Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

106
Bophuthatswana-howe krag en betekenis aan die verskanste regte van die
Grondwet gegee het. 242
Daar was ook ʼn paar merkwaardige Ciskeise beslissings. 243
Na 1990 het ʼn gees van afwagting en optimisme geheers soos die volgende
aanhaling uit die Artikel van Corder toon :
“In the past four years, however, there have been signs that this tide might be
turning. This has come at a time when political events have made
constitutional negotiations the centre of attention, further emphasizing the
urgency of the need for a viable system of both empowerment and
accountability of a future South African Executive.” 244
Die administratiefregtelike literatuur is geweldig uitgebrei deur die verskyning van
nuwe handboeke en ʼn vloedgolf van regsartikels. 245
Die vier jaar wat die gaping tussen 2 Februarie 1990 en 27 April 1994, toe die eerste
onderhandelde Grondwet in werking getree het, oorbrug, kan breedweg in drie
tydperke verdeel word.
• Vanaf 2 Februarie 1990 tot die begin van die Konvensie vir ʼn Demokratiese
Suid-Afrika (Codesa) in Desember 1991; 246
• Vanaf Codesa tot die begin van die Multi-Party Onderhandelingsproses
(MPNP) in Maart 1993; 247 en
• vanaf die MPNP tot 17 April 1994.
Die formele proses wat aanleiding gegee het tot die daarstelling van die Finale-
Grondwet in 1996, word weergegee deur Barrie in sy Artikel “Ubunthu ungamntu
ngabanye abantu : the recognition of minority rights in the South African constitution” 248
242 Mfolo v Minister of Education, Bophuthatswana 1992(3) SA 181 (B) Government of Republic of Bophuthatswana v Moletsane 1992(3) SA 800 (A) en
Nyamakazi v President of Bophuthatswana 1992(4) SA 540 (B).
243 Bongopi v Chairman of the Council of State Ciskei 1992(3) SA 250 (CK); ANC (Border Branch) v Chairman Council of State of the Republic of Ciskei
1992(4) SA 434 (CK).
244 Corder, 1993:1. Die skrywer verwys ook na die Traub-saak en die South African Roads Board-saak as voorbeelde van die gety wat besig was om te
draai.
245 Basson, 1994; Van Wyk et al, 1994; Govender, 1993:181; Carpenter, 1994:467; Burns, 1994:347-358; Cachalia et al, 1994; Davis et al, 1997
246 Sien Moss & Oberg, 1992.
247 Sien Friedman, 1993. Sien ook Klug, 1992:698
248 Barrie, 2000:277; (ʼn Xhosa spreekwoord wat lei dat “people are people through other people”.) “Talks about talks” het gedurende Mei 1990 tussen die
hoof-rolspelers plaasgevind. Gedurende Desember 1991 het die eerste formele samesprekings bekend as Codesa (Convention for a Democratic South
Africa) te Kempton Park 'n aanvang geneem. Die tweede rondte samesprekings van Codesa het gedurende Mei 1992 'n aanvang geneem, maar is nie
verder gevoer nie vanweë verskeie ernstige verskille tussen die rolspelers. Politieke geweld het uitgebreek en Codesa is weer gedurende April 1993 hervat.
Op 18 November het Codesa 'n Interim-Grondwet goedgekeur en aanvaar. Dit het die weg gebaan vir die 27 April 1994 verkiesing. Hierdie Interim-
Grondwet het 34 volle verskanste konstitusionele beginsels vervat waaraan die Finale-Grondwet aan moes voldoen. Die finale stadium is bereik toe die
Finale Grondwet gestuur is na die Grondwetlike Hof vir goedkeuring. Hierdie ondersoek het gehandel oor die nakoming van die grondwetlike beginsels
soos uitgespel in die Interim-Grondwet. Op 6 September 1996 het die Grondwetlike Hof besluit om nie die Finale-Grondwet te sertifiseer nie. Sekere
probleemareas is deur die Grondwetlike Hof uitgewys. Die gewysigde Grondwet is op 11 Oktober 1996 deur die Grondwetlike Vergadering goedgekeur en
weer voorgelê aan die Konstitusionele Hof. Die Hof het op 4 Desember 1996 die Finale-Grondwet goedgekeur en gesertifiseer. Op 4 Februarie 1997 het
die Finale-Grondwet in werking getree. Vir meer inligting rakende die Interim-Grondwet, sien Basson : “South Africa’s Interim Constitution (1994). Vir meer
inligting oor die Finale-Grondwet kan Rautenbach en Malherbe se “Constitutional Law (1999) geraadpleeg word.