Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

128
getoets word aan die hand van die administratiewe geregtigheidsklousule soos vervat in
Artikel 33 van die Grondwet?
“Royal Prerogative” soos dit in die verlede, veral in Engeland, bestaan het, is egter tans ʼn
uitgediende konsep, wat veral die Suid-Afrikaanse Reg betref. Dit is grootliks te wyte aan
die nuwe Grondwet en veral die daarstelling van Artikels 83 en 84, gelees saam met Artikel
33. Die volgende staaf hierdie stelling.
In die Patriotic Front-saak280 (ʼn Zimbabwiese saak) maak Hoofregter Dumbutshena die
volgende bewering :
“In my view, the arbitrary exercise by the executive of a prerogative, regardless of its
effects on those who may be deprived of their rights or interests or who have
legitimate expectations, is nowadays subject to judicial review.”
Die regter verskaf veral redes vir die judisiële inbreukmaking op die prerogatiewe magte.
In die verskaffing van die redes noem die regter die volgende waardevolle komponente,
wat veral beïnvloed word deur administratiewe optrede, te wete die individu se regte,
belange en regmatige verwagtinge. Die hof het duidelik daarop gewys dat uitoefening van
prerogatiewe magte wel onderhewig is aan judisiële kontrole en hersiening, veral waar
daar bewys is dat die uitoefening van hierdie prerogatiewe magte op ʼn onbillike wyse ʼn
persoon weerhou het van sy regte, belange of regmatige verwagtinge. Die regter is van
mening dat die audi alteram partem-reël wel in die saak van toepassing was.
Na aanleiding van hierdie saak, is dit duidelik dat prerogatiewe magte op dieselfde vlak
geplaas word as statutêre magte.
In die Boesak-saak 281 benadruk regter Friedman dié stelling, as hy die volgende te sê het :
“... if the decision-maker (being the executive) failed to apply his mind to the question
when he was called upon to decide, that would constitute a ground for review.
Similarly, if his decision was so grossly unreasonable that it warranted ... inference of
mala fides or of an ulterior motive or that no reasonable person could, in the
circumstances, have arrived at such a decision, the court would review the decision
and set it aside.”
Lord Roskill maak die volgende opmerking in die Council of Civil Service Union-saak :
“... I am unable to see, subject to what I shall say later, that there is any logical reason
why the fact that the source of the power is the prerogative and not a statute should
today deprive the citizen of that right of challenge to the manner of its exercise which
280 Patriotic Front - ZAPU v Minister of Justice, Legal and Parliamentary Affairs 1986(1) SA 532 (ZS); Council of Civil Service Unions v Minister for the Civil
Service 1984(3) ALL ER 935(HL), SARFU v The President of the Republic of South Africa 1998(10) BCLR 1256 (T); Boesak v Minister Home Affairs and
Another 1987(3) SA 665 (CPD).
281 1987(3) SA 665 (CPD) by 674.