Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

100
omdat die hersieningsbevoegdheid van die howe aan bande gelê is om nie te
bevind dat die regulasies óf vaag óf betekenisloos was nie.
Akademici het baie kommentaar gelewer. Die uitspraak van die appèlhof in Omar v
Minister of Law and Order227 is beskou as ʼn waterskeidingsaak. Die uitspraak het
terug beweeg van ʼn verpligte judisiële aktivisme na ʼn konserwatiewe judisiële
positivisme. Die Omar-beslissing is gevolg deur sake soos Staatspresident v United
Democratic Front228 en Staatspresident v Release Mandela Campaign229 .
Veral die UDF-beslissing het veel kritiek ontlok. Eerstens het die uitspraak die
toesighouersrol wat die howe besit, totaal ingeperk, om as waghond op te tree oor
owerheidsoptrede. Tweedens is ons regsinstellings se statuur aangetas. Dit het
waarde verleen aan diegene se argumente dat die howe en die voorsittende
beamptes in Suid-Afrika maar net ʼn spreekbuis vir die regering was. Judisiële
beamptes met ʼn gewete moes eerder bedank. 230 Derdens het die uitspraak
gepeuter met vasstaande regsbeginsels.
Dit was derhalwe duidelik dat veral die uitleg en uitsprake rakende
veiligheidswetgewing groot ongemak in regsgeledere meegebring het. Die uitsprake
het ook verrykende nadelige gevolge vir die administratiefreg meegebring. Kon die
uitspraak die administratiefreg in twee kampe verdeel, naamlik enersyds
veiligheidswetgewing wat ag slaan op die vryheid en regte van Suid-Afrikaners
onderworpe aan staats- en polisiebevoegdhede, en andersyds administratiefreg wat
hondelisensies, die uitreik van handelslisensies en dissiplinêre stappe deur
professionele verenigings hanteer.
Die probleem met die veiligheidswetgewing was nie soseer die wye bevoegdhede
wat dit aan die staat in sy uitvoerende hoedanigheid verleen het nie, maar eerder
die feit dat optrede van amptenare nie deur die howe onder die vergrootglas geplaas
kon word nie. Amptenary het derhalwe carte blanche gehad om op te tree soos
hulle wou, veral onder die dekmantel van veiligheidswetgewing.
Appèlregter Grosskopf stel dit soos volg in Makhasa v Minister of Law and Order
Lebowa Government231 as hy Lebowa se indemniteitswetgewing bespreek :
“.. such a statute drastically alters the fundamental relationship between, on the
one hand, the state and its servants, and on the other hand, the members of
227 1987(3)SA 859 (A).
228 1988(4)SA 830 (A).
229 1988(4)SA 903 (A).
230 Die argument is aanvanklik deur Wacks geopper, en hieruit het ontstaan die sogenaamde “Wack’s/Dugard debat” (In antwoord op Wacks, sien Dugard,
1984:287). Dit is interessant om op te let, dat met die Omar-beslissing ingedagte, Professor Dugard, wie aanvallig gestaan het teenoor die bedanking van
regters in die debat, die volgende skryf “However, if Omar is a warning of judicial policy from Bloemfontein, and if it is followed by similar judgements, as
was Rossouw NO V Sachs 1964(1) SA 290(C) – the position of a ‘moral judge’ – the judge omitted to doing justice in accordance with the traditions of the
common law, may become untenable”. Indien die Appèlafdeling optree ooreenkomstig die siening wat deur Prof. Wacks gehuldig word, sal die enigste
opsie vir die eerbare regter wees om te bedank. Die Omar-beslissing ondersteun die siening van Prof. Wacks.
231 1988(3) SA 701 (A) op 723.