regsverhoudings nie; direkte gelding het hoogs onwenslike
gevolge, waarvan die belangrikste blykbaar is dat die private outonomie van die individu aangetas word.