Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

126
wetgewende organe ingelyks teenoor die Grondwet aanspreeklik is. Wetgewers is
kragtens demokratiese beginsels tot diens van die gemeenskap en is dus ook steeds
teenoor die onderdane van die land aanspreeklik.
Dit is duidelik dat die Grondwet gewis die hoogste gesag in die land is. Dit gee mag aan ʼn
wetgewende gesag wat wette kan maak, onderhewig aan die voorskrifte van die Grondwet,
wat gesaghebbend deur die howe uitgelê word. Die parlement, soos gemanifesteer in die
nasionale vergadering en die senaat, is die gesaghebbende bepaler van die waardes en
standaarde, waarkragtens die openbare administrasie moet funksioneer. Grondwetlike
oppergesag (die Grondwet) is as ʼn basis vir alle regeringsoptrede beskikbaar. Die
grondwet voorsien riglyne vir die optrede van openbare amptenare.
Die Staatspresident, as staatshoof, is egter ook ʼn amptenaar in die uitvoering van sy
grondwetlike pligte. Artikel 84 van die Grondwet bepaal die bevoegdhede en funksies van
die President. Hierdie funksies en bevoegdhede word aan die President verleen vanweë
sy ampshoedanigheid en as hoof van die nasionale uitvoerende gesag. Artikel 85 verleen
weer sekere funksies en bevoegdhede vanweë die uitvoerende gesag wat hy beklee. Dit
is belangrik om te vermeld dat hierdie funksies en bevoegdhede nie uitsluitlik deur die
President uitgeoefen word nie, maar wel saam met ander lede van die Parlement. 278
Die Staatspresident is in die uitvoering van sy bevoegdhede en funksies sekerlik
ondergeskik aan die Grondwet. Artikel 83(b) is duidelik hieroor : “die Staatspresident moet
die Grondwet as die hoogste reg van die Republiek handhaaf, verdedig en eerbiedig ....”
Met die daarstelling van die Grondwet wil dit nou blyk dat die Staatspresident in die
uitvoering van sy bevoegdhede en funksies deur die howe tot verantwoording geroep sal
kan word. Sekere prerogatiewe kom die Staatspresident nog steeds toe, maar dit kan nou
getoets word aan die hand van die administratiewe geregtigheidsbeginsel, soos vervat in
Artikel 33 van die Grondwet.
Hierdie nuwe bepalings om veral administratiewe geregtigheid op die voorgrond te plaas,
is ʼn radikale breuk met die verlede.
Wat die 1983-Grondwet aanbetref, was die groot vraag natuurlik in hoeverre ʼn geregshof
die bevoegdheid sou hê om die Grondwet se verpligtinge teen die Staatspresident te kon
afdwing.
ʼn Hof kon die Staatspresident van sy amp onthef, indien hy onderhewig sou raak aan
sekere diskwalifikasies in die Grondwet genoem, byvoorbeeld insolvensie of
278 Hierdie funksies behels die volgende :
(a) Om nasionale wetgewing uit te voer, behalwe waar die Grondwet of ʼn parlementswet anders bepaal;
(b) Om nasionale beleid te ontwikkel en uit te voer;
(c) Om funksies van staatsdepartemente en -administrasies te koördineer;
(d) Om wetgewing op te stel en te inisieer; en
(e) enige ander uitvoerende funksie waarvoor in die Grondwet of in nasionale wetgewing voorsiening gemaak word. te verrig.