Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

publieke administrasie. In die huidige Suid-Afrikaanse konteks moet dit gesien word in die wyer
benadering van pogings om demokratiese grondwetlikheid en hervorming van die regsisteem te
bewerkstellig.
Administratiewe geregtigheid het egter deur die eeue veral vanuit die reëls van natuurlike
geregtigheid ontwikkel. Die basiese begrip van redelikheid speel hier die sleutelrol. Baxter som
dit soos volg op :
“Natural justice is entirely a creation of the common law. In its vigour and especially in its
new found vitality, as clothed in the duty to act fairly, it is little short of a miracle of judicial
creativity. Provided the temptation to resort to a form of “bush justice” – a temptation which it
is conceded becomes a more real when the fairness approach is employed – is resisted, my
view is that the duty to act fairly affords scope for development of urgently required
procedural safeguards against arbitrary administrative action such as has not been available
under the orthodox approach to natural justice, natural justice unfortunately accumulated a
mass of dead wood which held up any development.” 4
ʼn Sameloop van geskiedkundige gebeure en die ongekontroleerde toepassing van staatsgesag,
het by uitstek bygedra tot die verskansing van die geregtigheidsbeginsel in die Finale-Grondwet
van die Republiek van Suid-Afrika.
Administratiewe geregtigheid is ongetwyfeld nóú verwant aan die beginsel van demokrasie, wat
voorsiening maak vir deelname aan die regeringsproses en waar pogings aangewend word om
gesag tot die publiek verantwoordbaar te maak, maar bowenal ook tot die sosiale kontrak wat ʼn
raamwerk daarstel, waarvolgens die regering moet optree. Die geregtigheidsbeginsel moet ook
beskou word as ʼn inperkingsmaatreël op die gesag van die regering en om as stuurmeganisme
te dien dat hierdie gesag en mag slegs ten goede sal meewerk tot die verhouding tussen staat en
onderdaan. Hiersonder sal demokrasie, as regering deur die mense, vir die mense slegs ʼn vae
droom bly.
Hoewel die Grondwet voorsiening maak vir ʼn reg tot administratiewe geregtigheid, moet daar nog
duidelikheid kom met betrekking tot die volle konteks daarvan.
Dit moet egter nie uit die oog verloor word nie dat vanaf 1993 drastiese ontwikkeling met
betrekking tot administratiewe geregtigheid plaasgevind het.
Alhoewel ons stelsel van administratiefreg in die verlede beskou is as ʼn onderdrukkende faset
van die Suid-Afrikaanse Reg, het onlangse ontwikkelings aangedui dat dit vatbaar is vir
ontwikkeling en aanpassing, veral vir sover dit in verband gebring kan word met die behoeftes
van die mens. 5
4 Baxter, 1979:638.
5 Sien in die verband Dean, 1986:164.
2