Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

“Hierdie Grondwet is die hoogste reg van die Republiek, enige regsvoorskrif of
optrede daarmee onbestaanbaar, is ongeldig, en die verpligting daardeur opgelê,
moet nagekom word.”
125
In Hoofstuk 5, wat handel oor die President en Nasionale Uitvoerende Gesag, word die
volgende rakende die President in Artikel 83 bepaal :
“Die President -
(a) is die Staatshoof en hoof van die nasionale uitvoerende gesag;
(b) moet die Grondwet as die hoogste reg van die Republiek handhaaf, verdedig
en eerbiedig; en
(c) bevorder die eenheid van die nasie en alles wat die Republiek sal laat
vooruitgaan.”
Dit is derhalwe duidelik dat die Staatspresident in die uitvoering van sy ampspligte
ondergeskik is aan die Grondwet.
Die Suid-Afrikaanse staatsdiens en sy amptenare funksioneer hoofsaaklik in ʼn politieke
omgewing. Die toepassing van die gedagte van ʼn grondwetlike staat of “rule of law” wat in
die Interim- en Finale-Grondwette tot stand gekom het, is ʼn wesentlike aanvaarding dat
politieke oppergesag nou in die Grondwet gesetel is. Hierdie feit is van allergrootste
belang, aangesien dit aansluit by die invloed wat die Interim- en Finale-Grondwette op die
funksies en strukture van die Suid-Afrikaanse staatsadministrasie het. Die feit dat die
Grondwet ʼn produk van ʼn besondere politieke konteks was en steeds is, moet egter altyd
in gedagte gehou word.
Kragtens die 1983-Grondwet het die wetgewende instellings soos die parlement op
sentrale regeringsvlak die oppergesag oor die funksionele aktiwiteite van elke politieke
ampsdraer, naamlik die Staatspresident, ministers en staatsamptenare in die
regeringsbedeling tot gevolg gehad. Een van die eerste uitvloeisels van die Interim- en
Finale-Grondwette was dat wetgewende instellings op nasionale en provinsiale vlakke,
soos tans omvat in die parlement en die nasionale vergadering, aan die oppergesag van
die Grondwet ondergeskik is. Funksionele aktiwiteite van alle publieke ampsdraers,
naamlik die president, premiers, ministers en publieke amptenare in die regeringsbedeling
word deur die Grondwet bepaal.
Uitvoerende organe, wat met die implementering van nasionale beleid gemoeid is, vorm ʼn
integrale deel van die politieke struktuur en funksies in ʼn politieke omgewing. Dit word dus
van staatsamptenare verwag om sensitief teenoor die politiek te staan, sonder om polities
partydig te wees. Politieke oppergesag bestaan steeds in dié sin dat uitvoerende organe
teenoor wetgewende organe aanspreeklik is. Dit beteken dat demokratiese beginsels en
die vereiste van publieke aanspreeklikheid steeds in aanmerking geneem moet word in die
optrede van openbare amptenare. Die oppergesag van die Grondwet beteken dus dat