Projectbeschrijving Een oplettend medicijndoosje - KNMP

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
Beknopte samenvatting
De medicijndoos Sensemedic stuurt gegevens over medicijngebruik direct door naar een
centrale database. Via een persoonlijke internetpagina wordt inzichtelijk op welke
tijdstippen de patiënt zijn medicijndoosje heeft geopend. Bovendien krijgt de patiënt een
SMS-bericht als hij zijn medicijnen niet op tijd heeft ingenomen. Veertig Mediq Apotheken
hebben meegewerkt aan een onderzoek naar het effect van dit oplettende medicijndoosje
op de therapietrouw van patiënten met diabetes type 2. Het resultaat was boven
verwachting: De gemiddelde therapietrouw steeg van 61,5 procent naar 88 procent.
Aan dit onderzoek werkten vier partijen mee: Mediq Apotheken, Evalan (producent
Sensemedic), Achmea en NIVEL.
Aanleiding
In Nederland gebruiken circa 3,2 miljoen mensen chronisch geneesmiddelen. Volgens
berekeningen van onderzoeksbureau NIVEL ligt de therapietrouw tussen de 40 en de 70
procent. Mediq Apotheken hanteert het principe dat een therapie pas optimaal te noemen is
als de patiënt het juiste medicijn krijgt en dit op de juiste manier en het juiste tijdstip
inneemt. Van alle zorgverleners rondom de patiënt is de apotheker de aangewezen
zorgverlener om de patiënt hierbij te helpen. Daarom heeft Mediq Apotheken een
therapietrouwprogramma ontwikkeld waarmee de afzonderlijke apotheken hun patiënten
stapsgewijs begeleiden.
Sinds 2007 is in Nederland een oplettend
medicijndoosje op de markt dat onvertraagd
het moment registreert waarop de patiënt
het doosje opent voor het innemen van zijn
geneesmiddelen. Deze Sensemedic met de
bijbehorende internetapplicatie (RTMM) is
ontwikkeld door Evalan. Dit bedrijf richt zich
op het in de markt zetten van concepten die
gebruikmaken van moderne
communicatietechnologie. Het bedrijf is
voornamelijk in de zorgsector actief. Evalan
had al een paar kleine pilotprojecten met
Sensemedic gedaan en er zijn patiënten die
het oplettende medicijndoosje op individuele
basis gebruiken. Uit de opgedane ervaring
met de Sensemedic bleek dat een
therapietrouwverbetering van vijftien
procent haalbaar moest zijn. Ook bleken
patiënten de Sensemedic te waarderen.
Pagina 1 van 9
Uit welke componenten bestaat het
oplettende medicijndoosje?
Sensemedic – is een medicijndoosje met in het
deksel electronica die het moment waarop de
doos wordt geopend een bericht stuurt naar een
database. De Sensemedic heette eerst SIMpill.
Real Time Medication Monitoring (RTMM) -
is het onvertraagd registreren van de momenten
waarop de patiënt zijn medicijnen inneemt én het
sturen van een SMS als de patiënt hier te laat
mee is.
Actielogs - Op een persoonlijke, beveiligde
internetpagina kunnen de patiënt en de
zorgverlener terugzien op welke tijdstippen de
medicijnen de afgelopen dag, week of maand zijn
ingenomen.
ICT-componenten – GSM/GPRS-modules,
MySQL-databases, internetapplicaties, Short
Messaging System (SMS).
Evalan wilde samen met zorgverzekeraar Achmea een groter onderzoek doen naar de
effectiviteit van het geavanceerde pillendoosje en zocht apothekers die hieraan wilden
meewerken. Begin 2008 benaderden zij Mediq Apotheken. Mediq Apotheken was meteen
geïnteresseerd. De apothekersketen wilde er achter komen of en hoe het oplettende
medicijndoosje zou kunnen worden ingepast in het al bestaande therapietrouwprogramma.
Visie van de apotheek
Mediq Apotheken heeft 226 vestigingen in Nederland en er zijn 24 apotheken op
franchisebasis bij aangesloten. De toekomst van de apotheek ligt volgens Mediq Apotheken
vooral in een goede farmaceutische patiëntenzorg. Daarmee kan de apotheek zich
onderscheiden. Ook worden de vergoedingen door zorgverzekeraars steeds meer gebaseerd
op patiëntenzorg in plaats van op het leveren van medicamenten. Het hoofdkantoor van
Mediq in Utrecht heeft een afdeling Farmaceutische Patiëntenzorg. Deze afdeling maakt
programma’s voor veel verschillende ziektebeelden; diabetes en astma/COPD zijn de
ziektebeelden waar jaarlijks aan wordt gewerkt. Mediq Apotheken richt haar farmaceutische
patiëntenzorg in rond twee principes:

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
-Zorg dat de patiënt het juiste geneesmiddel voorgeschreven krijgt.
-Zorg dat de patiënt dit geneesmiddel zo goed mogelijk gebruikt.
Mediq Apotheken heeft diverse zorgprogramma’s ter verbetering van therapietrouw, ziet dit
als een belangrijk speerpunt voor haar apotheken en wil dit verder ontwikkelen.
Analyse van het probleem
Mediq Apotheken wilde het onderzoek met de Sensemedic uitvoeren met diabetes type 2
patiënten die orale antidiabetica krijgen voorgeschreven. Alle deelnemende partijen waren
het snel eens dat dit een zeer geschikte doelgroep is. Voor suikerziekte is namelijk een
duidelijke behandelstandaard, de groep patiënten is groot, patiënten nemen meermaals per
dag volgens een vast schema hun medicijnen in, de medicijnen passen in de Sensemedic,
de huisarts is de behandelaar, enzovoort. Heel belangrijk was natuurlijk dat er sprake moest
zijn van suboptimale therapietrouw, wat bij deze groep chronische patiënten vaak aan de
orde is. Volgens onderzoek varieert de therapietrouw aan orale antidiabetica van 36% tot
93% (Zie bijlage 1, pag. 5, Cramer, 2004).
Belangrijk was ook dat de uitkomst van het onderzoek inzicht moest geven in de gevolgen
voor de zorgkosten. Met een hogere therapietrouw kunnen patiënten betere waarden van
hun bloedglucose bereiken. Daardoor vermindert de kans op complicaties als
netvliesafwijkingen, hersenbloedingen, infecties, hartinfarcten, voetproblemen, enzovoort.
De relatie tussen hogere therapietrouw en lagere zorgkosten is veelvuldig onderzocht. Uit
een overzicht van deze studies blijkt dat elke 10 procent therapietrouwverbetering tussen
8,6 procent en 28,9 procent verlaging van zorgkosten oplevert. De kostenverlaging is onder
andere het gevolg van een verlaging van het aantal ziekenhuisopnames met 4,1 tot wel 31
procent. Voor Nederland geldt dat de zorgkosten van patiënten die aan de inclusiecriteria
van dit onderzoeksproject voldoen, circa 250 miljoen euro per jaar zijn. Door een betere
therapietrouw kan er in potentie circa 80 miljoen euro per jaar aan zorgkosten worden
bespaard.
In bijgevoegd onderzoeksverslag staat een verslag van de literatuurstudie (bijlage 1, pag. 5
en 6). Op deze plek herhalen we alleen dat met wetenschappelijk onderzoek is aangetoond
dat de inzet van SMS-berichten een positieve invloed heeft op het op het juiste tijdstip
innemen van de voorgeschreven geneesmiddelen. Dit onderzoek onderscheidt zich van
eerdere studies doordat is gewerkt met SMS-berichten op maat: Alleen als de patiënt het
medicijndoosje niet op tijd heeft geopend, wordt er een SMS-herinnering verstuurd. Dit is
mogelijk doordat bij de Sensemedic met Real Time Medication Monitoring (RTMM) elke
opening (datum en tijdstip) van het medicijndoosje real time op een centrale server wordt
geregistreerd.
Nieuw is ook dat deze toepassing de mogelijkheid biedt om via een persoonlijke, beveiligde
internetpagina een gedetailleerd overzicht van het medicijngebruik van de patiënt te
bekijken.
De vier partijen werden het snel eens over de onderzoeksvragen:
1. In hoeverre verschilt de therapietrouw aan orale antidiabetica van patiënten die care
–as- usual krijgen van:
a. Patiënten die wel gebruik maken van RTMM en daarbij SMS-herinneringen op
maat ontvangen?
b. Patiënten die wel gebruik maken van RTMM maar geen SMS-herinneringen
ontvangen?
2. In hoeverre verschilt de therapietrouw aan orale antidiabetica van patiënten die
gebruik maken van RTMM en daarbij SMS-herinneringen op maat ontvangen van
patiënten die ook RTMM gebruiken maar niet herinnerd worden?
3. Wat zijn de ervaringen van patiënten met RTMM?
Hierbij zij opgemerkt dat vraag 1b en 2 op verzoek van Mediq Apotheken in het onderzoek
zijn opgenomen. De voorziening mét SMS-berichten is namelijk duurder, en de
apotheekketen wilde daarom te weten komen of en hoe essentieel dit onderdeel van de
service is in de verbetering van de therapietrouw.
Pagina 2 van 9

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
Keuze patiëntengroep - Ook bij het opstellen van de inclusiecriteria heeft Mediq Apotheken
een belangrijke rol gespeeld. Zo konden de apothekers van de afdeling Farmaceutische
Patiënten Zorg inbrengen dat patiënten die nog maar net met orale antidiabetica zijn
begonnen nog veel veranderingen in dosering te verwachten hebben. Daarom is er voor
gekozen alleen patiënten te selecteren die minimaal een jaar tabletten tegen suikerziekte
slikken. Als zij daarnaast insuline gebruiken, dan moesten zij dit tenminste een half jaar
doen. Voor een volledige lijst met alle zeven inclusiecriteria, zie pagina 9 van bijlage 1.
Selectie van patiënten - Mediq Apotheken heeft een database met medicatiegegevens van
alle patiënten die klant zijn van één van de 226 Mediq Apotheken in Nederland. De
apothekersorganisatie kan hierdoor onderzoeken doen met grote populaties verspreid over
heel Nederland. Het onderzoek is in overleg met Zilveren Kruis Achmea in een aantal regio’s
uitgezet. In de praktijk bleek het moeilijk om aan het gewenste aantal patiënten te komen.
Terwijl er werd gerekend op driehonderd deelnemers, konden de onderzoeksresultaten
uiteindelijk worden gebaseerd op uitslagen van 144 patiënten. De redenen hiervoor zijn
divers:
-Door inclusiecriteria als Kennis van de Nederlandse taal en Gebruik van mobiele telefoon
vielen in sommige regio´s veel patiënten af. Vooral in Rotterdam.
-Personeelswisselingen bij de 40 deelnemende Mediq Apotheken kwam de continuïteit niet
ten goede. Nieuw personeel moest door de centrale organisatie opnieuw over het onderzoek
worden voorgelicht en geïnstrueerd. Mede hierdoor, maar ook door drukte en vakantietijd,
varieerde het aantal patiënten per apotheek dat deelname toezegde sterk, te weten tussen
de 6 procent en de 67 procent.
-Patiënten wilden niet meedoen, omdat zij het geen prettig idee vinden dat op internet
wordt geregistreerd wanneer zij hun medicijnen innemen.
Type onderzoek - Er is gekozen voor een Randomised Controlled Trial met twee
interventiegroepen en een controlegroep. Patiënten uit beide interventiegroepen gebruikten
het RTMM medicijndoosje gedurende zes maanden.
Interventiegroep 1, hierna te noemen RTMM+ groep: Deze patiënten kregen naast het
medicijndoosje een SMS-bericht ter herinnering aan hun medicatie-inname indien zij het
medicijndoosje niet binnen een bepaalde tijd geopend hadden. De tijdsperiode werd door de
patiënt zelf bepaald en werd door de apotheek gecommuniceerd naar Evalan, die het
medicijndoosje programmeerde. Ook kregen de patiënt en de apotheker toegang tot een
persoonlijke internetpagina waarop zij het medicijngebruik terug konden zien.
Interventiegroep 2, hierna te noemen RTMM- groep: Deze patiënten ontvingen geen SMSherinneringen
en hadden geen toegang tot een persoonlijke internetpagina. Van hen werd
alleen het medicijngebruik real time geregistreerd.
Controlegroep: deze groep is door de apotheek wel via de telefoon gevraagd of zij willen
deelnemen aan het onderzoek, maar zij zijn gedurende de zes maanden van de interventie
niet benaderd.
Nieuw - Volgens de onderzoekers is dit het eerste onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt
van op maat gestuurde herinneringen per SMS. Ook menen zij dat dit onderzoek het eerste
is waarbij de interventie specifiek is gericht op diabetes type 2 patiënten die voorafgaand
aan het onderzoek een suboptimale therapietrouw hadden.
Motief - Het motief van Mediq Apotheken om dit project te doen, is dat zij therapietrouw
heel belangrijk vinden. De apotheker is de aangewezen zorgverlener in de keten om dit te
doen. Maar het is geen gemakkelijke interventie. Er zijn mensen die bewust hun medicatie
niet innemen zoals is voorgeschreven, maar er zijn er ook die dit onbewust niet doen. Het
komt toch regelmatig voor dat een patiënt geen reëel beeld heeft van hoe hij zijn
medicijnen inneemt. Met een overzicht van alle innamemomenten – en dus ook van de
keren dat de pil is vergeten – kan de apotheker het therapietrouwgesprek veel beter
voeren. Dat is voor Mediq Apotheken het aantrekkelijke van RTMM, de apotheekketen wil
met dit onderzoek te weten komen in welke gevallen de inzet van het oplettende
Pagina 3 van 9

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
medicijndoosje succesvol is.
Doel van het project
Doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in het effect van RTMM op de therapietrouw aan
orale antidiabetica van diabetes type 2 patiënten. Daarnaast wil het onderzoek de
ervaringen van diabetespatiënten met RTTM en SMS-herinneringen in kaart brengen.
De verwachte verbetering van de gemiddelde therapietrouw bij dit project is minimaal 15
procent.
Netwerk
Zoals gezegd werkten vier partijen aan dit onderzoek mee.
Evalan. Dit bedrijf heeft het oplettende medicijndoosje met RTMM en de SMS’jes op maat,
ontwikkeld. Evalan heeft de Sensemedic met RTMM-toepassing geleverd, heeft een
database ingericht en het doseerschema per patiënt ingegeven. Ook was Evalan
beschikbaar als vraagbaak voor deelnemende apotheken.
Mediq Apotheken. Heeft gezorgd voor de selectie van patiënten, selectie deelnemende
apotheken, heeft geanonimiseerde informatie uit haar database geleverd over de
therapietrouw van patiënten (nulmeting), heeft materiaal als vragenlijsten en mappen
ontwikkeld, heeft deelnemende apotheken geïnstrueerd en gemotiveerd, heeft ervoor
gezorgd dat de 40 deelnemende apotheken de verkregen data weer op tijd inleverden.
De 40 Mediq Apotheken hebben de patiënten benaderd voor deelname aan het onderzoek,
zij hebben de patiënten die de Sensemedic kregen begeleid en daarna de data aangeleverd
bij de afdeling Farmaceutische Patiëntenzorg van Mediq. Alle inzet van Mediq Apotheken in
dit onderzoeksprogramma is “om niet” geweest.
Onderzoeksbureau NIVEL heeft het onderzoek opgezet en uitgevoerd. Onderzoekers van
het NIVEL coördineerden de onderzoeksopzet, evalueerden de uitkomsten en publiceerden
de resultaten.
Achmea Zilveren Kruis heeft het grootste deel van de financiering van het onderzoek op
zich genomen. Het betrof kosten van Evalan en NIVEL. De zorgverzekeraar draagt door
economische data te leveren aan NIVEL ook actief bij aan de onderzoeksopzet. Verder
evalueert de zorgverzekeraar of en hoe de begeleiding van diabetespatiënten met een
oplettend medicijndoosje kan worden vergoed.
Randvoorwaarden
De veertig deelnemende apotheken zijn vanuit de afdeling FPZ van Mediq benaderd, er is
hierbij gekeken naar het verzorgingsgebied van Achmea. De apothekers zijn door de
centrale Mediqorganisatie uitgenodigd voor een startbijeenkomst in Utrecht.
Apothekersassistenten waren ook welkom. Daar is de werkgroep voorgesteld en is uitleg
gegeven over hoe het project werkt en wat er van de apotheken werd verwacht.
Elke apotheek kreeg een lijst patiënten uit één van de drie onderzoeksgroepen. De
apotheek belde de patiënt en controleerde of hij de Nederlandse taal goed machtig was en
of hij een mobiele telefoon had (vanwege de SMS-berichten). Als dit het geval was, werd de
patiënt gevraagd of hij wilde meedoen aan het onderzoek. Mensen uit de interventiegroepen
kregen een afspraak in de apotheek. De mensen in de controlegroep niet.
Mediq Apotheek ’t Heelhuis te Helmond was één van de deelnemende apotheken. Apotheker
Willem van de Spijker vertelt hoe het project in zijn apotheek is uitgevoerd:
‘Ik kreeg vijftien patiënten uit de RTMM+groep. Ik heb besloten ze niet te bellen, maar te
wachten tot ze in de apotheek hun vervolgmedicatie kwamen halen. De computer gaf een
signaaltje als de cliënt met een recept in de apotheek kwam, de apothekersassistente kwam
mij dan waarschuwen. Ik wilde het gesprek graag zelf doen, omdat ik al jaren
therapietrouwgesprekken doe met patiënten en zelf wilde ervaren hoe mensen op dit
hulpmiddel reageren. Van de vijftien patiënten wilden er tien meedoen. De reden waarom
mensen afhaakten waren divers: drie oudere mensen begrepen het apparaatje niet of
hadden geen mobiele telefoon, één patiënt wilde gewoon niet, één ging er in de zes
maanden van de interventie voor langere tijd naar Marokko en was bang het apparaat kwijt
te raken. Gaande het project is trouwens nog één deelnemer afgevallen.
De patiënt kon zijn medicijnen gewoon in de Sensemedic doen. Op het potje kwam een
Pagina 4 van 9

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
sticker met naam en dosering. We spraken af op welke tijdstippen hij zijn pillen
normaalgesproken inneemt. Deze gegevens gaf ik vervolgens in op de persoonlijke
webpagina van de patiënt. Hier vulde ik ook het telefoonnummer in waar de SMS-berichten
naar toe gestuurd moesten worden in het geval hij zijn medicatie vergeet (een uur na het
afgesproken tijdstip van inname).
Als de patiënt na drie maanden terugkwam met een herhaalrecept, dan liet ik zien wat
RTMM had geregistreerd. Op de persoonlijke internetpagina staan in een tijdbalk met
stippen aangegeven op welke tijdstippen de patiënt zijn geneesmiddel heeft ingenomen. Je
kunt er dus ook zien wanneer ze zijn vergeten. Omdat het zo concreet is, kun je met de
patiënt direct tot de kern van de zaak komen. De patiënten reageerden veel positiever dan
ik had verwacht. Het was voor hen ook een verrassing dat ze regelmatig een dosering
overslaan.’
‘Bij mijn patiënten is de dosering tussentijds niet gewijzigd, maar als dit het geval was
geweest, dan had ik de dosering eenvoudigweg even aangepast op de persoonsgebonden
webpagina van Evalan. Al met al heb ik per patiënt 15 minuten extra werk gehad.’
De projectmanagers van Mediq Apotheken merkten gaande het project dat het aantal
patiënten dat via de apotheken bereid werd gevonden om mee te doen, tegen viel. Zij
hebben de apothekers gaande het project gemotiveerd door nieuwsbrieven te sturen met
daarin updates en succesverhalen van apothekers die het project al hadden afgerond.
Verder zijn apotheken waar het personeel veranderde opnieuw ingewijd in het reilen en
zeilen van dit onderzoek.
Nulmeting
Voorafgaand aan de interventie is van alle deelnemende patiënten de therapietrouw bepaald
aan de hand van de refill adherence ((aantal dagen waarvoor het betreffende orale
antidiabeticum is afgeleverd gedurende elf maanden voorafgaand aan de interventie) x
100%).
Indicatoren
161 patiënten hebben aan het project meegedaan.
• Van de 56 mensen uit de RTMM+ groep is via internet geregistreerd wanneer ze hun
medicijnen innamen. Met hen is vooraf afgesproken binnen welke tijdsperiode zij een
SMS-bericht wilden ontvangen in het geval ze hun medicatie vergaten in te nemen.
Het aantal SMS-jes dat zij hebben ontvangen is geregistreerd. Verder hebben zij een
vragenlijst ingevuld bij aanvang van de interventie en na afronding ervan.
• Van de 48 personen uit de RTMM- groep is alleen via RTMM geregistreerd wanneer ze
hun medicijnen uit het doosje haalden. Zij vulden daarnaast de twee vragenlijsten
in.
• Van de patiënten uit de controlegroep (n=57) is alleen de refill adherence bepaald.
Nameting: Van alle deelnemers is elf maanden na de start van de interventie de
therapietrouw bepaald.
Stappenplan
Taak Wie verantwoordelijk Wanneer
Het zoeken van partners en de
maken van afspraken over de
samenwerking
Alle vier de partijen Q1 2008
Het maken van een
onderzoeksopzet
NIVEL Q1+Q2 2008
Bepalen welke apotheken
meewerken aan de uitvoering
Mediq Apotheken Q2 2008
Het automatisch selecteren van
600 patiënten en het
anonimiseren van de gegevens
Mediq Apotheken Q2 2008
Pagina 5 van 9

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
Het geven van een
werkinstructie aan apothekers
tijdens een startbijeenkomst
Mediq Apotheken, Evalan en
NIVEL
Pagina 6 van 9
Vijf startbijeenkomsten: drie in
juni 2008 (Rotterdam,
Zaandam, Emmen), twee in
december 2008 (Helmond en
Bocholtz)
Patiënten per apotheek indelen
in één van de drie groepen
NIVEL
Mappen en vragenlijsten Mediq Apotheken en NIVEL Uitgedeeld tijdens de
maken voor de deelnemende
apotheken
startbijeenkomsten
Voormeting: refill adherence Mediq Apotheken Gelijktijdig met
startbijeenkomsten
Patiënten bellen en vragen De 40 deelnemende Mediq Apotheken konden beginnen
of zij willen deelnemen aan Apotheken
met bellen na de
het onderzoek
startbijeenkomsten. Hier
gingen wel een aantal weken
tot maanden overheen. Extra
wervingsronden om nieuwe
apotheken erbij te betrekken.
Levering Sensemedic en Evalan Als apotheek patiënt
RTMM tool
aanmeldde bij Evalan, werd
Sensemedic aan de apotheek
geleverd.
Gesprek met patiënt in de
apotheek en uitleg gebruik
Sensemedic
Mediq Apotheken Q3 2008 t/m Q2 2009
-Het aanmaken van
persoonlijke webpagina
-Het inrichten van de
database
Evalan Continu
Interventie De deelnemende Mediq 6 maanden. Eerste patiënt
Apotheken
startte in aug 2008, laatste
patiënt startte juni 2009
Motiverende nieuwsbrieven Hoofdkantoor Mediq
Vijf nieuwsbrieven. De eerste
over het project sturen aan Apotheken
is verstuurd in juli 08, de laatste
deelnemende apotheken
in februari 09
Nameting: vragenlijst De 40 deelnemende Mediq Zodra een patiënt klaar was
Apotheken en NIVEL
met de interventie werd de lijst
ingevuld
Follow up: apotheekdata Hoofdkantoor Mediq
Vijf maanden nadat de laatste
voor meting therapietrouw Apotheken
patiënt de interventie afgerond
over de elf maanden sinds
aanvang interventie
had (6 mnd interventie + 5 mnd
follow up) is opnieuw
apotheekdata aangeleverd
Onderzoeksgegevens NIVEL Dit was verspreid over het
analyseren en
gehele traject (met tussentijdse
onderzoeksverslag schrijven
analyses) en is afgerond met
eindverslag in juni 2010

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
Volgen en vastleggen voortgang
Er wordt in dit onderzoek op twee manieren gekeken naar de effectiviteit van de interventie.
De eerste manier is door de therapietrouw tussen de twee interventiegroepen en de
controlegroep te vergelijken (onderzoeksvraag 1). De tweede manier is door een
vergelijking te maken in de therapietrouw tussen de twee interventiegroepen
(onderzoeksvraag 2). Voor de tweede vergelijking wordt gebruik gemaakt van de
gedetailleerde data zoals die geregistreerd zijn door RTMM. Een eerste voorbeeld van data
geregistreerd door RTMM is te zien op pagina 17 van bijlage X, figuur 4.1 en een tweede op
pagina 18, figuur 4.2.
Omdat zulke gedetailleerde data niet beschikbaar zijn voor patiënten uit de controlegroep,
wordt voor de eerste vergelijking gebruik gemaakt van apotheekdata.
De primaire uitkomstmaat in dit onderzoek is de therapietrouw aan orale antidiabetica
berekend uit de aflevergegevens van de betreffende orale antidiabetica van de apotheek
(ook bekend als ‘refill adherence’). Dit is berekend door het aantal dagen waarvoor de orale
antidiabetica is afgeleverd gedurende de bestudeerde periode te delen door het totaal
aantal dagen van de bestudeerde periode en dit te vermenigvuldigen met 100%.
Er zijn twee secundaire uitkomstmaten. De eerste secundaire uitkomstmaat is de
therapietrouw aan orale antidiabetica uitgedrukt als: a) aantal dagen zonder dosering; b)
percentage gemiste doseringen; en c) percentage ingenomen doseringen binnen een
gestandaardiseerde tijdsperiode. Deze therapietrouwmaten zijn berekend uit de data
geregistreerd door RTMM, en alleen beschikbaar voor de vergelijking tussen de twee
interventiegroepen.
De tweede secundaire uitkomstmaat is ervaringen van patiënten uit de twee
interventiegroepen met RTMM (onderzoeksvraag 3). Deze ervaringen zijn geïnventariseerd
middels een schriftelijke vragenlijst die aan het einde van de interventieperiode aan elke
patiënt werd voorgelegd. Daarbij is aan patiënten uit de RTMM+ groep gevraagd naar hun
ervaringen met het gehele systeem: het RTMM medicijndoosje, de SMS herinneringen en de
persoonlijke webpagina waarop zij hun medicijngebruik konden bekijken. Patiënten uit de
RTMM– groep ontvingen geen SMS-herinneringen of toegang tot een webpagina, zij zijn
alleen gevraagd naar hun ervaringen met het RTMM medicijndoosje.
Resultaat
De conclusies (zie voor een gedetailleerde bespreking bijlage 1, pagina 14-19):
1. Diabetes type 2 patiënten die gebruik maken van RTMM en daarbij SMSherinneringen
op maat ontvangen hebben een significant hogere therapietrouw aan
orale antidiabetica dan patiënten die RTMM gebruiken zonder herinnerd te worden en
patiënten die geen gebruik maken van RTMM.
2. Diabetes type 2 patiënten die gebruik maken van RTMM en daarbij SMSherinneringen
op maat ontvangen nemen hun diabetesmedicatie significant vaker in
binnen de gedefinieerde tijdsperiodes dan patiënten die ook gebruik maken van
RTMM maar daarbij geen SMS’jes ontvangen, wat duidt op een regelmatiger en
stabieler patroon van medicatiegebruik. Daarnaast missen zij minder vaak een
dosering (niet significant).
Uit het onderzoek naar patiëntervaringen op basis van de vragenlijst wordt het volgende
geconcludeerd:
Patiënten zijn veelal positief over RTMM. Met name patiënten die RTMM met SMS
herinneringen gebruiken zijn zich sindsdien bewuster van hun medicatiegebruik. Ook
hebben zij positieve ervaringen met de SMS herinneringen op maat. De mogelijkheid het
medicijngebruik via internet te monitoren wordt nog zeer weinig gebruikt.
Beschouwing
Het aantal patiënten dat tot aan het einde meedeed aan het onderzoek is lager dan de
onderzoekers hadden gehoopt. Men wilde 300 patiënten includeren, aan het onderzoek
deden 161 mensen mee. Hiervan zijn er 144 overgebleven. Dit neemt niet weg dat het
Pagina 7 van 9

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
resultaat boven verwachting is. Bij aanvang van het onderzoek is men uitgegaan van een
therapietrouwverbetering van vijftien project, terwijl dit onderzoek een verbetering van de
therapietrouw te zien gaf van 61,5 % naar 88 % (bijlage 1, p. 15). Voor het eerst is in
Nederland het nut van een dergelijke interventie op grote schaal aangetoond in een
samenwerking van vier partijen.
Verder is uit dit onderzoek duidelijk geworden dat de toepassing opschaalbaar is naar
apotheken in heel Nederland.
De afdeling Farmaceutische Patiëntenzorg van Mediq Apotheken heeft al plannen liggen
voor verdere inzet van de Sensemedic. Onder andere voor dure geneesmiddelen als HIVmedicatie,
waarbij een paar dagen medicatie overslaan al een duidelijke verslechtering laat
zien van de viral load.
Volgens apotheker Van de Spijker uit Helmond kan de Sensemedic goed worden ingezet bij
mensen die onbewust hun medicatie niet volgens het voorschrift innemen. De apotheker
voert al jaren therapietrouwgesprekken met patiënten en heeft gemerkt dat die vaak te
vrijblijvend en te vaag blijven. Het overzicht van de innamemomenten maakt zo’n gesprek
heel concreet. Patiënten reageerden met: “Ik wist eigenlijk niet dat ik het zo vaak vergeet”.
Van de Spijker vindt deze interventie veel beter werken dan een ‘gewoon’
therapietrouwgesprek en zou het liefst een doos met Sensemedicen in de apotheek hebben
staan. Elke keer dat de computer het signaal geeft dat een cliënt minder dan tachtig procent
van de medicijnen volgens voorschrift inneemt, kan de apotheek aanbieden om eens drie
maanden de Sensemedic met RTMM te gebruiken. Na drie maanden kan dan een gesprek in
de apotheek plaatsvinden om te kijken of doorgaan met de Sensemedic nog nodig is. De
apotheker denkt bij de inzet van de oplettende medicijnbox niet alleen aan suikerpatiënten,
hij zou hem ook willen inzetten bij transplantatiepatiënten en bij personen die bisfosfonaten
krijgen voorgeschreven.
Mogelijkheden voor de toekomst: De data over geneesmiddelengebruik kunnen op de lange
termijn mogelijk direct in het AIS (Apotheek Informatie Systeem) en HIS (Huisartsen
Informatie Systeem) worden geïntegreerd.
Zoals eerder vermeld kan met een betere therapietrouw in potentie circa 80 miljoen euro
per jaar aan zorgkosten worden bespaard. Dit bedrag geldt alleen voor diabetes type 2
patiënten. Er zijn tientallen andere patiëntengroepen bij wie begeleiding met RTMM tot
gezondheidsverbetering én besparing in zorgkosten kunnen leiden.
Verankering
Mediq apotheek biedt al e-begeleiding aan via Mijnmedicijnkompas voor volwassenen die
chronisch medicijnen gebruiken. Deze begeleiding is ook breed inzetbaar en goedkoper. De
eerste positieve effecten op therapietrouw zijn al gemeten door Pharmo. Mediq Apotheken
wil ook de Sensemedic graag opnemen in haar zorgprogramma ter verbetering van de
therapietrouw. Zo kan een “stepped care” model worden ingezet in apotheken ter
bevordering van optimaal geneesmiddelengebruik en therapietrouw.
Hiervoor is het echter noodzakelijk dat er duidelijkheid is over de vergoeding ervan door
zorgverzekeraars. Achmea heeft al aangegeven dat zij in principe bereid is de service te
vergoeden, maar de gesprekken hierover zijn nog gaande.
De Sensemedic inclusief RTMM kost bij kleine aantallen per patiënt 20 tot 30 euro per
maand. Bij grote aantallen kunnen lagere prijzen worden gerealiseerd.
De 40 apotheken hebben in dit onderzoek gemiddeld 30 minuten per patiënt besteed aan
de begeleiding van de patiënt met de Sensemedic.
In principe kunnen alle apothekers in Nederland deze vorm van begeleiding ter verbetering
van de therapietrouw aanbieden. De Sensemedic is via internet te bestellen en de
organisatie Evalan ondersteunt nu al patiënten die op individuele basis en op eigen kosten
het medicijndoosje gebruiken.
Als het begeleiden van patiënten met RTMM wordt opgenomen in het
therapietrouwprogramma en dus onderdeel gaat uitmaken van de standaardzorg, dan kan
de begeleiding heel goed door apothekersassistenten worden gedaan.
Marketing
Pagina 8 van 9

Een oplettend medicijndoosje, Mediq Apotheken, genomineerd voor FPZ-prijs 2011
De onderzoeksresultaten zijn gepresenteerd op de volgende (inter)nationale congressen:
De onderzoeksresultaten zijn gepresenteerd op de volgende (inter)nationale congressen:
- ATTD, Bazel Zwitserland, februari 2010
- ESPACOMP, Lodz Polen, september 2010
- Tweede Nationale Therapietrouw Conferentie, 13 november 2008
- Winter Meeting UU ism WHO, 8 januari 2009
- VU Studentensymposium Spuiten en Slikken anno 2009, therapietrouw onder DM2 patiënten, 13 mei
2009
- NICTIZ conferentie Medicatieveiligheid & ICT, 11 september 2009
- Prisma symposium, 26 januari 2010
- De door ons allen georganiseerde RTMM workshop, 23 maart 2010
- CaRe symposium, 4 juni 2010
Het NIVEL heeft de volgende publicaties ingediend bij internationale tijdschriften:
Vervloet M, van Dijk L, Santen-Reestman J, van Vlijmen B, Bouvy ML, de Bakker DH. Improving
medication adherence in diabetes type 2 patients through Real Time Medication Monitoring: a
Randomised Controlled Trial to evaluate the effect of monitoring patients’ medication use combined
with short message service (SMS) reminders. BMC Health Services Research 2011; 11(1):5.
Vervloet M, van Dijk L, Santen-Reestman J, Bouvy ML, van Wingerden P, de Bakker DH. Tailored SMS
reminders improve adherence to oral antidiabetics in patients who are electronically monitored.
Ingediend bij International Journal of Medical Informatics op 23 december 2010.
Mediq Apotheken heeft alle 228 apotheken op de hoogte gebracht van de projectresultaten tijdens
diverse regiomeetings.
Bijlagen
1. Een oplettend medicijndoosje voor diabetes type 2 patiënten. Een onderzoek naar de
effecten van Real Time Medication Monitoring, NIVEL, 2010.
Naam en datum
Deze tekst is tot standgekomen op basis van gesprekken met:
Maaike van Aarle, apotheker en programmamanager bij Mediq Apotheken, 6 januari 2011.
Willem van de Spijker, apotheker bij Mediq Apotheek ’t Heelhuis te Helmond, 10 januari
2011.
Pagina 9 van 9