Eerste rapportage (2002) - Nationaal Rapporteur Mensenhandel en ...
02.05.2013 • Views
Share Embed Flag

Eerste rapportage (2002) - Nationaal Rapporteur Mensenhandel en ...

Eerste rapportage (2002) - Nationaal Rapporteur Mensenhandel en ...

Eerste rapportage (2002) - Nationaal Rapporteur Mensenhandel en ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
nationaalrapporteur.nl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

<strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de<br />

<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

bureau nrm<br />

d<strong>en</strong> haag<br />

maart <strong>2002</strong>

Inhoudsopgave<br />

Woord vooraf vii<br />

Gebruikte afkorting<strong>en</strong> ix<br />

1 Inleiding 1<br />

1.1 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 1<br />

1.2 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> prostitutie 2<br />

1.3 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel 3<br />

1.4 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 5<br />

1.5 Aard <strong>en</strong> omvang van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> 5<br />

1.6 Het waarom van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 7<br />

1.7 Verschill<strong>en</strong>de perspectiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderingswijz<strong>en</strong> 9<br />

1.8 Onderhavige <strong>rapportage</strong> 9<br />

2 Wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 13<br />

2.1 Inleiding 13<br />

2.2 Prostitutie <strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>tering daarvan in historisch perspectief 14<br />

2.3 Handel in person<strong>en</strong> in internationaal historisch perspectief 18<br />

2.3.1 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>verdrag<strong>en</strong> 18<br />

2.3.2 Andere internationale regeling<strong>en</strong> 20<br />

2.4 Opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod 21<br />

2.5 Het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel in het Wetboek van Strafrecht 23<br />

2.5.1 Artikel 250a Sr. 23<br />

2.5.2 De plaats van art. 250a Sr. in het Wetboek van Strafrecht 26<br />

2.5.3 De prostituant strafbaar? 27<br />

2.6 Het lokale beleid 28<br />

2.6.1 De verord<strong>en</strong><strong>en</strong>de bevoegdheid van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 28<br />

2.6.2 De vergunningplicht 30<br />

2.6.3 Controlebevoegdheid <strong>en</strong> handhaving 31<br />

2.6.4 Maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> sancties 32<br />

2.6.5 Tijdelijkheid van de huidige regeling 33<br />

2.6.6 Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong> 33<br />

2.7 De id<strong>en</strong>tificatieplicht 34<br />

2.8 Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire B-9 36<br />

2.9 Wetsvoorstel Partiële wijziging zedelijkheidswetgeving 40<br />

2.10 Rec<strong>en</strong>te regelgeving in VN- <strong>en</strong> EU-verband 42<br />

2.10.1 Het VN-<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol 42<br />

2.10.2 Het EU-Kaderbesluit 45

iv <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 49<br />

3.1 Inleiding 49<br />

3.2 Voorgangers van het Bureau NRM 49<br />

3.3 Aanstelling van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 50<br />

3.4 Onderzoeksterrein <strong>en</strong> taakopdracht van het Bureau NRM 52<br />

3.4.1 Onderzoeksterrein 52<br />

3.4.2 Taakopdracht <strong>en</strong> uitvoering van de taakopdracht 53<br />

3.5 Positie van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 56<br />

3.6 Activiteit<strong>en</strong> van het Bureau NRM tot nu toe 57<br />

3.6.1 K<strong>en</strong>nismaking met het veld <strong>en</strong> het werkterrein 57<br />

3.6.2 Deelname aan structurele overlegsituaties 58<br />

3.6.3 Het symposium 60<br />

3.6.4 (Voorbereiding van) dataverzameling <strong>en</strong> secundaire analyses 61<br />

3.6.5 Activiteit<strong>en</strong> richting Op<strong>en</strong>baar Ministerie 63<br />

3.6.6 Overige activiteit<strong>en</strong> 64<br />

3.7 <strong>Nationaal</strong> rapporteurs in andere land<strong>en</strong> 68<br />

4 Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 71<br />

4.1 Inleiding 71<br />

4.2 De inv<strong>en</strong>tarisatie onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> 72<br />

4.2.1 Doelstelling 72<br />

4.2.2 Onderzoekspopulatie, onderzoeksgroep <strong>en</strong> respons 72<br />

4.2.3 De vrag<strong>en</strong>lijst 73<br />

4.3 Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onderscheid<strong>en</strong> 73<br />

4.3.1 Herkomst 74<br />

4.3.2 Sekse 78<br />

4.3.3 Leeftijd 83<br />

4.4 Werving, transport <strong>en</strong> exploitatie 87<br />

4.4.1 Wervingsmethod<strong>en</strong> 88<br />

4.4.2 Twee wervingsmethod<strong>en</strong> nader toegelicht 92<br />

4.4.3 Transport <strong>en</strong> gr<strong>en</strong>soverschrijding 99<br />

4.4.4 Uitbuiting 101<br />

4.4.5 Controlemethod<strong>en</strong> 102<br />

4.5 Aangifte van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in relatie tot de B-9 regeling 103<br />

4.6 Internationale ontwikkeling<strong>en</strong> 110<br />

4.7 Knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong> 112<br />

5 Opsporing <strong>en</strong> vervolging 117<br />

5.1 Inleiding 117<br />

5.2 Beleid OM <strong>en</strong> politie 118<br />

5.2.1 OM 118<br />

5.2.2 Politie 120

inhoudsopgave v<br />

5.3 Onderzoeksresultat<strong>en</strong> 124<br />

5.3.1 Opsporingsonderzoek<strong>en</strong> 124<br />

5.3.2 Vervolging 129<br />

5.4 Knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong> 144<br />

5.5 Internationale ontwikkeling<strong>en</strong> 149<br />

5.5.1 Europol 149<br />

5.5.2 Eurojust 151<br />

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 153<br />

6.1 Inleiding 153<br />

6.2 Het hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod in Nederland 154<br />

6.2.1 De Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel 154<br />

6.2.2 De integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> 158<br />

6.2.3 De hulpverl<strong>en</strong>ing aan minderjarige slachtoffers 164<br />

6.2.4 Overige hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> 168<br />

6.3 Enkele resultat<strong>en</strong> uit de BNRM inv<strong>en</strong>tarisatie 171<br />

6.4 Organisaties voor prostitutievraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 173<br />

6.5 Knelpunt<strong>en</strong> bij hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>behartiging 178<br />

7 BNRM; e<strong>en</strong> blik op de toekomst 183<br />

7.1 Inleiding 183<br />

7.2 Planning van BNRM-activiteit<strong>en</strong> in de nabije toekomst 183<br />

7.3 Informatie in de volg<strong>en</strong>de BNRM-<strong>rapportage</strong> 189<br />

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 193<br />

Gebruikte literatuur 209<br />

Bijlag<strong>en</strong><br />

Bijlage 1 Activiteit<strong>en</strong>overzicht BNRM tot <strong>en</strong> met 2001 219<br />

Bijlage 2 Deelnemers aan de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> 229

Woord vooraf<br />

Voor u ligt de eerste <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>. Het<br />

rapport wordt via de Minister van Justitie aan de Nederlandse regering aangebod<strong>en</strong><br />

onder het mede tot de sam<strong>en</strong>leving gerichte motto: ons beeld is uw spiegel. 1 Het beeld dat<br />

de <strong>rapportage</strong> schetst van de stand van zak<strong>en</strong> op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in<br />

Nederland, met inbegrip van de daarbij behor<strong>en</strong>de conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong>, beoogt<br />

immers bij te drag<strong>en</strong> tot verhoogde aandacht voor de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> tot het int<strong>en</strong>siver<strong>en</strong> van reeds bestaande activiteit<strong>en</strong> van meerdere<br />

actor<strong>en</strong>.<br />

Vanuit de onafhankelijke positionering van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is<br />

bij de uitvoering van de onderzoekstaak gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering vanuit e<strong>en</strong> breed<br />

perspectief, niet kiez<strong>en</strong>d voor één specifieke invalshoek <strong>en</strong> acht slaand op zowel de<br />

historie als op de huidige (internationale) ontwikkeling<strong>en</strong>.<br />

Vele instanties, instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> person<strong>en</strong>, nationaal <strong>en</strong> internationaal, gouvernem<strong>en</strong>teel<br />

<strong>en</strong> niet-gouvernem<strong>en</strong>teel, hebb<strong>en</strong> informatie beschikbaar gesteld aan het Bureau<br />

<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>. De getoonde op<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> het betrokk<strong>en</strong> - ook<br />

kritisch - meed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> heeft in ruime mate bijgedrag<strong>en</strong> aan het opstell<strong>en</strong> van dit rapport.<br />

Het is in zoverre e<strong>en</strong> ‘multi-vocale’ weergave van hetge<strong>en</strong> zich met betrekking tot<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel maatschappelijk manifesteert.<br />

Dank wordt uitgesprok<strong>en</strong> voor deze inbr<strong>en</strong>g van diverse front<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> apart woord van<br />

dank gaat uit naar dhr. P.P.J. Gro<strong>en</strong> van de afdeling SiBa van het Wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

Onderzoek- <strong>en</strong> Docum<strong>en</strong>tatiec<strong>en</strong>trum (WODC) van het Ministerie van Justitie voor zijn<br />

analyses op het OM-databestand, die in onderhavige <strong>rapportage</strong> zijn verwerkt. Voorts<br />

dank aan mw. drs. E.M.H. van Dijk van de Unit K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> Onderzoek van de Nationale<br />

Recherche Informatie, die bereid was <strong>en</strong>ige resultat<strong>en</strong> uit het UKO-onderzoek bij<br />

voorrang beschikbaar te stell<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van deze <strong>rapportage</strong>, alsmede aan het<br />

WODC dat gastvrij onderdak verle<strong>en</strong>t aan het Bureau NRM <strong>en</strong> dat zich in velerlei<br />

situaties behulpzaam heeft betoond.<br />

Hoewel het voor de hand ligt dat elke lezer zal stilstaan bij dat gedeelte van het rapport<br />

dat hem of haar bevalt of teg<strong>en</strong>staat <strong>en</strong> daarover blijde adhesie zal betuig<strong>en</strong> of daarteg<strong>en</strong><br />

waarschuw<strong>en</strong>d de vinger zal opheff<strong>en</strong>, wordt dezerzijds de hoop uitgesprok<strong>en</strong> dat elke<br />

passage in zijn context <strong>en</strong> elk hoofdstuk in relatie tot de overige hoofdstukk<strong>en</strong> zal<br />

word<strong>en</strong> verstaan.<br />

Het belang van het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zal ieder weld<strong>en</strong>k<strong>en</strong>d<br />

m<strong>en</strong>s beam<strong>en</strong>, uitgezonderd de uitbuiters <strong>en</strong> profiteurs die louter aan het eig<strong>en</strong> wel<br />

d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, maar de opvatting<strong>en</strong> over de weg<strong>en</strong> waarlangs dit doel bereikt moet word<strong>en</strong>,<br />

lop<strong>en</strong> sterk uite<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>sgezindheid bestaat echter wereldwijd over het feit dat<br />

1 Vrij naar de personeels<strong>en</strong>quête Justitie <strong>2002</strong>, vermeld<strong>en</strong>de: Uw spiegel is ons beeld.

viii <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als vorm van georganiseerde, vaak ook gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de, misdaad<br />

mede floreert door de grote kloof tuss<strong>en</strong> rijke <strong>en</strong> arme land<strong>en</strong>, tuss<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> waar jonge<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wel aan het werk kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> waar werkgeleg<strong>en</strong>heid - vooral voor<br />

vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes - niet of nauwelijks beschikbaar is. <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> gedijt ook door de<br />

in veel land<strong>en</strong> <strong>en</strong> cultur<strong>en</strong> nog bestaande achterstandspositie van vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes,<br />

waardoor vooral zij risico lop<strong>en</strong> slachtoffer te word<strong>en</strong> van malafide handelpraktijk<strong>en</strong> om<br />

h<strong>en</strong> uit te buit<strong>en</strong>. Die e<strong>en</strong>sgezindheid zou de kern moet<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong><br />

nationale, maar wereldwijde, gezam<strong>en</strong>lijke aanpak van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>.<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> vormt immers e<strong>en</strong> aantasting van de humaniteit, e<strong>en</strong> kwaad waarteg<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving die zichzelf de spiegel voorhoudt actief behoort op te tred<strong>en</strong>. Moge de<br />

inhoud van dit rapport daartoe bijdrag<strong>en</strong>.<br />

A.G. Korvinus<br />

<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>

Gebruikte afkorting<strong>en</strong><br />

Afdeling O&A Afdeling Onderzoek <strong>en</strong> Analyse<br />

AIV Adviescommissie Internationale Vraagstukk<strong>en</strong><br />

AMA Alle<strong>en</strong>staande Minderjarige Asielzoeker<br />

AMOC/DHV Amsterdams Oecum<strong>en</strong>isch C<strong>en</strong>trum/Deutscher<br />

Hilfsverein<br />

APV Algem<strong>en</strong>e Plaatselijke Verord<strong>en</strong>ing<br />

AZC Asielzoekersc<strong>en</strong>trum<br />

BFO Bureau Financieel Onderzoek<br />

BlinN Bonded Labour in Nederland<br />

BNRM Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

BOZ Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg<br />

BRT Bov<strong>en</strong> Regionaal Team<br />

Bureau I&A aan de gr<strong>en</strong>s Bureau Info & Analyse aan de gr<strong>en</strong>s<br />

Bureau NRM Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

Bureau SG Bureau van de Secretaris-G<strong>en</strong>eraal<br />

CBO Commissie Bov<strong>en</strong>regionale Opsporing<br />

CBP College Bescherming Persoonsgegev<strong>en</strong>s<br />

CCIC Cross Chanel Intellig<strong>en</strong>ce Confer<strong>en</strong>ce<br />

CICP C<strong>en</strong>tre for International Crime Prev<strong>en</strong>tion<br />

CID C<strong>en</strong>trale Inlichting<strong>en</strong> Di<strong>en</strong>st<br />

CIE C<strong>en</strong>trale Inlichting<strong>en</strong> E<strong>en</strong>heid<br />

COM Commission of the European Communities<br />

COMPAS Communicatiesysteem Op<strong>en</strong>baar Ministerie - Parket<br />

Administratiesysteem<br />

COREPER Comité des Représ<strong>en</strong>tants Perman<strong>en</strong>ts<br />

CRI C<strong>en</strong>trale Recherche Informatiedi<strong>en</strong>st<br />

DCI Def<strong>en</strong>ce for Childr<strong>en</strong> International<br />

DGIAV Directoraat-G<strong>en</strong>eraal Internationale Aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> &<br />

Vreemdeling<strong>en</strong>zak<strong>en</strong><br />

DGPJS Directoraat-G<strong>en</strong>eraal Prev<strong>en</strong>tie, Jeugd & Sancties<br />

DGRH Directoraat-G<strong>en</strong>eraal Rechtshandhaving<br />

DGWRR Directoraat-G<strong>en</strong>eraal Wetgeving, Rechtspleging &<br />

Rechtsbijstand<br />

DNP De Nederlandse Politie<br />

DPV Directie Person<strong>en</strong>verkeer, Migratie <strong>en</strong><br />

Vreemdeling<strong>en</strong>zak<strong>en</strong><br />

DSI/VR Directie Sociale <strong>en</strong> Institutionele Ontwikkeling/Vrouw<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Ontwikkeling<br />

ECPAT End Child Prostitution, Child Pornography and the<br />

Trafficking of Childr<strong>en</strong> for Sexual Purposes (voorhe<strong>en</strong><br />

End Child Prostitution in Asian Tourism)<br />

ECPAT-NL ECPAT-Nederland<br />

EER Europese Economische Ruimte<br />

EK <strong>Eerste</strong> Kamer (der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal)

x <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

ERV Europees Rechtshulp Verdrag<br />

ESC European Society of Criminology<br />

EU Europese Unie<br />

EUNATW European Network Against Trafficking in Wom<strong>en</strong><br />

Europap European Interv<strong>en</strong>tion Project AIDS Prev<strong>en</strong>tion for<br />

Prostitutes<br />

FIOD Fiscale Inlichting<strong>en</strong>- <strong>en</strong> Opsporingsdi<strong>en</strong>st<br />

FNV Federatie Nederlandse Vakbeweging<br />

GAATW Global Alliance Against Trafficking in Wom<strong>en</strong><br />

GAK Gewestelijk Arbeidskantoor<br />

GGD-Nederland (Landelijke koepelorganisatie van) Geme<strong>en</strong>telijke <strong>en</strong><br />

Gewestelijke Gezondheidsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

GG&GD Geme<strong>en</strong>telijke G<strong>en</strong>eeskundige & Gezondheidsdi<strong>en</strong>st<br />

GGZ-Nederland (Branche-organisatie voor instelling<strong>en</strong> op het gebied van)<br />

Geestelijke Gezondheid in Nederland<br />

GOC Gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d Criminaliteitsteam<br />

GSR G<strong>en</strong>eral Situation Report<br />

HKS Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>st Systeem<br />

HON Handhav<strong>en</strong> Op Niveau<br />

HVO Hulp Voor Onbehuisd<strong>en</strong><br />

IAM Informatie- <strong>en</strong> Analyse-e<strong>en</strong>heid M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel<br />

IAP International Association of Prosecutors<br />

IEM Informatie E<strong>en</strong>heid <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

IKP Informatie Knooppunt Politie<br />

IKPS Informatie Knooppunt Politie Systeem<br />

IND Immigratie- <strong>en</strong> Naturalisatiedi<strong>en</strong>st<br />

INDIAC IND Informatie- <strong>en</strong> Analysec<strong>en</strong>trum<br />

IOM International Organization for Migration<br />

IRT-NON Interregionaal Recherche Team Noord- <strong>en</strong> Oost-<br />

Nederland<br />

ISS Institute for Social Studies<br />

JAC Jonger<strong>en</strong> Advies C<strong>en</strong>trum<br />

JBZ-Raad Raad van Ministers van Justitie <strong>en</strong> Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong><br />

JDS Justitieel Docum<strong>en</strong>tatiesysteem<br />

Kernteam NON Kernteam Noord- <strong>en</strong> Oost-Nederland<br />

KLPD Korps Landelijke Politie Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

Kmar Koninklijke Marechaussee<br />

KWE Kleine Woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />

LPO Landelijk (Platform) Prostitutie Overleg<br />

LSOP Landelijk Selectie- <strong>en</strong> Opleidingsc<strong>en</strong>trum Politie<br />

Mh (mh) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

NAPS <strong>Nationaal</strong> Actieplan Aanpak Seksueel Misbruik van<br />

Kinder<strong>en</strong><br />

NDMN Nigerian Democratic Movem<strong>en</strong>t the Netherlands<br />

NGO Niet-Gouvernem<strong>en</strong>tele Organisatie<br />

NRI Nationale Recherche Informatie

gebruikte afkorting<strong>en</strong> xi<br />

NSCR Nederlands Studiec<strong>en</strong>trum voor Criminaliteit <strong>en</strong><br />

Rechtshandhaving<br />

OBJD Onderzoeks- <strong>en</strong> Beleidsdatabase Justitiële Docum<strong>en</strong>tatie<br />

OC Opvangc<strong>en</strong>trum<br />

ODCCP Office for Drug Control and Crime Prev<strong>en</strong>tion<br />

ODIHR Office for Democratic Institutions and Human Rights<br />

OM Op<strong>en</strong>baar Ministerie<br />

OOM Operationeel Overleg <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

OOV (Afdeling) Op<strong>en</strong>bare Orde <strong>en</strong> Veiligheid<br />

OSCE Organization for Security and Co-operation in Europe<br />

OvJ Officier van Justitie<br />

OVSE Organisatie voor Veiligheid <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong>werking in Europa<br />

OW Opiumwet<br />

PBAM Politiële Beleids- <strong>en</strong> Adviesgroep <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

PIC Prostitutie Informatie C<strong>en</strong>trum<br />

PMW Prostitutie Maatschappelijk Werk<br />

PPM/DNP Projectgroep Prostitutie <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> van De<br />

Nederlandse Politie<br />

Rvb Regeling verstrekking<strong>en</strong> bepaalde categorieën<br />

vreemdeling<strong>en</strong><br />

SAMAH Stichting Alle<strong>en</strong>staande Minderjarige Asielzoekers<br />

Humanitas<br />

SFO Strafrechtelijk Financieel Onderzoek<br />

SGBO Onderzoeks- <strong>en</strong> Adviesbureau van de Ver<strong>en</strong>iging van<br />

Nederlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

SiBa Statische Informatievoorzi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> Beleidsanalyse<br />

SIOD Sociale Inlichting<strong>en</strong>- <strong>en</strong> Opsporingsdi<strong>en</strong>st<br />

SOA Seksueel Overdraagbare Aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

SOMIK Stichting Opvanghuis M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> In Knelsituaties<br />

SOR Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d Overleg Raamexploitant<strong>en</strong><br />

SoZaWe (Ministerie van) Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid<br />

SPSS Statistical Package for the Social Sci<strong>en</strong>ces<br />

Sr. (Wetboek van) Strafrecht<br />

SRTV Stichting Religieuz<strong>en</strong> Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel<br />

Stichting MADI Stichting Maatschappelijke Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />

Stichting SOA Stichting Seksueel Overdraagbare Aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

STV Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel<br />

Tampep Transnational STD/AIDS Prev<strong>en</strong>tion Among Migrant<br />

Prostitutes in Europe<br />

TBS Terbeschikkingstelling<br />

TBV Tuss<strong>en</strong>tijds Bericht Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire<br />

TK Tweede Kamer (der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal)<br />

TVO Toevluchtsoord<br />

UKO Unit K<strong>en</strong>nis Onderzoek<br />

UMS Unit M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel<br />

UNCICP United Nations C<strong>en</strong>tre for International Crime Prev<strong>en</strong>tion<br />

UNDCP United Nations Drug Control Programme

xii <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

UNICRI United Nations Interregional Crime and Justice Research<br />

Institute<br />

VAS Vreemdeling<strong>en</strong> Administratie Systeem<br />

VER Ver<strong>en</strong>iging Exploitant<strong>en</strong> Relaxbedrijv<strong>en</strong><br />

VN Ver<strong>en</strong>igde Naties<br />

VNG Ver<strong>en</strong>iging Nederlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

VWS (Ministerie van) Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong> Sport<br />

WAV Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong><br />

Wbp Wet bescherming persoonsgegev<strong>en</strong>s<br />

WED Wet Economische Delict<strong>en</strong><br />

Werkgroep KLEP Werkgroep Klant En Prostitutie<br />

WODC Wet<strong>en</strong>schappelijk Onderzoek- <strong>en</strong> Docum<strong>en</strong>tatiec<strong>en</strong>trum<br />

Wpr Wet persoonsregistraties<br />

WRTV Werkgroep Religieuz<strong>en</strong> Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel<br />

WVW Weg<strong>en</strong>verkeerswet<br />

WWM Wet Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Munitie<br />

ZON Zorg Onderzoek Nederland<br />

ZW Ziektewet<br />

ZwaCri Zware Criminaliteit

1 Inleiding<br />

1.1 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

Over de gehele wereld word<strong>en</strong> op grote schaal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> door andere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

geëxploiteerd. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om exploitatie in de seksindustrie, maar ook<br />

in allerlei andere sector<strong>en</strong> vindt tewerkstelling plaats onder onvrijwillige, vaak ook<br />

m<strong>en</strong>sonter<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong>, zoals in de landbouw, in de textielindustrie <strong>en</strong> in<br />

huishoudelijk werk. Zodra deze exploitatie vorm<strong>en</strong> aanneemt die als uitbuiting<br />

aangeduid moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, wordt gesprok<strong>en</strong> van moderne vorm<strong>en</strong> van slavernij of van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> kan zeer diverse vorm<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt als gevolg daarvan niet<br />

e<strong>en</strong>duidig gedefinieerd. Over de vraag wat precies onder het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel moet<br />

word<strong>en</strong> verstaan, is dan ook al veel geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedebatteerd. Door individuele land<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> internationale organisaties word<strong>en</strong> diverse definities gehanteerd, die onderling zeer<br />

kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> van de studies van de International Organization for<br />

Migration (IOM) wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal in gebruik zijnde definities<br />

(IOM, 2000, pp. 148-153), waaruit de grote verscheid<strong>en</strong>heid blijkt (zie ook Pearson,<br />

2001a). In hun kern bevatt<strong>en</strong> al deze definities ev<strong>en</strong>wel e<strong>en</strong> zekere ‘wervings’-activiteit,<br />

waarbij gebruik wordt gemaakt van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t van macht of overwicht over e<strong>en</strong><br />

persoon, met het doel of het resultaat van exploitatie <strong>en</strong> uitbuiting van die persoon voor<br />

eig<strong>en</strong> gewin.<br />

Wanneer het gaat over de handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong> wordt vaak de<br />

term vrouw<strong>en</strong>handel gebruikt. Dat specifiek in het geval van uitbuiting voor seksuele<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing gesprok<strong>en</strong> wordt over vrouw<strong>en</strong>handel in plaats van het sekse-neutrale<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel hangt sam<strong>en</strong> met het feit dat in de praktijk met name vrouw<strong>en</strong> slachtoffer<br />

word<strong>en</strong> van gedwong<strong>en</strong> prostitutie. Omdat niettemin ook mann<strong>en</strong> slachtoffer van<br />

handel voor seksuele doeleind<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn, alsook meisjes <strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s, is in<br />

onderhavige <strong>rapportage</strong> de sekse- <strong>en</strong> leeftijdsneutrale b<strong>en</strong>aming m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

aangehoud<strong>en</strong>. Ook art. 250a van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht (Sr.) is seks<strong>en</strong>eutraal<br />

geformuleerd. Het onderzoeksterrein van het Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (Bureau NRM) wordt door de reikwijdte van dit artikel afgebak<strong>en</strong>d.<br />

Deze <strong>rapportage</strong> is voornamelijk gericht op de Nederlandse situatie <strong>en</strong> de in Nederland<br />

aangehoud<strong>en</strong> definitie van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Omdat deze is toegesned<strong>en</strong> op<br />

(maar daardoor ook is beperkt tot) uitbuiting voor seksuele doeleind<strong>en</strong> in de<br />

prostitutiesector <strong>en</strong>, zoals aangegev<strong>en</strong>, met name vrouw<strong>en</strong> daarvan het slachtoffer zijn,<br />

word<strong>en</strong> in het navolg<strong>en</strong>de de gebruikte bewoording<strong>en</strong> daarop afgestemd. Gesprok<strong>en</strong> zal<br />

word<strong>en</strong> van de prostituee <strong>en</strong> van het vrouwelijke slachtoffer. Hieronder di<strong>en</strong><strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s<br />

begrep<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> de prostitué <strong>en</strong> het mannelijke slachtoffer, alsmede minderjarig<strong>en</strong><br />

van beide seks<strong>en</strong>. Daar echter waar het sekse-onderscheid specifiek van belang is,<br />

word<strong>en</strong> de term<strong>en</strong> prostituee <strong>en</strong> prostitué onderscheid<strong>en</strong> van elkaar gebruikt.

2 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Hoewel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel veelal e<strong>en</strong> internationale dim<strong>en</strong>sie heeft (in veel gevall<strong>en</strong> is sprake<br />

van gr<strong>en</strong>soverschrijding), komt de exploitatie van gedwong<strong>en</strong> prostitutie ook voor<br />

binn<strong>en</strong> de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, zonder dat gr<strong>en</strong>soverschrijding e<strong>en</strong> rol speelt. E<strong>en</strong> voorbeeld<br />

hiervan is de zog<strong>en</strong>aamde loverboy-problematiek, waarop in Hoofdstuk 4 uitgebreid<br />

wordt ingegaan.<br />

Ondanks de b<strong>en</strong>adering van het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in <strong>en</strong> vanuit de Nederlandse<br />

context blijv<strong>en</strong> bij de bespreking van het onderwerp internationale ontwikkeling<strong>en</strong> niet<br />

buit<strong>en</strong> beschouwing. Dit zijn <strong>en</strong>erzijds ontwikkeling<strong>en</strong> op het niveau van de Ver<strong>en</strong>igde<br />

Naties (VN), anderzijds ontwikkeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het verband van de Europese Unie (EU),<br />

die van directe invloed zijn op de Nederlandse situatie <strong>en</strong> het door Nederland te voer<strong>en</strong><br />

beleid met betrekking tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarnaast zijn er ook tal van ontwikkeling<strong>en</strong><br />

gaande binn<strong>en</strong> andere internationale <strong>en</strong> supranationale organisaties, zoals de Raad van<br />

Europa <strong>en</strong> de Organisatie voor Veiligheid <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong>werking in Europa (OVSE).<br />

1.2 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> prostitutie<br />

In Nederland is het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gerelateerd aan prostitutie. Het delict is<br />

strafbaar gesteld in artikel 250a van het Wetboek van Strafrecht (Sr.). Kort gezegd wordt<br />

in Nederland onder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verstaan het onder dwang br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de prostitutie, 1 het br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> in de prostitutie <strong>en</strong><br />

het werv<strong>en</strong> <strong>en</strong> me<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van iemand om hem of haar in e<strong>en</strong> ander land in de prostitutie<br />

te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, ongeacht of dat vrijwillig of onvrijwillig gebeurt. Artikel 250a Sr. stelt verder<br />

strafbaar het profiter<strong>en</strong> van voornoemde omstandighed<strong>en</strong> of het zich daaruit<br />

bevoordel<strong>en</strong>. In de praktijk word<strong>en</strong> deze laatst g<strong>en</strong>oemde omstandighed<strong>en</strong> ook wel<br />

onder het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gebracht. 2<br />

Al zolang het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel e<strong>en</strong> plaats heeft in de Nederlandse strafwetgeving, is<br />

dit met prostitutie verbond<strong>en</strong>. Het uit het begin van de 20 ste eeuw stamm<strong>en</strong>de to<strong>en</strong>malige<br />

artikel 250ter Sr. bevatte de term vrouw<strong>en</strong>handel, waarmee, blijk<strong>en</strong>s de<br />

1 Gedoeld wordt hier op de onvrijwillige prostitutie. Method<strong>en</strong> die gebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om<br />

iemand tot onvrijwillige prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die in de formulering van art. 250a Sr. zijn<br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zijn geweld of e<strong>en</strong> andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of met e<strong>en</strong> andere<br />

feitelijkheid, dan wel misbruik van uit feitelijke verhouding<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong>d overwicht of<br />

misleiding. Het k<strong>en</strong>merk <strong>en</strong> het doel van al deze method<strong>en</strong> is zodanige druk op het slachtoffer uit<br />

te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>, dat deze niet uit vrije wil tot prostitutie komt. De gehanteerde method<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in<br />

alle gevall<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> als (e<strong>en</strong> vorm van) fysieke of m<strong>en</strong>tale dwang of van daarop gelijk<strong>en</strong>de<br />

omstandighed<strong>en</strong>.<br />

2 De vermoedelijke red<strong>en</strong> hiervoor is dat art. 250a Sr. het oude art. 250ter Sr. heeft vervang<strong>en</strong>. Dat<br />

artikel noemde het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel expliciet <strong>en</strong> doelde daarbij op de drie eerst g<strong>en</strong>oemde<br />

omstandighed<strong>en</strong> (dwang, minderjarigheid <strong>en</strong> overschrijding landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>). Na de wetswijziging,<br />

waarbij art. 250a Sr. werd ingevoerd, zijn het profiter<strong>en</strong> van <strong>en</strong> het voordeel trekk<strong>en</strong> uit<br />

onvrijwillige prostitutie <strong>en</strong> uit prostitutie door minderjarig<strong>en</strong> aan de delictsomschrijving<br />

toegevoegd. Tegelijkertijd is de term m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als zodanig uit het artikel verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Niettemin wordt vanwege deze relatie art. 250a Sr. algeme<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd als (de opvolger van) het<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel 250ter Sr., zodat ook het voordeel trekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van de feitelijke<br />

handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de huidige praktijk meestal m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt g<strong>en</strong>oemd.

i inleiding 3<br />

totstandkomingsgeschied<strong>en</strong>is van dat artikel, werd gedoeld op ‘het overlever<strong>en</strong> van<br />

vrouw<strong>en</strong> aan prostitutie’. Werd daarbij oorspronkelijk nog voornamelijk gedoeld op het<br />

door misleiding <strong>en</strong> dwang ronsel<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes voor de prostitutie in het<br />

buit<strong>en</strong>land (handel in blanke slavinn<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd), gaandeweg zag m<strong>en</strong> in dat er ook<br />

sprake kon zijn van handel binn<strong>en</strong> de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> zelf. Het past in de tijdgeest van to<strong>en</strong><br />

dat m<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel sprak over vrouw<strong>en</strong> die in de prostitutie terecht kond<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>; het<br />

f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> mann<strong>en</strong>- of jong<strong>en</strong>sprostitutie was k<strong>en</strong>nelijk nog niet publiekelijk bek<strong>en</strong>d,<br />

althans ge<strong>en</strong> gespreksonderwerp, laat staan onderwerp van wetgeving. In later jar<strong>en</strong><br />

werd onderk<strong>en</strong>d dat ook mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> minderjarige jong<strong>en</strong>s voorwerp van handel voor<br />

prostitutiedoeleind<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> zijn. Dit noopte uiteindelijk tot vervanging van de term<br />

vrouw<strong>en</strong>handel in de sekse-neutrale omschrijving m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Tot op de dag van<br />

vandaag bestaat in de Nederlandse wetgeving de relatie tuss<strong>en</strong> het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

<strong>en</strong> prostitutie.<br />

In internationaal verband wordt in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate elke vorm van uitbuiting van<br />

person<strong>en</strong> <strong>en</strong> het profiter<strong>en</strong> daarvan als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bestempeld, ongeacht de sector<br />

waarin dit gebeurt. Uitbuiting in de prostitutie is dan één - weliswaar belangrijk <strong>en</strong> meest<br />

op de voorgrond tred<strong>en</strong>d - voorbeeld met e<strong>en</strong> zeer specifiek karakter, maar ook andere<br />

vorm<strong>en</strong> van sociaal-economische uitbuiting <strong>en</strong> zelfs gedwong<strong>en</strong> orgaandonatie vall<strong>en</strong><br />

onder het internationaal gehanteerde begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Overig<strong>en</strong>s is deze laatste<br />

ontwikkeling vrij rec<strong>en</strong>t. Pas in november 2000 werd e<strong>en</strong> aldus luid<strong>en</strong>de definitie van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in internationaal verband vastgelegd. Dit was in het <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol,<br />

behor<strong>en</strong>de bij het Verdrag inzake gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de georganiseerde misdaad, dat onder de<br />

vleugels van de VN tot stand is gekom<strong>en</strong>. Ook Nederland ondertek<strong>en</strong>de dat protocol. Op<br />

het protocol <strong>en</strong> de consequ<strong>en</strong>ties (van ratificatie) daarvan voor Nederland wordt in<br />

Hoofdstuk 2 nader ingegaan.<br />

1.3 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel<br />

In de Nederlandse wetgeving wordt m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (art. 250a Sr.) onderscheid<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel (art. 197a Sr.). Desalniettemin word<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel in het dagelijks taalgebruik vaak door elkaar gehaald. Dat is op zich niet<br />

vreemd, omdat in de pers vaak bericht<strong>en</strong> <strong>en</strong> beeld<strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong> van onder schrijn<strong>en</strong>de<br />

omstandighed<strong>en</strong> over de gr<strong>en</strong>s vervoerde illegal<strong>en</strong>, die hun heil in het rijke West<strong>en</strong><br />

zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij k<strong>en</strong>nelijk in e<strong>en</strong> afhankelijkheidsrelatie terecht zijn gekom<strong>en</strong>, waarbij<br />

het uit geldelijk gewin misbruik mak<strong>en</strong> van deze situatie op de loer ligt.<br />

Hoewel er wel overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> zijn tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

verschill<strong>en</strong> beide delict<strong>en</strong> in hun (juridische) kern toch fundam<strong>en</strong>teel. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel,<br />

naar de wettelijke omschrijving, is het uit winstbejag behulpzaam zijn bij het zich<br />

toegang verschaff<strong>en</strong> tot of verblijv<strong>en</strong> in Nederland of <strong>en</strong>ige staat welke gehoud<strong>en</strong> is mede<br />

t<strong>en</strong> behoeve van Nederland gr<strong>en</strong>scontrole uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>, of het uit winstbejag daartoe<br />

geleg<strong>en</strong>heid, middel<strong>en</strong> of inlichting<strong>en</strong> verschaff<strong>en</strong>, terwijl m<strong>en</strong> weet of ernstige red<strong>en</strong><br />

heeft te vermoed<strong>en</strong> dat de toegang of dat verblijf wederrechtelijk is. Kortom, het uit<br />

geldelijk of ander gewin behulpzaam zijn van person<strong>en</strong> bij het illegaal binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> of<br />

verblijv<strong>en</strong> in Nederland. Het verschil met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel - uitbuiting in de prostitutie of<br />

(in internationaal perspectief) in e<strong>en</strong> andere economische sector - zit met name in het

4 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

aangetaste belang <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> (de bescherming van) het slachtoffer van het delict<br />

anderzijds. Bij het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel is de territoriale integriteit van e<strong>en</strong> staat in het<br />

geding <strong>en</strong> staat dit belang c<strong>en</strong>traal. Het illegaal binn<strong>en</strong>loods<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in het<br />

Nederlandse grondgebied betek<strong>en</strong>t immers e<strong>en</strong> aantasting van de Nederlandse wet- <strong>en</strong><br />

regelgeving op het terrein van de immigratie. Het te bescherm<strong>en</strong> belang is dan ook het<br />

overheidsbeleid ter bestrijding van illegale binn<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> illegaal verblijf in Nederland<br />

<strong>en</strong> de handhaving van de terzake geld<strong>en</strong>de wet- <strong>en</strong> regelgeving. In die optiek is de Staat<br />

der Nederland<strong>en</strong> het slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel, immers deg<strong>en</strong>e die rechtstreeks in<br />

zijn belang wordt geschaad, <strong>en</strong> niet de persoon die gesmokkeld wordt. Deze heeft<br />

namelijk in beginsel zelf het initiatief daartoe g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de smokkel ingestemd. De<br />

gesmokkelde is dan weliswaar het meewerk<strong>en</strong>d voorwerp van smokkel, maar niet het<br />

slachtoffer van de smokkel als zodanig. Dat neemt ev<strong>en</strong>wel niet weg dat de<br />

omstandighed<strong>en</strong> waaronder person<strong>en</strong> gesmokkeld word<strong>en</strong> - met name de wijze van<br />

vervoer - zo slecht of m<strong>en</strong>sonter<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn dat de gesmokkelde in feite ook zelf e<strong>en</strong><br />

slachtoffer g<strong>en</strong>oemd kan word<strong>en</strong>. Hij of zij is dan ev<strong>en</strong>wel veeleer slachtoffer van de<br />

omstandighed<strong>en</strong>, dan van de smokkel op zich. In de juridische definitie van smokkel is de<br />

gesmokkelde dan ook niet als slachtoffer te beschouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> precies daarin schuilt het<br />

verschil met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is namelijk per definitie <strong>en</strong> naar de kern e<strong>en</strong> ernstige sch<strong>en</strong>ding van de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de persoonlijke integriteit van de verhandelde persoon zelf. De<br />

persoon die wordt getransporteerd of geëxploiteerd voor prostitutie- of andere<br />

doeleind<strong>en</strong>, is immers niet uit vrije keus, maar vaak teg<strong>en</strong> wil <strong>en</strong> dank, voorwerp van<br />

handel <strong>en</strong> uitbuiting. Dit geldt ook voor minderjarig<strong>en</strong>, ongeacht hun wil of instemming.<br />

Omdat di<strong>en</strong>s recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> persoonlijke integriteit daardoor word<strong>en</strong> geschond<strong>en</strong>, is de<br />

verhandelde zelf het slachtoffer. Het beschermde belang bij het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is<br />

dan ook de geestelijke <strong>en</strong> lichamelijke integriteit van de verhandelde persoon <strong>en</strong> het<br />

behoud van di<strong>en</strong>s persoonlijke vrijheid. Ter bescherming van dat belang - dat uiteraard<br />

ook e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> belang is - is m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar gesteld. <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> kan<br />

gepaard gaan met (illegale) gr<strong>en</strong>soverschrijding, maar dat hoeft niet het geval te zijn.<br />

Ondanks de aangegev<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> beide delict<strong>en</strong> ook naast elkaar voorkom<strong>en</strong>,<br />

of in elkaars verl<strong>en</strong>gde ligg<strong>en</strong>, namelijk in die gevall<strong>en</strong> waarin door de gesmokkelde<br />

persoon exorbitant hoge bedrag<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (terug)betaald aan de smokkelaar,<br />

zeker in relatie tot de financiële positie van de gesmokkelde. Onder druk van die zware<br />

schuld<strong>en</strong>last, die zo spoedig mogelijk moet word<strong>en</strong> afgelost of verminderd, ziet de<br />

gesmokkelde zich vaak g<strong>en</strong>oodzaakt of wordt hij gewoonweg gedwong<strong>en</strong> om arbeid te<br />

verricht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst daarvan grot<strong>en</strong>deels af te staan aan de smokkelaar. Wanneer<br />

daarbij de druk tot afbetaling op de gesmokkelde wordt opgevoerd, veelal gepaard<br />

gaande met (dreiging met) geweld, komt deze al snel in e<strong>en</strong> positie van sociaaleconomische<br />

uitbuiting te verker<strong>en</strong>. De illegale binn<strong>en</strong>komst in het land met hulp van<br />

e<strong>en</strong> ander gaat dan meer of minder geleidelijk over in e<strong>en</strong> situatie van afhankelijkheid <strong>en</strong><br />

uitbuiting. Vindt deze uitbuiting plaats in de prostitutie, dan valt die situatie onder het<br />

Nederlandse begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.

i inleiding 5<br />

1.4 K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

Uitbuiting in de prostitutie kan in verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de gradaties<br />

voorkom<strong>en</strong>. De uitbuiting <strong>en</strong> de omstandighed<strong>en</strong> waaronder deze uitbuiting veelal<br />

plaatsvindt, zijn red<strong>en</strong><strong>en</strong> waarom m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel teg<strong>en</strong>woordig vaak wordt aangeduid als<br />

moderne slavernij. Het betreft immers gedwong<strong>en</strong> arbeid, waarmee ge<strong>en</strong> of nauwelijks<br />

eig<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong> wordt geg<strong>en</strong>ereerd, terwijl het slachtoffer als gebruiksobject wordt<br />

behandeld of zelfs wordt verkocht of doorverkocht. De vergelijking met de slavernij<br />

zoals we die k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> uit vroeger jar<strong>en</strong> is daarmee snel gemaakt.<br />

K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is dat het slachtoffer ge<strong>en</strong> vrije keuze is gelat<strong>en</strong> of<br />

althans in zijn of haar keuzevrijheid is beperkt. Dit is onder meer terug te vind<strong>en</strong> in de<br />

diverse vorm<strong>en</strong> van dwang, geweld of impliciete keuzebeperking waarover art. 250a Sr.<br />

spreekt. Het doel van die dwang of dat geweld is het slachtoffer te beweg<strong>en</strong> c.q. te<br />

forcer<strong>en</strong> zich feitelijk beschikbaar te stell<strong>en</strong> tot het verricht<strong>en</strong> van seksuele handeling<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> derde teg<strong>en</strong> betaling. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel echter zijn dwang, geweld of misleiding voor de strafbaarheid als zodanig<br />

niet relevant. E<strong>en</strong> activiteit met de <strong>en</strong>kele int<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> minderjarige bloot te stell<strong>en</strong> aan<br />

prostitutie van zichzelf levert reeds m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op. Hetzelfde geldt t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> persoon die wordt meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, geworv<strong>en</strong> of ontvoerd voor prostitutie in e<strong>en</strong> ander<br />

land.<br />

Voor de voltooiing van het delict hoeft het niet noodzakelijkerwijze tot concrete seksuele<br />

handeling<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dat al strafrechtelijk kan word<strong>en</strong> ingegrep<strong>en</strong> bij<br />

<strong>en</strong>ige gedraging of handeling waarbij het de bedoeling is dat iemand achter de ram<strong>en</strong>, in<br />

e<strong>en</strong> club of in e<strong>en</strong> andere vorm van prostitutie terecht zal kom<strong>en</strong>. Op basis van reeds<br />

geblek<strong>en</strong> feit<strong>en</strong> moet dit natuurlijk wel bewijsbaar zijn. In de praktijk is ev<strong>en</strong>wel wel vaak<br />

sprake van daadwerkelijke prostitutie.<br />

E<strong>en</strong>maal in de prostitutie beland, wordt het slachtoffer in bedwang gehoud<strong>en</strong>. Dit kan<br />

gebeur<strong>en</strong> door fysiek <strong>en</strong> m<strong>en</strong>taal geweld, maar ook door het slachtoffer in e<strong>en</strong> feitelijke<br />

situatie van afhankelijkheid te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> c.q. te houd<strong>en</strong>. Daarbij moet gedacht word<strong>en</strong> aan<br />

het afnem<strong>en</strong> van (het grootste gedeelte van) de geg<strong>en</strong>ereerde inkomst<strong>en</strong>, het oplegg<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> werkelijke of fictieve schuld<strong>en</strong>last die zodanig hoog is dat aflossing vrijwel<br />

onmogelijk is, of het beperk<strong>en</strong> van de bewegingsvrijheid (bijvoorbeeld door het afnem<strong>en</strong><br />

van reis- <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitspapier<strong>en</strong> of door middel van observatie) <strong>en</strong> van de keuzevrijheid<br />

van het slachtoffer. Ook wanneer het slachtoffer op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel wijze verbetering kan<br />

aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in zijn of haar positie als prostituee, of ge<strong>en</strong> vrijheid wordt gelat<strong>en</strong> in de<br />

keuze van zijn of haar klant<strong>en</strong> of de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die hij of zij verle<strong>en</strong>t, dan wel het hem of<br />

haar feitelijk onmogelijk wordt gemaakt te stopp<strong>en</strong> met het werk als prostituee, is er -<br />

naar de stand van de huidige Nederlandse rechtspraak - sprake van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

1.5 Aard <strong>en</strong> omvang van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong><br />

Over de omvang van de handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> do<strong>en</strong> wereldwijd veel cijfers de ronde. Vrijwel<br />

iedere organisatie of instantie die actief is op het terrein van de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel waagt zich bij tijd <strong>en</strong> wijle aan het gev<strong>en</strong> van cijfers. Niet in de laatste

6 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

plaats omdat er veel (meer of minder) uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de definities van het begrip<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> gehanteerd, kunn<strong>en</strong> deze cijfers in hoogte aanzi<strong>en</strong>lijk variër<strong>en</strong>.<br />

Erk<strong>en</strong>d wordt dat opgegev<strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> vrijwel altijd schatting<strong>en</strong> zijn, waarbij tev<strong>en</strong>s<br />

veelal wordt aangegev<strong>en</strong> dat de werkelijke aantall<strong>en</strong> vermoedelijk hoger zull<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>.<br />

Als red<strong>en</strong> daarvoor wordt g<strong>en</strong>oemd het aanzi<strong>en</strong>lijke ‘dark number’ dat in de rede ligt<br />

vanwege de aard van de problematiek <strong>en</strong> het onderwerp, waardoor betrouwbare<br />

gegev<strong>en</strong>s slechts moeizaam zijn te verkrijg<strong>en</strong>. Voorts ook ontbreekt in e<strong>en</strong> groot aantal<br />

land<strong>en</strong> wetgeving, toegespitst op het terrein van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, wordt ge<strong>en</strong> registratie<br />

bijgehoud<strong>en</strong> of word<strong>en</strong> er überhaupt ge<strong>en</strong> cijfers verzameld, zodat e<strong>en</strong> overzicht van<br />

cijfermatige gegev<strong>en</strong>s nooit allesomvatt<strong>en</strong>d kan zijn. Bij het pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van<br />

cijfermateriaal wordt daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> veelvuldig verwez<strong>en</strong> naar andere instanties of<br />

organisaties die deze cijfers reeds publiceerd<strong>en</strong>. Het gevaar dat in deze methode van<br />

elkaar citer<strong>en</strong> of naar elkaar verwijz<strong>en</strong> schuilt, is dat het telk<strong>en</strong>male (over <strong>en</strong> weer)<br />

aanhal<strong>en</strong> van cijfers de indruk kan wekk<strong>en</strong> dat deze als vaststaande gegev<strong>en</strong>s beschouwd<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Met dat gevaar nadrukkelijk als kanttek<strong>en</strong>ing volg<strong>en</strong> hierna toch <strong>en</strong>ige cijfers die<br />

veelvuldig in rapport<strong>en</strong> <strong>en</strong> literatuur word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Het Bureau NRM heeft deze<br />

cijfers niet kunn<strong>en</strong> verifiër<strong>en</strong>.<br />

Volg<strong>en</strong>s diverse schatting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> jaarlijks wereldwijd tuss<strong>en</strong> de 700.000 <strong>en</strong> 2.000.000<br />

vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> verhandeld. Daarvan zoud<strong>en</strong> er in Europa omstreeks 175.000 tot<br />

200.000 word<strong>en</strong> verhandeld van C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa naar West-Europa,<br />

grot<strong>en</strong>deels t<strong>en</strong> behoeve van de seksindustrie (onder meer IOM Quarterly Bulletin, april<br />

2001, EU-Trafficking in wom<strong>en</strong> 3 <strong>en</strong> OSCE/ODIHR - Trafficking Unit 4 ). In Europa zou<br />

het totaal aantal vrouw<strong>en</strong> dat is verhandeld <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel als seksslaaf in de<br />

seksindustrie werkt tuss<strong>en</strong> de 500.000 <strong>en</strong> 700.000 ligg<strong>en</strong> (Hughes, 2000 5 ). In deze cijfers<br />

zijn aantall<strong>en</strong> voor de seksindustrie verhandelde mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s niet begrep<strong>en</strong>;<br />

daarvan bestaan, zo wordt ook vrij algeme<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong>, überhaupt ge<strong>en</strong> (betrouwbare)<br />

schatting<strong>en</strong>.<br />

Als de cijfers die g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong> in regionale rapport<strong>en</strong> of land<strong>en</strong>rapport<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> opgeteld, zoud<strong>en</strong> deze cijfers nog beduid<strong>en</strong>d hoger ligg<strong>en</strong>.<br />

Geschat wordt voorts dat wereldwijd meer dan 200 miljo<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> of<br />

andere vorm van slavernij (De Pauw, 2001); het aantal person<strong>en</strong> dat wereldwijd leeft<br />

onder op slavernij gelijk<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong> als gevolg van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt<br />

geschat op 9 miljo<strong>en</strong>. 6<br />

Zelfs als de werkelijke aantall<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk lager zoud<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, dan nog is uit deze<br />

cijfers duidelijk dat het om e<strong>en</strong> probleem van indrukwekk<strong>en</strong>de omvang gaat.<br />

3 Trafficking in wom<strong>en</strong>; The misery behind the fantasy: from poverty to sex slavery - A<br />

compreh<strong>en</strong>sive European strategy. Vindplaats: http://europa.eu.int/comm/employm<strong>en</strong>t_social/<br />

equ_opp/index_<strong>en</strong>.htm.<br />

4 http://www.osce.org/odihr/unit-trafficking.php3.<br />

5 Tev<strong>en</strong>s opvraagbaar via internet: http://www.prostitutionresearch.com/pdfs/natasha_trade.pdf.<br />

6 Schatting van de VN, aangehaald in Combating Trafficking in Human Beings; Cornerstones of an<br />

EU strategy to establish effici<strong>en</strong>t judicial and law <strong>en</strong>forcem<strong>en</strong>t cooperation; Ministry of Justice<br />

Swed<strong>en</strong>, 22 January 2001; opvraagbaar via www.eu2001.se.

i inleiding 7<br />

Breed wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat de internationale, georganiseerde misdaad actief is op het<br />

terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Morrison & Crosland, 2000). Dit is niet bevreemd<strong>en</strong>d, als<br />

wordt bedacht dat de slachtoffers veeleer gebruiks- dan verbruiksmiddel<strong>en</strong> zijn,<br />

waardoor de uitbuiting bij voortduring <strong>en</strong> herhaaldelijk kan plaatsvind<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er dus<br />

imm<strong>en</strong>se opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> mee te realiser<strong>en</strong> zijn. Hierbij speelt mede e<strong>en</strong> rol het feit dat,<br />

ondanks de hoge opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> die ermee verkreg<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, de risico’s die aan<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verbond<strong>en</strong> zijn - alle goede bedoeling<strong>en</strong>, initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> acties t<strong>en</strong> spijt -<br />

relatief laag zijn (Europol, 1999; idem 2000; VN-forum 2000 - 4).<br />

Veelal wordt ook ingeschat dat corrupte overhed<strong>en</strong> of overheidsinstelling<strong>en</strong> bij de<br />

internationale handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> zijn (onder meer O’Neill Richard, 2000). Dit<br />

wordt mede afgeleid uit het feit dat de problematiek in sommige land<strong>en</strong> zeer grootschalig<br />

<strong>en</strong> welhaast op<strong>en</strong>lijk is, maar dat ze desalniettemin niet of nauwelijks wordt aangepakt.<br />

Dat veronderstelt al snel de betrokk<strong>en</strong>heid van hoge regerings-, opsporings- <strong>en</strong><br />

vervolgingsfunctionariss<strong>en</strong>. Het grote aantal gestol<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> onrechte afgegev<strong>en</strong> reis- <strong>en</strong><br />

verblijfdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt gesignaleerd doet vermoed<strong>en</strong> dat ook corrupte<br />

(lagere) ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol in de netwerk<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>, met name deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong><br />

zijn bij de afgifte van visa <strong>en</strong> paspoort<strong>en</strong>, maar ook gr<strong>en</strong>sbewakers <strong>en</strong><br />

politiefunctionariss<strong>en</strong> belast met de vreemdeling<strong>en</strong>controle. Bericht<strong>en</strong> over<br />

aanhouding<strong>en</strong> van politiefunctionariss<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambassadepersoneel, die regelmatig in de<br />

pers verschijn<strong>en</strong>, lijk<strong>en</strong> steun te gev<strong>en</strong> aan deze vermoed<strong>en</strong>s. Daar komt bij dat sommige<br />

van de belangrijkste herkomstland<strong>en</strong> van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ook hoog<br />

scor<strong>en</strong> op de Corruption Perceptions Index 2001 (Transparancy International, 2001). 7<br />

1.6 Het waarom van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

Vanuit het perspectief van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelaar is het materiële gewin het hoofdmotief<br />

om andere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit te buit<strong>en</strong>. Uitbuiting kan echter alle<strong>en</strong> plaats hebb<strong>en</strong> als er ook<br />

person<strong>en</strong> zijn die uitgebuit kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Op dat punt komt het slachtoffer in beeld.<br />

De red<strong>en</strong><strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tot slachtoffer mak<strong>en</strong> van handelar<strong>en</strong> zijn legio, maar word<strong>en</strong> in<br />

de literatuur, waar het gaat om gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (onder meer De<br />

Ruyver & Siron, 2001), geme<strong>en</strong>lijk onderverdeeld in twee categorieën: de zog<strong>en</strong>aamde<br />

push- <strong>en</strong> pull-factor<strong>en</strong>. 8 De push-factor<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> betrekking op de situatie in het<br />

herkomstland van het slachtoffer, <strong>en</strong> zijn de factor<strong>en</strong> die de betrokk<strong>en</strong>e e<strong>en</strong> duwtje in de<br />

rug gev<strong>en</strong> om zich in het onbek<strong>en</strong>de te begev<strong>en</strong>. De pull-factor<strong>en</strong> zijn de (aan)trekk<strong>en</strong>de<br />

omstandighed<strong>en</strong> in de bestemmingsland<strong>en</strong>, waar de daadwerkelijke uitbuiting<br />

uiteindelijk plaatsvindt of zal gaan vind<strong>en</strong>.<br />

7 Deze index wordt opgesteld op basis van informatie van NGO’s <strong>en</strong> geeft de mate weer van<br />

‘perceived corruption’ onder politici <strong>en</strong> ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> van op de index relatief hoog<br />

scor<strong>en</strong>de herkomstland<strong>en</strong> zijn Bulgarije, Tsjechië, Litouw<strong>en</strong>, Slowakije, Roem<strong>en</strong>ië, Oekraïne,<br />

China, Rusland, Thailand, Colombia <strong>en</strong> de Dominicaanse Republiek, met alle e<strong>en</strong> gemiddelde<br />

score van 4.0 of lager op e<strong>en</strong> schaal van 0 (zeer corrupt) tot 10 (zeer ‘clean’).<br />

8 Zo ook: Handhavingsarrangem<strong>en</strong>t Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong> d.d. 6 september 1995, Stcrt. 1995,<br />

246.

8 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Als belangrijkste push-factor wordt algeme<strong>en</strong> aangeduid de onev<strong>en</strong>wichtige verdeling<br />

van welvaart in de wereld. Het ontbrek<strong>en</strong> van sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, de lage<br />

lev<strong>en</strong>sstandaard <strong>en</strong>/of het gebrek aan toekomstperspectiev<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> voor vele<br />

(pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers red<strong>en</strong><strong>en</strong> te zijn e<strong>en</strong> kans elders te wag<strong>en</strong>. Oorzak<strong>en</strong> van deze<br />

ongelijke verdeling van welvaart kunn<strong>en</strong> politiek zijn (dictatuur of (burger)oorlog), maar<br />

kunn<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> veeleer sociaal-economische of cultureel bepaalde achtergrond hebb<strong>en</strong>,<br />

zoals armoede, werkloosheid, gebrek aan onderwijs, sch<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>,<br />

achterstandspositie van minderhed<strong>en</strong> of vrouw<strong>en</strong>, discriminatie van<br />

minderheidsgroep<strong>en</strong> etc. Verder spel<strong>en</strong> ook factor<strong>en</strong> als milieu (de natuurlijke<br />

gesteldheid in e<strong>en</strong> land of regio, zoals droogte, overstroming<strong>en</strong> <strong>en</strong> aardbeving<strong>en</strong>, maar<br />

ook ecologische vervuiling van gebied<strong>en</strong>) <strong>en</strong> veiligheid (criminaliteit, corruptie,<br />

willekeurige vervolging) e<strong>en</strong> rol (zie ook Pearson, 2001a). Deze algem<strong>en</strong>e factor<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> op zich reeds voldo<strong>en</strong>de aanleiding vorm<strong>en</strong> de w<strong>en</strong>s te koester<strong>en</strong> elders zijn heil<br />

te zoek<strong>en</strong>, maar gecombineerd met de persoonlijke omstandighed<strong>en</strong> van betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> deze de aandrang tot verandering of verbetering <strong>en</strong>kel nog do<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Bij<br />

persoonlijke omstandighed<strong>en</strong> kan gedacht word<strong>en</strong> aan zak<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> onstabiele<br />

gezinssituatie, het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onjuist beeld van de (economische) situatie in het<br />

bestemmingsland, gebrek aan perspectiev<strong>en</strong> voor persoonlijke ontwikkeling (opleiding<br />

of werk) of ook gewoonweg (te) goed van vertrouw<strong>en</strong> zijn. Maar ook het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

avontuurlijke instelling, wellicht gecombineerd met <strong>en</strong>ige mate van (jeugdige) naïviteit.<br />

T<strong>en</strong> slotte - <strong>en</strong> dat geldt met name voor de person<strong>en</strong> die in eerste instantie bewust <strong>en</strong><br />

vrijwillig kiez<strong>en</strong> voor het werk<strong>en</strong> in de prostitutie, maar later alsnog slachtoffer van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> - kan e<strong>en</strong> push-factor zijn de aandrang om snel veel geld te<br />

verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> (ter verbetering van de lev<strong>en</strong>ssituatie van zichzelf <strong>en</strong> naast<strong>en</strong>) <strong>en</strong> het, in<br />

combinatie daarmee, zich verkijk<strong>en</strong> op wat het werk<strong>en</strong> in de prostitutie daadwerkelijk<br />

inhoudt of kan inhoud<strong>en</strong>.<br />

Belangrijke pull-factor<strong>en</strong> - deels complem<strong>en</strong>tair aan de push-factor<strong>en</strong> - zijn de meestal<br />

betere economische situatie in het bestemmingsland <strong>en</strong> de sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aldaar,<br />

of althans het beeld dat betrokk<strong>en</strong>e daarvan heeft. 9 Hieruit ontstaat de hoop op meer <strong>en</strong><br />

betere kans<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> goede toekomst. E<strong>en</strong> niet te onderschatt<strong>en</strong> pull-factor is voorts de<br />

behoefte aan goedkope arbeidskracht<strong>en</strong>, veelal voor die sector<strong>en</strong> van de arbeidsmarkt<br />

waarvoor het moeilijk is autochton<strong>en</strong> te werv<strong>en</strong>. Die vraag naar arbeid br<strong>en</strong>gt<br />

migratiestrom<strong>en</strong> op gang, waarvan kwaadwill<strong>en</strong>d<strong>en</strong> misbruik kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor hun<br />

eig<strong>en</strong> gewin. De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de globalisering <strong>en</strong> economische liberalisering zijn daarbij<br />

faciliter<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>.<br />

Voornoemde push- <strong>en</strong> pull-factor<strong>en</strong> veronderstell<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> zekere vorm van<br />

betrokk<strong>en</strong>heid van het (pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffer in wat uiteindelijk uitmondt in e<strong>en</strong> situatie<br />

van afhankelijkheid <strong>en</strong> uitbuiting. Daarnaast zijn er person<strong>en</strong> die geheel buit<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong><br />

wil om in de prostitutie terecht kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar slachtoffer word<strong>en</strong> van uitbuiting (Vocks<br />

& Nijboer, 1999). Onder deze categorie vall<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zijn ontvoerd om in e<strong>en</strong><br />

9 Vaak wordt dit beeld mede bepaald door bericht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>rapportage</strong>s in de media, maar ook door<br />

films <strong>en</strong> informatie die via het internet wordt ontvang<strong>en</strong>. Het moge duidelijk zijn dat deze<br />

bronn<strong>en</strong> niet de meest objectieve hoev<strong>en</strong> te zijn in de algem<strong>en</strong>e beeldvorming over het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong> in de bestemmingsland<strong>en</strong>.

i inleiding 9<br />

ander land in de prostitutie tewerk gesteld te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zijn misleid over<br />

de aard van de te verricht<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong>.<br />

1.7 Verschill<strong>en</strong>de perspectiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderingswijz<strong>en</strong><br />

Het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kan op verschill<strong>en</strong>de wijz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderd, zoals met<br />

het oog op prev<strong>en</strong>tie, opsporing, vervolging <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers. Het<br />

f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> kan tev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> vanuit het perspectief van verschill<strong>en</strong>de<br />

betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>, zoals dat van de regelstell<strong>en</strong>de overheid, het slachtoffer, de politie, het<br />

Op<strong>en</strong>baar Ministerie (OM), niet-gouvernem<strong>en</strong>tele organisaties die zich bezighoud<strong>en</strong><br />

met prev<strong>en</strong>tie, hulpverl<strong>en</strong>ing aan of belang<strong>en</strong>behartiging van slachtoffers <strong>en</strong> wellicht ook<br />

vanuit het perspectief van de verdacht<strong>en</strong>. Voorts kan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op verschill<strong>en</strong>de<br />

manier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geproblematiseerd. Volg<strong>en</strong>s Wijers <strong>en</strong> Lap-Chew (1999), die zich<br />

overig<strong>en</strong>s beperk<strong>en</strong> tot vrouw<strong>en</strong>handel, zijn in de aanpak ter voorkoming <strong>en</strong> bestrijding<br />

van vrouw<strong>en</strong>handel zes invalshoek<strong>en</strong> te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Dit zijn vrouw<strong>en</strong>handel als: a)<br />

moreel probleem, dat direct in het verl<strong>en</strong>gde ligt van de moreel verwerpelijk geachte<br />

prostitutie, b) probleem van op<strong>en</strong>bare orde, c) probleem van georganiseerde<br />

criminaliteit, d) migratieprobleem, e) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>probleem <strong>en</strong> f) arbeidsrechtelijk<br />

probleem (zie ook Kootstra (1996a); Pearson (2001a)).<br />

In deze <strong>rapportage</strong> wordt de problematiek van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel breed b<strong>en</strong>aderd, zonder<br />

e<strong>en</strong> specifieke keuze te mak<strong>en</strong> voor het perspectief van e<strong>en</strong> bepaalde betrokk<strong>en</strong>e, of voor<br />

e<strong>en</strong> bepaalde invalshoek. Dit hangt niet <strong>en</strong>kel sam<strong>en</strong> met het onafhankelijke statuut van<br />

de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> de daardoor vereiste objectieve b<strong>en</strong>adering<br />

van de problematiek, maar het is tev<strong>en</strong>s de meest geëig<strong>en</strong>de wijze om e<strong>en</strong> zo veelzijdig <strong>en</strong><br />

multi-disciplinair f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> <strong>en</strong> in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Waar<br />

in onderhavige <strong>rapportage</strong> wel wordt geopteerd voor e<strong>en</strong> specifieke invalshoek omdat<br />

zulks w<strong>en</strong>selijk of aangewez<strong>en</strong> wordt geacht, zal die keuze <strong>en</strong> het waarom daarvan nader<br />

word<strong>en</strong> toegelicht.<br />

1.8 Onderhavige <strong>rapportage</strong><br />

De opdracht aan de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> behelst het jaarlijks<br />

rapporter<strong>en</strong> aan de Nederlandse regering over aard, omvang <strong>en</strong> mechanism<strong>en</strong> met<br />

betrekking tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. E<strong>en</strong> belangrijk doel van deze <strong>rapportage</strong>s is het signaler<strong>en</strong><br />

van tr<strong>en</strong>ds. Daarvoor is het noodzakelijk ieder jaar dezelfde <strong>rapportage</strong>periode te kiez<strong>en</strong>.<br />

Immers, alle<strong>en</strong> dan is het mogelijk om zicht te krijg<strong>en</strong> op verschuiving<strong>en</strong> in aantall<strong>en</strong> of<br />

in de aard van e<strong>en</strong> verschijnsel. Daarom ligt het voor de hand jaarlijks te rapporter<strong>en</strong>,<br />

waarbij concreet gekoz<strong>en</strong> is voor de periode van 1 januari van e<strong>en</strong> bepaald jaar tot 1<br />

januari van het jaar daarop volg<strong>en</strong>d. Dit is in lijn met de periode waarover veel van de<br />

instanties <strong>en</strong> organisaties, die voor de <strong>rapportage</strong> van het Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (Bureau NRM) belangrijke informatie (kunn<strong>en</strong>) g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>, rapporter<strong>en</strong>.<br />

Dit maakt vergelijking mogelijk van de verzamelde gegev<strong>en</strong>s met algem<strong>en</strong>e cijfers over

10 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

de Nederlandse situatie <strong>en</strong> met informatie uit het buit<strong>en</strong>land, informatie die ook veelal<br />

per kal<strong>en</strong>derjaar beschikbaar komt. 10<br />

Hoewel 2001 het eerste volledige jaar is sinds de daadwerkelijke aanvang van de<br />

activiteit<strong>en</strong> van het Bureau NRM, bevat onderhavige <strong>rapportage</strong> ge<strong>en</strong> volledig afgerond<br />

<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong>d overzicht over dat kal<strong>en</strong>derjaar. Voor zover het de activiteit<strong>en</strong> van het Bureau<br />

NRM zelf betreft, zijn deze wel tot <strong>en</strong> met 31 december 2001 in deze <strong>rapportage</strong><br />

verwerkt. Vanwege het late beschikbaar kom<strong>en</strong> van informatie <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s van derde<br />

bronn<strong>en</strong> in de vorm van jaarverslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> -rapport<strong>en</strong> - over het algeme<strong>en</strong> verschijn<strong>en</strong><br />

dergelijke docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eerst teg<strong>en</strong> de zomer van het jaar volg<strong>en</strong>d op het verslagjaar -<br />

werd het niet opportuun geacht de verschijningsdatum van de <strong>rapportage</strong> van het Bureau<br />

NRM daarop af te stemm<strong>en</strong>. Dit temeer, omdat deze eerste <strong>rapportage</strong> <strong>en</strong>erzijds reeds<br />

e<strong>en</strong> beeld probeert te gev<strong>en</strong> van (cijfermatige) ontwikkeling<strong>en</strong> in de afgelop<strong>en</strong> vijf jar<strong>en</strong>,<br />

anderzijds omdat in het eerste jaar van het bestaan van het Bureau NRM is geblek<strong>en</strong> dat<br />

informatie bij veel instanties <strong>en</strong> organisaties die als pot<strong>en</strong>tiële bron voor het Bureau<br />

NRM di<strong>en</strong>st kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, nog niet op zodanig (gestructureerde) wijze beschikbaar is,<br />

dat daaruit reeds in voldo<strong>en</strong>de mate kan word<strong>en</strong> geput. Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de<br />

werkzaamhed<strong>en</strong> van het Bureau NRM reeds thans van belang zijnde informatie <strong>en</strong><br />

inzicht<strong>en</strong> opgeleverd, waarvan het niet opportuun zou zijn deze te bewar<strong>en</strong> tot het najaar<br />

van <strong>2002</strong>.<br />

Om voornoemde red<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar mede omdat onderhavige <strong>rapportage</strong> tev<strong>en</strong>s de eerste<br />

<strong>rapportage</strong> van het Bureau NRM is, bevat dit rapport van diverse onderwerp<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

uitvoerige beschrijving, t<strong>en</strong>einde de context <strong>en</strong> de aard van de problematiek zoveel<br />

mogelijk in detail te kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong>s zull<strong>en</strong> voortbouw<strong>en</strong> op de<br />

algem<strong>en</strong>e beschrijving<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich dan op die punt<strong>en</strong> beperk<strong>en</strong> tot het beschrijv<strong>en</strong><br />

van de meest rec<strong>en</strong>te <strong>en</strong> opmerkelijke ontwikkeling<strong>en</strong>. Beschikbare cijfermatige<br />

informatie completeert e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander. Di<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevolge blijv<strong>en</strong> in deze <strong>rapportage</strong><br />

bepaalde onderwerp<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beschouwing (hierover meer in Hoofdstuk 7) <strong>en</strong> wordt op<br />

bepaalde punt<strong>en</strong> minder cijfermateriaal gepres<strong>en</strong>teerd dan naar verwachting in de<br />

kom<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong>s het geval zal kunn<strong>en</strong> zijn.<br />

Onderstaand volgt e<strong>en</strong> korte beschrijving van de inhoud van de afzonderlijke<br />

hoofdstukk<strong>en</strong> in dit rapport.<br />

In Hoofdstuk 2 wordt de huidige Nederlandse wet- <strong>en</strong> regelgeving behandeld met<br />

betrekking tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarbij gaat het meer in het bijzonder om het wetsartikel<br />

dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar stelt, maar ook de opheffing van het algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod op 1 oktober 2000 komt aan de orde. Daarnaast wordt aandacht besteed<br />

aan (lagere) regelgeving die relevant is in relatie tot het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> aan<br />

in behandeling zijnde wetswijziging<strong>en</strong>. Voorts kom<strong>en</strong> de voorgeschied<strong>en</strong>is van deze<br />

wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> regels aan bod, alsmede de meest rec<strong>en</strong>te internationale regeling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

verdrag<strong>en</strong>.<br />

10 Dit geldt bijvoorbeeld voor jaarverslag<strong>en</strong> van instelling<strong>en</strong> zoals de Stichting Teg<strong>en</strong><br />

Vrouw<strong>en</strong>handel (STV) <strong>en</strong> voor verslag<strong>en</strong> van collega-rapporteurs in België <strong>en</strong> Zwed<strong>en</strong>, waarover<br />

later meer.

i inleiding 11<br />

In Hoofdstuk 3 wordt beschrev<strong>en</strong> hoe het instituut ‘<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>’ tot stand is gekom<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat het onderzoeksterrein <strong>en</strong> de taakopdracht<br />

van deze functionaris is. Verder geeft het hoofdstuk e<strong>en</strong> beeld van de activiteit<strong>en</strong> van het<br />

Bureau NRM gedur<strong>en</strong>de de eerste periode van zijn bestaan. In dat verband kom<strong>en</strong> onder<br />

meer aan de orde de k<strong>en</strong>nismaking met het veld, activiteit<strong>en</strong> ter voorbereiding van<br />

dataverzameling, dataverzameling zelve, alsmede e<strong>en</strong> aantal overige activiteit<strong>en</strong> die<br />

nodig zijn geblek<strong>en</strong> voor het naar behor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van de kerntaak, te wet<strong>en</strong><br />

<strong>rapportage</strong> over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Hoofdstuk 4 is gewijd aan de slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Er wordt onder andere<br />

aandacht besteed aan de achtergrond<strong>en</strong> van slachtoffers, de wijze waarop zij word<strong>en</strong><br />

geronseld voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wijze waarop zij onder druk word<strong>en</strong> gezet<br />

om hun werk binn<strong>en</strong> de prostitutie voort te zett<strong>en</strong>. Op basis van zowel de registratie van<br />

de Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV) als vanuit e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie door het Bureau<br />

NRM onder instelling<strong>en</strong> die gezi<strong>en</strong> hun functie in aanraking zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, wordt aanvull<strong>en</strong>d cijfermatige informatie gegev<strong>en</strong> over<br />

slachtoffers.<br />

In Hoofdstuk 5 staan opsporing <strong>en</strong> vervolging c<strong>en</strong>traal. Dit hoofdstuk bevat e<strong>en</strong><br />

beschrijving van de beleidsmatige context van het werk van het OM <strong>en</strong> de politie.<br />

Vervolg<strong>en</strong>s wordt cijfermatige <strong>en</strong> kwalitatieve informatie gepres<strong>en</strong>teerd met betrekking<br />

tot opsporingsonderzoek<strong>en</strong> rond m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> met betrekking tot vervolging van<br />

verdacht<strong>en</strong>, inclusief de rechterlijke uitsprak<strong>en</strong> terzake. Het hoofdstuk besteedt tev<strong>en</strong>s<br />

aandacht aan e<strong>en</strong> aantal internationale ontwikkeling<strong>en</strong>.<br />

De hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties in relatie tot het onderwerp<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kom<strong>en</strong> aan de orde in Hoofdstuk 6. E<strong>en</strong> beschrijving wordt gegev<strong>en</strong> van<br />

het hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod in Nederland, gelardeerd met cijfermatige gegev<strong>en</strong>s uit de<br />

BNRM- inv<strong>en</strong>tarisatie. Vervolg<strong>en</strong>s passer<strong>en</strong> instanties die zich bezig houd<strong>en</strong> met<br />

prostitutievraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties de revue. Het hoofdstuk wordt beslot<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> opsomming van knelpunt<strong>en</strong> die zich met betrekking tot de hulpverl<strong>en</strong>ing aan<br />

slachtoffers m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voordo<strong>en</strong>.<br />

Hoofdstuk 7 biedt e<strong>en</strong> blik op de (nabije) toekomst van het Bureau NRM. Ingegaan<br />

wordt op de stand van zak<strong>en</strong> van de werkzaamhed<strong>en</strong> van het Bureau NRM <strong>en</strong> inzicht<br />

wordt gegev<strong>en</strong> in de planning voor de kom<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong>-periode, zowel wat betreft<br />

onderzoek als wat betreft andere activiteit<strong>en</strong>. Daarbij kom<strong>en</strong> zowel de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

activiteit<strong>en</strong> van het Bureau NRM aan de orde, als de onderzoek<strong>en</strong> die door derd<strong>en</strong> zijn<br />

aangekondigd <strong>en</strong> ingezet <strong>en</strong> die als pot<strong>en</strong>tiële bron van informatie voor het Bureau NRM<br />

kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Hoofdstuk 8 t<strong>en</strong>slotte bevat de constatering<strong>en</strong> die naar aanleiding van het tot op hed<strong>en</strong><br />

verzamelde materiaal kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan <strong>en</strong> de conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> op basis<br />

van die eerste bevinding<strong>en</strong>.

2 Wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

2.1 Inleiding<br />

In dit hoofdstuk staat de wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel c<strong>en</strong>traal. In<br />

Hoofdstuk 1 werd al kort de relatie tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> prostitutie geschetst. Die<br />

onderlinge verwev<strong>en</strong>heid in de terminologie komt ook tot uiting in de van toepassing<br />

zijnde wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Dat betek<strong>en</strong>t dan ook dat e<strong>en</strong><br />

aantal wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> regels niet onbesprok<strong>en</strong> kan blijv<strong>en</strong>, hoewel deze strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> meer<br />

aansluiting hebb<strong>en</strong> bij het onderwerp prostitutie dan bij het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

In dit hoofdstuk zull<strong>en</strong> deze wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> regels, voor zover ze direct relevant zijn voor het<br />

onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, aan de orde word<strong>en</strong> gesteld. Voor het overige zij verwez<strong>en</strong><br />

naar aangehaalde literatuur. Uitgebreid zal word<strong>en</strong> ingegaan op de opheffing van het<br />

algeme<strong>en</strong> bordeelverbod per 1 oktober 2000 (§ 2.4). E<strong>en</strong> van de belangrijkste<br />

doelstelling<strong>en</strong> van het betreff<strong>en</strong>de wetsvoorstel was namelijk voorkoming <strong>en</strong> bestrijding<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Naast het ‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel’ 250a Sr. (zie § 2.5), zijn verder nog diverse artikel<strong>en</strong> in<br />

het Wetboek van Strafrecht opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, die op <strong>en</strong>igerlei wijze e<strong>en</strong> verband hebb<strong>en</strong> met<br />

het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt daarbij aan strafbepaling<strong>en</strong> waarin aan<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verwante delict<strong>en</strong> strafbaar word<strong>en</strong> gesteld, zoals slav<strong>en</strong>handel (art. 274<br />

Sr.) <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>roof (art. 278 Sr.), maar ook aan strafbepaling<strong>en</strong> waarin activiteit<strong>en</strong><br />

strafbaar zijn gesteld die als aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gelieerde delict<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

bestempeld, of die in de praktijk vaak tezam<strong>en</strong> met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel blijk<strong>en</strong> voor te kom<strong>en</strong>,<br />

zoals lidmaatschap van e<strong>en</strong> criminele organisatie (art. 140 Sr.), m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel (art. 197a<br />

Sr.), verkrachting (art. 242 Sr.), geme<strong>en</strong>schap met minderjarig<strong>en</strong> (artt. 244 respectievelijk<br />

245 Sr.) <strong>en</strong> vervalsing van reisdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (art. 231 Sr.). Deze aanverwante<br />

strafbepaling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in onderhavige <strong>rapportage</strong> niet uitgebreid behandeld, maar<br />

kom<strong>en</strong> slechts zijdelings aan bod.<br />

Opgemerkt wordt dat in onderhavig rapport algeme<strong>en</strong> de term prostitutie wordt<br />

gebruikt, terwijl in het Wetboek van Strafrecht <strong>en</strong> de andere in het wetsvoorstel<br />

Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod aangehaalde wett<strong>en</strong> wordt gesprok<strong>en</strong> van ‘het zich<br />

beschikbaar stell<strong>en</strong> tot het verricht<strong>en</strong> van seksuele handeling<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> derde teg<strong>en</strong><br />

betaling’. Deze omschrijving omvat ev<strong>en</strong>wel hetge<strong>en</strong> traditioneel onder prostitutie wordt<br />

verstaan, zodat kortheidshalve de term prostitutie wordt gebruikt.<br />

Ook in historisch opzicht is in Nederland, maar ook daarbuit<strong>en</strong>, de relatie tuss<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> prostitutie altijd nadrukkelijk aanwezig geweest, met name vanaf de<br />

periode dat slavernij in de klassieke betek<strong>en</strong>is e<strong>en</strong> aflop<strong>en</strong>de zaak was <strong>en</strong> de overheid zich<br />

ging richt<strong>en</strong> op ev<strong>en</strong>tuele reglem<strong>en</strong>tering van de prostitutie. Begonn<strong>en</strong> wordt dan ook<br />

met het schets<strong>en</strong> van de contour<strong>en</strong> van de geschied<strong>en</strong>is op dit punt in Nederland over de<br />

afgelop<strong>en</strong> anderhalve eeuw (§ 2.2).<br />

Verder geeft dit hoofdstuk e<strong>en</strong> korte beschrijving van internationale instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op het<br />

terrein van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> op aanverwante terrein<strong>en</strong> (§ 2.3) om vervolg<strong>en</strong>s de<br />

Nederlandse wet- <strong>en</strong> regelgeving met betrekking tot prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel nader

14 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

te beschrijv<strong>en</strong> (§§ 2.5 - 2.8). Het hoofdstuk wordt afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> toelichting op e<strong>en</strong><br />

aanhangig voorstel tot wetswijziging met implicaties voor het terrein van prostitutie <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (§ 2.9) <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> tweetal rec<strong>en</strong>te internationale ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />

Ver<strong>en</strong>igde Naties (VN-) <strong>en</strong> in Europese Unie (EU-)verband (§ 2.10).<br />

2.2 Prostitutie <strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>tering daarvan in historisch perspectief<br />

Als er e<strong>en</strong> ding duidelijk is uit de rec<strong>en</strong>te geschiedschrijving is het wel dat er altijd voor<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>standers hebb<strong>en</strong> bestaan van prostitutie <strong>en</strong> ook van het verbied<strong>en</strong> c.q. het<br />

reglem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> daarvan. De discussie over het reglem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van prostitutie is dan ook<br />

niet iets van de laatste jar<strong>en</strong>. Direct verwant aan deze discussie is die over de<br />

strafbaarstelling van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

De Vries (1997) vermeldt dat prostitutie in de 19 e eeuw, hoewel onzedelijk op zich, als e<strong>en</strong><br />

noodzakelijk kwaad werd beschouwd, onvermijdelijk ter regulering van de mannelijke<br />

geslachtsdrift. Het zou weliswaar w<strong>en</strong>selijk zijn in e<strong>en</strong> beschaafde maatschappij ontucht<br />

geheel te verbied<strong>en</strong>, maar omdat de prikkel sterker werd geacht dan de vrees voor<br />

bestraffing van ontucht, vond m<strong>en</strong> dat niet opportuun. Vanuit met name het perspectief<br />

van de bescherming van de volksgezondheid (het teg<strong>en</strong>gaan van de verspreiding van<br />

geslachtsziekt<strong>en</strong>, niet zozeer bij de publieke vrouw<strong>en</strong>, maar veeleer bij de klant<strong>en</strong>) kwam<br />

e<strong>en</strong> Staatscommissie in 1852 dan ook met voorstell<strong>en</strong> voor regulering van de prostitutie.<br />

Omdat het grootste gevaar voor de gezondheid werd geacht te bestaan in de heimelijke<br />

prostitutie, werd voorgesteld door algem<strong>en</strong>e regeling van op<strong>en</strong>bare ontucht op dit punt<br />

de heimelijke prostitutie op te loss<strong>en</strong>. Het door de Staatscommissie voorgestelde stelsel<br />

was gebaseerd op e<strong>en</strong> verplichte registratie van prostituees bij de politie, gecombineerd<br />

met controle door de politie op de prostitutiesector <strong>en</strong> e<strong>en</strong> regelmatig terugker<strong>en</strong>de,<br />

verplichte medische controle voor de prostituee. In dit stelsel was het zich niet<br />

inschrijv<strong>en</strong> als publieke vrouw strafbaar. Prostitutie op zichzelf was dat niet (immers, e<strong>en</strong><br />

noodzakelijk kwaad), maar was wel aan voorwaard<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>: niet op bepaalde<br />

plaats<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare uiting<strong>en</strong>, gordijn<strong>en</strong> dicht, verplichte medische keuring <strong>en</strong> zelfs<br />

verplichte ziek<strong>en</strong>huisopname, totdat m<strong>en</strong> beter was verklaard, etc. Zo ontwikkelde het<br />

stelsel zich in de praktijk geleidelijk van e<strong>en</strong> (voorgestelde) regeling ter bescherming van<br />

de veiligheid <strong>en</strong> gezondheid van de man tot e<strong>en</strong> regeling in het belang van de op<strong>en</strong>bare<br />

orde <strong>en</strong> veiligheid van de burgers.<br />

De voorstell<strong>en</strong> van de Staatscommissie tot reglem<strong>en</strong>tering van prostitutie hebb<strong>en</strong> niet<br />

geleid tot landelijke wetgeving. Wel k<strong>en</strong>de de nationale strafwetgeving e<strong>en</strong> aantal<br />

bepaling<strong>en</strong> die mede op het prostitutiebedrijf als zodanig van toepassing war<strong>en</strong>, zoals<br />

verkrachting buit<strong>en</strong> het huwelijk, pornografie <strong>en</strong> aanstoot gev<strong>en</strong>. Deze misdrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

overtreding<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de zedelijkheid war<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s niet sekse-neutraal geformuleerd,<br />

maar gericht op de vrouw als slachtoffer.<br />

Het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e, landelijke regeling <strong>en</strong> van het zicht op e<strong>en</strong> spoedige<br />

totstandkoming daarvan leidde ertoe dat veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong> zelf war<strong>en</strong> overgegaan<br />

tot reglem<strong>en</strong>tering van de prostitutie via hun geme<strong>en</strong>telijke verord<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Ook hierbij<br />

was bescherming van de volksgezondheid, met name die van de prostituant, het

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 15<br />

uitgangspunt. Er werd<strong>en</strong> echter in de loop der tijd ook aanvull<strong>en</strong>de regels gesteld. In de<br />

praktijk kwam dit neer op het voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vergunningstelsel voor bordel<strong>en</strong>, met<br />

daaraan gekoppeld voorwaard<strong>en</strong> als registratie van prostituees, sanitair <strong>en</strong> medisch<br />

toezicht <strong>en</strong> controle <strong>en</strong> politiebevoegdhed<strong>en</strong> ter controle <strong>en</strong> regeling van de sector. De<br />

behoefte <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s tot reglem<strong>en</strong>tering van de prostitutie, veeleer dan het verbied<strong>en</strong> ervan,<br />

werd mede ingegev<strong>en</strong> door de vrees dat de ‘geheime’, niet op<strong>en</strong>lijke prostitutie zou<br />

opbloei<strong>en</strong> als de ‘op<strong>en</strong>bare prostitutie’ zou word<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong>, met alle gevolg<strong>en</strong> voor de<br />

volksgezondheid <strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare orde van di<strong>en</strong>. Reglem<strong>en</strong>tering maakte dan in elk geval<br />

nog overzicht <strong>en</strong> controle mogelijk.<br />

Uiteraard was er ook verzet teg<strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>tering van prostitutie. Enerzijds trachtt<strong>en</strong><br />

person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong>, veelal met e<strong>en</strong> kerkelijke achtergrond, ‘gevall<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>’ te<br />

redd<strong>en</strong> uit de prostitutie door h<strong>en</strong> scholing <strong>en</strong> kans<strong>en</strong> op arbeid te bied<strong>en</strong>, anderzijds<br />

probeerde m<strong>en</strong> de reglem<strong>en</strong>tering van de prostitutie <strong>en</strong> de prostitutie zelf te bestrijd<strong>en</strong>.<br />

Dit onder het motto: voorkom<strong>en</strong> is beter dan g<strong>en</strong>ez<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> kantte zich met name teg<strong>en</strong><br />

het feit dat het systeem van reglem<strong>en</strong>tering de sekse-ongelijkheid in stand hield of zelfs<br />

bevorderde <strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het gevaar van moreel bederf van de jeugd door prostitutie toe te<br />

staan. Voorts ook zou het medisch toezicht de verspreiding van geslachtsziekt<strong>en</strong> niet<br />

kunn<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> of do<strong>en</strong> verminder<strong>en</strong>, zodat de belangrijkste doelstelling van<br />

reglem<strong>en</strong>tering niet werd gehaald. Deze strijd teg<strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>tering kreeg in Nederland<br />

onder andere vorm via de Nederlandsche Vere<strong>en</strong>iging teg<strong>en</strong> de Prostitutie <strong>en</strong> de<br />

Nederlandsche Vrouw<strong>en</strong>bond tot Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn. Door het bewerk<strong>en</strong><br />

van de publieke opinie met argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van juridische <strong>en</strong> medische aard verwierv<strong>en</strong> zij<br />

gaandeweg, tezam<strong>en</strong> met tal van andere organisaties, steun voor hun abolitionistische<br />

opvatting<strong>en</strong> over prostitutie. Die opvatting<strong>en</strong> richtt<strong>en</strong> zich overig<strong>en</strong>s niet <strong>en</strong>kel teg<strong>en</strong> de<br />

reglem<strong>en</strong>tering van prostitutie <strong>en</strong> de prostitutie als zodanig, maar behelsd<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong><br />

pleidooi voor het strafbaar stell<strong>en</strong> van het houd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bordeel <strong>en</strong> voor het treff<strong>en</strong><br />

van maatregel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de handel in vrouw<strong>en</strong>. In de optiek van de abolitionist<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />

namelijk het houd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bordeel <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel onderling verbond<strong>en</strong>. Zij<br />

beschouwd<strong>en</strong> iedere vorm van prostitutie als gedwong<strong>en</strong> prostitutie, omdat de keuze<br />

voor prostitutie per definitie niet werd ingegev<strong>en</strong> door vrije wil. De pijl<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> daarbij<br />

met name gericht op de bordel<strong>en</strong>, omdat bij uitstek daar (vorm<strong>en</strong> van) dwang aanwezig<br />

werd<strong>en</strong> geacht. In e<strong>en</strong> bordeel kond<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> man namelijk niet weiger<strong>en</strong>. In het<br />

verl<strong>en</strong>gde van de strijd voor het instell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bordeelverbod lag dan ook de strijd<br />

teg<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> prostitutie, met name van vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes die het slachtoffer<br />

war<strong>en</strong> geword<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong>handel. Ook was m<strong>en</strong> het er in abolitionistische kring<strong>en</strong><br />

over e<strong>en</strong>s dat prostitutie nooit als beroep aangemerkt zou mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

In hun strijd werd<strong>en</strong> de organisaties met e<strong>en</strong> kerkelijke grondslag gesteund door de<br />

socialist<strong>en</strong> <strong>en</strong> de feminist<strong>en</strong>, elk echter vanuit hun eig<strong>en</strong> optiek. Daar waar de<br />

christelijk<strong>en</strong> de nadruk legd<strong>en</strong> op prostitutie als e<strong>en</strong> zedelijk kwaad, b<strong>en</strong>adrukt<strong>en</strong> de<br />

socialist<strong>en</strong> met name het sociale kwaad van prostitutie, terwijl de feminist<strong>en</strong> op hun<br />

beurt de positie van de vrouw <strong>en</strong> de gelijkheid van man <strong>en</strong> vrouw voorop steld<strong>en</strong> in hun<br />

argum<strong>en</strong>tatie.<br />

Het verzet had t<strong>en</strong> lange leste succes, want geleidelijk kreg<strong>en</strong> de ideeën <strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong><br />

van de abolitionist<strong>en</strong> meer aanhangers. Dit leidde ertoe dat de reglem<strong>en</strong>tering in steeds

16 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

meer geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werd afgeschaft <strong>en</strong> dat her <strong>en</strong> der zelfs lokaal e<strong>en</strong> bordeelverbod werd<br />

ingesteld.<br />

Het zou ev<strong>en</strong>wel nog tot 1911 dur<strong>en</strong> voordat landelijke wetgeving tot stand kwam. In dat<br />

jaar werd het Wetsvoorstel tot bestrijding van de zedeloosheid aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (Wet van 20<br />

mei 1911, Stb. no. 130). Dit wetsvoorstel leidde tot wijziging van het Wetboek van<br />

Strafrecht, door opname van tal van bepaling<strong>en</strong> ter regulering van de zedelijkheid,<br />

waaronder e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> verbod op het houd<strong>en</strong> van bordel<strong>en</strong> (artikel 250bis Sr.). In het<br />

verl<strong>en</strong>gde daarvan werd ook vrouw<strong>en</strong>handel via dit wetsvoorstel strafbaar gesteld (art.<br />

250ter Sr.). Dit was, in het licht van het voorgaande, eig<strong>en</strong>lijk niet meer dan e<strong>en</strong> logische<br />

ontwikkeling, omdat inmiddels het standpunt dat eerder <strong>en</strong>kel door de abolitionist<strong>en</strong><br />

werd aangehang<strong>en</strong>, algeme<strong>en</strong> opgeld deed. Prostitutie was e<strong>en</strong> kwaad dat bestred<strong>en</strong><br />

di<strong>en</strong>de te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> omdat bordel<strong>en</strong> bij uitstek de locaties war<strong>en</strong> waar prostitutie <strong>en</strong><br />

seksuele dwang hoogtij vierd<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die verbod<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Vanuit de red<strong>en</strong>ering<br />

dat er zonder bordel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> handel in vrouw<strong>en</strong> zou zijn <strong>en</strong> zonder handel ge<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong><br />

in de bordel<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> zijn, werd tev<strong>en</strong>s het pleidooi voor strafbaarstelling van<br />

vrouw<strong>en</strong>handel beslecht. Door deze wetgeving heeft de wetgever e<strong>en</strong> zedelijkheidsnorm<br />

will<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>, die paste in de to<strong>en</strong>malige tijdsgeest. Overig<strong>en</strong>s werd prostitutie op zich<br />

niet strafbaar gesteld.<br />

Opmerkelijk is dat vervolg<strong>en</strong>s de discussie over exploitatie van prostitutie <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland, althans voor e<strong>en</strong> tijd, vrijwel is verstomd (Haveman, 1998).<br />

Wel heeft de overheid in de loop der jar<strong>en</strong> - we schrijv<strong>en</strong> inmiddels de eerste helft 20 ste<br />

eeuw - e<strong>en</strong> strafrechtelijk prostitutiebeleid ontwikkeld, gebaseerd op het uitgangspunt<br />

dat de overheid zich veeleer sterk moest mak<strong>en</strong> voor de bescherming van h<strong>en</strong> die<br />

onvrijwillig in de prostitutie terecht war<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong>, dan voor de bestrijding van de<br />

zed<strong>en</strong>loosheid in het algeme<strong>en</strong>. Deze praktische b<strong>en</strong>adering werd vermoedelijk<br />

ingegev<strong>en</strong> door het feit dat, ondanks e<strong>en</strong> bordeelverbod, prostitutie <strong>en</strong> de exploitatie<br />

daarvan niet verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de maatschappelijke opvatting<strong>en</strong> over het verschijnsel ook<br />

weer aan verandering onderhevig war<strong>en</strong>. Kern van het geleidelijk ingevoerde beleid was<br />

dat in de praktijk onderscheid werd gemaakt tuss<strong>en</strong> vrijwillige <strong>en</strong> onvrijwillige prostitutie<br />

<strong>en</strong> de overheid haar bemoei<strong>en</strong>is met de prostitutie in beginsel beperkte tot regulering van<br />

de exploitatie van vrijwillige prostitutie <strong>en</strong> bestrijding van onvrijwillige prostitutie.<br />

Omdat het in art. 250bis Sr. geformuleerde bordeelverbod nog immer onverkort in het<br />

Wetboek van Strafrecht stond, betek<strong>en</strong>de dit beleid in de praktijk dat de exploitatie van<br />

vrijwillige prostitutie in Nederland feitelijk werd gedoogd. Dit gedog<strong>en</strong> heeft zich<br />

bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> in de loop der tijd<strong>en</strong> ontwikkeld van e<strong>en</strong> passief gedog<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> actief<br />

gedog<strong>en</strong> (V<strong>en</strong>icz c.s., 2000). Passief gedog<strong>en</strong> hield in het toestaan van de vestiging van<br />

prostitutiebedrijv<strong>en</strong>, zolang er maar ge<strong>en</strong> ontoelaatbare overlast werd veroorzaakt of<br />

andere wetsartikel<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> overtred<strong>en</strong>. Actief gedog<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>de het<br />

stur<strong>en</strong>d optred<strong>en</strong> door de overheid, t<strong>en</strong>einde door middel van diverse maatregel<strong>en</strong> de<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bepaalde richting te stur<strong>en</strong>. Schoolvoorbeeld hiervan is het aan<br />

het eind van de 20 ste eeuw in m<strong>en</strong>ige geme<strong>en</strong>te gehanteerde stelsel van<br />

gedoogbeschikking<strong>en</strong> of vergunning<strong>en</strong> voor bordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere seksinrichting<strong>en</strong>,<br />

waarbij eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorschrift<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gesteld aan de inrichting <strong>en</strong> exploitatie daarvan. In<br />

de 20 ste eeuw is er door de overheid dan ook nauwelijks teg<strong>en</strong> bordel<strong>en</strong> opgetred<strong>en</strong>,<br />

behalve in die gevall<strong>en</strong> waarin sprake was van aperte wantoestand<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bordeel, van<br />

exploitatie van onvrijwillige prostitutie of van verstoring van de op<strong>en</strong>bare orde, rust <strong>en</strong>

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 17<br />

veiligheid. 1 Ondanks e<strong>en</strong> eerdere poging tot bijstelling van het artikel 250bis Sr. in de<br />

jar<strong>en</strong> tachtig, werd het bordeelverbod uiteindelijk pas op 1 oktober 2000 uit het Wetboek<br />

van Strafrecht geschrapt. Zie voor e<strong>en</strong> uitgebreide beschrijving <strong>en</strong> analyse 2 van drie<br />

belangrijke politieke debatt<strong>en</strong> in relatie tot deze wetswijziging Outshoorn (2000).<br />

Het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel 250ter Sr. was al eerder voorwerp van wijziging. Naar<br />

aanleiding van de internationale conv<strong>en</strong>tie uit 1921 (zie § 2.3.1), waarin de sekse-neutrale<br />

term ‘handel in kinder<strong>en</strong>’ werd ingevoerd, werd de geld<strong>en</strong>de strafbaarstelling in het<br />

Nederlandse Wetboek van Strafrecht, waarin in 1911 <strong>en</strong>kel ‘vrouw<strong>en</strong>handel’ strafbaar<br />

was gesteld, in 1927 uitgebreid met handel in minderjarig<strong>en</strong> van het mannelijke geslacht<br />

(Wet van 13 mei 1927, Stb. 156). Vele jar<strong>en</strong> later, in 1993, volgde e<strong>en</strong> nieuwe wijziging van<br />

art. 250ter Sr. (Wet van 9 december 1993, Stb. 679, inwerking getred<strong>en</strong> op 1 februari<br />

1994). Het relatief korte artikel waarin met zoveel woord<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> handel in<br />

minderjarig<strong>en</strong> van het mannelijk geslacht strafbaar war<strong>en</strong> gesteld, werd to<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong><br />

door e<strong>en</strong> artikel waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar werd gesteld, met e<strong>en</strong> beschrijving van<br />

wat daaronder di<strong>en</strong>de te word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong>. 3 De red<strong>en</strong> voor deze wijziging was tweeledig.<br />

De eerste was meer technisch-juridisch van aard: het geld<strong>en</strong>de artikel 250ter Sr. bevatte<br />

namelijk ge<strong>en</strong> delictsomschrijving, zodat m<strong>en</strong> voor de vaststelling van de inhoud van het<br />

delict, zoals die door de wetgever was bedoeld, was aangewez<strong>en</strong> op de wetsgeschied<strong>en</strong>is.<br />

Dit, in sam<strong>en</strong>hang met de tweede red<strong>en</strong>, rechtvaardigde e<strong>en</strong> aanpassing op dat punt. Die<br />

tweede red<strong>en</strong> hield verband met het feit dat, zoals hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>, de<br />

maatschappelijke opvatting<strong>en</strong> over prostitutie e<strong>en</strong> ontwikkeling hadd<strong>en</strong> ondergaan, als<br />

gevolg waarvan geleidelijk e<strong>en</strong> strafrechtelijk beleid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de exploitatie van<br />

prostitutie was ontstaan. In dat beleid was de nadruk kom<strong>en</strong> te ligg<strong>en</strong> op regulering van<br />

vrijwillige prostitutie versus strafbaarstelling van de exploitatie van onvrijwillige<br />

prostitutie. De nuancering<strong>en</strong> die deze gewijzigde opvatting<strong>en</strong> met zich bracht<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong><br />

door de doorgevoerde wijziging in art. 250ter Sr. aangebracht (Memorie van toelichting<br />

21 027, TK 1988-1989, nr. 3). Door deze nieuwe formulering kond<strong>en</strong> meer handeling<strong>en</strong><br />

onder het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> gebracht dan voorhe<strong>en</strong> onder vrouw<strong>en</strong>handel<br />

<strong>en</strong> handel in minderjarig<strong>en</strong> van het mannelijk geslacht. Zo was nu ook handel in<br />

meerderjarige mann<strong>en</strong> strafbaar. Voorts werd de strafmaat verhoogd van maximaal 5<br />

1 Dat bordeelhouderij al geruime tijd werd gedoogd blijkt uit het feit dat er, hoewel er op diverse<br />

plaats<strong>en</strong> in het land op<strong>en</strong>lijk bordel<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>, in de periode 1994 tot <strong>en</strong> met 1998 niet<br />

meer dan 26 strafzak<strong>en</strong> met vermelding van bordeelhouderij (art. 250bis Sr.) zijn ingeschrev<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

parkette. Daarvan werd<strong>en</strong> er elf geseponeerd. In slechts drie van de overige zak<strong>en</strong> behoorde<br />

bordeelhouderij ook tot de gedagvaarde strafbare feit<strong>en</strong> <strong>en</strong> in twee van die drie zak<strong>en</strong> werd de<br />

verdachte schuldig verklaard <strong>en</strong> veroordeeld. Dat gebeurde in ge<strong>en</strong> van beide gevall<strong>en</strong> op grond<br />

van bordeelhouderij alle<strong>en</strong> (Visser, Oom<strong>en</strong>s & Boerman, 2000).<br />

2 Het betreft e<strong>en</strong> politieke analyse met specifieke aandacht voor de rol van de vrouw<strong>en</strong>beweging.<br />

Conclusie van Outshoorn naar aanleiding van haar analyse is dat de vrouw<strong>en</strong>beweging <strong>en</strong> de<br />

beleidsafdeling<strong>en</strong> emancipatiezak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke (zij het over de drie aangehaalde debatt<strong>en</strong><br />

wissel<strong>en</strong>de) invloed hebb<strong>en</strong> gehad op de ontwikkeling van beleid met betrekking tot prostitutie <strong>en</strong><br />

vrouw<strong>en</strong>- c.q. m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar dat die invloed ook niet overschat moet word<strong>en</strong>. Dit laatste is<br />

met name het gevolg van het bestaan van e<strong>en</strong> sterke lobby door de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, ver<strong>en</strong>igd in de<br />

Ver<strong>en</strong>iging Nederlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (VNG), die wat het voorgestane beleid betreft vrij parallel<br />

liep aan het beleid dat de vrouw<strong>en</strong>beweging nastreefde.<br />

3 Zie Haveman <strong>en</strong> Wijers (1992) <strong>en</strong> Wijers (1996) voor e<strong>en</strong> kritische beschouwing van de (to<strong>en</strong> nog)<br />

voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> wetswijziging<strong>en</strong>.

18 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

jaar naar maximaal 6 jaar gevang<strong>en</strong>isstraf <strong>en</strong> werd tev<strong>en</strong>s de mogelijkheid van het<br />

cumulatief oplegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geldboete ingevoerd. De volg<strong>en</strong>de <strong>en</strong> meest rec<strong>en</strong>te<br />

wijziging van art. 250ter Sr. dateert van 1 oktober 2000, tegelijkertijd met de opheffing<br />

van het algem<strong>en</strong>e bordeelverbod. Daarover nader in paragraf<strong>en</strong> 2.4 <strong>en</strong> 2.5.<br />

2.3 Handel in person<strong>en</strong> in internationaal historisch perspectief<br />

Hoewel de discussie over (reglem<strong>en</strong>tering van) prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in<br />

Nederland na 1911 voor lange tijd verstomde, ging die op internationaal vlak gewoon<br />

door. Daar was de discussie ook al eerder ontstaan <strong>en</strong> in feite was de strijd die op<br />

internationaal terrein werd gevoerd teg<strong>en</strong> prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zelfs de motor<br />

voor de geschetste ontwikkeling<strong>en</strong> in Nederland. Op internationaal vlak werd dan ook al<br />

eerder, in de vorm van internationale afsprak<strong>en</strong>, vooruitgang geboekt in de strijd teg<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, waarbij Nederland telk<strong>en</strong>male als partij betrokk<strong>en</strong> was.<br />

2.3.1 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>verdrag<strong>en</strong> 4<br />

Belangrijk wap<strong>en</strong>feit van de internationale geme<strong>en</strong>schap was het protocol van Parijs dat<br />

in 1902 tot stand kwam <strong>en</strong> in 1904 leidde tot de Internationale regeling betreff<strong>en</strong>de de<br />

bestrijding van d<strong>en</strong> zoog<strong>en</strong>aamd<strong>en</strong> handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes (voor Nederland<br />

goedgekeurd bij wet d.d. 31 december 1906, Stb. 369). De regeling beoogde bescherming<br />

te bied<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> handel voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong> aan meerderjarige vrouw<strong>en</strong> die<br />

werd<strong>en</strong> misleid of gedwong<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan minderjarige meisjes. In die regeling werd e<strong>en</strong><br />

aantal afsprak<strong>en</strong> vastgelegd op het terrein van toezicht, informatievergaring <strong>en</strong> -<br />

uitwisseling <strong>en</strong> repatriëring van slachtoffers van vrouw<strong>en</strong>handel. Onder vrouw<strong>en</strong>handel<br />

werd in dit verband overig<strong>en</strong>s verstaan het door misleiding <strong>en</strong> dwang ronsel<strong>en</strong> van<br />

vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes voor de prostitutie in het buit<strong>en</strong>land. Deze definitie vloeide voort uit<br />

het feit dat in die tijd<strong>en</strong> Nederlandse vrouw<strong>en</strong> als zog<strong>en</strong>aamde blanke slavinn<strong>en</strong> in het<br />

buit<strong>en</strong>land werd<strong>en</strong> verkocht, terwijl in de bordel<strong>en</strong> in Nederland vooral buit<strong>en</strong>landse<br />

vrouw<strong>en</strong> werkt<strong>en</strong> (De Vries, 1997).<br />

Voor het creër<strong>en</strong> van de mogelijkheid tot bestraffing van de daders werd in de<br />

Internationale regeling niets geregeld; dat werd aan de deelnem<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> zelf<br />

overgelat<strong>en</strong>.<br />

In e<strong>en</strong> tweede internationale conv<strong>en</strong>tie uit 1910, het Verdrag tot bestrijding van de handel in<br />

vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes (voor Nederland goedgekeurd bij wet van 30 maart 1912, Stb. 133 <strong>en</strong><br />

bek<strong>en</strong>dgemaakt bij besluit van 27 november 1912, Stb. 1912, no. 355), werd op dit laatste<br />

punt e<strong>en</strong> stap vooruit gezet. In die conv<strong>en</strong>tie werd de bestraffing <strong>en</strong> de uitlevering van<br />

handelar<strong>en</strong> mogelijk gemaakt. De conv<strong>en</strong>tie verplichtte haar lidstat<strong>en</strong> namelijk om<br />

strafbaar te stell<strong>en</strong> deg<strong>en</strong>e die e<strong>en</strong> meerderjarige vrouw door middel van bedrog,<br />

bedreiging, machtsmisbruik of elke andere vorm van dwang aanwerft, me<strong>en</strong>eemt of<br />

wegbr<strong>en</strong>gt om ontucht te pleg<strong>en</strong>, maar ook deg<strong>en</strong>e die e<strong>en</strong> minderjarige vrouw aanwerft,<br />

me<strong>en</strong>eemt of wegbr<strong>en</strong>gt om ontucht te pleg<strong>en</strong>, zelfs met haar toestemming. Ook werd<strong>en</strong><br />

4 Zie hierover onder meer ook: Adviescommissie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> (1992), Hamerlynck (1993) <strong>en</strong> De<br />

Ruyver c.s. (1999), die e<strong>en</strong> kort overzicht gev<strong>en</strong> van de voornaamste internationale verdrag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

maatregel<strong>en</strong> ter bestrijding van de internationale handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 19<br />

bepaling<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die rogatoire commissies 5 <strong>en</strong> uitlevering van verdacht<strong>en</strong><br />

mogelijk maakt<strong>en</strong>, mits er daartoe verdrag<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> land<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong>. Verder werd<strong>en</strong><br />

poging <strong>en</strong> voorbereid<strong>en</strong>de handeling<strong>en</strong> met het oog op vrouw<strong>en</strong>handel binn<strong>en</strong> de<br />

strafbaarstelling gebracht. De gehanteerde beschrijving van vrouw<strong>en</strong>handel in deze<br />

conv<strong>en</strong>tie maakte dat voortaan niet <strong>en</strong>kel handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes naar het<br />

buit<strong>en</strong>land, maar ook binn<strong>en</strong> de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, onder het bereik van de conv<strong>en</strong>tie viel. De<br />

verplichting<strong>en</strong> die uit deze conv<strong>en</strong>tie voortvloeid<strong>en</strong> zijn de directe aanleiding geweest<br />

voor Nederland om in 1911 strafbaarstelling van vrouw<strong>en</strong>handel in het Wetboek van<br />

Strafrecht op te nem<strong>en</strong>, zoals hierbov<strong>en</strong> in paragraaf 2.2 beschrev<strong>en</strong>.<br />

In 1921 werd<strong>en</strong> voornoemde regeling <strong>en</strong> conv<strong>en</strong>tie in het kader van de Volk<strong>en</strong>bond (die<br />

vanaf zijn oprichting specifiek was belast met het toezicht op de uitvoering van de<br />

bestaande verdrag<strong>en</strong> inzake handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>) nogmaals aangevuld, in het<br />

Verdrag ter bestrijding van d<strong>en</strong> handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> (voor Nederland goedgekeurd<br />

bij wet van 17 juli 1923, Stb. 359 <strong>en</strong> bek<strong>en</strong>dgemaakt bij besluit d.d. 22 november 1923, Stb.<br />

526). In deze conv<strong>en</strong>tie werd<strong>en</strong> onder meer de uitleveringsmogelijkhed<strong>en</strong> verruimd <strong>en</strong><br />

werd de sekse-neutrale term kinder<strong>en</strong> (van beide seks<strong>en</strong>) ingevoerd, waardoor ook<br />

minderjarige jong<strong>en</strong>s als pot<strong>en</strong>tieel slachtoffer van handel voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong><br />

werd<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d, naast vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes.<br />

In het Internationaal verdrag nop<strong>en</strong>s de bestrijding van de handel in meerderjarige vrouw<strong>en</strong> uit<br />

1933 (Volk<strong>en</strong>bond, 11 oktober 1933, in Nederland bek<strong>en</strong>dgemaakt bij besluit d.d. 8 oktober<br />

1935, Stb. 598) werd<strong>en</strong> de bestaande regeling<strong>en</strong> wederom uitgebreid <strong>en</strong> werd nu ook<br />

strafrechtelijke bescherming gebod<strong>en</strong> aan meerderjarige vrouw<strong>en</strong> die met hun<br />

toestemming war<strong>en</strong> verhandeld.<br />

T<strong>en</strong> slotte kwam in 1949 het VN-verdrag tot Bestrijding van de handel in person<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

exploitatie van prostitutie van ander<strong>en</strong> tot stand (2 december 1949, in werking getred<strong>en</strong> op<br />

25 juli 1951). Dit verdrag maakte de vier g<strong>en</strong>oemde verdrag<strong>en</strong> tot één geheel <strong>en</strong> vulde ze<br />

op <strong>en</strong>ige punt<strong>en</strong> nog aan. Enerzijds verplicht het verdrag de deelnem<strong>en</strong>de stat<strong>en</strong><br />

strafbaar te stell<strong>en</strong> het aanwerv<strong>en</strong>, med<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontvoer<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> met het<br />

oogmerk van prostitutie, zelfs wanneer die persoon daarmee instemt, anderzijds moet<strong>en</strong><br />

de deelnem<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> de exploitatie van prostitutie strafbaar stell<strong>en</strong>, ook wanneer<br />

zulks geschiedt met instemming van betrokk<strong>en</strong>e. Het verdrag verplicht partij<strong>en</strong> dus alle<br />

vorm<strong>en</strong> van exploitatie van prostitutie strafbaar te stell<strong>en</strong>. Juist dit was voor Nederland<br />

red<strong>en</strong> dit verdrag niet te ratificer<strong>en</strong>, omdat dit in strijd werd geacht met het inmiddels in<br />

Nederland gevoerde strafrechtelijke (gedoog)beleid terzake. Dat beleid richtte zich, zoals<br />

aangegev<strong>en</strong>, op de bestrijding van onvrijwillige prostitutie <strong>en</strong> de regulering van de<br />

exploitatie van vrijwillige prostitutie. Dit deed naar de m<strong>en</strong>ing van de overheid beter<br />

recht aan de Nederlandse strafrechtpolitiek, die niet was bedoeld ter bestrijding van de<br />

5 E<strong>en</strong> rogatoire commissie is e<strong>en</strong> delegatie, die in het kader van het opsporingsonderzoek e<strong>en</strong><br />

werkbezoek br<strong>en</strong>gt aan het buit<strong>en</strong>land, t<strong>en</strong>einde nadere informatie t<strong>en</strong> behoeve van dat<br />

onderzoek te verzamel<strong>en</strong>. Dit kan e<strong>en</strong> informatief of inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d bezoek aan<br />

opsporingsautoriteit<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>, maar ook het hor<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verdachte of getuige. Afhankelijk<br />

van het doel van het bezoek kan e<strong>en</strong> rogatoire commissie bestaan uit e<strong>en</strong> rechter(-commissaris),<br />

e<strong>en</strong> officier van justitie, e<strong>en</strong> politiefunctionaris <strong>en</strong> e<strong>en</strong> advocaat, alsmede e<strong>en</strong> tolk.

20 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

zedeloosheid, maar veeleer ter bescherming van h<strong>en</strong> die onvrijwillig tot prostitutie<br />

kwam<strong>en</strong>. Ook hed<strong>en</strong> t<strong>en</strong> dage geldt dit uitgangspunt nog, hetge<strong>en</strong> verklaart waarom<br />

Nederland dit verdrag uit 1949 nimmer heeft geratificeerd. Gezi<strong>en</strong> de rec<strong>en</strong>te opheffing<br />

van het algem<strong>en</strong>e bordeelverbod <strong>en</strong> de daaraan t<strong>en</strong> grondslag ligg<strong>en</strong>de beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

ligt het ook niet voor de hand dat Nederland dit alsnog zal gaan do<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t<br />

concreet dat de verdrag<strong>en</strong> van 1910, 1921 <strong>en</strong> 1933, die Nederland wel ratificeerde, voor<br />

Nederland nog steeds geld<strong>en</strong>. Deze verdrag<strong>en</strong>, geslot<strong>en</strong> in het kader van de Volk<strong>en</strong>bond,<br />

dan wel door deze overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s door middel van het Protocol van<br />

New York van 12 november 1947 (Stb. 1949, J 188) omgezet in verdrag<strong>en</strong>, geslot<strong>en</strong> in het<br />

kader van de VN.<br />

De meest rec<strong>en</strong>te regeling in het kader van de VN komt in paragraaf 2.10.1 afzonderlijk<br />

aan de orde.<br />

2.3.2 Andere internationale regeling<strong>en</strong><br />

Voornoemde internationale VN-instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn specifiek op de bestrijding van de<br />

handel in person<strong>en</strong> gericht. Daarnaast zijn er door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> in VN-verband nog<br />

diverse andere internationale verdrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> regeling<strong>en</strong> tot stand gekom<strong>en</strong> op<br />

aanverwante terrein<strong>en</strong>, die ev<strong>en</strong>wel ook rak<strong>en</strong> aan de problematiek van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel of<br />

dit onderwerp zelfs specifiek binn<strong>en</strong> het bereik van de betreff<strong>en</strong>de conv<strong>en</strong>tie br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Veelal betreft het bepaling<strong>en</strong> ter bescherming van de m<strong>en</strong>selijke waardigheid, of inzake<br />

e<strong>en</strong> verbod op slavernij of prostitutie. Hoewel al deze verdrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> regeling<strong>en</strong> nog steeds<br />

onverkort van kracht zijn, di<strong>en</strong>t hun betek<strong>en</strong>is te word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> in de context waarin ze<br />

zijn opgesteld, alsmede in relatie tot de tijdperiode waarin ze tot stand zijn gekom<strong>en</strong>. Dat<br />

verklaart mede waarom specifieke onderwerp<strong>en</strong> daaruit op e<strong>en</strong> later mom<strong>en</strong>t onderwerp<br />

zijn geword<strong>en</strong> van nieuwe, meer uitgebreide regeling<strong>en</strong>.<br />

Zonder volledigheid te will<strong>en</strong> betracht<strong>en</strong>, wordt hierna e<strong>en</strong> aantal belangrijke VNregeling<strong>en</strong><br />

opgesomd. Voor al deze verdrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> regeling<strong>en</strong> geldt dat deze bezi<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

begrep<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vanuit de optiek van de bescherming van de recht<strong>en</strong> van de<br />

m<strong>en</strong>s, die de algem<strong>en</strong>e invalshoek van de VN mag word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd.<br />

- De universele verklaring voor de recht<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s (1948). Deze verklaring bevat<br />

algem<strong>en</strong>e m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>bepaling<strong>en</strong>, waarin onder meer slavernij <strong>en</strong> slav<strong>en</strong>handel<br />

word<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong>.<br />

- Internationaal verdrag inzake burgerrecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> politieke recht<strong>en</strong> (1966). Vastgelegd in dit<br />

verdrag is het verbod op slavernij, slav<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> op dwang- of verplichte arbeid.<br />

- Internationaal verdrag inzake economische, sociale <strong>en</strong> culturele recht<strong>en</strong> (1966). In dit<br />

verdrag wordt onder meer het recht op vrije keuze van arbeid erk<strong>en</strong>d, alsmede het<br />

recht op geestelijke <strong>en</strong> lichamelijke gezondheid.<br />

- Slavery conv<strong>en</strong>tion, inclusief additionele protocoll<strong>en</strong> (1926, respectievelijk 1953 <strong>en</strong><br />

1957). Ook dit verdrag stelt regels <strong>en</strong> verplichting<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van slavernij,<br />

slav<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> op slavernij gelijk<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong>, zoals debt-bondage <strong>en</strong> horigheid.<br />

- Conv<strong>en</strong>tion on the elimination of all forms of discrimination against wom<strong>en</strong> - ook wel het<br />

VN Vrouw<strong>en</strong>verdrag g<strong>en</strong>oemd -, inclusief additionele protocoll<strong>en</strong> (1979,<br />

respectievelijk 1999). Deze conv<strong>en</strong>tie verplicht stat<strong>en</strong> onder meer om maatregel<strong>en</strong> te<br />

nem<strong>en</strong> ter bestrijding <strong>en</strong> voorkoming van alle vorm<strong>en</strong> van handel in vrouw<strong>en</strong>.<br />

- Conv<strong>en</strong>tion on the rights of the child, inclusief additionele protocoll<strong>en</strong> (1989,<br />

respectievelijk 2000). Stat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door deze conv<strong>en</strong>tie verplicht alle mogelijke

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 21<br />

maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> ter bescherming van kinder<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> uitbuiting, inclusief<br />

seksueel misbruik.<br />

- Declaration on the elimination of viol<strong>en</strong>ce against wom<strong>en</strong> (1993). Deze verklaring roept<br />

stat<strong>en</strong> op maatregel<strong>en</strong> te treff<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> onder meer vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong><br />

prostitutie, vanuit de idee van bestrijding van sekse-gerelateerd geweld.<br />

- ILO Conv<strong>en</strong>tion concerning the prohibition and immediate action for the elimination of the<br />

worst forms of child labour (1999). Onder referte aan diverse verdrag<strong>en</strong> inzake<br />

kinderarbeid, word<strong>en</strong> in dit verdrag als ‘de ergste vorm<strong>en</strong> van kinderarbeid’ onder<br />

meer bestempeld de verkoop van <strong>en</strong> handel in kinder<strong>en</strong>, alsmede het gebruik, het<br />

aanwerv<strong>en</strong> of aanbied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kind voor prostitutie of voor andere illegale<br />

werkzaamhed<strong>en</strong>, met name die, die schadelijk zijn voor onder andere de zedelijkheid.<br />

Stat<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verplicht actieplann<strong>en</strong> ter bestrijding van deze vorm<strong>en</strong> van<br />

kinderarbeid op te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>.<br />

Initiatiev<strong>en</strong> voor internationale regeling<strong>en</strong> op het terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> op<br />

aanverwante terrein<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s niet alle<strong>en</strong> in VN-verband g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Ook<br />

andere internationale organisaties hebb<strong>en</strong> in de loop der jar<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> ontplooid in<br />

de strijd teg<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In acht g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> het feit dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in veel<br />

gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> internationale dim<strong>en</strong>sie heeft <strong>en</strong> vermoedelijk ieder land ter wereld er op de<br />

e<strong>en</strong> of andere manier mee te mak<strong>en</strong> heeft, is dit niet bevreemd<strong>en</strong>d. Zo zijn ook in het<br />

kader van de Organisatie voor Veiligheid <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong>werking in Europa (OVSE), met<br />

name door het onder haar ressorter<strong>en</strong>de Office for Democratic Institutions and Human<br />

Rights (ODIHR), door de Raad van Europa <strong>en</strong> door de EU talrijke initiatiev<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> ontplooid op het terrein van voorkoming <strong>en</strong> bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Op e<strong>en</strong> aantal van deze wordt in onderhavige <strong>rapportage</strong> kort nader<br />

ingegaan in relatie tot specifieke onderwerp<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> meer diepgaand onderzoek naar de<br />

invloed <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is van deze regeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdrag<strong>en</strong> vormt onderwerp van nadere<br />

studie. Ook bespreking van meer algem<strong>en</strong>e regeling<strong>en</strong> als het Europees Verdrag tot<br />

bescherming van de recht<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de fundam<strong>en</strong>tele vrijhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het Europees<br />

Verdrag inzake Economische, Sociale <strong>en</strong> Culturele recht<strong>en</strong> blijft op dit punt achterwege.<br />

Wel zal in paragraaf 2.10 aan de meest rec<strong>en</strong>te regeling<strong>en</strong> van de VN <strong>en</strong> de EU op het<br />

terrein van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, respectievelijk het Protocol ter voorkoming, bestrijding <strong>en</strong><br />

bestraffing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de Council framework decision on combating trafficking in<br />

human beings uitgebreider aandacht word<strong>en</strong> besteed, vanwege het actuele belang van<br />

deze initiatiev<strong>en</strong>.<br />

2.4 Opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod<br />

Op 1 oktober 2000 werd de meest rec<strong>en</strong>te wetswijziging op het terrein van prostitutie <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van kracht (KB d.d. 18 januari 2000, Stb. 38). To<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> wijziging<strong>en</strong><br />

doorgevoerd in diverse bepaling<strong>en</strong> van het Wetboek van Strafrecht <strong>en</strong> in <strong>en</strong>ige andere<br />

wett<strong>en</strong>. Doel van deze wetswijziging was decriminalisering van de exploitatie van<br />

prostitutie, waardoor de bestaande gedoogsituatie zou overgaan in legalisering. Tezam<strong>en</strong><br />

staan deze wijziging<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d als de Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod.<br />

Kern van de wetswijziging Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod is het verdwijn<strong>en</strong> van art.<br />

250bis uit het Wetboek van Strafrecht. Hiermee werd na bijna 90 jaar het verbod op het

22 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

houd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bordeel uit de Nederlandse strafwetgeving geschrapt. 6 Ook werd het<br />

sout<strong>en</strong>eurschap als strafbaar feit (art. 432 Sr.) geschrapt. De Minister van Justitie lichtte<br />

de wetswijziging als volgt toe: “Dat prostitutie bestaat is e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>, ook voor de<br />

overheid. Dat vraagt om e<strong>en</strong> realistische b<strong>en</strong>adering, zonder moralisme” (Memorie van<br />

toelichting, TK 1996-1997, 25 437, nr. 3). Vanuit die optiek wilde de regering het verbod<br />

op exploitatie van vrijwillige prostitutie door volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> opheff<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijkertijd<br />

regels stell<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> effectiever aanpak van strafbare vorm<strong>en</strong> van exploitatie van<br />

prostitutie.<br />

Omdat het strafrechtelijk beleid al jar<strong>en</strong> was gericht op het reguler<strong>en</strong> van de exploitatie<br />

van vrijwillige prostitutie, betek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> deze wijziging<strong>en</strong> feitelijk slechts de aanpassing<br />

van de wetgeving aan de geld<strong>en</strong>de praktijk. E<strong>en</strong> Kamerlid verwoordde dat als volgt:<br />

“Geleidelijk is ook duidelijk geword<strong>en</strong> dat de voordel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bordeelverbod niet<br />

langer opweg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de nadel<strong>en</strong>. Het belangrijkste is wellicht dat het bordeelverbod<br />

vrouw<strong>en</strong> niet blijkt te bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> uitbuiting <strong>en</strong> misbruik. Sterker, het staat<br />

effectieve bescherming zelfs in de weg, omdat de overheid het niet in zijn macht heeft<br />

zich met de bordel<strong>en</strong> te bemoei<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarvoor beleid te ontwerp<strong>en</strong>” (Halsema,<br />

Handeling<strong>en</strong>, 27 januari 1999, TK 44). Met de wetswijziging werd dan ook formeel e<strong>en</strong><br />

einde gemaakt aan de bestaande gedoogsituatie t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de exploitatie van <strong>en</strong> het<br />

voordeel trekk<strong>en</strong> uit prostitutie, voor zover er sprake was van vrijwillige prostitutie door<br />

meerderjarig<strong>en</strong>. Zoals reeds aangegev<strong>en</strong> viel<strong>en</strong> onvrijwillige prostitutie <strong>en</strong> prostitutie<br />

door minderjarig<strong>en</strong> niet onder het gedoogbeleid. Deze war<strong>en</strong> altijd al voorwerp van<br />

strafrechtelijke aanpak. De wetswijziging maakte verscherpte aandacht voor deze laatste<br />

vorm<strong>en</strong> van exploitatie van prostitutie mogelijk. Tegelijkertijd met het verdwijn<strong>en</strong> van<br />

het bordeelverbod werd namelijk het bestaande m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel, art. 250ter Sr.,<br />

aangepast. Onder vernummering tot art. 250a Sr. werd het artikel uitgebreid met e<strong>en</strong><br />

aantal bepaling<strong>en</strong> die het voordeel trekk<strong>en</strong> uit <strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van omstandighed<strong>en</strong> die als<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bestempeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, strafbaar stell<strong>en</strong>. Ook deze uitbreiding was<br />

feitelijk niet meer dan het aanpass<strong>en</strong> van het betreff<strong>en</strong>de wetsartikel aan de lijn die in de<br />

afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> in de jurisprud<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> de strafrechtspraktijk was ontwikkeld.<br />

Doel van de wetswijziging ter opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod was meerledig.<br />

In totaal werd<strong>en</strong> zes hoofddoelstelling<strong>en</strong> geformuleerd (Memorie van toelichting, TK<br />

1996-1997, 25 437, nr. 3, respectievelijk Handeling<strong>en</strong> 28 januari 1999, TK 45): 7<br />

6 Het voornem<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> wijziging met soortgelijke strekking bestond reeds begin jar<strong>en</strong> tachtig,<br />

maar het to<strong>en</strong>tertijd ingedi<strong>en</strong>de wijzigingsvoorstel heeft nimmer de eindstreep gehaald. De<br />

beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong> indertijd war<strong>en</strong> vergelijkbaar met de beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de wijziging per 1<br />

oktober 2000: “Uit het recht op zelfbeschikking dat e<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong> onafhankelijke vrouw of man<br />

die niet aan ongeoorloofde beïnvloeding is blootgesteld, heeft, vloeit voort dat zij of hij vrijwillig<br />

kan besluit<strong>en</strong> zich te prostituer<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ander uit de opbr<strong>en</strong>gst van die prostitutie te<br />

bevoordel<strong>en</strong>. Exploitatie van prostitutie is e<strong>en</strong> maatschappelijke realiteit die niet door e<strong>en</strong><br />

absoluut verbod tot verdwijning kan word<strong>en</strong> gebracht. Exploitatie van prostitutie die gepaard<br />

gaat met e<strong>en</strong> uitbuitingssituatie, di<strong>en</strong>t krachtig te word<strong>en</strong> bestred<strong>en</strong>.” Aldus de to<strong>en</strong>malige<br />

Minister van Justitie (Memorie van toelichting 21 027, TK 1988-1989, nr. 3).<br />

7 In de oorspronkelijk Memorie van toelichting werd<strong>en</strong> de vier eerst g<strong>en</strong>oemde hoofddoelstelling<strong>en</strong><br />

geformuleerd. In de loop van de behandeling van het wetsvoorstel in de Kamer, werd<strong>en</strong> daaraan<br />

de onder 5 <strong>en</strong> 6 g<strong>en</strong>oemde doelstelling<strong>en</strong> toegevoegd.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 23<br />

1. beheersing <strong>en</strong> regulering van exploitatie van prostitutie;<br />

2. verbetering van de bestrijding van exploitatie van onvrijwillige prostitutie;<br />

3. bescherming van minderjarig<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> seksueel misbruik;<br />

4. bescherming van de positie van prostitué(e)s;<br />

5. ontvlechting van prostitutie <strong>en</strong> criminele randverschijnsel<strong>en</strong>;<br />

6. terugdringing van de omvang van prostitutie door illegal<strong>en</strong>.<br />

Deze doelstelling<strong>en</strong> zijn divers van aard <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niet allemaal (rechtstreeks) te mak<strong>en</strong><br />

met het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Wel zijn ze er in meer of mindere<br />

mate aan gerelateerd. Voor e<strong>en</strong> meer uitvoerige behandeling van de specifieke<br />

doelstelling<strong>en</strong> wordt verwez<strong>en</strong> naar de Kamerbehandeling waar de doelstelling<strong>en</strong> alle<br />

uitgebreid de revue passeerd<strong>en</strong>.<br />

Kern van het beleid dat de overheid w<strong>en</strong>st te voer<strong>en</strong> wanneer het gaat om de exploitatie<br />

van vrijwillige prostitutie <strong>en</strong> de bestrijding van onvrijwillige prostitutie <strong>en</strong> prostitutie<br />

door minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> illegal<strong>en</strong> is, zoals aangegev<strong>en</strong>, de legalisering van de<br />

prostitutiebranche <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanscherping van de strafbaarstelling van<br />

ongew<strong>en</strong>ste f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong> in deze branche anderzijds (zie ook: Handboek lokaal<br />

prostitutiebeleid, deel 1). Daartoe is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> combinatie van e<strong>en</strong> strafrechtelijke<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bestuur(srechte)lijke aanpak. De grondslag voor deze aanpak ligt in het Wetboek<br />

van Strafrecht <strong>en</strong>erzijds, <strong>en</strong> in bestuurlijke wetgeving, zoals de Vreemdeling<strong>en</strong>wet, de<br />

Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong> (WAV) <strong>en</strong> de algem<strong>en</strong>e plaatselijke verord<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (APV)<br />

anderzijds. <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> strafbare exploitatie van prostitutie word<strong>en</strong> aangepakt via<br />

de daartoe strekk<strong>en</strong>de bepaling<strong>en</strong> in het Wetboek van Strafrecht, met name art. 250a Sr., 8<br />

terwijl de legalisering van de prostitutiebranche via e<strong>en</strong> bestuur(srechte)lijke aanpak<br />

moet leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> betere beheersing <strong>en</strong> regulering van de branche. Die bestuurlijke<br />

aanpak moet vorm krijg<strong>en</strong> op geme<strong>en</strong>telijk niveau. De grondslag<strong>en</strong> van de<br />

strafrechtelijke <strong>en</strong> bestuurlijke aanpak word<strong>en</strong> hierna afzonderlijk behandeld.<br />

2.5 Het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel in het Wetboek van Strafrecht<br />

2.5.1 Artikel 250a Sr.<br />

Belangrijkste artikel daar waar het gaat om de strafrechtelijke aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

is art. 250a Sr. De bedoeling van dit artikel is om <strong>en</strong>erzijds het onvrijwillig in de<br />

prostitutie br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> of houd<strong>en</strong>, anderzijds het profiter<strong>en</strong> daarvan, strafbaar te stell<strong>en</strong>.<br />

Voor de exploitatie van prostitutie is uitgangspunt geword<strong>en</strong> dat deze slechts strafbaar is<br />

voorzover geweld, misbruik van overwicht of misleiding is gebruikt danwel<br />

minderjarig<strong>en</strong> daarbij zijn betrokk<strong>en</strong>.<br />

De dwang, het misbruik of de misleiding zijn ev<strong>en</strong>wel ge<strong>en</strong> materieel delictsbestanddeel<br />

indi<strong>en</strong> het handel in minderjarig<strong>en</strong> betreft. E<strong>en</strong> minderjarige aanzett<strong>en</strong> tot prostitutie,<br />

zonder dat daarbij op e<strong>en</strong> of andere wijze pressie op deze wordt uitgeoef<strong>en</strong>d, is reeds<br />

8 Niet iedere<strong>en</strong> is hierover overig<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiast. Haveman (2000, p. 71) is van m<strong>en</strong>ing dat<br />

prostitutie in al zijn facett<strong>en</strong> als arbeid behandeld di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. Hij stelt dat strafbaarheid van<br />

uitbuiting in de prostitutie prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> repressie ervan in de weg staat <strong>en</strong> dat eig<strong>en</strong>lijk elke<br />

verwijzing in de strafwet naar prostitutie zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschrapt.

24 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Ook is e<strong>en</strong> vorm van dwang niet vereist wanneer in de uitvoering van het<br />

delict e<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>soverschrijding plaatsvindt. Het louter bestaan van het oogmerk om<br />

iemand, ongeacht di<strong>en</strong>s leeftijd, in e<strong>en</strong> ander land in de prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, is reeds te<br />

bestempel<strong>en</strong> als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (art. 250a lid 1, sub 2°). Deze laatste variant vloeit, blijk<strong>en</strong>s<br />

de wetsgeschied<strong>en</strong>is, voort uit de eerder besprok<strong>en</strong> verdragsbepaling<strong>en</strong>, met name het<br />

G<strong>en</strong>eefse verdrag van 1933.<br />

De formulering van artikel 250a Sr. is zodanig, dat het niet daadwerkelijk tot het zich<br />

prostituer<strong>en</strong> van het slachtoffer hoeft te zijn gekom<strong>en</strong>, om te kunn<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> van onder<br />

art. 250a Sr. strafwaardige gedraging<strong>en</strong>. De strafbepaling spreekt immers van “zich<br />

beschikbaar te stell<strong>en</strong>” <strong>en</strong> niet van het daadwerkelijk verricht<strong>en</strong> van seksuele<br />

handeling<strong>en</strong>. Het gebruik van dwangmiddel<strong>en</strong> moet ertoe leid<strong>en</strong> dat het slachtoffer iets<br />

toelaat, dat het bij afwezigheid van die dwang niet zou hebb<strong>en</strong> gedaan. Het slachtoffer<br />

moet zich, door de uit de dwangsituatie voortvloei<strong>en</strong>de omstandigheid, zodanig<br />

beïnvloed voel<strong>en</strong> dat het aan die dwang ge<strong>en</strong> weerstand kon bied<strong>en</strong>. Als dit ertoe leidt dat<br />

e<strong>en</strong> vrouw concreet in de prostitutie terecht komt of zelfs maar dreigt te kom<strong>en</strong>, is dat te<br />

bestempel<strong>en</strong> als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, ook als zij nog ge<strong>en</strong> klant heeft bedi<strong>en</strong>d. Wanneer<br />

ev<strong>en</strong>wel het verme<strong>en</strong>de slachtoffer het dwangmiddel niet heeft bemerkt of niet als<br />

zodanig heeft ervar<strong>en</strong>, dan wordt het (opzettelijk) dwing<strong>en</strong> in beginsel niet aanwezig<br />

geacht (Cleir<strong>en</strong> & Nijboer, 2000), t<strong>en</strong>zij het toegepaste dwangmiddel naar objectieve<br />

maatstav<strong>en</strong> geacht kan word<strong>en</strong> geëig<strong>en</strong>d te zijn om als dwang te word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>.<br />

Bepal<strong>en</strong>d hierbij is de vraag of het beschermde belang is geschond<strong>en</strong>. De bescherming<br />

van het slachtoffer, namelijk, met name di<strong>en</strong>s persoonlijke vrijheid <strong>en</strong> integriteit, staat bij<br />

deze strafbepaling c<strong>en</strong>traal.<br />

Volg<strong>en</strong>s vaste jurisprud<strong>en</strong>tie valt onder de delictsomschrijving van het artikel ook de<br />

situatie dat e<strong>en</strong> persoon, die weliswaar uit vrije wil in de prostitutie is gaan werk<strong>en</strong>, belet<br />

of gehinderd wordt om met dat werk te stopp<strong>en</strong>. Ook dan is er sprake van gedwong<strong>en</strong><br />

exploitatie, is de lichamelijke integriteit <strong>en</strong> de keuzevrijheid van de prostituee in het<br />

gedrang, <strong>en</strong> is er dus sprake van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Bij exploitatie in de prostitutie van vreemdeling<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> de Europese Economische<br />

Ruimte 9 zonder vergunning voor het verricht<strong>en</strong> van arbeid in Nederland kan de vraag<br />

rijz<strong>en</strong> of dit zonder meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel oplevert. Ook daarvoor lijkt e<strong>en</strong> situatie van<br />

dwang of e<strong>en</strong> andere feitelijkheid, die dit doet vooronderstell<strong>en</strong> of daarvoor <strong>en</strong>ige<br />

onderbouwing geeft, noodzakelijk. Hoewel vreemdeling<strong>en</strong> vaak in e<strong>en</strong> marginale positie<br />

verker<strong>en</strong> in Nederland, is het voor discussie vatbaar of uit het <strong>en</strong>kele feit dat zij<br />

werkzaam zijn in de prostitutie <strong>en</strong> niet over de daarvoor vereiste papier<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>,<br />

zonder meer kan word<strong>en</strong> afgeleid dat zij hiertoe op e<strong>en</strong> of andere wijze zijn gedwong<strong>en</strong>.<br />

Die dwangsituatie zal uit de omstandighed<strong>en</strong> (nader) moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangetoond. Dat<br />

laat ev<strong>en</strong>wel onverlet dat wanneer de vreemdeling reeds in het buit<strong>en</strong>land is geworv<strong>en</strong>,<br />

daaruit is meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> of ontvoerd met het doel haar in Nederland in de prostitutie te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, er naar de letter van de wet wel sprake is van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Er is dan immers<br />

sprake van het eerder beschrev<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t. Het tewerkstell<strong>en</strong> van<br />

9 De Europese Economische Ruimte (EER) bestaat uit de vijfti<strong>en</strong> land<strong>en</strong> van de Europese Unie,<br />

alsmede Noorweg<strong>en</strong>, IJsland <strong>en</strong> Liecht<strong>en</strong>stein. In e<strong>en</strong> latere fase zull<strong>en</strong> ook de kandidaat-lidstat<strong>en</strong><br />

van de EU, alsmede <strong>en</strong>ige pot<strong>en</strong>tiële kandidaat-lidstat<strong>en</strong> toetred<strong>en</strong> tot de EER.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 25<br />

e<strong>en</strong> vreemdeling (al dan niet in de prostitutie) zonder dat deze over de juiste papier<strong>en</strong><br />

daarvoor beschikt <strong>en</strong> zonder dat er sprake is van <strong>en</strong>ige vorm van dwang of bedoeld<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d elem<strong>en</strong>t, is afzonderlijk strafbaar gesteld in art. 197b Sr. (illegale<br />

vreemdeling arbeid lat<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong>), alsmede kracht<strong>en</strong>s de Wet Economische Delict<strong>en</strong><br />

(WED, art. 2 lid 1 jo. art. 1 sub 4). 10<br />

Naast de feitelijke m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, word<strong>en</strong> ook het opzettelijk voordeel trekk<strong>en</strong> uit <strong>en</strong> het<br />

profiter<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar gesteld in art. 250a Sr. (subs. 4°- 6°). Dit betreft<br />

deg<strong>en</strong>e die gebruik maakt van de uitbuitingssituatie voor (financieel) gewin. Dat hoeft<br />

niet noodzakelijkerwijs de persoon te zijn die de uitbuitingssituatie heeft veroorzaakt (de<br />

‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelaar’), maar kan ook e<strong>en</strong> ander betreff<strong>en</strong>. In het concrete geval zal door de<br />

rechter moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> welke omstandighed<strong>en</strong> nog beschouwd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

als het ‘profiter<strong>en</strong> van’ e<strong>en</strong> uitbuitingssituatie <strong>en</strong> welke daarvan te ver verwijderd zijn.<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> of strafbare exploitatie van prostitutie (het profiter<strong>en</strong>) word<strong>en</strong> in lid 1<br />

bedreigd met e<strong>en</strong> maximumstraf van zes jaar of e<strong>en</strong> geldboete tot fl. 100.000,- 11 . De led<strong>en</strong><br />

2 <strong>en</strong> 3 van de strafbepaling vermeld<strong>en</strong> de strafverzwar<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong>. Wanneer de<br />

in lid 1 omschrev<strong>en</strong> feit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gepleegd door twee of meer ver<strong>en</strong>igde person<strong>en</strong>, of<br />

t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> minderjarige die de leeftijd van zesti<strong>en</strong> jaar nog niet heeft bereikt,<br />

dan wel het toegepaste dwangmiddel zwaar lichamelijk letsel tot gevolg heeft, wordt het<br />

strafmaximum met twee jaar verhoogd tot acht jaar gevang<strong>en</strong>isstraf of e<strong>en</strong> geldboete van<br />

maximaal fl. 100.000,-. De beschrev<strong>en</strong> feit<strong>en</strong> in ver<strong>en</strong>iging gepleegd t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

minderjarige die de leeftijd van zesti<strong>en</strong> jaar nog niet heeft bereikt of waarbij het toepaste<br />

dwangmiddel leidt tot zwaar lichamelijk letsel, lever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> extra strafverzwar<strong>en</strong>de<br />

omstandigheid op, met e<strong>en</strong> strafmaximum van ti<strong>en</strong> jaar gevang<strong>en</strong>isstraf of e<strong>en</strong> geldboete<br />

van fl. 100.000,-.<br />

10 Uit het <strong>en</strong>kele feit dat e<strong>en</strong> prostituee uit e<strong>en</strong> niet EER-land afkomstig is, kan mogelijk niet<br />

rechtstreeks word<strong>en</strong> afgeleid dat zij niet in dezelfde positie verkeert als e<strong>en</strong> mondige Nederlandse<br />

prostituee. Weliswaar zijn de leef-, woon- <strong>en</strong> werkomstandighed<strong>en</strong> in het land van herkomst<br />

factor<strong>en</strong> die bij die beoordeling medebepal<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn, doch het bestaan van e<strong>en</strong><br />

achterstandspositie hoeft niet zonder meer te betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat de exploitant van zo’n vreemdeling<br />

als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelaar moet word<strong>en</strong> aangemerkt. Als voorbeeld kan g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

asielzoeker die om politieke red<strong>en</strong><strong>en</strong> asiel in Nederland heeft aangevraagd <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in de<br />

prostitutie gaat werk<strong>en</strong>. Wanneer dit geheel vrijwillig gebeurt, maar er wel sprake is van e<strong>en</strong><br />

exploitant, maakt deze zich mogelijkerwijs schuldig aan het delict beschrev<strong>en</strong> in art. 197b Sr. c.q.<br />

overtreding of misdrijf op basis van de WED, niet zonder meer aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Zie hierover<br />

ook: Haveman (1997). In het Handhavingsarrangem<strong>en</strong>t Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong> (6 september<br />

1995, Stcrt. 1995, 246) geeft het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> aan art. 197b (c <strong>en</strong><br />

d) Sr. bij uitstek geschikt te vind<strong>en</strong> om de zwaardere gevall<strong>en</strong> van illegale tewerkstelling (van<br />

vreemdeling<strong>en</strong> zonder de daarvoor vereiste papier<strong>en</strong>), met name wanneer er sprake is van e<strong>en</strong><br />

uitbuitingssituatie (vergelijk de definitie van vrouw<strong>en</strong>handel), aan te pakk<strong>en</strong>, omdat daarbij<br />

misbruik wordt gemaakt van de kwetsbare positie van de illegale vreemdeling. De geschond<strong>en</strong><br />

norm is daarbij nadrukkelijk de arbeidsrechtelijke bepaling<strong>en</strong> <strong>en</strong> het door het ontduik<strong>en</strong> daarvan<br />

behaalde voordeel, niet de uitbuiting op zich. Deze illegale tewerkstelling kan word<strong>en</strong> afgestraft<br />

via de overtreding van art. 2 WAV of via het misdrijf 197b (c <strong>en</strong> d) Sr., dat dus met name voor de<br />

zwaardere gevall<strong>en</strong> geschikt wordt geacht. In 197b Sr. is immers opzet <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schap van de<br />

werkgever vereist omtr<strong>en</strong>t de illegaliteit van de werk<strong>en</strong>de vreemdeling.<br />

11 Met ingang van 1 januari <strong>2002</strong>: € 45.000,- (EK 2000-2001, 27 472, nr. 326, goedgekeurd ter<br />

vergadering d.d. 25 september 2001).

26 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

2.5.2 De plaats van art. 250a Sr. in het Wetboek van Strafrecht<br />

Art. 250a Sr. is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de titel Misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de zed<strong>en</strong> van het Wetboek van<br />

Strafrecht. To<strong>en</strong> 1911 het vrouw<strong>en</strong>handelartikel in het Wetboek van Strafrecht werd<br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, gebeurde dat in het kader van de bestrijding van de zed<strong>en</strong>loosheid. Hoewel<br />

het artikel in de loop der jar<strong>en</strong>, zoals aangegev<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> aantal mal<strong>en</strong> is gewijzigd, is over de<br />

plaats van het artikel in het Wetboek van Strafrecht nimmer discussie gevoerd. Wel is<br />

veel gezegd <strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> over de inhoud van het begrip vrouw<strong>en</strong>handel, later<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, in relatie tot de aard <strong>en</strong> de ernst van het verschijnsel. Daarvan wordt in<br />

to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate gesteld dat de omstandighed<strong>en</strong> waaronder gedwong<strong>en</strong> prostitutie zich<br />

voordoet dusdanig zijn dat ze do<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan de slavernij van weleer. <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

wordt dan ook vaak ook e<strong>en</strong> vorm van moderne slavernij g<strong>en</strong>oemd. Mede hierdoor<br />

wordt wel e<strong>en</strong> relatie gelegd met art. 274 Sr., het artikel waarin slav<strong>en</strong>handel strafbaar is<br />

gesteld. Art. 274 Sr. is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de titel “Misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de persoonlijke vrijheid”<br />

<strong>en</strong> is bedoeld om de exploitatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>. De strekking van art. 274 Sr.<br />

is zodanig dat onder slav<strong>en</strong>handel in elk geval de handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> valt (Cleir<strong>en</strong> &<br />

Nijboer, 2000). Daarmee wordt gedoeld op het bemiddelingsaspect van de handel. Daar<br />

waar het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zoals het hierbov<strong>en</strong> is beschrev<strong>en</strong>, <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong><br />

bemiddelingsaspect in zich houdt - namelijk het werv<strong>en</strong> <strong>en</strong> het transporter<strong>en</strong> - <strong>en</strong><br />

anderzijds bestaat uit de daadwerkelijke exploitatie, ligt de conclusie van Cleir<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Nijboer t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de toepasselijkheid van het slavernij-artikel op het handelsaspect<br />

van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voor de hand. 12 Zij stell<strong>en</strong> echter verder dat niet uitgeslot<strong>en</strong><br />

kan word<strong>en</strong> dat ook andere vorm<strong>en</strong> van exploitatie <strong>en</strong> onderdrukking van medem<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

als ‘slavernij’ kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangemerkt. Daaronder di<strong>en</strong>t dan de feitelijke exploitatie<br />

begrep<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>, hoewel dat strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zoals zij zelf reeds aangev<strong>en</strong>, veeleer<br />

slavernij dan slav<strong>en</strong>handel g<strong>en</strong>oemd zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> bepaling die slavernij<br />

met zoveel woord<strong>en</strong> strafbaar stelt, voorziet het Wetboek van Strafrecht ev<strong>en</strong>wel niet,<br />

dus is deze mogelijkheid afhankelijk van de reikwijdte die de rechter aan het begrip<br />

slav<strong>en</strong>handel zou will<strong>en</strong> toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Voor zover het Bureau NRM bek<strong>en</strong>d, zijn er tot op<br />

hed<strong>en</strong> 13 ge<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> geweest waarin uitbuiting in de prostitutie - in de betek<strong>en</strong>is van<br />

exploitatie - e<strong>en</strong> veroordeling voor slav<strong>en</strong>handel heeft opgeleverd. Overig<strong>en</strong>s geldt dit<br />

ook voor de bemiddelingsvariant van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 14<br />

Duidelijk is dat e<strong>en</strong> delict als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, dat eig<strong>en</strong>lijk per definitie gepaard gaat met<br />

inbreuk<strong>en</strong> op de persoonlijke vrijheid - immers zowel e<strong>en</strong> beperking van de vrijheid van<br />

beweg<strong>en</strong> alsook van de vrijheid van ‘do<strong>en</strong> <strong>en</strong> lat<strong>en</strong>’ - uit oogpunt van de geschond<strong>en</strong><br />

norm <strong>en</strong> het beschermde belang veeleer in de titel “Misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de persoonlijke<br />

vrijheid” thuishoort, dan in de titel “Misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de zed<strong>en</strong>”.<br />

Overig<strong>en</strong>s merk<strong>en</strong> Cleir<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nijboer (2000) op dat de in deze laatste titel opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

klassieke zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong> in drie categorieën ingedeeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, waaronder die van<br />

delict<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de persoonlijke vrijheid of de geweldsdelict<strong>en</strong> verkrachting <strong>en</strong> aanranding.<br />

Zonder dat zij het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel erg<strong>en</strong>s specifiek bij indel<strong>en</strong>, lijkt het - gezi<strong>en</strong> het<br />

12 Zie hierover ook Rijk<strong>en</strong> (2000).<br />

13 Stand van zak<strong>en</strong> d.d. najaar 2001.<br />

14 Wel is in het jaar 2001 door e<strong>en</strong> arrondissem<strong>en</strong>tsofficier van justitie in e<strong>en</strong> zaak waarin sprake was<br />

van het verkop<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> meisje ter exploitatie in de prostitutie, (mede) verd<strong>en</strong>king van<br />

slav<strong>en</strong>handel t<strong>en</strong> laste gelegd.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 27<br />

bov<strong>en</strong>staande - voor de hand ligg<strong>en</strong>d dat art. 250a Sr. veeleer gevat zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

onder de categorie delict<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de persoonlijke vrijheid of de geweldsdelict<strong>en</strong><br />

verkrachting <strong>en</strong> aanranding, dan in de categorie delict<strong>en</strong> gericht teg<strong>en</strong> de<br />

verdraagzaamheid of de categorie delict<strong>en</strong> gericht teg<strong>en</strong> het gestelde vertrouw<strong>en</strong>.<br />

Mocht naar aanleiding van het rec<strong>en</strong>te VN-Protocol m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> overwog<strong>en</strong><br />

ook andere vorm<strong>en</strong> van sociaal-economische uitbuiting, die in de ruime internationale<br />

definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel beslot<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> (eig<strong>en</strong>) plaats te gev<strong>en</strong> in het Wetboek<br />

van Strafrecht, dan zou het in het licht van het bov<strong>en</strong>staande aanbeveling verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> de<br />

plaats van art. 250a Sr. in het Wetboek van Strafrecht in heroverweging te nem<strong>en</strong>.<br />

2.5.3 De prostituant strafbaar?<br />

Artikel 250a Sr. richt zich niet tot de prostituant. Het Nederlandse Wetboek van<br />

Strafrecht k<strong>en</strong>t ge<strong>en</strong> aparte strafbaarstelling<strong>en</strong> voor de klant van meerderjarige<br />

prostituees. Omdat prostitutie op zichzelf nimmer strafbaar is geweest, was het gebruik<br />

mak<strong>en</strong> van de aangebod<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> dat in beginsel ook niet. 15 Voor seks met<br />

minderjarig<strong>en</strong>, waaronder ook seks met minderjarige prostituees moet word<strong>en</strong><br />

begrep<strong>en</strong>, geld<strong>en</strong> echter afwijk<strong>en</strong>de bepaling<strong>en</strong>. Sinds de inwerkingtreding van het<br />

wetsvoorstel Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, per 1 oktober 2000, is het hebb<strong>en</strong> van<br />

seks met e<strong>en</strong> minderjarige die zich ter prostitutie aanbiedt, in alle gevall<strong>en</strong> strafbaar. 16<br />

Seks met e<strong>en</strong> minderjarige, jonger dan twaalf jaar, is sowieso strafbaar, ongeacht of er<br />

sprake is van prostitutie (art. 244 Sr.). Het hebb<strong>en</strong> van geme<strong>en</strong>schap met e<strong>en</strong><br />

minderjarige in de leeftijd van twaalf tot zesti<strong>en</strong> jaar, die zich ter prostitutie aanbiedt, is<br />

ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s strafbaar gesteld (art. 245 Sr.). Sinds de wetswijziging van 1 oktober 2000 is<br />

ev<strong>en</strong>wel het klachtvereiste in e<strong>en</strong> aantal gevall<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan seks met e<strong>en</strong><br />

minderjarige prostituee in de leeftijd 12-16 jaar ambtshalve vervolgd word<strong>en</strong>. Voor de<br />

categorie minderjarig<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> zesti<strong>en</strong> <strong>en</strong> achtti<strong>en</strong> jaar geldt dat het hebb<strong>en</strong> van seks met<br />

iemand in die leeftijdscategorie die zich prostitueert, naar nieuw recht strafbaar is (art.<br />

248b Sr.). Vóór 1 oktober 2000 gold nog dat geme<strong>en</strong>schap met e<strong>en</strong> minderjarige, ouder<br />

dan zesti<strong>en</strong> jaar, die zich daarvoor vrijwillig aanbood, niet strafbaar was.<br />

De aanscherping van de regelgeving op deze punt<strong>en</strong> heeft natuurlijk <strong>en</strong>kel effect als op<br />

de naleving daarvan e<strong>en</strong> zekere controle wordt uitgeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> overtreding ervan ook<br />

daadwerkelijk wordt bestraft. Voor het realiser<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> opsporings- <strong>en</strong><br />

vervolgingsbeleid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van deze strafbare vorm<strong>en</strong> van exploitatie van prostitutie,<br />

15 In beginsel, want <strong>en</strong>erzijds betrof dit <strong>en</strong>kel meerderjarig<strong>en</strong>, anderzijds war<strong>en</strong> op het hebb<strong>en</strong> van<br />

seks met e<strong>en</strong> prostituee de algem<strong>en</strong>e zed<strong>en</strong>bepaling<strong>en</strong> van toepassing. Zak<strong>en</strong> als seks met e<strong>en</strong><br />

bewusteloze, e<strong>en</strong> onmachtige of e<strong>en</strong> gestoorde, alsmede verkrachting zijn afzonderlijk strafbaar<br />

gesteld, waarbij het er voor de strafbaarheid niet toe doet of iemand zich prostitueert.<br />

16 Dit hangt sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> van voornoemde doelstelling<strong>en</strong> van de opheffing van het<br />

bordeelverbod, namelijk de bescherming van minderjarig<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> seksueel misbruik, waardoor<br />

het voor de strafwaardigheid van het hebb<strong>en</strong> van seks met e<strong>en</strong> minderjarige niet uitmaakt dat deze<br />

zich daarvoor vrijwillig aanbiedt.

28 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

alsmede t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het hebb<strong>en</strong> van geme<strong>en</strong>schap met minderjarig<strong>en</strong> die zich ter<br />

prostitutie aanbied<strong>en</strong>, zijn politie <strong>en</strong> justitie verantwoordelijk. 17<br />

2.6 Het lokale beleid<br />

2.6.1 De verord<strong>en</strong><strong>en</strong>de bevoegdheid van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Het zwaartepunt van de bestuurlijke aanpak van de legale prostitutie - de beheersing <strong>en</strong><br />

regulering - is bij de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod door de wetgever in<br />

hand<strong>en</strong> van de lokale overhed<strong>en</strong> gelegd. Op basis van de wetswijziging zijn de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

aangewez<strong>en</strong> als de belangrijkste vormgevers <strong>en</strong> handhavers van het nieuwe beleid. Dit<br />

beleid is gericht op beheersing, sturing <strong>en</strong> sanering van het prostitutiewez<strong>en</strong> <strong>en</strong> op<br />

verbetering van de omstandighed<strong>en</strong> waaronder in de prostitutie wordt gewerkt. Het gaat<br />

daarbij niet alle<strong>en</strong> om bestrijding van overlast, maar ook om verbetering van de positie<br />

van de prostituee. 18 Vanwege deze multi-disciplinaire doelstelling is het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

uitvoer<strong>en</strong> van het lokaal prostitutiebeleid e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke verantwoordelijkheid van de<br />

geme<strong>en</strong>te, de politie, het Op<strong>en</strong>baar Ministerie (OM) <strong>en</strong> het particulier initiatief, zoals<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>behartiging. In veel gevall<strong>en</strong> heeft daarom in daartoe<br />

geëig<strong>en</strong>de of ingestelde overlegg<strong>en</strong> afstemming plaatsgevond<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />

(overheids)instanties <strong>en</strong> organisaties. Deze paragraaf betreft het in dez<strong>en</strong> door de<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te voer<strong>en</strong> (vergunning<strong>en</strong>)beleid. Op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> wordt in deze<br />

paragraaf verwez<strong>en</strong> naar bevinding<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> onderzoek naar het geme<strong>en</strong>telijke<br />

prostitutiebeleid dat werd uitgevoerd door het Onderzoeks- <strong>en</strong> Adviesbureau van de<br />

Ver<strong>en</strong>iging van Nederlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (SGBO, 2001). Het onderzoek is e<strong>en</strong> van de<br />

onderzoek<strong>en</strong> die in opdracht van het zog<strong>en</strong>oemde interdepartem<strong>en</strong>tale<br />

Monitoringsoverleg (zie hierover nader Hoofdstuk 3) is uitgezet in het kader van de<br />

monitoring <strong>en</strong> de evaluatie van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, die door<br />

de Minister van Justitie bij de behandeling van het wetsontwerp in de Tweede Kamer<br />

werd toegezegd. Doel van dit (deel)onderzoek was het geme<strong>en</strong>telijke beleid inzake<br />

prostitutie, inclusief de regelgeving <strong>en</strong> de handhaving, te inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> in de prostitutiebranche in beeld te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. 19<br />

Er is gekoz<strong>en</strong> voor dec<strong>en</strong>trale uitvoering van het prostitutiebeleid, aldus de Minister van<br />

Justitie, 20 vanwege het feit dat de lokale overhed<strong>en</strong> daadwerkelijk te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met<br />

het verschijnsel prostitutie, zodat ook de publieke bemoei<strong>en</strong>is met prostitutie aan de<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> overgelat<strong>en</strong>. De c<strong>en</strong>trale overheid heeft, in die optiek, <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong><br />

stur<strong>en</strong>de taak, daar waar het gaat om de totstandkoming van beleid <strong>en</strong> wetgeving op het<br />

17 Specifiek met betrekking tot art. 248b Sr. (ontucht met 16-17 jarige prostituee) kwam tijd<strong>en</strong>s de<br />

parlem<strong>en</strong>taire behandeling aan de orde dat de Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vermeldt dat<br />

daarvoor ge<strong>en</strong> gerichte opsporing aan de orde is. De minister gaf in reactie daarop aan dat de<br />

handhaafbaarheid van deze bepaling bijzonder lastig is, maar dat zulks onverlet laat dat de politie<br />

bij feitelijke constatering van overtreding van dit artikel wel degelijk zal optred<strong>en</strong> (TK 1999-2000,<br />

25 437, nr. 24, p. 6).<br />

18 Memorie van toelichting 25 437, TK 1996-1997, nr. 3.<br />

19 Voor e<strong>en</strong> toelichting op de achtergrond <strong>en</strong> de aanpak van het onderzoek, alsmede voor e<strong>en</strong><br />

uitvoeriger beschrijving van de onderzoeksresultat<strong>en</strong>, wordt verwez<strong>en</strong> naar dit rapport.<br />

20 Memorie van toelichting, TK 1996-1997, 25 437, nr. 3.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 29<br />

terrein van het strafrecht, vreemdeling<strong>en</strong>recht <strong>en</strong> de volksgezondheid. Veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> reeds ervaring met het voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> (vorm van) prostitutiebeleid, stamm<strong>en</strong>de<br />

uit de periode dat prostitutie werd gedoogd. In die periode ontwikkelde immers e<strong>en</strong><br />

groot aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> reeds e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> prostitutiebeleid, bij gebrek aan e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig<br />

landelijk beleid.<br />

Vanwege de gekoz<strong>en</strong> invalshoek van dec<strong>en</strong>tralisering, richt de nieuwe wetgeving zich<br />

allereerst op het creër<strong>en</strong> van betere mogelijkhed<strong>en</strong> voor geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> effectief <strong>en</strong><br />

integraal beleid te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Daarin voorziet artikel 151a<br />

Geme<strong>en</strong>tewet. Dat artikel creëert de mogelijkheid e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke verord<strong>en</strong>ing vast te<br />

stell<strong>en</strong>, waarin voorschrift<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld met betrekking tot het bedrijfsmatig gev<strong>en</strong><br />

van geleg<strong>en</strong>heid tot het verricht<strong>en</strong> van seksuele handeling<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> derde teg<strong>en</strong><br />

betaling. Concreet betek<strong>en</strong>t dit dat de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de mogelijkheid is gebod<strong>en</strong> door<br />

middel van e<strong>en</strong> vergunning<strong>en</strong>stelsel voorwaard<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> aan de exploitatie van<br />

prostitutie binn<strong>en</strong> hun gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>. Met nadruk heeft de Minister van Justitie gesteld dat de<br />

dec<strong>en</strong>tralisering van deze bevoegdheid niet is bedoeld om geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de geleg<strong>en</strong>heid<br />

te stell<strong>en</strong> vanwege ev<strong>en</strong>tuele morele bezwar<strong>en</strong> prostitutie binn<strong>en</strong> hun gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te wer<strong>en</strong>.<br />

Artikel 151a Geme<strong>en</strong>tewet gebiedt geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> weliswaar niet e<strong>en</strong> prostitutieregeling op<br />

te stell<strong>en</strong>, maar aan de andere kant ontbreekt in het wetsvoorstel e<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing die het<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitdrukkelijk toestaat exploitatie van prostitutie te verbied<strong>en</strong>. 21 Nu de<br />

exploitatie van prostitutie door de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod is<br />

gelegaliseerd, zou het volledig verbied<strong>en</strong> van prostitutie binn<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> naar<br />

de m<strong>en</strong>ing van de Minister van Justitie strijd kunn<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong> met het recht op vrije<br />

keuze van arbeid, e<strong>en</strong> recht dat zowel in de Grondwet (art. 19 lid 3), als in diverse door<br />

Nederland geratificeerde internationale m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>verdrag<strong>en</strong> is neergelegd.<br />

De Minister van Justitie achtte het onjuist als e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te door haar lokale beleid in<br />

feite iets onmogelijk maakt, dat in algem<strong>en</strong>e zin niet meer strafbaar is gesteld. Uit het<br />

SGBO onderzoek komt naar vor<strong>en</strong> dat desalniettemin 43 geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nul-beleid of<br />

e<strong>en</strong> feitelijk nul-beleid 22 voer<strong>en</strong>. Op e<strong>en</strong> aantal van 348 responsgeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor deze<br />

specifieke vraag, betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage van ruim 12%. Dit betreft overweg<strong>en</strong>d de<br />

kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (SGBO, 2001, pp. 14-15). In door het Bureau NRM vóór het<br />

verschijn<strong>en</strong> van de resultat<strong>en</strong> van het SGBO-onderzoek gevoerde gesprekk<strong>en</strong> met<br />

21 E<strong>en</strong> bepaling met die strekking was wel onderdeel van het wetsvoorstel uit begin jar<strong>en</strong> tachtig.<br />

Dat wetsvoorstel heeft de eindstreep ev<strong>en</strong>wel niet gehaald. Van de zijde van het CDA is tijd<strong>en</strong>s de<br />

behandeling van onderhavig wetsvoorstel wel om e<strong>en</strong> soortgelijke bepaling verzocht, maar de<br />

Minister van Justitie zei daarover: “Het ligt naar mijn m<strong>en</strong>ing niet voor de hand om met zo’n<br />

voorzi<strong>en</strong>ing te kom<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> og<strong>en</strong>blik waarop de wetgever tegelijkertijd uitspreekt dat exploitatie<br />

van prostitutie toelaatbaar is” (Nota n.a.v. het verslag, TK 1997-1998, 25 437, nr. 5).<br />

22 Onder e<strong>en</strong> feitelijk nul-beleid wordt verstaan de situatie dat e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te weliswaar e<strong>en</strong> lokaal<br />

vergunningbeleid instelt, doch daarin t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de vestigingsvoorschrift<strong>en</strong> voor<br />

seksinrichting<strong>en</strong> zulke str<strong>en</strong>ge eis<strong>en</strong> stelt, dat het praktisch gezi<strong>en</strong> onmogelijk is om e<strong>en</strong><br />

seksinrichting binn<strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>tegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te vestig<strong>en</strong>. Ook de situatie dat geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />

regionaal verband e<strong>en</strong> bepaald quotum aan seksinrichting<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> afgesprok<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

aanwezigheid van e<strong>en</strong> of meerdere seksinrichting<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> aantal van de betrokk<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

betek<strong>en</strong>t dat het quotom is bereikt, levert e<strong>en</strong> feitelijk nul-beleid op in die geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarin nog<br />

ge<strong>en</strong> seksinrichting is gevestigd, maar waarin de vestiging wordt geweigerd vanwege het bereik<strong>en</strong><br />

van het quotum.

30 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

sleutelperson<strong>en</strong> <strong>en</strong> door verschill<strong>en</strong>de andere bronn<strong>en</strong> werd nog aangegev<strong>en</strong> dat het<br />

waarschijnlijk slechts om <strong>en</strong>kele geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zou gaan.<br />

In zijn antwoord op Kamervrag<strong>en</strong> (TK 2001-<strong>2002</strong>, Aanhangsel van de handeling<strong>en</strong>, 6<br />

maart <strong>2002</strong>) herhaalde de Minister van Justitie dat hij, ondanks het feit dat <strong>en</strong>kele<br />

provincies geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nelijk de ruimte bied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nul-optie te hanter<strong>en</strong>, van m<strong>en</strong>ing<br />

is dat de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet de mogelijkheid<br />

biedt e<strong>en</strong> nulbeleid te voer<strong>en</strong>. De minister geeft tev<strong>en</strong>s aan dat, hoewel de<br />

verantwoordelijkheid voor de invulling van het lokale prostitutiebeleid bij de geme<strong>en</strong>te<br />

ligt, het de rechter is die in laatste instantie tot e<strong>en</strong> besliss<strong>en</strong>d oordeel over de<br />

rechtmatigheid van e<strong>en</strong> dergelijk op de geme<strong>en</strong>telijke autonomie gegrond beleid kan<br />

word<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong>.<br />

Hoewel het opstell<strong>en</strong> van prostitutiebeleid dus aan de individuele geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is<br />

overgelat<strong>en</strong>, is vanuit de VNG getracht daarin <strong>en</strong>ige uniformering aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De<br />

VNG heeft namelijk het initiatief g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> e<strong>en</strong> modelverord<strong>en</strong>ing op te stell<strong>en</strong> op basis<br />

van art. 151a Geme<strong>en</strong>tewet, die door de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in hun lokale APV kon word<strong>en</strong><br />

overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Uit het feit dat de VNG in de modelverord<strong>en</strong>ing voorschrift<strong>en</strong> heeft<br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die overe<strong>en</strong>stemm<strong>en</strong> met het door de regering voorgestelde beleid, leidde de<br />

Minister van Justitie af dat de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dit beleid ondersteun<strong>en</strong>. 23 De juistheid van deze<br />

conclusie wordt onderstreept door het SGBO-onderzoek, waaruit blijkt dat 94% van de<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de bepaling<strong>en</strong> uit de model-APV van de VNG geheel dan wel min of meer<br />

ongewijzigd hebb<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de eig<strong>en</strong> APV (SGBO, 2001, p. 22).<br />

2.6.2 De vergunningplicht<br />

De bedoeling van de aan de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>de verord<strong>en</strong><strong>en</strong>de bevoegdheid is dat de<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in hun APV’s regels stell<strong>en</strong> aan de vestiging, inrichting <strong>en</strong> bedrijfsvoering van<br />

seksinrichting<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> hun gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>. In de praktijk gebeurde dat in 95% van de<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (SGBO, 2001, pp. 21-22) door het exploiter<strong>en</strong> <strong>en</strong> het uitbat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

seksinrichting te bind<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> vergunningplicht. In die vergunning kunn<strong>en</strong> eis<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gesteld aan de exploitant <strong>en</strong> de beheerder, aan het gebouw (inrichtingseis<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />

aan de feitelijke exploitatie (zoals sluitingsur<strong>en</strong>, toezicht, arbeidsrechtelijke <strong>en</strong><br />

gezondheidstechnische aspect<strong>en</strong>). Het instell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vergunningplicht maakt het voor<br />

de vergunningverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de instantie tev<strong>en</strong>s mogelijk voorwaard<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> aan het<br />

verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vergunning. Deze voorwaard<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> bijvoorbeeld in de sfeer van de<br />

persoon van de exploitant <strong>en</strong> de beheerder, maar ook in de vestigingslocatie. Door aan<br />

het verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vergunning voorwaard<strong>en</strong> te verbind<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> controle vooraf<br />

gegarandeerd.<br />

Daar waar het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> van het lokale, integrale prostitutiebeleid e<strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijke verantwoordelijkheid is van alle lokale overhed<strong>en</strong>, heeft in de praktijk ook<br />

veelal overleg <strong>en</strong> afstemming tuss<strong>en</strong> die autoriteit<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong>. Politie, OM <strong>en</strong><br />

GG&GD war<strong>en</strong> in veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> bij het opstell<strong>en</strong> van het geme<strong>en</strong>telijke<br />

beleid, maar ook bij het beoordel<strong>en</strong> van de vergunningaanvrag<strong>en</strong> (zie ook SGBO, 2001,<br />

pp. 18-19). Uiteraard wordt het besluit op de vergunningaanvraag door de geme<strong>en</strong>te<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze sam<strong>en</strong>werking garandeert e<strong>en</strong> vlot in elkaar overlop<strong>en</strong> <strong>en</strong> op elkaar<br />

afgestemd zijn van bestuurlijk <strong>en</strong> justitie-optred<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> de controle <strong>en</strong> de<br />

handhaving van het beleid t<strong>en</strong> goede komt.<br />

23 Advies Raad van State <strong>en</strong> nader rapport, TK 1996-1997, 25 437, B.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 31<br />

2.6.3 Controlebevoegdheid <strong>en</strong> handhaving<br />

Gezi<strong>en</strong> de grote diversiteit van de terrein<strong>en</strong> waarop voorwaard<strong>en</strong> in de vergunning<br />

gesteld (kunn<strong>en</strong>) word<strong>en</strong>, 24 alsmede vanwege de diversiteit van toepasselijke wetgeving,<br />

zijn veel verschill<strong>en</strong>de instanties betrokk<strong>en</strong> bij de handhaving van het prostitutiebeleid.<br />

De (bestuurlijke) vergunningplicht legt de verantwoordelijkheid voor het nalev<strong>en</strong> van de<br />

daarin gestelde voorwaard<strong>en</strong> bij de exploitant c.q. de beheerder. De controle daarop <strong>en</strong><br />

de handhaving daarvan ligt in eerste instantie in hand<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>te. Voor de<br />

controle <strong>en</strong> handhaving van het bij het Wetboek van Strafrecht <strong>en</strong> andere landelijke<br />

wetgeving bepaalde daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> zijn bijzondere handhavingsinstanties 25 , politie <strong>en</strong> OM<br />

verantwoordelijk.<br />

Met het oog op het grote aantal betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> bij controle <strong>en</strong> handhaving is door de<br />

Minister van Justitie in het Handboek Lokaal Prostitutiebeleid voorgesteld om e<strong>en</strong><br />

handhavingsarrangem<strong>en</strong>t 26 vast te stell<strong>en</strong>. Daarin di<strong>en</strong><strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te<br />

word<strong>en</strong> die elke partner zal treff<strong>en</strong> bij geblek<strong>en</strong> overtreding van gestelde voorschrift<strong>en</strong><br />

op het aan hem toevertrouwde terrein van controle. Op deze wijze wordt actieve<br />

handhaving op zowel bestuurlijk als op strafrechtelijk gebied gegarandeerd. Hierbov<strong>en</strong><br />

werd reeds aangegev<strong>en</strong> dat in veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> multi-disciplinair sam<strong>en</strong>gestelde<br />

overlegg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gewerkt bij de voorbereiding van het lokale prostitutiebeleid.<br />

Handhaving maakte van die bespreking<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s deel uit. Vele geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in<br />

de aanloop op de inwerkingtreding van het wetsvoorstel Opheffing algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod al dergelijke handhavingsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> opgesteld. 27 Handhaving ziet<br />

zowel op controle als op het ager<strong>en</strong> als er overtreding<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgesteld, <strong>en</strong> is dus<br />

(mede) gericht op het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> het bestrijd<strong>en</strong> van verbod<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van<br />

(exploitatie van) prostitutie.<br />

De concrete wijze waarop vorm wordt gegev<strong>en</strong> aan de bestuurlijke controles wordt op<br />

lokaal niveau bepaald, veelal dus in de vorm van voornoemde<br />

handhavingsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Blijk<strong>en</strong>s de uitkomst<strong>en</strong> van het SGBO-onderzoek (p. 36)<br />

zijn kernpartners in de handhaving de politie, de GG&GD <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>telijke afdeling<br />

bouw- <strong>en</strong> woningtoezicht. Binn<strong>en</strong> deze kernpartners kunn<strong>en</strong> zeer diverse afdeling<strong>en</strong><br />

belast zijn met de feitelijke controle <strong>en</strong> handhaving, zoals de vreemdeling<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st, jeugd<strong>en</strong><br />

zed<strong>en</strong>zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de afdeling bijzondere wett<strong>en</strong> bij de politie, <strong>en</strong> bij de geme<strong>en</strong>te de<br />

brandweer <strong>en</strong>, naast de afdeling bouw- <strong>en</strong> woningtoezicht, de afdeling<br />

bestuurlijke/bestuurlijk-juridische zak<strong>en</strong>. Daarnaast word<strong>en</strong> in het SGBO-onderzoek als<br />

24 In dit verband valt te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan zak<strong>en</strong> als onvrijwillige prostitutie, minderjarigheid,<br />

gezondheidsaspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> arbeidsomstandighed<strong>en</strong> van de prostituees, terugdring<strong>en</strong> van<br />

criminaliteit <strong>en</strong> illegal<strong>en</strong> in de branche, maar ook zak<strong>en</strong> als hygiëne- <strong>en</strong><br />

brandveiligheidsvoorschrift<strong>en</strong> (zie SGBO, 2001, pp. 18-19 <strong>en</strong> 24-25).<br />

25 Bijvoorbeeld de Arbeidsinspectie, maar ook is e<strong>en</strong> taak in dez<strong>en</strong> d<strong>en</strong>kbaar voor de onlangs<br />

opgerichte Sociale Inlichting<strong>en</strong>- <strong>en</strong> Opsporingsdi<strong>en</strong>st (SIOD).<br />

26 E<strong>en</strong> Handhavingsarrangem<strong>en</strong>t bevat afsprak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> de handhavingspartners<br />

over het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van toezicht op de naleving van voorschrift<strong>en</strong> die betrekking hebb<strong>en</strong> op<br />

prostitutie <strong>en</strong> de prostitutiebranche <strong>en</strong> over de strafrechtelijke aanpak van misdrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

overtreding<strong>en</strong> (vergelijk SGBO, 2001, p. 35).<br />

27 Het SGBO-onderzoek (p. 35) vermeldt dat van de in totaal 214 responsgeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> er 170 (79%)<br />

hebb<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> dat er handhavingsafsprak<strong>en</strong> zijn gemaakt. 44 geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (21%) zijn ge<strong>en</strong><br />

handhavingsarrangem<strong>en</strong>t aangegaan.

32 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

partners g<strong>en</strong>oemd de Arbeidsinspectie, de Belastingdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> het OM. Voorts kunn<strong>en</strong><br />

ook de uitvoeringsinstelling<strong>en</strong> van de sociale verzekering<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Immigratie- <strong>en</strong><br />

Naturalisatiedi<strong>en</strong>st (IND) bij de handhaving betrokk<strong>en</strong> zijn. Vanwege dit grote aantal<br />

betrokk<strong>en</strong> handhavers voorzi<strong>en</strong> de handhavingsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> idealiter in<br />

gecombineerde <strong>en</strong> interdisciplinaire controles, t<strong>en</strong>einde onev<strong>en</strong>redige overlast door<br />

controle voor de seksinrichting<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>. 28<br />

Het aspect integriteit is e<strong>en</strong> belangrijk onderdeel van e<strong>en</strong> handhavingsarrangem<strong>en</strong>t.<br />

Gezi<strong>en</strong> de aard van de materie is het immers noodzakelijk dat toezichts- <strong>en</strong><br />

handhavingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> zo min mogelijk in kwetsbare situaties word<strong>en</strong> gebracht. Zo<br />

zull<strong>en</strong> controles bijvoorbeeld altijd door meer dan één persoon word<strong>en</strong> gedaan. 29 Voorts<br />

ook zijn de conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> voor de bejeg<strong>en</strong>ing van slachtoffers van<br />

zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>, alsmede de aanwijzing slachtofferzorg, 30 hoewel beide in eerste instantie<br />

opgesteld vanuit het oogpunt van bescherming van de belang<strong>en</strong> van het slachtoffer, van<br />

belang voor de bescherming van de handhavingsambt<strong>en</strong>aar. Navolging van die<br />

aanwijzing<strong>en</strong> is immers e<strong>en</strong> indicatie van correct, deskundig <strong>en</strong> zorgvuldig optred<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

dito bejeg<strong>en</strong>ing.<br />

2.6.4 Maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> sancties<br />

Het spreekt voor zich dat aan overtreding van gestelde norm<strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>ties moet<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>. Afhankelijk van de geconstateerde overtreding kunn<strong>en</strong><br />

maatregel<strong>en</strong> dan wel sancties word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Bij constatering van strafbare feit<strong>en</strong> kan<br />

het OM tot vervolging overgaan, dan wel tot e<strong>en</strong> transactie besluit<strong>en</strong>. Los van of in<br />

combinatie met de strafrechtelijke aanpak, kunn<strong>en</strong> ook bestuurlijke maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, wanneer het geconstateerde feit (tev<strong>en</strong>s) overtreding van<br />

vergunningvoorschrift<strong>en</strong> oplevert. Die bestuurlijke maatregel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> variër<strong>en</strong> van het<br />

gev<strong>en</strong> van (e<strong>en</strong> of meerdere ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de) waarschuwing<strong>en</strong>, via het gelast<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

tijdelijke sluiting c.q. aanpassing van de toegestane op<strong>en</strong>ingstijd<strong>en</strong>, tot het intrekk<strong>en</strong> van<br />

de vergunning <strong>en</strong> sluiting voor onbepaalde tijd. 31 De concrete maatregel die wordt<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> hangt uiteraard af van de aard <strong>en</strong> zwaarte van de geconstateerde overtreding.<br />

Volg<strong>en</strong>s richtlijn<strong>en</strong> van het OM - waarover in Hoofdstuk 5 meer - zal het aantreff<strong>en</strong> van<br />

illegale of minderjarige prostituees in elk geval leid<strong>en</strong> tot strafvervolging door het OM.<br />

Daarnaast zal de geme<strong>en</strong>te als vergunningverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de instantie in deze gevall<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

besluit<strong>en</strong> tot het intrekk<strong>en</strong> van de vergunning <strong>en</strong> de sluiting van de seksinrichting voor<br />

onbepaalde tijd. Daar waar ingevolge de model-APV immers de afgifte van e<strong>en</strong><br />

vergunning tot exploitatie van e<strong>en</strong> seksinrichting is gebond<strong>en</strong> aan het voorschrift dat er<br />

ge<strong>en</strong> illegale <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> minderjarige prostituees in e<strong>en</strong> seksinrichting mog<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>,<br />

ondersteunt geme<strong>en</strong>telijke beleid op dit punt het strafrechtelijk beleid. 32<br />

28 Zie op deze punt<strong>en</strong> onder meer de Nota Prostitutiebeleid in Amsterdam (Geme<strong>en</strong>teblad 2000,<br />

bijlage 0).<br />

29 Zie Nota Het Rotterdams prostitutiebeleid (Bestuursdi<strong>en</strong>st Geme<strong>en</strong>te Rotterdam, 2000).<br />

30 Aanwijzing bejeg<strong>en</strong>ing slachtoffers van zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>, Stcrt. 1999, 174 / 2001, 64 (d.d. 2 april 2001).<br />

Aanwijzing slachtofferzorg, Stcrt. 1999, 141.<br />

31 In het SGBO-onderzoek (p. 39) wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van het aantal <strong>en</strong> het soort sancties<br />

dat door geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is opgelegd vanaf 1 oktober 2000.<br />

32 Bij het nem<strong>en</strong> van bestuurlijke maatregel<strong>en</strong> hoeft de uitkomst van de strafrechtelijke procedure<br />

niet afgewacht te word<strong>en</strong>. De geme<strong>en</strong>te heeft e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>standige beslisbevoegdheid in dez<strong>en</strong>.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 33<br />

2.6.5 Tijdelijkheid van de huidige regeling<br />

Bij de behandeling van het wetsvoorstel Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod heeft de<br />

regering zich bij monde van de Minister van Justitie op het standpunt gesteld dat zij de<br />

tijd nog niet rijp achtte voor e<strong>en</strong> nadere regulering van de exploitatie van prostitutie bij<br />

wet. 33 Dit werd niet nodig geacht voor de verwez<strong>en</strong>lijking van de doelstelling<strong>en</strong> van de<br />

voorligg<strong>en</strong>de wetgeving, omdat geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ook zonder wettelijk juridisch kader<br />

(prostitutiekaderwetgeving) e<strong>en</strong> vergunning<strong>en</strong>beleid zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee<br />

op effectieve wijze bestuurlijk zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> met criminele<br />

randverschijnsel<strong>en</strong> verwev<strong>en</strong> exploitatie van prostitutie (e<strong>en</strong> van de hoofddoelstelling<strong>en</strong><br />

van het wetsvoorstel). Derhalve werd vooralsnog gekoz<strong>en</strong> voor regeling van e<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ander in art. 151a Geme<strong>en</strong>tewet, waarbij nadrukkelijk werd vermeld dat dit e<strong>en</strong> tijdelijke<br />

regeling zou zijn. Alvor<strong>en</strong>s c<strong>en</strong>traal stur<strong>en</strong>de kaderwetgeving te overweg<strong>en</strong>, werd het<br />

w<strong>en</strong>selijk geacht eerst ervaring op te do<strong>en</strong> met de situatie die zou ontstaan na de<br />

opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod. Kaderwetgeving zou al gauw te gedetailleerd<br />

zijn <strong>en</strong> daardoor te veel vastlegg<strong>en</strong>, met als gevaar dat de overhed<strong>en</strong> niet meer flexibel<br />

zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> inspel<strong>en</strong> op nieuwe ontwikkeling<strong>en</strong>. Daarbij kwam, zo was de<br />

red<strong>en</strong>ering, dat het mak<strong>en</strong> van kaderwetgeving van niet-globaal karakter in dit stadium<br />

verre van e<strong>en</strong>voudig zou zijn. Voorts was de vraag of het niet beter <strong>en</strong> zinvoller zou zijn<br />

om c<strong>en</strong>trale wetgeving niet te beperk<strong>en</strong> tot de prostitutiebranche, maar e<strong>en</strong> breder<br />

karakter te gev<strong>en</strong>, vanuit e<strong>en</strong> integrale visie op op<strong>en</strong>bare inrichting<strong>en</strong>. 34<br />

Met deze red<strong>en</strong>geving in het achterhoofd werd beslot<strong>en</strong> eerst de evaluatie van de<br />

ervaring<strong>en</strong> met het huidige instrum<strong>en</strong>tarium af te wacht<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde daarna e<strong>en</strong><br />

verantwoorde beslissing te kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> over de w<strong>en</strong>selijkheid van kaderwetgeving <strong>en</strong><br />

over de inhoud daarvan. Voor deze evaluatie is het eerder g<strong>en</strong>oemde interdepartem<strong>en</strong>tale<br />

Monitoringsoverleg ingesteld, waarover in Hoofdstuk 3 meer.<br />

2.6.6 Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong><br />

Het hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>, door de c<strong>en</strong>trale overheid gehanteerde concept van<br />

dec<strong>en</strong>trale regulering, waarbij het zwaartepunt van de beheersing <strong>en</strong> regulering van de<br />

legale prostitutie in hand<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is gelegd <strong>en</strong> in lijn waarmee tev<strong>en</strong>s als<br />

uitgangspunt wordt aangehoud<strong>en</strong> dat geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de meest voor de hand ligg<strong>en</strong>de partij<br />

zijn om te kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> hoe vraag <strong>en</strong> aanbod zich verhoud<strong>en</strong> in hun geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

gevoegd bij het gegev<strong>en</strong> van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod <strong>en</strong> de<br />

introductie van e<strong>en</strong> aan geme<strong>en</strong>telijke vergunning<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong>, gelegaliseerde<br />

prostitutiebranche, heeft tot de vraag geleid of de categorische weigeringsgrond, zoals<br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in art. 3 Uitvoeringsbesluit van de Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong> (WAV), nog<br />

wel gehandhaafd kon blijv<strong>en</strong>. Ingevolge dit artikel wordt e<strong>en</strong> tewerkstellingsvergunning<br />

voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong> - de <strong>en</strong>ige met zoveel woord<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde categorie - op dit<br />

mom<strong>en</strong>t niet verle<strong>en</strong>d. Het is op grond van deze wetgeving derhalve voor onderdan<strong>en</strong><br />

van buit<strong>en</strong> de EU/EER niet toegestaan in de prostitutiebranche - ook niet in de<br />

33 Nota naar aanleiding van het verslag, TK 1997-1998, 25 437, nr. 5.<br />

34 Aldus de Minister van Justitie, mede nam<strong>en</strong>s de Minister van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Koninkrijksrelaties, de Minister van Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong> Sport <strong>en</strong> de Staatssecretaris<br />

van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid op vrag<strong>en</strong> van de Vaste Commissie voor Justitie,<br />

5102785/501/HS2.

34 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

gelegaliseerde vorm - in Nederland werkzaam te zijn. 35 In het parlem<strong>en</strong>taire debat<br />

omtr<strong>en</strong>t art. 3 (dat met ingang van 1 oktober 2000 opnieuw is vastgesteld voor e<strong>en</strong><br />

tijdelijke duur) 36 is e<strong>en</strong> verband gelegd tuss<strong>en</strong> de opheffing van het algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod <strong>en</strong> het g<strong>en</strong>erale verbod tewerkstellingsvergunning<strong>en</strong> af te gev<strong>en</strong> voor<br />

werk in de prostitutiesector. De Minister van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid<br />

(SoZaWe) stelde, mede nam<strong>en</strong>s de Minister van Justitie, in antwoord op Kamervrag<strong>en</strong> 37<br />

namelijk in het vooruitzicht, dat op termijn de WAV niet langer op de prostitutiebranche<br />

van toepassing is <strong>en</strong> dus ge<strong>en</strong> tewerkstellingsvergunning voor prostituees meer nodig is.<br />

Hierbij werd te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> dat de gedachte - klaarblijkelijk in lijn met het voormelde<br />

uitgangspunt van dec<strong>en</strong>trale regulering - uitgaat naar e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijke advisering over<br />

de vraag of e<strong>en</strong> beoogde vestiging van nieuwe prostituees binn<strong>en</strong> het geme<strong>en</strong>telijk<br />

prostitutiebeleid past. Omdat geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verantwoordelijk zijn voor de afgifte van<br />

exploitatievergunning<strong>en</strong> aan exploitant<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> zij, in de red<strong>en</strong>ering van de beide<br />

ministers, in principe goed in staat zijn zich e<strong>en</strong> overzicht te verschaff<strong>en</strong> van het aantal<br />

seksbedrijv<strong>en</strong> in hun geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, alsmede van het aantal aldaar werkzame prostituees.<br />

Dat inzicht <strong>en</strong> overzicht zou de geme<strong>en</strong>te in staat stell<strong>en</strong>, met inachtneming van het door<br />

haar gevoerde prostitutiebeleid, te adviser<strong>en</strong> over de vraag of e<strong>en</strong> beoogde vestiging van<br />

e<strong>en</strong> prostituee past binn<strong>en</strong> het gevoerde geme<strong>en</strong>telijke prostitutiebeleid. Het is <strong>en</strong> blijft<br />

uiteindelijk echter de Minister van Justitie die, met inachtneming van het advies van de<br />

geme<strong>en</strong>te, e<strong>en</strong> besluit neemt over de beoogde mogelijkheid tot vestiging. In het antwoord<br />

op voormelde Kamervrag<strong>en</strong> wordt aangegev<strong>en</strong> dat in ieder geval de evaluatie van de<br />

opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod door het Monitoringsoverleg zal word<strong>en</strong><br />

afgewacht, alvor<strong>en</strong>s in overleg met de Kamer te besluit<strong>en</strong> tot het lat<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> van het<br />

verbod tot afgifte van tewerkstellingsvergunning<strong>en</strong> voor de prostitutiebranche. Daarbij<br />

wordt tev<strong>en</strong>s als voorwaarde gesteld dat eerst moet zijn vastgesteld dat op basis van het<br />

geme<strong>en</strong>telijke prostitutiebeleid kan word<strong>en</strong> beoordeeld of bezwar<strong>en</strong> bestaan teg<strong>en</strong> de<br />

vestiging van (nieuwe) prostituees binn<strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>tegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>.<br />

2.7 De id<strong>en</strong>tificatieplicht<br />

Relatief laat in de loop van het debat over de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod<br />

kwam de vraag aan de orde of de ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, die op basis van het voorgestelde art. 151a<br />

Geme<strong>en</strong>tewet op lokaal niveau zijn belast met het toezicht op de naleving van de<br />

geme<strong>en</strong>telijke voorschrift<strong>en</strong> met betrekking tot het bedrijfsmatig gev<strong>en</strong> van geleg<strong>en</strong>heid<br />

tot prostitutie, over voldo<strong>en</strong>de mogelijkhed<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> om daadwerkelijk<br />

uitvoering te gev<strong>en</strong> aan deze controler<strong>en</strong>de taak. Dit betrof met name de controle gericht<br />

op het realiser<strong>en</strong> van de doelstelling voorkoming <strong>en</strong> bestrijding van prostitutie door<br />

illegal<strong>en</strong> <strong>en</strong> door minderjarig<strong>en</strong>. Met het oog op die doelstelling had de c<strong>en</strong>trale overheid<br />

- in lijn met de geld<strong>en</strong>de strafbepaling<strong>en</strong> 38 - namelijk aangedrong<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijk<br />

35 Deze materie is beleidsmatig uitgewerkt in het TBV 2000/19, met de aanduiding Buit<strong>en</strong>landse<br />

prostituees van buit<strong>en</strong> de EU/EER, dat geldig is van 1 oktober 2000 tot 30 oktober <strong>2002</strong>.<br />

36 TK 1999-2000, 25 437, nr. 20.<br />

37 TK 2000-2001, Aanhangsel van de Handeling<strong>en</strong>.<br />

38 Hier wordt niet <strong>en</strong>kel gedoeld op art. 250a Sr., maar bijvoorbeeld ook op art. 197b, c <strong>en</strong> d Sr. <strong>en</strong> op<br />

sancties op basis van de WAV <strong>en</strong> de WED.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 35<br />

verbod om gebruik te mak<strong>en</strong> van illegale <strong>en</strong> minderjarige prostituees. De VNG gaf<br />

daaraan gevolg door e<strong>en</strong> daartoe strekk<strong>en</strong>de verbodsbepaling op te nem<strong>en</strong> in haar<br />

modelverord<strong>en</strong>ing. Omdat de c<strong>en</strong>trale overheid in het wetsvoorstel aan de lokale<br />

autoriteit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote rol <strong>en</strong> verantwoordelijkheid had toegek<strong>en</strong>d in de uitvoering <strong>en</strong><br />

handhaving van het prostitutiebeleid, werd geconcludeerd dat de c<strong>en</strong>trale overheid deze<br />

autoriteit<strong>en</strong> de nodige medewerking moest gev<strong>en</strong> om hun beleid uit te kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>.<br />

Door de Minister van Justitie werd dan ook geconcludeerd dat om e<strong>en</strong> effectieve<br />

handhaving van het geme<strong>en</strong>telijk prostitutiebeleid te garander<strong>en</strong>, invoering van e<strong>en</strong><br />

id<strong>en</strong>tificatieplicht voor prostituees w<strong>en</strong>selijk was, zodat de toezichthouders<br />

bevoegdhed<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om die controle ook te kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. 39 In de praktijk<br />

betek<strong>en</strong>de dit dat de toezichthouders de prostituees rechtstreeks naar hun<br />

id<strong>en</strong>titeitsbewijs moest<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>, met het oog op de vaststelling van leeftijd <strong>en</strong><br />

nationaliteit. 40 Omdat daartoe ingevolge de Algem<strong>en</strong>e Wet Bestuursrecht <strong>en</strong> de Wet op<br />

de Id<strong>en</strong>tificatieplicht e<strong>en</strong> wettelijke grondslag is vereist <strong>en</strong> deze voor controle in<br />

seksinrichting<strong>en</strong> nog niet bestond, werd e<strong>en</strong> voorstel tot wijziging van de Geme<strong>en</strong>tewet<br />

ingedi<strong>en</strong>d ter uitbreiding van artikel 151a voor dit doel. Daarin werd voor<br />

toezichthouders de bevoegdheid gecreëerd van e<strong>en</strong> prostituee inzage te vorder<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

id<strong>en</strong>titeitsbewijs, ter vaststelling van haar leeftijd <strong>en</strong> nationaliteit. In de<br />

belang<strong>en</strong>afweging - eerbiediging van de persoonlijke lev<strong>en</strong>ssfeer versus de effectieve<br />

handhaving van het geme<strong>en</strong>telijke prostitutiebeleid - werd het met de id<strong>en</strong>tificatieplicht<br />

beoogde algeme<strong>en</strong> belang van handhaving dus zwaarderweg<strong>en</strong>d geoordeeld dan de<br />

inbreuk op de persoonlijke lev<strong>en</strong>ssfeer die uit de id<strong>en</strong>tificatieplicht voortvloeide. Het<br />

wetsvoorstel werd zowel in de Tweede als in de <strong>Eerste</strong> Kamer met voortvar<strong>en</strong>dheid<br />

behandeld <strong>en</strong> - hoewel er ook de nodige bed<strong>en</strong>king<strong>en</strong> war<strong>en</strong> - met e<strong>en</strong> grote meerderheid<br />

aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zodat het nog tegelijkertijd met de Opheffing van het algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod in werking kon tred<strong>en</strong>.<br />

De regeling verplicht de prostituee op verzoek e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeitsbewijs te ton<strong>en</strong>. Dit houdt<br />

echter ge<strong>en</strong> draagplicht in, zodat de prostituee die desgevraagd niet direct e<strong>en</strong> bewijs kan<br />

ton<strong>en</strong>, in de geleg<strong>en</strong>heid gesteld moet word<strong>en</strong> dit alsnog op e<strong>en</strong> later tijdstip te do<strong>en</strong>. Het<br />

niet terstond of op e<strong>en</strong> later tijdstip kunn<strong>en</strong> of will<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> verzoek tot inzage<br />

kan e<strong>en</strong> aanwijzing oplever<strong>en</strong> dat de vergunninghouder of de vergunningplichtige<br />

exploitant van e<strong>en</strong> seksinrichting illegal<strong>en</strong> of minderjarig<strong>en</strong> tewerk stelt <strong>en</strong> dus handelt in<br />

strijd met de geme<strong>en</strong>telijke voorschrift<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> die niet-naleving in voldo<strong>en</strong>de mate<br />

vaststaat, kunn<strong>en</strong> bestuurlijke of strafrechtelijke sancties jeg<strong>en</strong>s de exploitant volg<strong>en</strong>.<br />

Weigering van e<strong>en</strong> prostituee te voldo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> vordering tot inzage levert bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

overtreding op van art. 184 Sr., het niet voldo<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> ambtelijk bevel. Indi<strong>en</strong> de<br />

prostituee niet aan e<strong>en</strong> vordering tot inzage kan voldo<strong>en</strong>, omdat ze niet over e<strong>en</strong><br />

id<strong>en</strong>titeitsbewijs beschikt, levert dat ge<strong>en</strong> overtreding op van art. 184 Sr., maar is dat wel<br />

e<strong>en</strong> indicatie dat de prostituee illegaal is of slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Tezam<strong>en</strong> met<br />

39 Memorie van toelichting, TK 1999-2000, 27 174, nr. 3.<br />

40 De vaststelling van de nationaliteit is met name van belang omdat illegaal werk<strong>en</strong>de prostituees,<br />

dat wil zegg<strong>en</strong> prostituees die niet beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> vergunning tot het verricht<strong>en</strong> van arbeid,<br />

mogelijkerwijs eerder kans lop<strong>en</strong> onder dwang te werk<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong> indicatie is voor<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.

36 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

andere indicaties 41 kan deze omstandigheid e<strong>en</strong> redelijk vermoed<strong>en</strong> van schuld in de zin<br />

van het Wetboek van Strafrecht oplever<strong>en</strong>. Ook kan deze indicatie leid<strong>en</strong> tot het<br />

overweg<strong>en</strong> van bestuurlijke maatregel<strong>en</strong>.<br />

De invoering van de id<strong>en</strong>tificatieplicht heeft aanleiding gegev<strong>en</strong> tot veel protest<strong>en</strong>. Zo is,<br />

met name door prostituees <strong>en</strong> hun belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>, aangevoerd dat de<br />

prostitutiesector de <strong>en</strong>ige beroepsgroep is waarvoor e<strong>en</strong> dergelijke plicht geldt <strong>en</strong> dat er<br />

dus in dat opzicht sprake is van ongelijke behandeling. 42 Ook wordt gesteld dat de<br />

id<strong>en</strong>tificatieplicht e<strong>en</strong> aantasting is van de privacy, omdat het in feite e<strong>en</strong><br />

legitimatieplicht is, die ertoe leidt dat m<strong>en</strong> niet meer anoniem als prostituee kan werk<strong>en</strong>.<br />

En anonimiteit is voor veel (met name Nederlandse) vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> mann<strong>en</strong> belangrijk om<br />

dit werk te will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Het beroep (althans de exploitatie daarvan) is inmiddels<br />

weliswaar gelegaliseerd, 43 maar daarmee nog niet maatschappelijk (volledig)<br />

geaccepteerd. E<strong>en</strong> veel gehoorde klacht uit de geregelde seksbranche is dan ook dat<br />

Nederlandse vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> mann<strong>en</strong> die op mondige wijze voor het beroep zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

kiez<strong>en</strong>, wegblijv<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s gemis aan anonimiteit. Dat zou, naar verluidt, leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />

tekort aan prostituees in de legale sector <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> het risico in zich houd<strong>en</strong> dat de<br />

daardoor ontstane lege plaats<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingevuld door illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>de<br />

vrouw<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> praktijk waarvoor de VER in haar Nieuwsbriev<strong>en</strong> regelmatig waarschuwt.<br />

Ook zou de hang naar anonimiteit veel vrouw<strong>en</strong> (<strong>en</strong> mann<strong>en</strong>), met name de illegaal in<br />

Nederland verblijv<strong>en</strong>de, de ongeregelde, illegale sector injag<strong>en</strong>, waar eerder het gevaar<br />

dreigt dat zij slachtoffer word<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het doorbrok<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

van de anonimiteit door de id<strong>en</strong>tificatieplicht houdt dan ook het gevaar in zich dat de<br />

zesde doelstelling van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod - terugdringing van<br />

de omvang van prostitutie door illegal<strong>en</strong>; zie paragraaf 2.4 - niet wordt gehaald, nu e<strong>en</strong><br />

effect van deze maatregel, zoals beschrev<strong>en</strong>, lijkt te zijn dat m<strong>en</strong> de illegaliteit opzoekt of<br />

daarin gedrev<strong>en</strong> wordt.<br />

2.8 Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire B-9<br />

“<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is ge<strong>en</strong> klachtdelict. Om tot vervolging over te kunn<strong>en</strong> gaan is e<strong>en</strong><br />

aangifte dus ge<strong>en</strong> absolute voorwaarde. Desalniettemin is het voor het opsporings- <strong>en</strong><br />

vervolgingsonderzoek van groot belang dat zowel slachtoffers als getuig<strong>en</strong> die aangifte<br />

do<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de langere tijd ter beschikking blijv<strong>en</strong> van het OM om de bewijsvorming te<br />

kunn<strong>en</strong> afrond<strong>en</strong>.” Aldus de inleiding op hoofdstuk B-9 van de zog<strong>en</strong>aamde<br />

Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire (p. 1), verder te noem<strong>en</strong>: de B-9 regeling. 44<br />

41 De politie beschikt over e<strong>en</strong> lijst met indicator<strong>en</strong>; zie paragraaf 2.8.<br />

42 Zo onder meer het manifest “Gelijke recht<strong>en</strong> voor prostitue(e)s” dat tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> debat over<br />

prostitutie op 12 februari 2001 door De Rode Draad werd gepres<strong>en</strong>teerd. Verder ook VER<br />

Nieuwsbrief, augustus 2001.<br />

43 Zie, in die zin, diverse krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong>, onder meer NRC, 2 oktober 2000: Het wordt leeg tuss<strong>en</strong><br />

de lak<strong>en</strong>s; Metro, 2 oktober 2000: Prostitutiebranche viert opheffing bordeelverbod.<br />

44 Vc 2000 (april 2001, aanvulling 0), Sdu Uitgevers. De B-9 regeling is e<strong>en</strong> tekstueel aangepaste<br />

versie van het Tuss<strong>en</strong>tijds Bericht Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire (TBV) nr. 2000/21, dat op zijn beurt<br />

hoofdstuk B-17 van de Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire 1994 verving bij geleg<strong>en</strong>heid van de<br />

inwerkingtreding van het wetsvoorstel Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 37<br />

Dit lijkt te duid<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>zijdige doelstelling van de B-9 regeling - namelijk het<br />

justitiebelang met het oog op de bewijsgaring - , doch de inleiding bij het hoofdstuk<br />

vermeldt dat het doel van de B-9 regeling uitdrukkelijk tweeledig is:<br />

- het bied<strong>en</strong> van faciliteit<strong>en</strong> voor de opsporing <strong>en</strong> vervolging van daders van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel; <strong>en</strong><br />

- het bied<strong>en</strong> van opvang <strong>en</strong> bescherming van de slachtoffers van dit misdrijf.<br />

De B-9 regeling is derhalve e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t dat faciliteit<strong>en</strong> biedt aan (bepaalde<br />

categorieën) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook aan getuig<strong>en</strong> van dat misdrijf,<br />

voor e<strong>en</strong> (tijdelijk) verblijf in Nederland, vanuit de optiek dat de verklaring<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

aangift<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijk instrum<strong>en</strong>t zijn voor justitie in de opsporing<br />

<strong>en</strong> vervolging van de verdacht<strong>en</strong>.<br />

Concreet biedt de B-9 regeling vreemdeling<strong>en</strong>, die (mogelijk) slachtoffer zijn van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, <strong>en</strong> vreemdeling<strong>en</strong> die getuige zijn van gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, de<br />

mogelijkheid gebruik te mak<strong>en</strong> van bepaalde, bescherm<strong>en</strong>de, faciliteit<strong>en</strong> wanneer zij<br />

aangifte do<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Die faciliteit<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>, naast de mogelijkheid van<br />

(tijdelijk) verblijf in Nederland, 45 ook de daaraan verbond<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als opvang <strong>en</strong><br />

onderdak, medische bijstand <strong>en</strong> rechtshulp <strong>en</strong> speciale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van<br />

lev<strong>en</strong>sonderhoud.<br />

Wanneer tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> prostitutie- of politiecontrole e<strong>en</strong> vreemdeling wordt aangetroff<strong>en</strong><br />

die mogelijkerwijs slachtoffer is van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook wanneer e<strong>en</strong> vreemdeling<br />

die niet over e<strong>en</strong> geldige vergunning tot verblijf beschikt <strong>en</strong> die in Nederland in de<br />

prostitutie werkzaam is (geweest) zelf contact opneemt met de politie, di<strong>en</strong>t de politie<br />

haar reeds bij e<strong>en</strong> geringe aanwijzing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te wijz<strong>en</strong> op de in de B-9<br />

regeling omschrev<strong>en</strong> recht<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>einde deze inschatting te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, beschikt de<br />

politie over e<strong>en</strong> lijst met indicator<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 46 Het (mogelijke) slachtoffer<br />

wordt vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> periode van maximaal drie maand<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong>, waarbinn<strong>en</strong> zij e<strong>en</strong><br />

beslissing moet nem<strong>en</strong> of zij al dan niet aangifte w<strong>en</strong>st te do<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Gedur<strong>en</strong>de deze bed<strong>en</strong>ktijd wordt haar verwijdering uit Nederland opgeschort. Besluit<br />

het vermoedelijke slachtoffer tot het do<strong>en</strong> van aangifte, dan wordt deze aangifte<br />

ambtshalve beschouwd als e<strong>en</strong> aanvraag tot het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verblijfsvergunning<br />

voor bepaalde tijd. De Minister van Justitie is bevoegd om e<strong>en</strong> beslissing te nem<strong>en</strong> op dit<br />

verzoek. Het verzoek wordt, nam<strong>en</strong>s de Minister van Justitie, in behandeling g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

door de IND, die (mede) daartoe speciale contactambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft<br />

aangesteld. Het verzoek wordt gehonoreerd indi<strong>en</strong> er sprake is van e<strong>en</strong> (reeds lop<strong>en</strong>d of<br />

in te stell<strong>en</strong>) strafrechtelijk opsporings- of vervolgingsonderzoek. In beginsel di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong><br />

besluit op het verzoek om e<strong>en</strong> verblijfsvergunning binn<strong>en</strong> 24 uur te word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

45 Het betreft immers vreemdeling<strong>en</strong> die niet beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> voor het verricht<strong>en</strong> van arbeid<br />

geldige verblijfstitel, illegaal in Nederland zijn <strong>en</strong> dus in beginsel Nederland di<strong>en</strong><strong>en</strong> te verlat<strong>en</strong><br />

vanwege viger<strong>en</strong>de wetgeving terzake.<br />

46 Deze indicatieve, niet limitatieve lijst behelst e<strong>en</strong> vijf<strong>en</strong>twintigtal factor<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevinding<strong>en</strong> uit<br />

onderzoek die e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> bij de vaststelling of m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel aan de orde kan zijn. De<br />

lijst bevat punt<strong>en</strong> als: het niet beschikk<strong>en</strong> over reisdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, het hebb<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> exorbitante<br />

schuld, het moet<strong>en</strong> afdrag<strong>en</strong> van het (grootste deel) van de verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, (tek<strong>en</strong><strong>en</strong> van)<br />

mishandeling, beperking van de (bewegings)vrijheid, <strong>en</strong> is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Handboek lokaal<br />

prostitutiebeleid (Ministerie van Justitie, Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Koninkrijksrelaties & VNG, 1999).

38 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Het OM wordt van het besluit in k<strong>en</strong>nis gesteld. Indi<strong>en</strong> de vreemdeling afziet van het<br />

do<strong>en</strong> van aangifte, wordt haar e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisgeving tot vertrek uitgereikt <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t zij<br />

Nederland te verlat<strong>en</strong>.<br />

De bed<strong>en</strong>ktijd wordt niet gebod<strong>en</strong> aan vreemdeling<strong>en</strong> die als getuige aangifte will<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel of aan vreemdeling<strong>en</strong> die weliswaar mogelijkerwijs slachtoffer zijn<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar nog niet in Nederland in de prostitutie werkzaam zijn<br />

geweest. 47 Zij di<strong>en</strong><strong>en</strong> direct te besluit<strong>en</strong> of zij aangifte will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Voor deze categorie<br />

vreemdeling<strong>en</strong> geldt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s dat de aangifte wordt aangemerkt als e<strong>en</strong> aanvraag tot het<br />

verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. Ook hier is de Minister van<br />

Justitie het bevoegde gezag, doch als extra criterium voor de beslissing geldt dat e<strong>en</strong><br />

verblijfsvergunning voor bepaalde tijd aan e<strong>en</strong> getuige-aangever <strong>en</strong>kel wordt verle<strong>en</strong>d,<br />

indi<strong>en</strong> het OM de aanwezigheid van de getuige-aangever in Nederland noodzakelijk acht<br />

voor opsporings- <strong>en</strong> vervolgingsonderzoek teg<strong>en</strong> de verdachte teg<strong>en</strong> wie aangifte wordt<br />

gedaan. Wel schort de aangifte door de getuige dier vertrek op, totdat het OM heeft<br />

beslot<strong>en</strong> of de aanwezigheid van de aangeefster in Nederland noodzakelijk is.<br />

Standaard geldt voor het verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verblijfsvergunning voorts dat het<br />

(vermoedelijke) slachtoffer c.q. de getuige-aangever bereid moet zijn e<strong>en</strong> onderzoek naar<br />

of behandeling voor tuberculose te ondergaan.<br />

Verblijfsvergunning<strong>en</strong> op basis van de B-9 regeling word<strong>en</strong> afgegev<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> periode<br />

van maximaal 1 jaar <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>male word<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>gd, mits aan de voorwaard<strong>en</strong><br />

daarvoor nog wordt voldaan. De verblijfsvergunning voor e<strong>en</strong> (mogelijke) slachtoffer<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is geldig zolang er sprake is van e<strong>en</strong> strafrechtelijk opsporings- of<br />

vervolgingsonderzoek, terwijl de geldigheid van e<strong>en</strong> verblijfsvergunning van e<strong>en</strong> getuigeaangever<br />

is beperkt tot de periode waarbinn<strong>en</strong> het OM de aanwezigheid van de getuige<br />

in Nederland noodzakelijk acht. In beide gevall<strong>en</strong> eindigt de termijn in elk geval op het<br />

mom<strong>en</strong>t dat het vervolgingsonderzoek in feitelijke instantie is afgerond, dat wil zegg<strong>en</strong><br />

maximaal totdat het Gerechtshof uitspraak heeft gedaan <strong>en</strong> deze uitspraak<br />

onherroepelijk is geword<strong>en</strong>.<br />

Wat betreft de verstrekking van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aan (vermoedelijke) slachtoffers <strong>en</strong> aan<br />

getuige-aangevers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel geldt, dat in de periode voorafgaande aan het al dan<br />

niet verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verblijfsvergunning voor bepaalde duur 48 de betrokk<strong>en</strong><br />

vreemdeling aanspraak kan mak<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> uitkering ter vergoeding van de kost<strong>en</strong> van<br />

lev<strong>en</strong>sonderhoud, in het kader van de Regeling verstrekking<strong>en</strong> bepaalde categorieën<br />

vreemdeling<strong>en</strong> (Rvb), alsmede op opvang <strong>en</strong> onderdak, voor zover de bescherming van de<br />

betrokk<strong>en</strong>e dat vereist. Door toepassing van de Rvb is betrokk<strong>en</strong>e tev<strong>en</strong>s verzekerd<br />

47 Hierbij kan gedacht word<strong>en</strong> aan mogelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, die reeds bij<br />

binn<strong>en</strong>komst in Nederland word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. Zoals reeds in paragraaf 2.5.1 uite<strong>en</strong>gezet hoeft<br />

het niet daadwerkelijk tot prostitutie te kom<strong>en</strong>, om te kunn<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het<br />

oogmerk om iemand in de prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> is reeds voldo<strong>en</strong>de om van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te<br />

kunn<strong>en</strong> spek<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s wijkt de huidige B-9 regeling op dit punt af van de voorgaande<br />

regeling<strong>en</strong>, waarin de bed<strong>en</strong>ktijdfase gold voor alle (mogelijke) slachtoffers.<br />

48 Dit betreft dus de bed<strong>en</strong>ktijd voor het (vermoedelijke) slachtoffer, inclusief de beslistermijn, <strong>en</strong><br />

voor de getuige-aangever de periode totdat e<strong>en</strong> beslissing is g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> op de aanvraag van e<strong>en</strong><br />

verblijfsvergunning.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 39<br />

teg<strong>en</strong> ziektekost<strong>en</strong>. Verder wordt het (vermoedelijke) slachtoffer in staat gesteld zich<br />

medisch te lat<strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich, zonodig, te lat<strong>en</strong> behandel<strong>en</strong>. Conform de B-9<br />

regeling ontvang<strong>en</strong> slachtoffer <strong>en</strong> getuige-aangever verder informatie over de juridische<br />

implicaties van het do<strong>en</strong> van aangifte 49 <strong>en</strong> het (vermoedelijke) slachtoffer kan - bij<br />

geblek<strong>en</strong> noodzakelijkheid - aanspraak mak<strong>en</strong> op financiering voor rechtshulp via de<br />

Raad voor de Rechtsbijstand.<br />

Vanaf het mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> (tijdelijke) verblijfsvergunning is verstrekt wordt de uitkering<br />

in het kader van de Rvb stopgezet <strong>en</strong> maakt de vreemdeling aanspraak op e<strong>en</strong> uitkering<br />

ingevolge de Algem<strong>en</strong>e Bijstandswet. Het (vermoedelijke) slachtoffer kan zich voor<br />

vervolgopvang w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> tot de regionale opvang waar zij reeds eerder was ondergebracht,<br />

alwaar de mogelijkhed<strong>en</strong> daartoe word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong>. De uitkering kracht<strong>en</strong>s de Algem<strong>en</strong>e<br />

Bijstandswet voorziet in e<strong>en</strong> (financiële) compon<strong>en</strong>t voor huisvesting <strong>en</strong> ziektekost<strong>en</strong>.<br />

Ongeacht of het e<strong>en</strong> (vermoedelijk) slachtoffer, dan wel e<strong>en</strong> getuige-aangever betreft, is<br />

het verricht<strong>en</strong> van arbeid door de vreemdeling niet toegestaan, niet tijd<strong>en</strong>s de<br />

opschorting van het vertrek, noch tijd<strong>en</strong>s de periode waarover e<strong>en</strong> verblijfsvergunning is<br />

verle<strong>en</strong>d. Wel kan het (vermoedelijke) slachtoffer gebruik mak<strong>en</strong> van mogelijkhed<strong>en</strong><br />

voor het volg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> opleiding of voor vrijetijdsbesteding.<br />

Conform de B-9 regeling di<strong>en</strong>t van iedere aangifte, zowel die van e<strong>en</strong> getuige als die van<br />

e<strong>en</strong> (vermoedelijk) slachtoffer, melding te word<strong>en</strong> gedaan bij de Stichting Teg<strong>en</strong><br />

Vrouw<strong>en</strong>handel (STV). Voorts ook moet bij de STV gemeld word<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong><br />

vermoedelijk slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is aangetroff<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze gebruik w<strong>en</strong>st te<br />

mak<strong>en</strong> van de bed<strong>en</strong>ktijd. Al deze melding<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> door de STV te word<strong>en</strong><br />

geregistreerd, zodat er bij haar e<strong>en</strong> landelijk overzicht beschikbaar is van het aantal<br />

aangemelde gevall<strong>en</strong>. 50<br />

Wanneer de verblijfsvergunning van de betrokk<strong>en</strong> vreemdeling wordt ingetrokk<strong>en</strong><br />

omdat niet langer aan de voorwaard<strong>en</strong> daarvoor wordt voldaan, of wanneer de<br />

geldigheidsduur daarvan is verstrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet meer kan word<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>gd, ontvangt de<br />

vreemdeling e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisgeving tot vertrek. Deze k<strong>en</strong>nisgeving blijft achterwege indi<strong>en</strong><br />

betrokk<strong>en</strong>e e<strong>en</strong> verzoek doet tot verl<strong>en</strong>ing van e<strong>en</strong> vergunning tot verblijf voor e<strong>en</strong> ander<br />

doel. E<strong>en</strong> dergelijke aanvraag wordt dan bezi<strong>en</strong> in het licht van <strong>en</strong> getoetst aan de<br />

daarvoor geld<strong>en</strong>de voorwaard<strong>en</strong>. Voorts blijft de bedoelde k<strong>en</strong>nisgeving achterwege<br />

indi<strong>en</strong> de Minister van Justitie, op aanvraag van betrokk<strong>en</strong>e, voldo<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

aanwezig acht tot verl<strong>en</strong>ing van e<strong>en</strong> verblijfsvergunning op grond van klemm<strong>en</strong>de<br />

red<strong>en</strong><strong>en</strong> van humanitaire aard. 51<br />

49 De zorgcoördinator m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zijnde e<strong>en</strong> regionaal medewerker die vanuit de opvang<br />

verantwoordelijk is voor de dagelijkse begeleiding van het (vermoedelijke) slachtoffer, di<strong>en</strong>t<br />

hiervoor zorg te drag<strong>en</strong>.<br />

50 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> kan uit deze registratie putt<strong>en</strong> met het oog op haar<br />

<strong>rapportage</strong>taak met betrekking tot de aard <strong>en</strong> omvang van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland. In<br />

Hoofdstuk 4 <strong>en</strong> 6 is de betreff<strong>en</strong>de informatie uit de STV-registratie opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> van nadere<br />

toelichting voorzi<strong>en</strong>.<br />

51 Bij de beoordeling of e<strong>en</strong> dergelijke vergunning kan word<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d spel<strong>en</strong> diverse factor<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

rol: risico van represailles in het land van herkomst <strong>en</strong> de mogelijkheid van bescherming<br />

daarteg<strong>en</strong>, risico van vervolging in het land van herkomst <strong>en</strong> de (on)mogelijkheid van

40 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

2.9 Wetsvoorstel Partiële wijziging zedelijkheidswetgeving<br />

Ter uitvoering van de Nota “Bestrijding seksueel misbruik van <strong>en</strong> seksueel geweld teg<strong>en</strong><br />

kinder<strong>en</strong>”, 52 opgesteld naar aanleiding van het Wereldcongres teg<strong>en</strong> commerciële<br />

seksuele exploitatie van kinder<strong>en</strong> in Stockholm in 1996 <strong>en</strong> uitgemond in het <strong>Nationaal</strong><br />

actieplan aanpak seksueel misbruik van kinder<strong>en</strong> (NAPS), werd op 18 mei 2001 bij de<br />

Tweede Kamer der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal e<strong>en</strong> voorstel ingedi<strong>en</strong>d tot wijziging van e<strong>en</strong> aantal<br />

bepaling<strong>en</strong> uit het Wetboek van Strafrecht, het Wetboek van Strafvordering <strong>en</strong> de<br />

Geme<strong>en</strong>tewet. Dit wetsvoorstel, dat mom<strong>en</strong>teel bij de Kamer in behandeling is, staat<br />

bek<strong>en</strong>d onder de naam Partiële wijziging zedelijkheidswetgeving. 53<br />

E<strong>en</strong> van de (vijf) doelstelling<strong>en</strong> van het wetsvoorstel is de strafbaarstelling van uitbuiting<br />

van andere seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing dan prostitutie <strong>en</strong> van het gebruik van deze seksuele<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> minderjarige. Deze doelstelling moet praktisch word<strong>en</strong> gerealiseerd<br />

door in artikel 250a Sr. (<strong>en</strong> logischerwijs dus ook in art. 151a Geme<strong>en</strong>tewet) de zinsnede<br />

“met e<strong>en</strong> derde” te vervang<strong>en</strong> door “met of voor e<strong>en</strong> derde”. Die tekstuele aanpassing<br />

moet ertoe leid<strong>en</strong> dat ook andere vorm<strong>en</strong> van seksuele uitbuiting dan gedwong<strong>en</strong><br />

prostitutie als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn te kwalificer<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus binn<strong>en</strong> het bereik van de<br />

strafbepaling kom<strong>en</strong>. Voorts wordt wijziging voorgesteld van art. 248a Sr. (verleiding),<br />

waardoor ook deg<strong>en</strong>e die e<strong>en</strong> minderjarige door middel van dwang, geweld of misleiding<br />

beweegt ontuchtige handeling<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong> zonder dat daarbij e<strong>en</strong> andere persoon is<br />

betrokk<strong>en</strong>, strafbaar wordt. Verder voorziet de wetswijziging, door invoering van e<strong>en</strong><br />

nieuwe bepaling (art. 248c Sr.), in de strafbaarstelling van de toeschouwer van zulke<br />

handeling<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> ander onderdeel van de voorgestelde wijziging betreft het schrapp<strong>en</strong> van het<br />

klachtvereiste voor <strong>en</strong>kele categorieën van minderjarige slachtoffers van zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>.<br />

Deze wijziging wordt ingegev<strong>en</strong> door het feit dat het klachtvereiste soms e<strong>en</strong> effectieve<br />

opsporing van kinderprostitutie <strong>en</strong> sekstoerisme in de weg staat. 54 Onder gelijktijdige<br />

invoering van e<strong>en</strong> hoorrecht voor de betrokk<strong>en</strong> minderjarige wordt om die red<strong>en</strong><br />

voorgesteld het klachtvereiste onder meer te lat<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> voor het hebb<strong>en</strong> van<br />

geme<strong>en</strong>schap met e<strong>en</strong> minderjarige tuss<strong>en</strong> 12 <strong>en</strong> 16 jaar. Doel van het hoorrecht is dat e<strong>en</strong><br />

minderjarige in die leeftijdscategorie in dergelijke gevall<strong>en</strong> door het OM in de<br />

geleg<strong>en</strong>heid wordt gesteld zijn zi<strong>en</strong>swijze te gev<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t het voorgevall<strong>en</strong>e <strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t<br />

de w<strong>en</strong>selijkheid van strafvervolging, zodat vervolging <strong>en</strong>kel wordt ingesteld in die<br />

gevall<strong>en</strong> waarin dit opportuun <strong>en</strong> w<strong>en</strong>selijk wordt geacht.<br />

Voornoemde wijziging<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> deel uit van e<strong>en</strong> groter pakket wijziging<strong>en</strong>, waarmee e<strong>en</strong><br />

geïntegreerde aanpak van seksueel misbruik <strong>en</strong> geweld wordt voorgestaan. De<br />

wijziging<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bijdrage lever<strong>en</strong> aan de vergroting van de effectiviteit van<br />

strafrechtelijk optred<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> seksueel misbruik <strong>en</strong> geweld <strong>en</strong> verhog<strong>en</strong> voorts de<br />

bescherming van slachtoffers van zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>, waaronder die van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

maatschappelijke <strong>en</strong> sociale herintegratie in het land van herkomst. In de B-9 regeling zelve<br />

word<strong>en</strong> deze factor<strong>en</strong> uitgebreider besprok<strong>en</strong>. Daarnaar zij verwez<strong>en</strong>.<br />

52 Nota d.d. 19 juli 1999, TK 1998-1999, 26 690, nr. 2.<br />

53 TK 2000-2001, 27 745, nr. 1-2.<br />

54 Aldus de Minister van Justitie in de Memorie van toelichting 27 745, TK 2000-2001, nr. 3.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 41<br />

Voor het werkterrein van het Bureau NRM betek<strong>en</strong><strong>en</strong> de voorgestelde wijziging<strong>en</strong> dat<br />

het bereik van art. 250a Sr. wordt verruimd, in die zin dat de exploitatie van meer vorm<strong>en</strong><br />

van gedwong<strong>en</strong> seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing dan <strong>en</strong>kel prostitutie strafbaar wordt.<br />

Uitbuiting van volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> in vorm<strong>en</strong> van seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing waarbij<br />

de klant niet rechtstreeks is betrokk<strong>en</strong> bij de seksuele handeling<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> peepshow<br />

of erotisch-pornografische voorstelling<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong>, anders dan mom<strong>en</strong>teel het geval is, na<br />

de wetswijziging ook te kwalificer<strong>en</strong> zijn als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De inbreuk op de<br />

lichamelijke integriteit <strong>en</strong> keuzevrijheid van deg<strong>en</strong>e die wordt gedwong<strong>en</strong> tot dergelijke<br />

handeling<strong>en</strong> hoeft namelijk niet minder ernstig te zijn dan wanneer er wel sprake is van<br />

lijfelijk contact met e<strong>en</strong> ander.<br />

Wat precies de consequ<strong>en</strong>ties kunn<strong>en</strong> zijn van de voorgestelde wetswijziging voor wat<br />

betreft de aard <strong>en</strong> omvang van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland valt mom<strong>en</strong>teel niet goed in<br />

te schatt<strong>en</strong>. Het ligt ev<strong>en</strong>wel voor de hand te veronderstell<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> verruiming van de<br />

omschrijving van wat strafwaardige gedraging<strong>en</strong> zijn tot meer gevall<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zou kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />

Het schrapp<strong>en</strong> van het klachtvereiste zou in de verwachting van de Minister van Justitie<br />

moet<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> meer gericht gebruik van opsporings- <strong>en</strong> vervolgingscapaciteit.<br />

Omdat het klachtvereiste reeds is afgeschaft in die gevall<strong>en</strong> waarin er sprake is van e<strong>en</strong><br />

minderjarige die zich beschikbaar stelt voor prostitutie, lijkt deze wijziging weinig effect<br />

te zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op het geconstateerde aantal gevall<strong>en</strong> van jeugdprostitutie. Het<br />

invoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> hoorrecht van de betrokk<strong>en</strong> minderjarige zou daarop wellicht wel van<br />

<strong>en</strong>ige invloed kunn<strong>en</strong> zijn. Hoe <strong>en</strong> in welke mate is ev<strong>en</strong>wel niet voorspelbaar.<br />

Het voorstel ook de exploitant <strong>en</strong> de klant van seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing door e<strong>en</strong><br />

minderjarige, zonder rechtstreekse lijfelijke betrokk<strong>en</strong>heid van de klant bij die<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, strafbaar te stell<strong>en</strong> houdt de pot<strong>en</strong>tie in zich van to<strong>en</strong>ame van het aantal<br />

terzake gepleegde feit<strong>en</strong>. Naar de letter van de gehanteerde definitie - zie hiervoor<br />

paragraaf 2.5.1 - <strong>en</strong> vanwege het feit dat dit doel wordt bewerkstelligd door wijziging van<br />

art. 248a Sr. (niet zijnde het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel), is dit ev<strong>en</strong>wel ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Dit<br />

neemt ev<strong>en</strong>wel niet weg dat de gr<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> de diverse delictsvorm<strong>en</strong> soms erg vaag is <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> feit<strong>en</strong>complex wellicht op meerdere wijz<strong>en</strong> strafrechtelijk kan word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd.<br />

E<strong>en</strong> ander doel dat wordt nagestreefd met het wetsvoorstel, t<strong>en</strong> slotte, is de uitbreiding<br />

van de toepasselijkheid van de strafwet tot buit<strong>en</strong> Nederland gepleegde zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong><br />

door vreemdeling<strong>en</strong> die in Nederland e<strong>en</strong> vaste woon- of verblijfplaats hebb<strong>en</strong>. Daartoe<br />

wordt voorgesteld e<strong>en</strong> nieuw artikel van die strekking (art. 5a Sr.) in te voeg<strong>en</strong>. Deze<br />

uitbreiding moet betrekking hebb<strong>en</strong> op diverse artikel<strong>en</strong>, waaronder de hierbov<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemde, <strong>en</strong> meer specifiek ook art. 250a Sr., het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel. Art. 5a Sr.<br />

br<strong>en</strong>gt echter e<strong>en</strong> beperking aan in die zin, dat de bedoelde uitbreiding van de rechtmacht<br />

slechts geldt voor zover het feit is gepleegd t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> minderjarige <strong>en</strong> het ook<br />

door de wet van het land waarin het is begaan strafbaar is gesteld (vereiste van dubbele<br />

strafbaarheid). Deze uitbreiding van de extraterritoriale jurisdictie vloeit, aldus de<br />

Minister van Justitie in de Memorie van toelichting, voort uit regelgeving van de EU op<br />

dat terrein <strong>en</strong> is bedoeld om de Nederlandse wetgeving daarmee in overe<strong>en</strong>stemming te

42 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. 55 De uitbreiding is het gevolg van de w<strong>en</strong>s om gerichter <strong>en</strong> adequater op te<br />

kunn<strong>en</strong> tred<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> seksuele uitbuiting of seksueel misbruik van kinder<strong>en</strong>. De Minister<br />

van Justitie is ev<strong>en</strong>wel ge<strong>en</strong> voorstander van het vestig<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> universele rechtsmacht<br />

terzake van zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong> gepleegd jeg<strong>en</strong>s minderjarig<strong>en</strong>, door het lat<strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> van<br />

het vereiste van dubbele strafbaarheid. Dat kan naar zijn m<strong>en</strong>ing eerst overwog<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> als er in internationaal verband meer overe<strong>en</strong>stemming bestaat over de<br />

reikwijdte <strong>en</strong> de beschermingsomvang van de strafwetgeving inzake seksueel misbruik<br />

van kinder<strong>en</strong>. Ook deze wijziging zou kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> hoger aantal<br />

(geconstateerde) zak<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

2.10 Rec<strong>en</strong>te regelgeving in VN- <strong>en</strong> EU-verband<br />

In paragraaf 2.3.1 werd reeds de geschied<strong>en</strong>is geschetst van de regelgev<strong>en</strong>de initiatiev<strong>en</strong><br />

op het terrein van de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het kader van de Volk<strong>en</strong>bond <strong>en</strong> in<br />

VN-verband in de eerste helft van de twintigste eeuw, terwijl in paragraaf 2.3.2 e<strong>en</strong> korte<br />

schets werd gegev<strong>en</strong> van de inspanning<strong>en</strong> van de EU op dit terrein. Onderhavige<br />

paragraaf gaat nader in op de meest rec<strong>en</strong>te regeling<strong>en</strong> van de VN <strong>en</strong> de EU met<br />

betrekking tot de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, respectievelijk het Protocol ter<br />

voorkoming, bestrijding <strong>en</strong> bestraffing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de Council framework decision on<br />

combating trafficking in human beings. Beide regeling<strong>en</strong> zijn van belang voor <strong>en</strong> van<br />

invloed op het Nederlandse beleid terzake. In zijn antwoord op Kamervrag<strong>en</strong> van de<br />

Partij van de Arbeid zei de Minister van SoZaWe daarover: 56 “Uitvoering van het VNprotocol<br />

inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> van het in voorbereiding zijnde EU-Kaderbesluit<br />

inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zal leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verdergaande (dan voorgesteld in de partiële<br />

wijziging zedelijkheidswetgeving, zoals hierbov<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>; Bureau NRM) uitbreiding<br />

van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel tot andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting: gedwong<strong>en</strong> arbeid of<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, slavernij of daarop gelijk<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong>, onderworp<strong>en</strong>heid of de verwijdering<br />

van organ<strong>en</strong>.”<br />

2.10.1 Het VN-<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol<br />

In vervolg op eerder g<strong>en</strong>oemde internationale verdrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong>, is in VNverband<br />

voortzetting gegev<strong>en</strong> aan het voornem<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op krachtige wijze te<br />

bestrijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan te pakk<strong>en</strong>. Dit werd niet alle<strong>en</strong> ingegev<strong>en</strong> door het almaar in ernst <strong>en</strong><br />

omvang groei<strong>en</strong>de probleem van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook doordat er - ondanks e<strong>en</strong><br />

55 Memorie van toelichting, TK 2000 - 2001, 27 745, nr. 3, waarin wordt verwez<strong>en</strong> naar het<br />

Geme<strong>en</strong>schappelijk optred<strong>en</strong> inzake bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> seksuele uitbuiting van<br />

kinder<strong>en</strong> d.d. 24 februari 1997, titel II, onderdeel A, aanhef <strong>en</strong> (ii), PbEG L 063, 04/03/1997 P. 0002<br />

- 0006. In het Geme<strong>en</strong>schappelijk optred<strong>en</strong> is de uitbreiding van de rechtsmacht niet beperkt tot<br />

zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong> gepleegd jeg<strong>en</strong>s minderjarig<strong>en</strong>, maar is deze algeme<strong>en</strong> geformuleerd. In de<br />

Memorie van toelichting wordt dit Geme<strong>en</strong>schappelijk optred<strong>en</strong> weliswaar aangehaald als de<br />

bron van onderhavig wijzigingsvoorstel, maar wordt deze zonder verdere toelichting beperkt tot<br />

minderjarige slachtoffers.<br />

56 Antwoord<strong>en</strong> op vrag<strong>en</strong> van de led<strong>en</strong> Arib, Bussemaker <strong>en</strong> Middel (all<strong>en</strong> PvdA) door de Minister<br />

van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid, mede nam<strong>en</strong>s de Minister van Justitie <strong>en</strong> de<br />

Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong> Sport over de handel in jonge voetballers, d.d.<br />

12 juli 2001, TK 2000-2001, Aanhangsel van de Handeling<strong>en</strong>.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 43<br />

veelheid aan internationale docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met regels <strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> ter bestrijding van de<br />

exploitatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> - ge<strong>en</strong> universeel <strong>en</strong> allesomvatt<strong>en</strong>d instrum<strong>en</strong>t bestond op dit<br />

terrein, waarin alle aspect<strong>en</strong> van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangepakt. Derhalve is in relatief<br />

korte tijd 57 het Protocol inzake de prev<strong>en</strong>tie, bestrijding <strong>en</strong> bestraffing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, in het<br />

bijzonder vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> kinderhandel tot stand gekom<strong>en</strong>. 58 Dit protocol (verder te<br />

noem<strong>en</strong>: het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol) is e<strong>en</strong> aanvulling op het VN-Verdrag teg<strong>en</strong><br />

transnationale georganiseerde misdaad. 59 Voor koppeling van het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol<br />

aan dit verdrag is gekoz<strong>en</strong> vanuit de optiek dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ernstige<br />

sch<strong>en</strong>ding betek<strong>en</strong>t van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> van de slachtoffers, maar ook - <strong>en</strong> in<br />

to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate - moet word<strong>en</strong> beschouwd als e<strong>en</strong> terrein waarop de internationale,<br />

georganiseerde criminaliteit actief is. De betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> interesse van die<br />

georganiseerde misdaad hangt <strong>en</strong>erzijds sam<strong>en</strong> met het (veelal gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de)<br />

karakter van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, anderzijds met de <strong>en</strong>orme winst<strong>en</strong> die ermee te behal<strong>en</strong> zijn.<br />

Voor e<strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong>d optred<strong>en</strong> ter voorkoming <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, aldus<br />

de preambule bij het protocol, is e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e, internationale aanpak in de land<strong>en</strong> van<br />

herkomst, doorvoer <strong>en</strong> bestemming vereist, met inbegrip van maatregel<strong>en</strong> om deze<br />

handel te voorkom<strong>en</strong>, de handelar<strong>en</strong> te bestraff<strong>en</strong> <strong>en</strong> de slachtoffers van deze handel te<br />

bescherm<strong>en</strong>. De bijzondere aard <strong>en</strong> het karakter van het probleem rechtvaardig<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

dergelijke allesomvatt<strong>en</strong>de aanpak, waarbij internationale sam<strong>en</strong>werking voorop staat.<br />

Het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol bevat dan ook, net zoals ook de beide andere (ontwerp)<br />

protocoll<strong>en</strong> op hun terrein, bepaling<strong>en</strong> met betrekking tot prev<strong>en</strong>tie, strafbaarstelling,<br />

internationale sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> informatievoorzi<strong>en</strong>ing aan het publiek op het terrein<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, alsmede met betrekking tot de bescherming van <strong>en</strong> bijstand aan<br />

slachtoffers van dit misdrijf. Met name met betrekking tot dit laatste is het protocol erg<br />

vooruitstrev<strong>en</strong>d in vergelijking tot regeling<strong>en</strong> die tot op hed<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgesteld.<br />

Het onderligg<strong>en</strong>de verdrag, op zijn beurt, voorziet in algem<strong>en</strong>e regels met betrekking tot<br />

het ontnem<strong>en</strong> van criminele winst<strong>en</strong> <strong>en</strong> het witwass<strong>en</strong> van geld. Met name deze regels<br />

moet<strong>en</strong> de voedingsbodem - het materiële gewin - van de transnationale, georganiseerde<br />

misdaad wegnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> de opsporing <strong>en</strong> vervolging daarvan vergemakkelijk<strong>en</strong>. Verder<br />

zijn in het verdrag maatregel<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ter bescherming van getuig<strong>en</strong>.<br />

Naast dit pluriforme karakter van het protocol - in sam<strong>en</strong>hang met het onderligg<strong>en</strong>de<br />

verdrag - is het bijzondere daarvan voorts dat het voor het eerst is dat in internationaal<br />

57 Het besluit werd g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in G<strong>en</strong>eral Assembly Resolution 53/111 van 9 december 1998; in<br />

november 2000 was het finale docum<strong>en</strong>t gereed.<br />

58 New York, 15 november 2000, opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Tractat<strong>en</strong>blad, jaargang 2001 nr. 69.<br />

59 Opvraagbaar via www.odccp.org/palermo/convmain.html. Dit verdrag k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> drietal<br />

protocoll<strong>en</strong>. Naast het reeds g<strong>en</strong>oemde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol betreft dit het Protocol teg<strong>en</strong> de<br />

smokkel van migrant<strong>en</strong> over land, over zee <strong>en</strong> in de lucht, New York, 15 november 2000, opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

in het Tractat<strong>en</strong>blad, jaargang 2001 nr. 70 (verder te noem<strong>en</strong>: het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelprotocol) <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

Protocol against the illicit manufacturing of and trafficking in firearms, their parts and compon<strong>en</strong>ts and<br />

ammunition. De onderhandeling<strong>en</strong> over dit laatste protocol zijn ev<strong>en</strong>wel nog niet afgerond, zodat<br />

het protocol nog niet ter ondertek<strong>en</strong>ing op<strong>en</strong>staat. De bedoelde koppeling komt tot uiting in het<br />

feit dat het verdrag zelf meer algem<strong>en</strong>e bepaling<strong>en</strong> inzake sam<strong>en</strong>werking, bestrijding, prev<strong>en</strong>tie,<br />

technische <strong>en</strong> juridische bijstand bevat, terwijl de protocoll<strong>en</strong> deze bepaling<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong> met<br />

specifieke regeling<strong>en</strong> op de desbetreff<strong>en</strong>de terrein<strong>en</strong>. De protocoll<strong>en</strong> zijn voorts op soortgelijke<br />

wijze geredigeerd <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gelez<strong>en</strong> <strong>en</strong> toegepast word<strong>en</strong> in combinatie met het verdrag.

44 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

verband, met universele reikwijdte, e<strong>en</strong> definitie van het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is<br />

vastgelegd. Die definitie is beduid<strong>en</strong>d ruimer dan de betek<strong>en</strong>is die mom<strong>en</strong>teel in<br />

Nederland aan het begrip m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt gegev<strong>en</strong>. 60 Naast uitbuiting in de<br />

prostitutie <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van seksuele uitbuiting, verstaat het protocol onder<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ook andere vorm<strong>en</strong> van sociaal-economische uitbuiting (uitbuiting in de<br />

vorm van gedwong<strong>en</strong> arbeid, zowel betaald als onbetaald), slavernij <strong>en</strong> daarop gelijk<strong>en</strong>de<br />

situaties, alsmede gedwong<strong>en</strong> orgaandonatie.<br />

Het verdrag <strong>en</strong> de protocoll<strong>en</strong> zijn internationaal-rechtelijke instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> bind<strong>en</strong> als<br />

zodanig <strong>en</strong>kel de stat<strong>en</strong> die ze hebb<strong>en</strong> geratificeerd. Individu<strong>en</strong> word<strong>en</strong> er niet door<br />

gebond<strong>en</strong>. Ratificatie van de protocoll<strong>en</strong> is <strong>en</strong>kel mogelijk als ook het onderligg<strong>en</strong>de<br />

verdrag is geratificeerd. Het verdrag, het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel- <strong>en</strong> het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelprotocol<br />

werd<strong>en</strong> ter ondertek<strong>en</strong>ing op<strong>en</strong>gesteld tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> speciale confer<strong>en</strong>tie in Palermo, van 12<br />

tot <strong>en</strong> met 15 december 2000. Reeds tijd<strong>en</strong>s die confer<strong>en</strong>tie ondertek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vele land<strong>en</strong><br />

het verdrag <strong>en</strong> de beide protocoll<strong>en</strong>. 61 Nederland was e<strong>en</strong> van die land<strong>en</strong>. Ondertek<strong>en</strong>ing<br />

is de eerste stap op weg naar ratificatie <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dan ook dat het ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong>de land<br />

instemt met de voorligg<strong>en</strong>de tekst <strong>en</strong> voorbereiding<strong>en</strong> zal moet<strong>en</strong> treff<strong>en</strong> in de nationale<br />

wetgeving <strong>en</strong> het nationale beleid, t<strong>en</strong>einde deze na ratificatie in de pas te lat<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> met<br />

de aangegane verplichting<strong>en</strong>. Ondertek<strong>en</strong>ing impliceert voorts dat de morele plicht<br />

bestaat tot het mom<strong>en</strong>t van ratificatie zoveel mogelijk te handel<strong>en</strong> naar de letter <strong>en</strong> de<br />

geest van het verdrag.<br />

Voor wat betreft het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol zal Nederland derhalve moet<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> op<br />

welke wijze de Nederlandse wetgeving <strong>en</strong> het Nederlandse beleid op het terrein van de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel aanpassing behoev<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde ratificatie van het protocol<br />

mogelijk te mak<strong>en</strong>. De uitbreiding van de definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel alle<strong>en</strong> al betek<strong>en</strong>t<br />

dat in strafbaarstelling van alle andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting, van slavernij <strong>en</strong> van<br />

gedwong<strong>en</strong> orgaandonatie moet word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in aansluiting daarop in<br />

maatregel<strong>en</strong> ter bescherming van de slachtoffers van deze vorm<strong>en</strong> van uitbuiting,<br />

alsmede in prev<strong>en</strong>tieve maatregel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> eerste stap in die richting is reeds gezet door<br />

indi<strong>en</strong>ing van het wetsvoorstel partiële wijziging zedelijkheidswetgeving, waardoor ook<br />

andere vorm<strong>en</strong> van seksuele uitbuiting (dan prostitutie) binn<strong>en</strong> het bereik van het<br />

Wetboek van Strafrecht zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht. De vraag die mom<strong>en</strong>teel gesteld di<strong>en</strong>t<br />

60 In de Nederlandse vertaling luidt de VN-definitie: het werv<strong>en</strong>, vervoer<strong>en</strong>, overdrag<strong>en</strong>,<br />

onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> of ontvang<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> door middel van bedreiging met of gebruik van geweld<br />

of andere vorm<strong>en</strong> van dwang, ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik, misbruik van e<strong>en</strong><br />

kwetsbare positie of het gev<strong>en</strong> of aanvaard<strong>en</strong> van geld of voordel<strong>en</strong> ter verkrijging van de<br />

instemming van e<strong>en</strong> persoon die gezag over e<strong>en</strong> andere persoon heeft, met het oog op uitbuiting.<br />

Uitbuiting omvat op zijn minst uitbuiting van de prostitutie van ander<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van<br />

seksuele uitbuiting, gedwong<strong>en</strong> arbeid of di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, slavernij <strong>en</strong> met slavernij gelijk te<br />

stell<strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong>, lijfeig<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> het wegnem<strong>en</strong> van organ<strong>en</strong>.<br />

61 Verspreid over de confer<strong>en</strong>tiedag<strong>en</strong>, hadd<strong>en</strong> aan het eind van de bije<strong>en</strong>komst in Palermo 123<br />

land<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Europese Unie het verdrag ondertek<strong>en</strong>d, terwijl het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol door 83<br />

land<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Europese Unie <strong>en</strong> het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelprotocol door 80 land<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Europese Unie<br />

werd<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d. Sinds de confer<strong>en</strong>tie in Palermo hebb<strong>en</strong>, blijk<strong>en</strong>s de lijst<strong>en</strong> met<br />

ondertek<strong>en</strong>aars bij beide protocoll<strong>en</strong> (Trb. 2001, nr. 69, respectievelijk Trb. 2001, nr. 70), nog drie<br />

land<strong>en</strong> beide protocoll<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d. Verdrag <strong>en</strong> beide protocoll<strong>en</strong> staan nog op<strong>en</strong> ter<br />

ondertek<strong>en</strong>ing tot <strong>en</strong> met 12 december <strong>2002</strong>.

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 45<br />

te word<strong>en</strong> is of de viger<strong>en</strong>de wet- <strong>en</strong> regelgeving ook voldoet ter naleving van de<br />

verplichting<strong>en</strong> die het protocol verder oplegt.<br />

Het verdrag treedt eerst in werking nadat veertig land<strong>en</strong> het hebb<strong>en</strong> geratificeerd. Voor<br />

beide protocoll<strong>en</strong> geldt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> aantal van veertig ratificer<strong>en</strong>de land<strong>en</strong>, alvor<strong>en</strong>s ze<br />

in werking kunn<strong>en</strong> tred<strong>en</strong>. Uiteraard di<strong>en</strong>t daartoe eerst het onderligg<strong>en</strong>de verdrag in<br />

werking te zijn getred<strong>en</strong>.<br />

2.10.2 Het EU-Kaderbesluit<br />

Ook binn<strong>en</strong> EU-verband bestaat al <strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> verhoogde aandacht voor het verschijnsel<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Vanwege het m<strong>en</strong>sonter<strong>en</strong>de karakter ervan, gerelateerd aan de<br />

structurele aard waarin het zich voordoet <strong>en</strong> de mate waarin de land<strong>en</strong> van de EU <strong>en</strong> haar<br />

kandidaat-lidstat<strong>en</strong> erdoor getroff<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, blijft het probleem ook binn<strong>en</strong> de EU<br />

voorwerp van constante zorg <strong>en</strong> is het tot politieke prioriteit verhev<strong>en</strong>. 62 Daarbij is mede<br />

bepal<strong>en</strong>d dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel e<strong>en</strong> belangrijke vorm van internationale, georganiseerde<br />

criminaliteit wordt g<strong>en</strong>oemd. Derhalve wordt e<strong>en</strong> reeks van maatregel<strong>en</strong> noodzakelijk<br />

geacht, waaronder prev<strong>en</strong>tieve maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> om ervoor te zorg<strong>en</strong> dat de<br />

betrokk<strong>en</strong> slachtoffers word<strong>en</strong> beschermd <strong>en</strong> bijgestaan.<br />

Hoewel er met betrekking tot beleid <strong>en</strong> wetgeving op het terrein van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

binn<strong>en</strong> de lidstat<strong>en</strong> reeds vele initiatiev<strong>en</strong> zijn ontplooid sinds het Geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

optred<strong>en</strong> van 24 februari 1997, 63 constateert de Europese Commissie dat bestaande<br />

discrepanties <strong>en</strong> diverg<strong>en</strong>ties daarin het in de praktijk moeilijk mak<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> tot<br />

doeltreff<strong>en</strong>de justitiële sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> doeltreff<strong>en</strong>de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de<br />

rechtshandhavingsinstanties op deze gebied<strong>en</strong>. De Commissie acht dat e<strong>en</strong><br />

onbevredig<strong>en</strong>de situatie, die moet word<strong>en</strong> opgelost. Zij doet dit in haar meest rec<strong>en</strong>te<br />

initiatief op het terrein, (het voorstel voor) de Council framework decision on combating<br />

trafficking in human beings, verder te noem<strong>en</strong>: het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 64 Tot dit<br />

initiatief is beslot<strong>en</strong>, omdat de Commissie er van is uitgegaan dat de hoofdred<strong>en</strong> voor het<br />

niet bereik<strong>en</strong> van haar doelstelling<strong>en</strong> bij de t<strong>en</strong>uitvoerlegging van het Geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

optred<strong>en</strong> van 1997 moet word<strong>en</strong> gezocht in het ontbrek<strong>en</strong> van geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

vastgelegde definities, strafbaarstelling <strong>en</strong> straff<strong>en</strong> in de strafwetgeving van de lidstat<strong>en</strong>. 65<br />

62 European Commission: Trafficking in wom<strong>en</strong>; The misery behind the fantasy: from poverty to<br />

sex slavery. A compreh<strong>en</strong>sive European strategy (Brussels, 8 May 2001). Het docum<strong>en</strong>t is te<br />

vind<strong>en</strong> op navolg<strong>en</strong>de web-site: www.europa.eu.int/comm/employm<strong>en</strong>t_social/<br />

equ_opp/index_<strong>en</strong>.htm.<br />

63 Joint Action of 24 February 1997, 97/154/JHA, concerning action to combat trafficking in human<br />

beings and sexual exploitation of childr<strong>en</strong>. Het doel van dit Geme<strong>en</strong>schappelijk optred<strong>en</strong> is<br />

algem<strong>en</strong>e regels te stell<strong>en</strong> op het betreff<strong>en</strong>de terrein, t<strong>en</strong>einde bij te drag<strong>en</strong> aan de strijd teg<strong>en</strong><br />

bepaalde vorm<strong>en</strong> van illegale immigratie <strong>en</strong> de juridische sam<strong>en</strong>werking in strafzak<strong>en</strong> te<br />

verbeter<strong>en</strong>. Daartoe schrijft het Geme<strong>en</strong>schappelijk optred<strong>en</strong> onder meer voor dat de lidstat<strong>en</strong> in<br />

hun nationale wetgeving het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar stell<strong>en</strong>, dat maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

voorzi<strong>en</strong> op het terrein van opsporing <strong>en</strong> ontneming van wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel <strong>en</strong><br />

dat wordt voorzi<strong>en</strong> in maatregel<strong>en</strong> met betrekking tot adequate bijstand aan <strong>en</strong> bescherming van<br />

slachtoffers <strong>en</strong> hun familie <strong>en</strong> met betrekking tot adequate bescherming van getuig<strong>en</strong>.<br />

64 Europese Commissie, 22 januari 2001 COM(2000) 854 final /2 - 2001/0024 (CNS).<br />

65 Naast het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> voorstel voor e<strong>en</strong> Framework decision<br />

opgesteld op het terrein van de bestrijding van seksuele uitbuiting van kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kinderpornografie, met soortgelijk doel. Het betreft Europese Commissie, 22 januari 2001

46 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is weliswaar in vrij algem<strong>en</strong>e bewoording<strong>en</strong> opgesteld,<br />

maar legt de lidstat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal zeer concrete verplichting<strong>en</strong> op. Zo di<strong>en</strong><strong>en</strong> de lidstat<strong>en</strong><br />

maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde de handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met het oogmerk van seksuele<br />

uitbuiting, maar ook met het oogmerk van uitbuiting op arbeidsgebied, strafbaar te<br />

stell<strong>en</strong>. In het besluit zelf wordt hiertoe e<strong>en</strong> definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gegev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in de<br />

Memorie van toelichting bij het Kaderbesluit wordt vervolg<strong>en</strong>s aangegev<strong>en</strong> dat de<br />

gehanteerde omschrijving de kernelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> weerspiegelt van de beschrijving die de<br />

definitie vormt in het VN- m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol. Voorts wordt daarbij hantering van<br />

(e<strong>en</strong> vorm van) dwang, geweld of misleiding verondersteld, alsmede e<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>de<br />

sch<strong>en</strong>ding van grondrecht<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong>e, hetge<strong>en</strong> de kern vormt van de uitbuiting.<br />

Vervolg<strong>en</strong>s legt het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel minimum maximumstraff<strong>en</strong> vast, zowel<br />

voor e<strong>en</strong>voudige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als voor het geval zich strafverzwar<strong>en</strong>de<br />

omstandighed<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>, <strong>en</strong> wordt aandacht besteed aan de aansprakelijkheid <strong>en</strong><br />

bestraffing van rechtsperson<strong>en</strong> in geval van (betrokk<strong>en</strong>heid bij) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Met het oog op het vere<strong>en</strong>voudig<strong>en</strong> <strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> van de mogelijkhed<strong>en</strong> het misdrijf<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te kunn<strong>en</strong> opspor<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> verder regels gesteld met<br />

betrekking tot de rechtsmacht van de lidstat<strong>en</strong> in geval van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> met<br />

betrekking tot justitiële sam<strong>en</strong>werking terzake van rechtsbijstand <strong>en</strong> uitlevering.<br />

Tot slot wordt hier vermeld dat het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel de lidstat<strong>en</strong> verplicht<br />

ervoor te zorg<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel de nodige rechtsbescherming<br />

g<strong>en</strong>iet <strong>en</strong> voor gerechtelijke procedures in aanmerking komt. Deze verplichting, die<br />

slechts in zeer algem<strong>en</strong>e bewoording<strong>en</strong> is gesteld, heeft de United Nations High<br />

Commissioner for Human Rights <strong>en</strong> de United Nations High Commissioner for<br />

Refugees - <strong>en</strong> in hun kielzog e<strong>en</strong> groot aantal NGO’s - aanleiding gegev<strong>en</strong> er bij de<br />

Commissie <strong>en</strong> de lidstat<strong>en</strong> op aan te dring<strong>en</strong> in het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel meer <strong>en</strong><br />

specifieke aandacht te bested<strong>en</strong> aan de bescherming van slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>. 66 Naar<br />

hun m<strong>en</strong>ing voorziet het Kaderbesluit daarin namelijk onvoldo<strong>en</strong>de. Het ontbrek<strong>en</strong> van -<br />

in hun optiek - zelfs maar basale bescherm<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> voor slachtoffers <strong>en</strong><br />

getuig<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel betek<strong>en</strong>t volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> dat het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op<br />

dat punt niet voldoet aan de meest elem<strong>en</strong>taire, gevestigde internationale standaards. In<br />

EU-verband opgestelde algem<strong>en</strong>e regels op het terrein van getuige- <strong>en</strong><br />

slachtofferbescherming 67 houd<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de rek<strong>en</strong>ing met het specifieke karakter van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> volstaan derhalve naar de m<strong>en</strong>ing van de Hoge Commissariss<strong>en</strong> niet.<br />

Ook wordt e<strong>en</strong> bepaling gemist die inhoudt dat niet uitgeslot<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> dat<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel e<strong>en</strong> beroep kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> op bescherming als vluchteling<br />

of asielzoeker, ook al zal daarvoor vermoedelijk slechts in uitzonderlijke gevall<strong>en</strong><br />

COM(2000) 854 final /2 - 2001/0025 (CNS). Ook dit is e<strong>en</strong> uitvloeisel van het Geme<strong>en</strong>schappelijk<br />

optred<strong>en</strong> uit 1997, dat immers niet alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook seksuele exploitatie van<br />

kinder<strong>en</strong> betrof.<br />

66 Observations by the United Nations High Commissioner for Human Rights and the United<br />

Nations High Commissioner for Refugees on the Proposal for an EU Council Framework<br />

Decision on Combating Trafficking in Human Beings, 27 June 2001, alsmede NGO<br />

Recomm<strong>en</strong>dations over het ontwerp Kaderbesluit (Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de (internationale) NGO’s<br />

(2001)).<br />

67 Onder meer het Kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie d.d. 15 maart 2001 inzake de status van<br />

het slachtoffer in de strafprocedure (Pb. L 082, d.d. 22 maart 2001).

2 wet- <strong>en</strong> regelgeving in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 47<br />

aanleiding gevond<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Normalerwijze volstaat het feit dat iemand<br />

slachtoffer is van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel namelijk niet om e<strong>en</strong> gerechtvaardigd beroep te do<strong>en</strong> op<br />

e<strong>en</strong> vluchteling<strong>en</strong>status, aldus de Hoge Commissariss<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijke, beperkte,<br />

aanpak van de problematiek in het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verschilt van die in het<br />

VN- m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelprotocol <strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verzwakking van de relatie<br />

tuss<strong>en</strong> beide instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, m<strong>en</strong><strong>en</strong> de Hoge Commissariss<strong>en</strong>. De Commissie <strong>en</strong> de<br />

lidstat<strong>en</strong> wordt derhalve in overweging gegev<strong>en</strong> in het Kaderbesluit concrete bepaling<strong>en</strong><br />

op te nem<strong>en</strong>, die voorzi<strong>en</strong> in regels met betrekking tot bescherming <strong>en</strong> bijstand van<br />

slachtoffers, bescherming van getuig<strong>en</strong>, maar ook met betrekking tot repatriëring <strong>en</strong><br />

prev<strong>en</strong>tie, alsmede met betrekking tot non-discriminatie van slachtoffers <strong>en</strong> bescherming<br />

van asielrecht<strong>en</strong>. Op deze wijze zou het Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in overe<strong>en</strong>stemming<br />

word<strong>en</strong> gebracht met geld<strong>en</strong>de internationale minimumstandaards op die terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zou het Kaderbesluit daadwerkelijk de verplichting uit het VN-<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol<br />

uitwerk<strong>en</strong>, zoals de Memorie van toelichting bij het Kaderbesluit als int<strong>en</strong>tie vermeldt.<br />

Het verzoek van de beide Hoge VN Commissariss<strong>en</strong> kwam in e<strong>en</strong> vrij laat stadium van de<br />

onderhandeling<strong>en</strong> over de ontwerptekst van het Kaderbesluit. Tijd<strong>en</strong>s de Europese Raad<br />

voor Justitie <strong>en</strong> Binn<strong>en</strong>landse Aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> op 28 <strong>en</strong> 29 mei 2001 werd namelijk<br />

reeds overe<strong>en</strong>stemming bereikt over de belangrijkste bepaling<strong>en</strong> uit het Kaderbesluit,<br />

met uitzondering van de te stell<strong>en</strong> maximumstraff<strong>en</strong> op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De discussie<br />

heeft zich daarna geconc<strong>en</strong>treerd op de vormgeving van e<strong>en</strong> stelsel van minimum<br />

maximumstraff<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de JBZ-Raad van 27 <strong>en</strong> 28 september 2001 werd vervolg<strong>en</strong>s<br />

e<strong>en</strong> politiek accoord bereikt over het gehele Kaderbesluit. Definitieve vaststelling zal<br />

geschied<strong>en</strong> onder Spaans voorzitterschap in de eerste helft van <strong>2002</strong>.<br />

Voor zover valt na te gaan hebb<strong>en</strong> de aanbeveling<strong>en</strong> van de beide Hoge VN<br />

Commissariss<strong>en</strong> <strong>en</strong> de NGO’s niet meer geleid tot concrete aanpassing<strong>en</strong> in het concept-<br />

Kaderbesluit. De omstandigheid echter dat het Kaderbesluit relatief weinig aandacht<br />

sch<strong>en</strong>kt aan de positie van het slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel betek<strong>en</strong>t niet, aldus de<br />

Minister van Justitie in e<strong>en</strong> brief aan de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, 68 dat<br />

binn<strong>en</strong> Europa het belang van e<strong>en</strong> adequate beschermingsomvang niet wordt ingezi<strong>en</strong>.<br />

In e<strong>en</strong> nadere uitleg hieromtr<strong>en</strong>t wordt aangegev<strong>en</strong> dat de bepaling inzake de<br />

bescherming van <strong>en</strong> bijstand aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het Kaderbesluit<br />

weliswaar sober is, maar dat e<strong>en</strong> zeer grote meerderheid van de lidstat<strong>en</strong> het niet juist<br />

achtte om in dit specifieke Kaderbesluit, dat primair is gericht op de strafrechtelijke<br />

aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, bepaling<strong>en</strong> op te nem<strong>en</strong> inzake voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die verder gaan dan de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het algem<strong>en</strong>e<br />

Kaderbesluit inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure <strong>en</strong> die bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

buit<strong>en</strong> het beperkte bestek (namelijk de strafrechtelijke aanpak) van dit Kaderbesluit<br />

ligg<strong>en</strong>. Met verwijzing naar de Haagse Verklaring <strong>en</strong> het VN-<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol<br />

wordt voorts nog gewez<strong>en</strong> op de daaruit voortvloei<strong>en</strong>de verplichting voor de lidstat<strong>en</strong><br />

van de EU de daarin opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> bepaling<strong>en</strong> inzake bescherming van <strong>en</strong> bijstand aan<br />

68 Brief d.d. 21 december 2001; archief Bureau NRM. Deze brief was e<strong>en</strong> antwoord op e<strong>en</strong> eerder, bij<br />

schrijv<strong>en</strong> d.d. 15 augustus 2001, door de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> gedaan verzoek tot<br />

verduidelijking van het Nederlandse standpunt in dez<strong>en</strong>, zulks naar aanleiding van de interv<strong>en</strong>tie<br />

van de Hoge Commissariss<strong>en</strong>.

48 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel na te lev<strong>en</strong>. En, zo besluit de Minister, “Het kaderbesluit<br />

inzake de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zoals het thans luidt, staat er niet aan in de weg<br />

dat de bescherming <strong>en</strong> ondersteuning van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Europa op<br />

voldo<strong>en</strong>de niveau kom<strong>en</strong>.”

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

3.1 Inleiding<br />

In dit hoofdstuk staan de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> het haar<br />

ondersteun<strong>en</strong>de Bureau NRM c<strong>en</strong>traal. Eerst wordt ingegaan op de voorgeschied<strong>en</strong>is<br />

van de rapporteursfunctie op het terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (§ 3.2). Algeme<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d<br />

is dat pleidooi<strong>en</strong> daarvoor in de jar<strong>en</strong> 1990 <strong>en</strong> de zog<strong>en</strong>aamde Haagse Verklaring van<br />

1997 in die voorgeschied<strong>en</strong>is e<strong>en</strong> belangrijke rol hebb<strong>en</strong> gespeeld. Minder bek<strong>en</strong>d is dat<br />

er al bijna 100 jaar geled<strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> zijn geweest die in zekere zin als voorgangers van<br />

het huidige Bureau NRM kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd.<br />

Vervolg<strong>en</strong>s wordt de blik op het hed<strong>en</strong> gericht <strong>en</strong> wordt in paragraaf 3.3 ingegaan op de<br />

aanstelling van de huidige <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>. Voorts wordt aandacht<br />

besteed aan het onderzoeksterrein <strong>en</strong> de taakopdracht van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (§ 3.4). Daarbij kom<strong>en</strong> ook aan bod mogelijke uitbreiding<strong>en</strong> in verband<br />

met in Hoofdstuk 2 beschrev<strong>en</strong> nationale <strong>en</strong> internationale ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied<br />

van wet- <strong>en</strong> regelgeving. Nadat is ingegaan op de onafhankelijke positie <strong>en</strong> de<br />

bevoegdhed<strong>en</strong> van het Bureau NRM (§ 3.5) <strong>en</strong> op de werkzaamhed<strong>en</strong> van het Bureau tot<br />

nog toe (§ 3.6), wordt ter afronding van het onderhavige hoofdstuk aandacht besteed aan<br />

nationaal rapporteurs in andere land<strong>en</strong> (§ 3.7).<br />

3.2 Voorgangers van het Bureau NRM<br />

In de in Hoofdstuk 1 vermelde Internationale regeling inzake de bestrijding van d<strong>en</strong><br />

zoog<strong>en</strong>aamd<strong>en</strong> handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes uit 1904 verplichtt<strong>en</strong> de deelnem<strong>en</strong>de<br />

regering<strong>en</strong> zich e<strong>en</strong> afzonderlijke autoriteit te belast<strong>en</strong> met het bije<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />

informatie omtr<strong>en</strong>t vrouw<strong>en</strong>handel. Nederland gaf uitvoering aan deze verplichting door<br />

in 1908 het Rijksbureau tot het verzamel<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s omtr<strong>en</strong>t d<strong>en</strong> zoog<strong>en</strong>aamd<strong>en</strong> handel in<br />

vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes in te stell<strong>en</strong> (KB d.d. 13 maart 1908, Stb. No. 85). Dit Rijksbureau zou<br />

als de vroege voorloper van het Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> beschouwd<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het Rijksbureau richtte zich in de praktijk echter met name op de<br />

‘ontuchtige uitgav<strong>en</strong>’, die ook binn<strong>en</strong> zijn taakveld viel<strong>en</strong>. Voor wat betreft<br />

vrouw<strong>en</strong>handel kan het Rijksbureau dan ook ge<strong>en</strong> daver<strong>en</strong>d succes g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong><br />

(Haveman, 1998). Het werd na de Tweede Wereldoorlog weer opgehev<strong>en</strong>.<br />

Naast dit officiële regeringsbureau war<strong>en</strong> er ook soortgelijke particuliere initiatiev<strong>en</strong>,<br />

zoals bijvoorbeeld het <strong>Nationaal</strong> informatie-bureau tot bescherming van vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes,<br />

waarmee het Rijksbureau werd geacht sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>. Dit particuliere bureau, dat e<strong>en</strong><br />

initiatief was vanuit de abolitionistische hoek, 1 was in bepaalde opzicht<strong>en</strong> succesvoller<br />

1 Abolitionist<strong>en</strong> streefd<strong>en</strong> (<strong>en</strong> strev<strong>en</strong>) volledige uitbanning van prostitutie na. Niet in de eerste<br />

plaats door prostitutie als zodanig te bestrijd<strong>en</strong>, maar veeleer door zich te kant<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> elke<br />

exploitatie van prostitutie. De abolitionist<strong>en</strong> ijverd<strong>en</strong> dan ook voor afschaffing van de<br />

staatsbemoei<strong>en</strong>is met prostitutie via het reglem<strong>en</strong>teringsstelsel. Reglem<strong>en</strong>tering was in hun<br />

optiek e<strong>en</strong> vorm van wettelijk gereguleerde slavernij (Haveman, 1998).

50 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

dan het Rijksbureau. Het informatie-bureau verzamelde onder meer adress<strong>en</strong> van<br />

verdachte pand<strong>en</strong>, maar ook van person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> die zich met hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong><br />

informatievoorzi<strong>en</strong>ing bezig hield<strong>en</strong>. Concrete cijfers over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kwam<strong>en</strong> niet<br />

voor in de onderzoeksresultat<strong>en</strong>, maar wel indicaties voor de aanzi<strong>en</strong>lijke omvang ervan,<br />

alsmede informatie over de wijze van ronsel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de aard <strong>en</strong> mechanism<strong>en</strong> van<br />

uitbuiting.<br />

Na de opheffing van het Rijksbureau werd de Minister van Justitie aangewez<strong>en</strong> als “de<br />

autoriteit, belast met het bije<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van alle gegev<strong>en</strong>s omtr<strong>en</strong>t vrouw<strong>en</strong>handel” (KB<br />

d.d. 9 oktober 1948, Stb. No. I 445). Bij Reglem<strong>en</strong>t d.d. 17 juni 1949, No. 3001, legde de<br />

minister deze taak in hand<strong>en</strong> van de C<strong>en</strong>trale ter bestrijding van de handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de handel in ontuchtige uitgav<strong>en</strong>. Deze C<strong>en</strong>trale werd belast met de<br />

bestrijding van de handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>, zoals geregeld in de internationale<br />

afsprak<strong>en</strong> uit 1904, 1910 <strong>en</strong> 1921. Concreet hield dat in dat de C<strong>en</strong>trale, die overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />

sectie was van de Afdeling Politie van het Ministerie van Justitie, gegev<strong>en</strong>s moest<br />

verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> rangschikk<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t process<strong>en</strong>-verbaal, strafvervolging<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

rechterlijke uitsprak<strong>en</strong> inzake handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>. Ook moest<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s<br />

word<strong>en</strong> verzameld over person<strong>en</strong> die werd<strong>en</strong> verdacht van vrouw<strong>en</strong>- <strong>en</strong> kinderhandel.<br />

Voorts werd de C<strong>en</strong>trale belast met het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van bijstand bij onderzoek <strong>en</strong> het do<strong>en</strong><br />

van onderzoek naar vrouw<strong>en</strong>- <strong>en</strong> kinderhandel. Zulks op verzoek van de procureursg<strong>en</strong>eraal<br />

of de directeur<strong>en</strong> van politie. T<strong>en</strong>einde haar tak<strong>en</strong> uit te kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> was<br />

bepaald dat de C<strong>en</strong>trale afschrift<strong>en</strong> ontving van terzake van handel opgemaakte<br />

process<strong>en</strong>-verbaal, maar ook het volledige strafdossier, nadat de strafzaak was geëindigd.<br />

Ook kon de C<strong>en</strong>trale zelf om informatie verzoek<strong>en</strong> bij justitie- <strong>en</strong> politie-autoriteit<strong>en</strong>. De<br />

C<strong>en</strong>trale di<strong>en</strong>de jaarlijks te rapporter<strong>en</strong>, maar indi<strong>en</strong> zij tuss<strong>en</strong>tijds beschikte over<br />

gegev<strong>en</strong>s die van belang war<strong>en</strong> voor de opsporing <strong>en</strong> vervolging van handel in vrouw<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>, werd zij geacht de justitiële <strong>en</strong> politie-autoriteit<strong>en</strong> daarover in te licht<strong>en</strong>.<br />

Naast de formeel vastgelegde sam<strong>en</strong>werking op deze wijze tuss<strong>en</strong> de C<strong>en</strong>trale <strong>en</strong> politie<br />

<strong>en</strong> justitie, werd de C<strong>en</strong>trale verder geacht sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> met alle organisaties<br />

werkzaam op het gebied van de bestrijding van handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>. Dit<br />

betrof met name particuliere initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> instanties. Tot slot moest de C<strong>en</strong>trale<br />

uitvoering gev<strong>en</strong> aan de afsprak<strong>en</strong> die in de Internationale regeling van 1904 war<strong>en</strong><br />

neergelegd over informatie-uitwisseling met het buit<strong>en</strong>land <strong>en</strong> over repatriëring van<br />

slachtoffers van handel.<br />

Naspeuring<strong>en</strong> naar de concrete resultat<strong>en</strong> van het werk <strong>en</strong> naar het voortbestaan van de<br />

C<strong>en</strong>trale hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> opgeleverd. Het duurde vervolg<strong>en</strong>s tot 2000 voordat in<br />

e<strong>en</strong> opvolger voor de C<strong>en</strong>trale werd voorzi<strong>en</strong>.<br />

3.3 Aanstelling van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

Reeds in 1992 brak de to<strong>en</strong>malige Adviescommissie M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> Buit<strong>en</strong>lands<br />

Beleid, de voorganger van de huidige Adviescommissie Internationale Vraagstukk<strong>en</strong><br />

(AIV) van het Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> lans voor aanstelling van e<strong>en</strong>

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 51<br />

coördiner<strong>en</strong>d functionaris op het terrein van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 2 Ook nadi<strong>en</strong>, onder meer<br />

tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> internationale confer<strong>en</strong>tie in Utrecht <strong>en</strong> Maastricht in november 1994 <strong>en</strong><br />

door de Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV), werd gepleit voor de instelling van e<strong>en</strong><br />

speciale rapporteur op dit terrein (STV, 1994a; STV, 1994b). Deze aanbeveling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

indertijd ev<strong>en</strong>wel niet tot de aanstelling van e<strong>en</strong> aandachtsfunctionaris m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

geleid. Wellicht zijn zij wel mede aanleiding geweest voor de ontwikkeling<strong>en</strong> die zich<br />

daarna hebb<strong>en</strong> voorgedaan.<br />

Tijd<strong>en</strong>s haar voorzitterschap van de Europese Unie (EU) in de eerste helft van 1997 riep<br />

de Nederlandse regering e<strong>en</strong> EU ministeriële confer<strong>en</strong>tie bije<strong>en</strong> over vrouw<strong>en</strong>handel.<br />

Daarmee gaf Nederland gevolg aan de Mededeling van de Europese Commissie inzake<br />

vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> het Geme<strong>en</strong>schappelijk optred<strong>en</strong> van de JBZ-Raad ter bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> seksuele uitbuiting van kinder<strong>en</strong>. 3 In e<strong>en</strong> uniek sam<strong>en</strong>werkingsverband<br />

tuss<strong>en</strong> de ver<strong>en</strong>igde Ministers van Justitie <strong>en</strong> de Ministers van Emancipatiezak<strong>en</strong> van de<br />

lidstat<strong>en</strong>, van verteg<strong>en</strong>woordigers van ti<strong>en</strong> kandidaat lidstat<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de Ver<strong>en</strong>igde<br />

Stat<strong>en</strong>, Canada <strong>en</strong> de Raad van Europa, werd<strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> geformuleerd voor<br />

concrete maatregel<strong>en</strong> in de strijd teg<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel. Deze Europese richtlijn<strong>en</strong> voor<br />

effectieve maatregel<strong>en</strong> ter voorkoming <strong>en</strong> bestrijding van vrouw<strong>en</strong>handel gericht op<br />

seksuele uitbuiting werd<strong>en</strong> neergelegd in de zog<strong>en</strong>aamde Haagse Verklaring (The Hague<br />

ministerial declaration on European guidelines for effective measures to prev<strong>en</strong>t and combat<br />

trafficking in wom<strong>en</strong> for the purpose of sexual exploitation). Deze Verklaring bevat niet<br />

alle<strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> over sam<strong>en</strong>werking van lidstat<strong>en</strong> bij de bestrijding van<br />

vrouw<strong>en</strong>handel, maar ook over de opvang van slachtoffers <strong>en</strong> over concrete maatregel<strong>en</strong><br />

die de lidstat<strong>en</strong> zelf kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> om de k<strong>en</strong>nis over <strong>en</strong> bestrijding van vrouw<strong>en</strong>handel<br />

te verbeter<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> van de aanbeveling<strong>en</strong> in de Haagse Verklaring is om over te gaan tot aanstelling van<br />

nationaal rapporteurs. Deze moet<strong>en</strong> de respectieve overhed<strong>en</strong> rapporter<strong>en</strong> over de<br />

omvang, prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van vrouw<strong>en</strong>handel, <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> criteria ontwikkel<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong>einde te kunn<strong>en</strong> rapporter<strong>en</strong> over de omvang, aard <strong>en</strong> mechanism<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong><br />

bij vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> over de effectiviteit van het beleid <strong>en</strong> de getroff<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> met<br />

betrekking tot dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Tot slot moet<strong>en</strong> de nationaal rapporteurs onderlinge<br />

sam<strong>en</strong>werking op reguliere basis stimuler<strong>en</strong>.<br />

Mede naar aanleiding van e<strong>en</strong> daartoe strekk<strong>en</strong>de motie van het Kamerlid Dittrich 4 - die<br />

ook in het kader van de behandeling van het wetsvoorstel Opheffing algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod herhaaldelijk vroeg naar de stand van zak<strong>en</strong> - , informeerde de Minister<br />

2 Het betreft e<strong>en</strong> Speciale <strong>Rapporteur</strong> inzake <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> die bij de Ver<strong>en</strong>igde Naties zou<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> belast zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met controle- <strong>en</strong> onderzoekstak<strong>en</strong>. De<br />

Speciale <strong>Rapporteur</strong> zou zich tot regering<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> met het verzoek onderzoek<br />

te do<strong>en</strong> in specifieke gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, alsmede om stapp<strong>en</strong> te ondernem<strong>en</strong> tot<br />

bestraffing van de handelar<strong>en</strong> <strong>en</strong> om andere maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>. Jaarlijks zou de Speciale<br />

<strong>Rapporteur</strong> e<strong>en</strong> rapport over di<strong>en</strong>s tak<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong> ter verdere bespreking, opdat<br />

algem<strong>en</strong>e ontwikkeling<strong>en</strong> op het terrein van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesignaleerd <strong>en</strong><br />

aanbeveling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan ter voorkoming van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Adviescommissie<br />

M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> Buit<strong>en</strong>lands Beleid, 1992; pp. 6 <strong>en</strong> 22).<br />

3 De Raad van Ministers van Justitie <strong>en</strong> Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, JBZ-Raad 97/154/JBZ.<br />

4 Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998-1999, 25 437, nr.14.

52 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

van Justitie de Kamer bij brief van 29 juni 1999 5 over het voornem<strong>en</strong> om spoedig tot<br />

aanstelling van e<strong>en</strong> nationaal rapporteur over te gaan. Aan dit voornem<strong>en</strong> werd concreet<br />

uitvoering gegev<strong>en</strong> door de b<strong>en</strong>oeming op 1 april 2000 van mw. mr. A.G. Korvinus tot<br />

<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>. Op haar verzoek is als officiële b<strong>en</strong>aming voor de<br />

functie gekoz<strong>en</strong> voor <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, daar waar de Haagse<br />

Verklaring nog spreekt over vrouw<strong>en</strong>handel. De red<strong>en</strong> hiervoor is dat ook mann<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

minderjarig<strong>en</strong> (meisjes <strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s) slachtoffer kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van de handel in<br />

person<strong>en</strong>. De strafbaarstelling van het delict, tot 1 oktober 2000 neergelegd in art. 250ter<br />

Sr., hanteerde ook reeds vanaf 1994 de kwalificatie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in plaats van het<br />

voorhe<strong>en</strong> gebezigde begrip vrouw<strong>en</strong>handel. Het huidige art. 250a Sr., waarmee het<br />

onderzoeksterrein van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> correspondeert, k<strong>en</strong>t<br />

ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s deze sekse-neutrale reikwijdte.<br />

Met deze aanstelling was het bestaan van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> dus<br />

e<strong>en</strong> feit. In onderling overleg met haar zijn vervolg<strong>en</strong>s afsprak<strong>en</strong> gemaakt over de taak,<br />

rol, daartoe vereiste bevoegdhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> positie van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong>. De<br />

contour<strong>en</strong> daarvan war<strong>en</strong> reeds vastgelegd in voormelde brief van de Minister van<br />

Justitie. Aan het daarin g<strong>en</strong>oemde oorspronkelijke voornem<strong>en</strong> tot b<strong>en</strong>oeming van de<br />

<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> bij klein Koninklijk Besluit is overig<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong><br />

gevolg gegev<strong>en</strong>. Vooralsnog heeft dit niet tot problem<strong>en</strong> aanleiding gegev<strong>en</strong>.<br />

De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> beschikt over e<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>d bureau, het<br />

Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> of Bureau NRM (BNRM), dat bestaat uit<br />

e<strong>en</strong> s<strong>en</strong>ior onderzoeker, e<strong>en</strong> onderzoeker, e<strong>en</strong> juridisch (beleids)medewerker <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

administratief secretariële kracht. Het Bureau NRM heeft medio september 2000 zijn<br />

werkzaamhed<strong>en</strong> aangevang<strong>en</strong>.<br />

De start van het Bureau NRM viel daarmee dus min of meer sam<strong>en</strong> met de opheffing van<br />

het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod (per 1 oktober 2000). De grondslag voor de b<strong>en</strong>oeming van<br />

de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> de totstandkoming van het Bureau NRM ligt<br />

echter niet in deze wetswijziging. Wel is het zo dat de instelling van het Bureau NRM<br />

door de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod in e<strong>en</strong> stroomversnelling is geraakt.<br />

Tijd<strong>en</strong>s de debatt<strong>en</strong> over het wetsvoorstel werd namelijk, zoals aangegev<strong>en</strong>, herhaaldelijk<br />

gevraagd naar de stand van zak<strong>en</strong> met betrekking tot de aanstelling van de <strong>Nationaal</strong><br />

<strong>Rapporteur</strong>.<br />

3.4 Onderzoeksterrein <strong>en</strong> taakopdracht van het Bureau NRM<br />

3.4.1 Onderzoeksterrein<br />

De Haagse Verklaring vormde dus de directe aanleiding voor de instelling van het<br />

instituut <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>. Deze Verklaring verstaat onder<br />

vrouw<strong>en</strong>handel ieder gedrag dat het legaal of illegaal binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>, doorreiz<strong>en</strong>,<br />

verblijv<strong>en</strong> of uitreiz<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong> faciliteert met de bedoeling deze vrouw<strong>en</strong> door<br />

middel van dwang, geweld, bedreiging, bedrog of andere vorm<strong>en</strong> van pressie in de<br />

5 Kamerstukk<strong>en</strong> II 1998-1999, 26 206, nr. 15.

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 53<br />

prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het onderzoeksterrein van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> beslaat mede (<strong>en</strong> feitelijk vooral) deze delictsvorm, maar voor de concrete<br />

taakomschrijving is aansluiting gezocht bij art. 250a Sr. Dit artikel hanteert e<strong>en</strong> bredere<br />

delictsomschrijving dan uitsluit<strong>en</strong>d handel als bedoeld in de Haagse Verklaring. Art. 250a<br />

Sr. stelt, zoals aangegev<strong>en</strong> in Hoofdstuk 2, ook strafbaar de handel binn<strong>en</strong> landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het voordeel trekk<strong>en</strong> of profiter<strong>en</strong> van onvrijwillige prostitutie of van prostitutie door<br />

minderjarig<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> omvat het mede slachtoffers van het mannelijk geslacht.<br />

Het onderzoeksterrein van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is, zoals op dit<br />

mom<strong>en</strong>t gedefinieerd, daarmee breder dan het gebied dat door de Haagse Verklaring<br />

wordt gedekt. Het is echter beperkter dan het terrein dat, zoals al aangegev<strong>en</strong>, in<br />

internationaal verband veelal wordt begrep<strong>en</strong> onder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het feit dat<br />

Nederland het Protocol to Prev<strong>en</strong>t, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially<br />

Wom<strong>en</strong> and Childr<strong>en</strong> in december 2000 heeft ondertek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> naar verwachting ook zal<br />

ratificer<strong>en</strong>, betek<strong>en</strong>t echter dat Nederland het concept m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de toekomst in<br />

e<strong>en</strong> breder perspectief zal (moet<strong>en</strong>) bezi<strong>en</strong>, 6 hetge<strong>en</strong>, naar het zich laat aanzi<strong>en</strong>, ook<br />

consequ<strong>en</strong>ties zal hebb<strong>en</strong> voor het onderzoeksgebied van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, in de zin van e<strong>en</strong> forse uitbreiding van het werkterrein. Voorts werd bij<br />

de aankondiging van de aanstelling van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in<br />

voormelde brief van de Minister van Justitie aan de Tweede Kamer (d.d. 29 juni 1999)<br />

gewag gemaakt van het feit dat op e<strong>en</strong> later mom<strong>en</strong>t zou word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> of het<br />

onderzoeksterrein van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> wellicht uitgebreid zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

met onderwerp<strong>en</strong> die tijd<strong>en</strong>s het World Congress against Commercial Sexual Exploitation<br />

of Childr<strong>en</strong> in augustus 1996 in Stockholm aan de orde kwam<strong>en</strong>, zoals met name<br />

misbruik van kinder<strong>en</strong> voor het mak<strong>en</strong> van pornografisch materiaal. Verder zou ook het<br />

rec<strong>en</strong>t ingedi<strong>en</strong>de wetsvoorstel Partiële wijziging zedelijkheidswetgeving, dat in<br />

paragraaf 2.9 werd besprok<strong>en</strong>, van invloed kunn<strong>en</strong> zijn op het werkterrein van de<br />

<strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>. Wanneer dat wetsvoorstel wet wordt, zal immers<br />

het bereik van art. 250a Sr. word<strong>en</strong> uitgebreid van gedwong<strong>en</strong> prostitutie naar ook<br />

andere vorm<strong>en</strong> van gedwong<strong>en</strong> seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, waardoor meer vorm<strong>en</strong> van<br />

gedwong<strong>en</strong> seksuele exploitatie als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te kwalificer<strong>en</strong> zijn.<br />

3.4.2 Taakopdracht <strong>en</strong> uitvoering van de taakopdracht<br />

De taak van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is jaarlijks rapport uit te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

over de aard <strong>en</strong> omvang van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, de mechanism<strong>en</strong> die bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel e<strong>en</strong><br />

rol spel<strong>en</strong>, alsmede over de ontwikkeling<strong>en</strong> op dit terrein <strong>en</strong> de effect<strong>en</strong> van het ter zake<br />

gevoerde beleid. De <strong>rapportage</strong> bevat, volg<strong>en</strong>s de Minister van Justitie in zijn meermal<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemde brief van 29 juni 1999 aan de Kamer, in ieder geval:<br />

- e<strong>en</strong> verantwoording van de wijze van onderzoek;<br />

- de resultat<strong>en</strong> van het verrichte onderzoek <strong>en</strong> de daarop gebaseerde conclusies (in de<br />

ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vergelijking t<strong>en</strong> opzichte van voorgaande jar<strong>en</strong>) 7 ;<br />

- aanbeveling<strong>en</strong> ter verbetering van de bestrijding <strong>en</strong> voorkoming van de delict<strong>en</strong> zoals<br />

die in het nieuwe artikel 250a Sr. zijn omschrev<strong>en</strong>, in het bijzonder vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

handel in kinder<strong>en</strong>. De aanbeveling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zich richt<strong>en</strong> tot de c<strong>en</strong>trale overheid,<br />

6 Ook andere vorm<strong>en</strong> van seksuele exploitatie omvatt<strong>en</strong>d, alsmede gedwong<strong>en</strong> arbeid of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>,<br />

slavernij, of slavernij-achtige praktijk<strong>en</strong>, dwangarbeid <strong>en</strong> het verwijder<strong>en</strong> van organ<strong>en</strong>.<br />

7 Door de jaarlijkse herhaling krijgt de <strong>rapportage</strong> de vorm van e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>d<strong>rapportage</strong>.

54 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

lokale overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere bestuursorgan<strong>en</strong>, tot (Nederlandse inbr<strong>en</strong>g in)<br />

internationale organisaties <strong>en</strong> tot non-gouvernem<strong>en</strong>tele organisaties.<br />

E<strong>en</strong> eerste oriëntatie op het onderzoeksterrein maakte mete<strong>en</strong> duidelijk dat e<strong>en</strong> grondige<br />

<strong>rapportage</strong> over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel informatie moet bevatt<strong>en</strong> over veel verschill<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong>,<br />

te wet<strong>en</strong>: prev<strong>en</strong>tie, opsporing <strong>en</strong> vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, alsmede wet- <strong>en</strong> regelgeving op dit gebied <strong>en</strong> het op<br />

grond daarvan gevoerde beleid. Omdat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in veel gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d delict is, omdat internationale regelgeving <strong>en</strong> beleid van invloed zijn<br />

op de situatie in Nederland, omdat de Nederlandse regelgeving <strong>en</strong> het Nederlandse<br />

beleid van invloed kunn<strong>en</strong> zijn op de situatie in met name de buurland<strong>en</strong>, maar ook<br />

omdat geleerd kan word<strong>en</strong> van de ervaring<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> Nederland, is het ook van belang<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land in de <strong>rapportage</strong> te betrekk<strong>en</strong>.<br />

Om informatie te verzamel<strong>en</strong> voor de <strong>rapportage</strong> word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de method<strong>en</strong><br />

gebruikt. Daartoe behor<strong>en</strong>:<br />

- literatuurstudie <strong>en</strong> bestudering van wett<strong>en</strong>, regels <strong>en</strong> jurisprud<strong>en</strong>tie;<br />

- gesprekk<strong>en</strong> met sleutelfigur<strong>en</strong> (person<strong>en</strong>, organ<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> die direct<br />

betrokk<strong>en</strong> zijn bij regelgeving <strong>en</strong> beleid op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, dan wel bij<br />

prev<strong>en</strong>tie, opsporing, vervolging of hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> onderzoekers op deze<br />

terrein<strong>en</strong>) die beschikk<strong>en</strong> over informatie die voor de BNRM-<strong>rapportage</strong> van belang<br />

kan zijn. Dat zijn in ieder geval politie- <strong>en</strong> justitiefunctionariss<strong>en</strong>,<br />

overheidsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere beleidsmakers, diplomatiek verteg<strong>en</strong>woordigers,<br />

non-gouvernem<strong>en</strong>tele organisaties voor hulpverl<strong>en</strong>ing aan <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>behartiging<br />

van slachtoffers <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoekers, zowel in het binn<strong>en</strong>- als in het<br />

buit<strong>en</strong>land;<br />

- secundaire analyse van elders <strong>en</strong> door ander<strong>en</strong> verzamelde informatie;<br />

- dataverzameling in het kader van eig<strong>en</strong> empirisch onderzoek;<br />

- deelname aan symposia, congress<strong>en</strong> <strong>en</strong> discussiebije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, alsmede het<br />

participer<strong>en</strong> in expert-bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land. 8<br />

Om de kerntaak - de jaarlijkse <strong>rapportage</strong> - goed te kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>, is het van belang<br />

om zeer nauw contact te onderhoud<strong>en</strong> met de diverse actor<strong>en</strong> op het terrein van<br />

prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Mede om deze red<strong>en</strong> wordt er vanuit het<br />

Bureau NRM deel g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan diverse structurele <strong>en</strong> incid<strong>en</strong>tele overlegsituaties <strong>en</strong><br />

organiseerde het Bureau in het voorjaar van 2001 e<strong>en</strong> symposium waar de verschill<strong>en</strong>de<br />

betrokk<strong>en</strong> ‘ket<strong>en</strong>partners’ in de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met elkaar<br />

van gedacht<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong> over de thematiek. Dergelijke bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> zijn voor<br />

het Bureau NRM tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de - <strong>en</strong> in de praktijk belangrijk geblek<strong>en</strong> - bron<br />

van informatie over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> het daaraan nauw verwante terrein van prostitutie.<br />

Overig<strong>en</strong>s wacht de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> met het uit<strong>en</strong> van haar<br />

bevinding<strong>en</strong> niet per definitie tot het mom<strong>en</strong>t van rapporter<strong>en</strong>. Wanneer daartoe<br />

8 Deze expert-bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> zijn in eerste instantie bedoeld om de bij het Bureau NRM aanwezige<br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring in te zett<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van project<strong>en</strong> elders, doch zij lever<strong>en</strong> ook veel nuttige<br />

informatie op voor het werk van BNRM zelf.

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 55<br />

aanleiding bestaat <strong>en</strong> daarvoor ruimte is, word<strong>en</strong> eerder initiatiev<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> of wordt<br />

geprobeerd in de bestaande situatie bij te stur<strong>en</strong>. Enkele voorbeeld<strong>en</strong> daarvan binn<strong>en</strong><br />

Nederland zijn:<br />

- de poging om de bestuurders in Amsterdam te overtuig<strong>en</strong> van het belang (vanuit<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handeloogpunt) om de escortbranche in het vergunning<strong>en</strong>stelsel te<br />

betrekk<strong>en</strong>;<br />

- het bij de top van het OM pleit<strong>en</strong> voor (nog) meer aandacht voor de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, meer in het bijzonder in de structuur van de aanpak van<br />

georganiseerde, gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de criminaliteit, <strong>en</strong><br />

- het aandring<strong>en</strong> op het op korte termijn garander<strong>en</strong> van financiering voor <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

goede invulling van de registratietak<strong>en</strong> van de STV. 9<br />

Voorbeeld<strong>en</strong> van internationaal gerichte initiatiev<strong>en</strong> zijn:<br />

- het tijd<strong>en</strong>s het zog<strong>en</strong>aamde kanaaloverleg vrag<strong>en</strong> van meer aandacht voor<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bij de Engelse, Belgische, Franse <strong>en</strong> Nederlandse politie;<br />

- het stimuler<strong>en</strong> van de b<strong>en</strong>oeming van rapporteurs m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in andere EUland<strong>en</strong>,<br />

maar bij voorkeur ook daarbuit<strong>en</strong>. Dit t<strong>en</strong>einde de in Nederland verzamelde<br />

informatie gemakkelijker in e<strong>en</strong> breder perspectief te kunn<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />

bezi<strong>en</strong>, vergelijking<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele verschuiving<strong>en</strong> over de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>,<br />

t<strong>en</strong> gevolge van het gevoerde beleid, makkelijker te kunn<strong>en</strong> signaler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

- het opnem<strong>en</strong> van contact met de Johns Hopkins University, Washington D.C., over<br />

vanuit deze universiteit in het kader van het Protection Project 10 naar buit<strong>en</strong> gebracht<br />

cijfermateriaal over de vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland. Deze cijfers<br />

war<strong>en</strong> foutief <strong>en</strong> gav<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onterecht slecht beeld van de situatie. Actie in dez<strong>en</strong> was<br />

mede aangewez<strong>en</strong> omdat de cijfers ook weer werd<strong>en</strong> geciteerd. 11<br />

In feite kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde activiteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd als aan de functie<br />

inher<strong>en</strong>te, belangrijke additionele tak<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> andere additionele taak is het doorgev<strong>en</strong> van melding<strong>en</strong>. Al snel nadat het Bureau<br />

NRM zijn werkzaamhed<strong>en</strong> had aangevang<strong>en</strong>, bleek dat individu<strong>en</strong> de weg naar het<br />

Bureau wet<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> met informatie over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelpraktijk<strong>en</strong> waarmee zij<br />

geconfronteerd war<strong>en</strong>. Veelal will<strong>en</strong> zij dat er wat aan deze praktijk<strong>en</strong> wordt gedaan,<br />

maar wet<strong>en</strong> zij niet goed waar zij met hun vaak gevoelige informatie terecht kunn<strong>en</strong>. Het<br />

is duidelijk dat het Bureau NRM ge<strong>en</strong> opsporingstak<strong>en</strong> of -bevoegdhed<strong>en</strong> heeft, maar het<br />

rek<strong>en</strong>t het wel tot zijn (nev<strong>en</strong>)taak om de desbetreff<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> door te verwijz<strong>en</strong><br />

naar de geëig<strong>en</strong>de instanties (afhankelijk van de situatie kunn<strong>en</strong> dat zijn: politie,<br />

ambassades, of niet-gouvernem<strong>en</strong>tele organisaties) <strong>en</strong>/of deze instanties op de hoogte te<br />

9 Dit was van belang om de registratie van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ‘mee te kunn<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>’<br />

in de herzi<strong>en</strong>ing van het registratiesysteem van de Federatie Opvang waar de STV op dat mom<strong>en</strong>t<br />

mee aan het fuser<strong>en</strong> was.<br />

10 Dit ‘legal research project’ verzamelt vanuit vele land<strong>en</strong> allerlei informatie over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

zorgt voor de disseminatie ervan (zie Lederer, 2001).<br />

11 Dit gebeurde bijvoorbeeld door de heer Arlacchi, Under-Secretary-G<strong>en</strong>eral bij het VN Office for<br />

Drug Control and Crime Prev<strong>en</strong>tion (ODCCP) in di<strong>en</strong>s speech voor de Perman<strong>en</strong>t Council van<br />

de Organisatie voor Veiligheid <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong>werking in Europa (OVSE), op 1 november 2001 in<br />

W<strong>en</strong><strong>en</strong> (Arlacchi, 2001).

56 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de verkreg<strong>en</strong> informatie. Voor de wijze waarop intern met dergelijke<br />

situaties wordt omgegaan is e<strong>en</strong> protocol ontwikkeld. 12<br />

3.5 Positie van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

De aard van de taakopdracht vereist e<strong>en</strong> onafhankelijke positie van de <strong>Nationaal</strong><br />

<strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> van het ondersteun<strong>en</strong>d Bureau NRM. De uitkomst<strong>en</strong> van<br />

het onderzoek <strong>en</strong> de daaruit te trekk<strong>en</strong> conclusies di<strong>en</strong><strong>en</strong> immers zo objectief mogelijk <strong>en</strong><br />

derhalve niet aan (de schijn van) beïnvloeding door direct belanghebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> onderhevig<br />

te zijn. Deze onafhankelijke positie is gewaarborgd, <strong>en</strong>erzijds door deze met zoveel<br />

woord<strong>en</strong> vast te legg<strong>en</strong>, anderzijds door het Bureau NRM e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>standige plaats te<br />

gev<strong>en</strong>, waarbij er overig<strong>en</strong>s om praktische red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor is gekoz<strong>en</strong> het Bureau facilitair<br />

onder te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> bij het Bureau van de Secretaris-G<strong>en</strong>eraal (Bureau SG) van het<br />

Ministerie van Justitie. Dit betek<strong>en</strong>t dat zak<strong>en</strong> als personeelsaangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>,<br />

boekhouding, financiële verantwoording <strong>en</strong> materiële bedrijfsvoering, onder<br />

verantwoordelijkheid <strong>en</strong> sturing van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, binn<strong>en</strong><br />

het Ministerie van Justitie word<strong>en</strong> afgehandeld. Bemoei<strong>en</strong>is met de inhoudelijke<br />

werkzaamhed<strong>en</strong> is er vanuit het Bureau SG ev<strong>en</strong>wel niet.<br />

De onafhankelijke positie van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> komt mede tot<br />

uiting in het feit dat het instituut rechtstreeks is ingesteld door de Nederlandse regering.<br />

Het wordt gefinancierd uit bijdrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vijftal ministeries: het Ministerie van<br />

Justitie, het Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksaangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>, het<br />

Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong><br />

Sport <strong>en</strong> het Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid. Voor e<strong>en</strong> periode van<br />

maximaal vier jaar (tot <strong>en</strong> met 2003) is vooralsnog e<strong>en</strong> jaarlijks budget beschikbaar van fl.<br />

950.000,-. Conditie voor, maar ook logisch uitvloeisel van de onafhankelijke positie is<br />

dat wordt gerapporteerd aan de Nederlandse regering. Dit geschiedt door inz<strong>en</strong>ding van<br />

het rapport via de Minister van Justitie. De regering zal reager<strong>en</strong> op de <strong>rapportage</strong> <strong>en</strong> de<br />

Tweede Kamer in k<strong>en</strong>nis stell<strong>en</strong>.<br />

T<strong>en</strong> behoeve van de <strong>rapportage</strong> heeft het Bureau NRM door andere instanties<br />

aangeleverde informatie met betrekking tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voorhand<strong>en</strong>. Deze is van zeer<br />

diverse aard <strong>en</strong> is veelal bij ontvangst reeds zodanig geanonimiseerd dat ze niet tot te<br />

id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> individuele person<strong>en</strong> herleidbaar is. Omdat zulks niet in alle gevall<strong>en</strong> het<br />

geval hoeft te zijn, is over de voorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>ties hiervan, met het oog op de<br />

geld<strong>en</strong>de privacy-wetgeving, herhaald contact geweest met het College Bescherming<br />

Persoonsgegev<strong>en</strong>s (CBP). 13 Naar aanleiding van de informatie, uitgewisseld bij deze<br />

12 Mede op grond van de inmiddels opgedane ervaring<strong>en</strong>, waaruit bijvoorbeeld blijkt dat melding<strong>en</strong><br />

niet altijd m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar soms m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel betreff<strong>en</strong>, is beslot<strong>en</strong> het protocol in de<br />

nabije toekomst bij te stell<strong>en</strong>.<br />

13 Voorhe<strong>en</strong> g<strong>en</strong>aamd de Registratiekamer. Uit deze contact<strong>en</strong> kwam naar vor<strong>en</strong> dat de bij het<br />

Bureau NRM aanwezige gegev<strong>en</strong>s, in ieder geval voor zover herleidbaar tot id<strong>en</strong>tificeerbare<br />

individuele person<strong>en</strong>, zijn te beschouw<strong>en</strong> als persoonsgegev<strong>en</strong>s in de zin van de op 1 september<br />

2001 in werking getred<strong>en</strong> Wet bescherming persoonsgegev<strong>en</strong>s (Wbp). Op deze categorie van

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 57<br />

contact<strong>en</strong>, heeft het CBP schriftelijk bevestigd ge<strong>en</strong> aanleiding te zi<strong>en</strong> vraagtek<strong>en</strong>s te<br />

zett<strong>en</strong> bij de conclusie van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> over de strekking <strong>en</strong><br />

implicaties van de viger<strong>en</strong>de wetgeving t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de tak<strong>en</strong> van het Bureau NRM.<br />

Anders dan in de eerder vermelde brief van de Minister van Justitie van 29 juni 1999<br />

aangekondigd, hebb<strong>en</strong> de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>en</strong> de medewerkers van het Bureau<br />

NRM t<strong>en</strong> behoeve van de uitoef<strong>en</strong>ing van hun onderzoekstaak inzagerecht in straf- <strong>en</strong><br />

politiedossiers. Daartoe is e<strong>en</strong> bepaling opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Model Privacy Reglem<strong>en</strong>t<br />

Compas (art. 9 lid 6), alsmede e<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing getroff<strong>en</strong> op basis van art. 18 lid 4 Wet<br />

Politieregisters jo. art. 15 Besluit Politieregisters. Voor de vormgeving van de feitelijke<br />

uitoef<strong>en</strong>ing van deze inzagebevoegdheid is in sam<strong>en</strong>spraak met het College van<br />

Procureurs-G<strong>en</strong>eraal e<strong>en</strong> Inzageverklaring opgesteld, waarin de voorwaard<strong>en</strong> voor<br />

inzage zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze verklaring is toegezond<strong>en</strong> aan de hoofd<strong>en</strong> van de parkett<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> aan de korpschefs, opdat zij bij e<strong>en</strong> concreet verzoek tot inzage bek<strong>en</strong>d zijn met de<br />

geld<strong>en</strong>de afsprak<strong>en</strong>.<br />

3.6 Activiteit<strong>en</strong> van het Bureau NRM tot nu toe<br />

To<strong>en</strong> het Bureau NRM medio september 2000 zijn werkzaamhed<strong>en</strong> aanving, war<strong>en</strong> er<br />

diverse tijdrov<strong>en</strong>de organisatorische zak<strong>en</strong> te regel<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d met de feitelijke<br />

inrichting <strong>en</strong> de bedrijfsvoering van het Bureau <strong>en</strong> zijn positionering bij - maar los van -<br />

het Ministerie van Justitie. Voorts zijn zak<strong>en</strong> als de hiervoor behandelde<br />

inzagebevoegdheid geregeld.<br />

Meer inhoudelijk heeft het Bureau NRM in de afgelop<strong>en</strong> periode onder meer k<strong>en</strong>nis<br />

gemaakt met het veld <strong>en</strong> het werkterrein, deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan overlegsituaties die er op het<br />

terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn, e<strong>en</strong> symposium georganiseerd, dataverzameling<br />

voorbereid <strong>en</strong> deels ook verricht <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> ontplooid richting het Op<strong>en</strong>baar<br />

Ministerie (OM) <strong>en</strong> andere ket<strong>en</strong>partners. Deze <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal overige activiteit<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> in het navolg<strong>en</strong>de kort toegelicht.<br />

3.6.1 K<strong>en</strong>nismaking met het veld <strong>en</strong> het werkterrein<br />

De k<strong>en</strong>nismaking met het veld <strong>en</strong> het werkterrein vond op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> plaats.<br />

Verk<strong>en</strong>ning van literatuur. E<strong>en</strong> veelheid aan literatuur werd verzameld <strong>en</strong> bestudeerd,<br />

variër<strong>en</strong>d van jaarverslag<strong>en</strong>, projectbeschrijving<strong>en</strong>, onderzoeksrapport<strong>en</strong>, opiniër<strong>en</strong>de<br />

boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> artikel<strong>en</strong>, tot beleidsstukk<strong>en</strong>, tekst<strong>en</strong> die wett<strong>en</strong> <strong>en</strong> regels bevatt<strong>en</strong>,<br />

dagvaarding<strong>en</strong>, requisitoir<strong>en</strong>, rechterlijke uitsprak<strong>en</strong> <strong>en</strong> knipsels uit krant<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

weekblad<strong>en</strong>.<br />

Introductiebrief. Allerlei person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instanties die op e<strong>en</strong> of ander wijze actief zijn op het<br />

terrein van de prev<strong>en</strong>tie of bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland <strong>en</strong> ook<br />

daarbuit<strong>en</strong>, ontving<strong>en</strong> e<strong>en</strong> introductiebrief waarin het Bureau NRM zijn bestaan <strong>en</strong><br />

gegev<strong>en</strong>s is het regime van de Wbp van toepassing. Dat vereist onder meer het in beginsel do<strong>en</strong><br />

van melding van de verwerking van deze persoonsgegev<strong>en</strong>s. Nu ev<strong>en</strong>wel de taakopdracht van het<br />

Bureau NRM valt onder de uitzondering die is gecreëerd voor organisaties van wet<strong>en</strong>schappelijk<br />

onderzoek <strong>en</strong> statistiek (conform het Vrijstellingsbesluit), heeft het Bureau NRM zich op het<br />

standpunt gesteld dat ge<strong>en</strong> nadere melding gedaan hoeft te word<strong>en</strong> aan het CBP.

58 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

taakstelling k<strong>en</strong>baar maakte <strong>en</strong> aangaf geïnteresseerd te zijn in alle mogelijke informatie<br />

omtr<strong>en</strong>t m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Inmiddels is ook e<strong>en</strong> BNRM-brochure ontwikkeld waarin het<br />

doel van het Bureau NRM <strong>en</strong> zijn werkzaamhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegelicht.<br />

K<strong>en</strong>nismakingsbezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> -gesprekk<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de de eerste maand<strong>en</strong> van zijn bestaan<br />

zijn vele k<strong>en</strong>nismakingsbezoek<strong>en</strong> afgelegd <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismakingsgesprekk<strong>en</strong> gevoerd met<br />

person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> Nederland (zie Bijlage 1 voor e<strong>en</strong> overzicht). Deze (soms<br />

herhaalde) bezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> bij aanvang deels reeds tot doel informatie te<br />

verzamel<strong>en</strong> bij sleutelfigur<strong>en</strong>. Daarnaast zijn werkbezoek<strong>en</strong> afgelegd in België <strong>en</strong><br />

Duitsland (zie voor e<strong>en</strong> overzicht van de tijd<strong>en</strong>s deze bezoek<strong>en</strong> bezochte person<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

instanties ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s Bijlage 1) <strong>en</strong> is gesprok<strong>en</strong> met person<strong>en</strong> <strong>en</strong> delegaties uit diverse<br />

buit<strong>en</strong>land<strong>en</strong>.<br />

Congress<strong>en</strong>, thema(mid)dag<strong>en</strong> <strong>en</strong> symposia. De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>en</strong> medewerkers van<br />

het Bureau hebb<strong>en</strong> diverse themadag<strong>en</strong> <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

<strong>en</strong> aanverwante terrein<strong>en</strong> bijgewoond. In e<strong>en</strong> aantal gevall<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> actieve bijdrage<br />

aan deze bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> geleverd, in de vorm van e<strong>en</strong> inhoudelijk uite<strong>en</strong>zetting met<br />

betrekking tot de aan de orde zijnde thematiek. Bijlage 1 bevat e<strong>en</strong> overzicht van de<br />

bijgewoonde bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />

3.6.2 Deelname aan structurele overlegsituaties<br />

Deelname aan structurele overlegsituaties met betrekking tot het onderwerp<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vond aanvankelijk vooral plaats met k<strong>en</strong>nismaking als oogmerk, later met<br />

als belangrijke doel<strong>en</strong> op de hoogte blijv<strong>en</strong> van rec<strong>en</strong>te ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

informatieverzameling.<br />

Vanuit Bureau NRM word<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> in principe altijd bijgewoond:<br />

- bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van het Monitoringsoverleg. Het overleg heeft als taak het opzett<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

begeleid<strong>en</strong> van de monitor prostitutiebeleid, het borg<strong>en</strong> van tuss<strong>en</strong>tijdse resultat<strong>en</strong><br />

uit die monitor, het rapporter<strong>en</strong> aan de Tweede Kamer over de (nev<strong>en</strong>)effect<strong>en</strong> van<br />

de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod (in <strong>2002</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel tuss<strong>en</strong>tijds), het<br />

bied<strong>en</strong> van de geleg<strong>en</strong>heid tot het uitwissel<strong>en</strong> van informatie over ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ervaring<strong>en</strong> op het terrein van de prostitutie <strong>en</strong> het funger<strong>en</strong> als klankbord voor lokale<br />

pilots voor sam<strong>en</strong>werking op het terrein van handhaving in de prostitutiesector, die<br />

in het kader van het actieprogramma Handhav<strong>en</strong> Op Niveau (HON) 14 door justitie<br />

zijn opgezet. In het monitoringsoverleg participer<strong>en</strong> veel van de nauw bij de<br />

14 HON is e<strong>en</strong> direct vervolg op het werk van de Commissie Bestuursrechtelijke <strong>en</strong><br />

Privaatrechtelijke Handhaving, oftewel de Commissie Michiels. Deze werd ingesteld om<br />

oplossing<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> voor door de Commissie Korthals-Altes (de Commissie Heroverweging<br />

Instrum<strong>en</strong>tarium Rechtshandhaving, 1995) geconstateerde handhavingstekort<strong>en</strong>, onder meer<br />

door zich te buig<strong>en</strong> over andere handhavingsmogelijkhed<strong>en</strong> dan strafrechtelijke. De Commissie<br />

Michiels rapporteerde haar bevinding<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> lijvig boekwerk (Commissie Bestuursrechtelijke<br />

<strong>en</strong> Privaatrechtelijke Handhaving, 1998). In het Kabinetsstandpunt Handhav<strong>en</strong> Op Niveau<br />

(Tweede Kamer, vergaderjaar 1999-2000, 26 800 VI, nr. 67) gaf de Minister van Justitie aan dat<br />

het kabinet de conclusies van de Commissie Michiels ondersteunt, dat vooral verdere<br />

professionalisering <strong>en</strong> verbetering van de sam<strong>en</strong>werking tot betere naleving van<br />

ord<strong>en</strong>ingswetgeving kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> kondigde hij het Actieprogramma Handhav<strong>en</strong> Op Niveau<br />

aan. Voor de ontwikkeling <strong>en</strong> uitvoering van het actieprogramma is de Stuurgroep Handhav<strong>en</strong><br />

Op Niveau ingesteld, onder voorzitterschap van de burgemeester van Eindhov<strong>en</strong>. De stuurgroep<br />

koos het thema prostitutie als één van de projectthema’s.

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 59<br />

opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod betrokk<strong>en</strong> organisaties<br />

(verteg<strong>en</strong>woordigers van de c<strong>en</strong>trale overheid <strong>en</strong> lokale overhed<strong>en</strong>, politie <strong>en</strong> OM,<br />

belang<strong>en</strong>organisaties zoals de Stichting SOA bestrijding, maar ook onderzoekers <strong>en</strong><br />

verteg<strong>en</strong>woordigers van de belastingdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> het GAK). Bedoeling is dat het<br />

monitoringsoverleg twee jaar na de inwerkingtreding van de Wet opheffing algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod komt met e<strong>en</strong> evaluatie van de effect<strong>en</strong> van deze wetswijziging.<br />

- de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van de Projectgroep Prostitutie <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> van de Nederlandse<br />

politie. (PPM/DNP). In deze Projectgroep, die sinds 1999 bestaat, zijn<br />

verteg<strong>en</strong>woordigers ver<strong>en</strong>igd van alle politieregio’s, alsmede van de Koninklijke<br />

Marechaussee (Kmar) <strong>en</strong> van het Korps Landelijke Politie Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (KLPD). Zie<br />

paragraaf 5.2.1 voor meer informatie over PPM/DNP.<br />

- de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere experts op het terrein van de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die de Trafficking in Human Beings Unit van Europol, de<br />

politie-instantie van de EU, jaarlijks organiseert. Het Bureau NRM is als vaste<br />

toehoorder bij deze expert-meetings uitg<strong>en</strong>odigd. Tijd<strong>en</strong>s de meetings do<strong>en</strong><br />

politiefunctionariss<strong>en</strong> uit de lidstat<strong>en</strong> van de EU, alsmede uit de kandidaat-lidstat<strong>en</strong>,<br />

verslag van de stand van zak<strong>en</strong> in hun land met betrekking tot de strijd teg<strong>en</strong> de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met het doel van seksuele exploitatie. Daarbij wordt tev<strong>en</strong>s<br />

cijfermateriaal gepres<strong>en</strong>teerd. Die informatie di<strong>en</strong><strong>en</strong> de lidstat<strong>en</strong> ook jaarlijks<br />

schriftelijk aan te lever<strong>en</strong> aan Europol t<strong>en</strong> behoeve van de opmaak van e<strong>en</strong><br />

jaarrapport, het op meerdere plaats<strong>en</strong> in dit rapport g<strong>en</strong>oemde Trafficking in Human<br />

Beings G<strong>en</strong>eral Situation Report (GSR). 15 Verder staan op de ag<strong>en</strong>da van de<br />

expertmeetings allerlei zak<strong>en</strong> die van geme<strong>en</strong>schappelijk belang zijn voor de<br />

deelnem<strong>en</strong>de functionariss<strong>en</strong>, zoals de inhoud <strong>en</strong> het strami<strong>en</strong> voor het GSR,<br />

trainingsactiviteit<strong>en</strong>, onderzoeksvoorstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> acties op het terrein<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel door lidstat<strong>en</strong> of de EU zelf. De als toehoorder aanwezige<br />

verteg<strong>en</strong>woordigers van zog<strong>en</strong>oemde derde organisaties 16 nem<strong>en</strong> niet actief deel aan<br />

de (besluitvorm<strong>en</strong>de) discussie, maar lever<strong>en</strong> hun bijdrage daaraan door het<br />

verzorg<strong>en</strong> van pres<strong>en</strong>taties over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De expertmeetings zijn weliswaar<br />

beslot<strong>en</strong>, doch in beginsel zijn ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> discussies niet geheim. In het voorkom<strong>en</strong>de<br />

geval word<strong>en</strong> de toehoorders gevraagd de vergadering tijdelijk te verlat<strong>en</strong>. Taak, rol<br />

<strong>en</strong> positie van Europol word<strong>en</strong> nader toegelicht in Hoofdstuk 5.<br />

- De bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van het EU-Forum on the Prev<strong>en</strong>tion of Organised Crime. Dit<br />

Forum werd ingesteld door de Europese Commissie ter uitvoering van e<strong>en</strong><br />

activiteit<strong>en</strong>plan voor misdaadprev<strong>en</strong>tie dat in de Communication on the Prev<strong>en</strong>tion of<br />

Crime in the European Union 17 werd voorgesteld. Doel van het EU-Forum is het bije<strong>en</strong><br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> op het terrein van misdaadprev<strong>en</strong>tie, die de Europese<br />

15 Deze pres<strong>en</strong>taties, die qua inhoud <strong>en</strong> informatie van land tot land zeer kunn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><br />

vanwege het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig strami<strong>en</strong>, bevatt<strong>en</strong> informatie over handelsroutes,<br />

tr<strong>en</strong>ds, transportmiddel<strong>en</strong>, modus operandi etc. De schriftelijke <strong>rapportage</strong>s t<strong>en</strong> behoeve van het<br />

G<strong>en</strong>eral Situation Report word<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s wel volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vooraf besprok<strong>en</strong> strami<strong>en</strong><br />

opgesteld.<br />

16 In de bije<strong>en</strong>komst van maart 2001 war<strong>en</strong>, naast het Bureau NRM aanwezig verteg<strong>en</strong>woordigers<br />

van Interpol, IOM, de Europese Commissie <strong>en</strong> UNCICP (United Nations C<strong>en</strong>tre for<br />

International Crime Prev<strong>en</strong>tion).<br />

17 Commission of the European Communities, COM(2000) 786 final, 2000/0304 (CNS), Brussels,<br />

29 November 2000.

60 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Commissie kunn<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong> over dier voornem<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e strategie voor<br />

misdaadprev<strong>en</strong>tie te ontwikkel<strong>en</strong>. Het Forum heeft e<strong>en</strong> viertal aandachtsgebied<strong>en</strong>,<br />

waaronder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het Bureau NRM neemt deel aan de deelbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

op dit terrein. In de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, die bestaan uit pres<strong>en</strong>taties, discussie <strong>en</strong><br />

onderlinge uitwisseling van informatie, ontmoet<strong>en</strong> person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instanties die actief<br />

zijn op het terrein van de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel elkaar.<br />

Voorts is vanuit BNRM (vooralsnog e<strong>en</strong>malig) deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst van:<br />

- de contactfunctionariss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van de Immigratie- <strong>en</strong> Naturalisatiedi<strong>en</strong>st (IND).<br />

Iedere twee maand<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> deze functionariss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, die (als afgeleide<br />

van de Minister van Justitie) verantwoordelijk zijn voor de toek<strong>en</strong>ning van e<strong>en</strong><br />

tijdelijke verblijfsvergunning in het kader van de B-9 regeling voor slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, bij elkaar om ervaring<strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong> <strong>en</strong> actualiteit<strong>en</strong>, knelpunt<strong>en</strong>,<br />

literatuur <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele jurisprud<strong>en</strong>tie te besprek<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

bije<strong>en</strong>komst stond<strong>en</strong> onder meer knelpunt<strong>en</strong> in de B-9 regeling c<strong>en</strong>traal;<br />

- het Landelijk Prostitutie Overleg (LPO), e<strong>en</strong> overleg van exploitant<strong>en</strong>, klant<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

belang<strong>en</strong>organisaties op het terrein van prostitutie, dat vier tot zes keer per jaar bije<strong>en</strong><br />

komt om ontwikkeling<strong>en</strong> op het terrein van het prostitutiebeleid te besprek<strong>en</strong>. Het<br />

LPO werd ongeveer ti<strong>en</strong> jaar geled<strong>en</strong> opgericht als reactie op de moeizaam<br />

verlop<strong>en</strong>de politieke discussies over de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod.<br />

Tijd<strong>en</strong>s de door Bureau NRM bijgewoonde bije<strong>en</strong>komst kwam<strong>en</strong> onder meer aan de<br />

orde: de rol van de FNV met betrekking tot werknemers in de prostitutie, e<strong>en</strong> door<br />

exploitant<strong>en</strong> gesignaleerd tekort aan arbeidskracht<strong>en</strong> in de prostitutie 18 <strong>en</strong> het<br />

algehele arbeidsverbod voor prostituees van buit<strong>en</strong> de EER 19 ;<br />

- de Cross Chanel Intellig<strong>en</strong>ce Confer<strong>en</strong>ce (CCIC) ‘working group’, e<strong>en</strong> werkoverleg van<br />

politiem<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit de vier kanaalland<strong>en</strong>: België, Engeland, Frankrijk <strong>en</strong> Nederland,<br />

waar mogelijkhed<strong>en</strong> voor sam<strong>en</strong>werking word<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong>, ervaring<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

uitgewisseld <strong>en</strong> de jaarlijkse bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van het hogere politiekader van deze vier<br />

land<strong>en</strong> inhoudelijk word<strong>en</strong> voorbereid. De deelname vanuit het Bureau NRM stond<br />

in het kader van de voorbereiding van de bijdrage van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> aan<br />

de jaarlijkse bije<strong>en</strong>komst van 2001, in Engeland. Zij hield daar e<strong>en</strong> pleidooi voor meer<br />

aandacht voor de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

3.6.3 Het symposium<br />

Het Bureau NRM organiseerde in het voorjaar van 2001 e<strong>en</strong> symposium over<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met als c<strong>en</strong>traal thema de ket<strong>en</strong>gedachte in de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De titel van het symposium luidde dan ook: De ket<strong>en</strong> van de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel; e<strong>en</strong> kritisch debat over de schakels. Het doel van het symposium was<br />

tweeledig, namelijk t<strong>en</strong> eerste het bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gespreksforum aan person<strong>en</strong>,<br />

18 Het LPO wijt dit aan het feit dat prostituees vanwege de belastingplicht <strong>en</strong> de id<strong>en</strong>tificatieplicht<br />

massaal in de illegaliteit zijn verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

19 Het LPO is van m<strong>en</strong>ing dat dit prostituees van buit<strong>en</strong> de EU afhankelijk maakt van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat het verbod daarmee m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bevordert.

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 61<br />

organisaties <strong>en</strong> instanties in Nederland 20 die op e<strong>en</strong> of andere wijze actief zijn op het<br />

terrein van de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, kort gezegd de ket<strong>en</strong>partners,<br />

<strong>en</strong> t<strong>en</strong> tweede het verzamel<strong>en</strong> van informatie t<strong>en</strong> behoeve van de onderhavige<br />

<strong>rapportage</strong>. Circa 150 deelnemers kreg<strong>en</strong> eerst e<strong>en</strong> aantal pl<strong>en</strong>aire lezing<strong>en</strong><br />

gepres<strong>en</strong>teerd waarin het c<strong>en</strong>trale thema van diverse zijd<strong>en</strong> werd belicht. Vervolg<strong>en</strong>s<br />

wisseld<strong>en</strong> zij hun k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> uit tijd<strong>en</strong>s workshops waarin bepaalde schakels in<br />

de ket<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> drietal deelthema’s c<strong>en</strong>traal stond<strong>en</strong>.<br />

Het symposium had e<strong>en</strong> beslot<strong>en</strong> karakter: uitnodiging vond gericht plaats <strong>en</strong> er was<br />

ge<strong>en</strong> pers aanwezig. Hiervoor was gekoz<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> optimale situatie te creër<strong>en</strong> voor<br />

op<strong>en</strong> <strong>en</strong> eerlijke communicatie tuss<strong>en</strong> deelnemers, ook over ev<strong>en</strong>tuele zwakkere schakels<br />

in de ket<strong>en</strong>. Deze opzet slaagde: veel deelnemers gav<strong>en</strong> aan het op prijs te stell<strong>en</strong> andere<br />

ket<strong>en</strong>partners voor het eerst (persoonlijk) te ontmoet<strong>en</strong> of de geleg<strong>en</strong>heid te hebb<strong>en</strong> h<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong>s nader te sprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bije<strong>en</strong>komst leverde veel informatie op. Voor e<strong>en</strong> deel is die<br />

informatie in deze <strong>rapportage</strong> verwerkt, <strong>en</strong>erzijds in de opsomming van knelpunt<strong>en</strong> in de<br />

afzonderlijke hoofdstukk<strong>en</strong>, anderzijds in de constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong><br />

aanbeveling<strong>en</strong> in Hoofdstuk 8, voor e<strong>en</strong> ander deel vorm<strong>en</strong> de bevinding<strong>en</strong> materiaal<br />

voor verder onderzoek door het Bureau NRM.<br />

3.6.4 (Voorbereiding van) dataverzameling <strong>en</strong> secundaire analyses<br />

Dataverzameling vond deels plaats via de hierbov<strong>en</strong> al g<strong>en</strong>oemde verk<strong>en</strong>ning van<br />

literatuur, gesprekk<strong>en</strong> met sleutelfigur<strong>en</strong>, deelname aan symposia <strong>en</strong> overlegsituaties <strong>en</strong><br />

via het door Bureau NRM georganiseerde symposium. Daarnaast werd door het Bureau<br />

e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d onderzoek verricht onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong>, werd<br />

empirisch onderzoek voorbereid, vond secundaire analyse 21 van gegev<strong>en</strong>s plaats, werd<strong>en</strong><br />

activiteit<strong>en</strong> ondernom<strong>en</strong> om (secundaire) analyse van registratiemateriaal mogelijk te<br />

mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele rechtszak<strong>en</strong> bijgewoond.<br />

Inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d onderzoek onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong><br />

Er is e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d onderzoek verricht onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

belang<strong>en</strong>organisaties die contact zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Doel van deze inv<strong>en</strong>tarisatie was te achterhal<strong>en</strong> welke instelling<strong>en</strong><br />

contact hebb<strong>en</strong> met slachtoffers, zicht te krijg<strong>en</strong> op registratiesystem<strong>en</strong> van deze<br />

instelling<strong>en</strong>, op aantall<strong>en</strong> slachtoffers <strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, alsmede op aantal <strong>en</strong> type<br />

slachtoffers die niet c<strong>en</strong>traal bij de STV word<strong>en</strong> gemeld, mogelijke verschuiving<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

gevolge van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele knelpunt<strong>en</strong> in de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing. Hoofdstukk<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 6 bevatt<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van dit onderzoek.<br />

Voorbereiding van empirisch onderzoek naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> bij de politie<br />

Op verzoek van de to<strong>en</strong>malige voorzitter van het PPM/DNP ontwierp Bureau NRM e<strong>en</strong><br />

vrag<strong>en</strong>lijst waarmee op uniforme wijze informatie kan word<strong>en</strong> verzameld over<br />

20 Omdat in het rec<strong>en</strong>te verled<strong>en</strong> herhaaldelijk was geblek<strong>en</strong> dat bepaalde ket<strong>en</strong>partners elkaar niet<br />

k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> het Bureau NRM in eerste instantie informatie over de Nederlandse situatie wilde<br />

vergar<strong>en</strong>, werd gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nationaal symposium. Het succes van de bije<strong>en</strong>komst nodigt uit<br />

tot herhaling. Wellicht zal e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de keer voor e<strong>en</strong> internationale vorm word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong>.<br />

21 Secundaire analyse betreft analyse van reeds eerder - <strong>en</strong> veelal om andere red<strong>en</strong><strong>en</strong> dan t<strong>en</strong><br />

behoeve van het desbetreff<strong>en</strong>de onderzoek - verzameld materiaal.

62 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> waar de politie <strong>en</strong> de Kmar mee te mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. Deze vrag<strong>en</strong>lijst<br />

is in verschill<strong>en</strong>de politieregio’s uitgeprobeerd <strong>en</strong> aan diverse experts op het terrein van<br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voorgelegd met het verzoek om comm<strong>en</strong>taar. Op basis van de<br />

opmerking<strong>en</strong> wordt de lijst bijgesteld <strong>en</strong> ingekort. Het was de bedoeling om, met behulp<br />

van de nieuwe lijst, retrospectief informatie te verzamel<strong>en</strong> bij de politie <strong>en</strong> de Kmar over<br />

opsporingsonderzoek, verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> slachtoffers in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> die zich in 2001<br />

hebb<strong>en</strong> voorgedaan. 22 Met ingang van <strong>2002</strong> zou vervolg<strong>en</strong>s geregeld word<strong>en</strong> nagegaan<br />

welke opsporingsonderzoek<strong>en</strong> er lop<strong>en</strong>. Het was van meet af aan de bedoeling dat de<br />

vrag<strong>en</strong>lijst e<strong>en</strong> informatiebestand zou oplever<strong>en</strong> dat niet alle<strong>en</strong> geschikt is om achteraf<br />

overzicht<strong>en</strong> op te kunn<strong>en</strong> baser<strong>en</strong>, maar waar de politie ook op ieder gew<strong>en</strong>st mom<strong>en</strong>t<br />

toegang toe zou kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. Over het nut, 23 de locatie <strong>en</strong> het beheer van het ev<strong>en</strong>tuele<br />

bestand is overleg gaande met de Informatie E<strong>en</strong>heid <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (IEM) van het<br />

KLPD.<br />

Secundaire analyses<br />

Secundaire analyses werd<strong>en</strong> verricht op uit OM-data verkreg<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s over person<strong>en</strong><br />

die in de periode 1995 tot <strong>en</strong> met 2000 werd<strong>en</strong> verdacht van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (zie voor de<br />

wijze waarop dit gebeurde <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> Hoofdstuk 5). Tev<strong>en</strong>s vond e<strong>en</strong> eerste analyse<br />

plaats van gegev<strong>en</strong>s over de voorhe<strong>en</strong> B-17 procedure (nu B-9), die werd<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> van<br />

de IND. Omdat er onduidelijkheid was over de exacte betek<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong> deel van deze<br />

gegev<strong>en</strong>s blijft <strong>rapportage</strong> op dit punt nog achterwege. Voorts werd, ter voorbereiding<br />

van mogelijkhed<strong>en</strong> tot secundaire analyse van gegev<strong>en</strong>s over slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, uitgebreid overleg gevoerd met de Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel<br />

(STV) over het daar bestaande registratiesysteem. Daarbij werd vanuit het Bureau NRM<br />

te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> welke informatie het, met het oog op de jaarlijkse <strong>rapportage</strong>, uit dit<br />

systeem graag aangeleverd zou krijg<strong>en</strong>. Mom<strong>en</strong>teel wordt - mede in verband met de fusie<br />

van STV met de Federatie Opvang - gewerkt aan inhoudelijke bijstelling <strong>en</strong><br />

automatisering van het bestaande registratiesysteem.<br />

Bijwon<strong>en</strong> rechtszak<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong>einde ook inzicht te krijg<strong>en</strong> in de feitelijke gang van zak<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s terechtzitting<strong>en</strong><br />

waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> op de rol staan, woond<strong>en</strong> medewerkers van het Bureau NRM<br />

<strong>en</strong>ige zitting<strong>en</strong> bij, zowel in eerste aanleg als in hoger beroep. Daartoe werd<strong>en</strong> de nodige<br />

beschikbare stukk<strong>en</strong> bestudeerd <strong>en</strong> in één geval vond e<strong>en</strong> briefing vooraf door de politie<br />

plaats. Tijd<strong>en</strong>s de zitting werd met name gelet op het inhoudelijke <strong>en</strong> procedurele betoog<br />

van de advocaat <strong>en</strong> de wijze waarop dit werd gebracht. Voorts werd de wijze waarop de<br />

verdachte aanwezig was, di<strong>en</strong>s reactie op hetge<strong>en</strong> aan de orde werd gesteld, maar ook<br />

richting de opgeroep<strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>, gevolgd. Ook werd de algem<strong>en</strong>e sfeer tijd<strong>en</strong>s de zitting<br />

geproefd. Dergelijke aspect<strong>en</strong> van de zitting zijn niet uit dossiers <strong>en</strong> vonniss<strong>en</strong> af te<br />

leid<strong>en</strong>, maar kunn<strong>en</strong> wel indicatief zijn voor het verloop van e<strong>en</strong> belangrijk onderdeel<br />

van het traject van opsporing <strong>en</strong> vervolging. Tezam<strong>en</strong> met de beschikbare schriftelijke<br />

22 Dit zou mooi aansluit<strong>en</strong> op het onderzoek <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in Nederland dat de<br />

opsporingsonderzoek<strong>en</strong> in de periode 1997 tot <strong>en</strong> met 2000 beslaat (zie over dit onderzoek verder<br />

Hoofdstuk 5).<br />

23 Dit ondermeer in verband met de activiteit<strong>en</strong> van de IEM <strong>en</strong> het onlangs in gebruik g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

slachtoffervolgsysteem (zie Hoofdstuk 5).

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 63<br />

stukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele mondelinge toelichting daarop, levert dit weer informatie op die in<br />

het kader van de <strong>rapportage</strong>taak, mede ter staving van andere bronn<strong>en</strong>, kan word<strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>ut.<br />

3.6.5 Activiteit<strong>en</strong> richting Op<strong>en</strong>baar Ministerie<br />

De bestrijding <strong>en</strong> aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is binn<strong>en</strong> het OM aangewez<strong>en</strong> als prioriteit<br />

in de opsporing. 24 Hieraan wordt door het OM reeds op vele wijz<strong>en</strong> vorm <strong>en</strong> uitvoering<br />

gegev<strong>en</strong>. Vanwege de belangrijke rol die het OM heeft in de aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

heeft de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> van meet af aan de ontwikkeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

het OM op de voet gevolgd <strong>en</strong> daarover overleg gezocht. Daarbij is onder meer het kader<br />

waarbinn<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel geplaatst zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan de orde geweest. Voorts<br />

heeft het Bureau NRM rechtstreeks contact gezocht met de binn<strong>en</strong> de<br />

arrondissem<strong>en</strong>tsparkett<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> aandachtsfunctionariss<strong>en</strong> op het terrein van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, de contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Positionering <strong>en</strong> structurering aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel binn<strong>en</strong> het OM<br />

Het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt binn<strong>en</strong> het OM veelal geplaatst in de sleutel van<br />

misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de zed<strong>en</strong>. Vanwege de relatie van het onderwerp met het verschijnsel<br />

prostitutie is dat op zich ge<strong>en</strong> bevreemd<strong>en</strong>de keuze. Gezi<strong>en</strong> de context <strong>en</strong> de vorm<br />

waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zich in veel gevall<strong>en</strong> voordoet, de belang<strong>en</strong> die door dit misdrijf<br />

word<strong>en</strong> geschond<strong>en</strong> <strong>en</strong> de internationale ontwikkeling<strong>en</strong> op het terrein van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, is meer aandacht voor <strong>en</strong>erzijds het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>aspect, anderzijds het<br />

aspect van de internationale, georganiseerde criminaliteit echter w<strong>en</strong>selijk. De <strong>Nationaal</strong><br />

<strong>Rapporteur</strong> heeft bij het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal dan ook om aandacht<br />

gevraagd voor de positionering van het onderwerp binn<strong>en</strong> het OM. Voorts vergt het<br />

karakter van het misdrijf naar de m<strong>en</strong>ing van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

e<strong>en</strong> coördinatie op landelijk niveau. Ook hiervoor werd de aandacht van het College<br />

gevraagd.<br />

Het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal heeft inmiddels de functie van landelijk<br />

(coördiner<strong>en</strong>d) officier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong> kinderporno bij het Landelijk<br />

Parket ingesteld. De betreff<strong>en</strong>de officier heeft e<strong>en</strong> landelijk coördiner<strong>en</strong>de taak <strong>en</strong> door<br />

de koppeling van de portefeuilles m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel binn<strong>en</strong> één functie<br />

is tev<strong>en</strong>s bewerkstelligd dat het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de positionering binn<strong>en</strong> het<br />

OM ook in de bredere context van de georganiseerde, internationaal operer<strong>en</strong>de<br />

criminaliteit is geplaatst.<br />

Bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> arrondissem<strong>en</strong>tale contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

Omdat tot het aantred<strong>en</strong> van de landelijk officier die onder meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in haar<br />

portefeuille heeft e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal aanspreekpunt voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel-aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> bij<br />

het OM ontbrak, heeft de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> vrij snel na aanvang van<br />

de werkzaamhed<strong>en</strong> van het Bureau NRM het initiatief g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> de arrondissem<strong>en</strong>tale<br />

contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voor overleg bije<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het doel van dat overleg<br />

was tweeledig. Enerzijds bood het de geleg<strong>en</strong>heid het Bureau NRM te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> aan de<br />

officier<strong>en</strong> die feitelijk met de opsporing <strong>en</strong> vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> zijn<br />

belast. Anderzijds kon het Bureau NRM tijd<strong>en</strong>s dit overleg nuttige informatie op het<br />

24 Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting in de prostitutie, Stcrt. 2000, 188.

64 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

hem toevertrouwde werkterrein betrekk<strong>en</strong> van de contactofficier<strong>en</strong>. De belangrijke rol<br />

van het OM in de opsporing <strong>en</strong> vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel rechtvaardigt e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief<br />

contact met deze ket<strong>en</strong>partner, niet <strong>en</strong>kel op beleidsniveau, maar ook op zaaksniveau.<br />

Bijkom<strong>en</strong>d voordeel van de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> was dat de contactofficier<strong>en</strong> de geleg<strong>en</strong>heid<br />

hadd<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis met elkaar te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderling k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong>.<br />

Omdat de eerste bije<strong>en</strong>komst aan beide zijd<strong>en</strong> duidelijk in e<strong>en</strong> behoefte voorzag, werd<br />

beslot<strong>en</strong> tot het belegg<strong>en</strong> van vervolgbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>. Vanwege het belang van de inbr<strong>en</strong>g<br />

van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring van het tweedelijns OM, werd tev<strong>en</strong>s beslot<strong>en</strong> ook de<br />

ressortsparkett<strong>en</strong>, die via de Hoofd Advocat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal overig<strong>en</strong>s telk<strong>en</strong>male door<br />

toez<strong>en</strong>ding van e<strong>en</strong> verslag op de hoogte werd<strong>en</strong> gesteld van de inhoud van de<br />

bespreking<strong>en</strong>, voor de volg<strong>en</strong>de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> uit te nodig<strong>en</strong>. De bevinding<strong>en</strong> uit de<br />

bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> zijn in onderhavige <strong>rapportage</strong> verwerkt.<br />

Bij het aantred<strong>en</strong> van de landelijk officier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

haar verzocht de mogelijkhed<strong>en</strong> te bezi<strong>en</strong> van het voortzett<strong>en</strong> van de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> met<br />

de contactofficier<strong>en</strong>. De landelijk officier heeft inmiddels te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> dergelijke<br />

bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> te zull<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>. Het ligt in de bedoeling het Bureau NRM, dat<br />

belang blijft houd<strong>en</strong> bij het aldus verkrijg<strong>en</strong> van informatie, bij de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> te<br />

blijv<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong>.<br />

3.6.6 Overige activiteit<strong>en</strong><br />

Enkele van deze overige activiteit<strong>en</strong> zijn bijdrag<strong>en</strong> die het Bureau NRM leverde aan door<br />

derd<strong>en</strong> uitgevoerde onderzoek<strong>en</strong>, activiteit<strong>en</strong> in het kader van de ‘loketfunctie’ van het<br />

Bureau NRM, activiteit<strong>en</strong> die betrekking hebb<strong>en</strong> op het escortbeleid in Amsterdam <strong>en</strong><br />

het bijwon<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> cursus waarin opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getraind.<br />

Bijdrag<strong>en</strong> aan onderzoek<strong>en</strong> door derd<strong>en</strong><br />

Door vele actor<strong>en</strong> in het veld, zowel nationaal als internationaal, word<strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong><br />

uitgezet die betrekking hebb<strong>en</strong> op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel of daaraan gerelateerde onderwerp<strong>en</strong>.<br />

Het Bureau NRM wordt veelvuldig gevraagd e<strong>en</strong> bijdrage aan dergelijke onderzoek<strong>en</strong> te<br />

lever<strong>en</strong>. Zo gaf het Bureau NRM in diverse gevall<strong>en</strong> feedback op onderzoeksopzett<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkte het als respond<strong>en</strong>t mee aan onderzoek. 25<br />

In sam<strong>en</strong>werking met het Bureau NRM wordt voorts mom<strong>en</strong>teel door e<strong>en</strong> onderzoeker<br />

van de Katholieke Universiteit Brabant, in het kader van e<strong>en</strong> promotieonderzoek naar de<br />

vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vanuit Europees perspectief e<strong>en</strong> dossieronderzoek<br />

uitgevoerd met als doel het in beeld br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de knelpunt<strong>en</strong> die zich voordo<strong>en</strong> op het<br />

gebied van strafrechtelijke sam<strong>en</strong>werking op het materiële, processuele <strong>en</strong><br />

organisatorische vlak, bij de vervolging <strong>en</strong> berechting van transnationale m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

in Nederland.<br />

25 Zo leverde BNRM informatie aan de Amerikaanse ambassade t<strong>en</strong> behoeve van het<br />

land<strong>en</strong>overzicht dat het US State Departm<strong>en</strong>t jaarlijks opstelt. In het eerste rapport (US State<br />

Departm<strong>en</strong>t, 2001), waarop overig<strong>en</strong>s veel kritiek kwam, onder andere vanuit Human Rights<br />

Watch (http://www.hrw.org/press/2001/07/traffick-0712.htm), is Nederland ingedeeld in de<br />

categorie van land<strong>en</strong> die voldo<strong>en</strong> aan bepaalde (minimum) standaards voor bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 65<br />

Ook wordt vanuit het Bureau NRM deel g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan diverse begeleidingscommissies<br />

van onderzoek<strong>en</strong> op het terrein van prostitutie/m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel of daaraan verwante<br />

onderwerp<strong>en</strong>. Het betreft onder meer:<br />

- het al eerder in dit hoofdstuk g<strong>en</strong>oemde onderzoek <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in Nederland van de<br />

Unit K<strong>en</strong>nis Onderzoek (UKO) van de Nationale Recherche Informatie (NRI) (zie<br />

Hoofdstuk 5 voor <strong>en</strong>kele voorlopige resultat<strong>en</strong> uit dit onderzoek);<br />

- de Monitor prostitutiebeleid 2001, e<strong>en</strong> onderzoek naar de aard <strong>en</strong> omvang van onvrijwillige<br />

<strong>en</strong> illegale prostitutie gedur<strong>en</strong>de het eerste jaar na opheffing van het algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod, dat in opdracht van het Ministerie van Justitie wordt uitgevoerd door<br />

het Verwey Jonker Instituut;<br />

- het onderzoek De sociale positie van prostituees in de gereguleerde bedrijv<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> jaar na<br />

de wetswijziging, dat in opdracht van het Ministerie van Justitie wordt uitgevoerd door<br />

het NISSO;<br />

- het onderzoek Nieuwe bestemming<strong>en</strong> van kindersekstoerisme dat in opdracht van het<br />

Ministerie van Justitie wordt uitgevoerd door het onderzoeksbureau Van Montfoort.<br />

De loketfunctie<br />

Onder wat hier kortheidshalve de ‘loketfunctie’ van BNRM wordt g<strong>en</strong>oemd, word<strong>en</strong><br />

activiteit<strong>en</strong> verstaan zoals:<br />

- het in het buit<strong>en</strong>land <strong>en</strong> aan buit<strong>en</strong>landse person<strong>en</strong> <strong>en</strong> delegaties, waaronder<br />

diplomatiek verteg<strong>en</strong>woordigers, uitlegg<strong>en</strong> van het Nederlandse prostitutiebeleid <strong>en</strong><br />

met name de mogelijke consequ<strong>en</strong>ties van dit beleid voor de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarbij wordt van de zijde van het Bureau NRM tev<strong>en</strong>s<br />

aangedrong<strong>en</strong> op meer aandacht voor het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> wordt veelal<br />

ook e<strong>en</strong> lans gebrok<strong>en</strong> voor de aanstelling van nationaal rapporteurs in andere<br />

land<strong>en</strong>;<br />

- het beantwoord<strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong>, het gev<strong>en</strong> van informatie <strong>en</strong> het doorverwijz<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die informatie zoek<strong>en</strong> die op <strong>en</strong>igerlei wijze gerelateerd is aan het onderwerp<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel; 26<br />

- het (al eerder vermelde) verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de bestemde plek deponer<strong>en</strong> van melding<strong>en</strong><br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelpraktijk<strong>en</strong>.<br />

Escort Amsterdam<br />

Kort voor de inwerkingtreding van het wetsvoorstel Opheffing algeme<strong>en</strong> bordeelverbod<br />

besloot de geme<strong>en</strong>te Amsterdam, na rijp beraad in het driehoeksoverleg, 27 de<br />

escortbedrijv<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Amsterdamse geme<strong>en</strong>tegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> (vooralsnog) niet op te<br />

nem<strong>en</strong> in het stelsel van verplichte vergunning<strong>en</strong> voor de exploitatie van<br />

seksinrichting<strong>en</strong>. In de driehoek werd weliswaar onderk<strong>en</strong>d dat de opheffing van het<br />

bordeelverbod e<strong>en</strong> weglekeffect zal veroorzak<strong>en</strong>, <strong>en</strong>erzijds van andere vorm<strong>en</strong> van<br />

26 In dit verband war<strong>en</strong> er diverse contact<strong>en</strong> met de pers.<br />

27 Zulks blijkt mede uit het (op<strong>en</strong>bare) verslag van het Amsterdamse driehoeksoverleg over het<br />

onderzoeksrapport De escort in Amsterdam (Klerks, Naber & Van der Werf, 2000), d.d. 18<br />

september 2000. Dit rapport, dat de resultat<strong>en</strong> bevat van e<strong>en</strong> onderzoek naar de aard <strong>en</strong> omvang<br />

van escortservices in de geme<strong>en</strong>te Amsterdam, is op 3 oktober 2000 door de opdrachtgever, de<br />

manager van het Wall<strong>en</strong>gebied via het Amsterdamse driehoeksoverleg, naar buit<strong>en</strong> gebracht,<br />

maar werd eerst op 7 mei 2001 op verzoek aan de Tweede Kamer aangebod<strong>en</strong> door de Minister<br />

van Justitie.

66 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

exploitatie van prostitutie naar de escortbranche <strong>en</strong> anderzijds binn<strong>en</strong> de escortbranche<br />

zelf, van het zichtbare naar het onzichtbare deel aan de onderkant van die sector. Toch<br />

achtte de driehoek het prematuur zonder meer te besluit<strong>en</strong> tot regulering van de<br />

escortbranche, vanwege de onzichtbaarheid <strong>en</strong> het ontbrek<strong>en</strong> van voldo<strong>en</strong>de informatie<br />

over met name die onderkant van de branche. De driehoek was van m<strong>en</strong>ing dat eerst e<strong>en</strong><br />

sterke informatiepositie op dit punt opgebouwd <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast werd gewez<strong>en</strong> op het belang van landelijke regulering van de escortbranche <strong>en</strong><br />

werd b<strong>en</strong>adrukt dat regulering e<strong>en</strong> goed handhavingsbeleid met zich moet br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De<br />

geme<strong>en</strong>teraad heeft deze conclusies van de driehoek gevolgd <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemd besluit<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> heeft naar aanleiding van dit besluit overleg<br />

gezocht met de burgemeester. Het besluit van Amsterdam wijkt namelijk af van de<br />

landelijke tr<strong>en</strong>d in dez<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zijn dan ook, daar waar het de problematiek van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel betreft, risico’s aan verbond<strong>en</strong>. De landelijk ingezette beleidslijn naar<br />

aanleiding van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod strekt er namelijk toe ook<br />

de escortbranche in de vergunning<strong>en</strong>sfeer te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarmee ook e<strong>en</strong> controleinstrum<strong>en</strong>tarium<br />

te creër<strong>en</strong> voor deze vaak ondoorzichtige prostitutiesector. In dat licht<br />

betek<strong>en</strong>t het besluit van Amsterdam om zulks vooralsnog niet te do<strong>en</strong> dat zich e<strong>en</strong><br />

weglekeffect binn<strong>en</strong> Nederland richting Amsterdam zal kunn<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>. Immers, het<br />

gezegde dat water altijd naar het laagste punt stroomt, doet ook opgeld in de<br />

prostitutiesector. En dat is juist voor e<strong>en</strong> zo mobiele sector als de escort, waarbij e<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>kel adres of telefoonnummer voldo<strong>en</strong>de is om landelijk te kunn<strong>en</strong> operer<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

gevaarlijke ontwikkeling. Vestiging in Amsterdam betek<strong>en</strong>t onder die omstandighed<strong>en</strong><br />

namelijk het ontbrek<strong>en</strong> van (de mogelijkheid van) toezicht aldaar, maar tev<strong>en</strong>s dat ook<br />

elders in Nederland de grondslag voor controle ontbreekt. Waar de strafbare vorm<strong>en</strong> van<br />

prostitutie toch al de neiging hebb<strong>en</strong> zich te nestel<strong>en</strong> in de niet of moeilijker te<br />

controler<strong>en</strong> sector<strong>en</strong> van de prostitutie, achtte de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

dit e<strong>en</strong> verontrust<strong>en</strong>de constatering, met mogelijkerwijs negatieve gevolg<strong>en</strong> voor de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

In e<strong>en</strong> onderhoud met de to<strong>en</strong>malige burgemeester Patijn bleek dat er ge<strong>en</strong> inhoudelijk<br />

verschil van m<strong>en</strong>ing was, doch dat er verschill<strong>en</strong>de inzicht<strong>en</strong> bestond<strong>en</strong> in de<br />

volgordelijkheid <strong>en</strong> planning van de aanpak van de geschetste problematiek. De door<br />

Amsterdam gemaakte keuze werd ev<strong>en</strong>wel niet principieel g<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> e<strong>en</strong> herzi<strong>en</strong>ing<br />

daarvan zou met grote welwill<strong>en</strong>dheid word<strong>en</strong> overwog<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> hernieuwde<br />

bespreking in de driehoek. K<strong>en</strong>nelijk heeft die bespreking niet tot e<strong>en</strong> andere keuze<br />

aanleiding gegev<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> tot op hed<strong>en</strong> de Amsterdamse APV niet voorziet in e<strong>en</strong><br />

vergunningplicht voor escortbedrijv<strong>en</strong>.<br />

Def<strong>en</strong>sie<br />

Vrij algeme<strong>en</strong> wordt gesteld dat in gebied<strong>en</strong> waar grote conting<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de krijgsmacht<br />

aanwezig zijn, prostitutie in omvang to<strong>en</strong>eemt. Vanwege de onderlinge verwev<strong>en</strong>heid<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> prostitutie richt de aandacht van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> zich derhalve ook op dit terrein. Mede naar aanleiding van e<strong>en</strong> aantal<br />

mislukte poging<strong>en</strong> van ECPAT-Nederland <strong>en</strong> DCI-Nederland om het onderwerp<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar met name misbruik van minderjarig<strong>en</strong> door (Nederlandse)<br />

militair<strong>en</strong>, op de ag<strong>en</strong>da van Def<strong>en</strong>sie te krijg<strong>en</strong>, heeft de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> contact<br />

gezocht met dit ministerie. Het doel van dit contact was Def<strong>en</strong>sie te beweg<strong>en</strong> in haar

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 67<br />

initiële, maar ook in haar specifieke opleidingsprogramma’s, aandacht te bested<strong>en</strong> aan<br />

het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Dit zou militair<strong>en</strong>, met name de militair<strong>en</strong> die word<strong>en</strong><br />

uitgezond<strong>en</strong> voor (korte) missies in het buit<strong>en</strong>land, bewust moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van het<br />

bestaan <strong>en</strong> de gevar<strong>en</strong> van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>, maar ook van de mogelijkhed<strong>en</strong> geconstateerd<br />

misbruik aan te pakk<strong>en</strong>.<br />

Verteg<strong>en</strong>woordigers van de def<strong>en</strong>siestaf gav<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> ontmoeting aan dat voor <strong>en</strong><br />

tijd<strong>en</strong>s missies weliswaar wordt gewez<strong>en</strong> op de gevar<strong>en</strong> van prostitutie, doch dat zij de<br />

noodzaak om daarbij specifiek aandacht te bested<strong>en</strong> aan (vorm<strong>en</strong> van) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

niet onderschrijv<strong>en</strong>. De aard <strong>en</strong> duur van buit<strong>en</strong>landse missies is, aldus Def<strong>en</strong>sie,<br />

dusdanig, dat de mogelijkheid voor Nederlandse militair<strong>en</strong> om betrokk<strong>en</strong> te rak<strong>en</strong> bij<br />

misstand<strong>en</strong> in de vorm van gedwong<strong>en</strong> prostitutie of prostitutie van minderjarig<strong>en</strong>,<br />

vrijwel uitgeslot<strong>en</strong> is. Er do<strong>en</strong> zich, blijk<strong>en</strong>s het ontbrek<strong>en</strong> van signal<strong>en</strong> daarvan bij de<br />

‘militaire intellig<strong>en</strong>ce di<strong>en</strong>st’, ook nauwelijks tot ge<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> voor, aldus Def<strong>en</strong>sie. Het<br />

structureel opnem<strong>en</strong> van het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het opleidingsprogramma zal<br />

dus niet overwog<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>einde <strong>en</strong>igszins tegemoet te kom<strong>en</strong> aan het pleidooi<br />

voor aandacht voor het onderwerp, werd wel toegezegd de mogelijkhed<strong>en</strong> te bezi<strong>en</strong> om<br />

in de bestaande cursus Ethiek <strong>en</strong> Krijgsmacht het onderwerp gedwong<strong>en</strong> prostitutie <strong>en</strong><br />

prostitutie door minderjarig<strong>en</strong> aan de orde te stell<strong>en</strong>.<br />

Training opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />

Op uitnodiging van de politie Rotterdam werd door e<strong>en</strong> medewerker van het Bureau<br />

NRM e<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> ontwikkelde cursus als toehoorder bijgewoond. Doel van deze<br />

cursus is het train<strong>en</strong> van opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in het verhoord word<strong>en</strong> voor (<strong>en</strong> door)<br />

de rechtbank. Vanwege de vele interessante opsporingstechnische vrag<strong>en</strong> die zich<br />

specifiek in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de wijze waarop de advocaat van<br />

verdachte daarop kan inspel<strong>en</strong> in de bevraging van opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> als getuig<strong>en</strong>,<br />

is de training gebaseerd op e<strong>en</strong> dergelijke casus. De training bestaat uit e<strong>en</strong> dag<br />

theoretisch onderwijs, gevolgd door twee zittingsdag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> oef<strong>en</strong>rechtbank, waar de<br />

feitelijke training in het verhoord word<strong>en</strong> plaatsvindt door simulatie van e<strong>en</strong> zitting. De<br />

nadruk ligt daarbij op het verhoor door de advocaat van de verdachte. Houding ter<br />

zitting, consist<strong>en</strong>tie van het relaas <strong>en</strong> correcte <strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>de beantwoording van vrag<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> behoeve van de waarheidsvinding staan daarbij c<strong>en</strong>traal. De cursus bestaat al <strong>en</strong>kele<br />

jar<strong>en</strong> - met e<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>male wissel<strong>en</strong>de casus - , maar de behoefte aan training op dit<br />

specifieke punt is <strong>en</strong> blijft erg groot, gezi<strong>en</strong> de steeds striktere toepassing van het<br />

onmiddellijkheidsbeginsel 28 in de jurisprud<strong>en</strong>tie van het Europese Hof voor de Recht<strong>en</strong><br />

van de M<strong>en</strong>s in Straatsburg. Daardoor word<strong>en</strong> opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> steeds vaker<br />

28 Het onmiddellijkheidsbeginsel vereist dat - binn<strong>en</strong> de marges van het mogelijke - alle belast<strong>en</strong>de<br />

<strong>en</strong> ontlast<strong>en</strong>de stukk<strong>en</strong> (process<strong>en</strong>-verbaal, rapport<strong>en</strong> etc.) ter terechtzitting word<strong>en</strong> voorgelez<strong>en</strong>,<br />

althans dat de inhoud daarvan wordt medegedeeld, opdat de verdachte steeds t<strong>en</strong>minste de<br />

geleg<strong>en</strong>heid heeft gehad zich over dat materiaal uit te lat<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor zijn belang<strong>en</strong> t<strong>en</strong> overstaan<br />

van de rechter op te kom<strong>en</strong> (Van Bemmel<strong>en</strong> & Van Ve<strong>en</strong>, 1989). In de (Europese) jurisprud<strong>en</strong>tie<br />

wordt dit beginsel in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate uitgelegd in die zin dat het betreff<strong>en</strong>de materiaal ter<br />

terechtzitting door de bron ervan moet word<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd of toegelicht. Dit betek<strong>en</strong>t in de<br />

praktijk dat verklaring<strong>en</strong> van beambt<strong>en</strong>, getuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> deskundig<strong>en</strong> vaak ter terechtzitting, zo<br />

mogelijk in aanwezigheid van de verdachte, word<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, anders dan waar dit in Nederland<br />

te do<strong>en</strong> gebruikelijk veelal vooraf gebeurt tijd<strong>en</strong>s het opsporingsonderzoek <strong>en</strong> wordt volstaan met<br />

het inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ter terechtzitting van de schriftelijke neerlegging daarvan.

68 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

opgeroep<strong>en</strong> ter zitting om e<strong>en</strong> verklaring af te legg<strong>en</strong>. De cursus wordt inmiddels op<br />

verzoek in meerdere politieregio’s aangebod<strong>en</strong>.<br />

3.7 <strong>Nationaal</strong> rapporteurs in andere land<strong>en</strong><br />

De Haagse Verklaring beveelt alle land<strong>en</strong> van de EU, <strong>en</strong> ook de kandidaat-lidstat<strong>en</strong>, aan<br />

nationaal rapporteurs m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel aan te stell<strong>en</strong>. Tot op hed<strong>en</strong> heeft deze aanbeveling<br />

echter niet veel resultaat gehad. Voor zover bek<strong>en</strong>d, zijn België <strong>en</strong> Zwed<strong>en</strong> de <strong>en</strong>ige<br />

andere land<strong>en</strong> die de <strong>rapportage</strong>taak op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op <strong>en</strong>igerlei wijze<br />

ook geregeld hebb<strong>en</strong>, zij het op andere wijze dan in Nederland het geval is.<br />

In België is het C<strong>en</strong>trum voor Gelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor Racismebestrijding sinds 1995<br />

(dus al ruim voor de Haagse Verklaring) belast met ‘de stimulering, coördinatie <strong>en</strong><br />

opvolging van het beleid ter bestrijding van de internationale m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’. 29 In deze<br />

hoedanigheid maakt het C<strong>en</strong>trum jaarlijks e<strong>en</strong> onafhankelijk <strong>en</strong> publiek evaluatierapport<br />

op. Inmiddels zijn vier van dit soort jaarverslag<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong> over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

(C<strong>en</strong>trum voor Gelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor Racismebestrijding, 1998, 1999, 2000,<br />

2001). Andere tak<strong>en</strong> van het C<strong>en</strong>trum zijn: het voer<strong>en</strong> van het secretariaat van de<br />

zogehet<strong>en</strong> Interdepartem<strong>en</strong>tale Coördinatiecel ter bestrijding van de internationale<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> coördinatie van de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de drie gespecialiseerde<br />

opvangc<strong>en</strong>tra voor slachtoffers. Voorts heeft het C<strong>en</strong>trum de mogelijkheid zich, in eig<strong>en</strong><br />

naam <strong>en</strong> in naam van de slachtoffers, burgerlijke partij te stell<strong>en</strong> in rechtszak<strong>en</strong> inzake<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De brede taakstelling van het C<strong>en</strong>trum is terug te zi<strong>en</strong> in de jaarlijkse<br />

<strong>rapportage</strong>s. Daarin wordt onder meer aandacht besteed aan het beleid <strong>en</strong> de<br />

jurisprud<strong>en</strong>tie op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, aan slachtofferbeleid <strong>en</strong> aan de<br />

opvangc<strong>en</strong>tra voor slachtoffers, aan activiteit<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de departem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, aan<br />

de situatie in verschill<strong>en</strong>de sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> gerechtelijke arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan wat m<strong>en</strong> in<br />

België ‘specifieke domein<strong>en</strong>’ noemt, zoals minderjarig<strong>en</strong> in de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, uitbuiting<br />

van buit<strong>en</strong>landse voetballertjes, strijd teg<strong>en</strong> het sekstoerisme <strong>en</strong> uitbuiting van<br />

huishoudpersoneel bij person<strong>en</strong> met ‘e<strong>en</strong> diplomatiek statuut’. 30<br />

In Zwed<strong>en</strong> is bij regeringsbesluit van december 1997 bepaald dat Rikskriminalpolis<strong>en</strong>,<br />

oftewel de ‘National Police Board’, internationaal aanspreekpunt is aangaande<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, <strong>en</strong> dat deze politie-afdeling ook de taak heeft aan de regering jaarlijks<br />

rapport uit te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> over vrouw<strong>en</strong>handel. 31 Vanaf 1999 zijn diverse rapport<strong>en</strong><br />

versch<strong>en</strong><strong>en</strong> (waaronder Rikskriminalpolis<strong>en</strong>, 1999; 2000; 2001 <strong>en</strong> - in Engelse vertaling -<br />

29 Koninklijk Besluit betreff<strong>en</strong>de de opdracht <strong>en</strong> de bevoegdheid van het C<strong>en</strong>trum (16 juni 1995, art.<br />

2).<br />

30 Naast de tak<strong>en</strong> op het gebied van de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft het C<strong>en</strong>trum - tot<br />

uitdrukking kom<strong>en</strong>d in zijn b<strong>en</strong>aming - van oorsprong ook tak<strong>en</strong> op het gebied van<br />

racismebestrijding, vreemdeling<strong>en</strong>recht <strong>en</strong> migratie, bestrijding van discriminatie <strong>en</strong> het<br />

nastrev<strong>en</strong> van gelijke kans<strong>en</strong>.<br />

31 In Zwed<strong>en</strong> hanteert m<strong>en</strong> de term ‘vrouw<strong>en</strong>handel’, waaronder ook handel in minderjarige meisjes<br />

wordt begrep<strong>en</strong>. Deze sekse-specifieke aanduiding geeft ge<strong>en</strong> problem<strong>en</strong>, omdat er tot op hed<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong> gesignaleerd zijn van handel in minderjarige jong<strong>en</strong>s of in mann<strong>en</strong> (aldus<br />

schriftelijke communicatie van mevrouw Wahlberg, Kriminalpolis<strong>en</strong>).

3 De <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 69<br />

National Criminal Investigation Departm<strong>en</strong>t 1999; 2001). In de <strong>rapportage</strong>s wordt zowel<br />

ingegaan op internationale contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> (zoals Europol-bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> overleg van de Baltische stat<strong>en</strong>) als op de situatie in de verschill<strong>en</strong>de Zweedse regio’s<br />

voor wat betreft de opsporing <strong>en</strong> vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Tot op hed<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, naast Nederland, dus alle<strong>en</strong> België <strong>en</strong> Zwed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> instituut dat<br />

<strong>en</strong>igszins vergelijkbaar is met het instituut nationaal rapporteur zoals dat in de Haagse<br />

Verklaring werd aanbevol<strong>en</strong> <strong>en</strong> door Nederland werd gerealiseerd. Vanuit diverse<br />

land<strong>en</strong>, waaronder het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk <strong>en</strong> Italië, is echter wel aangegev<strong>en</strong> dat er<br />

belangstelling bestaat voor de aanstelling van e<strong>en</strong> dergelijke functionaris, of dat m<strong>en</strong> de<br />

aanstelling van e<strong>en</strong> nationaal rapporteur overweegt.

4 Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

4.1 Inleiding<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> werd in de vorige hoofdstukk<strong>en</strong> al aangeduid als e<strong>en</strong> ernstige sch<strong>en</strong>ding<br />

van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de persoonlijke integriteit van het slachtoffer. De<br />

geestelijke <strong>en</strong> lichamelijke integriteit <strong>en</strong> de persoonlijke vrijheid van de slachtoffers<br />

word<strong>en</strong> op grove wijze geschond<strong>en</strong> door de uitbuiting <strong>en</strong> exploitatie waaraan zij bloot<br />

staan. Wie zijn die slachtoffers <strong>en</strong> waar kom<strong>en</strong> zij vandaan? Wat zijn hun<br />

achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe zijn zij t<strong>en</strong> prooi gevall<strong>en</strong> aan de handelaars? En, niet in<br />

de laatste plaats, om welke aantall<strong>en</strong> gaat het?<br />

In dit hoofdstuk staan deze vrag<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal. Eerst word<strong>en</strong> aan de hand van e<strong>en</strong> aantal<br />

criteria slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onderscheid<strong>en</strong> (§ 4.3). Daarnaast wordt <strong>en</strong>ige<br />

informatie gegev<strong>en</strong> over aantall<strong>en</strong> slachtoffers, gerelateerd aan hun herkomst (§ 4.3.1).<br />

Dit betreft informatie, gebaseerd op de al eerder g<strong>en</strong>oemde registratie door de Stichting<br />

Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV). De daaruit voortkom<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />

beschouwd in relatie tot cijfermatig materiaal dat is verkreg<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie door<br />

het Bureau NRM onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> in Nederland.<br />

Verder kom<strong>en</strong> in dit hoofdstuk aan de orde de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de ronsel-, dwang- <strong>en</strong><br />

controlemethod<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gebruikt jeg<strong>en</strong>s slachtoffers, t<strong>en</strong>einde h<strong>en</strong> in Nederland in<br />

de prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s onder invloed <strong>en</strong> controle van de handelaar<br />

te houd<strong>en</strong> (§ 4.4). De daarbij gehanteerde werkwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> systematiek<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> gerelateerd aan k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die h<strong>en</strong><br />

daarvoor specifiek ontvankelijk mak<strong>en</strong>. Op e<strong>en</strong> tweetal specifieke vorm<strong>en</strong> van werving,<br />

de loverboy-methode <strong>en</strong> het misbruik van de AMA-procedure, wordt apart ingegaan (§<br />

4.4.2).<br />

Voorts wordt in relatie tot het bov<strong>en</strong>staande aandacht besteed aan mannelijke<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Tev<strong>en</strong>s is e<strong>en</strong> paragraaf gewijd aan het gebruik van de B-9 regeling door slachtoffers,<br />

alsmede aan de aangiftebereidheid (§ 4.5). Enige rec<strong>en</strong>te internationale ontwikkeling<strong>en</strong><br />

staan vermeld in paragraaf 4.6. Het hoofdstuk wordt afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> opsomming van<br />

geconstateerde <strong>en</strong> aangereikte knelpunt<strong>en</strong> in relatie tot slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (§<br />

4.7).<br />

Alvor<strong>en</strong>s op de aangegev<strong>en</strong> onderwerp<strong>en</strong> in te gaan, wordt e<strong>en</strong> korte beschrijving<br />

gegev<strong>en</strong> van de opzet <strong>en</strong> aanpak van de hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde door het Bureau NRM<br />

gehoud<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> (§ 4.2). Hieruit kwam<br />

additionele inhoudelijke <strong>en</strong> cijfermatige informatie naar vor<strong>en</strong> met betrekking tot<br />

(pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, die in onderhavig hoofdstuk is verwerkt. De<br />

op de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> betrekking hebb<strong>en</strong>de informatie die uit de<br />

inv<strong>en</strong>tarisatie naar vor<strong>en</strong> kwam is te vind<strong>en</strong> in Hoofdstuk 6.

72 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

4.2 De inv<strong>en</strong>tarisatie onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong><br />

4.2.1 Doelstelling<br />

Veel organisaties zijn actief op het gebied van hulpverl<strong>en</strong>ing aan <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>behartiging<br />

van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, of kom<strong>en</strong> met h<strong>en</strong> in aanraking. Hoofdstuk 6 bevat<br />

hiervan e<strong>en</strong> beschrijving. Omdat niet al deze instelling<strong>en</strong> zijn ‘aangeslot<strong>en</strong>’ bij de daar<br />

beschrev<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook niet alle instelling<strong>en</strong> contact<strong>en</strong> met slachtoffers<br />

meld<strong>en</strong> bij de STV, werd door het Bureau NRM e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie verricht onder<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties die mogelijk contact hebb<strong>en</strong> met<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Dit t<strong>en</strong>einde zicht te krijg<strong>en</strong> op onder meer aantall<strong>en</strong><br />

slachtoffers <strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, aantall<strong>en</strong> slachtoffers die niet ter k<strong>en</strong>nis van de STV<br />

word<strong>en</strong> gebracht, 1 maar ook op mogelijke verschuiving<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van de opheffing<br />

van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod <strong>en</strong> op knelpunt<strong>en</strong> in de hulpverl<strong>en</strong>ing.<br />

4.2.2 Onderzoekspopulatie, onderzoeksgroep <strong>en</strong> respons<br />

De onderzoekspopulatie 2 bestond uit alle (destijds bij het Bureau NRM bek<strong>en</strong>de)<br />

Nederlandse hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties die, gezi<strong>en</strong> de aard van<br />

hun werkzaamhed<strong>en</strong>, in aanraking zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> met slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In totaal zijn 155 van dergelijke instelling<strong>en</strong> (waaronder<br />

opvanginstelling<strong>en</strong>, GGD’s <strong>en</strong> huiskamerproject<strong>en</strong> voor prostituees) b<strong>en</strong>aderd met het<br />

verzoek om aan de inv<strong>en</strong>tarisatie mee te werk<strong>en</strong> door het invull<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst. Dit<br />

leverde van 77 instelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ingevulde vrag<strong>en</strong>lijst op. Deze 77 instelling<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> de onderzoeksgroep. In totaal 78 instelling<strong>en</strong> werkt<strong>en</strong> - ook na telefonisch rappèl -<br />

niet mee, hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong> respons van 50% betek<strong>en</strong>t. Gezi<strong>en</strong> de aanzi<strong>en</strong>lijke non-respons<br />

(ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s 50%) <strong>en</strong> het feit dat de red<strong>en</strong><strong>en</strong> om niet aan de inv<strong>en</strong>tarisatie mee te werk<strong>en</strong> in<br />

de meeste gevall<strong>en</strong> niet bek<strong>en</strong>d zijn, 3 kunn<strong>en</strong> de hierna gepres<strong>en</strong>teerde gegev<strong>en</strong>s daaruit<br />

niet als repres<strong>en</strong>tatief, maar alle<strong>en</strong> als indicatief word<strong>en</strong> beschouwd. Daar komt nog bij<br />

dat van de onderzoeksgroep maar 59 instelling<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> in het onderzoeksjaar (2000)<br />

contact te hebb<strong>en</strong> (gehad) met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Van die 59 instelling<strong>en</strong><br />

houd<strong>en</strong> er daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> 53 (90%) e<strong>en</strong> of andere vorm van registratie bij. 4 In slechts 39<br />

(74%) van deze registraties kunn<strong>en</strong> slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als aparte categorie<br />

word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>; voor de overige registraties is dat niet het geval. Deze gegev<strong>en</strong>s<br />

moet<strong>en</strong> bij lezing van de in navolg<strong>en</strong>de paragraf<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> cijfermatige informatie in<br />

het achterhoofd gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

1 Dit is mede van belang voor de planning van de verdere onderzoeksactiviteit<strong>en</strong> van het Bureau<br />

NRM. E<strong>en</strong> van de vrag<strong>en</strong> waar BNRM voor staat is of - waar het gaat om het verkrijg<strong>en</strong> van meer<br />

zicht op de slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel - kan word<strong>en</strong> volstaan met analyse van informatie uit<br />

de registratie van de STV, of dat daarvoor aanvull<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>sverzameling nodig is.<br />

2 De onderzoekspopulatie bestaat uit alle e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> (in dit geval instelling<strong>en</strong>) waarover m<strong>en</strong> op<br />

basis van het onderzoek uitsprak<strong>en</strong> zou will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />

3 E<strong>en</strong> mogelijke red<strong>en</strong> is dat er ge<strong>en</strong> contact<strong>en</strong> zijn met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook<br />

red<strong>en</strong><strong>en</strong> van geheel andere aard zijn d<strong>en</strong>kbaar.<br />

4 Het mer<strong>en</strong>deel van deze instelling<strong>en</strong> gebruikt het geautomatiseerde registratiesysteem van de<br />

Federatie Opvang: Klimop. Veerti<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ontwikkelde<br />

registratiemethode <strong>en</strong> drie gebruik<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere bestaande vorm van geautomatiseerde<br />

registratie.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 73<br />

4.2.3 De vrag<strong>en</strong>lijst<br />

De t<strong>en</strong> behoeve van de inv<strong>en</strong>tarisatie opgestelde vrag<strong>en</strong>lijst bevatte in totaal 21 vrag<strong>en</strong><br />

over (contact<strong>en</strong> met) prostituees <strong>en</strong> slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De meeste vrag<strong>en</strong><br />

hadd<strong>en</strong> betrekking op het kal<strong>en</strong>derjaar 2000.<br />

Om ervan verzekerd te zijn dat de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> onder ‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ het in art 250a Sr.<br />

(250ter Sr.) beschrev<strong>en</strong> delict zoud<strong>en</strong> verstaan, werd het delict in de toelichting op de<br />

vrag<strong>en</strong>lijst in die zin omschrev<strong>en</strong>. Voorts werd in deze toelichting expliciet vermeld dat<br />

de lijst niet alle<strong>en</strong> betrekking heeft op buit<strong>en</strong>landse, maar ook op mogelijke Nederlandse<br />

slachtoffers.<br />

In de lijst werd gevraagd naar zowel kwalitatieve als meer cijfermatige gegev<strong>en</strong>s. Bek<strong>en</strong>d<br />

was dat sommige instelling<strong>en</strong> hun (hulpverl<strong>en</strong>ings)contact<strong>en</strong> registrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat andere<br />

niet aan registraties do<strong>en</strong>. Bij het ontwerp van de vrag<strong>en</strong>lijst werd rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong><br />

met dit gegev<strong>en</strong>, door de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te vrag<strong>en</strong> aan te gev<strong>en</strong> hoe zij aan de opgegev<strong>en</strong><br />

aantall<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong>: door schatting<strong>en</strong> of via registratie. In het laatste geval is de<br />

betrouwbaarheid van het antwoord naar verwachting groter. 5<br />

4.3 Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onderscheid<strong>en</strong><br />

Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn niet te duid<strong>en</strong> als één homog<strong>en</strong>e groep, met<br />

vaststaande karakteristiek<strong>en</strong>. Achter ieder slachtoffer gaat e<strong>en</strong> heel verhaal schuil, waarin<br />

persoonlijke omstandighed<strong>en</strong>, leefomgeving <strong>en</strong> persoonlijkheid van het slachtoffer e<strong>en</strong><br />

rol spel<strong>en</strong>. 6<br />

T<strong>en</strong>einde toch uitsprak<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het<br />

algeme<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> in het navolg<strong>en</strong>de <strong>en</strong>kele criteria beschrev<strong>en</strong>, op basis waarvan<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>. Meer specifiek wordt in<br />

onderhavige paragraaf nader ingegaan op land of regio van herkomst, sekse <strong>en</strong> leeftijd<br />

(meerderjarig of minderjarig). Wanneer deze criteria, die (mede) zijn gerelateerd aan de<br />

delictsbestanddel<strong>en</strong> van art. 250a Sr. <strong>en</strong> aan de doelstelling<strong>en</strong> van het Nederlandse<br />

prostitutiebeleid na de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, aan nadere<br />

beschouwing word<strong>en</strong> onderworp<strong>en</strong>, ontstaat e<strong>en</strong> concreter beeld van de sam<strong>en</strong>stelling<br />

<strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>schappelijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de achtergrond<strong>en</strong> van de slachtoffergroep.<br />

Deze paragraaf bevat ook cijfermatige gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot voornoemde criteria.<br />

Als uitgangspunt voor deze gegev<strong>en</strong>s is g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> de registratie door de STV van aldaar<br />

aangemelde, in Nederland aangetroff<strong>en</strong>, (mogelijke) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Daarnaast wordt soortgelijke informatie gepres<strong>en</strong>teerd, die uit de door het Bureau NRM<br />

5 Waar organisaties niet hebb<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> of het antwoord op e<strong>en</strong> schatting berust of op<br />

registratiegegev<strong>en</strong>s, is er van uit gegaan dat het e<strong>en</strong> schatting betrof.<br />

6 In de onderhavige <strong>rapportage</strong> word<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> casusbeschrijving<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd. In veel publicaties<br />

zijn deze wel te vind<strong>en</strong>. Zie bijvoorbeeld Van Dijk c.s. (2000); Pearson (2001a) <strong>en</strong> voor cases die<br />

betrekking hebb<strong>en</strong> op minderjarige slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, Oviave & Iyare (1999),<br />

alsmede het eind 2001 versch<strong>en</strong><strong>en</strong> land<strong>en</strong>rapport over Nederland naar aanleiding van het<br />

onderzoek van de ECPAT Europe Law Enforcem<strong>en</strong>t Group over kinderhandel naar de EU<br />

(Wolthuis & Blaak, 2001). Voorts maakt Stop Traffic vrijwel dagelijks melding van concrete cases<br />

via haar electronische berichtgeving (www.stop-traffic.org).

74 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

uitgezette inv<strong>en</strong>tarisatie is verkreg<strong>en</strong>. Hoewel door de STV naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> op vele<br />

front<strong>en</strong> informatie wordt verzameld met betrekking tot slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

is over de laatste jar<strong>en</strong> in de vorm van overzicht<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> informatie beschikbaar over de<br />

herkomst van slachtoffers. Het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geautomatiseerde registratiemethode<br />

is daaraan wellicht debet.<br />

4.3.1 Herkomst<br />

Bij mogelijk slachtofferschap van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel speelt de factor ‘land van herkomst’ e<strong>en</strong><br />

belangrijke rol. Het land van herkomst bepaalt immers de omgeving waarin betrokk<strong>en</strong>e<br />

is opgegroeid, de sociale <strong>en</strong> economische structur<strong>en</strong> <strong>en</strong> de cultureel bepaalde waard<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

norm<strong>en</strong>patron<strong>en</strong> die haar beïnvloed<strong>en</strong>. Dergelijke omstandighed<strong>en</strong> zijn, zoals reeds<br />

in paragraaf 1.6 aangegev<strong>en</strong>, als push- <strong>en</strong> pull-factor<strong>en</strong> in veel gevall<strong>en</strong> mede red<strong>en</strong><br />

waarom m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> slachtoffer word<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Gegev<strong>en</strong>s STV<br />

Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, die in Nederland in de prostitutie werkzaam zijn of<br />

war<strong>en</strong>, kom<strong>en</strong> uit praktisch alle del<strong>en</strong> van de wereld, waaronder - <strong>en</strong> niet in de laatste<br />

plaats - uit Nederland zelf. In de STV-registratie van (mogelijke) slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland wordt onderscheid gemaakt naar land van herkomst van de<br />

aangemelde slachtoffers. Gegroepeerd naar regio (in e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel geval naar land) levert dat<br />

het in Tabel 4.1 weergegev<strong>en</strong> overzicht op.<br />

Tabel 4.1 Registratiegegev<strong>en</strong>s inzake aanmelding<strong>en</strong> van (mogelijke) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel over de<br />

periode 1992-2000<br />

Regio/land 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Totaal<br />

C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong><br />

Oost-<br />

Europa<br />

31<br />

(44%)<br />

55<br />

(63%)<br />

115<br />

(69%)<br />

125<br />

(78%)<br />

77<br />

(64%)<br />

117<br />

(65%)<br />

7 Door afronding sommer<strong>en</strong> getall<strong>en</strong> niet in alle gevall<strong>en</strong> tot 100%.<br />

131<br />

(57%)<br />

123<br />

(43%)<br />

134<br />

(39%)<br />

908<br />

(55%)<br />

Afrika 5 5 8 2 13 21 45 79 101 279<br />

(7%) (6%) (5%) (1%) (11%) (12%) (20%) (28%) (30%) (17%)<br />

Azië 12 10 13 5 14 14 15 26 26 135<br />

(17%) (11%) (8%) (3%) (12%) (8%) (7%) (9%) (8%) (8%)<br />

Latijns- 17 18 25 19 5 10 24 15 7 140<br />

Amerika +<br />

Caraïb<strong>en</strong><br />

(24%) (20%) (15%) (12%) (4%) (6%) (11%) (5%) (2%) (9%)<br />

Nederland 2 - 3 4 7 8 13 13 25 75<br />

(3%) (-) (2%) (3%) (6%) (4%) (6%) (5%) (7%) (5%)<br />

Midd<strong>en</strong>- - - 1 2 - - - 3 2 8<br />

Oost<strong>en</strong> (-) (-) (1%) (1%) (-) (-) (-) (1%) (1%) (0%)<br />

West- 3 - 1 2 3 1 - 6 1 17<br />

Europa<br />

(excl. NL)<br />

(4%) (-) (1%) (1%) (2%) (1%) (-) (2%) (0%) (1%)<br />

Onbek<strong>en</strong>d - - - 2 2 9 - 22 45 80<br />

(-) (-) (-) (1%) (2%) (5%) (-) (8%) (13%) (5%)<br />

Totaal aantal 70<br />

aangemelde<br />

slachtoffers<br />

(99%) 7<br />

88 166 161 121 180 228 287 341 1642<br />

(100%) (101%) (100%) (101%) (101%) (101%) (101%) (100%) (100%)<br />

Bron: Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel, 2001

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 75<br />

Uit de tabel blijkt dat het aantal aangemelde slachtoffers verschilt per regio c.q. land van<br />

herkomst. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> lijkt zich in de loop der jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal verschuiving<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong><br />

voorgedaan. 8<br />

C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa is, in de periode 1992 tot <strong>en</strong> met 2000, de regio waar de<br />

meeste, in Nederland aangetroff<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij de STV aangemelde, slachtoffers vandaan<br />

kom<strong>en</strong>. De belangrijkste herkomstland<strong>en</strong> in deze regio zijn Bulgarije, Tsjechië, Pol<strong>en</strong>,<br />

Rusland, Oekraïne, Litouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> Roem<strong>en</strong>ië. In het perc<strong>en</strong>tage C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-<br />

Europese slachtoffers is, na e<strong>en</strong> aanvankelijke to<strong>en</strong>ame tot 1996, de laatste vijf jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

daling te constater<strong>en</strong>. Het absolute aantal slachtoffers uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa is in<br />

dezelfde periode (afgezi<strong>en</strong> van het jaar 1996) ev<strong>en</strong>wel niet extreem veel toe- of<br />

afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De proc<strong>en</strong>tuele daling van het aantal uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa<br />

afkomstige slachtoffers t<strong>en</strong> opzichte van het totale aantal slachtoffers is grot<strong>en</strong>deels<br />

verklaarbaar door het gesteg<strong>en</strong> totale aantal slachtoffers. Uit de tabel blijkt dat deze totale<br />

groei voor e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk deel is veroorzaakt door de to<strong>en</strong>ame van het aantal Afrikaanse<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het aantal Afrikaanse slachtoffers is namelijk sinds 1992,<br />

maar met name vanaf 1996, in alle opzicht<strong>en</strong> (zowel in absolute aantall<strong>en</strong> als in<br />

verhouding tot het totale aantal slachtoffers) sterk gesteg<strong>en</strong>. De groep Afrikaanse<br />

slachtoffers bestaat voor het grootste deel uit Nigerian<strong>en</strong> <strong>en</strong> - in mindere mate - uit<br />

slachtoffers uit Malawi <strong>en</strong> Siërra Leone.<br />

Het aantal slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel dat afkomstig is uit Latijns-Amerika (inclusief<br />

de Caraïb<strong>en</strong>) is sinds 1992 - met e<strong>en</strong> uitzondering in 1998 <strong>en</strong> in beperkter mate in 1999 -<br />

gestaag afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Belangrijkste herkomstland<strong>en</strong> in deze regio zijn de Dominicaanse<br />

Republiek <strong>en</strong> - in iets mindere mate - Colombia.<br />

Het aantal aangemelde slachtoffers afkomstig uit Azië vertoont daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> de laatste<br />

jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>de tr<strong>en</strong>d. Tot het jaar 1998 kwam<strong>en</strong> de Aziatische slachtoffers<br />

voornamelijk uit Thailand; daarna werd<strong>en</strong> nog slechts sporadisch Thaise slachtoffers bij<br />

de STV gemeld. Ook het aantal Filippijnse slachtoffers is, na zes geregistreerde<br />

slachtoffers in 1992, gedaald tot één à twee slachtoffers per jaar in de daarop volg<strong>en</strong>de<br />

jar<strong>en</strong>. Vanaf 1997 is echter wel e<strong>en</strong> sterke to<strong>en</strong>ame waarneembaar van het aantal<br />

slachtoffers uit China. Het is voornamelijk deze to<strong>en</strong>ame die de stijg<strong>en</strong>de lijn<br />

veroorzaakt in het aantal uit Azië afkomstige slachtoffers.<br />

Gezi<strong>en</strong> de zeer geringe aantall<strong>en</strong> slachtoffers afkomstig uit het Midd<strong>en</strong>-Oost<strong>en</strong>, lijk<strong>en</strong> de<br />

slachtoffers uit die regio op zichzelf staande, incid<strong>en</strong>tele gevall<strong>en</strong> te zijn. De grootste<br />

groep onder h<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> de Turkse slachtoffers, waarvan er in de periode 1992 tot <strong>en</strong><br />

met 2000 in totaal vijf bij de STV zijn aangemeld, waarvan drie in het jaar 1999.<br />

8 De politiële Beleids- <strong>en</strong> Adviesgroep <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (PBAM) onderscheidt in haar publicatie<br />

(PBAM, 1998) reeds vier ‘periodes’ betreff<strong>en</strong>de handel in vrouw<strong>en</strong> in de afgelop<strong>en</strong> eeuw. Rond de<br />

eeuwwisseling betrof het handel tuss<strong>en</strong> West-Europese land<strong>en</strong>. In de jar<strong>en</strong> ’50 werd<strong>en</strong> Europese<br />

vrouw<strong>en</strong> verhandeld naar Arabische <strong>en</strong> Afrikaanse land<strong>en</strong>. Vanaf eind jar<strong>en</strong> ’70 kwam<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong><br />

uit derde wereldland<strong>en</strong> in Europa in de prostitutie terecht. Aanvankelijk war<strong>en</strong> het voornamelijk<br />

vrouw<strong>en</strong> uit Aziatische land<strong>en</strong> als Thailand <strong>en</strong> de Filippijn<strong>en</strong>, vanaf begin jar<strong>en</strong> ’80 ook Latijns-<br />

Amerikaanse vrouw<strong>en</strong> (Colombia <strong>en</strong> de Dominicaanse Republiek) <strong>en</strong> later ook West-Afrikaanse<br />

vrouw<strong>en</strong> (uit Ghana <strong>en</strong> Nigeria). In de vierde periode, sinds begin jar<strong>en</strong> ’90 kwam<strong>en</strong> veel vrouw<strong>en</strong><br />

uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa <strong>en</strong> de Baltische stat<strong>en</strong> in Nederland in de prostitutie werk<strong>en</strong>.<br />

Onderhavige paragraaf geeft e<strong>en</strong> iets ander beeld te zi<strong>en</strong>.

76 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Het aantal Nederlandse slachtoffers is in absolute aantall<strong>en</strong> door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> groter<br />

geword<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertoont in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate e<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong>de tr<strong>en</strong>d. Ook in verhouding tot<br />

het totale aantal slachtoffers is het aantal Nederlandse slachtoffers duidelijk gesteg<strong>en</strong>.<br />

Gegev<strong>en</strong>s uit de BNRM-inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

De cijfermatige gegev<strong>en</strong>s uit de STV-registratie over totale aantall<strong>en</strong> (mogelijke)<br />

slachtoffers, gegroepeerd naar regio van herkomst, verschill<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk van<br />

soortgelijke gegev<strong>en</strong>s verkreg<strong>en</strong> uit de door het Bureau NRM gehoud<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie.<br />

Deze gegev<strong>en</strong>s zijn weliswaar <strong>en</strong>kel beschikbaar over het jaar 2000 (de inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

beperkte zich tot dat jaar) <strong>en</strong> niet uitgesplitst naar regio van herkomst (doch slechts<br />

verdeeld in twee categorieën, namelijk slachtoffers van Nederlandse <strong>en</strong> van niet-<br />

Nederlandse herkomst), maar desalniettemin komt daaruit e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk hoger aantal<br />

slachtoffers naar vor<strong>en</strong> dan uit de STV-registratie.<br />

De uit de STV-registratie blijk<strong>en</strong>de informatie over de algem<strong>en</strong>e t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s in de herkomst<br />

van buit<strong>en</strong>landse slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt door de hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de<br />

instanties, blijk<strong>en</strong>s de inv<strong>en</strong>tarisatie, onderschrev<strong>en</strong>. Ook zij gav<strong>en</strong> namelijk aan dat het<br />

mer<strong>en</strong>deel van de slachtoffers waarmee zij contact hadd<strong>en</strong> uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa<br />

afkomstig was, waarbij vooral land<strong>en</strong> als Bulgarije, Roem<strong>en</strong>ië <strong>en</strong> Rusland, maar ook<br />

Tsjechië, Oekraïne <strong>en</strong> Pol<strong>en</strong>, veel werd<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Met betrekking tot de andere<br />

onderscheid<strong>en</strong> regio’s werd Nigeria frequ<strong>en</strong>t als bronland g<strong>en</strong>oemd. Slechts in beperkte<br />

mate werd<strong>en</strong> slachtoffers afkomstig uit Azië - in het voorkom<strong>en</strong>de geval met name uit<br />

China <strong>en</strong> de Filippijn<strong>en</strong> - <strong>en</strong> uit Zuid- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Amerika - met name de Dominicaanse<br />

Republiek - vermeld.<br />

In Tabel 4.2 is e<strong>en</strong> overzicht opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van de in de inv<strong>en</strong>tarisatie opgegev<strong>en</strong> aantall<strong>en</strong><br />

slachtoffers waarmee de responder<strong>en</strong>de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties in het jaar 2000<br />

contact hebb<strong>en</strong> gehad, onderverdeeld in slachtoffers van Nederlandse <strong>en</strong> van niet-<br />

Nederlandse herkomst.<br />

Tabel 4.2 Het aantal slachtoffers waarmee Nederlandse hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de organisaties in 2000 in contact zijn<br />

gekom<strong>en</strong> 9<br />

Herkomst slachtoffer Schatting Registratie Totaal<br />

Niet-Nederlands 222 248 470<br />

Nederlands 70 68 138<br />

Totaal 292 316 608<br />

Uit Tabel 4.2 blijkt dat de instelling<strong>en</strong> aangav<strong>en</strong> in het jaar 2000 contact te hebb<strong>en</strong> gehad<br />

met in totaal 608 (vermoedelijke) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarvan war<strong>en</strong> er 138<br />

van Nederlandse herkomst <strong>en</strong> 470 van niet-Nederlandse herkomst. Blijk<strong>en</strong>s de registratie<br />

van de STV zijn in 2000 echter slechts 25 Nederlandse <strong>en</strong> 316 niet-Nederlandse<br />

slachtoffers bij de STV aangemeld. Tuss<strong>en</strong> deze aantall<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> dus grote verschill<strong>en</strong>, die<br />

op zijn minst opmerkelijk te noem<strong>en</strong> zijn. Dat geldt zeker voor de aantall<strong>en</strong> Nederlandse<br />

slachtoffers, nu zelfs het aantal door de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties geregistreerde<br />

slachtoffers de in de STV-registratie g<strong>en</strong>oemde aantall<strong>en</strong> al ver overstijgt.<br />

9 Van de 77 responder<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> 59 instelling<strong>en</strong> feitelijk contact gehad met<br />

slachtoffers. Deze instelling<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> door schatting <strong>en</strong> op basis van door h<strong>en</strong> bijgehoud<strong>en</strong><br />

registraties aan met hoeveel slachtoffers ze in 2000 contact hebb<strong>en</strong> gehad.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 77<br />

Drie mogelijke verklaring<strong>en</strong> zijn voor deze verschill<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>. Op de eerste plaats kan<br />

er in de BNRM-inv<strong>en</strong>tarisatie sprake zijn van dubbeltelling<strong>en</strong>, daar waar (vermoedelijke)<br />

slachtoffers met meerdere hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties contact hebb<strong>en</strong> gezocht <strong>en</strong> zij op<br />

meerdere plaats<strong>en</strong> zijn geregistreerd of in de schatting zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Voorts gev<strong>en</strong><br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties, zoals bijvoorbeeld de huiskamerproject<strong>en</strong> op de tippelzones,<br />

aan dat zij ook wel slachtoffers aantreff<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> dwangsituatie verker<strong>en</strong> zonder dat<br />

dit bij de politie bek<strong>en</strong>d is. De slachtoffers in deze situatie word<strong>en</strong> meestal nog niet bij de<br />

STV aangemeld <strong>en</strong> daar dus ook niet geregistreerd. 10 Volg<strong>en</strong>s informatie van de STV<br />

word<strong>en</strong> veel slachtoffers namelijk pas bij haar aangemeld als zij daadwerkelijk aangifte<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel hebb<strong>en</strong> gedaan. En dat laatste gebeurt blijk<strong>en</strong>s de inv<strong>en</strong>tarisatie in e<strong>en</strong><br />

niet onaanzi<strong>en</strong>lijk aantal gevall<strong>en</strong> om uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> niet (zie nader § 4.5). E<strong>en</strong><br />

derde red<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> zijn dat sommige hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties slachtoffers<br />

überhaupt niet aanmeld<strong>en</strong> bij de STV. E<strong>en</strong> aantal hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties (e<strong>en</strong> kleine<br />

14%) geeft in de inv<strong>en</strong>tarisatie namelijk aan ge<strong>en</strong> contact<strong>en</strong> te onderhoud<strong>en</strong> met de STV.<br />

E<strong>en</strong> ruime meerderheid - namelijk 51 van de betreff<strong>en</strong>de 59 instelling<strong>en</strong> die contact<br />

hebb<strong>en</strong> (gehad) met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, oftewel 86% - heeft naar eig<strong>en</strong><br />

zegg<strong>en</strong> wel contact met de STV. Ook voor zover er wel contact bestaat tuss<strong>en</strong><br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de STV is dat overig<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> volkom<strong>en</strong> zekerheid dat dit<br />

ook de aanmelding <strong>en</strong> daaruit voortvloei<strong>en</strong>de registratie betreft. Er kan bijvoorbeeld ook<br />

sprake zijn van contact, uitsluit<strong>en</strong>d in het kader van advies- <strong>en</strong> consultvrag<strong>en</strong> aan de STV.<br />

Van Dijk <strong>en</strong> De Savornin Lohman (2000, pp. 12-13) sprek<strong>en</strong> in dit verband van ‘ruis’ in de<br />

registratie van de STV.<br />

De conclusie naar aanleiding van het bov<strong>en</strong>staande kan dan ook niet anders luid<strong>en</strong> dan<br />

dat c<strong>en</strong>trale registratie door de STV ge<strong>en</strong> landelijke dekking k<strong>en</strong>t. Dit komt overe<strong>en</strong> met<br />

het beeld dat de STV zelf geeft van de eig<strong>en</strong> registratiegegev<strong>en</strong>s. In 1999 schreef de STV<br />

daarover: “De registratiegegev<strong>en</strong>s van de STV kunn<strong>en</strong> niet absoluut geïnterpreteerd<br />

word<strong>en</strong>. Zij gev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> realistisch beeld van de aard <strong>en</strong> omvang van vrouw<strong>en</strong>handel in<br />

Nederland. Voor aanmelding<strong>en</strong> is de STV afhankelijk van derd<strong>en</strong>; veelal beroepsgroep<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> particulier<strong>en</strong>. De mate van signalering door deze beroepsgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> particulier<strong>en</strong> is<br />

dan ook van wez<strong>en</strong>lijk belang. Ev<strong>en</strong>als de bek<strong>en</strong>dheid <strong>en</strong> de toegankelijkheid van de STV.<br />

Uit gesprekk<strong>en</strong> met vrouw<strong>en</strong> blijkt dat zij doorgaans nog wel 1 of <strong>en</strong>kele andere vrouw<strong>en</strong><br />

k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> die het (vermoedelijke) slachtoffer van vrouw<strong>en</strong>handel zijn, die niet bij de STV<br />

zijn aangemeld. De aantall<strong>en</strong> zoals hierbov<strong>en</strong> vermeld kunn<strong>en</strong> dan ook op zijn minst<br />

verdubbeld word<strong>en</strong>. Zelfs dan - e<strong>en</strong> verdubbeld totaal, ongeveer 600 - betreft het<br />

waarschijnlijk e<strong>en</strong> topje van de ijsberg.” (STV, 1999).<br />

Het überhaupt niet aanmeld<strong>en</strong> van slachtoffers bij de STV zou met name e<strong>en</strong> verklaring<br />

kunn<strong>en</strong> zijn voor het aanmerkelijke verschil tuss<strong>en</strong> de bij STV geregistreerde <strong>en</strong> de door<br />

de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> opgegev<strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> Nederlandse slachtoffers. Wellicht dat<br />

het voor politie <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing niet altijd duidelijk is dat de STV alle slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel tot haar taakgebied rek<strong>en</strong>t, ongeacht herkomst of nationaliteit, <strong>en</strong> dat dus<br />

ook Nederlandse slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bij de STV aangemeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> verplichting tot melding bij de STV van Nederlandse slachtoffers, in lijn met de in de<br />

10 Registratie bij de STV vindt plaats op het mom<strong>en</strong>t dat de politie e<strong>en</strong> prostituee aantreft, t<strong>en</strong><br />

aanzi<strong>en</strong> van wie e<strong>en</strong> (gering) vermoed<strong>en</strong> bestaat dat zij slachtoffer is van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De<br />

politie wordt geacht daarvan melding te do<strong>en</strong> bij de STV. Dat kan rechtstreeks gebeur<strong>en</strong>, maar<br />

ook via de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling waar het slachtoffer wordt ondergebracht.

78 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

B-9 regeling vastgelegde verplichte aanmelding van buit<strong>en</strong>landse slachtoffers, is er op dit<br />

mom<strong>en</strong>t ev<strong>en</strong>wel niet.<br />

4.3.2 Sekse<br />

Eerder werd al aangegev<strong>en</strong> dat slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die in de prostitutie<br />

terecht kom<strong>en</strong> meestal van het vrouwelijke geslacht zijn. Hoewel de in Hoofdstuk 1<br />

g<strong>en</strong>oemde push-factor<strong>en</strong> als armoede, gebrek aan toekomstperspectiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> negatieve<br />

omgevingsfactor<strong>en</strong> (bijvoorbeeld oorlog, onveiligheid of milieuvervuiling) objectief<br />

gezi<strong>en</strong> in gelijke mate geld<strong>en</strong> voor mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>, is de negatieve invloed daarvan<br />

op vrouw<strong>en</strong> in de praktijk vaak groter. Dit hangt in veel gevall<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de<br />

(marginale) positie die e<strong>en</strong> vrouw in bepaalde cultur<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving inneemt,<br />

alsmede met de zorgtak<strong>en</strong> voor familie <strong>en</strong> gezin, die in veel land<strong>en</strong> (vrijwel uitsluit<strong>en</strong>d)<br />

op de schouders van de vrouw rust<strong>en</strong>. 11<br />

Vrouw<strong>en</strong> als slachtoffer<br />

E<strong>en</strong> door Wijers <strong>en</strong> Lap-Chew (1999) gegev<strong>en</strong> verklaring voor het grote aantal vrouw<strong>en</strong><br />

dat bereid is om in het buit<strong>en</strong>land te gaan werk<strong>en</strong> - <strong>en</strong> daardoor bloot staat aan de<br />

gevar<strong>en</strong> van mogelijke uitbuiting - is de zog<strong>en</strong>oemde feminisering van migratie (zo ook:<br />

IOM, 1996). Vrouw<strong>en</strong> zijn in veel (arme) land<strong>en</strong> lager of helemaal niet opgeleid <strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> daardoor minder kans<strong>en</strong> op de arbeidsmarkt. Zij zijn bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de eerst<strong>en</strong> die<br />

hun baan verliez<strong>en</strong> als het economisch slechter gaat. 12 Deze ongunstige positie versterkt<br />

de aandrang om het geluk in het buit<strong>en</strong>land te beproev<strong>en</strong>, zeker wanneer er daarnaast<br />

nog sprake is van versterk<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong>, sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de met de rol <strong>en</strong> de positie van de<br />

vrouw in de sam<strong>en</strong>leving. 13 De in Hoofdstuk 1 g<strong>en</strong>oemde pull-factor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hierbij<br />

dan e<strong>en</strong> drempelverlag<strong>en</strong>de rol spel<strong>en</strong>.<br />

In haar rapport over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (1992) signaleert de Adviescommissie<br />

M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> reeds dat vrouw<strong>en</strong> zich in veel land<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van mann<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

extra kwetsbare <strong>en</strong> achtergestelde positie bevind<strong>en</strong>, waardoor zij eerder dan mann<strong>en</strong> het<br />

slachtoffer kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Die positie kan, afhankelijk van het<br />

betreff<strong>en</strong>de land <strong>en</strong> van de mate van (economische) ontwikkeling daarvan, religieuze of<br />

meer traditionele achtergrond<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Wanneer de vrouw vanuit e<strong>en</strong> dergelijke<br />

11 In het kader van de meer algem<strong>en</strong>e problematiek van de arbeidsmigratie geld<strong>en</strong> de push- <strong>en</strong> pullfactor<strong>en</strong><br />

in beginsel gelijkelijk voor mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>. In de specifieke context van de<br />

gedwong<strong>en</strong> c.q. onvrijwillige seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing is met name de invloed van die factor<strong>en</strong> in<br />

relatie tot vrouw<strong>en</strong> van belang, gezi<strong>en</strong> de aard van de betreff<strong>en</strong>de arbeid. Bij andere vorm<strong>en</strong> van<br />

arbeid (inclusief de uitbuiting in die arbeid), waarin de sekse van betrokk<strong>en</strong>e er minder of niet toe<br />

doet, spel<strong>en</strong> de in onderhavige paragraaf g<strong>en</strong>oemde omstandighed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere rol.<br />

12 Dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> deed zich in sterke mate voor in de voormalige Sovjet-Republiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

Oostblokland<strong>en</strong>, kort na de omw<strong>en</strong>teling<strong>en</strong> die daar in de jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig van de vorige eeuw<br />

plaats hadd<strong>en</strong> (De Ruyver & Siron, 2001).<br />

13 In dit verband is het dan ook niet vreemd dat zowel in de Haagse Verklaring uit 1997 als in de<br />

Aanbeveling<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> Internationale Gedragscode Vrouw<strong>en</strong>handel, die recht doet aan vrouw<strong>en</strong> van de<br />

(inmiddels opgehev<strong>en</strong>) Emancipatieraad (Advies nr. IV/48/96, d.d. november 1996) de noodzaak<br />

voor specifieke aandacht voor vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de versterking van hun positie wordt b<strong>en</strong>adrukt, onder<br />

meer door sekse-onderscheid <strong>en</strong> -discriminatie aan te pakk<strong>en</strong>, alsook door in het kader van de<br />

vrouw<strong>en</strong>handelproblematiek uitsluit<strong>en</strong>d maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> die de positie van vrouw<strong>en</strong><br />

versterk<strong>en</strong>.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 79<br />

positie daarin verandering tracht te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> kan dat voor haar aanleiding zijn om op<strong>en</strong> te<br />

staan voor de verleiding<strong>en</strong> van gebod<strong>en</strong> kans<strong>en</strong> elders. Handelar<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> vaak feilloos<br />

van deze omstandighed<strong>en</strong> gebruik te mak<strong>en</strong>, door vrouw<strong>en</strong> met mooie verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> valse<br />

beloft<strong>en</strong> over te hal<strong>en</strong> te opter<strong>en</strong> voor goed betaald werk <strong>en</strong> nieuwe kans<strong>en</strong> in het<br />

buit<strong>en</strong>land. Gedrev<strong>en</strong> door de wil te ontsnapp<strong>en</strong> aan de vaak uitzichtloze situatie waarin<br />

ze verkeert, gaat de vrouw dan op e<strong>en</strong> dergelijk aanbod in. Specifiek t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de<br />

seksindustrie geldt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat deze voornamelijk is gericht op de heteroseksuele,<br />

mannelijke prostituant. Ev<strong>en</strong>zozeer als in elke andere bedrijfssector bepaalt de markt van<br />

vraag <strong>en</strong> aanbod namelijk wat in de prostitutiesector wordt aangebod<strong>en</strong>, waardoor er in<br />

de seksindustrie veel vraag is naar vrouwelijke prostituees. 14 Die combinatie van vraag <strong>en</strong><br />

op<strong>en</strong> (moet<strong>en</strong>) staan voor kans<strong>en</strong> elders vormt e<strong>en</strong> ideale voedingsbodem voor de<br />

activiteit<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> <strong>en</strong> maakt dat met name voor vrouw<strong>en</strong> het gevaar van<br />

misbruik in de prostitutie op de loer ligt.<br />

Afgezi<strong>en</strong> van de situaties waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> misbruik mak<strong>en</strong> van de kwetsbare<br />

<strong>en</strong> achtergestelde positie van de vrouw in de sam<strong>en</strong>leving op zich <strong>en</strong> haar door<br />

verleiding, misleiding of verlokking in het buit<strong>en</strong>land in de prostitutie (tracht<strong>en</strong> te)<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> die omstandighed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrouw ook op meer directe wijze richting<br />

prostitutie duw<strong>en</strong>, zonder dat er voor haar e<strong>en</strong> keuzemom<strong>en</strong>t is geweest. Dit kan zich<br />

met name voordo<strong>en</strong> in die land<strong>en</strong> waarin vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes uit traditie <strong>en</strong>/of op<br />

religieuze grond<strong>en</strong> nog als e<strong>en</strong> (financiële) last <strong>en</strong> als minderwaardig t<strong>en</strong> opzicht van<br />

mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> beschouwd. E<strong>en</strong> dergelijke culturele omgeving, vaak in<br />

combinatie met slechte economische omstandighed<strong>en</strong> of met gevoerd overheidsbeleid<br />

(bijvoorbeeld het Chinese één-kind-beleid), kan ertoe leid<strong>en</strong> dat meisjes <strong>en</strong> jonge<br />

vrouw<strong>en</strong> door familieled<strong>en</strong> of zelfs door hun eig<strong>en</strong> ouders aan handelar<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

verkocht of verhuurd. Zo wordt voor het gezin broodnodig inkom<strong>en</strong> geg<strong>en</strong>ereerd, wordt<br />

de financiële last van de opvoeding (of het uithuwelijk<strong>en</strong> in combinatie met de dan te<br />

betal<strong>en</strong> bruidschat) van het meisje verlicht <strong>en</strong> kan desgew<strong>en</strong>st meer aandacht uitgaan<br />

naar de opvoeding van de zon<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ander voorbeeld in dit verband is de heers<strong>en</strong>de<br />

(seksuele) moraal, die in veel land<strong>en</strong> onderscheid maakt tuss<strong>en</strong> wat voor mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat<br />

voor vrouw<strong>en</strong> toelaatbaar (seksueel) gedrag of e<strong>en</strong> geaccepteerde lev<strong>en</strong>swijze wordt<br />

geacht. Zo heeft in sommige cultur<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrouw, die volg<strong>en</strong>s de geld<strong>en</strong>de waard<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

norm<strong>en</strong> ontoelaatbaar seksueel gedrag heeft getoond of slachtoffer is geword<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

zed<strong>en</strong>misdrijf, 15 vaak ge<strong>en</strong> andere keuze meer dan te gaan werk<strong>en</strong> in de prostitutie. Met<br />

haar gedrag heeft zij namelijk, ongeacht de schuldvraag, de familie te schande gemaakt,<br />

hetge<strong>en</strong> maatschappelijk gezi<strong>en</strong> niet geaccepteerd wordt. Dit kan ertoe leid<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong><br />

vrouw door haar eig<strong>en</strong> omgeving wordt verstot<strong>en</strong> <strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde in haar onderhoud te<br />

kunn<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>, feitelijk de prostitutie in wordt gedwong<strong>en</strong>. Gezi<strong>en</strong> het haar<br />

opgedrong<strong>en</strong> etiket is dat veelal namelijk nog de <strong>en</strong>ige mogelijk bron van inkomst<strong>en</strong>.<br />

Mede vanwege die opgedrong<strong>en</strong> keuze ligg<strong>en</strong> misbruik <strong>en</strong> uitbuiting door ander<strong>en</strong> dan<br />

14 Door De Rode Draad (2001, p. 20) wordt over dit marktmechanisme overig<strong>en</strong>s opgemerkt dat<br />

marktwerking gelijkwaardige partners veronderstelt, maar dat daarvan, door de slechte positie<br />

van met name illegal<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> sprake is.<br />

15 Hierbij kan gedacht word<strong>en</strong> aan vrouw<strong>en</strong> die zijn verkracht of ongehuwd zwanger zijn geraakt,<br />

maar ook aan vrouw<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> door de ouders niet geaccepteerde relatie onderhoud<strong>en</strong><br />

(bijvoorbeeld homoseksueel of ongehuwd sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d).

80 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

op de loer. In e<strong>en</strong> dergelijk geval kan ook e<strong>en</strong> aanlokkelijk og<strong>en</strong>d aanbod voor werk in het<br />

buit<strong>en</strong>land snel in goede aarde vall<strong>en</strong>.<br />

Voornoemde cultureel bepaalde invloed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> wanneer de<br />

betrokk<strong>en</strong> persoon woonachtig is in e<strong>en</strong> ander land, waar in het algeme<strong>en</strong> andere<br />

waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>. Dit is bijvoorbeeld het geval voor Nederlandse allochtone<br />

Marokkaanse <strong>en</strong> - in mindere mate ook - Turkse vrouw<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> str<strong>en</strong>g gelovige<br />

omgeving opgroei<strong>en</strong>. Het gedrag van deze vrouw<strong>en</strong> moet voldo<strong>en</strong> aan bepaalde norm<strong>en</strong><br />

om de eer van de familie hoog te houd<strong>en</strong>. Zo is het van ess<strong>en</strong>tieel belang dat de vrouw<br />

maagd blijft tot haar huwelijk. Het verlies van het maagd<strong>en</strong>vlies of dreig<strong>en</strong>de<br />

uithuwelijking word<strong>en</strong> als twee veel voorkom<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd waarom<br />

Marokkaanse <strong>en</strong> Turkse meisjes van huis weglop<strong>en</strong> <strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> van jonge<br />

(Nederlandse) ronselaars, de zog<strong>en</strong>oemde loverboys (Bouchakour, 1996).<br />

Tot slot is het zuivere winstmotief voor sommig<strong>en</strong> aanleiding om met name vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kinder<strong>en</strong> van het vrouwelijke geslacht gewoonweg te ontvoer<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde h<strong>en</strong> in het land<br />

zelf of in e<strong>en</strong> (ver) buit<strong>en</strong>land in de prostitutie te exploiter<strong>en</strong>. Push- <strong>en</strong> pull-factor<strong>en</strong><br />

spel<strong>en</strong> in die gevall<strong>en</strong> in relatie tot het slachtoffer ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele rol. 16<br />

Mann<strong>en</strong> als slachtoffer<br />

Bij prostitutie doelt m<strong>en</strong> gewoonlijk op de vrouw als prostituee. Er bestaat echter - het is<br />

in onderhavige <strong>rapportage</strong> al meer gezegd - ook prostitutie door mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s. 17<br />

Over de aard <strong>en</strong> omvang van die jong<strong>en</strong>sprostitutie in Nederland is ev<strong>en</strong>wel vrij weinig<br />

bek<strong>en</strong>d. Dit hangt ongetwijfeld sam<strong>en</strong> met het dubbele taboe dat er op rust, namelijk het<br />

taboe op prostitutie <strong>en</strong> dat op homoseksualiteit, waardoor prostitués niet zo gemakkelijk<br />

over hun werk naar buit<strong>en</strong> tred<strong>en</strong>. Deze vorm van prostitutie doet zich in het algeme<strong>en</strong><br />

dan ook veel minder op<strong>en</strong>lijk voor dan vrouw<strong>en</strong>prostitutie <strong>en</strong> speelt zich in veel gevall<strong>en</strong><br />

af in het informele <strong>en</strong> zeer mobiele circuit, zoals tippelwerk op stations of in park<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

escort. Daar zijn weinig controlemogelijkhed<strong>en</strong> voor officiële instanties <strong>en</strong> ook de<br />

prostitués zelf zijn erg terughoud<strong>en</strong>d in hun contact<strong>en</strong> met politie <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing<br />

vanwege voormelde taboesfeer. Het feit dat er weinig bek<strong>en</strong>d is over jong<strong>en</strong>sprostitutie<br />

neemt echter niet weg dat er vraag is naar mannelijke prostitués, zij het dat deze om voor<br />

de hand ligg<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> beperkter in omvang zal zijn dan die naar vrouwelijke<br />

prostituees. Het eerder g<strong>en</strong>oemde marktmechanisme zorgt er vervolg<strong>en</strong>s voor dat er<br />

naast vrouwelijke prostituees ook mannelijke prostitués beschikbaar zijn.<br />

16 In die zin, specifiek met betrekking tot Albanië: OVSE-ambassadeur voor Albanië, de heer<br />

Ahr<strong>en</strong>s, tijd<strong>en</strong>s de confer<strong>en</strong>tie Europe against Trafficking in Persons, 15-16 oktober 2001 te<br />

Berlijn.<br />

17 In navolging van Van Gelder (1998, pp. 13-14), die aangeeft dat de gangbare term in de<br />

prostitutiewereld voor prostitutie door person<strong>en</strong> van het mannelijk geslacht jong<strong>en</strong>sprostitutie is,<br />

zal in het navolg<strong>en</strong>de deze term word<strong>en</strong> gehanteerd. Dit betek<strong>en</strong>t echter niet dat de betreff<strong>en</strong>de<br />

person<strong>en</strong> per se jong van leeftijd of minderjarig zijn. Het betreft hier overig<strong>en</strong>s betaalde seksuele<br />

di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing door mann<strong>en</strong> voor mann<strong>en</strong>. Verder kunn<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> ook als travestiet of als<br />

transseksueel werkzaam zijn, waarbij zij ook meestal mannelijke klant<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> (Van der Poel,<br />

1991).

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 81<br />

Voor de exploitatie van jong<strong>en</strong>sprostitutie geld<strong>en</strong>, gezi<strong>en</strong> het strafrechtelijke verbod op<br />

bepaalde vorm<strong>en</strong> van exploitatie, dezelfde vereist<strong>en</strong> als t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het aanbied<strong>en</strong><br />

van vrouwelijke prostituees: louter op basis van vrijwilligheid <strong>en</strong> <strong>en</strong>kel voor zover de<br />

prostitué meerderjarig is. Is dat niet het geval, dan is er (in beginsel) sprake van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Ook di<strong>en</strong><strong>en</strong> mannelijke prostitués afkomstig te zijn uit e<strong>en</strong> van de EERland<strong>en</strong>,<br />

dan wel di<strong>en</strong><strong>en</strong> zij te beschikk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> werkvergunning. Wordt aan deze<br />

voorwaarde niet voldaan, dan kan dat ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s duid<strong>en</strong> op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Over de achtergrond van mann<strong>en</strong> die in de prostitutie terecht kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> de red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

waarom dat gebeurt bestaan zeer uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de bewering<strong>en</strong>. Van Gelder (1998) deed<br />

veldonderzoek naar het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> jong<strong>en</strong>sprostitutie in Nederland. Uit dit onderzoek<br />

kwam naar vor<strong>en</strong> dat de meeste mann<strong>en</strong> uit vrije wil als prostitué zijn begonn<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook<br />

vrijwillig doorwerk<strong>en</strong>, hetge<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dat zij in beginsel niet als slachtoffer van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn aan te merk<strong>en</strong>. Bijna de helft van de door Van Gelder ondervraagde<br />

person<strong>en</strong> is voor het 18 e lev<strong>en</strong>sjaar in de prostitutie begonn<strong>en</strong>. Omdat ev<strong>en</strong>wel het gros<br />

van h<strong>en</strong> als zelfstandige zou werk<strong>en</strong>, is dat naar de letter van de wet ook ge<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (namelijk ge<strong>en</strong> exploitatie van prostitutie door e<strong>en</strong> ander). T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong><br />

van ook minderjarig<strong>en</strong> geldt immers dat ‘slechts’ exploitatie in de prostitutie door e<strong>en</strong><br />

ander naar de huidige omschrijving in art. 250a Sr. als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kan word<strong>en</strong><br />

bestempeld. 18 Korf, Nabb<strong>en</strong> & Schreuders (1996, p. 93) constater<strong>en</strong> in het door h<strong>en</strong><br />

verrichte onderzoek onder Roeme<strong>en</strong>se jong<strong>en</strong>sprostitués dat hun opleidingsniveau<br />

weliswaar varieert, maar dat het door de bank g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zeker ge<strong>en</strong> slecht opgeleide <strong>en</strong><br />

daardoor kansarme jong<strong>en</strong>s betreft. Economische motiev<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> veelal de hoofdred<strong>en</strong><br />

te zijn om in Nederland in de prostitutie te gaan werk<strong>en</strong>. Daarmee lijkt eig<strong>en</strong> initiatief -<br />

<strong>en</strong> dus vrijwilligheid - in de keuze voor prostitutiewerk ook bij deze jong<strong>en</strong>s voorop te<br />

staan. De onderzoeksgroep<strong>en</strong> in beide onderzoek<strong>en</strong> betroff<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s met name<br />

jong<strong>en</strong>s die niet vanuit e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> seksinrichting, maar veeleer ‘op straat’ of vanuit<br />

ontmoetingsplaats<strong>en</strong>, actief war<strong>en</strong>. 19<br />

Andere onderzoekers <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties stell<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> dat er zich onder<br />

de in seksinrichting<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> mannelijke prostitués veel minderjarig<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong>.<br />

Dit zou vaak emotioneel minder weerbare jong<strong>en</strong>s uit gebrok<strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>, die<br />

in veel gevall<strong>en</strong> van allochtone afkomst zijn (Hoog<strong>en</strong>doorn (1999) <strong>en</strong> in soortgelijke zin:<br />

ECPAT-NL (z.jr.) <strong>en</strong> Werkgroep Kinderporno <strong>en</strong> Kinderprostitutie in Nederland<br />

(1998)). Ook discriminatie weg<strong>en</strong>s seksuele geaardheid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gebrek aan perspectiev<strong>en</strong><br />

in het land van herkomst word<strong>en</strong> als red<strong>en</strong><strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd waarom jong<strong>en</strong>s hun kans<strong>en</strong><br />

elders wag<strong>en</strong>. Dat zijn, in lijn met de hierbov<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />

vrouwelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, indicator<strong>en</strong> die juist weer wel kunn<strong>en</strong><br />

duid<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk kans om slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te word<strong>en</strong>. Maar<br />

dergelijke achtergrondfactor<strong>en</strong>, met name de meer economisch gerelateerde daaronder,<br />

leid<strong>en</strong> niet per se tot seksuele uitbuiting <strong>en</strong> dus tot slachtofferschap. Slechte financiële<br />

omstandighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s ook voor ouders aanleiding zijn om hun mannelijke<br />

18 Wel is, zoals eerder beschrev<strong>en</strong> in paragraaf 2.5.3, het hebb<strong>en</strong> van seks met e<strong>en</strong> minderjarige<br />

strafbaar, doch dit valt niet binn<strong>en</strong> het bereik van het huidige art. 250a Sr. <strong>en</strong> is dus ge<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

19 In soortgelijke zin de Mr. A. de Graafstichting, aangehaald in Kernteam NON (2001, p. 86).

82 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

kinder<strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong> of te verhur<strong>en</strong>, of h<strong>en</strong> onder zeer slechte omstandighed<strong>en</strong>, die als<br />

uitbuiting kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bestempeld, te werk te (lat<strong>en</strong>) stell<strong>en</strong>.<br />

Over het algeme<strong>en</strong> wordt echter aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat het aantal mannelijke slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel beperkt is <strong>en</strong> dat prostitutie door mann<strong>en</strong> meestal e<strong>en</strong> bewuste, <strong>en</strong> in<br />

beginsel dus vrijwillige keuze is. Geld verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> is daarbij de belangrijkste drijfveer.<br />

Transseksuele prostituees<br />

Is er al weinig informatie beschikbaar over mannelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

over transseksuel<strong>en</strong> in de prostitutie in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>d onder dwang in het<br />

bijzonder is vrijwel niets bek<strong>en</strong>d. Veel meer dan de constatering dat er transseksuele<br />

prostituees zijn, die voornamelijk op de tippelzones zoud<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> veelal van Zuid-<br />

Amerikaanse origine zijn, is niet bek<strong>en</strong>d. 20 In media <strong>en</strong> krant<strong>en</strong>bericht<strong>en</strong> wordt wel<br />

bericht dat Zuid-Amerikaanse transseksuel<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> vanwege het geld in de<br />

prostitutie werkzaam zijn, maar specifiek ook in Nederland vanwege de medische<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> zich hier te lat<strong>en</strong> ‘ombouw<strong>en</strong>’. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> zij zich hier<br />

geaccepteerd voel<strong>en</strong>. 21 Dat suggereert dat in elk geval de komst naar Nederland <strong>en</strong><br />

mogelijkerwijs ook het werk<strong>en</strong> in de prostitutie e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>, vrijwillige keuze is. In e<strong>en</strong><br />

evaluatierapport uit 1995/1996 geeft Tampep (1995/1996) al aan dat de hulpverl<strong>en</strong>ing in<br />

Nederland meer contact zou moet<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> met deze groep van sekswerkers, t<strong>en</strong>einde<br />

h<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d prev<strong>en</strong>tieprogramma op het terrein van seksueel overdraagbare<br />

aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> aanbied<strong>en</strong>. Deze conclusie is wellicht ook van toepassing op<br />

andere instanties <strong>en</strong> organisaties <strong>en</strong> voor andere hulpverl<strong>en</strong>ingsdoeleind<strong>en</strong>. Er zijn het<br />

Bureau NRM overig<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d waarbij aangifte is gedaan van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel door e<strong>en</strong> transseksuele prostituee.<br />

Cijfermatige gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot mannelijke prostitués <strong>en</strong> slachtoffers<br />

Anders dan haar naam zou kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>, beperkt de STV zich niet tot<br />

registratie van vrouwelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In STV-overzicht<strong>en</strong> uit<br />

voorgaande jar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> namelijk ook, zij het niet stelselmatig, aantall<strong>en</strong> mannelijke<br />

slachtoffers gegev<strong>en</strong>. 22 In het in het voorgaande aangehaalde registratie-overzicht van<br />

STV uit 2001 staat ev<strong>en</strong>wel ge<strong>en</strong> informatie over het geslacht van de slachtoffers. Mocht<br />

daarvan al aantek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gemaakt, gegev<strong>en</strong>s daarover zijn (op het mom<strong>en</strong>t van de<br />

voorbereiding van deze <strong>rapportage</strong>) niet in e<strong>en</strong> toegankelijke registratie beschikbaar.<br />

Voor zover bek<strong>en</strong>d wordt ev<strong>en</strong>min op andere plaats<strong>en</strong> e<strong>en</strong> landelijke registratie<br />

bijgehoud<strong>en</strong> van mannelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Derhalve is ge<strong>en</strong> in jar<strong>en</strong><br />

opvolg<strong>en</strong>de cijfermatige informatie bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> bestaat dus onvoldo<strong>en</strong>de cijfermatig<br />

inzicht in het aantal slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van het mannelijke geslacht, <strong>en</strong><br />

ev<strong>en</strong>zomin in de tr<strong>en</strong>ds daarin.<br />

20 In deze zin onder meer Van der Helm <strong>en</strong> Van M<strong>en</strong>s (1998-1999).<br />

21 “Jacht op illegale straatprostituee geop<strong>en</strong>d” (Haags Straatnieuws, nr. 12 - november 2001),<br />

alsmede V<strong>en</strong>nix c.s. (2000).<br />

22 De cijfermatige informatie van de STV over de jar<strong>en</strong> 1992, 1993 <strong>en</strong> 1994 bevat ge<strong>en</strong><br />

onderverdeling naar geslacht. In haar jaarverslag over 1995 geeft de STV aan dat van de in totaal<br />

166 aangemelde cliënt<strong>en</strong> in dat jaar er vijf van het mannelijke geslacht zijn. De cliëntregistratie<br />

over 1996 maakt ge<strong>en</strong> melding van mannelijke slachtoffers, terwijl in de registratiegegev<strong>en</strong>s over<br />

1997 één man als cliënt van de STV is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Over de jar<strong>en</strong> na 1997 ontbreekt dergelijke<br />

informatie.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 83<br />

Van Gelder (1998) schat het aantal mann<strong>en</strong> dat geld in de prostitutie verdi<strong>en</strong>t op<br />

drieduiz<strong>en</strong>d tot vijfduiz<strong>en</strong>d op jaarbasis. Afgezet teg<strong>en</strong> het geschatte aantal person<strong>en</strong><br />

werkzaam in de Nederlandse prostitutie (20.000 - 30.000; onder meer: Van der Helm <strong>en</strong><br />

Van M<strong>en</strong>s (1998-1999)) zou dit neerkom<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage tuss<strong>en</strong> de 10% <strong>en</strong> 25%. E<strong>en</strong><br />

andere schatting (V<strong>en</strong>icz & Vanwes<strong>en</strong>beeck, 2000) geeft aan dat van het totale aantal<br />

prostituees in Nederland ongeveer 5% man <strong>en</strong> nog e<strong>en</strong>s 5% transseksueel of transg<strong>en</strong>der<br />

is. Voor ge<strong>en</strong> van beide getall<strong>en</strong> is ev<strong>en</strong>wel e<strong>en</strong> (wet<strong>en</strong>schappelijk verantwoorde)<br />

onderbouwing te gev<strong>en</strong>. Is namelijk onder vrouw<strong>en</strong> de bereidheid op<strong>en</strong>heid te gev<strong>en</strong><br />

over hun werk in de prostitutie al niet groot, onder mann<strong>en</strong> is die bereidheid nog<br />

beperkter, vanwege het voornoemde dubbele taboe (Terre des Hommes, 1999). Vanwege<br />

het vaak zelfstandige karakter van de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, het informele circuit waarin wordt<br />

gewerkt <strong>en</strong> de og<strong>en</strong>schijnlijk grote mate van bewuste keuze voor het beroep, is uit deze<br />

uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de cijfers bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> al helemaal niets af te leid<strong>en</strong> over het aantal mogelijke<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel daaronder. In hun onderzoek onder GG&GD’s in<br />

Nederland, uitgevoerd onder auspiciën van EUROPAP-TAMPEP in de jar<strong>en</strong> 1998-1999,<br />

berek<strong>en</strong><strong>en</strong> Van der Helm <strong>en</strong> Van M<strong>en</strong>s (1998-1999) het aantal mannelijke prostitués in<br />

Nederland op 1015 <strong>en</strong> het aantal transg<strong>en</strong>ders op nog e<strong>en</strong>s 1003. 23 Hoewel e<strong>en</strong> groot<br />

aantal van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in dit onderzoek aangaf dat ze de indruk hadd<strong>en</strong> dat er<br />

sprake was van prostituees die onder druk of dwang werkzaam war<strong>en</strong> in de prostitutie,<br />

bevat het onderzoek ge<strong>en</strong> cijfermatige gegev<strong>en</strong>s daaromtr<strong>en</strong>t. Deze opmerking van de<br />

respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> betrof alle prostituees, ongeacht geslacht, <strong>en</strong> geeft dus ev<strong>en</strong>min meer zicht<br />

op het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ev<strong>en</strong>tuele omvang van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onder mannelijke<br />

prostitués (inclusief transg<strong>en</strong>ders).<br />

In de inv<strong>en</strong>tarisatie door het Bureau NRM werd wel specifiek gevraagd naar het geslacht<br />

van de slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel waarmee de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> contact<br />

hebb<strong>en</strong> gehad in het jaar 2000. Hieruit kwam naar vor<strong>en</strong> dat van de niet-Nederlandse<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Tabel 4.2) er (naar schatting) slechts één transseksueel<br />

dan wel travestiet is. Van de Nederlandse slachtoffers is er één als man <strong>en</strong> één als<br />

transseksueel c.q. travestiet geregistreerd <strong>en</strong> voorts bevatte de schatting nog één<br />

transseksueel c.q. travestiet slachtoffer. Alle overige opgegev<strong>en</strong> slachtoffers zijn, aldus de<br />

opgave, van het vrouwelijke geslacht. Dit betek<strong>en</strong>t dat nog ge<strong>en</strong> 1% van de slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel waarmee de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties contact hadd<strong>en</strong> van het<br />

mannelijk geslacht is. 24<br />

4.3.3 Leeftijd<br />

Het (over de gr<strong>en</strong>s he<strong>en</strong>) in de prostitutie br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> het exploiter<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong><br />

in de prostitutie is als zijnde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar gesteld in art. 250a Sr. Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

van dwang of misleiding zijn, anders dan bij volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>, voor de strafwaardigheid van<br />

deze handeling<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> niet relevant. Waar het exploitatie van<br />

prostitutie betreft is het daarin op <strong>en</strong>igerlei wijze betrekk<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> op zich<br />

23 Het onderzoek is uitgevoerd door bevraging van GG&GD’s. De daaruit verkreg<strong>en</strong> (geschatte)<br />

gegev<strong>en</strong>s zijn gecombineerd met soortgelijke gegev<strong>en</strong>s verkreg<strong>en</strong> van de politie <strong>en</strong> instanties die<br />

soa-test<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> bij prostituees <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s geëxtrapoleerd. Dit resulteerde in e<strong>en</strong> aantal<br />

van 19.683 prostituees, waarvan dus 1015 (ruim 5%) man <strong>en</strong> 1003 (krap 5%) transg<strong>en</strong>der.<br />

24 Hierbij word<strong>en</strong> transseksuel<strong>en</strong> <strong>en</strong> travestiet<strong>en</strong> als man meegerek<strong>en</strong>d.

84 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

reeds voldo<strong>en</strong>de om van e<strong>en</strong> strafwaardige gedraging onder de noemer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te<br />

kunn<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong>. Met de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod is de van toepassing<br />

zijnde strafbepaling (art. 250a Sr.) voorts uitgebreid met het voordeel trekk<strong>en</strong> uit<br />

g<strong>en</strong>oemde situaties. Sinds de wetswijziging is verder de bescherming van minderjarig<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong> seksueel misbruik als expliciet doel van het te voer<strong>en</strong> overheidsbeleid g<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong><br />

zijn de inspanning<strong>en</strong> van politie <strong>en</strong> justitie er meer dan ooit op gericht op te tred<strong>en</strong><br />

wanneer minderjarig<strong>en</strong> in de prostitutie word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. 25 De opheffing van het<br />

algeme<strong>en</strong> bordeelverbod heeft daartoe nieuwe mogelijkhed<strong>en</strong> met zich gebracht. Deze<br />

werd<strong>en</strong> in Hoofdstuk 2 reeds geschetst.<br />

De leeftijdsgr<strong>en</strong>s voor meerderjarigheid is 18 jaar. T<strong>en</strong>einde de leeftijd van e<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />

prostitutiecontrole aangetroff<strong>en</strong> prostituee te kunn<strong>en</strong> controler<strong>en</strong>, is de in paragraaf 2.7<br />

beschrev<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificatieplicht voor prostituees ingevoerd.<br />

Inzicht in de mate waarin de exploitatie van prostitutie door minderjarig<strong>en</strong> voorkomt, is<br />

van evid<strong>en</strong>t belang om e<strong>en</strong> effectief beleid ter voorkoming <strong>en</strong> bestrijding daarvan te<br />

kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. Hoewel dwang of misleiding, als aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong><br />

bepal<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor de strafbaarheid zijn, spel<strong>en</strong> zij in de praktijk wel vaak e<strong>en</strong> rol.<br />

Dwang, misleiding <strong>en</strong> exploitatie lijk<strong>en</strong> met elkaar verbond<strong>en</strong> te zijn. V<strong>en</strong>icz <strong>en</strong><br />

Vanwes<strong>en</strong>beeck (1998) schets<strong>en</strong> in hun (NISSO) onderzoek naar aard <strong>en</strong> omvang van<br />

(gedwong<strong>en</strong>) prostitutie onder minderjarige (allochtone) meisjes twee f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong>, die<br />

specifiek t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van exploitatie van minderjarig<strong>en</strong> in de prostitutie zijn waar te<br />

nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarbij (e<strong>en</strong> vorm van) dwang of misleiding e<strong>en</strong> rol speelt. Het betreft<br />

<strong>en</strong>erzijds het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van de loverboys, anderzijds de handel in migrant<strong>en</strong>meisjes, die<br />

als AMA Nederland binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>. 26 Beide f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in paragraaf 4.4.2 aan de<br />

orde. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes.<br />

Minderjarige vrouw<strong>en</strong><br />

Uit e<strong>en</strong> onderzoek van het NISSO naar de positie van prostituees in Nederland (V<strong>en</strong>icz<br />

& Vanwees<strong>en</strong>beeck, 2000) blijkt dat bijna e<strong>en</strong>vijfde (19%) van de voor het onderzoek<br />

geïnterviewde prostituees als minderjarige in de prostitutie is begonn<strong>en</strong>. Van deze<br />

prostituees is 45% naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> indertijd onder dwang begonn<strong>en</strong>. In die gevall<strong>en</strong><br />

was er in ieder geval sprake van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In alle andere gevall<strong>en</strong> (waarin dus ge<strong>en</strong><br />

sprake is van initiële dwang) kan er desalniettemin ook sprake zijn van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

nu, zoals gezegd, het zuiver aanzett<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> tot prostitutie of het zelfs maar<br />

op <strong>en</strong>igerlei wijze faciliter<strong>en</strong> van hun stap richting prostitutie reeds strafbaar is als<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onder art. 250a Sr. Enkel in die gevall<strong>en</strong> waarin er sprake is van e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>,<br />

vrije <strong>en</strong> vrijwillige keuze van de minderjarige om in de prostitutie te gaan werk<strong>en</strong>, zonder<br />

tuss<strong>en</strong>komst, betrokk<strong>en</strong>heid of bemoei<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ander, kan niet van<br />

25 De Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting in de prostitutie vermeldt dat<br />

“Vervolging () in ieder geval van het grootste belang (is) als er minderjarige slachtoffers zijn.” (p.<br />

5).<br />

26 De onderzoekers onderscheid<strong>en</strong> voorts nog hetge<strong>en</strong> zij de ‘dwang der omstandighed<strong>en</strong>’ noem<strong>en</strong>.<br />

Hieronder verstaan zij de situatie dat de keuze voor prostitutie eerder e<strong>en</strong> overlevingsstrategie<br />

dan e<strong>en</strong> vrije keuze g<strong>en</strong>oemd kan word<strong>en</strong>, zonder dat er ev<strong>en</strong>wel sprake is van aperte dwang door<br />

derd<strong>en</strong> (p. 13). Deze dwang der omstandighed<strong>en</strong> is ev<strong>en</strong>wel niet per definitie leeftijdsgebond<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

vormt derhalve ge<strong>en</strong> afzonderlijke verklaring voor het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> in de<br />

prostitutie.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 85<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gesprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 27 Het betreft dan minderjarig<strong>en</strong> die uit eig<strong>en</strong> keuze als<br />

zelfstandige in de prostitutie werkzaam zijn.<br />

Minderjarige mann<strong>en</strong><br />

In paragraaf 4.2.2 werd reeds beschrev<strong>en</strong> dat er ook minderjarige jong<strong>en</strong>s in de<br />

Nederlandse seksindustrie werkzaam zijn. Daarbij werd aangegev<strong>en</strong> dat, anders dan<br />

algem<strong>en</strong>e schatting<strong>en</strong> van het aantal (minder- <strong>en</strong> meerderjarige) mann<strong>en</strong> in de<br />

prostitutie, ge<strong>en</strong> cijfermatige gegev<strong>en</strong>s beschikbaar zijn over aantall<strong>en</strong> minderjarige<br />

prostitués, laat staan over het aantal slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel daaronder. Wel kan<br />

word<strong>en</strong> opgemerkt dat, in lijn met hetge<strong>en</strong> eerder werd gesteld t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />

minderjarige vrouw<strong>en</strong> in de prostitutie, de kans dat er sprake is van slachtofferschap van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onder minderjarige prostitués ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aanzi<strong>en</strong>lijk is. Dit geldt reeds<br />

voor Nederlandse jong<strong>en</strong>s, maar nog in sterkere mate voor buit<strong>en</strong>landse jong<strong>en</strong>s. Zij<br />

kom<strong>en</strong> immers, vrijwillig dan wel onvrijwillig - net als veel jonge vrouw<strong>en</strong> - naar<br />

Nederland bij gebrek aan perspectief in eig<strong>en</strong> land of vanwege geldnood. Deze jong<strong>en</strong>s<br />

zijn, door hun vaak illegale status, veelal g<strong>en</strong>oodzaakt om in de moeilijk controleerbare<br />

escort-services of in homobars te werk<strong>en</strong>. Hun illegale verblijf, gebrekkige beheersing<br />

van de Nederlandse taal <strong>en</strong> het feit dat zij veelal dakloos zijn, maakt h<strong>en</strong> snel afhankelijk<br />

van e<strong>en</strong> exploitant of e<strong>en</strong> klant, waardoor ze kwetsbaar zijn voor misbruik <strong>en</strong> uitbuiting.<br />

Onder die buit<strong>en</strong>landse jong<strong>en</strong>s zijn, aldus het jaarverslag van AMOC/DHV over 1999<br />

(AMOC/DHV, 2000), Oost-Europese jong<strong>en</strong>s - met name Roeme<strong>en</strong>s, Pools <strong>en</strong><br />

Tsjechisch -, maar ook, <strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate, Noord-Afrikaanse jong<strong>en</strong>s uit onder<br />

meer Marokko, Tunesië <strong>en</strong> Algerije, het zwaarst verteg<strong>en</strong>woordigd. 28 Korf c.s. (1996) <strong>en</strong><br />

Van Gelder (1998) onderscheidd<strong>en</strong> in hun respectieve onderzoek<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s Roem<strong>en</strong>ië<br />

<strong>en</strong> Marokko als veel voorkom<strong>en</strong>d herkomstland van mannelijke prostitués. 29<br />

Cijfermatige gegev<strong>en</strong>s over minderjarig<strong>en</strong><br />

Over prostitutie door minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aantal slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

daaronder zijn alle<strong>en</strong> schatting<strong>en</strong> beschikbaar. Er do<strong>en</strong> echter wel veel verhal<strong>en</strong> de<br />

ronde. Hoewel die verhal<strong>en</strong> qua inhoud <strong>en</strong> strekking soms zeer uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d zijn, is de<br />

rode draad daarin dat het relatief veel minderjarig<strong>en</strong> zou betreff<strong>en</strong>. In de berichtgeving<br />

over jeugdprostitutie wordt daarom gesteld dat de aard van de problematiek nader<br />

onderzoek rechtvaardigt. Mede om die red<strong>en</strong> heeft Childright in het najaar van 2001 via<br />

e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> brief aan de led<strong>en</strong> van de Vaste Commissie voor Justitie in de Tweede Kamer<br />

27 De hiervoor g<strong>en</strong>oemde dwang der omstandighed<strong>en</strong> is, als f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> op zich, dat wil zegg<strong>en</strong><br />

zonder dat hiervan door e<strong>en</strong> ander misbruik wordt gemaakt, ev<strong>en</strong>min e<strong>en</strong> indicatie dat er sprake<br />

zou zijn van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De strafbaarstelling in art. 250a Sr. refereert immers expliciet aan e<strong>en</strong><br />

persoon, niet aan omstandighed<strong>en</strong> los van e<strong>en</strong> persoon.<br />

28 In hetzelfde jaarverslag wordt gesteld dat e<strong>en</strong> meerderheid van de betreff<strong>en</strong>de jong<strong>en</strong>s met het<br />

probleem van illegaliteit kampt, zelfs als zij uit land<strong>en</strong> van de EU afkomstig zijn (p. 38). Hieruit<br />

kan word<strong>en</strong> afgeleid dat e<strong>en</strong> meerderheid van de jong<strong>en</strong>s waarmee AMOC/DHV te mak<strong>en</strong> had,<br />

van niet-Nederlandse nationaliteit c.q. herkomst is. Deze constatering<strong>en</strong> zijn wederom te vind<strong>en</strong><br />

in het jaarverslag over 2000 (AMOC/DHV, 2001).<br />

29 In e<strong>en</strong> bij de afronding van onderhavige <strong>rapportage</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong> rapport over de aard <strong>en</strong> omvang<br />

van seksueel misbruik <strong>en</strong> prostitutie onder minderjarige allochtone jong<strong>en</strong>s wordt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

gewag gemaakt van e<strong>en</strong> relatief groot aantal Marokkaanse, alsmede ook Surinaamse, jong<strong>en</strong>s in<br />

de prostitutie (Van Horn c.s., <strong>2002</strong>).

86 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

aangedrong<strong>en</strong> op landelijk onderzoek naar de aard <strong>en</strong> omvang van kinderprostitutie<br />

(Childright, 26 oktober 2001). 30<br />

In het eerder g<strong>en</strong>oemde onderzoek vanuit het NISSO (V<strong>en</strong>icz & Vanwes<strong>en</strong>beeck, 1998)<br />

zijn - op basis van voorzichtige extrapolatie van gegev<strong>en</strong>s, verkreg<strong>en</strong> uit bevraging van<br />

politie, asielzoekersc<strong>en</strong>tra, jeugd- <strong>en</strong> prostitutiehulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> die met<br />

minderjarige meisjes in contact zijn gekom<strong>en</strong> die zeker <strong>en</strong>/of naar alle waarschijnlijkheid<br />

in de prostitutie werk<strong>en</strong> - schatting<strong>en</strong> gemaakt van het aantal minderjarige vrouwelijke<br />

prostituees in Nederland. Geconcludeerd werd dat het aantal minderjarige meisjes dat in<br />

de prostitutie werkt of gewerkt heeft <strong>en</strong> dat jaarlijks met instelling<strong>en</strong>, organisaties,<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvangc<strong>en</strong>tra in contact komt, kan word<strong>en</strong> geschat op minst<strong>en</strong>s 1000<br />

tot 1500 <strong>en</strong> het aantal minderjarig<strong>en</strong> dat vermoedelijk in de prostitutie werkt op nog e<strong>en</strong>s<br />

minst<strong>en</strong>s 500 (p. 25). Daarnaast wordt in het onderzoek nog melding gemaakt van het<br />

bestaan van e<strong>en</strong> dark number. Over de grootte daarvan word<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong><br />

schatting<strong>en</strong> gedaan, omdat daarover volg<strong>en</strong>s de onderzoekers ge<strong>en</strong> gefundeerde<br />

uitsprak<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> zijn.<br />

De onderzoekers signaler<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van dwang <strong>en</strong> onder druk zett<strong>en</strong>,<br />

variër<strong>en</strong>d van (dreiging met) fysieke dwang <strong>en</strong> emotionele manipulatie tot schuldbinding<br />

<strong>en</strong> het chanter<strong>en</strong> met verblijfspapier<strong>en</strong>, die onderling qua ernst <strong>en</strong> int<strong>en</strong>siteit verschill<strong>en</strong>.<br />

Zoals bov<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> zijn echter alle<strong>en</strong> de minderjarig<strong>en</strong> die vrijwillig <strong>en</strong> op eig<strong>en</strong><br />

instigatie hebb<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> zich te prostituer<strong>en</strong>, <strong>en</strong> daarbij op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele wijze word<strong>en</strong><br />

geëxploiteerd, niet te beschouw<strong>en</strong> als slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Volg<strong>en</strong>s de auteurs<br />

is van e<strong>en</strong> op de neg<strong>en</strong> minderjarige prostituees duidelijk dat ze niet onder <strong>en</strong>ige vorm<br />

van dwang werkt. Van de overige minderjarig<strong>en</strong> werkt t<strong>en</strong>minste 40% zeker onder<br />

dwang <strong>en</strong> voor 37% is dat misschi<strong>en</strong> het geval. Het betreft hier de oorspronkelijke<br />

refer<strong>en</strong>tiegroep van het onderzoek, dus ge<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tages van de hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde,<br />

geëxtrapoleerde, aantall<strong>en</strong>. Omdat de extrapolatie ev<strong>en</strong>wel is gebaseerd op de<br />

bevinding<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de refer<strong>en</strong>tiegroep, lijkt het gerechtvaardigd g<strong>en</strong>oemde<br />

perc<strong>en</strong>tages ook van toepassing te lat<strong>en</strong> zijn op de door de extrapolatie verkreg<strong>en</strong><br />

gegev<strong>en</strong>s. Uitgaande van e<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>de schatting van 1500 minderjarige prostituees in<br />

Nederland zou dit betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er - <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> - in Nederland t<strong>en</strong> minste 600,<br />

maar misschi<strong>en</strong> zelfs ruim 1150 minderjarige meisjes het slachtoffer war<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 31 DCI (z.jr.) constateert in het eerder g<strong>en</strong>oemde land<strong>en</strong>rapport over<br />

Nederland, dat gebaseerd is op interviews met diverse sleutelfigur<strong>en</strong>, dat de meerderheid<br />

van de minderjarige slachtoffers in de leeftijdscategorie van 16 tot 18 jaar valt.<br />

In de door het Bureau NRM uitgevoerde inv<strong>en</strong>tarisatie is de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong><br />

gevraagd naar door h<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> minderjarige slachtoffers. Tabel 4.3 geeft<br />

het totaal aantal minderjarige slachtoffers aan waarmee deze organisaties in contact zijn<br />

gekom<strong>en</strong> in het jaar 2000. Hierbij is onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> Nederlandse <strong>en</strong> niet-<br />

Nederlandse slachtoffers. 32<br />

30 Omdat e<strong>en</strong> dergelijk onderzoek reeds werd uitgevoerd, is aan dat verzoek ge<strong>en</strong> gevolg gegev<strong>en</strong>.<br />

31 Te wet<strong>en</strong>: 40% + 37% = 77% van 1500.<br />

32 Onderscheid naar geslacht is in deze tabel niet gemaakt. Uit de gegev<strong>en</strong>s uit de inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

komt ev<strong>en</strong>wel naar vor<strong>en</strong> dat er sprake is van maximaal vier mannelijke slachtoffers (travestiet<strong>en</strong><br />

dan wel transseksuel<strong>en</strong>) onder het totale aantal slachtoffers waarmee de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 87<br />

Tabel 4.3 Totaal aantal minderjarige slachtoffers waarmee de bevraagde organisaties in 2000 in contact<br />

zijn gekom<strong>en</strong><br />

Minderjarig slachtoffer Schatting Registratie Totaal<br />

Niet-Nederlands 49 34 83<br />

Nederlands 31 15 46<br />

Totaal 80 49 129<br />

In totaal signaleerd<strong>en</strong> de betrokk<strong>en</strong> organisaties niet meer dan 129 minderjarige<br />

slachtoffers, waarvan er 49 ook als zodanig geregistreerd staan. Deze aantall<strong>en</strong> staan in<br />

ge<strong>en</strong> verhouding tot de vaak (in <strong>en</strong> via de pers) g<strong>en</strong>oemde aantall<strong>en</strong>, variër<strong>en</strong>d van <strong>en</strong>kele<br />

honderd<strong>en</strong> tot in e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel geval zelfs circa ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d. 33 Sommige van deze schatting<strong>en</strong><br />

beperk<strong>en</strong> zich echter niet tot slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar betreff<strong>en</strong> slachtoffers<br />

van diverse vorm<strong>en</strong> van commercieel seksueel misbruik, hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk ruimere<br />

categorie is dan <strong>en</strong>kel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Omdat aan de schatting<strong>en</strong> voorts veelal ge<strong>en</strong><br />

gedeg<strong>en</strong> onderzoek is voorafgegaan, lop<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> over de waarde daarvan dan ook<br />

sterk uite<strong>en</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>staande cijfers betreff<strong>en</strong> wel <strong>en</strong>kel slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het in<br />

verhouding tot voornoemde schatting<strong>en</strong> relatief lage aantal slachtoffers dat uit de tabel<br />

naar vor<strong>en</strong> komt zou verklaard kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door de geringe bereidheid van<br />

minderjarig<strong>en</strong> om uit te kom<strong>en</strong> voor het feit dat ze werkzaam zijn in de prostitutie, zeker<br />

wanneer ze word<strong>en</strong> geëxploiteerd. Voor slachtoffers van loverboys zou daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong><br />

tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> dat zij zich in veel gevall<strong>en</strong> niet echt e<strong>en</strong> slachtoffer voel<strong>en</strong>.<br />

Deze person<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> vermoedelijk niet op zoek gaan naar hulp <strong>en</strong> dus ook niet uit eig<strong>en</strong><br />

beweging met politie of hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> in aanraking kom<strong>en</strong>.<br />

4.4 Werving, transport <strong>en</strong> exploitatie<br />

Het traject van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bestaat in de praktijk meestal uit drie fas<strong>en</strong>: werving,<br />

transport <strong>en</strong> exploitatie. 34 Elk van deze fas<strong>en</strong> heeft zijn eig<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>t zijn<br />

eig<strong>en</strong> dynamiek. De fas<strong>en</strong> zijn onderling verbond<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in hun toepassing dan<br />

ook niet los van elkaar bezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ze hoev<strong>en</strong> zich echter niet noodzakelijkerwijs<br />

allemaal voor te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook niet in e<strong>en</strong> vaste volgorde. Zo ontbreekt de transportfase<br />

bijvoorbeeld in de puur nationale vorm<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (onder meer de loverboyactiviteit<strong>en</strong>)<br />

<strong>en</strong> kan de fase van transport vooraf gaan aan de werving. Met transport<br />

contact hebb<strong>en</strong> gehad. Of dat minderjarig<strong>en</strong> betreft is niet bek<strong>en</strong>d, doch zulks betek<strong>en</strong>t dat van de<br />

in Tabel 4.3 g<strong>en</strong>oemde aantall<strong>en</strong> minderjarige slachtoffers er maximaal vier van het mannelijk<br />

geslacht zijn. Zie ook de laatste alinea van paragraaf 4.3.2.<br />

33 Dit laatste getal werd g<strong>en</strong>oemd door de directeur van Childright in zijn voormelde op<strong>en</strong> brief aan<br />

de led<strong>en</strong> van de Vaste Commissie voor Justitie, in het najaar van 2001. Dit leidde tot grote mediaaandacht<br />

<strong>en</strong> zelfs tot Kamervrag<strong>en</strong>, die ev<strong>en</strong>wel weer werd<strong>en</strong> ingetrokk<strong>en</strong> nadat andere<br />

(hulpverl<strong>en</strong>ings)instanties <strong>en</strong> de politie deze cijfers hadd<strong>en</strong> afgedaan als schromelijk overdrev<strong>en</strong>.<br />

De cijfers werd<strong>en</strong> daarop door de directeur herroep<strong>en</strong>.<br />

34 Aldus Kangaspunta van het C<strong>en</strong>tre for International Crime Prev<strong>en</strong>tion (CICP) in haar bijdrage<br />

‘Counter-trafficking: the Palermo Protocol against Trafficking in Persons and beyond’ aan de<br />

confer<strong>en</strong>tie Orderly Migration; Visions and Chall<strong>en</strong>ges for the 21 st C<strong>en</strong>tury, ter geleg<strong>en</strong>heid van het 10<br />

jarig bestaan van IOM-Nederland (5 november 2001).

88 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

wordt in dit verband overig<strong>en</strong>s gedoeld op de gr<strong>en</strong>soverschrijding van het (latere)<br />

slachtoffer. 35<br />

M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op vele verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> slachtoffer word<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

<strong>en</strong> op die wijze in de prostitutie terecht kom<strong>en</strong>. In deze paragraaf word<strong>en</strong> allereerst door<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> gehanteerde ‘wervingsmethod<strong>en</strong>’ beschrev<strong>en</strong>. Deze method<strong>en</strong><br />

variër<strong>en</strong> van aanwerving zonder <strong>en</strong>ige vorm van (initiële) dwang of misleiding, via het<br />

aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van valse voorw<strong>en</strong>dsel<strong>en</strong>, tot ontvoering of het (door)verkop<strong>en</strong> van<br />

person<strong>en</strong>. Voorts wordt in deze paragraaf aandacht besteed aan de wijz<strong>en</strong> waarop<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> hun slachtoffers, e<strong>en</strong>maal in de prostitutie gebracht, uitbuit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

onder druk <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> positie van afhankelijkheid houd<strong>en</strong>, opdat de situatie van uitbuiting<br />

in stand gehoud<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Dit laatste wordt aangeduid met de term<br />

‘controlemethod<strong>en</strong>’. Noodzakelijkerwijs word<strong>en</strong> van beide method<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de<br />

hoofdlijn<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> elk concreet geval zijn eig<strong>en</strong> specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />

heeft. De gehanteerde wervings- <strong>en</strong> controlesystematiek di<strong>en</strong>t immers afgestemd te<br />

word<strong>en</strong> op het (beoogde) slachtoffer <strong>en</strong> op di<strong>en</strong>s persoonlijke <strong>en</strong><br />

achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. In de keuze van de gehanteerde systematiek spel<strong>en</strong> dan ook de<br />

eerder beschrev<strong>en</strong> push- <strong>en</strong> pull-factor<strong>en</strong>, alsook de persoonsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van<br />

betrokk<strong>en</strong>e, e<strong>en</strong> belangrijke rol.<br />

Verder kom<strong>en</strong> in deze paragraaf aan de orde gebruikte procedures of method<strong>en</strong> om het<br />

(beoogde) slachtoffer over de gr<strong>en</strong>s he<strong>en</strong> in Nederland te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het transport is in<br />

feite e<strong>en</strong> uitvoeringshandeling die tot de beschikbaarheid van het slachtoffer op de plaats<br />

van bestemming moet leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> vormt daarmee, in de internationale variant van het<br />

delict, e<strong>en</strong> onmisk<strong>en</strong>bare schakel in de totale ket<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het vervoer of<br />

transport van het (beoogde) slachtoffer over de gr<strong>en</strong>s is immers e<strong>en</strong> delictsbestanddeel<br />

voor transnationale m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Vervoer, transport <strong>en</strong> de omstandighed<strong>en</strong><br />

waaronder deze plaatsvind<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wel ook op zichzelf staande, ev<strong>en</strong>tueel aan<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verwante, delict<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>. De gr<strong>en</strong>soverschrijding kan namelijk ook<br />

door het (latere) slachtoffer zelf <strong>en</strong> op di<strong>en</strong>s eig<strong>en</strong> instigatie gebeur<strong>en</strong>, zonder dat er op<br />

dat mom<strong>en</strong>t reeds sprake is van (het oogmerk tot) exploitatie. Het vervoer <strong>en</strong> de<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijding mak<strong>en</strong> dan ge<strong>en</strong> deel uit van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, omdat (het<br />

oogmerk tot) de exploitatie eerst op e<strong>en</strong> later tijdstip ontstaat. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander hangt dus af<br />

van het mom<strong>en</strong>t waarop de dwang of misleiding, die k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d is voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

zich concreet voordoet.<br />

4.4.1 Wervingsmethod<strong>en</strong><br />

In alle gevall<strong>en</strong> die uiteindelijk uitmond<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> situatie die onder de geld<strong>en</strong>de<br />

wetgeving als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is te bestempel<strong>en</strong>, is er sprake geweest van <strong>en</strong>ige vorm van<br />

werving van het slachtoffer. Die werving kan e<strong>en</strong> veelheid aan vorm<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet<br />

altijd is duidelijk aan te gev<strong>en</strong> wanneer de werving is begonn<strong>en</strong>, op welke wijze deze<br />

35 Ook binn<strong>en</strong> de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> is er vaak sprake van verplaatsing van slachtoffers naar andere<br />

prostitutie-gebied<strong>en</strong>. Hoewel e<strong>en</strong> interne verplaatsing e<strong>en</strong> belangrijke rol kan spel<strong>en</strong> in de<br />

uitoef<strong>en</strong>ing van de dwang <strong>en</strong> controle op het slachtoffer, is dat op zich ge<strong>en</strong> bestanddeel van de<br />

delictsomschrijving in art. 250a Sr. Dit geldt wel voor de gr<strong>en</strong>soverschrijding (lid 1 sub 2°).

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 89<br />

precies is uitgevoerd, welke factor<strong>en</strong> daarbij e<strong>en</strong> rol hebb<strong>en</strong> gespeeld <strong>en</strong> op welk mom<strong>en</strong>t<br />

(vorm<strong>en</strong> van) dreiging, dwang of misleiding daarin de overhand nam<strong>en</strong>.<br />

De eerste aanzet tot de uiteindelijke werving kan actief of passief zijn. Veelal is het e<strong>en</strong><br />

geleidelijk proces, waarbij het (latere) slachtoffer stukje bij beetje richting prostitutie<br />

wordt geduwd. Het kan ev<strong>en</strong>wel ook zo zijn dat e<strong>en</strong> slachtoffer zonder verder veel<br />

omhaal tewerk wordt gesteld in de prostitutie <strong>en</strong>/of dat het haar onmogelijk wordt<br />

gemaakt te stopp<strong>en</strong> met het werk in de prostitutie. Volg<strong>en</strong>s vaste jurisprud<strong>en</strong>tie van de<br />

Hoge Raad geldt namelijk dat onder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet <strong>en</strong>kel die gevall<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong> waarin iemand onder dwang, misleiding of daarop gelijk<strong>en</strong>de<br />

omstandighed<strong>en</strong> tot prostitutie wordt gedwong<strong>en</strong>, maar ook die gevall<strong>en</strong> waarin e<strong>en</strong><br />

persoon wordt belemmerd in zijn of haar vrijheid met prostitutie op te houd<strong>en</strong>. 36 Welke<br />

omstandigheid zich ook precies voordoet, de int<strong>en</strong>tie van het slachtoffer zal nimmer<br />

geweest zijn dat zij zou word<strong>en</strong> uitgebuit in de prostitutie. Zo kan e<strong>en</strong> initieel<br />

zelfstandige, vrijwillige <strong>en</strong> bewuste keuze voor werk in de prostitutie uitmond<strong>en</strong> in<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Deze kwalificatie hangt in alle gevall<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met het oogmerk van de<br />

handelaar, dat is gericht op exploitatie c.q. uitbuiting. Met dat oogmerk zal de handelaar<br />

het beoogde slachtoffer b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze, afhankelijk van di<strong>en</strong>s persoonlijke <strong>en</strong><br />

lev<strong>en</strong>somstandighed<strong>en</strong>, met gebruikmaking van e<strong>en</strong> van de navolg<strong>en</strong>de method<strong>en</strong>,<br />

tracht<strong>en</strong> te werv<strong>en</strong>. Zulks voor het gewin van e<strong>en</strong> ander dan de geprostitueerde zelf.<br />

De persoon die werft, vervoert <strong>en</strong> exploiteert hoeft niet e<strong>en</strong> <strong>en</strong> dezelfde persoon te zijn.<br />

Dit kunn<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> person<strong>en</strong> zijn, die al dan niet op de hoogte zijn van elkanders<br />

int<strong>en</strong>ties. De e<strong>en</strong> kan ook door de ander zijn ingeschakeld voor de uitvoering van<br />

bepaalde activiteit<strong>en</strong>. Meer <strong>en</strong> meer wordt echter geconstateerd dat het gehele proces<br />

van werving tot <strong>en</strong> met uitbuiting binn<strong>en</strong> het verband van georganiseerde netwerk<strong>en</strong><br />

plaatsvindt. 37 Dit verhoogt de effici<strong>en</strong>cy <strong>en</strong> de controle op het geheel <strong>en</strong> verlaagt<br />

tegelijkertijd de risico’s. Voorts blijv<strong>en</strong> op deze wijze de met de handel te behal<strong>en</strong> winst<strong>en</strong><br />

in één hand. Dat het om aanzi<strong>en</strong>lijke bedrag<strong>en</strong> gaat blijkt wel uit schatting<strong>en</strong> van het<br />

wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel in het onderzoek van Kleemans, Van d<strong>en</strong> Berg &<br />

Van de Bunt (1998). Deze lop<strong>en</strong> uite<strong>en</strong> van fl. 1000,- per vrouw (voor e<strong>en</strong> transporteur in<br />

e<strong>en</strong> zaak) tot fl. 560.000,- in totaal (voor e<strong>en</strong> van de hoofdverdacht<strong>en</strong>). 38<br />

Werving op basis van misleiding <strong>en</strong> bedrog<br />

Ingegev<strong>en</strong> door de vaak slechte (economische <strong>en</strong>/of sociaal-culturele) situatie in hun<br />

thuisland <strong>en</strong> de wil e<strong>en</strong> betere toekomst voor zichzelf <strong>en</strong> hun familie te garander<strong>en</strong>, zoals<br />

36 Bijvoorbeeld HR 19 mei 1992, NJ 1992, 716.<br />

37 Onder meer Kleemans c.s. (1998), die op basis van e<strong>en</strong> analyse van acht vrouw<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong><br />

concluder<strong>en</strong> dat met betrekking tot die zak<strong>en</strong> de ket<strong>en</strong>structuur opvalt, maar ook de variëteit aan<br />

organisatievorm<strong>en</strong>. Voorts ook mondelinge informatie van de politie, verkreg<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />

werkbezoek in Frankrijk, januari <strong>2002</strong>.<br />

38 In dit verband wordt ook verwez<strong>en</strong> naar het Europol G<strong>en</strong>eral Situation Report 1999. Bijdrag<strong>en</strong><br />

vanuit het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk (VK) <strong>en</strong> Duitsland aan (de op<strong>en</strong> versie van) dit rapport wijz<strong>en</strong> op<br />

bedrag<strong>en</strong> van ruim € 40.000,- verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van één criminele groep in het VK in één week,<br />

respectievelijk € 10.000.000 geschatte inkomst<strong>en</strong> in 84 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> in Duitsland<br />

(Europol, 2000).

90 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

in de paragraf<strong>en</strong> 1.6 <strong>en</strong> 4.3.2 beschrev<strong>en</strong>, gaan sommig<strong>en</strong>, veelal jonge m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, 39 actief op<br />

zoek naar nieuwe kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong>. Vaak hop<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> zij die in het<br />

buit<strong>en</strong>land te vind<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dan met name in het West<strong>en</strong>, dat vanwege zijn rijkdom wordt<br />

gezi<strong>en</strong> als de regio van de onbegr<strong>en</strong>sde mogelijkhed<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelaars <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> zijn zich van de drang van die person<strong>en</strong> bewust <strong>en</strong> spel<strong>en</strong> daar op in<br />

door h<strong>en</strong> aan te bied<strong>en</strong> behulpzaam te zijn bij het realiser<strong>en</strong> van hun strev<strong>en</strong>. Wanneer<br />

dit het louter verzorg<strong>en</strong> c.q. faciliter<strong>en</strong> betreft van de gang naar <strong>en</strong> illegale binn<strong>en</strong>komst<br />

in e<strong>en</strong> ander land, is er sprake van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel, hetge<strong>en</strong> in het bestek van dit rapport<br />

buit<strong>en</strong> beschouwing blijft. Wanneer ev<strong>en</strong>wel bij de persoon, die de betrokk<strong>en</strong> vrouw<br />

behulpzaam is, de int<strong>en</strong>tie bestaat haar in het buit<strong>en</strong>land in de prostitutie te (do<strong>en</strong>)<br />

exploiter<strong>en</strong>, vormt dat mom<strong>en</strong>t van werving de aanvang van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In<br />

de praktijk gebeurt het werv<strong>en</strong> meestal door het aanbied<strong>en</strong> van studie of werk in het<br />

buit<strong>en</strong>land of het bied<strong>en</strong> van hulp bij het vind<strong>en</strong> daarvan. Door middel van advert<strong>en</strong>ties,<br />

mond-tot-mond reclame of persoonlijke werving in bijvoorbeeld discothek<strong>en</strong>, bars of<br />

andere horecageleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> wordt vrouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantrekkelijke <strong>en</strong> lucratieve baan of<br />

studie in het buit<strong>en</strong>land aangebod<strong>en</strong>. Soms wordt direct duidelijk gemaakt dat het gaat<br />

om werk in de seksindustrie. Vaak echter wordt werk in de huishouding, als au-pair, in de<br />

horeca, in de theater- of danswereld of in e<strong>en</strong> soortgelijke functie aangebod<strong>en</strong>.<br />

Kangaspunta geeft aan dat ongeveer 25% van de vrouw<strong>en</strong> op de hoogte is van het feit dat<br />

ze in het buit<strong>en</strong>land in de seksindustrie werkzaam zull<strong>en</strong> zijn. 40 Volg<strong>en</strong>s Vocks <strong>en</strong><br />

Nijboer (1999) is dit het geval voor het grootste deel van de slachtoffers van<br />

‘vrouw<strong>en</strong>handel’ uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa. 41 Hoewel in die gevall<strong>en</strong> de faciliter<strong>en</strong>de<br />

persoon van meet af aan de int<strong>en</strong>tie heeft de betrokk<strong>en</strong> vrouw te gaan exploiter<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit<br />

te buit<strong>en</strong>, wordt dat betrokk<strong>en</strong>e pas in e<strong>en</strong> (veel) later stadium duidelijk. Dat tijdverloop<br />

in het bewustwordingsproces is voor de dader van belang, omdat het (beoogde)<br />

slachtoffer idealiter vrijwillig aan haar transport naar <strong>en</strong> binn<strong>en</strong>komst in het<br />

bestemmingsland meewerkt. Dat vergemakkelijkt voor de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelaar dat traject<br />

immers aanzi<strong>en</strong>lijk. De handelaar heeft er dan ook belang bij de betreff<strong>en</strong>de vrouw<br />

omtr<strong>en</strong>t doel <strong>en</strong> bestemming te misleid<strong>en</strong>. De misleiding schuilt in de informatie over de<br />

aard van het werk of - voor zover het het met k<strong>en</strong>nis van betrokk<strong>en</strong>e werk<strong>en</strong> in de<br />

prostitutie betreft - over de omstandighed<strong>en</strong> of condities waaronder dat werk moet<br />

word<strong>en</strong> verricht. Ook over de verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, het aandeel daarvan voor de handelaar, <strong>en</strong><br />

soms ook de verblijfsstatus van betrokk<strong>en</strong>e in het bestemmingsland, kan word<strong>en</strong><br />

gelog<strong>en</strong>. In onwet<strong>en</strong>dheid over het ware doel van de handelaar, werkt de vrouw gewillig<br />

mee aan haar overkomst naar het land van bestemming. Zij kan zich daarbij bewust zijn<br />

van het illegale karakter van haar (beoogde) binn<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> arbeid in het land van<br />

bestemming, maar dat is niet noodzakelijkerwijs het geval. De misleiding door de<br />

handelaar kan immers ook dat aspect beslaan.<br />

39 In het hierna volg<strong>en</strong>de zal over vrouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong>. Het betreft ev<strong>en</strong>wel - in mindere<br />

mate - ook mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> minderjarig<strong>en</strong> van beide seks<strong>en</strong>.<br />

40 In haar eerder g<strong>en</strong>oemde bijdrage ‘Counter-trafficking: the Palermo Protocol against Trafficking in<br />

Persons and beyond’ aan de confer<strong>en</strong>tie Orderly Migration; Visions and Chall<strong>en</strong>ges for the 21 st C<strong>en</strong>tury,<br />

ter geleg<strong>en</strong>heid van het 10 jarig bestaan van IOM-Nederland (5 november 2001).<br />

41 Bronn<strong>en</strong> bij zowel de politie als de hulpverl<strong>en</strong>ing bevestig<strong>en</strong> dit beeld voor wat betreft C<strong>en</strong>traal<strong>en</strong><br />

Oost-Europese vrouw<strong>en</strong>, werkzaam in de prostitutie in Frankrijk.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 91<br />

Naast het aanbied<strong>en</strong> van werk of e<strong>en</strong> studie in het buit<strong>en</strong>land, word<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> ook<br />

misleid door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> die gebruik mak<strong>en</strong> van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong><br />

relatiebemiddeling. Veel vrouw<strong>en</strong> in armere land<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> huwelijk met e<strong>en</strong> Westerse<br />

man als dé mogelijkheid om aan de omstandighed<strong>en</strong> in hun land te ontsnapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich te<br />

verzeker<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goede toekomst. Sommige handelar<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van deze situatie<br />

misbruik door zich als pot<strong>en</strong>tiële huwelijkskandidaat aan te meld<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />

bemiddelingsbureau. De vrouw wordt daarbij misleid omtr<strong>en</strong>t de ware bedoeling<strong>en</strong> van<br />

deze kandidaat, die daarbij onder e<strong>en</strong> hoedje kan spel<strong>en</strong> met de bemiddelaar. Wanneer de<br />

vrouw haar land heeft verlat<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismakingsbezoek of ev<strong>en</strong>tueel, in e<strong>en</strong> latere<br />

fase, om te gaan sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong> met de beoogde kandidaat, blijkt di<strong>en</strong>s ware int<strong>en</strong>tie.<br />

Exploitatie in de prostitutie kan daarvan het gevolg zijn.<br />

Gewoonlijk wordt de vrouw zich pas bewust van het feit dat zij is misleid wanneer zij uit<br />

haar land van oorsprong is vertrokk<strong>en</strong>. Dit kan nog onderweg naar het land van<br />

bestemming zijn, maar ook pas als ze daar is aangekom<strong>en</strong>. 42 Het besef te zijn misleid kan<br />

op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> ontstaan, bijvoorbeeld doordat de faciliter<strong>en</strong>de persoon haar<br />

reisdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> inneemt, informatie blijft onthoud<strong>en</strong> over de eindbestemming van de<br />

reis of het land van verblijf, (fysiek) geweld gebruikt <strong>en</strong> dreigt met geweld teg<strong>en</strong><br />

betrokk<strong>en</strong>e of dier familie of haar angst inboezemt voor de politie, in combinatie met het<br />

b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> van de illegale verblijfsstatus. Door deze method<strong>en</strong> afhankelijk gemaakt<br />

van de handelaar of di<strong>en</strong>s handlangers wordt de vrouw vervolg<strong>en</strong>s uitgelegd wat<br />

werkelijk van haar wordt verwacht. Dit kan wederom gepaard gaan met bedreiging,<br />

geweld of (groeps)verkrachting om ev<strong>en</strong>tueel (rester<strong>en</strong>d) verzet te brek<strong>en</strong>. Aldus in de<br />

macht van de handelar<strong>en</strong> of di<strong>en</strong>s compan<strong>en</strong>, wordt de vrouw vervolg<strong>en</strong>s tewerk gesteld<br />

in de prostitutie. Om te voorkom<strong>en</strong> dat zij zich daaraan onttrekt word<strong>en</strong><br />

controlemethod<strong>en</strong> toegepast, waarover in paragraaf 4.4.5 meer.<br />

‘Werving’ met (initieel) geweld<br />

Resulteert werving op basis van misleiding of bedrog vroeger of later in geweld of<br />

bedreiging daarmee, in sommige gevall<strong>en</strong> bestaat de initiële ‘werving’ zelf al uit geweld.<br />

Gedoeld wordt hiermee op die gevall<strong>en</strong> waarin het slachtoffer op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel mom<strong>en</strong>t<br />

ook maar <strong>en</strong>ige vrije keuze is gelat<strong>en</strong> in haar handel<strong>en</strong>. Dit doet zich bijvoorbeeld voor<br />

wanneer vrouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontvoerd of verkocht, t<strong>en</strong>einde h<strong>en</strong> in de prostitutie te<br />

exploiter<strong>en</strong>, of wanneer zij - soms letterlijk - door e<strong>en</strong> ander de prostitutie in word<strong>en</strong><br />

geslag<strong>en</strong>. In al deze gevall<strong>en</strong> is de weg naar de gedwong<strong>en</strong> prostitutie ge<strong>en</strong> geleidelijke,<br />

maar e<strong>en</strong> abrupte, waaraan het slachtoffer vanwege het gehanteerde geweld niet of<br />

nauwelijks kan ontkom<strong>en</strong>. Deze vorm<strong>en</strong> van ‘werving’ kunn<strong>en</strong> zich in het buit<strong>en</strong>land<br />

voordo<strong>en</strong>, met het oogmerk de vrouw in e<strong>en</strong> ander land in de prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

maar ook in het land zelf waar de (uiteindelijke) exploitatie zal plaatsvind<strong>en</strong>.<br />

Wijers <strong>en</strong> Lap-Chew (1999) gaan uitvoerig in op ontvoering <strong>en</strong> verkoop van vrouw<strong>en</strong> in<br />

relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Zij gev<strong>en</strong> bijvoorbeeld, in de brede context van misbruik van<br />

vrouw<strong>en</strong>, aan dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kan voortvloei<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> huwelijk. Dat kunn<strong>en</strong><br />

schijnhuwelijk<strong>en</strong> of huwelijk<strong>en</strong> op basis van valse beloft<strong>en</strong> zijn, maar ook gedwong<strong>en</strong><br />

42 Dit laatste geldt in elk geval voor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die wist<strong>en</strong> dat ze in de prostitutie zoud<strong>en</strong> gaan werk<strong>en</strong>,<br />

maar omtr<strong>en</strong>t de arbeidsomstandighed<strong>en</strong> zijn misleid.

92 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

huwelijk<strong>en</strong>. Met name in die cultur<strong>en</strong> waarin de vrouw e<strong>en</strong> achtergestelde of<br />

ondergeschikte positie heeft t<strong>en</strong> opzichte van de man kunn<strong>en</strong> huwelijk<strong>en</strong> gearrangeerd<br />

word<strong>en</strong>. Vrouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> dergelijk huwelijk ‘beschikbaar’ gesteld door ze te<br />

ontvoer<strong>en</strong> of te verkop<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële echtg<strong>en</strong>oot, of door ze simpelweg aan e<strong>en</strong><br />

echtg<strong>en</strong>oot over te drag<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>tueel verzet van de zijde van de vrouw wordt gebrok<strong>en</strong><br />

door middel van geweld of dreiging daarmee. Is e<strong>en</strong> vrouw e<strong>en</strong>maal getrouwd, dan wordt<br />

ze beschouwd als het bezit van de man, die haar vervolg<strong>en</strong>s als zijn persoonlijke slaaf kan<br />

gebruik<strong>en</strong>, in het huishoud<strong>en</strong>, maar ook door haar ter beschikking te stell<strong>en</strong> voor<br />

prostitutie (Wijers & Lap-Chew, 1999, p. 115). In dat laatste geval mondt het huwelijk uit<br />

in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Ook Vocks <strong>en</strong> Nijboer (1999) mak<strong>en</strong> in het door h<strong>en</strong> uitgevoerde<br />

onderzoek naar slachtoffers van vrouw<strong>en</strong>handel uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa gewag<br />

van e<strong>en</strong> relatief groot aantal vrouw<strong>en</strong> onder deze slachtoffers dat zegt te zijn ontvoerd of<br />

verkocht. De onderzoekers opper<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wel dat deze bewering kan zijn ingegev<strong>en</strong> door<br />

e<strong>en</strong> gevoel van schaamte bij de slachtoffers over de werkelijke wijze van recrutering.<br />

E<strong>en</strong> ander verschijnsel in dit verband zijn de door verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van<br />

e<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eral Situation Report (GSR) aan Europol gemelde veiling<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong><br />

(Europol, 2000, p. 31, Stop-Traffic electronische berichtgeving 43 ). Op die veiling<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> geworv<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> door hun ronselaars te koop aangebod<strong>en</strong> aan person<strong>en</strong> of<br />

organisaties, die de vrouw<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s exploiter<strong>en</strong> in de prostitutie in het binn<strong>en</strong>- of<br />

buit<strong>en</strong>land. Van deze praktijk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zowel ‘nieuw’ geworv<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> als ook<br />

vrouw<strong>en</strong> die al in de prostitutie werkzaam war<strong>en</strong> <strong>en</strong> door hun pooier als handelswaar<br />

word<strong>en</strong> beschouwd, slachtoffer word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>maal verkocht word<strong>en</strong> de vrouw<strong>en</strong><br />

beschouwd als ‘bezit’, waarmee de eig<strong>en</strong>aar kan do<strong>en</strong> wat hij wil.<br />

Het verkop<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde h<strong>en</strong> in de prostitutie te (do<strong>en</strong>) br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> komt ook<br />

voor t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong>. De mate waarin dit verschijnsel zich voordoet hangt af<br />

van het land of de regio van herkomst <strong>en</strong> lijkt dan ook in sterke mate sam<strong>en</strong> te hang<strong>en</strong><br />

met de economische <strong>en</strong> culturele situatie in het betreff<strong>en</strong>de geografische gebied. 44 Met<br />

name in zeer arme gebied<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> ouders of familieled<strong>en</strong> zich soms g<strong>en</strong>oodzaakt (hun)<br />

kinder<strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong> of te bel<strong>en</strong><strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde bestaansmiddel<strong>en</strong> te verwerv<strong>en</strong> (ECPAT,<br />

z.jr.). Niet zeld<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zij daarbij misleid over het lot van hun kind, dat, zo wordt h<strong>en</strong><br />

verteld, e<strong>en</strong> baan in bijvoorbeeld de huishouding of horeca zal krijg<strong>en</strong> (onder meer: IOM<br />

Bangladesh, z.jr.). Ook komt het voor dat kinder<strong>en</strong> door ouders of familieled<strong>en</strong> zelf in de<br />

prostitutie tewerk word<strong>en</strong> gesteld om zo inkomst<strong>en</strong> voor het gezin te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>. 45<br />

4.4.2 Twee wervingsmethod<strong>en</strong> nader toegelicht<br />

De in paragraaf 4.4.1 beschrev<strong>en</strong> method<strong>en</strong> van werving met het oogmerk van uitbuiting<br />

in de prostitutie kom<strong>en</strong> in de praktijk op velerlei wijz<strong>en</strong> voor, vaak in combinatie met<br />

43 In te zi<strong>en</strong> via www.stop-traffic.org.<br />

44 In land<strong>en</strong>rapport<strong>en</strong> over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> veelal voor dat land of die regio specifieke<br />

k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> van (recrutering voor) prostitutiedoeleind<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van sommige<br />

land<strong>en</strong> of regio’s wordt daarbij nadrukkelijk het verkop<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> vermeld. Dat betreft in elk<br />

geval sommige Aziatische land<strong>en</strong>. Zie bijvoorbeeld Shamim (2001), pp. 6 <strong>en</strong> 11 <strong>en</strong> Derks (1997),<br />

pp. 8-10.<br />

45 Diverse bericht<strong>en</strong> via electronische berichtgeving van Stop-Traffic, in te zi<strong>en</strong> via www.stoptraffic.org.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 93<br />

elkaar of met gelijktijdige gebruikmaking van elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van misleiding, bedreiging <strong>en</strong><br />

geweld. Vanwege hun specifieke karakter, de bewering dat er in de praktijk<br />

mogelijkerwijs meer <strong>en</strong> meer gebruik van wordt gemaakt 46 <strong>en</strong> het feit dat ze<br />

(voornamelijk) minderjarige slachtoffers mak<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> twee method<strong>en</strong> van werving in<br />

het navolg<strong>en</strong>de nader toegelicht. Het betreft de loverboy-methode <strong>en</strong> het misbruik<strong>en</strong> van<br />

de AMA-procedure voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelactiviteit<strong>en</strong>.<br />

De loverboy-methode<br />

De loverboy-methode is er in de kern op gericht kwetsbare, veelal minderjarige, meisjes 47<br />

voor zich te winn<strong>en</strong> om ze vervolg<strong>en</strong>s voor gewin van de loverboy in de prostitutie te<br />

lat<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. De introductie in de prostitutie <strong>en</strong> de daarop volg<strong>en</strong>de uitbuiting vind<strong>en</strong><br />

plaats door middel van (geleidelijke) emotionele manipulatie, ev<strong>en</strong>tueel gepaard gaande<br />

met fysieke bedreiging of mishandeling. In haar onderzoek naar de achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

oorzak<strong>en</strong> van jeugdprostitutie beschrijft Van Lune (1997) de wijze waarop jonge meisjes<br />

vaak in de prostitutie gerak<strong>en</strong>. 48 Daarbij maakt ze de vergelijking met e<strong>en</strong> fuik, waarin het<br />

betrokk<strong>en</strong> meisje steeds dieper terecht komt. De loverboy-methode k<strong>en</strong>merkt zich<br />

inderdaad door e<strong>en</strong> steeds strakker word<strong>en</strong>de greep op het meisje, die haar vrijheid<br />

almaar meer inperkt <strong>en</strong> die (min of meer) geleidelijk tot haar uitbuiting leidt. Typer<strong>en</strong>d<br />

daarbij is dat de gehanteerde methode e<strong>en</strong> zodanige invloed op het meisje heeft, dat zij<br />

zich in sommige gevall<strong>en</strong> niet (echt) misbruikt voelt. De uitgeoef<strong>en</strong>de emotionele<br />

manipulatie wordt dan niet als dwang ervar<strong>en</strong> (V<strong>en</strong>icz & Vanwes<strong>en</strong>beeck, 1998, p. 33).<br />

Omdat het winn<strong>en</strong> van affectie <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>heid door het aangaan van e<strong>en</strong> relatie e<strong>en</strong><br />

tijdrov<strong>en</strong>de bezigheid is, die moeilijk van e<strong>en</strong> afstand kan gebeur<strong>en</strong>, zijn loverboys e<strong>en</strong><br />

typisch nationaal verschijnsel. Uitzondering<strong>en</strong> daargelat<strong>en</strong>, 49 is dit dan ook e<strong>en</strong> vorm van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die zich binn<strong>en</strong> de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> voordoet.<br />

Om in contact te kom<strong>en</strong> met mogelijke slachtoffers houd<strong>en</strong> loverboys zich op op<br />

strategisch uitgekoz<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong>. Met name locaties waar kwetsbare meisjes kom<strong>en</strong>, zoals<br />

opvanghuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> schol<strong>en</strong> voor speciaal onderwijs zijn voor loverboys geschikte plekk<strong>en</strong>,<br />

maar ook gewone schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> discothek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hiervoor gebruikt. Feilloos wet<strong>en</strong> de<br />

loverboys op deze plaats<strong>en</strong> de ‘juiste’ meisjes uit te kiez<strong>en</strong>, op wie zij hun aandacht zull<strong>en</strong><br />

gaan richt<strong>en</strong> (Werkgroep Kinderporno <strong>en</strong> Kinderprostitutie in Nederland, 1998, pp. 24-<br />

25). Als het eerste contact is gelegd begint het proces van inpalm<strong>en</strong> van het meisje. Dit<br />

gebeurt door haar te imponer<strong>en</strong> op punt<strong>en</strong> waar ze gevoelig voor is, bijvoorbeeld door<br />

haar te overlad<strong>en</strong> met aandacht of cadeaus. Door deze aandacht wordt het meisje<br />

46 Bericht<strong>en</strong> in die zin bereikt<strong>en</strong> het Bureau NRM van onder meer de politie, maar ook van<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties als ECPAT (ECPAT-NL, z.jr.) <strong>en</strong><br />

Hoog<strong>en</strong>doorn (1999) <strong>en</strong> uit de pers. Andere publicaties, bijvoorbeeld IOM STOP (2001), gev<strong>en</strong><br />

aan dat e<strong>en</strong> geconstateerde stijging van het aantal AMA’s die slachtoffer zijn van gedwong<strong>en</strong><br />

prostitutie ook het gevolg kan zijn van de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aandacht voor de problematiek.<br />

47 Onder de in deze paragraaf gebruikte term ‘meisje’ word<strong>en</strong> zowel minderjarige als meerderjarige<br />

vrouw<strong>en</strong> verstaan. Voor deze term is gekoz<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> de meestal jonge leeftijd van de betrokk<strong>en</strong><br />

vrouw<strong>en</strong>.<br />

48 Van Lune noemt de loverboy-methode niet bij naam, maar de door haar gegev<strong>en</strong> beschrijving<br />

heeft daarop duidelijk betrekking.<br />

49 D<strong>en</strong>kbaar is bijvoorbeeld het hanter<strong>en</strong> van de systematiek in de gr<strong>en</strong>sstreek, of tijd<strong>en</strong>s verblijf in<br />

het buit<strong>en</strong>land.

94 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

gaandeweg verliefd op de loverboy. Om dit vast te houd<strong>en</strong> probeert de loverboy vaak e<strong>en</strong><br />

wig te drijv<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het meisje <strong>en</strong> haar sociale omgeving, zodat de afhankelijkheid van<br />

het meisje t<strong>en</strong> opzichte van hem geleidelijk to<strong>en</strong>eemt. De relatie tuss<strong>en</strong> het meisje <strong>en</strong> de<br />

loverboy krijgt intuss<strong>en</strong> steeds meer e<strong>en</strong> vast karakter <strong>en</strong> op <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t gaat seksueel<br />

contact daarvan deel uitmak<strong>en</strong>. Voor meisjes met e<strong>en</strong> allochtone achtergrond - onder<br />

meer Marokkaanse <strong>en</strong> Turkse meisjes - is de weg terug dan vaak al afgeslot<strong>en</strong>. Als in hun<br />

sociale context namelijk uitkomt dat ze ge<strong>en</strong> maagd meer is, kan zij door haar familie<br />

verstot<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De afhankelijkheid van het meisje t<strong>en</strong> opzichte van de loverboy is dan<br />

ook - zeker voor haar gevoel - volledig, maar nog altijd in het gelukzalige gevoel van<br />

verliefdheid. Nadat het meisje op deze wijze volledig afhankelijk is geword<strong>en</strong> van de<br />

loverboy, verandert deze zijn houding. Meestal onder het mom van geldgebrek of e<strong>en</strong><br />

op<strong>en</strong>staande schuld, zet hij het meisje onder druk om (teg<strong>en</strong> betaling) met e<strong>en</strong> ander naar<br />

bed te gaan. Dit gebeurt door in te spel<strong>en</strong> op de gevoel<strong>en</strong>s van het meisje, maar het kan<br />

ook gepaard gaan met het aanzett<strong>en</strong> tot het gebruik van softdrugs of alcohol. Omdat het<br />

meisje dan veelal al zo is opgegaan in haar relatie met de loverboy gaat zij, uit liefde <strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>heid, maar ook vanwege de angst hem te verliez<strong>en</strong> (waarop door de loverboy zal<br />

word<strong>en</strong> gezinspeeld), op het verzoek in. Als op deze wijze de eerste barrière is geslecht,<br />

blijft de loverboy het meisje bewerk<strong>en</strong>, met lieve woordjes, maar ook door bedreiging of<br />

geweld, om met meer mann<strong>en</strong> seks te hebb<strong>en</strong> voor geld. Als het meisje daaraan niet in<br />

voldo<strong>en</strong>de mate toegeeft zal hij als drukmiddel zijn aandacht <strong>en</strong> interesse voor het meisje<br />

verminder<strong>en</strong>, waardoor zij zich, afhankelijk <strong>en</strong> e<strong>en</strong>zaam als zij inmiddels is, onzeker gaat<br />

voel<strong>en</strong>. Uit die onzekerheid of vanwege gevoel<strong>en</strong>s van loyaliteit jeg<strong>en</strong>s haar ‘vri<strong>en</strong>d’ geeft<br />

het meisje aan die druk toe, daarbij zo nodig wederom ‘geholp<strong>en</strong>’ door gebruik van<br />

geweld of bedreiging. Zo wordt het meisje geleidelijk richting prostitutie gedrong<strong>en</strong>. Als<br />

het meisje e<strong>en</strong>maal als prostituee aan het werk is, wordt ge<strong>en</strong> middel meer geschuwd om<br />

haar onder controle te houd<strong>en</strong>. Slachtoffers word<strong>en</strong> geïntimideerd, gechanteerd,<br />

bedreigd <strong>en</strong> mishandeld om de exploitatie te kunn<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>.<br />

Uit de aard van de toegepaste methode vloeit voort dat loverboys hun aandacht vooral<br />

richt<strong>en</strong> op meisjes die niet sterk in hun scho<strong>en</strong><strong>en</strong> staan. Oorzak<strong>en</strong> daarvan kunn<strong>en</strong> zijn<br />

(jeugdige) naïviteit, vaak in combinatie met e<strong>en</strong> beperkte (intellectuele) ontwikkeling.<br />

Ook e<strong>en</strong> problematische gezinssituatie, waarin e<strong>en</strong> gebrek aan liefde <strong>en</strong> aandacht bestaat,<br />

of e<strong>en</strong> ontwrichte jeugd (door bijvoorbeeld mishandeling of seksueel misbruik) kunn<strong>en</strong><br />

in dit verband e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> (Werkgroep Kinderporno <strong>en</strong> Kinderprostitutie in<br />

Nederland, 1998, pp. 24-25). Slachtoffers van loverboys zijn dan ook in veel gevall<strong>en</strong><br />

affectief verwaarloosd, zijn lager opgeleid <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> laag gevoel van eig<strong>en</strong>waarde.<br />

Ook hebb<strong>en</strong> ze vaak e<strong>en</strong> zwak sociaal netwerk <strong>en</strong> staan ze op<strong>en</strong> voor nieuwe ding<strong>en</strong>,<br />

zoals het gebruik van (soft)drugs (Van Lune, 1997).<br />

Van diverse kant<strong>en</strong> wordt gemeld dat het aantal slachtoffers van loverboys de laatste<br />

jar<strong>en</strong> sterk lijkt toe te nem<strong>en</strong>. 50 De slachtoffers zoud<strong>en</strong> mer<strong>en</strong>deels allochtone<br />

Nederlandse meisjes zijn, maar ook autochtone Nederlandse meisjes kunn<strong>en</strong> slachtoffer<br />

word<strong>en</strong> van loverboys. Hoewel leeftijd e<strong>en</strong> belangrijke factor is in de ontvankelijkheid<br />

van het slachtoffer voor de gehanteerde systematiek, zijn slachtoffers van loverboys niet<br />

per definitie minderjarig. Wel betreft het over het algeme<strong>en</strong> de jongste g<strong>en</strong>eratie<br />

Nederlandse prostituees (V<strong>en</strong>icz c.s., 2000). Loverboys zijn zich veelal bewust van het<br />

50 Onder meer Terre des Hommes (1999), IOM (2001) <strong>en</strong> Bureau Jeugdzorg c.s. (1998).

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 95<br />

risico dat zij lop<strong>en</strong> als bek<strong>en</strong>d wordt dat zij e<strong>en</strong> minderjarige exploiter<strong>en</strong>. Vaak word<strong>en</strong><br />

de slachtoffers dan ook geronseld als ze nog minderjarig zijn <strong>en</strong> pas aan het werk gezet in<br />

de prostitutie ((raam)bordeel of club) wanneer ze 18 jaar zijn. Minderjarige slachtoffers<br />

werk<strong>en</strong> veeleer op tippelzones, in koffieshops of de loverboy zorgt zelf voor klant<strong>en</strong><br />

(IOM, 2001, p. 197). Deze vorm<strong>en</strong> van prostitutie zijn voor politie <strong>en</strong> andere<br />

toezichthouders moeilijk controleerbaar.<br />

V<strong>en</strong>icz <strong>en</strong> Vanwes<strong>en</strong>beeck (1998) gev<strong>en</strong> aan dat loverboys relatief vaak van Marokkaanse<br />

afkomst zijn <strong>en</strong> gemiddeld g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> iets ouder zijn dan hun slachtoffer. Ook zijn er<br />

loverboys van Turkse, Antilliaanse <strong>en</strong> Nederlandse afkomst. Ze hebb<strong>en</strong> veelal<br />

anteced<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op het gebied van diefstal of drugshandel (IOM, 2001). Ze zijn goed<br />

gekleed, aantrekkelijk voor pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers <strong>en</strong> mak<strong>en</strong> indruk door hun<br />

(og<strong>en</strong>schijnlijke) rijkdom. Loverboys og<strong>en</strong> op het eerste gezicht als charmante<br />

‘g<strong>en</strong>tlem<strong>en</strong>’. Ze werk<strong>en</strong> doorgaans zelfstandig, maar mak<strong>en</strong> ook wel gebruik van<br />

zog<strong>en</strong>oemde ‘adjudant<strong>en</strong>’, jongere jong<strong>en</strong>s die door loverboys als handlanger word<strong>en</strong><br />

ingezet (Van Lune, 1997). Tuss<strong>en</strong> de loverboy <strong>en</strong> zijn medestanders is meestal sprake van<br />

e<strong>en</strong> bepaalde mate van hiërarchie, hetge<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vorm van organisatie doet vermoed<strong>en</strong>.<br />

Misbruik van de AMA-procedure<br />

E<strong>en</strong> specifieke categorie onder minderjarig<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> uitgebuit in de prostitutie,<br />

vorm<strong>en</strong> vreemdeling<strong>en</strong> die als Alle<strong>en</strong>staande Minderjarige Asielzoeker (AMA) naar<br />

Nederland zijn gekom<strong>en</strong> <strong>en</strong> hier in de prostitutie beland<strong>en</strong>. Daarin zijn twee groep<strong>en</strong> te<br />

onderscheid<strong>en</strong>. Op de eerste plaats zijn dat minderjarig<strong>en</strong> die, met gebruikmaking van de<br />

AMA-procedure, naar Nederland kom<strong>en</strong> of word<strong>en</strong> gehaald specifiek voor werk in de<br />

prostitutie. Daarnaast kunn<strong>en</strong> AMA’s, die reeds in Nederland zijn aangekom<strong>en</strong>, op e<strong>en</strong><br />

van voormelde wijz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geworv<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde vervolg<strong>en</strong>s in de prostitutie tewerk<br />

gesteld te word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> iets andere vorm van misbruik van de AMA-procedure, t<strong>en</strong>slotte,<br />

die hier verder buit<strong>en</strong> beschouwing blijft, zijn meerderjarig<strong>en</strong> die tracht<strong>en</strong> als AMA<br />

toegang tot Nederland te krijg<strong>en</strong>. Ook zij kunn<strong>en</strong> slachtoffer zijn of word<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Over het gebruik van de AMA-procedure in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bestaat nog veel<br />

onduidelijkheid. Er is, voor zover bek<strong>en</strong>d, tot op hed<strong>en</strong> ook ge<strong>en</strong> gestructureerd <strong>en</strong><br />

alomvatt<strong>en</strong>d onderzoek naar gedaan. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> veel slachtoffers na hun<br />

aankomst in Nederland, of nadat zij zijn aangetroff<strong>en</strong> in de prostitutie, e<strong>en</strong> vrijwel<br />

id<strong>en</strong>tiek verhaal, dat h<strong>en</strong> naar alle waarschijnlijk tevor<strong>en</strong> is ingepr<strong>en</strong>t door deg<strong>en</strong>e die<br />

h<strong>en</strong> naar hier heeft gestuurd of gebracht (Vellinga, 1999). Het ware verhaal achter hun<br />

komst is dan ook onvoldo<strong>en</strong>de bek<strong>en</strong>d. Omdat e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk deel van de AMA’s die<br />

jaarlijks Nederland binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>, van West-Afrikaanse of van Chinese komaf is (IOM,<br />

2001), <strong>en</strong> voorts wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat vele van h<strong>en</strong> slachtoffer zijn van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

wordt in de literatuur met name over die twee groep<strong>en</strong> AMA’s bericht. 51 Tuss<strong>en</strong> de<br />

hoofdlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevinding<strong>en</strong> daaruit <strong>en</strong> het gebruik van de AMA-procedure in relatie tot<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het algeme<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> aantal parallell<strong>en</strong> te trekk<strong>en</strong>. Deze kom<strong>en</strong> in het<br />

onderstaande aan bod.<br />

51 In dit verband heeft de Nigerian Democratic Movem<strong>en</strong>t the Netherlands (NDMN) e<strong>en</strong><br />

stimuler<strong>en</strong>de rol gespeeld.

96 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

E<strong>en</strong> belangrijke - <strong>en</strong> voor wat betreft Nigeriaanse AMA’s de grootste 52 - groep meisjes die<br />

naar Nederland komt met gebruikmaking van de AMA-procedure <strong>en</strong> hier in de<br />

kinderprostitutie terecht komt, betreft meisjes die niet wet<strong>en</strong> dat ze in de prostitutie gaan<br />

werk<strong>en</strong>. Deze meisjes, of hun ouders, zijn door handelar<strong>en</strong> misleid over het uiteindelijke<br />

doel van hun komst naar Nederland. H<strong>en</strong> zijn goud<strong>en</strong> berg<strong>en</strong> <strong>en</strong> goede verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in het<br />

vooruitzicht gesteld, door h<strong>en</strong> werk in e<strong>en</strong> naaiatelier, de horeca of de verpleging voor te<br />

houd<strong>en</strong>. Met dat beeld voor og<strong>en</strong> <strong>en</strong> wederom ingegev<strong>en</strong> door hun bittere armoede zijn<br />

ouders vaak door omstandighed<strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> <strong>en</strong> bereid grote somm<strong>en</strong> geld aan<br />

handelaars te betal<strong>en</strong> om hun kind naar het West<strong>en</strong> te vervoer<strong>en</strong> om h<strong>en</strong> daar e<strong>en</strong> baan te<br />

bezorg<strong>en</strong>. Op deze wijze kan hun kind dan geld verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> voor het onderhoud van de<br />

familie in het herkomstland. Zij zijn zich er niet van bewust dat de handelaar e<strong>en</strong> ander<br />

doel voor og<strong>en</strong> heeft. In het licht van de uiteindelijke uitbuiting in de prostitutie die de<br />

handelaar voor og<strong>en</strong> heeft, is e<strong>en</strong> wrang detail dat de ouders vaak veel geld moet<strong>en</strong><br />

betal<strong>en</strong> voor de (verme<strong>en</strong>de goede) di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de handelaar. Omdat zij, gezi<strong>en</strong> de<br />

hoogte van dat bedrag (zeker in relatie tot hun eig<strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>spositie) meestal niet in<br />

staat zijn dat geld zelf op tafel te legg<strong>en</strong> of te l<strong>en</strong><strong>en</strong> van familie of bek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, toont de<br />

handelaar zich bereid h<strong>en</strong> het geld voor te schiet<strong>en</strong>, onder beding dat de l<strong>en</strong>ing wordt<br />

afbetaald uit de inkomst<strong>en</strong> van het meisje. Om de ouders te overtuig<strong>en</strong> wekt de handelaar<br />

daarbij de indruk dat dit bedrag in het West<strong>en</strong> in betrekkelijk korte termijn is terug te<br />

verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> (Vellinga, 1999), <strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> verantwoorde investering is. Door het aangaan<br />

van de financiële schuld zijn de ouders, <strong>en</strong> in hun kielzog het meisje, echter met hand<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voet<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong> aan de handelaar. Ter bezegeling van de afspraak ondergaat het<br />

meisje vaak nog e<strong>en</strong> voodoo ritueel. Voodoo of soortgelijke rituel<strong>en</strong> zijn in Nigeria vrij<br />

gebruikelijk, dus daarmee wordt ge<strong>en</strong> wantrouw<strong>en</strong> bij betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> opgewekt. 53 Het<br />

ritueel wordt in de praktijk echter misbruikt om het meisje in e<strong>en</strong> situatie van<br />

afhankelijkheid te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee onder druk te zett<strong>en</strong>, waardoor de uitbuiting kan<br />

word<strong>en</strong> gehandhaafd. Dat gebeurt ev<strong>en</strong>wel pas in e<strong>en</strong> latere fase; op het mom<strong>en</strong>t van het<br />

uitvoer<strong>en</strong> van het voodoo-ritueel is er meestal nog ge<strong>en</strong> sprake van intimidatie of geweld<br />

van het slachtoffer. Zij moet eerst namelijk nog meewerk<strong>en</strong> aan het ritueel <strong>en</strong> aan haar<br />

overkomst naar het land van bestemming.<br />

In sommige gevall<strong>en</strong> wordt de AMA-procedure gebruikt door meisjes die naar<br />

Nederland kom<strong>en</strong> met de nadrukkelijke int<strong>en</strong>tie hier in de prostitutie te gaan werk<strong>en</strong>. Dit<br />

kan op eig<strong>en</strong> instigatie zijn, maar veeleer word<strong>en</strong> deze meisjes gezond<strong>en</strong> door ouders of<br />

familieled<strong>en</strong> vanwege de uitermate slechte economische situatie <strong>en</strong> de bittere armoede<br />

52 Aldus Oviawe <strong>en</strong> Iyare (1999), pp. 3-4.<br />

53 Volg<strong>en</strong>s Van Dijk c.s. (2000, p. 31) bestaan er in Nigeria zeer veel verschill<strong>en</strong>de religieuze rituel<strong>en</strong>,<br />

die hier in Nederland met de term voodoo word<strong>en</strong> aangeduid. Hoewel niet vrijblijv<strong>en</strong>d, maar<br />

bind<strong>en</strong>d, word<strong>en</strong> deze rituel<strong>en</strong> in het land van herkomst in het algeme<strong>en</strong> niet ervar<strong>en</strong> als sinister,<br />

bedreig<strong>en</strong>d of boosaardig. Deze connotatie krijg<strong>en</strong> ze echter wel in de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving,<br />

zeker wanneer k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van die rituel<strong>en</strong> terugkom<strong>en</strong> in method<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gebruikt om<br />

deg<strong>en</strong>e op wie ze word<strong>en</strong> toegepast te chanter<strong>en</strong> <strong>en</strong> angst in te boezem<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde haar in de<br />

prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> c.q. te houd<strong>en</strong>. In onderhavige <strong>rapportage</strong> wordt voor deze praktijk<strong>en</strong> de<br />

term voodoo aangehoud<strong>en</strong>.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 97<br />

waarin zij lev<strong>en</strong>. 54 Ingegev<strong>en</strong> door bericht<strong>en</strong> dat in Europa veel geld is te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> met<br />

prostitutie, z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ze hun kind met dat doel naar het West<strong>en</strong>, daarbij ev<strong>en</strong>tueel gebruik<br />

mak<strong>en</strong>d van de hulp van e<strong>en</strong> derde (Oviawe & Iyare, 1999). 55 E<strong>en</strong>maal in de prostitutie<br />

beland blijk<strong>en</strong> de werkomstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> daar vaak teg<strong>en</strong> te vall<strong>en</strong>. Dit in<br />

vergelijking met de voorstelling die m<strong>en</strong> zich daarvan had gemaakt <strong>en</strong> de voorspiegeling<br />

die daarvan door ander<strong>en</strong> was gemaakt.<br />

Naast voormelde groep<strong>en</strong> AMA’s die slachtoffer van gedwong<strong>en</strong> prostitutie kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>, bestaat e<strong>en</strong> groep die pas in Nederland wordt geworv<strong>en</strong> voor<br />

prostitutiedoeleind<strong>en</strong>, nadat in Nederland asiel is aangevraagd. Zij kunn<strong>en</strong> als politiek of<br />

humanitair vluchteling naar Nederland zijn gekom<strong>en</strong>, of om andere red<strong>en</strong><strong>en</strong> hun land<br />

zijn ontvlucht <strong>en</strong> hier als AMA in de asielprocedure terecht zijn gekom<strong>en</strong>. Bij h<strong>en</strong>zelf,<br />

noch bij ander<strong>en</strong> bestond op het mom<strong>en</strong>t van hun vertrek uit het land van herkomst de<br />

int<strong>en</strong>tie of de idee in e<strong>en</strong> ander land in de prostitutie te (moet<strong>en</strong>) gaan werk<strong>en</strong>. Van hun<br />

aanwezigheid in Nederland kan ev<strong>en</strong>wel met dat oogmerk misbruik word<strong>en</strong> gemaakt.<br />

Het verschil tuss<strong>en</strong> beide groep<strong>en</strong> AMA’s is dat bij deze laatste categorie de werving<br />

eerst e<strong>en</strong> aanvang neemt nadat de AMA op eig<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heid, of althans met e<strong>en</strong> andere<br />

red<strong>en</strong>, naar Nederland is gekom<strong>en</strong>. Dat neemt ev<strong>en</strong>wel niet weg dat ook tuss<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>gvorm<strong>en</strong> in de gehanteerde systematiek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />

Voor elk van voormelde groep<strong>en</strong> geldt dat het daadwerkelijke transport van betrokk<strong>en</strong>e<br />

naar Nederland plaatsvindt op eig<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heid, door gebruik te mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

smokkelaar of gearrangeerd door de handelaar of di<strong>en</strong>s medeplichtig<strong>en</strong>. Bij aankomst in<br />

Nederland beschikt de minderjarige vaak niet meer over reisbescheid<strong>en</strong>, die ofwel zijn<br />

ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de reisag<strong>en</strong>t die h<strong>en</strong> naar Europa bracht, ofwel door betrokk<strong>en</strong>e zelf<br />

zijn weggemaakt. De red<strong>en</strong> hiervoor is dat bij het doorlop<strong>en</strong> van de AMA-procedure op<br />

deze wijze de herkomst <strong>en</strong> leeftijd van betrokk<strong>en</strong>e moeilijker kan word<strong>en</strong> vastgesteld.<br />

Ook wordt met hetzelfde doel wel gebruik gemaakt van valse of vervalste reis- <strong>en</strong><br />

persoonsdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (Vellinga, 1999, pp. 32-34). Voor de inreis <strong>en</strong> het verblijf in<br />

Nederland wordt vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> beroep gedaan op de AMA-procedure. 56<br />

E<strong>en</strong>maal in Nederland kunn<strong>en</strong> deze AMA’s op diverse wijz<strong>en</strong> in de prostitutie word<strong>en</strong><br />

uitgebuit. Ofwel word<strong>en</strong> ze direct of spoedig na hun aankomst in Nederland opgehaald<br />

door lied<strong>en</strong> die h<strong>en</strong> conform eerdere afspraak of onder bedreiging of dwang tewerk<br />

54 Overig<strong>en</strong>s wordt in de Briefing Note Causes and contributing factors van de NGO Group for the<br />

Conv<strong>en</strong>tion of the Rights of the Child <strong>en</strong> ECPAT International voor het 2 e Wereldcongres teg<strong>en</strong><br />

Commerciële Seksuele Uitbuiting van Kinder<strong>en</strong> in december 2001 in Yokohama terecht gesteld dat<br />

armoede ongetwijfeld e<strong>en</strong> belangrijke rol speelt bij handel in kinder<strong>en</strong>, maar dat dit niet los mag<br />

word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> van additionele factor<strong>en</strong>. Armoede alle<strong>en</strong> is vaak niet het doorslaggev<strong>en</strong>de<br />

elem<strong>en</strong>t.<br />

55 De bericht<strong>en</strong> over de goede verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zijn afkomstig van uit het West<strong>en</strong> teruggekeerde exprostituees<br />

(madamm<strong>en</strong>) of van handige lied<strong>en</strong> (m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelaars of -handelaars) die op deze<br />

wijze tracht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> graantje mee te pikk<strong>en</strong> van de prostitutie door de minderjarige.<br />

56 Zie voor e<strong>en</strong> uitvoeriger beschrijving: Vellinga (1999), pp. 19 e.v. Deze procedure bestaat uit<br />

aanmelding, gevolgd door plaatsing in e<strong>en</strong> opvang <strong>en</strong>, afhankelijk van de leeftijd van de AMA,<br />

regeling van de voogdij. De behandeling van de asielaanvraag, de beslissing daarop <strong>en</strong> de regeling<br />

van het daadwerkelijke verblijf in Nederland volg<strong>en</strong> daarna.

98 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

stell<strong>en</strong> in de prostitutie, dan wel verdwijn<strong>en</strong> ze zelf met hetzelfde doel naar e<strong>en</strong> tevor<strong>en</strong><br />

afgesprok<strong>en</strong> adres. Dit betreft meestal de AMA’s die, met hun eig<strong>en</strong> instemming <strong>en</strong> in<br />

georganiseerd verband naar Nederland zijn gekom<strong>en</strong> of gehaald <strong>en</strong> waarbij reeds bij hun<br />

vertrek in het land van herkomst vaststond dat zij in de prostitutie zoud<strong>en</strong> gaan werk<strong>en</strong>,<br />

conform afspraak of misleid over de aard van het te verricht<strong>en</strong> werk. Andere AMA’s<br />

daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> eerst in de opvang terecht <strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong> daar pas na verloop van<br />

tijd, terwijl ze in afwachting of al in bezit zijn van e<strong>en</strong> verblijfsstatus als AMA. Deze<br />

laatste groep betreft de AMA’s die eerst in Nederland word<strong>en</strong> geworv<strong>en</strong> voor<br />

prostitutiedoeleind<strong>en</strong>, veelal volg<strong>en</strong>s de eerder beschrev<strong>en</strong> loverboy-methode of e<strong>en</strong><br />

daarop gelijk<strong>en</strong>de methode. 57<br />

Gebruik mak<strong>en</strong>d van het gewonn<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>, door misleiding over de aard van het<br />

werk of de omstandighed<strong>en</strong> waaronder het prostitutiewerk moet word<strong>en</strong> verricht of<br />

door (fysiek) geweld of bedreiging wordt de AMA uiteindelijk geëxploiteerd in de<br />

prostitutie. De emotionele gebond<strong>en</strong>heid, de angst voor uitzetting, het geweld of de<br />

schaamte belett<strong>en</strong> het meisje vervolg<strong>en</strong>s aan de situatie van dwang <strong>en</strong> uitbuiting te<br />

ontsnapp<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> niet onbelangrijk drukmiddel is voorts het appèl op het besef van het<br />

meisje dat haar ouders of familie soms grote schuld<strong>en</strong> zijn aangegaan, die <strong>en</strong>kel door te<br />

werk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingelost. Zich daaraan onttrekk<strong>en</strong> is dan ook, alle<strong>en</strong> al<br />

gevoelsmatig, onmogelijk. Ook het misbruik<strong>en</strong> van uitgevoerde voodoo-rituel<strong>en</strong> blijkt<br />

e<strong>en</strong> effectief middel om het meisje in het gareel te houd<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> bij haar de rotsvaste<br />

overtuiging bestaat dat ze zich daardoor in de macht van de handelaar bevindt. De<br />

(combinatie van de) gehanteerde druk- <strong>en</strong> dwangmethod<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daardoor<br />

ingeboezemde angst zull<strong>en</strong> het meisje belett<strong>en</strong> te ontsnapp<strong>en</strong> aan haar situatie <strong>en</strong> om<br />

hulp te zoek<strong>en</strong>.<br />

Specifiek t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van Nigeriaanse AMA’s kan word<strong>en</strong> vermeld dat uit onderzoek<strong>en</strong><br />

(Vellinga, 1999 <strong>en</strong> Oviawe & Iyare, 1999) naar vor<strong>en</strong> komt dat de grootste groep onder<br />

h<strong>en</strong> weliswaar zelf de eerste stap richting vertrek naar het buit<strong>en</strong>land heeft gezet, maar<br />

daarbij door handelar<strong>en</strong> is misleid over het door h<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong> werk of de<br />

omstandighed<strong>en</strong> waaronder tevor<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> prostitutiewerk moet word<strong>en</strong> verricht.<br />

Zij hebb<strong>en</strong> veelal grote somm<strong>en</strong> geld gele<strong>en</strong>d om hun reis naar Nederland, die door<br />

handelar<strong>en</strong> wordt geregeld, te betal<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> veelal ook e<strong>en</strong> voodoo-ritueel<br />

ondergaan. Daarnaast word<strong>en</strong> AMA’s, die vanwege politieke of humanitaire problem<strong>en</strong><br />

naar hier zijn gekom<strong>en</strong>, in Nederland misleid <strong>en</strong> geworv<strong>en</strong> voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong>.<br />

Ook dan wordt vaak als controlemiddel e<strong>en</strong> voodoo-ritueel uitgevoerd.<br />

Ook Chinese AMA’s (<strong>en</strong> hun ouders) zijn meestal misleid over de kans<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

mogelijkhed<strong>en</strong> veel geld in het buit<strong>en</strong>land te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Voor veel geld zijn zij door<br />

smokkelaars naar het buit<strong>en</strong>land gebracht, op weg naar het West<strong>en</strong>. Anders dan<br />

Nigeriaanse AMA’s word<strong>en</strong> Chinese AMA’s echter reeds onderweg naar het West<strong>en</strong> in<br />

57 In het onderzoek van de NDMN (Oviawe & Iyare, 1999) wordt t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van Nigeriaanse<br />

meisjes gemeld dat deze vaak in het opvangc<strong>en</strong>trum in aanraking met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />

Dit zijn meestal land- of zelfs stamg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> van het meisje, die door regelmatig bezoek het<br />

vertrouw<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> te winn<strong>en</strong> van deze meisjes. Als e<strong>en</strong>maal het vertrouw<strong>en</strong> van het slachtoffer<br />

is gewonn<strong>en</strong>, bied<strong>en</strong> de ronselaars haar e<strong>en</strong> baan <strong>en</strong>/of onderdak aan. De slachtoffers gaan hier<br />

vaak vol vertrouw<strong>en</strong> op in <strong>en</strong> verlat<strong>en</strong> het opvangc<strong>en</strong>trum zonder e<strong>en</strong> adres of telefoonnummer<br />

achter te lat<strong>en</strong>. Uiteindelijk leidt dit vaak tot gedwong<strong>en</strong> prostitutie, waarbij als drukmiddel veelal<br />

nog gebruik wordt gemaakt van (ook hier t<strong>en</strong> lande uitgevoerde) voodoo.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 99<br />

de prostitutie aan het werk gezet om op die manier hun schuld aan de smokkelaar te<br />

betal<strong>en</strong>. Op dat punt kom<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel dus bij elkaar, nu immers<br />

deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die uit winstbejag behulpzaam zijn bij het verschaff<strong>en</strong> van ingang of verblijf in<br />

e<strong>en</strong> land betrokk<strong>en</strong> zijn bij de uitbuiting van de aan hun zorg toevertrouwde person<strong>en</strong>. In<br />

zijn toespraak tijd<strong>en</strong>s het politiesymposium M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel in beeld!? 58 refereerde de<br />

Minister van Justitie aan het feit dat bij AMA’s smokkel <strong>en</strong> handel vaak hand in hand<br />

gaan <strong>en</strong> om die red<strong>en</strong> dus sam<strong>en</strong>werking bij de aanpak daarvan noodzakelijk is.<br />

4.4.3 Transport <strong>en</strong> gr<strong>en</strong>soverschrijding<br />

Het (beoogde) slachtoffer di<strong>en</strong>t het land <strong>en</strong> de plaats van bestemming te bereik<strong>en</strong>,<br />

t<strong>en</strong>einde aldaar daadwerkelijk tewerk gesteld te word<strong>en</strong> in de prostitutie. Het, in geval<br />

van transnationale m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, hiervoor b<strong>en</strong>odigde transport, de transit <strong>en</strong> de<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijding word<strong>en</strong> meesttijds door de ronselaar of door andere daarvoor<br />

ingeschakelde person<strong>en</strong> geregeld. Enerzijds hangt dit sam<strong>en</strong> met het feit dat de<br />

geronselde vrouw<strong>en</strong> veelal niet wet<strong>en</strong> welke weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> procedures voor e<strong>en</strong> uitreis <strong>en</strong><br />

inreis te bewandel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook niet over de b<strong>en</strong>odigde financiële middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b<strong>en</strong>odigde<br />

reisbescheid<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>. Anderzijds stelt dit de organisator in staat het (beoogde)<br />

slachtoffer zoveel mogelijk in e<strong>en</strong> situatie van afhankelijkheid te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> c.q. te houd<strong>en</strong>.<br />

Concreet zal de organisator het feitelijke transport regel<strong>en</strong> <strong>en</strong> betal<strong>en</strong> <strong>en</strong>, voor zover<br />

nodig, ook voor (valse) reisbescheid<strong>en</strong> zorgdrag<strong>en</strong>. Vanwege het controle-elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de<br />

mogelijkheid van toezicht, zal de handelaar vaak als begeleider tijd<strong>en</strong>s de reis optred<strong>en</strong> of<br />

stelt hij iemand aan die de vrouw<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de reis naar het buit<strong>en</strong>land vergezelt <strong>en</strong> in de<br />

gat<strong>en</strong> houdt.<br />

Transport <strong>en</strong> transit<br />

Afhankelijk van het land van herkomst <strong>en</strong> het land van bestemming zal voor het<br />

(beoogde) slachtoffer e<strong>en</strong> reisroute word<strong>en</strong> opgesteld <strong>en</strong> word<strong>en</strong> - zo nodig -<br />

reisdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verschaft. Dit kunn<strong>en</strong> legale docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn, maar ook vervalsing<strong>en</strong> of<br />

valse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Voor het organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> regel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander br<strong>en</strong>gt de handelaar<br />

hoge kost<strong>en</strong> in rek<strong>en</strong>ing. Deze di<strong>en</strong><strong>en</strong> ofwel vooruit betaald of gele<strong>en</strong>d te word<strong>en</strong>, ofwel<br />

di<strong>en</strong>t het (beoogde) slachtoffer zich te verbind<strong>en</strong> om haar verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land<br />

aan te w<strong>en</strong>d<strong>en</strong> om deze kost<strong>en</strong> te betal<strong>en</strong>. Op deze wijze gaat het (beoogde) slachtoffer<br />

e<strong>en</strong> schuld aan, die haar aan de handelaar bindt. Ook het gebruik van valse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

de heimelijkheid van het transport op zich <strong>en</strong> de aanwezigheid van e<strong>en</strong> reisbegeleider zijn<br />

factor<strong>en</strong> die de afhankelijkheid van het (beoogde) slachtoffer t<strong>en</strong> opzichte van de<br />

handelaar vergrot<strong>en</strong>. Gushulak <strong>en</strong> MacPherson (2000) relater<strong>en</strong> deze afhankelijkheid<br />

aan de gezondheidsrisico’s die e<strong>en</strong> gesmokkelde of verhandelde persoon loopt tijd<strong>en</strong>s het<br />

transport <strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> in dit verband van e<strong>en</strong> ‘unique dep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cy’. Die unieke<br />

afhankelijkheid faciliteert uiteindelijk de uitbuiting van het slachtoffer door de handelaar.<br />

Gr<strong>en</strong>soverschrijding<br />

Niet-Nederlandse ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> die door handelar<strong>en</strong> zijn bestemd als prostituee voor de<br />

Nederlandse markt di<strong>en</strong><strong>en</strong> op <strong>en</strong>igerlei wijze Nederland binn<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Dit kan op<br />

58 Symposium, georganiseerd door de Informatie <strong>en</strong> Analyse-e<strong>en</strong>heid M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel (IAM) <strong>en</strong> de<br />

Unit M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel (UMS) van Kernteam Noord- <strong>en</strong> Oost-Nederland (NON), op 15 november<br />

2001.

100 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

legale wijze geschied<strong>en</strong>, maar ook door gebruikmaking van illegale method<strong>en</strong>. Omdat<br />

e<strong>en</strong> verdergaande studie van de gewoonlijk gebruikte method<strong>en</strong> van gr<strong>en</strong>soverschrijding<br />

in relatie tot het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel nog niet beschikbaar is, wordt op dit punt<br />

vooralsnog volstaan met e<strong>en</strong> korte beschrijving van e<strong>en</strong> drietal te onderscheid<strong>en</strong><br />

hoofdcategorieën.<br />

Legale wijz<strong>en</strong> van het binn<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> in Nederland zijn bijvoorbeeld het als toerist,<br />

stud<strong>en</strong>t of zak<strong>en</strong>relatie Nederland betred<strong>en</strong>, met rechtmatige gebruikmaking van<br />

daarvoor afgegev<strong>en</strong> papier<strong>en</strong>. In deze gevall<strong>en</strong> is de wijze van binn<strong>en</strong>komst van het<br />

(latere) slachtoffer weliswaar volstrekt legaal, doch dat neemt niet weg dat uit feit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

omstandighed<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t van binn<strong>en</strong>komst in Nederland reeds kan word<strong>en</strong><br />

afgeleid dat er (mogelijkerwijs) sprake is van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 59 Het onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> hiervan<br />

is van belang, omdat het louter over de gr<strong>en</strong>s br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> persoon, die is geworv<strong>en</strong><br />

of wordt meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om in Nederland in de prostitutie tewerk gesteld te word<strong>en</strong>, reeds<br />

is te bestempel<strong>en</strong> als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (art. 250a lid 1 sub 2° Sr.). Het eerder beschrev<strong>en</strong><br />

verbod op doorlat<strong>en</strong> kan dan ingrijp<strong>en</strong> vereis<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijk vermoed<strong>en</strong> kan echter ook<br />

pas rijz<strong>en</strong> als de betreff<strong>en</strong>de persoon reeds in het land aanwezig is.<br />

Legale wijz<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong>komst in Nederland veronderstell<strong>en</strong> in beginsel de<br />

medewerking van betrokk<strong>en</strong>e, waaruit gevoeglijk kan word<strong>en</strong> afgeleid dat zich bij haar<br />

op dat mom<strong>en</strong>t nog ge<strong>en</strong> (voldo<strong>en</strong>de) wet<strong>en</strong>schap of vermoed<strong>en</strong> heeft gevormd omtr<strong>en</strong>t<br />

het door derd<strong>en</strong> nagestreefde, daadwerkelijke doel van de binn<strong>en</strong>komst: de uitbuiting.<br />

E<strong>en</strong> andere wijze om Nederland binn<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> is het bewandel<strong>en</strong> van op zich legale<br />

weg<strong>en</strong> op oneig<strong>en</strong>lijke wijze of voor oneig<strong>en</strong>lijke doeleind<strong>en</strong>. Hierbij kan gedacht<br />

word<strong>en</strong> aan misbruik van de asielprocedure of method<strong>en</strong> als schijnhuwelijk<strong>en</strong>, adoptie of<br />

gezinsher<strong>en</strong>iging. Het gebruik van dergelijke method<strong>en</strong> doet vermoed<strong>en</strong> dat betrokk<strong>en</strong>e<br />

in principe op de hoogte is van het feit dat haar binn<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> verblijf niet volg<strong>en</strong>s de<br />

geld<strong>en</strong>de regels geschied<strong>en</strong>. Dit hoeft overig<strong>en</strong>s niet in te houd<strong>en</strong> dat zij bek<strong>en</strong>d is met<br />

het feit dat van haar prostitutiewerkzaamhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwacht <strong>en</strong> al helemaal niet dat<br />

dit in de vorm van uitbuiting zal gaan plaatsvind<strong>en</strong>.<br />

Tot slot kan met het oogmerk van exploitatie in de prostitutie ook nog word<strong>en</strong> geopteerd<br />

voor het op volledig illegale wijze behulpzaam zijn bij binn<strong>en</strong>komst in Nederland. Dit<br />

betreft zak<strong>en</strong> als gr<strong>en</strong>soverschrijding met gebruikmaking van valse of vervalste<br />

59 E<strong>en</strong> voorbeeld in dit verband is het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van garantstelling. Wanneer e<strong>en</strong>zelfde persoon zich<br />

veelvuldig garant stelt of dit tegelijkertijd voor meerdere jonge vrouw<strong>en</strong> afkomstig uit het<br />

buit<strong>en</strong>land doet, kan dat e<strong>en</strong> indicatie zijn voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Oplett<strong>en</strong>dheid is in dergelijke<br />

gevall<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong>, omdat het verblijf in Nederland (mede) door de garantstelling legaal is. E<strong>en</strong><br />

ander voorbeeld betreft de zog<strong>en</strong>aamde 72-uurs regeling. Deze regeling is gebaseerd op e<strong>en</strong><br />

clausule voor vertraging<strong>en</strong>, opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Sch<strong>en</strong>g<strong>en</strong>verdrag om passagiers op doorreis die te<br />

mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> met grote vertraging<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> hotel onder te kunn<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> totdat ze hun reis<br />

kunn<strong>en</strong> voortzett<strong>en</strong>. De regeling biedt de mogelijkheid om de luchthav<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de maximaal 72<br />

uur te verlat<strong>en</strong>, ook als de betreff<strong>en</strong>de persoon niet over e<strong>en</strong> (doorreis)visum voor Nederland<br />

beschikt. Sommige reisorganisaties bied<strong>en</strong>, met gebruikmaking van deze regeling, sted<strong>en</strong>trippakkett<strong>en</strong><br />

aan. Hoewel dit e<strong>en</strong> oneig<strong>en</strong>lijk gebruik is van deze clausule wordt daarteg<strong>en</strong>, naar<br />

verluidt, niet opgetred<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijke sted<strong>en</strong>trip kan echter door handelar<strong>en</strong> gebruikt word<strong>en</strong><br />

om vrouw<strong>en</strong> het land binn<strong>en</strong> te loods<strong>en</strong>.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 101<br />

reisbescheid<strong>en</strong> of het gewoonweg stiekem iemand het land binn<strong>en</strong>loods<strong>en</strong>. Wordt <strong>en</strong>kel<br />

het binn<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> beschouwd los van de uitbuiting die daarop volgt of kan volg<strong>en</strong>, dan<br />

is dat de facto m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel, ongeacht of betrokk<strong>en</strong>e is misleid omtr<strong>en</strong>t de<br />

wederrechtelijkheid van de binn<strong>en</strong>komst <strong>en</strong> het verblijf in Nederland.<br />

4.4.4 Uitbuiting<br />

Als het slachtoffer e<strong>en</strong>maal is geworv<strong>en</strong> <strong>en</strong> getransporteerd (op weg) naar het land van<br />

bestemming, dan zal de daadwerkelijke uitbuiting e<strong>en</strong> aanvang nem<strong>en</strong>, opdat de<br />

financiële vrucht<strong>en</strong> daarvan geplukt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De uitbuiting is immers gericht op<br />

het financiële gewin dat daarmee is te behal<strong>en</strong>. De uitbuiting van het slachtoffer, of het<br />

oogmerk daartoe, vormt dan ook de kern van de strafwaardigheid van het delict<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Exploitatie van ander<strong>en</strong> in de prostitutie op zich is immers niet langer<br />

strafbaar, mits deze meerderjarig zijn <strong>en</strong> hun exploitatie geschiedt op basis van<br />

vrijwilligheid.<br />

Of van uitbuiting gesprok<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>, hangt af van de omstandighed<strong>en</strong> van het<br />

specifieke geval. Uitgangspunt daarbij is dat dit moet word<strong>en</strong> bepaald aan de hand van<br />

algeme<strong>en</strong> in Nederland geld<strong>en</strong>de waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> - naar<br />

objectieve maatstav<strong>en</strong> - ook slachtoffer kunn<strong>en</strong> zijn, zonder dat zij dat zelf misschi<strong>en</strong> zo<br />

voel<strong>en</strong> of zonder dat e<strong>en</strong> situatie ook als zodanig zou word<strong>en</strong> aangemerkt in het land van<br />

herkomst. Met name in die gevall<strong>en</strong> waarin de uitbuiting op zeer subtiele <strong>en</strong><br />

geraffineerde wijze plaatsvindt kan het moeilijk zijn het slachtoffer te do<strong>en</strong> inzi<strong>en</strong> dat zij<br />

zich daaraan moet prober<strong>en</strong> te onttrekk<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of daarvan melding zou moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong> bij de<br />

politie. 60 Overig<strong>en</strong>s is het wel zo dat in de gevall<strong>en</strong> waarin sprake is van uitbuiting deze<br />

veelal zo flagrant is, dat het ook door het slachtoffer als zodanig wordt ervar<strong>en</strong> <strong>en</strong> als<br />

ontoelaatbaar wordt gezi<strong>en</strong>.<br />

De uitbuiting kan diverse vorm<strong>en</strong> aannem<strong>en</strong> <strong>en</strong> is er dus op gericht zoveel mogelijk te<br />

verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> aan het lat<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ander. Dit uit zich bijna per definitie in<br />

tewerkstelling onder ongunstige condities. Die condities kunn<strong>en</strong> financieel van aard zijn,<br />

maar ook betrekking hebb<strong>en</strong> op de arbeidsomstandighed<strong>en</strong> voor het slachtoffer. Als<br />

voorbeeld<strong>en</strong> van uitbuiting op financieel terrein kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd het l<strong>en</strong><strong>en</strong> of<br />

voorschiet<strong>en</strong> van geld door de handelaar, gekoppeld aan het (e<strong>en</strong>zijdig) vaststell<strong>en</strong> van<br />

bijna onmogelijke afbetalingsregeling<strong>en</strong>, het opvoer<strong>en</strong> van zeer hoge schuld<strong>en</strong>, van<br />

fictieve schuld<strong>en</strong> of van telk<strong>en</strong>s opnieuw verhoogde schuld<strong>en</strong>, het verplicht<strong>en</strong> tot<br />

afdracht van de inkomst<strong>en</strong> of van e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redig groot deel daarvan, het inn<strong>en</strong> van die<br />

verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ander <strong>en</strong> het zogezegd ‘opspar<strong>en</strong>’ van de verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> voor<br />

betrokk<strong>en</strong>e ter uitkering op e<strong>en</strong> later mom<strong>en</strong>t. Ook het ‘doorverkop<strong>en</strong>’ van het<br />

slachtoffer aan e<strong>en</strong> ander, waardoor deze zich (soms zelfs herhaaldelijk) gesteld ziet voor<br />

e<strong>en</strong> nieuwe ‘eig<strong>en</strong>aar’ die zijn investering op haar <strong>en</strong> t<strong>en</strong> koste van haar wil verhal<strong>en</strong>,<br />

resulteert in uitbuiting.<br />

Uitbuiting in arbeidsrechtelijke sfeer doet zich reeds voor bij het <strong>en</strong>kele feit dat iemand<br />

onvrijwillig in de prostitutie tewerk wordt gesteld. Vanwege de bijzondere aard van het<br />

60 E<strong>en</strong> voorbeeld in dit verband zijn sommige slachtoffers van loverboys, die de op h<strong>en</strong> toegepaste<br />

emotionele manipulatie <strong>en</strong> de daarop volg<strong>en</strong>de uitbuiting niet altijd zi<strong>en</strong> als dwang (V<strong>en</strong>icz &<br />

Vanwes<strong>en</strong>beeck, 1998).

102 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

werk kan <strong>en</strong> mag deze tewerkstelling namelijk niet anders dan op basis van eig<strong>en</strong> keuze<br />

daartoe geschied<strong>en</strong>. 61 E<strong>en</strong>maal actief in de prostitutie is ook het op <strong>en</strong>igerlei wijze<br />

belett<strong>en</strong> van iemand daarmee te stopp<strong>en</strong> te bestempel<strong>en</strong> als uitbuiting. Daarnaast zijn<br />

ook het neger<strong>en</strong> van rust- <strong>en</strong> werktijd<strong>en</strong> of het op andere wijze categorisch onthoud<strong>en</strong><br />

van arbeidsrecht<strong>en</strong>, het verplicht<strong>en</strong> tot bepaalde di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, het lat<strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />

zonder condoom, het tewerk stell<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> andere prostitutielocatie of in e<strong>en</strong> andere<br />

prostitutievorm dan afgesprok<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van uitbuiting.<br />

4.4.5 Controlemethod<strong>en</strong><br />

Om het financiële gewin zo groot mogelijk te lat<strong>en</strong> zijn, maar ook omdat de uitbuiter<br />

vaak kost<strong>en</strong> heeft gemaakt om de uitbuitingssituatie te creër<strong>en</strong>, is het voor de uitbuiter<br />

van belang die situatie zo lang mogelijk te lat<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde zijn ‘investering<strong>en</strong>’<br />

terug te kunn<strong>en</strong> ‘verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>’ <strong>en</strong> om zich zoveel mogelijk te kunn<strong>en</strong> verrijk<strong>en</strong>. Het<br />

slachtoffer zal daaraan in principe niet vrijwillig meewerk<strong>en</strong>, 62 zodat het nodig is<br />

constante druk op haar uit te oef<strong>en</strong><strong>en</strong> om de uitbuitingssituatie te handhav<strong>en</strong>. Daarvoor<br />

word<strong>en</strong> diverse method<strong>en</strong> gebruikt, die net als de method<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gebruikt bij de<br />

werving <strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van de feitelijke uitbuiting, ook weer alle zijn te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> onder<br />

de in het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel gebezigde terminologie van geweld of e<strong>en</strong> andere<br />

feitelijkheid, bedreiging met geweld of e<strong>en</strong> andere feitelijkheid, het misbruik mak<strong>en</strong> van<br />

uit feitelijke verhouding<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong>d overwicht of misleiding.<br />

Veel gebruikte controlemethod<strong>en</strong> zijn, in willekeurige volgorde: 63<br />

- chantage;<br />

- schuldbinding, het in stand houd<strong>en</strong> van bestaande schuld<strong>en</strong> <strong>en</strong> het onmogelijk mak<strong>en</strong><br />

tot finale aflossing te kom<strong>en</strong>;<br />

- mishandeling, verkrachting, intimidatie, geweld of dreiging daarmee jeg<strong>en</strong>s het<br />

slachtoffer;<br />

- mishandeling, intimidatie, geweld of dreiging daarmee jeg<strong>en</strong>s de familie van het<br />

slachtoffer;<br />

- feitelijke isolering van het slachtoffer door opsluiting, perman<strong>en</strong>te bewaking of<br />

voortdur<strong>en</strong>de begeleiding;<br />

- innem<strong>en</strong> van persoonsdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> reisbescheid<strong>en</strong>;<br />

- invorder<strong>en</strong> of afnem<strong>en</strong> van (e<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redig groot deel) van de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van de<br />

prostitutie;<br />

- verkop<strong>en</strong> - of het dreig<strong>en</strong> daarmee - van het slachtoffer aan e<strong>en</strong> andere pooier;<br />

- (sociale) isolering van het slachtoffer van vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, familie <strong>en</strong> collega’s;<br />

61 Zie over de bijzondere aard van sekswerk: Haveman (2000).<br />

62 In principe, immers er zijn ook uitbuitingssituaties waarin het slachtoffer zich ge<strong>en</strong> slachtoffer<br />

voelt. Dit geldt niet alle<strong>en</strong> voor sommige slachtoffers van loverboys, maar ook voor sommige<br />

vreemdeling<strong>en</strong> die weliswaar het grootste deel van hun verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> afstaan, maar naar<br />

maatstav<strong>en</strong> van hun land van herkomst nog altijd e<strong>en</strong> redelijk bedrag overhoud<strong>en</strong>.<br />

63 In vrijwel alle publicaties over het onderwerp kom<strong>en</strong> deze method<strong>en</strong>, of specifieke variant<strong>en</strong><br />

daarvan, aan de orde. De hier opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> lijst tracht voorkom<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> aantal<br />

gem<strong>en</strong>e delers te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zonder echter de int<strong>en</strong>tie te hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitputt<strong>en</strong>de opsomming te<br />

zijn.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 103<br />

- het inboezem<strong>en</strong> van angst voor <strong>en</strong> aanprat<strong>en</strong> van wantrouw<strong>en</strong> jeg<strong>en</strong>s politie, justitie<br />

<strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing, onder meer door het verschaff<strong>en</strong> van onjuiste informatie over<br />

recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong>;<br />

- het onthoud<strong>en</strong> van medische hulp, voedsel, vrije tijd <strong>en</strong> verlof;<br />

- gedwong<strong>en</strong> gebruik van alcohol <strong>en</strong> drugs;<br />

- misbruik mak<strong>en</strong> van de (goed)gelovigheid van het slachtoffer, bijvoorbeeld door het<br />

toepass<strong>en</strong> van bezweringsrituel<strong>en</strong> als voodoo;<br />

- specifiek bij loverboys: tatoeëring van het slachtoffer als tek<strong>en</strong> van ‘eig<strong>en</strong>dom’.<br />

Deze method<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> elk op zich al e<strong>en</strong> situatie creër<strong>en</strong> waardoor het slachtoffer zich<br />

niet (langer) verzet teg<strong>en</strong> het misbruik dat van haar wordt gemaakt. Vaak ook word<strong>en</strong><br />

method<strong>en</strong> in combinatie toegepast, waardoor de effectiviteit ervan nog to<strong>en</strong>eemt. Deze<br />

wordt voorts verhoogd vanwege de context waarin de method<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast <strong>en</strong> in<br />

relatie tot het slachtoffer jeg<strong>en</strong>s wie ze word<strong>en</strong> toegepast. Zo blijk<strong>en</strong> vreemdeling<strong>en</strong> die<br />

zonder de daarvoor vereiste papier<strong>en</strong> in Nederland zijn, e<strong>en</strong> makkelijke prooi voor<br />

method<strong>en</strong> die niet direct (e<strong>en</strong> vorm van fysiek of m<strong>en</strong>taal) geweld inhoud<strong>en</strong>. Zij zijn<br />

immers beïnvloedbaar vanwege hun illegale positie <strong>en</strong> de dreiging die bek<strong>en</strong>d te mak<strong>en</strong><br />

aan de autoriteit<strong>en</strong>, met alle verme<strong>en</strong>de <strong>en</strong> mogelijke gevolg<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>. Omdat h<strong>en</strong><br />

daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> ook de Nederlandse cultuur, taal <strong>en</strong> omgeving meestal volstrekt onbek<strong>en</strong>d<br />

zijn, durv<strong>en</strong> ze veelal nerg<strong>en</strong>s om hulp te vrag<strong>en</strong>. Vaak ook is e<strong>en</strong> slachtoffer al zo murw<br />

van hetge<strong>en</strong> haar is overkom<strong>en</strong>, dat zij simpelweg niet meer de moed kan opbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> zich<br />

te verzett<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dreig<strong>en</strong>de vinger of e<strong>en</strong> oogopslag is dan reeds voldo<strong>en</strong>de om haar in<br />

het gareel van de uitbuiter te houd<strong>en</strong>. Het toepass<strong>en</strong> van controlemethod<strong>en</strong> gebeurt dan<br />

ook op zeer geraffineerde wijze.<br />

4.5 Aangifte van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in relatie tot de B-9 regeling<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is ge<strong>en</strong> delict dat alle<strong>en</strong> vervolgbaar is op basis van e<strong>en</strong> klacht of op<br />

aangifte van e<strong>en</strong> slachtoffer. Dat wil zegg<strong>en</strong> dat voor het aanvang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

opsporingsonderzoek naar het zich voordo<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel aangifte niet<br />

noodzakelijk is. De strafbaarstelling van het delict bestaat immers niet <strong>en</strong>kel vanwege het<br />

belang van het slachtoffer, maar ook met het oog op het hooghoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong> van<br />

algem<strong>en</strong>e waard<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving. De sam<strong>en</strong>leving als zodanig di<strong>en</strong>t dan ook actief te<br />

zijn in het opspor<strong>en</strong> <strong>en</strong> teg<strong>en</strong>gaan van gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, ook als er ge<strong>en</strong><br />

concrete aangifte of klacht voorligt. Wanneer de politie aanwijzing<strong>en</strong> heeft die kunn<strong>en</strong><br />

duid<strong>en</strong> op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kan dan ook reeds e<strong>en</strong> onderzoek word<strong>en</strong> opgestart, ongeacht<br />

of iemand aangifte heeft gedaan. Wanneer tijd<strong>en</strong>s reguliere politie- of<br />

prostitutiecontroles signal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zijn politie <strong>en</strong><br />

justitie zelfs gehoud<strong>en</strong> in ieder geval tot opsporing <strong>en</strong>, zo <strong>en</strong>igszins mogelijk, tot<br />

vervolging over te gaan. 64<br />

64 Aldus de Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting in de prostitutie d.d. 29<br />

juni 1999. Deze aanwijzing bevat tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> lijst van signal<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong> op<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.

104 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Aangiftebereidheid<br />

Ondanks het feit dat het ge<strong>en</strong> vereiste is voor het opstart<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onderzoek, is e<strong>en</strong><br />

aangifte - in de zin van e<strong>en</strong> schriftelijk vastgelegde verklaring van e<strong>en</strong> slachtoffer (soms<br />

ook van e<strong>en</strong> getuige - doorgaans wel van grote betek<strong>en</strong>is voor de bewijsvoering in e<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzaak. Zonder de medewerking van het slachtoffer met name, is het vaak<br />

erg moeilijk de bewijsvoering rond te krijg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aangifte geeft immers e<strong>en</strong> tastbare,<br />

rechtstreekse aanleiding <strong>en</strong> e<strong>en</strong> handvat voor verder onderzoek <strong>en</strong> maakt het voorts<br />

veelal mogelijk directe verband<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> (pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers <strong>en</strong><br />

verdacht<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het verkrijg<strong>en</strong> van steunbewijs op zich al ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />

opgave, laat staan wanneer dit zonder concrete aangifte of verklaring moet geschied<strong>en</strong>. 65<br />

In Hoofdstuk 6 wordt vanuit het belang van opsporing <strong>en</strong> vervolging nader op dit punt<br />

ingegaan. Onderhavige paragraaf bespreekt de problematiek van de aangiftebereidheid<br />

voornamelijk vanuit het perspectief van het slachtoffer <strong>en</strong> de getuige-aangever. Daarbij<br />

word<strong>en</strong> de thans geld<strong>en</strong>de B-9 regeling <strong>en</strong> de daarin vervatte faciliteit<strong>en</strong>, gericht op het<br />

verkrijg<strong>en</strong> van de medewerking van het slachtoffer <strong>en</strong> de getuige aan de opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging, besprok<strong>en</strong>.<br />

In de praktijk blijkt de aangiftebereidheid van zowel slachtoffers als van getuigeaangevers<br />

(niet-slachtoffers) relatief gering te zijn. 66 De red<strong>en</strong><strong>en</strong> hiervoor zijn talrijk,<br />

maar kunn<strong>en</strong> in de meeste gevall<strong>en</strong> word<strong>en</strong> teruggevoerd op de omstandighed<strong>en</strong> waarin<br />

betrokk<strong>en</strong>e veelal verkeert, in combinatie met de op het slachtoffer toegepaste<br />

techniek<strong>en</strong> van onderdrukking <strong>en</strong> dwang. Pearson (2001) noemt diverse red<strong>en</strong><strong>en</strong> waarom<br />

verhandelde person<strong>en</strong> afzi<strong>en</strong> van het do<strong>en</strong> van aangifte c.q. het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

verklaring. Angst <strong>en</strong> schaamte blijk<strong>en</strong> de grote drijfver<strong>en</strong> te zijn voor de<br />

terughoud<strong>en</strong>dheid in de bereidheid van slachtoffers <strong>en</strong> getuige-aangevers om belast<strong>en</strong>de<br />

verklaring<strong>en</strong> af te legg<strong>en</strong>. De angst kan ligg<strong>en</strong> in de vrees voor fysiek of m<strong>en</strong>taal geweld<br />

jeg<strong>en</strong>s haarzelf of jeg<strong>en</strong>s haar familieled<strong>en</strong> hier of in het buit<strong>en</strong>land. Voorts ook word<strong>en</strong><br />

de illegale situatie waarin veel slachtoffers <strong>en</strong> getuige-aangevers zich bevind<strong>en</strong> of het<br />

veelal toch compromitter<strong>en</strong>de feit dat iemand werkzaam is (geweest) als verl<strong>en</strong>er van<br />

seksuele di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, ook al is dat onder dwang gebeurd, b<strong>en</strong>ut om betrokk<strong>en</strong>e te chanter<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> haar door gebruikmaking van haar schuld- <strong>en</strong> schaamtegevoel<strong>en</strong>s te weerhoud<strong>en</strong><br />

aangifte te do<strong>en</strong>. In dit verband vorm<strong>en</strong> met name het veelal ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> legale<br />

verblijfsstatus, in combinatie met de vrees voor vervolging <strong>en</strong> bestraffing weg<strong>en</strong>s<br />

overtreding van migratie- <strong>en</strong> arbeidswetgeving, met ev<strong>en</strong>tueel uitzetting als illegale<br />

vreemdeling als gevolg, zodra m<strong>en</strong> zich bij de politie meldt, e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> af te zi<strong>en</strong> van<br />

aangifte. Ook praktische punt<strong>en</strong> als het blijv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> met de (opgelop<strong>en</strong>) schuld<strong>en</strong>last,<br />

het niet sprek<strong>en</strong> van de landstaal <strong>en</strong> het e<strong>en</strong>voudigweg niet wet<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> zich bevindt<br />

<strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> aangifte kan word<strong>en</strong> gedaan, werk<strong>en</strong> remm<strong>en</strong>d in dit opzicht.<br />

Maar ook als e<strong>en</strong> slachtoffer tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> controle door de politie wordt aangetroff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

wordt gewez<strong>en</strong> op de mogelijkheid aangifte te do<strong>en</strong>, blijkt de bereidheid zulks<br />

65 Aldus mondelinge informatie van contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> politie-functionariss<strong>en</strong>.<br />

66 Franss<strong>en</strong> (1994) vermeldt dat ondanks de belasting die de strafrechtelijke procedure met zich kan<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, ongeveer de helft van de vrouw<strong>en</strong> met wie de STV in 1993 contact had, besloot aangifte<br />

te do<strong>en</strong>. (Mondelinge) bronn<strong>en</strong> van latere datum mak<strong>en</strong> melding van e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk lagere<br />

aangiftebereidheid.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 105<br />

(aanstonds) te do<strong>en</strong> in de praktijk klein. Dit is <strong>en</strong>erzijds ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s terug te voer<strong>en</strong> op de<br />

reeds g<strong>en</strong>oemde vrees voor represailles of gevoel<strong>en</strong>s van schuld <strong>en</strong> schaamte, anderzijds<br />

kunn<strong>en</strong> voor met name buit<strong>en</strong>landse slachtoffers (vreemdeling<strong>en</strong>) daarnaast ook<br />

overweging<strong>en</strong> van meer praktische aard e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. De B-9 regeling kan in dit<br />

verband van opmerkelijke invloed zijn. Hoewel onder meer bedoeld om buit<strong>en</strong>landse<br />

slachtoffers in de geleg<strong>en</strong>heid te stell<strong>en</strong> het do<strong>en</strong> van aangifte te overweg<strong>en</strong>, kan de<br />

regeling ook e<strong>en</strong> beletsel daartoe vorm<strong>en</strong>. Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel hebb<strong>en</strong><br />

namelijk vaak e<strong>en</strong> schuld opgelegd gekreg<strong>en</strong>. Ondanks het feit dat die in de meeste<br />

gevall<strong>en</strong> (grot<strong>en</strong>deels) fictief is (zie ook § 4.4.1), zijn sommige slachtoffers er van<br />

overtuigd dat die schuld hoe dan ook afgelost di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. Zolang die schuld bestaat<br />

blijft het slachtoffer in haar optiek namelijk gebond<strong>en</strong> aan de handelaar. 67 Dit betek<strong>en</strong>t<br />

dat er inkomst<strong>en</strong> geg<strong>en</strong>ereerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> slachtoffer dat gebruik maakt<br />

van de B-9 regeling echter niet toegestaan te werk<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t dan ook dat het<br />

slachtoffer niet in de geleg<strong>en</strong>heid is middel<strong>en</strong> te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> om haar schuld af te loss<strong>en</strong>,<br />

zodat zij zich niet los kan mak<strong>en</strong> van de handelaar. Onder die omstandighed<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong><br />

slachtoffer het verkiez<strong>en</strong> in de prostitutie, of in e<strong>en</strong> andere vorm van arbeid, (illegaal)<br />

door te werk<strong>en</strong>, veeleer dan gebruik te mak<strong>en</strong> van de faciliteit<strong>en</strong> die de B-9 regeling<br />

biedt. 68 Ook simpelweg de instelling dat hoe dan ook geld verdi<strong>en</strong>d moet word<strong>en</strong> voor<br />

het thuisfront of voor zichzelf, hoe weinig dat door de tuss<strong>en</strong>komst van de handelaar dan<br />

ook is, <strong>en</strong> ongeacht de omstandighed<strong>en</strong> waaronder het moet word<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>d, kan e<strong>en</strong><br />

slachtoffer er van weerhoud<strong>en</strong> door aangifte uit de prostitutie te (moet<strong>en</strong>) stapp<strong>en</strong>. De<br />

druk van het geld moet<strong>en</strong> of will<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> kan ook zo groot zijn dat slachtoffers,<br />

hoewel aanvankelijk gebruik mak<strong>en</strong>d van de faciliteit<strong>en</strong> in het kader van de B-9 regeling,<br />

gedur<strong>en</strong>de de soms lange looptijd daarvan verdwijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> elders opnieuw in de prostitutie<br />

opduik<strong>en</strong>. Hetzelfde kan het gevolg zijn van druk die door de (oorspronkelijke)<br />

handelar<strong>en</strong> op het slachtoffer wordt uitgeoef<strong>en</strong>d. E<strong>en</strong> veel gehoorde opvatting in dez<strong>en</strong><br />

is dan ook dat de B-9 regeling weinig tot ge<strong>en</strong> concrete oplossing<strong>en</strong> biedt voor de<br />

achterligg<strong>en</strong>de problematiek van de slachtoffers.<br />

Bezi<strong>en</strong> vanuit het zuivere belang van opsporing <strong>en</strong> vervolging zou het slachtoffer in deze<br />

gevall<strong>en</strong> nog kunn<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> verklaring af te legg<strong>en</strong>, zonder dat die<br />

daadwerkelijk als e<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> iemand gerichte aangifte beschouwd moet word<strong>en</strong>, zodat de<br />

politie in ieder geval uit di<strong>en</strong> hoofde kan beschikk<strong>en</strong> over nader onderzoeks- c.q.<br />

bewijsmateriaal. Er di<strong>en</strong><strong>en</strong> dan ev<strong>en</strong>wel ge<strong>en</strong> andere beletsel<strong>en</strong> te zijn voor het<br />

slachtoffer om e<strong>en</strong> dergelijke verklaring af te legg<strong>en</strong>. Overig<strong>en</strong>s is het voor e<strong>en</strong><br />

slachtoffer, noch voor e<strong>en</strong> getuige-aangever, e<strong>en</strong> verplichting om gebruik te mak<strong>en</strong> van<br />

de faciliteit<strong>en</strong> die de B-9 regeling biedt.<br />

Daarnaast zijn sommige slachtoffers zo murw of getraumatiseerd door al hetge<strong>en</strong> h<strong>en</strong> is<br />

overkom<strong>en</strong> dat zij gewoonweg niet op het idee kom<strong>en</strong> om over hun situatie naar buit<strong>en</strong><br />

67 Veelal wordt het slachtoffer hier ook aan ‘herinnerd’ door daadwerkelijke bedreiging of chantage<br />

van haarzelf of van haar familieled<strong>en</strong>.<br />

68 Omdat met name Afrikaanse slachtoffers (veelal Nigerian<strong>en</strong>) door middel van voodoo-praktijk<strong>en</strong><br />

aan de handelaar gebond<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> totdat de schuld is afgelost, doet dit probleem zich naar<br />

verluidt voornamelijk t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van deze categorie slachtoffers voor. Bron: mondelinge<br />

informatie politie Groning<strong>en</strong>, alsmede vernom<strong>en</strong> van diverse politie-instanties tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />

werkbezoek in Frankrijk.

106 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

te tred<strong>en</strong> of aangifte teg<strong>en</strong> de handelaar te do<strong>en</strong>. Hun situatie komt h<strong>en</strong> zo uitzichtloos<br />

voor dat daaraan niet meer valt te ontkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> iedere poging daartoe h<strong>en</strong> al teveel is.<br />

Ook is het do<strong>en</strong> van aangifte in emotioneel opzicht ge<strong>en</strong> sinecure. Het hele traject dat als<br />

gevolg van e<strong>en</strong> aangifte moet word<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>, is emotioneel vaak erg belast<strong>en</strong>d voor<br />

het slachtoffer (zie ook Franss<strong>en</strong>, 1994). Het onder og<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> van die consequ<strong>en</strong>tie kan<br />

slachtoffers ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s weerhoud<strong>en</strong> van het do<strong>en</strong> van aangifte. En is iemand, ondanks alle<br />

voornoemde mogelijke obstakels, dan toch g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> aangifte te gaan do<strong>en</strong>, dan blijkt<br />

onbek<strong>en</strong>dheid met de wijze waarop, de plaats waar <strong>en</strong> de procedure waarmee e<strong>en</strong> nieuwe<br />

drempel op te werp<strong>en</strong>.<br />

De druk op het slachtoffer kan, naast het gebruik van geweld, chantage of bedreiging<br />

daarmee, ook ontstaan vanwege de ongelijke positie die zij heeft t<strong>en</strong> opzichte van de<br />

verdachte op het terrein van juridische hulp <strong>en</strong> bijstand. Onvoldo<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis van regels<br />

<strong>en</strong> procedures bij het slachtoffer, daar waar e<strong>en</strong> verdachte zich veelal laat bijstaan door<br />

niet de minste advocaat, kan resulter<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> aldus ervar<strong>en</strong> vorm van ‘unequality of<br />

arms’ 69 die het slachtoffer kan weerhoud<strong>en</strong> het juridische traject in te gaan. Daar komt bij<br />

dat het slachtoffer het risico loopt dat de verdachte niet schuldig wordt bevond<strong>en</strong> of dat<br />

zij door de verdediging in haar geloofwaardigheid wordt aangetast, zodat zij zich<br />

daardoor opnieuw slachtoffer kan voel<strong>en</strong> van vernedering, de zog<strong>en</strong>aamde ‘secondary<br />

victimisation’ (zie ook Follmar, 2001).<br />

Ook de bereidheid van klant<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> verklaring af te legg<strong>en</strong> is in het algeme<strong>en</strong> om voor<br />

de hand ligg<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> erg klein. Voor veel klant<strong>en</strong> ligt er e<strong>en</strong> taboe op het naar buit<strong>en</strong><br />

tred<strong>en</strong> over hun prostitutiebezoek, zodat zij uit vrees voor het bek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> daarvan<br />

weinig g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> zijn misstand<strong>en</strong> aan de kaak te stell<strong>en</strong>.<br />

De B-9 regeling <strong>en</strong> de bed<strong>en</strong>kperiode<br />

In paragraaf 2.8 werd reeds uite<strong>en</strong>gezet dat de B-9 regeling e<strong>en</strong> tweeledige doelstelling<br />

heeft: ze biedt faciliteit<strong>en</strong> aan vreemdeling<strong>en</strong> 70 die (mogelijk) slachtoffer zijn van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook aan vreemdeling<strong>en</strong> die getuige zijn van dat misdrijf, voor e<strong>en</strong> -<br />

tijdelijk - verblijf in Nederland, vanuit de optiek dat hun aangift<strong>en</strong> c.q. verklaring<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

belangrijk instrum<strong>en</strong>t zijn voor justitie in de opsporing <strong>en</strong> vervolging van verdacht<strong>en</strong>.<br />

Enkel in die gevall<strong>en</strong> waarin het slachtoffer c.q. de getuige-aangever bereid is haar<br />

medewerking te verl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan politie <strong>en</strong> justitie in de opsporing <strong>en</strong> vervolging van deg<strong>en</strong>e<br />

teg<strong>en</strong> wie aangifte van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt gedaan, biedt de B-9 regeling faciliteit<strong>en</strong><br />

voor opvang <strong>en</strong> - tijdelijk - verblijf. De regeling is daarbij zo geformuleerd dat er<br />

bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>, met uitzondering van de bed<strong>en</strong>kperiode, sprake di<strong>en</strong>t te zijn van<br />

daadwerkelijke opsporing <strong>en</strong> vervolging, dan wel berechting in feitelijke instantie van<br />

deg<strong>en</strong>e teg<strong>en</strong> wie de aangifte is gericht. Is daarvan ge<strong>en</strong> sprake, dan geld<strong>en</strong> de<br />

69 Hoewel ‘equality of arms’ als beginsel veeleer op direct teg<strong>en</strong>over elkaar staande procespartij<strong>en</strong><br />

betrekking heeft, kom<strong>en</strong> belang<strong>en</strong> van slachtoffer <strong>en</strong> verdachte bij de procesvoering vaak in e<strong>en</strong><br />

soortgelijke controversiële afweging terecht.<br />

70 E<strong>en</strong> vreemdeling is ieder die de Nederlandse nationaliteit niet bezit <strong>en</strong> niet op grond van e<strong>en</strong><br />

wettelijke bepaling als Nederlander wordt behandeld (art. 1 Vreemdeling<strong>en</strong>wet 2000).

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 107<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uit de B-9 regeling in beginsel niet. 71 De B-9 regeling is daarmee ge<strong>en</strong><br />

regeling die rechtstreeks <strong>en</strong> onverkort faciliteit<strong>en</strong> aan slachtoffers <strong>en</strong> getuige-aangevers<br />

biedt, op basis van die status alle<strong>en</strong>.<br />

Hoewel theoretisch niet beperkt tot deze categorie, is de B-9 regeling voornamelijk<br />

gericht op vreemdeling<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> titel tot verblijf in Nederland hebb<strong>en</strong>, oftewel niet<br />

legaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>. In beginsel di<strong>en</strong><strong>en</strong> deze vreemdeling<strong>en</strong> Nederland<br />

onverwijld te verlat<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zij dus, wanneer aangetroff<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> uitgezet. Gezi<strong>en</strong><br />

de grote ‘vluchtigheid’ 72 van deze categorie vreemdeling<strong>en</strong>, zeker als zij als slachtoffer<br />

dan wel als getuige met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn geconfronteerd, is het echter voor het<br />

opsporings- <strong>en</strong> vervolgingsonderzoek van groot belang dat zij die bereid zijn e<strong>en</strong><br />

verklaring daarover af te legg<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de langere tijd ter beschikking blijv<strong>en</strong> van het<br />

OM. Dit opsporings- <strong>en</strong> vervolgingsbelang rechtvaardigt de opschorting van de<br />

verwijdering dan wel het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tijdelijke verblijfsvergunning voor deze<br />

categorie van vreemdeling<strong>en</strong>. De opschorting van het vertrek uit Nederland vormt dan<br />

ook het kernelem<strong>en</strong>t van de B-9 regeling.<br />

Omdat slachtoffers van seksuele gewelddad<strong>en</strong> vaak pas na wat langere tijd hun<br />

ervaring<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> uit<strong>en</strong>, voorziet de B-9 regeling voor (mogelijke) slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 73 in e<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>ktijd van drie maand<strong>en</strong>, waarbinn<strong>en</strong> zij di<strong>en</strong><strong>en</strong> te besluit<strong>en</strong><br />

of zij wel of niet aangifte will<strong>en</strong> do<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Gedur<strong>en</strong>de de bed<strong>en</strong>ktijd wordt<br />

de verwijdering uit Nederland opgeschort, ongeacht of er sprake is van e<strong>en</strong> reeds lop<strong>en</strong>d<br />

of op te start<strong>en</strong> opsporingsonderzoek. In die periode kunn<strong>en</strong> de (mogelijke) slachtoffers<br />

aanspraak mak<strong>en</strong> op voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de zin van opvang <strong>en</strong> begeleiding. Die<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> h<strong>en</strong> onder meer in staat te stopp<strong>en</strong> met het prostitutiewerk <strong>en</strong><br />

voorzi<strong>en</strong> voorts in medische zorg, in het verkrijg<strong>en</strong> van informatie over de juridische<br />

consequ<strong>en</strong>ties van het do<strong>en</strong> van aangifte <strong>en</strong> - bij geblek<strong>en</strong> noodzaak voor het gev<strong>en</strong> van<br />

juridisch advies – in de mogelijkheid e<strong>en</strong> rechtshulpverl<strong>en</strong>er in te do<strong>en</strong> schakel<strong>en</strong>. Het is<br />

verbod<strong>en</strong> om tijd<strong>en</strong>s de bed<strong>en</strong>ktijd te werk<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> het (vermoedelijke) slachtoffer na<br />

ommekomst van deze drie maand<strong>en</strong> om wat voor red<strong>en</strong> dan ook besluit niet tot aangifte<br />

over te gaan, zal haar uitzetting word<strong>en</strong> voorbereid. Verl<strong>en</strong>ging van de bed<strong>en</strong>ktijd is<br />

namelijk niet mogelijk. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt de bed<strong>en</strong>ktijd slechts e<strong>en</strong>malig verle<strong>en</strong>d. Omdat<br />

voorondersteld wordt dat getuige-aangevers zelf niet als slachtoffer geconfronteerd zijn<br />

met seksuele gewelddad<strong>en</strong>, bestaat de bed<strong>en</strong>ktijd niet voor h<strong>en</strong>. Zij di<strong>en</strong><strong>en</strong> direct te<br />

besluit<strong>en</strong> of zij al dan niet aangifte will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> dat eerste het geval is, zal de<br />

Minister van Justitie, via het OM, bepal<strong>en</strong> of het verblijf van de betreff<strong>en</strong>de persoon met<br />

het oog op de opsporing <strong>en</strong> vervolging gew<strong>en</strong>st is. Is dat zo, dan wordt het vertrek van de<br />

getuige-aangever door de aangifte opgeschort. Zo niet, dan volgt uitzetting, t<strong>en</strong>zij de<br />

vreemdeling om andere red<strong>en</strong><strong>en</strong> aanspraak kan mak<strong>en</strong> op (voorlopig) verblijf in<br />

Nederland. Dat laatste geldt uiteraard ook voor (vermoedelijke) slachtoffers die tijd<strong>en</strong>s<br />

of na de bed<strong>en</strong>ktijd afzi<strong>en</strong> van het do<strong>en</strong> van aangifte.<br />

71 In de praktijk komt dit vereiste er op neer dat er ofwel sprake moet zijn van e<strong>en</strong> al lop<strong>en</strong>d<br />

onderzoek, ofwel dat de aangifte dan wel de verklaring de directe aanleiding tot het opstart<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> onderzoek is.<br />

72 Term, zoals gehanteerd tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> overleg met de contact-officier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van het OM<br />

(verslag bije<strong>en</strong>komst d.d. 26 september 2001; archief Bureau NRM).<br />

73 Althans, beperkt tot deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die in Nederland in de prostitutie werkzaam zijn (geweest).

108 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Doet het slachtoffer of de getuige-aangever aangifte <strong>en</strong> is voldaan aan de vereist<strong>en</strong> zoals<br />

vermeld in de aanhef van deze paragraaf, dan geldt voor h<strong>en</strong> de procedure die is<br />

beschrev<strong>en</strong> in paragraaf 2.8.<br />

Ondanks de verplichting de vreemdeling reeds bij e<strong>en</strong> geringe aanwijzing van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te wijz<strong>en</strong> op de mogelijkheid aangifte te do<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

daarbij tev<strong>en</strong>s te wijz<strong>en</strong> op de mogelijkheid van gebruikmaking van e<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>ktijd, blijkt<br />

dit in de praktijk niet altijd te gebeur<strong>en</strong>. Vanuit meerdere hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong><br />

wordt gemeld dat slachtoffers in e<strong>en</strong> niet onaanzi<strong>en</strong>lijk aantal gevall<strong>en</strong> niet zijn gewez<strong>en</strong><br />

op de bestaande mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor onwet<strong>en</strong>d zijn over het bestaan van de B-9<br />

regeling of zich, weg<strong>en</strong>s onbek<strong>en</strong>dheid met het bestaan van de bed<strong>en</strong>ktijdfase, onder<br />

druk gezet voel<strong>en</strong> tot het do<strong>en</strong> van aangifte. In datzelfde verband wordt voorts gemeld<br />

dat er tuss<strong>en</strong> het erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van de B-9 status van e<strong>en</strong> slachtoffer <strong>en</strong> het daadwerkelijk<br />

afgev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bewijs daarvan soms e<strong>en</strong> lange tijd verstrijkt. Het betreff<strong>en</strong>de slachtoffer<br />

is dan niet in staat haar status aan te ton<strong>en</strong>, waardoor moeilijkhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

ondervond<strong>en</strong> in het regel<strong>en</strong> van faciliteit<strong>en</strong> via uitvoeringsinstanties.<br />

Cijfermatige informatie met betrekking tot aangifte<br />

In Hoofdstuk 6 wordt uite<strong>en</strong>gezet waarom er ge<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s over aantall<strong>en</strong> aangift<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel uit het geautomatiseerde politiesysteem in onderhavige <strong>rapportage</strong><br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zijn. Mede om die red<strong>en</strong>, maar ook om <strong>en</strong>ig zicht te krijg<strong>en</strong> op de aantall<strong>en</strong><br />

slachtoffers die ge<strong>en</strong> aangifte do<strong>en</strong>, heeft het Bureau NRM in de door hem verrichte<br />

inv<strong>en</strong>tarisatie navraag gedaan bij de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties naar bij h<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>de<br />

cijfermatige gegev<strong>en</strong>s over aangift<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Tabel 4.4 geeft daarvan e<strong>en</strong><br />

overzicht.<br />

Tabel 4.4 Aangifte door slachtoffers<br />

Soort slachtoffer Schatting Registratie Totaal<br />

Niet-Nederlands 123 97 220<br />

Nederlands 16 3 19<br />

Totaal 139 100 239<br />

Uit de tabel blijkt dat van de in totaal 608 Nederlandse <strong>en</strong> niet-Nederlandse slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel waarmee de instelling<strong>en</strong> in het jaar 2000 contact hebb<strong>en</strong> gehad (Tabel<br />

4.2) er 239 aangifte hebb<strong>en</strong> gedaan. Dat is nog ge<strong>en</strong> 40%. Opvall<strong>en</strong>d daarbij is dat uit de<br />

cijfers naar vor<strong>en</strong> komt dat de aangiftebereidheid van niet-Nederlandse slachtoffers<br />

groter is dan die van Nederlandse slachtoffers (respectievelijk 220 van de 470<br />

slachtoffers, oftewel bijna 47% <strong>en</strong> 19 van de 138 slachtoffers, oftewel bijna 14%).<br />

E<strong>en</strong> verklaring hiervoor is niet e<strong>en</strong>voudig te gev<strong>en</strong>. Het bestaan van de B-9 regeling, die<br />

indirect tot doel heeft beletsel<strong>en</strong> voor het do<strong>en</strong> van aangifte weg te nem<strong>en</strong>, maar die<br />

<strong>en</strong>kel geldt voor vreemdeling<strong>en</strong>, zou hierbij e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. Maar ev<strong>en</strong>zozeer is<br />

d<strong>en</strong>kbaar dat het elem<strong>en</strong>t schaamte, gekoppeld aan het relatief grote aantal minderjarige<br />

slachtoffers, e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> vormt voor Nederlandse slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel om af te<br />

zi<strong>en</strong> van aangifte.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 109<br />

In de inv<strong>en</strong>tarisatie was voorts de vraag opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> hoeveel slachtoffers van de in de B-9<br />

regeling gebod<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>ktijd gebruik hebb<strong>en</strong> gemaakt. 74 Er wordt melding gemaakt van<br />

154 slachtoffers die hiervan gebruik hebb<strong>en</strong> gemaakt (schatting 59 <strong>en</strong> registratie 95). Dit<br />

betek<strong>en</strong>t dat 70% van de slachtoffers die uiteindelijk aangifte hebb<strong>en</strong> gedaan, zulks eerst<br />

hebb<strong>en</strong> gedaan na gebruikmaking van de bed<strong>en</strong>kperiode. Dit betek<strong>en</strong>t tev<strong>en</strong>s dat 30%<br />

van de slachtoffers ge<strong>en</strong> gebruik heeft gemaakt van de bed<strong>en</strong>kperiode. Zij kunn<strong>en</strong><br />

daarvan hebb<strong>en</strong> afgezi<strong>en</strong>, omdat ze bereid war<strong>en</strong> direct aangifte te do<strong>en</strong>, doch ook is<br />

mogelijk dat zij niet, dan wel onvoldo<strong>en</strong>de, op de hoogte war<strong>en</strong> van het bestaan van de<br />

bed<strong>en</strong>kperiode. Voorts kan niet word<strong>en</strong> uitgeslot<strong>en</strong> dat zij, hoewel slachtoffer zijnde,<br />

aangifte hebb<strong>en</strong> gedaan als getuige-aangever <strong>en</strong> om die red<strong>en</strong> niet in aanmerking<br />

kwam<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>ktijd.<br />

Aan slachtoffers die besluit<strong>en</strong> aangifte te do<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel wordt, voor zover er<br />

sprake is van e<strong>en</strong> strafrechtelijk opsporings- of vervolgingsonderzoek naar of berechting<br />

in feitelijke aanleg van de verdachte van het strafbare feit waarvan aangifte is gedaan, e<strong>en</strong><br />

verblijfsvergunning voor bepaalde tijd verle<strong>en</strong>d. De aangifte wordt ambtshalve<br />

aangemerkt als e<strong>en</strong> aanvraag tot het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van die verblijfsvergunning. 75 Uit de<br />

inv<strong>en</strong>tarisatie kwam naar vor<strong>en</strong> dat het do<strong>en</strong> van aangifte door slachtoffers in ruim e<strong>en</strong><br />

kwart van de gevall<strong>en</strong> niet leidt tot het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> voorlopige verblijfsvergunning. 76<br />

De red<strong>en</strong> hiervoor is onduidelijk, maar zal <strong>en</strong>erzijds sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met de wijze waarop<br />

de aanvrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beoordeeld - mede in relatie tot de criteria die aan de<br />

vergunningverl<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gesteld - <strong>en</strong> die k<strong>en</strong>nelijk soms toch nog tot afwijzing leidt<br />

<strong>en</strong> anderzijds ongetwijfeld ook met de onbek<strong>en</strong>dheid van de uitvoer<strong>en</strong>de instantie(s) met<br />

de B-9 regeling.<br />

Soortgelijke gegev<strong>en</strong>s over getuige-aangevers zijn niet beschikbaar.<br />

In het verl<strong>en</strong>gde van het bov<strong>en</strong>staande werd de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> de vraag<br />

voorgelegd in hoeverre er naar hun ervaring dan wel inschatting na de opheffing van het<br />

bordeelverbod verschuiving<strong>en</strong> zijn opgetred<strong>en</strong> in de aantall<strong>en</strong> slachtoffers <strong>en</strong> prostituees<br />

waarmee zij contact hebb<strong>en</strong>. Tabel 4.5 geeft aan welke verschuiving<strong>en</strong> de<br />

74 Zoals beschrev<strong>en</strong> in de B-9 regeling (paragraaf 3.1.3) di<strong>en</strong>t het feit dat e<strong>en</strong> mogelijk slachtoffer is<br />

aangetroff<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik w<strong>en</strong>st te mak<strong>en</strong> van de bed<strong>en</strong>ktijdfase door de korpschef aan de STV te<br />

word<strong>en</strong> gemeld. Deze verplichte melding heeft mede tot doel de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> te kunn<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van informatie omtr<strong>en</strong>t het gebruik mak<strong>en</strong> van de bed<strong>en</strong>ktijd.<br />

Tot op het mom<strong>en</strong>t van deze <strong>rapportage</strong> was dergelijke informatie ev<strong>en</strong>wel niet beschikbaar via<br />

de STV. Het Bureau NRM heeft derhalve getracht via haar eig<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie nadere gegev<strong>en</strong>s<br />

hieromtr<strong>en</strong>t te verkrijg<strong>en</strong>.<br />

75 Het Bureau NRM ontving desgevraagd van de IND (INDIAC) registratiegegev<strong>en</strong>s met<br />

betrekking tot de aanvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> verstrekking<strong>en</strong> van vergunning<strong>en</strong> op basis van de B-17 (B-9)<br />

regeling. Deze gegev<strong>en</strong>s blek<strong>en</strong> echter moeilijk te interpreter<strong>en</strong>. Overleg met e<strong>en</strong> INDfunctionaris<br />

bood niet op alle punt<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de duidelijkheid. Nader overleg met e<strong>en</strong> INDIACanalist<br />

is nodig. Om die red<strong>en</strong> zijn de INDIAC-cijfers niet verwerkt in onderhavige <strong>rapportage</strong>.<br />

76 De daarop betrekking hebb<strong>en</strong>de vraag werd niet voor alle slachtoffers die aangifte hebb<strong>en</strong> gedaan<br />

beantwoord. Zulks werd wel gedaan voor 187 slachtoffers (78%). Van h<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> er 138 (74%) e<strong>en</strong><br />

voorlopige vergunning tot verblijf (op basis van de B-17 regeling). De aanvraag van 23 slachtoffers<br />

(12%) werd afgewez<strong>en</strong>, terwijl het in 26 gevall<strong>en</strong> (14%), om overig<strong>en</strong>s onbek<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong>, niet tot<br />

e<strong>en</strong> aanvraag is gekom<strong>en</strong>. Van deze aantall<strong>en</strong> zijn er 95 gebaseerd op schatting<strong>en</strong>, terwijl 92<br />

gevall<strong>en</strong> als zodanig zijn geregistreerd.

110 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties hebb<strong>en</strong> geconstateerd sinds 1 oktober 2000, in vergelijking tot<br />

de periode daarvoor (1 januari 2000 - 1 oktober 2000).<br />

Tabel 4.5 Zijn er verschuiving<strong>en</strong> opgetred<strong>en</strong>? (N=44) 77<br />

Signalering Aantal 78<br />

Ge<strong>en</strong> verandering totaal aantal slachtoffers 12<br />

To<strong>en</strong>ame niet-Nederlandse slachtoffers 8<br />

Afname niet-Nederlandse slachtoffers 2<br />

To<strong>en</strong>ame Nederlandse slachtoffers 3<br />

Afname Nederlandse slachtoffers 2<br />

Ge<strong>en</strong> verandering totaal aantal prostituees 11<br />

To<strong>en</strong>ame buit<strong>en</strong>landse prostituees 7<br />

Afname buit<strong>en</strong>landse prostituees 2<br />

De betek<strong>en</strong>is die aan de constatering<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> moet gerelateerd word<strong>en</strong><br />

aan de vrij korte periode waarover de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties deze hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />

(de inv<strong>en</strong>tarisatie vond in juni 2001 plaats). Wat betreft het aantal slachtoffers is het<br />

opvall<strong>en</strong>d dat twaalf van de 44 hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties aangev<strong>en</strong> dat er daarin ge<strong>en</strong><br />

verandering<strong>en</strong> zijn opgetred<strong>en</strong>. De instanties die wel verandering<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

geconstateerd, gev<strong>en</strong> wat vaker aan dat het om e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame, dan om e<strong>en</strong> afname gaat,<br />

met name t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van niet-Nederlandse slachtoffers. Deze verschill<strong>en</strong> in<br />

constatering<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wellicht verklaard word<strong>en</strong> door regionale verschill<strong>en</strong>. Of<br />

geconstateerde verschuiving<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met de afschaffing van het bordeelverbod<br />

op 1 oktober 2000 is niet aan te gev<strong>en</strong>. Het is aan de hand van deze uitkomst<strong>en</strong> dan ook<br />

moeilijk te voorspell<strong>en</strong> wat de (landelijke) tr<strong>en</strong>d zal zijn op dit terrein. Vooralsnog wordt<br />

derhalve volstaan met de <strong>en</strong>kele pres<strong>en</strong>tatie van de gegev<strong>en</strong>s. Ook uit de antwoord<strong>en</strong> met<br />

betrekking tot de aantall<strong>en</strong> prostituees zijn ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige conclusies te trekk<strong>en</strong>. Wel<br />

wordt opgemerkt dat de optie toe- of afname van het aantal Nederlandse prostituees niet<br />

is g<strong>en</strong>oemd. In dit verband is vermeld<strong>en</strong>swaard dat van de zijde van de exploitant<strong>en</strong><br />

wordt aangegev<strong>en</strong> dat het voor h<strong>en</strong> sinds 1 oktober 2000 zeer moeilijk is prostituees te<br />

werv<strong>en</strong> die volg<strong>en</strong>s de geld<strong>en</strong>de regels mog<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Daarbij wordt dan veelal gewag<br />

gemaakt van uitstroom naar de moeilijk controleerbare escort-sector of de ondergrondse<br />

(illegale) sector. Uit mondelinge informatie van de Mr. A. de Graafstichting komt<br />

daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> dat door haar vooralsnog ge<strong>en</strong> signal<strong>en</strong> van opmerkelijke<br />

verschuiving<strong>en</strong> naar de escort zijn opgevang<strong>en</strong>.<br />

4.6 Internationale ontwikkeling<strong>en</strong><br />

Op internationaal terrein zijn, naast of in aanvulling op de quasi ontelbare initiatiev<strong>en</strong> die<br />

in het (rec<strong>en</strong>te) verled<strong>en</strong> al zijn g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, vele ontwikkeling<strong>en</strong> gaande met betrekking tot<br />

de status <strong>en</strong> de positie van het slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In steeds meer land<strong>en</strong> staat<br />

het ontwerp<strong>en</strong> van slachtofferregeling<strong>en</strong>, al dan niet ingegev<strong>en</strong> door die internationale<br />

ontwikkeling<strong>en</strong>, hoog op de ag<strong>en</strong>da. Internationale organisaties lat<strong>en</strong> zich hierbij niet<br />

77 Vier<strong>en</strong>veertig organisaties hebb<strong>en</strong> deze vraag beantwoord.<br />

78 Omdat meerdere van g<strong>en</strong>oemde situaties/signalering<strong>en</strong> van toepassing kunn<strong>en</strong> zijn, sommer<strong>en</strong> de<br />

signalering<strong>en</strong> niet tot 44.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 111<br />

onbetuigd. Zo bevat het VN-Protocol inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (zie § 2.10.1) diverse<br />

bepaling<strong>en</strong> die de lidstat<strong>en</strong> verplicht<strong>en</strong> maatregel<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> met betrekking tot bijstand<br />

aan <strong>en</strong> bescherming van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, de (verblijfs)status in het<br />

destinatieland <strong>en</strong> de veilige repatriëring van het slachtoffer naar het thuisland. De<br />

Europese Commissie heeft, naast het voorgestelde Kaderbesluit inzake bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (zie § 2.10.2) <strong>en</strong> het mede op slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van<br />

toepassing zijnde Kaderbesluit inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure, 79<br />

rec<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> voorstel voor e<strong>en</strong> richtlijn inzake tijdelijke (kortlop<strong>en</strong>de)<br />

verblijfsvergunning<strong>en</strong> voor onder meer slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />

met de bevoegde instanties ingedi<strong>en</strong>d. 80 Het voorstel is geplaatst in de context van de<br />

illegale immigratie <strong>en</strong> legt in dat verband e<strong>en</strong> koppeling zowel met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als met<br />

(e<strong>en</strong> bijzondere categorie van) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel. Voorts wordt de mogelijkheid van het<br />

verschaff<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tijdelijke verblijfsvergunning aan het slachtoffer direct gerelateerd<br />

aan haar medewerking aan de opsporing <strong>en</strong> vervolging van de verdachte, waarvoor<br />

zowel het belang van het slachtoffer bij opsporing <strong>en</strong> vervolging, alsmede dat van de<br />

opsporingsinstanties bij de medewerking van het slachtoffer, als red<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemd. 81<br />

Ook binn<strong>en</strong> de Raad van Europa wordt mom<strong>en</strong>teel, op verzoek van het Committee of<br />

Ministers, door de Steering Committee for Equality betwe<strong>en</strong> Wom<strong>en</strong> and M<strong>en</strong>, in<br />

sam<strong>en</strong>werking met de Steering Committee for Human Rights <strong>en</strong> de European Committee on<br />

Crime Problems de w<strong>en</strong>selijkheid bestudeerd van het opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verdrag inzake<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, waarbij de bestaande juridische instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op dit terrein, met name<br />

het VN-Protocol inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, in de studie word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 82 Het óf, de<br />

vorm <strong>en</strong> de inhoud van dit (Europees) verdrag zijn nog niet bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> mede<br />

word<strong>en</strong> bepaald aan de hand van de uitkomst<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> haalbaarheidsstudie die in het<br />

voorjaar van <strong>2002</strong> wordt verricht. De uitkomst<strong>en</strong> van deze studie zull<strong>en</strong> eerst op 31 mei<br />

<strong>2002</strong> word<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd; het is dan ook nog niet bek<strong>en</strong>d of het mogelijke verdrag ook<br />

regels met betrekking tot slachtofferzorg <strong>en</strong> -bijstand zal gaan bevatt<strong>en</strong>.<br />

De rode draad in <strong>en</strong> achtergrond van deze nationale <strong>en</strong> internationale regeling<strong>en</strong> is dat er<br />

meer aandacht voor het slachtoffer di<strong>en</strong>t te zijn in de aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Hoewel<br />

zuiver humanitaire <strong>en</strong> sociale aspect<strong>en</strong> in dat opzicht e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong>, wordt in<br />

de meeste regeling<strong>en</strong> nadrukkelijk e<strong>en</strong> koppeling gemaakt met de opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging van de daders. Vanuit de red<strong>en</strong>ering dat de medewerking van slachtoffers<br />

onontbeerlijk is in de strijd teg<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de ontmanteling van achterligg<strong>en</strong>de<br />

netwerk<strong>en</strong>, tracht m<strong>en</strong> door het bied<strong>en</strong> van bepaalde faciliteit<strong>en</strong> in de sfeer van (tijdelijk)<br />

verblijf, opvang <strong>en</strong> bijstand de terughoud<strong>en</strong>dheid bij slachtoffers in het do<strong>en</strong> van aangifte<br />

of in het anderszins verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van medewerking aan de opsporing <strong>en</strong> vervolging te<br />

79 Kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie van 15 maart 2001, Pb. Nr. L 082 d.d. 22 maart<br />

2001. Dit besluit richt zich tot slachtoffers van strafrechtelijke vergrijp<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong>, niet<br />

specifiek tot slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

80 Proposal for a Council Directive on the short-term resid<strong>en</strong>ce permit issued to victims of action to<br />

facilitate illegal immigration or trafficking in human beings who cooperate with the compet<strong>en</strong>t<br />

authorities (COM(<strong>2002</strong>) 71 final d.d. 11 februari <strong>2002</strong>). Het docum<strong>en</strong>t is te vind<strong>en</strong> op de web-site:<br />

http://europa.eu.int/eur-lex/<strong>en</strong>/com/pdf/<strong>2002</strong>/com<strong>2002</strong>_0071<strong>en</strong>01.pdf.<br />

81 Zie het Explanatory memorandum, paragraaf 1.1.: Nature of the ph<strong>en</strong>om<strong>en</strong>on.<br />

82 Mondelinge informatie vanuit de Directie M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> van de Raad van Europa.

112 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

verminder<strong>en</strong>. Die faciliteit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan ook meestal niet ongeconditioneerd gebod<strong>en</strong><br />

aan slachtoffers, maar afhankelijk gesteld van hun medewerking aan de strafprocedure.<br />

Deze insteek ontlokt m<strong>en</strong>ige hulpverl<strong>en</strong>ingsinstantie de reactie dat deze te e<strong>en</strong>zijdig is <strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> recht doet aan het slachtoffer als zodanig <strong>en</strong> aan hetge<strong>en</strong> zij heeft moet<strong>en</strong><br />

doorstaan. Hulp <strong>en</strong> bijstand aan het slachtoffer moet<strong>en</strong> in hun optiek voorop staan <strong>en</strong><br />

mog<strong>en</strong> niet afhankelijk word<strong>en</strong> gemaakt van medewerking aan strafrechtelijke<br />

procedures. 83 Ondersteuning voor deze red<strong>en</strong>ering kan word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> in de UN<br />

Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power, 84 waarin<br />

aanbeveling<strong>en</strong> zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor (onder meer) de behandeling van slachtoffers van<br />

misdrijv<strong>en</strong>. Van andere zijde wordt daar teg<strong>en</strong> in gebracht dat alle<strong>en</strong> adequate opsporing<br />

<strong>en</strong> vervolging e<strong>en</strong> einde kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> aan het vóórkom<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Voor dat<br />

doel is ook informatie van slachtoffers zelf onontbeerlijk, zodat het in de rede ligt dat<br />

gezocht wordt naar hun medewerking in dez<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> - zo zou m<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> -<br />

kan het begrip slachtoffer moeilijk anders dan e<strong>en</strong> strafrechtelijke connotatie hebb<strong>en</strong>.<br />

4.7 Knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong><br />

De knelpunt<strong>en</strong> in relatie tot slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die onderstaand word<strong>en</strong><br />

opgesomd zijn afkomstig uit informatie di<strong>en</strong>aangaande, verkreg<strong>en</strong> uit de inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

van Bureau NRM <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het symposium van het Bureau NRM. Voorts kwam<strong>en</strong> veel<br />

van de navolg<strong>en</strong>de punt<strong>en</strong> aan de orde in gesprekk<strong>en</strong> met sleutelperson<strong>en</strong> bij<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling, politie <strong>en</strong> justitie, werd<strong>en</strong> deze geconstateerd uit eig<strong>en</strong><br />

bevinding<strong>en</strong> van het Bureau NRM of kwam<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> in publicaties. Hierna<br />

opgesomde knelpunt<strong>en</strong> zijn niet in alle gevall<strong>en</strong> uitgebreid in de tekst van onderhavig<br />

hoofdstuk verwerkt. Daar waar zulks het geval is, wordt het knelpunt van nadere<br />

toelichting voorzi<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> behoeve van de overzichtelijkheid is in de knelpunt<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

onderverdeling aangebracht in e<strong>en</strong> drietal categorieën: onderzoek, prev<strong>en</strong>tiemaatregel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> registratiegegev<strong>en</strong>s slachtoffers, de positie van slachtoffers als zodanig, maar ook in<br />

relatie tot het (straf)rechtelijke traject <strong>en</strong> minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> seksuele<br />

exploitatie.<br />

Onderzoek, prev<strong>en</strong>tiemaatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> registratiegegev<strong>en</strong>s slachtoffers<br />

- Op diverse punt<strong>en</strong> in relatie tot de problematiek van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in ruime zin<br />

bestaat onvoldo<strong>en</strong>de of ge<strong>en</strong> concreet zicht. Nader onderzoek is dan ook<br />

aangewez<strong>en</strong>. Met betrekking tot slachtoffers kunn<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong> specifieke<br />

onderwerp<strong>en</strong> als minderjarige slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, waaronder AMA’s e<strong>en</strong><br />

bijzondere categorie vorm<strong>en</strong>, mannelijke slachtoffers, de mate waarin <strong>en</strong> de red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

waarom al dan niet gebruik wordt gemaakt van de B-9 regeling <strong>en</strong> integratie dan wel<br />

terugkeer van slachtoffers.<br />

83 Tijd<strong>en</strong>s het meer g<strong>en</strong>oemde BNRM-symposium werd dit tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> van de workshops door e<strong>en</strong><br />

deelnemer als volgt verwoord: “Het beleid moet niet op de strafrechtelijke procedure word<strong>en</strong><br />

afgestemd, maar op het slachtoffer. Het belang van het slachtoffer moet c<strong>en</strong>traal staan, waarbij<br />

perspectief, zekerheid <strong>en</strong> veiligheid voorop staan.”<br />

84 G<strong>en</strong>eral Assembly Declaration of 29 November 1985 (A/RES/40/34).

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 113<br />

- Vanuit het veld wordt aangegev<strong>en</strong> dat van overheidswege onvoldo<strong>en</strong>de aandacht<br />

wordt besteed aan prev<strong>en</strong>tiemaatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorlichting. Dit betreft op de eerste<br />

plaats gerichte prev<strong>en</strong>tiemaatregel<strong>en</strong> richting de pot<strong>en</strong>tiële ‘doelgroep<strong>en</strong>’ van de<br />

handelar<strong>en</strong>, zowel in de herkomstland<strong>en</strong> als ook in Nederland. Daarnaast ontbreekt<br />

voorlichting voor prostituant<strong>en</strong> <strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong>, behalve op die punt<strong>en</strong> waar de<br />

branche daarvoor zelf het initiatief heeft g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 85 Ook algem<strong>en</strong>e<br />

publieksvoorlichting, t<strong>en</strong>einde e<strong>en</strong> vorm van bewustzijn te creër<strong>en</strong> bij het grote<br />

publiek over het bestaan <strong>en</strong> de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van het verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

ontbreekt mom<strong>en</strong>teel volledig.<br />

- Er bestaat ge<strong>en</strong> betrouwbaar landelijk overzicht van het aantal slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het door de STV gehanteerde registratiesysteem dat hiervoor als<br />

meest aangewez<strong>en</strong> bron zou moet<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> wordt niet systematisch gevoed met<br />

informatie. Gedeeltelijk wordt dit veroorzaakt door het feit dat slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet in alle gevall<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d zijn, dan wel zich bek<strong>en</strong>d mak<strong>en</strong>. Voorts<br />

meldt e<strong>en</strong> aantal hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties bijvoorbeeld bij h<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> c.q. door<br />

h<strong>en</strong> bijgestane slachtoffers niet c<strong>en</strong>traal aan bij de STV, terwijl STV bij melding van<br />

slachtoffers rechtstreeks aan haar de melder eerst doorverwijst naar regionale<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties, alvor<strong>en</strong>s tot registratie over te gaan. Ook de politie meldt<br />

niet in alle gevall<strong>en</strong> door haar aangetroff<strong>en</strong> (mogelijke) slachtoffers aan bij de STV.<br />

Specifiek met betrekking tot Nederlandse slachtoffers kan dit word<strong>en</strong> veroorzaakt<br />

door het feit dat de B-9 regeling ge<strong>en</strong> verplichting tot aanmelding bij de STV k<strong>en</strong>t van<br />

Nederlandse slachtoffers; de B-9 regeling is nu e<strong>en</strong>maal e<strong>en</strong> regeling in het kader van<br />

de vreemdeling<strong>en</strong>wetgeving. Voorts kan het door de STV gehanteerde systeem<br />

dubbeltelling<strong>en</strong> nog niet voorkom<strong>en</strong>, zodat beschikbare gegev<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> betrouwbare<br />

overzicht<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>. Verder is de wijze van registrer<strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t niet zodanig,<br />

dat daaruit, anders dan aantall<strong>en</strong> aangemelde slachtoffers <strong>en</strong> hun land van herkomst,<br />

meer specifieke overzicht<strong>en</strong> geg<strong>en</strong>ereerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zoals het geslacht <strong>en</strong> de<br />

leeftijd van aangemelde slachtoffers. Het gehanteerde registratiesysteem is voorts<br />

nog niet geautomatiseerd. Daaraan wordt overig<strong>en</strong>s wel gewerkt; hierover<br />

uitgebreider in Hoofdstuk 6.<br />

- Informatie over de verblijfsrechtelijke status van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, over<br />

het gebruik van de faciliteit<strong>en</strong> die de B-9 regeling biedt aan getuige-aangevers <strong>en</strong><br />

slachtoffers die meewerk<strong>en</strong> aan opsporing <strong>en</strong> vervolging, alsmede over de<br />

gebruikmaking van de bed<strong>en</strong>ktijdfase die de B-9 regeling biedt, is zeer versnipperd<br />

aanwezig over diverse instanties <strong>en</strong> afdeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> organisaties. Het verzamel<strong>en</strong><br />

van die informatie <strong>en</strong> het onderling koppel<strong>en</strong> daarvan is om die red<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong>voudig<br />

te bewerkstellig<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> zeer tijdrov<strong>en</strong>d. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is de betrouwbaarheid<br />

van deze gegev<strong>en</strong>s niet volledig gegarandeerd.<br />

De positie van slachtoffers<br />

- Het is niet altijd e<strong>en</strong>voudig vast te stell<strong>en</strong> of iemand als slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

is aan te merk<strong>en</strong>. Weliswaar bestaat e<strong>en</strong> (niet limitatieve) lijst van signal<strong>en</strong> die<br />

mogelijkerwijs kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong> op slachtofferschap van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, doch er ligt<br />

85 E<strong>en</strong> voorbeeld van dit laatste is de VER, die in haar Nieuwsbriev<strong>en</strong> regelmatig wijst op het<br />

bestaan <strong>en</strong> de gevar<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, niet <strong>en</strong>kel voor de betrokk<strong>en</strong> slachtoffers, maar ook<br />

voor de bedrijfsvoering van de seksinrichting (VER, div. jr.).

114 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

e<strong>en</strong> schemerveld tuss<strong>en</strong> het duidelijk moet<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> onder dwang of bedreiging <strong>en</strong><br />

die gevall<strong>en</strong> waarin er sprake is van e<strong>en</strong> absoluut vrije keuze of van <strong>en</strong>ige lichte druk<br />

(druk der omstandighed<strong>en</strong>) op betrokk<strong>en</strong>e om werkzaam te zijn in de prostitutie.<br />

Wanneer de di<strong>en</strong>stdo<strong>en</strong>de opsporingsambt<strong>en</strong>aar wordt geconfronteerd met iemand<br />

die mogelijkerwijs slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zou kunn<strong>en</strong> zijn, zal hij op basis van<br />

de feit<strong>en</strong> <strong>en</strong> omstandighed<strong>en</strong> van het geval de eerste afweging moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. De<br />

mate waarin de omstandighed<strong>en</strong> die de dwang of de vrije keuze bepal<strong>en</strong> op dat<br />

mom<strong>en</strong>t k<strong>en</strong>baar zijn, speelt daarbij e<strong>en</strong> rol, ev<strong>en</strong>als de vraag of er voor betrokk<strong>en</strong>e<br />

e<strong>en</strong> mogelijkheid was of is zich daaraan te onttrekk<strong>en</strong>. De g<strong>en</strong>oemde<br />

terughoud<strong>en</strong>dheid van (mogelijke) slachtoffers in het verschaff<strong>en</strong> van informatie over<br />

hun toestand draagt echter bij aan de moeilijkheid hun situatie in te schatt<strong>en</strong>. In dit<br />

verband biedt het criterium ‘mogelijk slachtoffer’, zoals gehanteerd in de B-9<br />

regeling, overig<strong>en</strong>s wel de nodige ruimte voor beoordeling, doch vastomlijnde criteria<br />

voor de bepaling van slachtofferschap zijn er niet. Het niet (tijdig) duidelijkheid<br />

verschaff<strong>en</strong> over de status van het slachtoffer leidt er in de praktijk tev<strong>en</strong>s toe, dat er<br />

vertraging ontstaat in de toewijzing van financiële middel<strong>en</strong> voor de uitvoering van de<br />

B-9 regeling. Dit stelt de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties die de feitelijke hulp <strong>en</strong> bijstand<br />

verl<strong>en</strong><strong>en</strong> voor financiële problem<strong>en</strong>.<br />

- Niet alle person<strong>en</strong> die op e<strong>en</strong> of andere wijze, anders dan op basis van eig<strong>en</strong> keuze of<br />

volstrekte vrijwilligheid, word<strong>en</strong> geronseld voor prostitutie-activiteit<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> zich<br />

slachtoffer van uitbuiting. Sommig<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> goed wat van h<strong>en</strong> verwacht wordt <strong>en</strong><br />

verkiez<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dergelijk lev<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong> dat ze in hun thuisland kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />

Ook als niet alle omstandighed<strong>en</strong> waaronder ze moet<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> ideaal te noem<strong>en</strong> zijn,<br />

hoeft er vanuit hun perspectief ge<strong>en</strong> sprake te zijn van uitbuiting of van<br />

ongeoorloofde exploitatie. 86 In de vaststelling van het slachtofferschap wordt<br />

uitgegaan van de Westerse maatstav<strong>en</strong> daaromtr<strong>en</strong>t <strong>en</strong> wordt met de eig<strong>en</strong> perceptie<br />

van betrokk<strong>en</strong>e slechts in beperkte mate rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong>. Vanuit het oogpunt van<br />

slachtofferhulp, <strong>en</strong> dan met name om deze zo effectief mogelijk te lat<strong>en</strong> zijn voor het<br />

individuele slachtoffer, maar ook gericht op het opsporings- <strong>en</strong> vervolgingsbelang,<br />

werd vanuit het veld geopperd of dit niet <strong>en</strong>ige nuancering zou behoev<strong>en</strong>.<br />

- De k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring bij de instanties die belast zijn met de uitvoering van de B-9<br />

regeling <strong>en</strong> de daarin voorzi<strong>en</strong>e faciliteit<strong>en</strong> is niet in alle gevall<strong>en</strong> optimaal. Dit leidt<br />

<strong>en</strong>erzijds tot vertraging<strong>en</strong> in het wijz<strong>en</strong> op het bestaan van de regeling in de daarvoor<br />

in aanmerking kom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong>, anderzijds tot vertraging in de toek<strong>en</strong>ning van de<br />

daarin voorzi<strong>en</strong>e faciliteit<strong>en</strong>. Het slachtoffer kan zo in e<strong>en</strong> onduidelijke positie kom<strong>en</strong><br />

te verker<strong>en</strong>, die zowel voor de voortgang van de procedure, als voor regeling van de<br />

financiële aspect<strong>en</strong> hinderlijk is.<br />

- De bereidheid van slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong> om aangifte te do<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> verklaring af te<br />

legg<strong>en</strong> is over het algeme<strong>en</strong> klein. Daarvoor zijn diverse red<strong>en</strong><strong>en</strong> te noem<strong>en</strong>, die terug<br />

zijn te voer<strong>en</strong> op angst <strong>en</strong> schaamte. Voorts is het ook zo, aldus het comm<strong>en</strong>taar van<br />

de zijde van de hulpverl<strong>en</strong>ing, dat de medewerking het slachtoffer c.q. de getuige<br />

uiteindelijk in de meeste gevall<strong>en</strong> ‘niets oplevert’. Bijkom<strong>en</strong>d nadeel is dat slachtoffers<br />

86 C<strong>en</strong>trale Cel <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, nr. 5 (2001). E<strong>en</strong>zelfde boodschap werd verkondigd door Hammell,<br />

onderzoeker bij Status of Wom<strong>en</strong> Canada, tijd<strong>en</strong>s de Workshop Human Trafficking and Border<br />

Control, gehoud<strong>en</strong> in het kader van de Sixth International Metropolis Confer<strong>en</strong>ce, 26-30 November<br />

2001, Rotterdam.

4 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 115<br />

die om welke red<strong>en</strong> dan ook niet w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> mee te werk<strong>en</strong> aan het traject van opsporing<br />

<strong>en</strong> vervolging van verdacht<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> aanspraak kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> op voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

faciliteit<strong>en</strong> op basis van de B-9 regeling. De hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties, die in beginsel<br />

wel bereid zijn de nodige hulp aan deze slachtoffers te verschaff<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> dan<br />

ev<strong>en</strong>wel geconfronteerd met financiële problem<strong>en</strong>; voor slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong> die<br />

niet ‘in de B-9 regeling zitt<strong>en</strong>’ ontvang<strong>en</strong> zij ge<strong>en</strong> financiële bijdrage.<br />

- Vanuit met name de hulpverl<strong>en</strong>ing, maar ook door de politie, wordt als knelpunt<br />

aangegev<strong>en</strong> dat slachtoffers die gebruik mak<strong>en</strong> van de faciliteit<strong>en</strong> van de B-9 regeling<br />

niet mog<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Ook de mogelijkhed<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> zinvolle dagbesteding zijn niet<br />

uitgebreid. Dit leidt er <strong>en</strong>erzijds toe dat sommige vrouw<strong>en</strong>, hoewel slachtoffer of<br />

getuige van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, afzi<strong>en</strong> van het do<strong>en</strong> van aangifte of het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

verklaring, anderzijds dat vrouw<strong>en</strong> in de periode dat ze gebruik mak<strong>en</strong> van de B-9<br />

faciliteit<strong>en</strong> uit de regeling stapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee ook verdwijn<strong>en</strong> uit het zicht van de<br />

opsporingsautoriteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties. In dat opzicht helpt de B-9<br />

regeling illegale vrouw<strong>en</strong> die als slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel uit de prostitutie<br />

will<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> niet. Wanneer het (verme<strong>en</strong>de) slachtoffer blijft doorwerk<strong>en</strong> in de<br />

prostitutie of op e<strong>en</strong> later tijdstip opnieuw wordt aangetroff<strong>en</strong> in de prostitutie kan<br />

dat van invloed zijn op de geloofwaardigheid wat betreft haar slachtofferschap <strong>en</strong><br />

daarmee ook op de ingeschatte betrouwbaarheid van haar ev<strong>en</strong>tuele (eerdere)<br />

verklaring<strong>en</strong>.<br />

- Gemeld werd voorts als knelpunt dat de B-9 regeling voor de meeste slachtoffers <strong>en</strong><br />

getuig<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ge<strong>en</strong> perspectief biedt op de langere termijn. De kans om<br />

bij beëindiging van de strafrechtelijke procedure definitief in Nederland te mog<strong>en</strong><br />

blijv<strong>en</strong>, is erg klein. Hoewel de meeste slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong> dus uiteindelijk<br />

moet<strong>en</strong> terugker<strong>en</strong> naar hun land van herkomst, is het systeem van de B-9 regeling<br />

ook daar niet op ingericht. Het gebrek aan werk- <strong>en</strong> dagbestedingsmogelijkhed<strong>en</strong><br />

bereidt h<strong>en</strong> niet op die terugkeer voor, waardoor de kans bestaat dat zij, bij gebrek<br />

aan toekomstperspectiev<strong>en</strong>, bij terugkeer in hun land van herkomst opnieuw t<strong>en</strong><br />

prooi vall<strong>en</strong> aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelaars. Ook op e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel perman<strong>en</strong>t verblijf in<br />

Nederland, na afloop van de strafrechtelijke procedure, - zo luidt de kritiek - bereidt<br />

de (soms lang lop<strong>en</strong>de) B-9 regeling niet voor: e<strong>en</strong> sociaal traject, gericht op integratie<br />

in de Nederlandse maatschappij, ontbreekt.<br />

- Vanuit de hulpverl<strong>en</strong>ing wordt als knelpunt naar vor<strong>en</strong> gebracht het feit dat er ge<strong>en</strong><br />

toegang bestaat tot hulpverl<strong>en</strong>ing voor slachtoffers die niet over e<strong>en</strong> geldige<br />

verblijfstitel in Nederland beschikk<strong>en</strong>, maar - om welke red<strong>en</strong> dan ook - ge<strong>en</strong> gebruik<br />

will<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van de B-9 regeling. Hoewel hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> deze<br />

slachtoffers in e<strong>en</strong> aantal gevall<strong>en</strong> wel (<strong>en</strong>ige vorm van) hulp bied<strong>en</strong>, kan dat niet<br />

structureel gebeur<strong>en</strong>, omdat daarvoor uit hoofde van de B-9 regeling, noch op basis<br />

van andere regeling<strong>en</strong>, geld beschikbaar wordt gesteld. De positie van deze<br />

slachtoffers wordt daardoor gemarginaliseerd.<br />

- Hoewel Nederland slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in principe ziet <strong>en</strong> behandelt als<br />

slachtoffers <strong>en</strong> niet als illegale vreemdeling<strong>en</strong>, komt het toch voor dat zij in eerste<br />

instantie als ongew<strong>en</strong>ste vreemdeling, zonder de voor verblijf b<strong>en</strong>odigde papier<strong>en</strong>,<br />

word<strong>en</strong> behandeld. Dat kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat zij pas in tweede instantie word<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>d<br />

als mogelijke slachtoffers <strong>en</strong> word<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong> op de mogelijkhed<strong>en</strong> die deze status<br />

h<strong>en</strong> biedt, maar ook dat zij als illegale vreemdeling word<strong>en</strong> uitgezet voordat zij als<br />

slachtoffer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn herk<strong>en</strong>d. Dit frustreert niet <strong>en</strong>kel het beleid gericht op

116 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

opvang van <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers, maar tev<strong>en</strong>s de opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging van mogelijke daders van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedwong<strong>en</strong> seksuele exploitatie<br />

- Er is te weinig gespecialiseerde opvang voor minderjarige slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Deze categorie van slachtoffers verdi<strong>en</strong>t, vanwege de specifieke<br />

k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van <strong>en</strong> problem<strong>en</strong> die hun slachtofferschap voor de jonge persoon met<br />

zich br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, speciale aandacht, opvang <strong>en</strong> begeleiding. In deze groep vorm<strong>en</strong> de<br />

AMA’s e<strong>en</strong> aparte categorie. Enerzijds zitt<strong>en</strong> zij in e<strong>en</strong> vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk<br />

traject met daaraan verbond<strong>en</strong> condities <strong>en</strong> regeling<strong>en</strong>, anderzijds verdi<strong>en</strong>t hun<br />

kwetsbaarheid als (mogelijk) slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel e<strong>en</strong> gerichte <strong>en</strong> adequate<br />

aanpak vanuit de optiek van het slachtofferschap.<br />

- E<strong>en</strong> f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> dat als knelpunt wordt gesignaleerd in met name Afrikaanse land<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

dat naast e<strong>en</strong> grote mate van seksueel misbruik van minderjarig<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong><br />

ook leidt tot e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van het aantal verhandelde minderjarig<strong>en</strong>, is de mythe dat<br />

het hebb<strong>en</strong> van geme<strong>en</strong>schap met e<strong>en</strong> maagd besmettelijke seksuele aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />

waaronder HIV <strong>en</strong> AIDS, zou kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> g<strong>en</strong>ez<strong>en</strong>. Deze mythe leidt tot e<strong>en</strong> steeds<br />

stijg<strong>en</strong>de vraag naar jeugdig<strong>en</strong> voor seksuele di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing. Dit is overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />

ontwikkeling die vooralsnog wordt geschetst voor land<strong>en</strong> waar grote aantall<strong>en</strong> met<br />

HIV of AIDS besmette person<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. 87<br />

Tot slot kan als knelpunt word<strong>en</strong> vermeld de ook rec<strong>en</strong>t in de media veelvuldig<br />

aangekaarte onveiligheid van asielzoekersc<strong>en</strong>tra. Daarbij word<strong>en</strong> als factor<strong>en</strong> met name<br />

g<strong>en</strong>oemd de vaak afgeleg<strong>en</strong>, maar met het oog op de nabijheid van uitvalsweg<strong>en</strong> vaak ook<br />

c<strong>en</strong>trale, ligging, de niet sekse-gescheid<strong>en</strong>, multiculturele opvang, alsmede het feit dat de<br />

c<strong>en</strong>tra gebouwlijk, maar ook vanwege hun grootte, vaak moeilijk zijn te controler<strong>en</strong>.<br />

Specifiek met betrekking tot minderjarige asielzoekers wordt in dit verband voorts als<br />

factor g<strong>en</strong>oemd het feit dat AMA’s veelal niet gescheid<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> van<br />

meerderjarige asielzoekers <strong>en</strong> vluchteling<strong>en</strong>.<br />

87 Briefing Note ‘New chall<strong>en</strong>ges: HIV/AIDS and drugs’ van de NGO Group for the Conv<strong>en</strong>tion of the<br />

Rights of the Child <strong>en</strong> ECPAT International voor het 2 e Wereldcongres teg<strong>en</strong> Commerciële Seksuele<br />

Uitbuiting van Kinder<strong>en</strong> in december 2001 in Yokohama.

5 Opsporing <strong>en</strong> vervolging<br />

5.1 Inleiding<br />

In dit hoofdstuk staan de opsporing <strong>en</strong> vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel c<strong>en</strong>traal. Daaraan<br />

gaat signalering vooraf. Signalering van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kan op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong><br />

plaats vind<strong>en</strong>: via aangiftes of getuig<strong>en</strong>verklaring<strong>en</strong>, via controles in het<br />

prostitutiemilieu, via melding<strong>en</strong> door het Bureau Bijzondere Zak<strong>en</strong> van de Immigratie<strong>en</strong><br />

Naturalisatiedi<strong>en</strong>st van het Ministerie van Justitie, via het Mobiel Toezicht<br />

Vreemdeling<strong>en</strong> (controle aan de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>) door de Koninklijke Marechaussee (Kmar) <strong>en</strong><br />

via (anonieme), bij de C<strong>en</strong>trale Inlichting<strong>en</strong> E<strong>en</strong>heid (CIE) 1 binn<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>, tips.<br />

Signal<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kunn<strong>en</strong> ook naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> in lop<strong>en</strong>de verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de of<br />

opsporingsonderzoek<strong>en</strong> met betrekking tot andere delict<strong>en</strong>, bijvoorbeeld bij e<strong>en</strong><br />

misdaadanalyse 2 , bij het uitluister<strong>en</strong> van taps, tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> verhoor, of bij e<strong>en</strong> analyse van<br />

geldstrom<strong>en</strong> in relatie tot e<strong>en</strong> verdachte of e<strong>en</strong> criminele organisatie.<br />

Bij de op de signalering volg<strong>en</strong>de opsporing kunn<strong>en</strong> bijna alle politieonderdel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol<br />

spel<strong>en</strong>: de vreemdeling<strong>en</strong>politie, de zed<strong>en</strong>politie, de basispolitie, de recherche <strong>en</strong> de<br />

Bureaus Financieel Onderzoek (BFO), maar ook de Gr<strong>en</strong>s Overschrijd<strong>en</strong>de<br />

Criminaliteitsteams (GOC’s) van de Koninklijke Marechaussee 3 . E<strong>en</strong><br />

opsporingsonderzoek wordt bij voorkeur uitgevoerd door e<strong>en</strong> multidisciplinair<br />

sam<strong>en</strong>gesteld team <strong>en</strong> bij grootschalige georganiseerde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is inzet van e<strong>en</strong><br />

kernteam opportuun (aldus de Handleiding aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van de vergadering<br />

van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal, 1995) 4 . In regio-overstijg<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>regionale teams (BRT’s) word<strong>en</strong> ingesteld. 5 Het moet<br />

daarbij gaan om strafbare feit<strong>en</strong> die in sam<strong>en</strong>hang door dezelfde daders of dadergroep<strong>en</strong><br />

zijn gepleegd in meer dan één regio (in de regel minimaal drie) <strong>en</strong> waarvan de aanpak de<br />

spankracht van e<strong>en</strong> gemiddelde regio te bov<strong>en</strong> gaat. 6<br />

1 Voorhe<strong>en</strong> de C<strong>en</strong>trale Inlichting<strong>en</strong> Di<strong>en</strong>st (CID).<br />

2 Zoals e<strong>en</strong> dadergroepanalyse of e<strong>en</strong> zaaksvergelijk<strong>en</strong>de analyse.<br />

3 Deze teams hebb<strong>en</strong> als taak ondersteuning van de politie.<br />

4 Het Interregionaal Recherche Team Noord <strong>en</strong> Oost Nederland (IRT-NON) is zo’n kernteam. Het<br />

bestrijdt de georganiseerde misdaad, met als speciale aandachtsgebied<strong>en</strong> de regio’s C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong><br />

Oost-Europa, Turkije <strong>en</strong> het Midd<strong>en</strong>-Oost<strong>en</strong> <strong>en</strong> - inhoudelijk - m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel. Het team<br />

verrichtte in het rec<strong>en</strong>te verled<strong>en</strong> echter ook wel onderzoek naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

5 Andere aandachtsgebied<strong>en</strong> waarvoor e<strong>en</strong> BRT kan word<strong>en</strong> ingesteld zijn: overvall<strong>en</strong>,<br />

kinderporno, synthetische drugs, vuurwap<strong>en</strong>s, woninginbrak<strong>en</strong>, voertuigcriminaliteit <strong>en</strong><br />

milieucriminaliteit. Het werk<strong>en</strong> met BRT’s staat wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel betreft in de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Op het terrein van kinderporno <strong>en</strong> overvalcriminaliteit is al ervaring opgedaan. Op de overige<br />

aandachtsgebied<strong>en</strong> is nog niet met BRT’s gewerkt (stand van zak<strong>en</strong> medio 2001).<br />

6 De aanzet tot e<strong>en</strong> BRT wordt in principe gegev<strong>en</strong> door het Informatie Knooppunt Politie (IKP),<br />

de locatie waar informatie uit de regionale informatiedesks wordt gebundeld. Op basis van deze<br />

informatie word<strong>en</strong> overzichtsanalyses gemaakt. Projectvoorbereidingsgroep<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong><br />

vervolg<strong>en</strong>s informatie die, na analyse, leidt tot inzichtanalyses (e<strong>en</strong> dadergroepanalyse <strong>en</strong>/of e<strong>en</strong><br />

zaaksvergelijk<strong>en</strong>de analyse). De politieregio die ‘de grootste probleemhouder’ is van het dossier<br />

wordt b<strong>en</strong>aderd om als mogelijk adoptiekorps te gaan funger<strong>en</strong>. Het adoptiekorps maakt e<strong>en</strong><br />

projectvoorstel met daarin e<strong>en</strong> plan van aanpak. In sam<strong>en</strong>werking met het IKP wordt e<strong>en</strong>

118 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Opsporingsonderzoek vindt plaats onder leiding van het Op<strong>en</strong>baar Ministerie (OM).<br />

Binn<strong>en</strong> de arrondissem<strong>en</strong>tsparkett<strong>en</strong> zijn contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel aangewez<strong>en</strong>.<br />

In e<strong>en</strong> aantal arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> deze officier<strong>en</strong> e<strong>en</strong> louter coördiner<strong>en</strong>de rol op<br />

het terrein van de aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In andere arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ‘draait’ de<br />

contactofficier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> zelf, of word<strong>en</strong> door deze de zak<strong>en</strong> verdeeld met <strong>en</strong><br />

onder overige zaaks- of gebiedsofficier<strong>en</strong> van justitie.<br />

Het OM is tev<strong>en</strong>s belast met de vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, dat wil zegg<strong>en</strong> het<br />

voorbereid<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanhangig mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zaak ter beoordeling door de rechter. Deze<br />

doet e<strong>en</strong> uitspraak waarteg<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s beroep op<strong>en</strong>staat.<br />

In paragraaf 5.2 wordt eerst de beleidsmatige context geschetst van het werk van OM (§<br />

5.2.1) <strong>en</strong> politie (§ 5.2.2), met aandacht voor de rec<strong>en</strong>te ontwikkelingsgeschied<strong>en</strong>is<br />

daarvan. In de daarop volg<strong>en</strong>de paragraaf 5.3 wordt e<strong>en</strong> aantal onderzoeksresultat<strong>en</strong><br />

gepres<strong>en</strong>teerd. Het gaat om deels kwalitatieve, deels kwantitatieve gegev<strong>en</strong>s met<br />

betrekking tot opsporingsonderzoek<strong>en</strong> rond m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (§ 5.3.1) <strong>en</strong> met betrekking<br />

tot de vervolging van verdacht<strong>en</strong> (§ 5.3.2). Daarbij kom<strong>en</strong> ook de rechterlijke uitsprak<strong>en</strong><br />

in eerste aanleg aan de orde. In paragraaf 5.4 wordt ingegaan op knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

aandachtspunt<strong>en</strong> in relatie tot opsporing <strong>en</strong> vervolging. Vervolg<strong>en</strong>s wordt in paragraaf<br />

5.5 aandacht besteed aan e<strong>en</strong> aantal internationale ontwikkeling<strong>en</strong>.<br />

5.2 Beleid OM <strong>en</strong> politie<br />

Binn<strong>en</strong> OM <strong>en</strong> politie bestaat al geruime tijd beleid betreff<strong>en</strong>de de aanpak van wat<br />

aanvankelijk ‘vrouw<strong>en</strong>handel’ <strong>en</strong> later ‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ werd g<strong>en</strong>oemd. In het navolg<strong>en</strong>de<br />

word<strong>en</strong> de beleidsmatige context <strong>en</strong> de rec<strong>en</strong>te geschied<strong>en</strong>is daarvan geschetst voor<br />

achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>d het OM <strong>en</strong> de politie.<br />

5.2.1 OM<br />

In 1987 stelde de to<strong>en</strong>malige vergadering van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal e<strong>en</strong> werkgroep in om<br />

a) inzicht te gev<strong>en</strong> in de aard <strong>en</strong> omvang van het verschijnsel vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> b) e<strong>en</strong><br />

onderzoek in te stell<strong>en</strong> naar de w<strong>en</strong>selijkheid om te kom<strong>en</strong> met richtlijn<strong>en</strong> voor<br />

opsporing <strong>en</strong> vervolging van vrouw<strong>en</strong>handel. De werkgroep rapporteerde in 1988. Het<br />

rapport bevatte onder meer e<strong>en</strong> voorstel voor het uitvaardig<strong>en</strong> van richtlijn<strong>en</strong> ter zake<br />

van opsporing <strong>en</strong> vervolging.<br />

In 1989 versch<strong>en</strong><strong>en</strong>, in e<strong>en</strong> modelbrief van de Procureurs-G<strong>en</strong>eraal aan de<br />

hoofdofficier<strong>en</strong> van justitie, de eerste Richtlijn<strong>en</strong> voor de opsporing <strong>en</strong> vervolging van<br />

bije<strong>en</strong>komst georganiseerd met de ‘mede-probleemhouders’. Daar wordt het projectvoorstel<br />

gepres<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong> word<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> gemaakt over de participatie van de regio’s binn<strong>en</strong> het te<br />

vorm<strong>en</strong> BRT. Adoptiekorps <strong>en</strong> lokaal OM bied<strong>en</strong> het voorstel aan de Commissie Bov<strong>en</strong>regionale<br />

Opsporing (CBO) aan. Deze besluit, mede op basis van e<strong>en</strong> IKP advies, over de w<strong>en</strong>selijkheid e<strong>en</strong><br />

BRT in te stell<strong>en</strong>. Het adoptiekorps levert de projectleider <strong>en</strong> biedt onderdak aan het BRT (IKPpres<strong>en</strong>tatie<br />

tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst van het Project Prostitutie <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> van de Nederlandse<br />

politie, 2001). Overig<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> ook individuele politieregio’s e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsverband<br />

aangaan <strong>en</strong> bij de CBO e<strong>en</strong> projectvoorstel indi<strong>en</strong><strong>en</strong> om te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> BRT.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 119<br />

vrouw<strong>en</strong>handel (24 mei 1989). Daarin wordt overig<strong>en</strong>s opgemerkt dat onder (to<strong>en</strong> nog)<br />

art. 250ter Sr., zowel vrouw<strong>en</strong>handel als handel in minderjarig<strong>en</strong> van het mannelijk<br />

geslacht strafbaar gesteld is, zodat hetge<strong>en</strong> in de richtlijn<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />

vrouw<strong>en</strong>handel wordt gesteld mutatis mutandis ook geldt voor handel in minderjarig<strong>en</strong><br />

van het mannelijk geslacht. In de richtlijn<strong>en</strong> wordt onder meer aangegev<strong>en</strong> wie als<br />

schuldig aan vrouw<strong>en</strong>handel kan word<strong>en</strong> beschouwd, hoe plaatselijke controles in de<br />

seksbranche plaats kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke rol deze kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> in de opsporing<br />

van vrouw<strong>en</strong>handel. Tev<strong>en</strong>s is er aandacht voor de positie van het slachtoffer: gewez<strong>en</strong><br />

wordt op het belang van goede opvang <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers.<br />

In 1995 versch<strong>en</strong><strong>en</strong>, naar aanleiding van de wetswijziging in 1994, herzi<strong>en</strong>e richtlijn<strong>en</strong><br />

van de Procureurs-G<strong>en</strong>eraal: de Handleiding aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (1 juni 1995). De<br />

richtlijn<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> drieledige doelstelling, te wet<strong>en</strong>: oproll<strong>en</strong> van achterligg<strong>en</strong>de<br />

organisaties, bescherming van slachtoffers <strong>en</strong> afrom<strong>en</strong> van financieel voordeel. Ze<br />

bevatt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beschrijving van relevante wettelijke bepaling<strong>en</strong>, van signal<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong><br />

duid<strong>en</strong> op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, alsmede aanwijzing<strong>en</strong> voor de opsporing <strong>en</strong> vervolging van<br />

het delict.<br />

In 1999 versche<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe aanwijzing van het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal: de<br />

Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting in de prostitutie. In de<br />

aanwijzing wordt e<strong>en</strong> vierledige doelstelling geformuleerd: naast bescherming van<br />

slachtoffers, blootlegg<strong>en</strong> van criminele handeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> motiev<strong>en</strong> van<br />

handelar<strong>en</strong>/exploitant<strong>en</strong> <strong>en</strong> oproll<strong>en</strong> van achterligg<strong>en</strong>de (criminele) organisaties <strong>en</strong> het<br />

afrom<strong>en</strong> van financieel voordeel ook speciale <strong>en</strong> g<strong>en</strong>erale prev<strong>en</strong>tie. In de aanwijzing<br />

wordt ook expliciet gewez<strong>en</strong> op het belang van sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidigheid in<br />

politieel, justitieel <strong>en</strong> bestuurlijk beleid, alsmede op de exploitant als c<strong>en</strong>trale schakel in<br />

het marktmechanisme rond uitbuiting in de seksindustrie (College van Procureurs-<br />

G<strong>en</strong>eraal, 1999). Zowel op dit punt als wat betreft de aandacht voor prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> voor de<br />

positie van slachtoffers, is deze aanwijzing in lijn met de opstelling <strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> van de<br />

Politiële Beleids- <strong>en</strong> Adviesgroep <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (PBAM) (zie volg<strong>en</strong>de subparagraaf). In de<br />

aanwijzing wordt voorts gerefereerd aan lokaal prostitutiebeleid <strong>en</strong> de<br />

bestuur(srechte)lijke handhaving daarvan, alsmede aan diverse aspect<strong>en</strong> van de<br />

opsporing. Bij dat laatste komt onder meer de w<strong>en</strong>selijkheid van multidisciplinair<br />

sam<strong>en</strong>gestelde teams weer naar vor<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast het belang van (vroegtijdig)<br />

financieel rechercher<strong>en</strong>.<br />

Verder wordt aangegev<strong>en</strong> dat signal<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in ieder geval tot opsporing <strong>en</strong><br />

“zo <strong>en</strong>igszins mogelijk tot vervolging” di<strong>en</strong><strong>en</strong> te leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat vervolging in ieder geval<br />

van het grootste belang is als er minderjarige slachtoffers zijn (p. 5). De aanwijzing stelt<br />

voorts dat bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gevang<strong>en</strong>isstraf di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> geëist, waarbij de door het<br />

OM voorgestane straftoemeting in concrete gevall<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> bepaald, mede aan de<br />

hand van:<br />

- factor<strong>en</strong> als het aantal verhandelde person<strong>en</strong>;<br />

- de mate van toegebracht leed;<br />

- de omstandigheid dat de verdachte heeft gehandeld met het oogmerk van eig<strong>en</strong><br />

financieel gewin;<br />

- de omstandighed<strong>en</strong>, g<strong>en</strong>oemd in artikel 250a Sr. lid 2 <strong>en</strong> lid 3;<br />

- het gewelddadige <strong>en</strong>/of listige karakter van de handeling<strong>en</strong> van verdachte;

120 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

- de duur van de periode waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft plaats gevond<strong>en</strong>;<br />

- de factor<strong>en</strong> die de dwangpositie van het concrete geval bepal<strong>en</strong>;<br />

- de organisatiegraad van de handelar<strong>en</strong>;<br />

- de bewez<strong>en</strong> te acht<strong>en</strong> andere delict<strong>en</strong>.<br />

Tev<strong>en</strong>s wordt vermeld dat in voorkom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong> de maatregel van ontneming van<br />

wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel of e<strong>en</strong> geldboete kan word<strong>en</strong> geëist.<br />

Bij de aanwijzing zijn <strong>en</strong>kele bijlag<strong>en</strong> gevoegd. Ze betreff<strong>en</strong> de relevante wettelijke<br />

context, e<strong>en</strong> lijst van mogelijke signal<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, 7 relevante beleidsregels<br />

inzake slachtofferzorg <strong>en</strong> het hoofdstuk uit de Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire inzake<br />

slachtoffers <strong>en</strong> getuige-aangevers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

In de aanwijzing wordt, tot besluit, gewez<strong>en</strong> op het belang van melding van ieder<br />

vermoedelijk slachtoffer bij de Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV), t<strong>en</strong> behoeve van<br />

e<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong>de landelijke registratie van slachtoffers, t<strong>en</strong>einde landelijk de vordering<strong>en</strong> te<br />

kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> op het terrein van de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel e<strong>en</strong> speerpunt is in het beleid van het OM, is niet alle<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> in<br />

bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde stukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> af te leid<strong>en</strong> uit het feit dat er bij de<br />

arrondissem<strong>en</strong>tsparkett<strong>en</strong> portefeuillehouders m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn aangewez<strong>en</strong>. Het<br />

blijkt ook uit het feit dat het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal e<strong>en</strong> landelijk coördiner<strong>en</strong>d<br />

officier heeft aangesteld, met onder meer de portefeuille m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 8 Over de<br />

taakstelling van deze officier <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> tot sam<strong>en</strong>werking t<strong>en</strong> behoeve van de<br />

<strong>rapportage</strong>taak van het Bureau NRM is tevor<strong>en</strong> overleg gevoerd. Vanaf het mom<strong>en</strong>t dat<br />

de landelijk officier haar werkzaamhed<strong>en</strong> aanving, heeft regelmatig inhoudelijk overleg<br />

plaats gevond<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds haar <strong>en</strong> haar medewerkers <strong>en</strong> anderzijds de <strong>Nationaal</strong><br />

<strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> haar medewerkers.<br />

5.2.2 Politie<br />

In 1994 nam<strong>en</strong> de zed<strong>en</strong>afdeling<strong>en</strong> van de vier grote sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> de to<strong>en</strong>malige C<strong>en</strong>trale<br />

Recherche Informatiedi<strong>en</strong>st (CRI) 9 van de Nederlandse politie het initiatief tot het<br />

opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Protocol Vrouw<strong>en</strong>handel. Aanleiding was e<strong>en</strong> geconstateerd gebrek aan<br />

uniformiteit in de aanpak van vrouw<strong>en</strong>handel. Doel van het protocol was “richting te<br />

gev<strong>en</strong> aan het voorkom<strong>en</strong>, terugdring<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong>handel” (Verhees &<br />

Holla, 1994, p. 2).<br />

In het protocol komt de relevante wet- <strong>en</strong> regelgeving van dat mom<strong>en</strong>t aan de orde <strong>en</strong><br />

wordt beschrev<strong>en</strong> hoe vrouw<strong>en</strong>handel aangepakt kan word<strong>en</strong>. Opgemerkt wordt dat<br />

7 Op deze lijst staat bijvoorbeeld: niet zelf de reis hebb<strong>en</strong> geregeld, ge<strong>en</strong> beschikking hebb<strong>en</strong> over<br />

eig<strong>en</strong> reisdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, het moet<strong>en</strong> afdrag<strong>en</strong> van het grootste perc<strong>en</strong>tage van de inkomst<strong>en</strong>, onder<br />

alle omstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>proportioneel lang moet<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, chantage of bedreiging van<br />

familie in het land van herkomst <strong>en</strong> dreiging met, of toepassing van geweld. Tev<strong>en</strong>s wordt<br />

aangegev<strong>en</strong> dat ge<strong>en</strong> indicator<strong>en</strong> zijn: het slachtoffer was eerder werkzaam in de prostitutie,<br />

betrokk<strong>en</strong>e wist vooraf dat hij of zij in de prostitutie zou gaan werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het slachtoffer w<strong>en</strong>st na<br />

het ontdekk<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opnieuw in de prostitutie te gaan werk<strong>en</strong>. Deze laatste zinsnede<br />

is wat ongelukkig geformuleerd, maar er wordt mee bedoeld dat uit de drie g<strong>en</strong>oemde<br />

omstandighed<strong>en</strong> niet mag word<strong>en</strong> geconcludeerd dat de betrokk<strong>en</strong>e ge<strong>en</strong> slachtoffer kan zijn van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

8 Daarnaast heeft zij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong> kinderporno in haar portefeuille.<br />

9 Nu Nationale Recherche Informatie (NRI).

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 121<br />

“allereerst e<strong>en</strong> beslissing di<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dát er aandacht aan besteed moet<br />

word<strong>en</strong>.… Pas dan heeft het zin om over de kwaliteit van de bestrijding te prat<strong>en</strong>” (aldus<br />

Verhees & Holla, 1994, p. 13). De opstellers van het protocol acht<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking,<br />

zowel binn<strong>en</strong> de politie als daarbuit<strong>en</strong>, het kernbegrip bij de bestrijding van<br />

vrouw<strong>en</strong>handel. Zij dring<strong>en</strong> daarbij aan op de aanstelling, per arrondissem<strong>en</strong>t, van e<strong>en</strong><br />

vaste officier van justitie met vrouw<strong>en</strong>handel in zijn of haar portefeuille <strong>en</strong> op goede<br />

sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds politie <strong>en</strong> anderzijds geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> instanties als de STV,<br />

de Belastingdi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> de Fiscale Inlichting<strong>en</strong> <strong>en</strong> Opsporingsdi<strong>en</strong>st (FIOD). T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong><br />

van de totstandkoming van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig geme<strong>en</strong>telijk prostitutiebeleid, ziet m<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

belangrijke coördiner<strong>en</strong>de rol voor de Ver<strong>en</strong>iging Nederlandse Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (VNG)<br />

weggelegd.<br />

Het protocol besteedt ook aandacht aan de signalering van vrouw<strong>en</strong>handel, alsmede aan<br />

melding <strong>en</strong> aangifte ervan. Het protocol bevat richtlijn<strong>en</strong> met betrekking tot het verhoor,<br />

in de vorm van aandachtspunt<strong>en</strong> die in het verhoor aan de orde zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />

Voorts wordt ingegaan op zak<strong>en</strong> die, naast aangiftes, e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> in de<br />

bewijsvoering.<br />

In het protocol wordt b<strong>en</strong>adrukt dat repressie als sluitstuk van prev<strong>en</strong>tie moet funger<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> is er tev<strong>en</strong>s aandacht voor de (na)zorg voor slachtoffers.<br />

In 1996 uitt<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers uit <strong>en</strong>kele politiekorps<strong>en</strong> hun zorg over de<br />

m<strong>en</strong>sonter<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong> waaronder sommige vrouw<strong>en</strong> in de prostitutie hun<br />

werk verrichtt<strong>en</strong>. Zij gav<strong>en</strong> aan dat e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige aanpak in de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel noodzakelijk was (Wilzing, 2001). Dit leidde tot de oprichting, in 1997,<br />

van de PBAM, e<strong>en</strong> landelijke werkgroep waarin, via contactfunctionariss<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, alle politiekorps<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigd war<strong>en</strong>, alsmede de CRI, het<br />

Ministerie van Justitie <strong>en</strong> de Kmar. Voorzitter van de werkgroep was de korpschef van de<br />

regio IJsselland, tev<strong>en</strong>s portefeuillehouder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel binn<strong>en</strong> de Raad van<br />

Hoofdcommissariss<strong>en</strong>. Doel van de werkgroep was het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel door het verwez<strong>en</strong>lijk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig landelijk bestuurlijk, justitieel<br />

<strong>en</strong> politieel beleid.<br />

In 1998 stelde de PBAM het Beleidsadvies voorkoming <strong>en</strong> bestrijding m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: e<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong>duidige aanpak op (PBAM, 1998). Daarin wordt antwoord gegev<strong>en</strong> op twee vrag<strong>en</strong>,<br />

namelijk: 1) in hoeverre voert de Nederlandse politie het bestaande beleid op het gebied<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel uit? <strong>en</strong> 2) hoe kan de politie het beste anticiper<strong>en</strong> op de nader<strong>en</strong>de<br />

opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod? De conclusies luid<strong>en</strong> dat er onvoldo<strong>en</strong>de<br />

uitvoering wordt gegev<strong>en</strong> aan het bestaande beleid, dat het beleid niet op e<strong>en</strong>duidige<br />

wijze wordt uitgevoerd <strong>en</strong> dat het zicht op aard <strong>en</strong> omvang van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel beperkt is.<br />

Ook de PBAM b<strong>en</strong>adrukt dat e<strong>en</strong> repressieve aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet voldo<strong>en</strong>de<br />

is. Alternatieve mogelijkhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de werkgroep onvoldo<strong>en</strong>de b<strong>en</strong>ut. Als<br />

alternatief wordt onder meer g<strong>en</strong>oemd het aansprakelijk stell<strong>en</strong> van de exploitant. Voor<br />

de exploitant di<strong>en</strong>t het onaantrekkelijk te word<strong>en</strong> gemaakt om slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel tewerk te stell<strong>en</strong>. Aanbevol<strong>en</strong> wordt derhalve om, na de opheffing van het<br />

algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, in het vergunning<strong>en</strong>stelsel bepaling<strong>en</strong> op te nem<strong>en</strong> waarbij de<br />

exploitant aansprakelijk wordt gesteld via bestuurlijke maatregel<strong>en</strong>. Daarbij wordt<br />

tev<strong>en</strong>s aangegev<strong>en</strong> dat het oppakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwijder<strong>en</strong> van slachtoffers met e<strong>en</strong> illegale<br />

status niet alle<strong>en</strong> niet slachtoffergericht is, maar ook het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelcircuit in stand

122 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

houdt. Daarnaast kan door ambassades <strong>en</strong> consulat<strong>en</strong> in bronland<strong>en</strong>, op grond van het<br />

toegangsbeleid, word<strong>en</strong> getracht e<strong>en</strong> bijdrage te lever<strong>en</strong> aan voorkoming <strong>en</strong> bestrijding<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> kan de Kmar dit do<strong>en</strong> in de vorm van reiscontroles, aldus de<br />

PBAM.<br />

Het PBAM-rapport werd eind 1998 aan de Ministers van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Justitie<br />

aangebod<strong>en</strong>. In de aanbiedingsbrief wordt e<strong>en</strong> aantal mogelijke gevolg<strong>en</strong> gesignaleerd<br />

van de aankom<strong>en</strong>de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, waaronder e<strong>en</strong><br />

mogelijke aanzuig<strong>en</strong>de werking op buit<strong>en</strong>landse vrouw<strong>en</strong>handelaars <strong>en</strong> prostituees <strong>en</strong><br />

mogelijke verschuiving naar vorm<strong>en</strong> van prostitutie die niet onder het<br />

vergunning<strong>en</strong>stelsel vall<strong>en</strong>. Dergelijke gevolg<strong>en</strong> vereis<strong>en</strong> extra politiële inspanning, naar<br />

schatting 0,5% van de bestaande capaciteit, aldus dezelfde aanbiedingsbrief (DNP, 1999).<br />

Bij brief van 30 december 1998 aan de vaste commissie voor Justitie van de Tweede<br />

Kamer, gaf de Minister van Justitie echter te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat de b<strong>en</strong>odigde capaciteit binn<strong>en</strong><br />

de bestaande personele <strong>en</strong> financiële middel<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> moest word<strong>en</strong>.<br />

In het Beleidsplan Nederlandse Politie 1999 - <strong>2002</strong> (Nederlandse Politie, 1998) wordt<br />

aangegev<strong>en</strong> dat de politie nadrukkelijk aandacht zal bested<strong>en</strong> aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: met het<br />

verdwijn<strong>en</strong> van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod <strong>en</strong> de invoering van e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijk<br />

vergunning<strong>en</strong>stelsel voor de exploitatie van prostitutie, zal de politie met andere<br />

handhav<strong>en</strong>de instanties regulier toezicht kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> op de gang van zak<strong>en</strong> in<br />

seksinrichting<strong>en</strong>.<br />

In 1999 werd de PBAM (tijdelijk) opgevolgd door het Project Prostitutie <strong>en</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

van de Nederlandse politie (PPM/DNP). Aanleiding tot de oprichting van dit PPM/DNP<br />

war<strong>en</strong>: de aankom<strong>en</strong>de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, de conclusies <strong>en</strong><br />

adviez<strong>en</strong> van de PBAM, het feit dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als beleidsthema was b<strong>en</strong>oemd in het<br />

bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde beleidsplan van de Nederlandse politie, het feit dat het OM de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als beleidsprioriteit had aangegev<strong>en</strong>, de geactualiseerde<br />

Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting in de prostitutie van het<br />

College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal, die op komst was, <strong>en</strong> internationale verplichting<strong>en</strong>.<br />

T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van dit laatste punt wordt gerefereerd aan het feit dat ‘Trafficking in human<br />

beings’ is toegevoegd aan het mandaat van Europol. Daarvoor word<strong>en</strong> regelmatig<br />

situatierapport<strong>en</strong> gevraagd, hetge<strong>en</strong> inzicht op nationaal niveau vergt.<br />

In het PPM/DNP invester<strong>en</strong> alle politiekorps<strong>en</strong> in de vorm van deelname door<br />

contactfunctionariss<strong>en</strong> of korpsprojectleiders m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, gedur<strong>en</strong>de t<strong>en</strong> minste twee<br />

jaar om het nieuwe prostitutiebeleid “beheersbaar neer te zett<strong>en</strong>” (PPM/DNP, 1999, p.<br />

10). In het project zijn, naast de politiekorps<strong>en</strong>, ook de Kmar <strong>en</strong> het Korps Landelijke<br />

Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (KLPD) verteg<strong>en</strong>woordigd. De ‘c<strong>en</strong>trale voorzi<strong>en</strong>ing’ van het project (het<br />

projectleiderschap) is gelokaliseerd bij de afdeling Commerciële Zed<strong>en</strong>zak<strong>en</strong> van het<br />

korps Haagland<strong>en</strong>.<br />

Binn<strong>en</strong> het project is eerst in kaart gebracht wat er di<strong>en</strong>de te gebeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s zijn<br />

de tak<strong>en</strong> verdeeld over werkgroep<strong>en</strong>. In iedere werkgroep vervult e<strong>en</strong> korps de rol van<br />

voortrekker. E<strong>en</strong> van die werkgroep<strong>en</strong> is de werkgroep Organisatorische eis<strong>en</strong>. Deze<br />

concludeerde dat elk politielid van controleteams in de prostitutiebranche t<strong>en</strong> minste<br />

basisk<strong>en</strong>nis moet hebb<strong>en</strong> van zed<strong>en</strong>zak<strong>en</strong>, slachtofferherk<strong>en</strong>ning, docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 123<br />

vreemdeling<strong>en</strong>wetgeving, de gedragscode 10 <strong>en</strong> de Plukze-wetgeving (ontneming<br />

wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel; zie hierover ook paragraaf 5.3.2). Daarnaast di<strong>en</strong>t<br />

e<strong>en</strong> controleteam te kunn<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> over specialist<strong>en</strong> op zed<strong>en</strong>gebied <strong>en</strong> op het<br />

gebied van vreemdeling<strong>en</strong>wetgeving. <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>onderzoek<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s deze<br />

zelfde werkgroep niet op basisniveau te word<strong>en</strong> uitgevoerd, maar door e<strong>en</strong> regionaal<br />

rechercheteam of e<strong>en</strong> BRT, met ondersteuning van specialist<strong>en</strong> op het gebied van jeugd<strong>en</strong><br />

zed<strong>en</strong>, vreemdeling<strong>en</strong>zak<strong>en</strong>, de CIE <strong>en</strong> andere relevante taakveld<strong>en</strong>.<br />

Enkele andere PPM/DNP-werkgroep<strong>en</strong> zijn: de werkgroep E<strong>en</strong>duidige begripp<strong>en</strong>, de<br />

werkgroep Privacy <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong>, de werkgroep Werkproces, de werkgroep Bestuurlijk<br />

traject, de werkgroep Opleiding<strong>en</strong>/Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de werkgroep Digitale handel <strong>en</strong> de<br />

werkgroep Info-wat/privacy. Het PPM/DNP heeft diverse product<strong>en</strong> opgeleverd,<br />

waaronder de Syllabus kernbepaling<strong>en</strong> toezicht prostitutiebranche 11 , e<strong>en</strong> lijst met begripp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> definities, e<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t Werkproces prostitutiecontrole 12 <strong>en</strong> voorbeeld<strong>en</strong> van de<br />

werkwijze van controleteams. Deze product<strong>en</strong> zijn onlangs, sam<strong>en</strong>gebundeld met<br />

overige relevante informatie, versch<strong>en</strong><strong>en</strong> in het Handboek Prostitutie <strong>en</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>,<br />

uitgegev<strong>en</strong> door de politie (DNP, z.jr.).<br />

E<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te ontwikkeling is de totstandkoming <strong>en</strong> ingebruikname van e<strong>en</strong> module<br />

‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ binn<strong>en</strong> het Informatie Knooppunt Politie Systeem (IKPS). Dit landelijke,<br />

digitale systeem werd door het Informatie Knooppunt Politie (IKP) ontwikkeld om de<br />

informatieprocess<strong>en</strong> rond acht bov<strong>en</strong>regionale criminaliteitsgebied<strong>en</strong>, waaronder<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, te bevorder<strong>en</strong>. De IKPS-module ‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ kreeg vorm in nauw<br />

overleg met het PPM/DNP. Het systeem kan - door daartoe geautoriseerde<br />

functionariss<strong>en</strong> - dec<strong>en</strong>traal gevoed <strong>en</strong> bevraagd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevat allerlei informatie over<br />

(pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 13 De PPM/DNP werkgroep Info-wat/privacy<br />

ontwierp e<strong>en</strong> model privacy- reglem<strong>en</strong>t dat inmiddels door het College Bescherming<br />

Persoonsgegev<strong>en</strong>s is goedgekeurd.<br />

In maart 2001 ging de Informatie E<strong>en</strong>heid <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (IEM) van start. De IEM is<br />

ondergebracht bij het KLPD in Zoetermeer <strong>en</strong> heeft als doel bij de politie in Nederland<br />

aanwezige informatie over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zichtbaar te mak<strong>en</strong>, zodat die informatie<br />

beleidsmatig gebruikt kan word<strong>en</strong>. De IEM neemt deel aan de PPM/DNP-bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

10 Deze code is door het PPM/DNP, ter bescherming van (de integriteit van) politie-ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>,<br />

opgesteld voor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> onder h<strong>en</strong> die zich in het kader van hun werkzaamhed<strong>en</strong> in het<br />

prostitutiemilieu moet<strong>en</strong> begev<strong>en</strong>. De code bevat regels als het verbod om privé-bezoek<strong>en</strong> te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> prostitutiebedrijf in de regio waar m<strong>en</strong> werkt, het verbod op het nuttig<strong>en</strong> van<br />

alcohol - in werktijd - , alsmede eis<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de sam<strong>en</strong>stelling van teams (daar di<strong>en</strong><strong>en</strong> ook<br />

vrouw<strong>en</strong> deel van uit te mak<strong>en</strong>) <strong>en</strong> de opleiding van teamled<strong>en</strong>.<br />

11 Hierin zijn onder meer opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> de tekst<strong>en</strong> van relevante wetsartikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> overzicht van<br />

wie er in de prostitutie mog<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> in Nederland.<br />

12 Het docum<strong>en</strong>t beoogt op systematische <strong>en</strong> overzichtelijke wijze het werkproces bordeelcontrole<br />

in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> voor de verschill<strong>en</strong>de bij deze controles betrokk<strong>en</strong> actor<strong>en</strong>. Het bevat onder<br />

andere e<strong>en</strong> procesmodel prostitutiecontrole, e<strong>en</strong> overzicht van docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die t<strong>en</strong> behoeve of<br />

naar aanleiding van e<strong>en</strong> controle vervaardigd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal hulpmiddel<strong>en</strong>, zoals<br />

e<strong>en</strong> handleiding controleteams, de eerder g<strong>en</strong>oemde gedragscode <strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst t<strong>en</strong> behoeve<br />

van aangeefsters c.q. slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

13 Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan zijn gegev<strong>en</strong>s over e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele aangifte <strong>en</strong> over aangetroff<strong>en</strong> signal<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, persoonsgegev<strong>en</strong>s betreff<strong>en</strong>de het mogelijke slachtoffer, gegev<strong>en</strong>s over<br />

werklocatie(s) <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s over ev<strong>en</strong>tuele contact<strong>en</strong> van het slachtoffer.

124 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>en</strong> verkrijgt informatie onder meer uit geautomatiseerde (politie)gegev<strong>en</strong>sbestand<strong>en</strong>,<br />

bezoek<strong>en</strong> aan ‘het veld’ <strong>en</strong> het algem<strong>en</strong>e (digitale) postsysteem van het KLPD. De IEM<br />

werkt nauw sam<strong>en</strong> met het Informatie Knooppunt Politie (IKP).<br />

Naast het meer beleidsmatige PPM/DNP-overleg, zal in februari <strong>2002</strong> e<strong>en</strong><br />

tweemaandelijks operationeel overleg van start gaan: het Operationeel Overleg<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>/De Nederlandse Politie (OOM/DNP). De vierledige doelstelling van het<br />

overleg luidt:<br />

- opbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goed functioner<strong>en</strong>d operationeel politi<strong>en</strong>etwerk;<br />

- uitwissel<strong>en</strong> van ervaringsgegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> onderzoeksinformatie;<br />

- signaler<strong>en</strong> van tr<strong>en</strong>ds;<br />

- id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> van knelpunt<strong>en</strong>.<br />

Aan het overleg zull<strong>en</strong> in ieder geval deelnem<strong>en</strong> operationele verteg<strong>en</strong>woordigers van de<br />

verschill<strong>en</strong>de politieregio’s, het kernteam NON <strong>en</strong> de KMAR, alsmede<br />

informatiecoördinator<strong>en</strong> van het IKP <strong>en</strong> de IEM. Van iedere bije<strong>en</strong>komst wordt e<strong>en</strong><br />

verslag gemaakt dat ter beschikking wordt gesteld aan de PPM/DNP-deelnemers<br />

(Voorstel Operationeel Overleg <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, PPM/DNP, 2001).<br />

5.3 Onderzoeksresultat<strong>en</strong><br />

In deze paragraaf kom<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> aan de orde uit e<strong>en</strong> aantal afgeronde <strong>en</strong> nog<br />

lop<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de opsporingsonderzoek op het gebied van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (§ 5.3.1) <strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> (§ 5.3.2).<br />

Beslot<strong>en</strong> is om in deze eerste <strong>rapportage</strong> ge<strong>en</strong> gebruik te mak<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s uit het<br />

Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem (HKS). 14<br />

5.3.1 Opsporingsonderzoek<strong>en</strong><br />

Enkele inv<strong>en</strong>tarisaties door de politie<br />

In de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> door de politie diverse inv<strong>en</strong>tarisaties plaatsgevond<strong>en</strong> om<br />

de stand van zak<strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong> wat betreft prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland.<br />

E<strong>en</strong> eerste inv<strong>en</strong>tarisatie vond in 1997/1998 plaats op initiatief van de PBAM. De<br />

dataverzameling gebeurde via het toez<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong>formulier<strong>en</strong> aan de regionale<br />

contactfunctionariss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van de politie. Doordat sommige van de<br />

geretourneerde vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> informatie bevatt<strong>en</strong> over alle<strong>en</strong> 1997 <strong>en</strong> andere<br />

waarschijnlijk (ook) over 1998, kan de inv<strong>en</strong>tarisatie niet word<strong>en</strong> beschouwd als<br />

jaaroverzicht <strong>en</strong> is vergelijking tuss<strong>en</strong> de bevraagde politieregio’s niet goed mogelijk.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> sommige vrag<strong>en</strong> onduidelijk geformuleerd <strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet alle vrag<strong>en</strong><br />

14 HKS wordt gevoed vanuit de verschill<strong>en</strong>de politieregio’s <strong>en</strong> bevat onder meer de process<strong>en</strong>verbaal<br />

van aangift<strong>en</strong>. Gegev<strong>en</strong>s uit HKS word<strong>en</strong> weliswaar redelijk betrouwbaar g<strong>en</strong>oemd, maar<br />

er wordt ook aangegev<strong>en</strong> dat het bestand van wissel<strong>en</strong>de kwaliteit is, aldus Van ’t Riet (2000, p.<br />

43) in het Bronn<strong>en</strong>boek, e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie van gegev<strong>en</strong>sbronn<strong>en</strong> met betrekking tot criminaliteit.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het verschil tuss<strong>en</strong> het aantal aangift<strong>en</strong> dat Visser c.s. (2000) voor het jaar 1998<br />

teld<strong>en</strong> op basis van hun onderzoek onder 16 politieregio’s <strong>en</strong> de HKS cijfers voor datzelfde jaar<br />

groot: 84 versus 44 aangift<strong>en</strong> (schriftelijke informatie Van Dijk, UKO).

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 125<br />

op e<strong>en</strong>duidige wijze <strong>en</strong> juist ingevuld, aldus de auteurs (Van de V<strong>en</strong> & Neefe, 1998<br />

(tweede versie) 15 ).<br />

Op initiatief van het PPM/DNP werd in 1999 opnieuw e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie gehoud<strong>en</strong><br />

(Luyx & Van Soest, 1999). De dataverzameling gebeurde weer via vrag<strong>en</strong>formulier<strong>en</strong>. De<br />

vrag<strong>en</strong>lijst, die overig<strong>en</strong>s was aangepast, werd uitgedeeld aan de regionale<br />

contactfunctionariss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van de politie.<br />

In 2000 inv<strong>en</strong>tariseerde het PPM/DNP de zak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voor 1999 <strong>en</strong> 2000 (tot 1<br />

oktober). 16<br />

Tot slot werd door het PPM/DNP e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie gehoud<strong>en</strong> over het jaar 2000 <strong>en</strong> over<br />

de eerste helft van 2001 (PPM/DNP, 2001).<br />

In het navolg<strong>en</strong>de passer<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele resultat<strong>en</strong> uit g<strong>en</strong>oemde inv<strong>en</strong>tarisaties de revue.<br />

Conclusies op basis van de eerste inv<strong>en</strong>tarisatie (1997/1998):<br />

- de Nederlandse politie heeft beperkt zicht op aard <strong>en</strong> omvang van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

informatievoorzi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> -verwerking gebeurt op dit terrein niet e<strong>en</strong>duidig;<br />

- het aantal operationele onderzoek<strong>en</strong> (lop<strong>en</strong>d <strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>) bedraagt t<strong>en</strong> minste 66 in<br />

1997; 17<br />

- in elf politieregio’s komt het voor dat onderzoek naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet tactisch<br />

wordt opgepakt, of dat onderzoek wordt stopgezet. Dit bijvoorbeeld door<br />

onvoldo<strong>en</strong>de bewijs, gebrek aan capaciteit, of vanwege e<strong>en</strong> besluit van het OM om af<br />

te zi<strong>en</strong> van vervolging;<br />

- in 17 van de 25 politieregio’s is het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in regionale<br />

of districtsbeleidsplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 13 van deze regio’s heeft het onderwerp ook hoge<br />

prioriteit;<br />

- zonder getuig<strong>en</strong>verklaring<strong>en</strong> van slachtoffers word<strong>en</strong> in de regel ge<strong>en</strong> operationele<br />

onderzoek<strong>en</strong> gestart;<br />

- m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vindt vaak plaats in georganiseerd verband of netwerkachtige<br />

structuur <strong>en</strong> vaak zijn er links met andere vorm<strong>en</strong> van criminaliteit, veelal op het<br />

gebied van vuurwap<strong>en</strong>s <strong>en</strong>/of verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> (minder frequ<strong>en</strong>t) vorm<strong>en</strong> van<br />

fraude;<br />

- in bijna de helft van de regio’s had de politie de indruk dat slachtoffers rouler<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> <strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> (het carrouselsysteem). In elf regio’s was de politie<br />

van m<strong>en</strong>ing dat er voldo<strong>en</strong>de opvangmogelijkhed<strong>en</strong> war<strong>en</strong> voor slachtoffers, in elf<br />

andere regio’s vond m<strong>en</strong> dat dit niet het geval was <strong>en</strong> in drie regio’s kon de vraag niet<br />

word<strong>en</strong> beantwoord;<br />

- de politie heeft behoefte aan deskundigheidsbevordering, uitwisseling van informatie<br />

<strong>en</strong> afstemming tuss<strong>en</strong> politie, op<strong>en</strong>baar bestuur <strong>en</strong> OM.<br />

15 In april 1998 versche<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eerste versie waaraan informatie uit vijf politieregio’s ontbrak. In de<br />

hier gebruikte tweede versie is ook de informatie uit de vijf rester<strong>en</strong>de regio’s verwerkt.<br />

16 Voor zover bek<strong>en</strong>d zijn de resultat<strong>en</strong> uit deze inv<strong>en</strong>tarisatie niet in de vorm van e<strong>en</strong> rapport<br />

versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. De hier gepres<strong>en</strong>teerde gegev<strong>en</strong>s zijn afkomstig uit <strong>en</strong>kele separate overzicht<strong>en</strong> die<br />

het Bureau NRM verkreeg via het PPM/DNP.<br />

17 ‘T<strong>en</strong> minste’ omdat op het mom<strong>en</strong>t van het onderzoek het jaar 1997 nog niet was afgerond.

126 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Conclusies op basis van de tweede inv<strong>en</strong>tarisatie (1999):<br />

- het aantal operationele onderzoek<strong>en</strong> (lop<strong>en</strong>d <strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>) bedraagt voor de<br />

(inmiddels afgeronde) jar<strong>en</strong> 1997 <strong>en</strong> 1998 tezam<strong>en</strong> 93;<br />

- in vier politieregio’s komt het voor dat onderzoek naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet tactisch<br />

wordt opgepakt;<br />

- in 23 van de 25 politieregio’s is het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in regionale<br />

beleidsplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 15 van deze regio’s heeft het onderwerp ook hoge, of zelfs zeer<br />

hoge prioriteit;<br />

- in 14 regio’s is de politie van m<strong>en</strong>ing dat er voldo<strong>en</strong>de opvangmogelijkhed<strong>en</strong> zijn voor<br />

slachtoffers, in acht vindt m<strong>en</strong> dat dit niet het geval is <strong>en</strong> in drie regio’s kon de vraag<br />

niet beantwoord word<strong>en</strong>.<br />

Conclusies op basis van de derde inv<strong>en</strong>tarisatie (1999/2000):<br />

- het aantal operationele opsporingsonderzoek<strong>en</strong> (lop<strong>en</strong>d <strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>) bedroeg in<br />

1999 106. 18 Over het (op het mom<strong>en</strong>t van de inv<strong>en</strong>tarisatie nog lop<strong>en</strong>de) jaar 2000 zijn<br />

er 78 (lop<strong>en</strong>de <strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong>) opsporingsonderzoek<strong>en</strong> geregistreerd; 19<br />

- in 24 van de 25 politieregio’s is het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in regionale<br />

beleidsplann<strong>en</strong>. In 20 van deze regio’s heeft het onderwerp ook hoge of zeer hoge<br />

prioriteit;<br />

- sinds 1 oktober 1999 zijn in totaal 108 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ‘opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>’ in<br />

de B-17 procedure. In 23 van de 25 politieregio’s word<strong>en</strong> slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel door de politie doorverwez<strong>en</strong> naar hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de instanties. In 22<br />

van deze 23 ‘doorverwijz<strong>en</strong>de regio’s’ verwijst m<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> of mede door naar de STV.<br />

In 18 politieregio’s vindt de politie dat er voldo<strong>en</strong>de opvangmogelijkhed<strong>en</strong> zijn voor<br />

slachtoffers, in vijf regio’s niet <strong>en</strong> in twee regio’s blijft m<strong>en</strong> het antwoord schuldig;<br />

- tuss<strong>en</strong> regio’s bestaan grote verschill<strong>en</strong> in de specifieke afdeling<strong>en</strong> of person<strong>en</strong> die<br />

binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> regio belast zijn met het aandachtsgebied m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Dit kunn<strong>en</strong><br />

bijvoorbeeld zijn (vaak in combinaties): wijkag<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, afdeling<strong>en</strong> jeugd- <strong>en</strong><br />

zed<strong>en</strong>zak<strong>en</strong>, prostitutieteams, teams vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> prostitutie,<br />

vreemdeling<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, regionale rechercheteams <strong>en</strong> afdeling<strong>en</strong> georganiseerde<br />

criminaliteit of zware criminaliteit (ZwaCri), al of niet in sam<strong>en</strong>werking met de<br />

Kmar.<br />

Conclusies op basis van de vierde inv<strong>en</strong>tarisatie (2000/2001):<br />

- het aantal opsporingsonderzoek<strong>en</strong> bedroeg in het jaar 2000 144 <strong>en</strong> in de eerste helft<br />

van 2001 91. 20 Dit is inclusief opsporingsactiviteit<strong>en</strong> voor andere regiokorps<strong>en</strong>. 21<br />

Overig<strong>en</strong>s wordt in het begeleid<strong>en</strong>d schrijv<strong>en</strong> bij de resultat<strong>en</strong> van de inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

terecht opgemerkt dat het aantal opsporingsonderzoek<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> inzicht geeft in de<br />

inzet van e<strong>en</strong> korps, omdat de inv<strong>en</strong>tarisatie ge<strong>en</strong> beeld geeft van de omvang van de<br />

onderzoek<strong>en</strong>;<br />

18 Van twee politieregio’s ontbreekt de informatie.<br />

19 Van één politieregio ontbreekt de informatie.<br />

20 Vier korps<strong>en</strong> leverd<strong>en</strong> hiervoor ge<strong>en</strong> informatie aan.<br />

21 Het is niet ond<strong>en</strong>kbaar dat deze onderzoek<strong>en</strong> ook door de andere korps<strong>en</strong> zijn g<strong>en</strong>oemd,<br />

waardoor er in de inv<strong>en</strong>tarisatie dubbeltelling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn ontstaan.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 127<br />

- in het begeleid<strong>en</strong>d schrijv<strong>en</strong> wordt verder opgemerkt dat er ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidigheid is<br />

over begripp<strong>en</strong> als ‘onderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ <strong>en</strong> ‘plankzak<strong>en</strong>’. Dit betek<strong>en</strong>t dat de<br />

vrag<strong>en</strong> vanuit de verschill<strong>en</strong>de politieregio’s waarschijnlijk op verschill<strong>en</strong>de wijz<strong>en</strong><br />

zijn geïnterpreteerd <strong>en</strong> beantwoord. Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> echter dat de korps<strong>en</strong> voor de twee<br />

onderscheid<strong>en</strong> periodes wel dezelfde definities zijn blijv<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong>, kan<br />

geconcludeerd word<strong>en</strong> dat het aantal onderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel lijkt te zijn<br />

gesteg<strong>en</strong>;<br />

- ook in deze periode geldt dat niet al deze onderzoek<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot vervolging.<br />

Naar aanleiding van de bij de vierde inv<strong>en</strong>tarisatie geconstateerde definitieproblem<strong>en</strong> is<br />

binn<strong>en</strong> het PPM/DNP beslot<strong>en</strong> de inv<strong>en</strong>tarisatiemethodiek aan te pass<strong>en</strong>. 22<br />

De inv<strong>en</strong>tarisaties betreff<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t van invull<strong>en</strong> zowel lop<strong>en</strong>de als afgeslot<strong>en</strong><br />

opsporingsonderzoek<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat zich overlap kan voordo<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de in<br />

verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> opgegev<strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong>. Langer lop<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />

immers in meerdere jar<strong>en</strong> vermeld zijn. In verband hiermee, maar ook in verband met de<br />

al g<strong>en</strong>oemde problem<strong>en</strong> bij de dataverzameling over 1997/1998 <strong>en</strong> het feit dat de<br />

vrag<strong>en</strong>lijst tuss<strong>en</strong>door is aangepast, is het moeilijk de resultat<strong>en</strong> uit de vier onderzoek<strong>en</strong><br />

op alle punt<strong>en</strong> met elkaar te vergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar harde conclusies uit te trekk<strong>en</strong>. Met name<br />

waar het om meer cijfermatige informatie gaat is dat e<strong>en</strong> probleem. Toch kunn<strong>en</strong><br />

voorzichtig de volg<strong>en</strong>de conclusies word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>:<br />

- het aantal opsporingsonderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel lijkt te stijg<strong>en</strong>;<br />

- het onderwerp m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft in de loop van de jar<strong>en</strong> in meer regionale<br />

beleidsplann<strong>en</strong> aandacht gekreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> in meer regio’s hogere prioriteit;<br />

- het komt voor dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> niet word<strong>en</strong> opgepakt of word<strong>en</strong> afgebrok<strong>en</strong>;<br />

- in de loop van de jar<strong>en</strong> is het oordeel van de politie over de opvangmogelijkhed<strong>en</strong><br />

voor slachtoffers positiever geword<strong>en</strong>; in e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>d aantal regio’s wordt die<br />

(getalsmatig) voldo<strong>en</strong>de geacht.<br />

Het onderzoek van de UKO<br />

De Unit K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> Onderzoek (UKO) (voorhe<strong>en</strong> afdeling Onderzoek <strong>en</strong> Analyse: O&A)<br />

van de Nationale Recherche Informatie (NRI) van het KLPD is bezig met e<strong>en</strong> onderzoek<br />

naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel waarbij onder meer de opsporingsonderzoek<strong>en</strong> naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

in de periode 1997 tot <strong>en</strong> met 2000 word<strong>en</strong> geanalyseerd. 23 Doel van het onderzoek is<br />

inzicht verschaff<strong>en</strong> in de verdacht<strong>en</strong> die zich bezig houd<strong>en</strong> met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> in hun<br />

criminele activiteit<strong>en</strong>, om op basis daarvan aanbeveling<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De <strong>rapportage</strong> over dit onderzoek zal begin <strong>2002</strong><br />

verschijn<strong>en</strong>. De afdeling UKO heeft echter al e<strong>en</strong> aantal resultat<strong>en</strong> beschikbaar gesteld<br />

om in de onderhavige <strong>rapportage</strong> op te nem<strong>en</strong>. Dataverzameling t<strong>en</strong> behoeve van dit<br />

onderzoek vindt plaats door middel van a) schriftelijke inv<strong>en</strong>tarisatie onder alle<br />

politieregio’s via de contactfunctionariss<strong>en</strong> uit het PPM/DNP, het IRT NON <strong>en</strong> de Kmar<br />

<strong>en</strong> b) aansluit<strong>en</strong>d dossieronderzoek <strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de interviews met betrekking tot de<br />

22 De werkgroep Info-wat/privacy zoekt in dit verband naar e<strong>en</strong>duidige definities <strong>en</strong> vraagstelling<strong>en</strong>.<br />

23 Aanvankelijk zou alle<strong>en</strong> de periode 1996 tot <strong>en</strong> met 1999 in het onderzoek word<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>. De<br />

onderzoeksperiode werd echter uitgebreid met het jaar 2000 (schriftelijke communicatie Van<br />

Dijk, UKO, 2001).

128 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

zak<strong>en</strong> die voldo<strong>en</strong> aan de volg<strong>en</strong>de twee voorwaard<strong>en</strong>: één of meer slachtoffers hebb<strong>en</strong><br />

aangifte gedaan én één of meer daders zijn aangehoud<strong>en</strong>.<br />

Voor de periode 1997 tot <strong>en</strong> met 1999 is getracht alle opsporingsonderzoek<strong>en</strong> naar<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>. Dit leverde in totaal 83 opsporingsonderzoek<strong>en</strong> op. Dit<br />

is beduid<strong>en</strong>d minder dan de t<strong>en</strong> minste 199 opsporingsonderzoek<strong>en</strong> die de<br />

inv<strong>en</strong>tarisaties van Luykx <strong>en</strong> Van Soest (1999) <strong>en</strong> het Informatie- <strong>en</strong> Analysec<strong>en</strong>trum<br />

M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel (IAM) (2000) opleverd<strong>en</strong> voor deze jar<strong>en</strong> tezam<strong>en</strong>. Het verschil wordt<br />

voor e<strong>en</strong> deel verklaard door het feit dat zich, zoals hierbov<strong>en</strong> vermeld, in de laatste<br />

registraties dubbeltelling<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong> omdat steeds is gevraagd naar lop<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />

afgeslot<strong>en</strong> opsporingsonderzoek<strong>en</strong>. Langer dur<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dus<br />

meermal<strong>en</strong>, in verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong>, zijn g<strong>en</strong>oemd. Verder zou het kunn<strong>en</strong> zijn dat het<br />

UKO-overzicht niet geheel compleet is. Desalniettemin is e<strong>en</strong> nadere typering van de<br />

gesignaleerde opsporingsonderzoek<strong>en</strong> interessant, bijvoorbeeld om zicht te krijg<strong>en</strong> op<br />

ev<strong>en</strong>tuele ‘plankzak<strong>en</strong>’ (zak<strong>en</strong> die om e<strong>en</strong> of andere red<strong>en</strong> niet tactisch word<strong>en</strong> opgepakt)<br />

<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> afgebrok<strong>en</strong>. Tabel 5.1 geeft e<strong>en</strong> overzicht.<br />

Tabel 5.1 Door de UKO geïnv<strong>en</strong>tariseerde onderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (periode 1997 tot <strong>en</strong> met 1999)<br />

Typering onderzoek Aantal<br />

Afgerond 45<br />

Afgebrok<strong>en</strong>/niet opgestart 23<br />

Verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek 5<br />

CIE-onderzoek 1<br />

Onderzoek is naar andere regio gegaan 5<br />

Afgerond op ander delict dan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 2<br />

Onbek<strong>en</strong>d 2<br />

Totaal 83<br />

Van de 83 geïnv<strong>en</strong>tariseerde opsporingsonderzoek<strong>en</strong> in 1997-1999 zijn er in totaal 45<br />

afgerond in de zin dat er verdacht<strong>en</strong> zijn aangehoud<strong>en</strong>. Nogal wat onderzoek<strong>en</strong> (23, dit is<br />

28%) zijn afgebrok<strong>en</strong> of niet opgestart. Het gaat hierbij <strong>en</strong>erzijds om gevall<strong>en</strong> waarbij de<br />

politie, bijvoorbeeld tijd<strong>en</strong>s controles in de prostitutiesector, op m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel stuit,<br />

maar de slachtoffers ge<strong>en</strong> aangifte will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>. Anderzijds gaat het om aangiftes van<br />

slachtoffers waar vervolg<strong>en</strong>s (om wat voor red<strong>en</strong> dan ook) niets mee gedaan is.<br />

Voor de volledige onderzoeksperiode 1997-2000 zijn 81 opsporingsonderzoek<strong>en</strong> die,<br />

met aangifte, hebb<strong>en</strong> geleid tot aanhouding van verdacht<strong>en</strong>, geanalyseerd. In 70% van<br />

deze opsporingsonderzoek<strong>en</strong> gaat het om gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel; in 30%<br />

van de onderzoek<strong>en</strong> om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zonder gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de compon<strong>en</strong>t.<br />

In de 81 opsporingsonderzoek<strong>en</strong> zijn in totaal 521 verdacht<strong>en</strong> aangemerkt. Dit zijn er<br />

gemiddeld iets meer dan zes per opsporingsonderzoek. Hier merkt de onderzoeker<br />

terecht bij op dat het aantal verdacht<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> opsporingsonderzoek natuurlijk mede<br />

afhangt van de inspanning<strong>en</strong> van de politie om alle verdacht<strong>en</strong> op te spor<strong>en</strong>. In veel<br />

opsporingsonderzoek<strong>en</strong> wordt prioriteit gegev<strong>en</strong> aan het opspor<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong> van in<br />

Nederland verblijv<strong>en</strong>de <strong>en</strong>/of operer<strong>en</strong>de verdacht<strong>en</strong>. Verdacht<strong>en</strong> die zich niet in<br />

Nederland begev<strong>en</strong> (vaak ronselaars) blijv<strong>en</strong> in veel onderzoek<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beeld. De<br />

verdacht<strong>en</strong> die wel in beeld zijn gekom<strong>en</strong>, zijn overig<strong>en</strong>s niet allemaal aangehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

niet alle aangehoud<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> is uiteindelijk m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel t<strong>en</strong> laste gelegd.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 129<br />

In totaal hebb<strong>en</strong> in de 81 opsporingsonderzoek<strong>en</strong> 364 slachtoffers aangifte gedaan. Dat<br />

zijn er gemiddeld ruim 4 per onderzoek. In 31 onderzoek<strong>en</strong> war<strong>en</strong> (ook) minderjarige<br />

slachtoffers betrokk<strong>en</strong>.<br />

5.3.2 Vervolging<br />

Inleiding<br />

Om zicht te krijg<strong>en</strong> op de procesgang van zak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zijn analyses verricht op<br />

e<strong>en</strong> subbestand ‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ uit het landelijke databestand OM-data. Dit is e<strong>en</strong> in<br />

1999 door het Parket-G<strong>en</strong>eraal ontwikkeld systeem, dat via het<br />

bedrijfsprocess<strong>en</strong>systeem COMPAS (Communicatiesysteem Op<strong>en</strong>baar Ministerie -<br />

Parket Administratiesysteem) wordt gevoed met informatie uit de 19<br />

arrondissem<strong>en</strong>tsparkett<strong>en</strong>. 24 OM-data bevat gegev<strong>en</strong>s over zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> feit<strong>en</strong>. Met behulp<br />

van OM-data is het mogelijk e<strong>en</strong> beeld te krijg<strong>en</strong> van de procesgang tot het mom<strong>en</strong>t van<br />

ev<strong>en</strong>tueel hoger beroep. Gegev<strong>en</strong>s over e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele hoger beroepfase, die evid<strong>en</strong>t van<br />

belang zijn, ontbrek<strong>en</strong> in dit systeem. 25 De gegev<strong>en</strong>s in OM-data zijn wel betrouwbaar,<br />

maar niet altijd compleet, aldus Van 't Riet (2000) in het eerder g<strong>en</strong>oemde bronn<strong>en</strong>boek.<br />

De in het navolg<strong>en</strong>de gepres<strong>en</strong>teerde gegev<strong>en</strong>s zijn voornamelijk kwantitatief van aard.<br />

Veel van deze gegev<strong>en</strong>s roep<strong>en</strong> allerlei vrag<strong>en</strong> op die alle<strong>en</strong> door bestudering van de<br />

achterligg<strong>en</strong>de dossiers te beantwoord<strong>en</strong> zijn. E<strong>en</strong> dergelijke nadere analyse heeft nog<br />

niet plaats gevond<strong>en</strong>.<br />

Zak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: periode 1995 tot <strong>en</strong> met 2000<br />

In de periode 1995 tot <strong>en</strong> met 2000 zijn bij het OM 756 strafzak<strong>en</strong> ingeschrev<strong>en</strong> waarin<br />

(alle<strong>en</strong> of mede) verd<strong>en</strong>king van het in art. 250ter Sr. omschrev<strong>en</strong> delict aan de orde<br />

was 26 . Het gaat hierbij niet alle<strong>en</strong> om het pleg<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar ook om<br />

medepleg<strong>en</strong>, uitlokking, medeplichtigheid, poging <strong>en</strong> voorbereiding met betrekking tot<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Dit alles inclusief zak<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> latere fase van de procesgang door het<br />

OM zijn geseponeerd <strong>en</strong> zak<strong>en</strong> waarin uiteindelijk in de telastelegging ge<strong>en</strong> verd<strong>en</strong>king<br />

van overtreding van het bepaalde in art. 250ter Sr. is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Het is van belang op te merk<strong>en</strong> dat hier onder e<strong>en</strong> strafzaak wordt verstaan de zaak teg<strong>en</strong><br />

één verdachte. Opsporingsinstanties kunn<strong>en</strong> hun bevinding<strong>en</strong> met betrekking tot<br />

24 Van het Parket-G<strong>en</strong>eraal ontving BNRM overig<strong>en</strong>s ook e<strong>en</strong> databestand m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel uit<br />

COMPAS. Het was de bedoeling dit bestand zelf te analyser<strong>en</strong>. Mede omdat het door BNRM<br />

bestelde data-analyseprogramma Statistical Package for the Social Sci<strong>en</strong>ces (SPSS) lang op zich<br />

liet wacht<strong>en</strong>, maar ook in verband met tijdgebrek, zijn de analyses uiteindelijk verricht door SiBa<br />

(Statistische Informatievoorzi<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> Beleidsanalyse) van het Wet<strong>en</strong>schappelijk Onderzoek- <strong>en</strong><br />

Docum<strong>en</strong>tatiec<strong>en</strong>trum (WODC) op het aldaar aanwezige OM-databestand. OM-data is e<strong>en</strong><br />

complex bestand. Van ’t Riet (2000) wijst erop dat het systeem bevraagd moet word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />

expert op het gebied van het OM <strong>en</strong> de rechtsprek<strong>en</strong>de macht die bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> op de hoogte is van<br />

de wijze waarop in COMPAS geregistreerd wordt. Ook vanuit het Parket-G<strong>en</strong>eraal werd<br />

gewez<strong>en</strong> op de complexiteit van de materie. De deskundigheid <strong>en</strong> ervaring van de SiBamedewerker<br />

in kwestie blek<strong>en</strong> voor BNRM dan ook onmisbaar.<br />

25 Informatie over onherroepelijke vonniss<strong>en</strong> is wel te vind<strong>en</strong> in de Onderzoeks- <strong>en</strong> Beleidsdatabase<br />

Justitiële Docum<strong>en</strong>tatie (OBJD). In het navolg<strong>en</strong>de word<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele gegev<strong>en</strong>s uit OBJD, verkreg<strong>en</strong><br />

door tuss<strong>en</strong>komst van SiBa, gepres<strong>en</strong>teerd.<br />

26 In 1994 war<strong>en</strong> dit er 63, zo blijkt uit de Profeitstudie (Visser c.s., 2000), waarin de t<strong>en</strong> parkette<br />

ingeschrev<strong>en</strong> strafzak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de jar<strong>en</strong> 1994 tot <strong>en</strong> met 1998 word<strong>en</strong> geanalyseerd.

130 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

criminele gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> instur<strong>en</strong> naar het parket. Zo’n proces-verbaal kan betrekking<br />

hebb<strong>en</strong> op meerdere person<strong>en</strong> die ervan word<strong>en</strong> verdacht e<strong>en</strong> strafbaar feit te hebb<strong>en</strong><br />

gepleegd. T<strong>en</strong> parkette vorm<strong>en</strong> de gegev<strong>en</strong>s van diverse betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> meestal één<br />

dossier. Elke verdachte krijgt daarbinn<strong>en</strong> echter e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> parketnummer, waaronder<br />

alle gegev<strong>en</strong>s t<strong>en</strong> behoeve van de strafzaak teg<strong>en</strong> die verdachte word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> (vgl.<br />

Boerman, bijlage E in Visser, Oom<strong>en</strong>s & Boerman, 2000). Deze strafzak<strong>en</strong>, die overig<strong>en</strong>s<br />

meerdere strafbare feit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>, vorm<strong>en</strong> in de onderhavige <strong>rapportage</strong> de<br />

analyse-e<strong>en</strong>heid. Het aantal zak<strong>en</strong> komt dus min of meer overe<strong>en</strong> met het aantal<br />

verdacht<strong>en</strong>. 27<br />

Tabel 5.2 geeft per jaar aan om hoeveel zak<strong>en</strong> het gaat <strong>en</strong> hoeveel van deze zak<strong>en</strong> (mede)<br />

betrekking hebb<strong>en</strong> op minderjarige slachtoffers.<br />

Tabel 5.2 Aantal t<strong>en</strong> parkette geregistreerde zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> aantal zak<strong>en</strong> dat (mede) betrekking heeft op<br />

minderjarige slachtoffers, per jaar<br />

Jaar Aantal t<strong>en</strong> parkette<br />

geregistreerde zak<strong>en</strong><br />

Aantal zak<strong>en</strong> dat (mede)<br />

betrekking heeft op<br />

minderjarige slachtoffers 28<br />

1995 152 16 10%<br />

1996 117 21 18%<br />

1997 116 15 13%<br />

1998 134 17 13%<br />

1999 103 27 26%<br />

2000 134 34 24%<br />

Totaal 756 130 17%<br />

Perc<strong>en</strong>tage zak<strong>en</strong> dat mede<br />

betrekking heeft op<br />

minderjarige slachtoffers<br />

Het aantal geregistreerde zak<strong>en</strong> varieert per jaar. De laatste twee jar<strong>en</strong> is het aantal zak<strong>en</strong><br />

dat (mede) betrekking heeft op minderjarige slachtoffers, toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

In Tabel 5.3 is, wederom per jaar van inschrijving t<strong>en</strong> parkette, weergegev<strong>en</strong> hoeveel<br />

zak<strong>en</strong> bij de verschill<strong>en</strong>de arrondissem<strong>en</strong>tsparkett<strong>en</strong> zijn geregistreerd, alsmede de<br />

rangord<strong>en</strong>ing van parkett<strong>en</strong> naar aantal zak<strong>en</strong>. Daarbij zijn uitsluit<strong>en</strong>d de posities 1 tot <strong>en</strong><br />

met 5 opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. 29<br />

27 Min of meer, want het is mogelijk dat verschill<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> - bijvoorbeeld in verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> -<br />

betrekking hebb<strong>en</strong> op e<strong>en</strong>zelfde verdachte.<br />

28 Het gaat hier zowel om zak<strong>en</strong> met alle<strong>en</strong> minderjarige slachtoffers als om zak<strong>en</strong> met meerder- én<br />

minderjarige slachtoffers.<br />

29 E<strong>en</strong> acc<strong>en</strong>t geeft aan dat het om e<strong>en</strong> gedeelde plaats in de rangord<strong>en</strong>ing gaat.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 131<br />

Tabel 5.3 Aantall<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> per arrondissem<strong>en</strong>tsparket <strong>en</strong> rangord<strong>en</strong>ing, per jaar<br />

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Totaal<br />

Parket<br />

N Rang N Rang N Rang N Rang N Rang N Rang N Rang<br />

Alkmaar - - - 1 10 3’ 4 15<br />

Almelo - 2 12 4’ 9 5’ 4 7 34<br />

Amsterdam 32 2 31 1 12 4’ 17 3 11 2 18 3 121 1<br />

Arnhem 3 2 - 4 4 23 1 36<br />

Ass<strong>en</strong> - 1 - - - - 1<br />

Breda - - 2 20 1’ 6 3 31<br />

D<strong>en</strong> Bosch 7 5 2 11 5 8 7 5’ 2 37<br />

D<strong>en</strong> Haag 23 3 22 2 21 2 20 1’ 12 1 20 2 118 2<br />

Dordrecht - - 3 2 - 3 8<br />

Groning<strong>en</strong> 6 12 4’ 3 9 5’ 7 5’ 13 4 50 4<br />

Haarlem 4 1 3 2 1 4 15<br />

Leeuward<strong>en</strong> 1 4 - 1 7 5’ 3 16<br />

Maastricht 1 5 5’ 15 3 1 5 1 28<br />

Middelburg 2 - 1 - - - 3<br />

Roermond 16 4 16 3 - - 8 4 4 44 5<br />

Rotterdam 44 1 12 4’ 24 1 6 - 8 5’ 94 3<br />

Utrecht 6 5 5’ 3 11 4 10 3’ 8 5’ 43<br />

Zutph<strong>en</strong> 2 2 2 19 2 6 6 4 37<br />

Zwolle 5 - 4 4 5 7 25<br />

Totaal 152 117 116 134 103 134 756<br />

Bij deze tabel wordt nogmaals gewez<strong>en</strong> op het feit dat registratie in OM-data betrekking<br />

heeft op zak<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> individuele verdacht<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> groot aantal zak<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

arrondissem<strong>en</strong>t betek<strong>en</strong>t dus in feite e<strong>en</strong> groot aantal verdacht<strong>en</strong>. Deze kunn<strong>en</strong> naar<br />

vor<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong> uit meerdere kleinschalige opsporingsonderzoek<strong>en</strong>, maar ook uit<br />

<strong>en</strong>kele grotere opsporingsonderzoek<strong>en</strong> waarin er meerdere verdacht<strong>en</strong> war<strong>en</strong>.<br />

De arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Amsterdam <strong>en</strong> D<strong>en</strong> Haag hebb<strong>en</strong> over de hierbov<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong><br />

periode het grootste aantal zak<strong>en</strong>, gevolgd door Rotterdam <strong>en</strong> (op afstand) Groning<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Roermond. Kijkt m<strong>en</strong> echter naar de laatste drie jaar, dan hebb<strong>en</strong> Amsterdam <strong>en</strong> D<strong>en</strong><br />

Haag weer het grootste aantal zak<strong>en</strong>, maar nu gevolgd door Zutph<strong>en</strong>, Arnhem,<br />

Groning<strong>en</strong>, Utrecht <strong>en</strong> Breda, terwijl Rotterdam er slechts <strong>en</strong>kele heeft.<br />

De verschill<strong>en</strong> in aantall<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> per arrondissem<strong>en</strong>t hang<strong>en</strong> ongetwijfeld sam<strong>en</strong> met<br />

verschill<strong>en</strong> in grootte tuss<strong>en</strong> de arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Er zijn echter aanvull<strong>en</strong>de<br />

verklaring<strong>en</strong> mogelijk: de verschill<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> bijvoorbeeld te mak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met<br />

de inspanning<strong>en</strong> <strong>en</strong> de structuur van de aansturing op gebied van opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging, of met het aantal gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel dat zich in e<strong>en</strong> arrondissem<strong>en</strong>t<br />

daadwerkelijk voordoet, wellicht mede in verband met geografische <strong>en</strong><br />

bevolkingsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van het arrondissem<strong>en</strong>t. Betrouwbare informatie hierover<br />

ontbreekt echter, zodat over de werkelijke red<strong>en</strong><strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t slechts vermoed<strong>en</strong>s<br />

geuit kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.

132 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Zoals bij aanvang van deze paragraaf werd aangegev<strong>en</strong>, gaat het om zak<strong>en</strong> waarbij sprake<br />

was van verd<strong>en</strong>king van uitsluit<strong>en</strong>d of mede m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Tabel 5.4 geeft zicht op de<br />

(combinatie van) delict<strong>en</strong> waarvan de person<strong>en</strong> in kwestie werd<strong>en</strong> verdacht. 30<br />

Tabel 5.4 Overzicht van verd<strong>en</strong>king<strong>en</strong> in de in het betreff<strong>en</strong>de jaar t<strong>en</strong> parkette ingeschrev<strong>en</strong> strafzak<strong>en</strong><br />

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Totaal<br />

Verd<strong>en</strong>king N % N % N % N % N % N % N %<br />

Alle<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

(mh)<br />

Mh + crimineleorganisatie<br />

40 26% 42 36% 64 55% 36 27% 37 36% 44 33% 263 35 %<br />

37 24% 11 9% 3 3% 12 9% 14 14% 9 7% 86 11%<br />

Mh + geweld 33 22% 28 24% 19 16% 27 20% 16 16% 14 10% 137 18%<br />

Mh + fraude 1 1% 3 3% 4 3% 4 3% 3 2% 3 2% 18 2%<br />

Mh + delict 4 3% - - 1 1% 2 1% 4 4% 2 1% 13 2%<br />

teg<strong>en</strong> kind<br />

Mh + vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk<br />

delict<br />

Mh + één ander<br />

soort delict<br />

Mh + meerdere<br />

andere<br />

soort<strong>en</strong> delict<strong>en</strong><br />

1 1% 2 2% - - 4 3% - - 6 4% 13 2%<br />

5 3% 5 4% 3 3% 1 1% 2 2% 6 4% 22 3%<br />

31 20% 26 22% 22 19% 48 36% 25 24% 50 37% 202 27%<br />

Onbek<strong>en</strong>d - - - - - - - - 2 2% - - 2 0 %<br />

Totaal 152 100% 117 100% 116 100% 134 100% 103 100% 134 98% 31 756 100%<br />

30 Daarbij word<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de categorieën gehanteerd: 1) Alle<strong>en</strong> (e<strong>en</strong> vorm van) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (art.<br />

250ter Sr.); 2) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in combinatie met deelneming aan e<strong>en</strong> criminele organisatie (art. 140 Sr.);<br />

3) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in combinatie met wat is g<strong>en</strong>oemd bepaalde vorm<strong>en</strong> van geweld. Daartoe zijn<br />

gerek<strong>en</strong>d vorm<strong>en</strong> van zowel fysiek als m<strong>en</strong>taal geweld, zoals opzettelijke wederrechtelijke<br />

vrijheidsberoving <strong>en</strong> gijzeling (art. 282 <strong>en</strong> art. 282a Sr.), m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>roof (art. 278 Sr.), verkrachting<br />

(art. 242 Sr.), feitelijke aanranding van de eerbaarheid (art. 246 Sr.), diverse vorm<strong>en</strong> van ontucht<br />

(artt. 247 Sr. <strong>en</strong> 249 Sr.), overtreding van de Wet Wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Munitie (WWM), bedreiging (art.<br />

285 Sr.), diverse vorm<strong>en</strong> van mishandeling (artt. 300, 302 <strong>en</strong> 303 Sr.), doodslag (art. 287 Sr.) <strong>en</strong><br />

moord (art. 289 Sr.); 4) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in combinatie met vorm<strong>en</strong> van fraude <strong>en</strong> oplichting, zoals valse<br />

reispas (art. 231 Sr.), valsheid in geschrifte (art. 225 Sr.), namak<strong>en</strong> of vervals<strong>en</strong> van geld (art. 208<br />

Sr.), het hebb<strong>en</strong> of uitgev<strong>en</strong> van vals geld (art. 209 Sr.), oplichting (art. 326 Sr.), overtreding<strong>en</strong> van<br />

de Algem<strong>en</strong>e bijstandswet (ABW), meineed (art. 207 Sr.), valse aangifte of valse klacht (art. 188<br />

Sr.), fraude in relatie tot de ziektewet (art. 79 ZW) <strong>en</strong> bigamie (art. 237 Sr.);5) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in<br />

combinatie met delict<strong>en</strong> specifiek teg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> gericht (met uitzondering van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met<br />

minderjarig<strong>en</strong> als slachtoffer), zoals geme<strong>en</strong>schap met kinder<strong>en</strong> jonger dan 16 jaar (art. 245 Sr.),<br />

onttrekking van e<strong>en</strong> minderjarige aan het wettig gezag (art. 279 Sr.), jeugdig<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> of<br />

aanbied<strong>en</strong> voor pornografie (art. 240 Sr.), uitlokk<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> tot ontucht (art. 248ter<br />

Sr.), seksueel binn<strong>en</strong>dring<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> persoon b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> de 12 jaar <strong>en</strong> koppelarij in relatie tot<br />

minderjarig<strong>en</strong> (art. 250 Sr.). Achteraf bezi<strong>en</strong> zijn de categorieën 3 <strong>en</strong> 5 helaas niet duidelijk g<strong>en</strong>oeg<br />

onderscheid<strong>en</strong>: sommige van de delict<strong>en</strong> van seksuele aard teg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> zijn in categorie 3<br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, andere in categorie 5; 6) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in combinatie met delict<strong>en</strong> die met<br />

vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijke aspect<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, zoals m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel (art. 197 Sr.); 7)<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in combinatie met één ander soort delict, niet behor<strong>en</strong>d tot één van de bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde<br />

categorieën, zoals overtreding van de opiumwet (OW), zaaksbeschadiging (art. 350 Sr.), diefstal<br />

(art. 321 Sr.), overtreding<strong>en</strong> van de weg<strong>en</strong>verkeerswet (WVW), huisvredebreuk (art. 138 Sr.),<br />

veroorzaking van brand (art. 157 Sr.) <strong>en</strong> wederspannigheid (art. 180 Sr.); <strong>en</strong> 8) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> in<br />

combinatie met meerdere andere soort<strong>en</strong> delict<strong>en</strong>. Dit kan zijn e<strong>en</strong> combinatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met<br />

meerdere van de hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde delict<strong>en</strong>, <strong>en</strong>/of met meerdere nog weer andere delict<strong>en</strong>.<br />

31 Door afronding sommer<strong>en</strong> de perc<strong>en</strong>tages in deze tabel <strong>en</strong> in andere tabell<strong>en</strong> niet altijd tot 100.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 133<br />

In ruim e<strong>en</strong>derde van de gevall<strong>en</strong> was sprake van verd<strong>en</strong>king van alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

(de eerste rij in de tabel). In 38% van de gevall<strong>en</strong> betrof de verd<strong>en</strong>king m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in<br />

combinatie met één andersoortig delict (rij 2 tot <strong>en</strong> met 7 tezam<strong>en</strong>). Dit was naar<br />

verhouding vaak e<strong>en</strong> vorm van geweld of deelneming aan e<strong>en</strong> criminele organisatie. In<br />

27% van de gevall<strong>en</strong> betrof de verd<strong>en</strong>king m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in combinatie met meerdere<br />

andere soort<strong>en</strong> delict<strong>en</strong> (rij 8 in de tabel).<br />

De verdacht<strong>en</strong><br />

Sekse: de verdacht<strong>en</strong> zijn meestal mann<strong>en</strong>. Per jaar varieerde het aandeel verdacht<strong>en</strong> van<br />

de vrouwelijke sekse van 13% (in 1996) tot 25% (in 2000). 32 In <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong> is de sekse<br />

van de verdachte in OM-data niet bek<strong>en</strong>d.<br />

De leeftijd van de verdacht<strong>en</strong> t<strong>en</strong> tijde van het eerst gepleegde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit waarvan<br />

zij werd<strong>en</strong> verdacht 33 , lag in ruim 80% van de gevall<strong>en</strong> erg<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> 18 tot <strong>en</strong> met 40 jaar<br />

<strong>en</strong> was gemiddeld rond de 30 jaar. 34 In de jar<strong>en</strong> ’95 tot <strong>en</strong> met 2000 war<strong>en</strong> er 26<br />

minderjarige verdacht<strong>en</strong>, waarvan de jongst<strong>en</strong> (in 1995 <strong>en</strong> in 2000) t<strong>en</strong> tijde van het eerst<br />

gepleegde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit 14 jaar oud war<strong>en</strong>. De oudste verdachte was op dat mom<strong>en</strong>t<br />

73 jaar.<br />

Ruim 90% van de verdacht<strong>en</strong> woonde in Nederland. 35 Andere ‘woonland<strong>en</strong>’ war<strong>en</strong><br />

Duitsland (in totaal twaalf keer), België (in totaal neg<strong>en</strong> keer), Hongarije <strong>en</strong> Slowakije<br />

(elk drie keer), alsmede de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong>, de Oekraïne, Griek<strong>en</strong>land, Frankrijk,<br />

Tsjechië, Italië <strong>en</strong> Nigeria (elk e<strong>en</strong> keer). In 20 gevall<strong>en</strong> ontbreekt in OM-data informatie<br />

over het woonland.<br />

Het geboorteland van de verdacht<strong>en</strong> was vaker niet dan wel Nederland. De perc<strong>en</strong>tages<br />

verdacht<strong>en</strong> die in Nederland gebor<strong>en</strong> zijn varieerd<strong>en</strong> van 22% (in 1998) tot 40% (in<br />

1999). 36<br />

Geboorteland<strong>en</strong> die frequ<strong>en</strong>t voorkwam<strong>en</strong> onder de verdacht<strong>en</strong> zijn weergegev<strong>en</strong> in<br />

Tabel 5.5. Daarbij is steeds per jaar van inschrijving t<strong>en</strong> parkette de rangord<strong>en</strong>ing<br />

weergegev<strong>en</strong>, waarbij uitsluit<strong>en</strong>d de posities 1 tot <strong>en</strong> met 5 zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

32 De perc<strong>en</strong>tages bedroeg<strong>en</strong> in de ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> respectievelijk 18, 13, 17, 18, 16 <strong>en</strong> 25%. Er<br />

kan dus niet word<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige toe- of afname van het aandeel vrouw<strong>en</strong> onder<br />

de verdacht<strong>en</strong> over de jar<strong>en</strong>. Wel di<strong>en</strong>t zich de vraag aan of hun relatief grote aandeel in 2000<br />

incid<strong>en</strong>teel is, of het begin van e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>d.<br />

33 Deze nuancering is aangebracht omdat e<strong>en</strong>zelfde persoon van meerdere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit<strong>en</strong> kan<br />

zijn verdacht.<br />

34 Zij war<strong>en</strong> in de ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> gemiddeld respectievelijk 29, 30, 29, 30, 31 <strong>en</strong> 31 jaar oud.<br />

35 De perc<strong>en</strong>tages bedroeg<strong>en</strong> in de ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> respectievelijk 91, 94, 91, 92, 90 <strong>en</strong> 92%.<br />

E<strong>en</strong> redelijk stabiel beeld derhalve.<br />

36 In de ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> was respectievelijk 37,5, 34, 34,5, 22, 40 <strong>en</strong> 28% van de verdacht<strong>en</strong><br />

gebor<strong>en</strong> in Nederland.

134 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Tabel 5.5 Rangord<strong>en</strong>ing geboorteland verdacht<strong>en</strong> naar frequ<strong>en</strong>tie van voorkom<strong>en</strong>, per jaar van inschrijving<br />

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tot. N Tot. Rang<br />

Land<br />

Nederland 1 1 1 1 1 1 245 1<br />

Joegoslavië 2 2 2 2 89 2<br />

Turkije 3 5 2 3 4 57 4<br />

Marokko 4 3 3 3 2 63 3<br />

Hongarije 5 16<br />

Sovjet-Unie 4 5 27<br />

Pol<strong>en</strong> 4 13<br />

Albanië 4 18<br />

Nigeria 5 4 3 36 5<br />

Bulgarije 5 12<br />

Roem<strong>en</strong>ië 5 8<br />

Het overzicht laat, naast e<strong>en</strong> constante eerste plaats voor Nederland als geboorteland <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> redelijk stabiele ‘positie’ van Joegoslavië, Turkije <strong>en</strong> Marokko, bepaalde, meer<br />

tijdgebond<strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan zijn het na 1997 - naar<br />

verhouding - minder vaak voorkom<strong>en</strong> van Hongarije <strong>en</strong> de (voormalige) Sovjet-Unie als<br />

geboorteland <strong>en</strong> de ‘opkomst’ van Nigeria als land van herkomst van verdacht<strong>en</strong> vanaf<br />

1998. Overig<strong>en</strong>s moet voorzichtigheid betracht word<strong>en</strong> bij de interpretatie van deze<br />

tabel. E<strong>en</strong> herkomstland kan op e<strong>en</strong> bepaald mom<strong>en</strong>t hoog scor<strong>en</strong> omdat er diverse, los<br />

van elkaar operer<strong>en</strong>de person<strong>en</strong>, zijn aangehoud<strong>en</strong> of kleinere, onderling niet<br />

gerelateerde criminele netwerk<strong>en</strong> zijn opgerold, waarin verdacht<strong>en</strong> vanuit bepaalde<br />

herkomstland<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>, maar ook omdat er één groter netwerk met meerdere<br />

verdacht<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong>zelfde land van herkomst is opgerold.<br />

De geboorteland<strong>en</strong> van de minderjarige verdacht<strong>en</strong> war<strong>en</strong> Nederland (15 keer), Marokko<br />

(drie keer) <strong>en</strong> Albanië, België, Ghana, Indonesië, Joegoslavië, de Nederlandse Antill<strong>en</strong>,<br />

Soedan <strong>en</strong> Tsjechië (elk e<strong>en</strong> keer).<br />

E<strong>en</strong> wat ander zicht op de achtergrond<strong>en</strong> van de verdacht<strong>en</strong> biedt Tabel 5.6, waarin hun<br />

geboorteland<strong>en</strong> zijn gecategoriseerd naar regio <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s per jaar van registratie<br />

weergegev<strong>en</strong>. Daarbij is gekoz<strong>en</strong> voor de volg<strong>en</strong>de indeling: a) Nederland b) Midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

Oost-Europa 37 c) Turkije <strong>en</strong> Marokko 38 d) Afrika 39 e) Suriname, de Nederlandse Antill<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Indonesië 40 f) Europa overig 41 g) Midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong> Zuid-Amerika 42 h) Azië 43 i) het Midd<strong>en</strong><br />

Oost<strong>en</strong> 44 j) de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> <strong>en</strong> k) onbek<strong>en</strong>d/overig 45 .<br />

37 Het betreft: Albanië, de voormalige DDR, Bulgarije, Hongarije, Joegoslavië, Litouw<strong>en</strong>, Pol<strong>en</strong>,<br />

Roem<strong>en</strong>ië, de voormalige Sovjet-Unie <strong>en</strong> het voormalige Tsjecho-Slowakije.<br />

38 Hiervan is e<strong>en</strong> aparte categorie gemaakt, omdat Nederland in deze land<strong>en</strong> in het verled<strong>en</strong> veel<br />

gastarbeiders wierf.<br />

39 Het betreft: Angola, Ghana, Goudkust, Guinee, de Kaapverdische Eiland<strong>en</strong>, Liberia, Nigeria,<br />

Portugees West-Afrika, Rwanda, Soedan <strong>en</strong> Tunesië.<br />

40 Hiermee zijn de (voormalige) overzeese gebiedsdel<strong>en</strong> waaruit verdacht<strong>en</strong> afkomstig zijn ‘gedekt’.<br />

41 Het betreft: België, Duitsland, Frankrijk, Griek<strong>en</strong>land, Italië, Oost<strong>en</strong>rijk, Portugal <strong>en</strong> Spanje.<br />

42 Het betreft: Arg<strong>en</strong>tinië, Colombia <strong>en</strong> de Dominicaanse Republiek.<br />

43 Het betreft: de Filippijn<strong>en</strong>, Pakistan <strong>en</strong> Thailand.<br />

44 Het betreft: Irak, Iran, Jordanië, Libanon <strong>en</strong> Palestina.<br />

45 Daaronder valt de categorie ‘internationaal gebied’.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 135<br />

Tabel 5.6 Herkomstregio verdacht<strong>en</strong>, per jaar van inschrijving t<strong>en</strong> parkette<br />

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Totaal<br />

Herkomstregio<br />

N % N % N % N % N % N % N %<br />

Nederland 57 38% 40 34% 40 34% 30 22% 41 40% 37 28% 245 32%<br />

Midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

Oost-<br />

Europa<br />

39 26% 37 32% 27 23% 52 39% 29 28% 24 18% 208 28%<br />

Turkije <strong>en</strong><br />

Marokko<br />

27 18% 20 17% 16 14% 21 16% 11 11% 25 19% 120 16%<br />

Afrika 1 1% 8 7% 9 8% 11 8% 13 13% 30 22% 72 10%<br />

Suriname,<br />

Nederlandse<br />

Antill<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong><br />

Indonesië<br />

10 7% 5 4% 4 3% 6 4% 5 5% 13 10% 43 6%<br />

Europa<br />

overig<br />

2 1% 4 4% 8 7% 3 2% 4 4% 3 2% 24 3%<br />

Midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

Z. Amerika<br />

4 2% - - 7 6% 3 2% - - - - 14 2%<br />

Azië 5 3% 2 2% 3 3% 1 1% - - - - 11 1%<br />

M. Oost<strong>en</strong> 1 1% - - 1 1% 2 1% - - 1 1% 5 1%<br />

VS 1 1% - - - - - - - - - - 1 0%<br />

Onbek<strong>en</strong>d/<br />

Overig<br />

5 3% 1 1% 1 1% 5 4% - - 1 1% 13 2%<br />

Totaal 152 101% 117 100% 116 100% 134 99% 103 100% 134 101% 756 101%<br />

Bijna e<strong>en</strong>derde van de verdacht<strong>en</strong> is gebor<strong>en</strong> in Nederland. Meer dan e<strong>en</strong> kwart kwam<br />

oorspronkelijk uit Midd<strong>en</strong>- of Oost-Europa, 16% uit Turkije of Marokko <strong>en</strong> 10% uit<br />

Afrika. Uit de overige herkomstregio’s tezam<strong>en</strong> (rij 5 tot <strong>en</strong> met 11 in de tabel) kwam in<br />

totaal 15% van de verdacht<strong>en</strong>. Het aandeel van verdacht<strong>en</strong> uit Afrika is over de jar<strong>en</strong><br />

langzaam maar zeker wat toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Prev<strong>en</strong>tieve hecht<strong>en</strong>is <strong>en</strong> afhandeling door het OM<br />

In Tabel 5.7 wordt, per jaar van inschrijving t<strong>en</strong> parkette, e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van de<br />

aantall<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> waarin prev<strong>en</strong>tieve hecht<strong>en</strong>is van de verdachte is bevol<strong>en</strong>.<br />

Tabel 5.7 Prev<strong>en</strong>tieve hecht<strong>en</strong>is, per jaar van inschrijving t<strong>en</strong> parkette<br />

1995 1996 1997 1998 1999 2000 Totaal<br />

Prev<strong>en</strong>tieve<br />

Hecht<strong>en</strong>is N % N % N % N % N % N % N %<br />

Ja 120 79% 79 68% 82 71% 111 83% 84 82% 108 81% 584 77%<br />

Nee 30 20% 37 31% 34 28% 23 17% 19 18% 26 19% 169 22%<br />

Onbek<strong>en</strong>d 2 1% 1 1% - - - - - - - - 3 1%<br />

Totaal 152 100% 117 100% 116 99% 134 100% 103 100% 134 100% 756 100%<br />

In ruim driekwart van de gevall<strong>en</strong> zat de verdachte vast op het mom<strong>en</strong>t dat de zaak bij de<br />

rechter werd aangebracht. Daarbij zal het in de meeste gevall<strong>en</strong> gaan om voorlopige<br />

hecht<strong>en</strong>is (te wet<strong>en</strong> bewaring of gevang<strong>en</strong>houding). 46<br />

46 Gevang<strong>en</strong>neming, dat wil zegg<strong>en</strong> door de rechter op de zitting bevol<strong>en</strong> voorlopige hecht<strong>en</strong>is,<br />

wordt niet geregistreerd binn<strong>en</strong> OM-data.

136 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Tabel 5.8 laat zi<strong>en</strong> op welke wijze het OM zak<strong>en</strong> afhandelt. In het voorgaande ging het<br />

telk<strong>en</strong>s om de 756 in de periode 1995 tot <strong>en</strong> met 2000 t<strong>en</strong> parkette ingeschrev<strong>en</strong><br />

strafzak<strong>en</strong>. In Tabel 5.8 <strong>en</strong> in de daarna volg<strong>en</strong>de tabell<strong>en</strong>, gaat het om de 690 in de<br />

periode 1995 tot <strong>en</strong> met de eerste zes maand<strong>en</strong> van 2000 ingeschrev<strong>en</strong> strafzak<strong>en</strong>. 47 Omdat<br />

afhandeling door het OM <strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>ing door de rechtbank in e<strong>en</strong> later jaar plaats kunn<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> dan het jaar van inschrijving t<strong>en</strong> parkette, is het tot dusver gemaakte onderscheid<br />

naar jaar (van inschrijving) in de tabell<strong>en</strong> die de afhandeling <strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>ing betreff<strong>en</strong>, niet<br />

zinvol <strong>en</strong> wordt dan ook niet meer gehanteerd.<br />

Tabel 5.8 Afhandeling door het OM<br />

Afhandeling N %<br />

Dagvaarding 489 71%<br />

Onvoorwaardelijk sepot 158 23%<br />

Overdracht 48 8 1%<br />

Voorwaardelijk sepot 5 1%<br />

Voeging 6 1%<br />

Transactie 1 0%<br />

Onbek<strong>en</strong>d 23 3%<br />

Totaal 690 100%<br />

Dagvaarding is in zak<strong>en</strong> die, in ieder geval op het mom<strong>en</strong>t van registratie, (mede)<br />

betrekking hebb<strong>en</strong> op verd<strong>en</strong>king van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, verreweg de meest frequ<strong>en</strong>t<br />

toegepaste afhandeling.<br />

De aard van de afhandeling is vooral interessant bezi<strong>en</strong> naar de delictcombinatie<br />

waarvan de verdacht<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> verdacht. Tabel 5.9 geeft e<strong>en</strong> totaaloverzicht van de<br />

afhandeling betreff<strong>en</strong>de de in de jar<strong>en</strong> 1995 tot <strong>en</strong> met de eerste helft van 2000<br />

ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong>.<br />

47 De informatie over de afhandeling door het OM <strong>en</strong> de afdo<strong>en</strong>ing door de rechter van de zak<strong>en</strong> die<br />

werd<strong>en</strong> ingeschrev<strong>en</strong> in de tweede helft van het jaar 2000, was te laat beschikbaar om in de<br />

onderhavige <strong>rapportage</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>.<br />

48 Naar e<strong>en</strong> ander arrondissem<strong>en</strong>t of naar het buit<strong>en</strong>land.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 137<br />

Tabel 5.9 Afhandeling door het OM per delictcombinatie<br />

Afhandeling door het OM<br />

OnbeDagvaarOnvoorVoor- Voeging Transactie Over- Totaal<br />

k<strong>en</strong>ddingwaardelijkwaardelijkdracht sepot sepot<br />

Delict(combinatie)<br />

N % N % N % N % N % N % N % N %<br />

Alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

(Mh)<br />

7 3% 109 45% 109 45% 3 1% 5 2% 1 0% 6 3% 240 99%<br />

Mh +<br />

criminele<br />

organisatie<br />

2 2% 63 77% 15 18% 1 1% - - - - 1 1% 82 99%<br />

Mh + geweld 1 1% 108 84% 20 16% - - - - - - - - 129 101%<br />

Mh + fraude 2 12% 14 82% - - - - 1 6% - - - - 17 100%<br />

Mh + delict<br />

teg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong><br />

- - 8 73% 1 9% 1 9% - - - - 1 9% 11 101%<br />

Mh + vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk<br />

delict<br />

1 9% 10 91% - - - - - - - - - - 11 100%<br />

Mh + 1 ander<br />

soort delict<br />

- - 19 95% 1 5% - - - - - - - - 20 100%<br />

Mh +<br />

meerdere<br />

andere soort<strong>en</strong><br />

delict<strong>en</strong><br />

10 6% 158 88% 12 7% - - - - - - - - 180 101%<br />

Totaal 23 3% 489 71% 158 23% 5 1% 6 1% 1 0% 8 1% 690<br />

Uit de tabel blijkt dat verd<strong>en</strong>king van alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (rij 1 in de tabel) ev<strong>en</strong> vaak<br />

leidde tot dagvaarding (kolom 2 van die rij) als tot e<strong>en</strong> (voorwaardelijk) sepot (zie kolom<br />

3 <strong>en</strong> 4 van die rij tezam<strong>en</strong>). Wanneer daar verd<strong>en</strong>king van andere delict<strong>en</strong> bij komt, werd<br />

meestal gedagvaard (rij 2 tot <strong>en</strong> met 8, kolom 2). In in totaal 71% van alle zak<strong>en</strong> waarin<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (alle<strong>en</strong> of mede) e<strong>en</strong> rol speelt, werd gedagvaard (onderste rij, kolom 2) <strong>en</strong><br />

ongeveer e<strong>en</strong> kwart werd (voorwaardelijk of onvoorwaardelijk) geseponeerd (onderste<br />

rij, kolom 3 <strong>en</strong> 4 tezam<strong>en</strong>).<br />

Informatie over het soort sepot <strong>en</strong> de sepotgrond is niet beschikbaar op zaakniveau,<br />

alle<strong>en</strong> op feitniveau. 49 Bij iets meer dan driekwart van de geseponeerde feit<strong>en</strong> 50 gaat het<br />

om e<strong>en</strong> technisch sepot, bij de overige om e<strong>en</strong> beleidssepot. De sepotgrond is bij de<br />

technische sepots in e<strong>en</strong> grote meerderheid van de gevall<strong>en</strong> ‘ge<strong>en</strong> wettig bewijs’, op<br />

afstand gevolgd door ‘t<strong>en</strong> onrechte als verdachte vermeld’ <strong>en</strong> ‘niet ontvankelijk’. Bij<br />

beleidssepots zijn ‘gering aandeel in het feit’ <strong>en</strong> ‘oud feit’ de meest voorkom<strong>en</strong>de<br />

grond<strong>en</strong>.<br />

Overig<strong>en</strong>s is het zo dat in verreweg de meeste van deze zak<strong>en</strong> werd gedagvaard weg<strong>en</strong>s<br />

(alle<strong>en</strong> of onder meer) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In in totaal 23 gevall<strong>en</strong> echter betrof het primair<br />

49 Dat is begrijpelijk, omdat in e<strong>en</strong> zaak verschill<strong>en</strong>de feit<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de grond<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> geseponeerd.<br />

50 Daarbij kan het overig<strong>en</strong>s ook gaan om geseponeerde feit<strong>en</strong> die behor<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> zaak waarin wel<br />

is gedagvaard, bijvoorbeeld voor e<strong>en</strong> tweede m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit, of voor e<strong>en</strong> heel ander delict.

138 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

t<strong>en</strong> laste gelegde in de dagvaarding alle<strong>en</strong> andere feit<strong>en</strong>. 51 In het navolg<strong>en</strong>de blijv<strong>en</strong> deze<br />

23 zak<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beschouwing.<br />

Afdo<strong>en</strong>ing door de rechtbank<br />

In verreweg de meeste gevall<strong>en</strong> (meer dan 90% van de verdacht<strong>en</strong> die voor de rechter<br />

kwam<strong>en</strong>) di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> meervoudige kamer, soms voor de<br />

politierechter (kwam in totaal 13 keer voor in de periode 1995 tot <strong>en</strong> met de eerste helft<br />

van 2000) <strong>en</strong> in <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong> (in diezelfde periode in totaal twee keer) voor de<br />

kinderrechter. Met betrekking tot nogal wat zak<strong>en</strong> (uiteraard vooral de rec<strong>en</strong>ter<br />

geregistreerde zak<strong>en</strong>) is nog niet bek<strong>en</strong>d voor welk soort rechter de zaak zal di<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

Het vonnis is vooral interessant, bezi<strong>en</strong> naar de delictcombinatie in de telastelegging.<br />

Daarbij gaat het overig<strong>en</strong>s uitsluit<strong>en</strong>d om de primair t<strong>en</strong> laste gelegde feit<strong>en</strong>: subsidiair<br />

t<strong>en</strong> laste gelegde feit<strong>en</strong> zijn niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in OM-data. Verder komt het voor dat bij<br />

meerdere primair t<strong>en</strong> laste gelegde feit<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> het eerste feit in OM-data wordt<br />

geregistreerd. Zak<strong>en</strong> waarin het feit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel om welke red<strong>en</strong> dan ook niet is<br />

geregistreerd in OM-data, kunn<strong>en</strong> ook niet gesignaleerd word<strong>en</strong> via OM-data.<br />

Tabel 5.10 geeft e<strong>en</strong> totaaloverzicht van de vonniss<strong>en</strong> in relatie tot de over de jar<strong>en</strong> 1995<br />

tot <strong>en</strong> met de eerste helft van 2000 ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong>. Dit overzicht betreft slechts 390<br />

van de in totaal 489 gedagvaarde verdacht<strong>en</strong> uit de Tabell<strong>en</strong> 5.8 <strong>en</strong> 5.9. De red<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

daarvan zijn - naast het feit dat 23 dagvaarding<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s alle<strong>en</strong> andere feit<strong>en</strong> verder<br />

buit<strong>en</strong> beschouwing zijn gelat<strong>en</strong> - dat zittingsdata nog niet war<strong>en</strong> vastgesteld, zitting<strong>en</strong><br />

nog niet plaats hadd<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>, of vonniss<strong>en</strong> nog niet war<strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong>.<br />

51 Dat laatste gold voor acht gevall<strong>en</strong> die werd<strong>en</strong> geregistreerd in 1995, voor drie gevall<strong>en</strong> uit 1996,<br />

voor ev<strong>en</strong>veel gevall<strong>en</strong> uit 1997, voor zes gevall<strong>en</strong> uit 1998, voor e<strong>en</strong> geval uit 1999 <strong>en</strong> voor twee<br />

gevall<strong>en</strong> die werd<strong>en</strong> geregistreerd in de eerste helft van 2000.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 139<br />

Tabel 5.10 Vonnis per delictcombinatie<br />

Vonnis<br />

Strafoplegging<br />

Vrijspraak OM nietontvankelijk<br />

Ter terechtzitting<br />

gevoegd<br />

Ontslag<br />

van<br />

rechtsvervolging<br />

Dagvaarding<br />

nietig<br />

Totaal<br />

Delict(combinatie)<br />

N % N % N % N % N % N % N %<br />

Alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

(Mh)<br />

104 78% 17 13% 6 4% 4 3% 2 1% 1 1% 134 100%<br />

Mh +<br />

criminele<br />

organisatie<br />

36 88% 5 12% - - - - - - - - 41 100%<br />

Mh + geweld 74 92% 5 6% 1 1% - - - - - - 80 100%<br />

Mh + fraude 15 100% - - - - - - - - - 15 100%<br />

Mh + delict<br />

teg<strong>en</strong><br />

kinder<strong>en</strong><br />

5 100% - - - - - - - - - - 5 100%<br />

Mh + vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk<br />

delict<br />

3 100% - - - - - - - - - - 3 100%<br />

Mh + 1 ander<br />

soort delict<br />

16 89% 1 6% - - 1 6% - - - - 18 101%<br />

Mh +<br />

meerdere<br />

andere<br />

soort<strong>en</strong><br />

delict<strong>en</strong><br />

90 96% 2 2% 1 1% 1 1% - - - - 94 100%<br />

Totaal 343 88% 30 8% 8 2% 6 2% 2 0% 1 0% 390 100%<br />

In e<strong>en</strong> grote meerderheid van de gedagvaarde zak<strong>en</strong> (in totaal 88%) is e<strong>en</strong> straf opgelegd<br />

(onderste rij, kolom 1). In 8% van de zak<strong>en</strong> volgde vrijspraak (onderste rij, kolom 2).<br />

In Tabel 5.11 is per delictcombinatie te zi<strong>en</strong> wat voor (hoofd)straff<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgelegd.<br />

Voorwaardelijke straff<strong>en</strong> die zijn opgelegd in combinatie met e<strong>en</strong> onvoorwaardelijke<br />

straf, zijn vermeld onder de onvoorwaardelijke straf. Het betreft e<strong>en</strong> totaaloverzicht van<br />

de in de jar<strong>en</strong> 1995 tot <strong>en</strong> met de eerste helft van 2000 t<strong>en</strong> parkette ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong><br />

die tot strafoplegging door de rechter hebb<strong>en</strong> geleid (N=343). De perc<strong>en</strong>tages zijn<br />

berek<strong>en</strong>d door de resultat<strong>en</strong> af te zett<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de gegev<strong>en</strong>s uit de eerste kolom van Tabel<br />

5.10.

140 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Tabel 5.11 Opgelegde (hoofd)straff<strong>en</strong> per delictcombinatie<br />

Delict<br />

(Combinatie)<br />

Alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

Onvoorwaardelijkevrijheidsstraf<br />

Onvoorwaardelijkevrijheidsstraf<br />

+<br />

onvoorwaardelijke<br />

geldboete<br />

Werkstraf 52 Onvoorwaardelijke<br />

geldboete<br />

Alle<strong>en</strong><br />

voorwaardelijk<br />

Ge<strong>en</strong><br />

hoofdstraf 53<br />

Totaal<br />

N % N % N % N % N % N % N %<br />

72 69% 4 4% 15 14% 4 4% 5 5% 4 4% 104 100%<br />

(Mh)<br />

Mh +<br />

criminele<br />

organisatie<br />

35 97% - - 1 3% - - - - - - 36 100%<br />

Mh + geweld 70 95% - - 2 3% - - - - 2 3% 74 101%<br />

Mh + fraude 8 53% - - 4 27% - - 2 13% 1 7% 15 100%<br />

Mh + delict<br />

teg<strong>en</strong><br />

kinder<strong>en</strong><br />

4 80% - - 1 20% - - - - - - 5 100%<br />

Mh +<br />

vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk<br />

delict<br />

3 100% - - - - - - - - - - 3 100%<br />

Mh + 1 ander<br />

soort delict<br />

12 75% - - 4 25% - - - - - - 16 100%<br />

Mh +<br />

meerdere<br />

andere<br />

soort<strong>en</strong><br />

delict<strong>en</strong><br />

77 86% 6 7% 6 7% 1 1% - - - - 90 101%<br />

Totaal 281 82% 10 3% 33 10 % 5 1% 7 2% 7 2% 343 100%<br />

In 85% van de zak<strong>en</strong> waarin straff<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgelegd, war<strong>en</strong> dit vrijheidsstraff<strong>en</strong> (in 3%<br />

van de gevall<strong>en</strong> in combinatie met e<strong>en</strong> onvoorwaardelijke geldboete) (laatste rij, kolom 1<br />

<strong>en</strong> 2 tezam<strong>en</strong>) <strong>en</strong> in 10% van de gevall<strong>en</strong> was dit e<strong>en</strong> werkstraf (laatste rij, kolom 3).<br />

Onvoorwaardelijke boetes, alle<strong>en</strong> voorwaardelijke straf of alle<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de straff<strong>en</strong> 54<br />

(of maatregel<strong>en</strong>) werd<strong>en</strong> slechts incid<strong>en</strong>teel opgelegd.<br />

Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat in 71% van de zak<strong>en</strong> door het OM werd<br />

gedagvaard, in 88% van die zak<strong>en</strong> legde de rechter straf op <strong>en</strong> dit was in 82% van de<br />

gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrijheidsstraf.<br />

52 In twee gevall<strong>en</strong> (te wet<strong>en</strong> één dagvaarding waarin m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel tezam<strong>en</strong> met één ander soort<br />

delict t<strong>en</strong> laste was gelegd <strong>en</strong> één betreff<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in combinatie met meerdere andere<br />

soort<strong>en</strong> delict<strong>en</strong>), werd de werkstraf gecombineerd met e<strong>en</strong> onvoorwaardelijke geldboete.<br />

53 Bij zak<strong>en</strong> in de categorie ‘ge<strong>en</strong> hoofdstraf’ kan e<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>de straf zijn opgelegd (bijvoorbeeld<br />

verbeurdverklaring), of e<strong>en</strong> maatregel (bijvoorbeeld TBS).<br />

54 Deze term is <strong>en</strong>igszins misleid<strong>en</strong>d. Ingevolge art. 9 lid 3 Sr. kan echter, in gevall<strong>en</strong> waarin de wet<br />

oplegging toelaat, de rechter volstaan met e<strong>en</strong> ‘bijkom<strong>en</strong>de’ straf.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 141<br />

Voor de twee meest frequ<strong>en</strong>t opgelegde (onvoorwaardelijke) straff<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong> de<br />

(onvoorwaardelijke) vrijheidsstraf <strong>en</strong> de werkstraf, wordt in de navolg<strong>en</strong>de tabell<strong>en</strong> de<br />

omvang aangegev<strong>en</strong>. 55<br />

De duur van de opgelegde vrijheidsstraff<strong>en</strong> varieerde van twee wek<strong>en</strong> tot ti<strong>en</strong> jaar. Tabel<br />

5.12 biedt, per delict(combinatie), e<strong>en</strong> overzicht van het gemiddelde aantal maand<strong>en</strong><br />

onvoorwaardelijke vrijheidsstraf dat werd opgelegd.<br />

Tabel 5.12 Gemiddelde aantal maand<strong>en</strong> onvoorwaardelijke vrijheidsstraf per delictcombinatie<br />

Delict(combinatie) N Gemiddeld aantal maand<strong>en</strong> onvoorwaardelijke<br />

vrijheidsstraf (afgerond op hele maand<strong>en</strong>)<br />

Alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Mh) 76 18<br />

Mh + criminele organisatie 35 25<br />

Mh + geweld 70 31<br />

Mh + fraude 8 18<br />

Mh + delict teg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> 4 32<br />

Mh + vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk delict 3 31<br />

Mh + 1 ander soort delict 12 19<br />

Mh + meerdere andere soort<strong>en</strong> delict<strong>en</strong> 83 32<br />

Het opgelegde aantal ur<strong>en</strong> werkstraf varieerde van 60 tot het wettelijk toegestane<br />

maximum van 240 ur<strong>en</strong>. Tabel 5.13 biedt e<strong>en</strong> overzicht, per delict(combinatie), van het<br />

gemiddelde aantal ur<strong>en</strong> werkstraf dat werd opgelegd.<br />

Tabel 5.13 Gemiddelde aantal ur<strong>en</strong> werkstraf per delictcombinatie<br />

Delict(combinatie) N (Gemiddeld) 56 aantal ur<strong>en</strong> werkstraf<br />

Alle<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Mh) 15 156<br />

Mh + criminele organisatie 1 160<br />

Mh + geweld 2 120<br />

Mh + fraude 4 195<br />

Mh + delict teg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> 1 180<br />

Mh + vreemdeling<strong>en</strong>rechtelijk delict - -<br />

Mh + 1 ander soort delict 4 205<br />

Mh + meerdere andere soort<strong>en</strong> delict<strong>en</strong> 6 220<br />

Ontnemingsvordering<strong>en</strong><br />

Artikel 36e Sr. maakt het mogelijk aan deg<strong>en</strong>e die is veroordeeld weg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> strafbaar<br />

feit, wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel te ontnem<strong>en</strong> (ook wel de Plukze-regeling<br />

g<strong>en</strong>oemd). Het OM kan e<strong>en</strong> vordering tot ontneming van wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong><br />

voordeel 57 tot uiterlijk twee jaar na de uitspraak in eerste aanleg bij de rechtbank<br />

aanhangig mak<strong>en</strong>. Veelal blijkt uit het onderzoek naar de strafbare gedraging(<strong>en</strong>) al of er<br />

voordeel g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> is <strong>en</strong> wat de omvang daarvan is. Als dat niet het geval is, kan e<strong>en</strong><br />

strafrechtelijk financieel onderzoek (sfo) word<strong>en</strong> gestart. Dit moet gestart zijn voordat<br />

55 Gezi<strong>en</strong> het geringe aantal opgelegde geldboetes is het niet erg zinvol daarvan e<strong>en</strong> gemiddelde te<br />

pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Het opgelegde boetebedrag varieerde van fl. 100,- tot fl. 50.000,-.<br />

56 Zowel de delictcombinatie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> deelneming aan e<strong>en</strong> criminele organisatie als de<br />

combinatie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> van de delict<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>, heeft slechts e<strong>en</strong> keer tot e<strong>en</strong><br />

werkstraf geleid. In die beide gevall<strong>en</strong> gaat het derhalve om het daadwerkelijk opgelegde aantal<br />

ur<strong>en</strong> werkstraf.<br />

57 Daarbij gaat het om vermog<strong>en</strong>, alle daarmee verkreg<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daarmee verkreg<strong>en</strong> rev<strong>en</strong>u<strong>en</strong>.

142 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

de strafzaak di<strong>en</strong>t, maar hoeft op dat mom<strong>en</strong>t nog niet afgerond te zijn (Jörg & Kelk,<br />

1998). Om te voorkom<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> verdachte geld of goeder<strong>en</strong> wegsluist, kan reeds bij<br />

verd<strong>en</strong>king van e<strong>en</strong> misdrijf zog<strong>en</strong>aamd conservatoir beslag word<strong>en</strong> gelegd ter fine van<br />

ontneming. De verdachte kan zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermog<strong>en</strong>srecht<strong>en</strong> onder dit beslag niet (meer)<br />

vervreemd<strong>en</strong>, zodat deze bij veroordeling direct kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ‘geplukt’. Ter<br />

voorkoming van vervolging ter ontneming kan m<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> schikking kom<strong>en</strong>.<br />

In 18% van de in de periode 1995 tot <strong>en</strong> met de eerste helft van 2000 ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel waarin e<strong>en</strong> dagvaarding werd uitgebracht, werd e<strong>en</strong> ontnemingsvordering<br />

ingesteld. Dat lijkt op het eerste gezicht niet vaak, maar informatie uit OM-data leert dat<br />

dit in dezelfde periode inzake overtreding van de opiumwet in 11% van de gevall<strong>en</strong><br />

gebeurde. 58 Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is het, voor zak<strong>en</strong> waarvan de uitspraak dateert van minder dan<br />

twee jaar geled<strong>en</strong>, mogelijk dat er nog e<strong>en</strong> sfo loopt <strong>en</strong> dat er alsnog e<strong>en</strong><br />

ontnemingsvordering zal word<strong>en</strong> ingesteld.<br />

Van de meeste ontnemingsvordering<strong>en</strong> is de afloop (nog) niet bek<strong>en</strong>d; van 21 (23%) van<br />

de in totaal 92 ontnemingsvordering<strong>en</strong> wel. Neg<strong>en</strong> keer volgde t<strong>en</strong>uitvoerlegging van de<br />

ontnemingsmaatregel, 59 vijf keer werd de vordering afgewez<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s vijf keer werd<br />

deze ingetrokk<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> keer volgde overdracht van de strafzaak <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> keer<br />

werd op e<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> schikking ingegaan. Over de hoogte van het ontnom<strong>en</strong><br />

voordeel is ge<strong>en</strong> nadere informatie bek<strong>en</strong>d.<br />

Intermezzo<br />

Omdat het - in ieder geval in theorie - d<strong>en</strong>kbaar is dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

vervolgd onder de noemer van delict<strong>en</strong> als slav<strong>en</strong>handel (art. 274 Sr.), m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>roof (art.<br />

278 Sr.) of (voor 1 oktober 2000) bordeelhouderij (het to<strong>en</strong>malige art. 250bis Sr.), is<br />

bezi<strong>en</strong> hoe vaak deze delict<strong>en</strong> (primair) t<strong>en</strong> laste werd<strong>en</strong> gelegd in de periode 1995 tot <strong>en</strong><br />

met de eerste helft van 2000. Dat blijkt voor slav<strong>en</strong>handel drie keer te zijn gebeurd (twee<br />

keer in 1995 <strong>en</strong> e<strong>en</strong> keer in 1998), voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>roof <strong>en</strong> bordeelhouderij niet e<strong>en</strong> keer.<br />

Gevoeglijk kan word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat hetge<strong>en</strong> in de eerste alinea van dit intermezzo<br />

als mogelijkheid werd geopperd, in de praktijk van de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> zeld<strong>en</strong> of nooit is<br />

voorgekom<strong>en</strong>. 60 In de praktijk zijn er geluid<strong>en</strong> dat verd<strong>en</strong>king<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ook<br />

wel onder de, bewijstechnisch e<strong>en</strong>voudiger, noemer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel word<strong>en</strong><br />

58 Schriftelijke informatie van dhr. Gro<strong>en</strong>, SiBa, WODC.<br />

59 De t<strong>en</strong>uitvoerlegging van ontnemingszak<strong>en</strong> neemt de nodige tijd in beslag. Uit e<strong>en</strong> evaluatie van<br />

de ontnemingswetgeving bleek dat van de voor executie vatbare zak<strong>en</strong> die in 1995 aan het<br />

C<strong>en</strong>traal Justitieel Incasso Bureau werd<strong>en</strong> overgedrag<strong>en</strong>, begin 1998 pas krap e<strong>en</strong>derde deel was<br />

afgedaan (Nel<strong>en</strong> & Sabee, 1998).<br />

60 Deze gegev<strong>en</strong>s lijk<strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> in teg<strong>en</strong>spraak met informatie hieromtr<strong>en</strong>t in Visser c.s. (2000),<br />

die voor de periode 1994 tot <strong>en</strong> met 1998 meer van dergelijke zak<strong>en</strong> signaler<strong>en</strong>. Het overzicht van<br />

Visser c.s. heeft echter betrekking op alle telastelegging<strong>en</strong> in zake de desbetreff<strong>en</strong>de delict<strong>en</strong>,<br />

terwijl het in het voorgaande ging om de vraag of de desbetreff<strong>en</strong>de delict<strong>en</strong> wellicht t<strong>en</strong> laste<br />

zoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn gelegd in plaats van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Aanvull<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> vermeld dat<br />

slav<strong>en</strong>handel of m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>roof <strong>en</strong>kele ker<strong>en</strong> t<strong>en</strong> laste is gelegd naast m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Voor slavernij<br />

gebeurde dat in de periode 1995 tot <strong>en</strong> met de eerste helft van 2000 vijf keer (vier keer met<br />

betrekking tot in 1995 ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> keer met betrekking tot e<strong>en</strong> zaak uit 1998), voor<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>roof 20 keer (16 keer met betrekking tot 1998, drie keer met betrekking tot 1999 <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

keer met betrekking tot de eerste helft van 2000).

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 143<br />

vervolgd, of mogelijk ook als separaat zed<strong>en</strong>delict of wederrechtelijke vrijheidsberoving.<br />

Hoe vaak dat gebeurt, is op grond van registratiegegev<strong>en</strong>s niet na te gaan. 61<br />

Hoger beroep<br />

De voorgaande informatie betreft uitsluit<strong>en</strong>d de afdo<strong>en</strong>ing in eerste aanleg.<br />

Van in totaal 329 zak<strong>en</strong> is - met behulp van OM-data - bek<strong>en</strong>d of er hoger beroep is<br />

ingesteld teg<strong>en</strong> het vonnis <strong>en</strong>, zo ja, door wie. In 184 zak<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> beroep ingesteld, in<br />

145 zak<strong>en</strong> wel. Dit gebeurde in 65 gevall<strong>en</strong> door de veroordeelde (na strafoplegging), in<br />

62 gevall<strong>en</strong> door zowel verdachte als OM (in alle gevall<strong>en</strong> na strafoplegging) <strong>en</strong> in 18<br />

gevall<strong>en</strong> door het OM (14 keer na strafoplegging, vier keer na vrijspraak).<br />

OM-data biedt ge<strong>en</strong> informatie over uitsprak<strong>en</strong> in hoger beroep van zak<strong>en</strong> die in eerste<br />

aanleg di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voor de arrondissem<strong>en</strong>tsrechtbank. Informatie over de laatste,<br />

onherroepelijke afdo<strong>en</strong>ing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> is wel te vind<strong>en</strong> in de Onderzoeks<strong>en</strong><br />

Beleidsdatabase Justitiële Docum<strong>en</strong>tatie (OBJD). Deze OBJD bevat e<strong>en</strong> selectie van<br />

gegev<strong>en</strong>s uit het Justitieel Docum<strong>en</strong>tatiesysteem (JDS), e<strong>en</strong> landelijke database waarin de<br />

‘strafblad<strong>en</strong>’ word<strong>en</strong> bijgehoud<strong>en</strong> 62 . In de periode 1997 tot <strong>en</strong> met 2000 zijn er volg<strong>en</strong>s de<br />

OBJD 231 zak<strong>en</strong> door de rechtsprek<strong>en</strong>de macht afgehandeld die t<strong>en</strong> minste e<strong>en</strong> feit<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel omvatt<strong>en</strong>. In 53 van deze zak<strong>en</strong> ging het om e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel feit van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, in de overige 178 zak<strong>en</strong> om meerdere feit<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel of om e<strong>en</strong><br />

combinatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met andere delict<strong>en</strong>, zoals deelneming aan e<strong>en</strong> criminele<br />

organisatie, ontucht <strong>en</strong> verkrachting, valse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, mishandeling <strong>en</strong> poging tot<br />

doodslag, vrijheidsberoving, diefstal, vernieling of vuurwap<strong>en</strong>bezit. Tabel 5.14 geeft<br />

informatie over de laatste afdo<strong>en</strong>ing van deze zak<strong>en</strong>.<br />

Tabel 5.14 Onherroepelijke vonniss<strong>en</strong>, periode 1997 tot <strong>en</strong> met 2000<br />

Feit<strong>en</strong> Afdo<strong>en</strong>ing N %<br />

1 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit Ge<strong>en</strong> (onvoorwaardelijke)<br />

vrijheidsstraf of maatregel<br />

19 8%<br />

1 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit Onvoorwaardelijke vrijheidsstraf<br />

of maatregel<br />

34 15%<br />

Meerdere feit<strong>en</strong><br />

Ge<strong>en</strong> (onvoorwaardelijke)<br />

30 13%<br />

(waaronder<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel)<br />

vrijheidsstraf of maatregel<br />

Meerdere feit<strong>en</strong><br />

Onvoorwaardelijke vrijheidsstraf 148 64%<br />

(waaronder<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel)<br />

of maatregel<br />

Totaal 231 100%<br />

61 Wel kan met betrekking tot het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel word<strong>en</strong> gemeld dat het aantal strafzak<strong>en</strong><br />

met vermelding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel dat werd ingeschrev<strong>en</strong> bij de arrondissem<strong>en</strong>tsparkett<strong>en</strong> in<br />

de periode 1994 tot <strong>en</strong> met 1998 521 bedroeg, teg<strong>en</strong> in totaal 582 strafzak<strong>en</strong> met verd<strong>en</strong>king van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Uit de overzicht<strong>en</strong> in Visser c.s. (2000) blijkt dat er, anders dan bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

in die periode sprake is van ‘e<strong>en</strong> explosieve groei van het aantal strafzak<strong>en</strong> (dan wel verdacht<strong>en</strong>)<br />

inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel’ (Bijlage E, p. 10). Er is sprake van e<strong>en</strong> jaarlijkse stijging die loopt van vier<br />

zak<strong>en</strong> in 1994 naar 222 zak<strong>en</strong> in 1998.<br />

62 Vanaf 1996 zijn in OBJD alle justitiële gegev<strong>en</strong>s opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> die sinds dat jaar met<br />

justitie in aanraking zijn geweest, aangevuld met hun justitiële docum<strong>en</strong>tatie uit de periode<br />

daarvoor. Het systeem is nog in ontwikkeling, k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> aantal technische <strong>en</strong> inhoudelijke<br />

beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gegev<strong>en</strong>s in OBJD moet<strong>en</strong> nog inhoudelijk gevalideerd word<strong>en</strong> (SiBaNet,<br />

bronpagina OBJD).

144 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Uit het overzicht blijkt dat in in totaal 79% van deze zak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onvoorwaardelijke<br />

vrijheidsstraf werd opgelegd. De gemiddelde duur daarvan bedraagt in zak<strong>en</strong> met één<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit 417 dag<strong>en</strong>, dus ruim 13 maand<strong>en</strong> <strong>en</strong> in zak<strong>en</strong> met meerdere feit<strong>en</strong> 841<br />

dag<strong>en</strong>, dus circa 27 maand<strong>en</strong>.<br />

Vergelijking met de uitsprak<strong>en</strong> in (alle<strong>en</strong>) eerste aanleg is niet goed mogelijk, omdat het<br />

bij de daaromtr<strong>en</strong>t gepres<strong>en</strong>teerde gegev<strong>en</strong>s gaat om de in de desbetreff<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

parkette ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong>. De onherroepelijke vonniss<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> uit andere<br />

jar<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is de hier gekoz<strong>en</strong> indeling anders. 63<br />

5.4 Knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong><br />

De knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong> die in deze paragraaf aan de orde kom<strong>en</strong>, zijn met<br />

name ontle<strong>en</strong>d aan bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van het PPM/DNP, bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> met de<br />

contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> met andere sleutelfigur<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> politie<br />

<strong>en</strong> justitie, alsmede aan het symposium dat het Bureau NRM organiseerde.<br />

Plankzak<strong>en</strong><br />

Volg<strong>en</strong>s de aanwijzing<strong>en</strong> van het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal di<strong>en</strong><strong>en</strong> signal<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in ieder geval tot opsporing <strong>en</strong> zo mogelijk tot vervolging te leid<strong>en</strong>.<br />

Sommige zak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel blijv<strong>en</strong> echter bij de politie op de plank ligg<strong>en</strong> (de<br />

voorlopige resultat<strong>en</strong> van het onderzoek door de UKO wijz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> niet te<br />

verwaarloz<strong>en</strong> perc<strong>en</strong>tage). Bureau NRM heeft nog ge<strong>en</strong> diepgaand onderzoek kunn<strong>en</strong><br />

(do<strong>en</strong>) verricht<strong>en</strong> naar de vraag hoe vaak dit voorkomt of naar de oorzak<strong>en</strong> hiervan.<br />

Duidelijk is echter wel dat e<strong>en</strong> besluit tot opsporing <strong>en</strong> vervolging in de meeste gevall<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> afweging inhoudt: e<strong>en</strong> - over het algeme<strong>en</strong> moeilijk <strong>en</strong> tijdrov<strong>en</strong>d -<br />

opsporingsonderzoek inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel betek<strong>en</strong>t dat andere zak<strong>en</strong> noodgedwong<strong>en</strong><br />

blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Door verteg<strong>en</strong>woordigers van zowel politie als OM wordt in dit verband<br />

gewag gemaakt van capaciteitstekort<strong>en</strong>.<br />

Wat mogelijk ook e<strong>en</strong> rol speelt is het feit dat, hoewel er internationaal drie ‘motor<strong>en</strong>’<br />

zijn voor onderzoek naar <strong>en</strong> opsporing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, te wet<strong>en</strong> sch<strong>en</strong>ding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>, georganiseerde criminaliteit <strong>en</strong> zed<strong>en</strong>zorg, in Nederland de invalshoek<br />

van de zed<strong>en</strong>zorg voorop lijkt te staan. Daardoor word<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s OM-functionariss<strong>en</strong>,<br />

voornamelijk kleinere onderzoek<strong>en</strong> gedraaid op districts- of regionaal niveau. In geval<br />

van arrondissem<strong>en</strong>tsoverstijg<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> poging<strong>en</strong> om andere arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

bij het onderzoek te betrekk<strong>en</strong> nogal e<strong>en</strong>s op niets uit, door de al g<strong>en</strong>oemde<br />

capaciteitsproblem<strong>en</strong>. De ontwikkeling in de richting van BRT’s is in dit verband<br />

veelbelov<strong>en</strong>d, al blijkt het in de praktijk niet gemakkelijk om de voor BRT-deelname<br />

bestemde 1% van de politiecapaciteit in de regio’s hiervoor te realiser<strong>en</strong>.<br />

63 In plaats van de eerdere (eig<strong>en</strong>) indeling in uitsluit<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (één of meer feit<strong>en</strong>) versus<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit<strong>en</strong> in combinatie met andere feit<strong>en</strong>, nu dus e<strong>en</strong> (van SiBa afkomstige) indeling<br />

in één m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit versus meerdere feit<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong> meerdere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelfeit<strong>en</strong> of<br />

meerdere feit<strong>en</strong>, waaronder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 145<br />

Bewijsvoering, slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong><br />

Hoewel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ge<strong>en</strong> klachtdelict is, hetge<strong>en</strong> wil zegg<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> aangifte ge<strong>en</strong><br />

voorwaarde is om tot vervolging over te kunn<strong>en</strong> gaan, wijst de praktijk uit dat<br />

verklaring<strong>en</strong> van slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong> van groot belang zijn voor het opsporings- <strong>en</strong><br />

vervolgingsonderzoek. Daarnaast is ook ‘steunbewijs’ niet altijd gemakkelijk te<br />

verkrijg<strong>en</strong>. Het is derhalve, nog afgezi<strong>en</strong> van humanitaire aspect<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> prealabel<br />

probleem dat het in de praktijk voorkomt dat de bewijsgaring inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

wordt bemoeilijkt doordat slachtoffers, op basis van bepaling<strong>en</strong> in de<br />

Vreemdeling<strong>en</strong>wet, spoedig nadat zij word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>, als illegale vreemdeling<br />

word<strong>en</strong> uitgezet. Verder zijn betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> om uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> weinig bereid om<br />

getuig<strong>en</strong>verklaring<strong>en</strong> af te legg<strong>en</strong>. Daarin spel<strong>en</strong> diverse factor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rol: het imago van<br />

de politie is in de land<strong>en</strong> van herkomst veelal erg slecht, waardoor er ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s weinig<br />

vertrouw<strong>en</strong> is in de integriteit van de politie in Nederland. Daders spel<strong>en</strong> daarop in <strong>en</strong><br />

slachtoffers word<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> onder druk gezet. Vaak ook zijn slachtoffers te bang om<br />

aangifte te do<strong>en</strong> of trekk<strong>en</strong> zij, onder druk van dreiging of chantage aan hun adres of aan<br />

het adres van familieled<strong>en</strong>, hun verklaring<strong>en</strong> weer in, of stell<strong>en</strong> die bij in minder<br />

belast<strong>en</strong>de zin. Sommige slachtoffers legg<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> verklaring af of do<strong>en</strong> aangifte, maar<br />

verdwijn<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de B-9 procedure, bijvoorbeeld om te werk<strong>en</strong>, al of niet in de<br />

prostitutie. 64<br />

Bij het Bureau NRM werd<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele mal<strong>en</strong> verd<strong>en</strong>king<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gemeld die<br />

betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> bij de politie niet gemakkelijk kwijt hadd<strong>en</strong> gekund. Zij<br />

hadd<strong>en</strong> bijvoorbeeld, via het algem<strong>en</strong>e telefoonnummer van de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

politieregio, ge<strong>en</strong> contact kunn<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> contactpersoon m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, of<br />

war<strong>en</strong> afgeschrikt door het feit dat zij bij e<strong>en</strong> balie hardop moest<strong>en</strong> meld<strong>en</strong> waarvoor zij<br />

kwam<strong>en</strong>. Dit impliceert dat de drempel naar e<strong>en</strong> politiebureau soms te hoog is, mogelijk<br />

ook voor getuig<strong>en</strong>/tipgevers. Overig<strong>en</strong>s is de beschikbaarheid van getuig<strong>en</strong> veelal e<strong>en</strong><br />

probleem vanwege het vaak transnationale karakter van het delict, maar tev<strong>en</strong>s vanwege<br />

hun ‘vluchtigheid’.<br />

De strafprocedure <strong>en</strong> het feit dat getuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> slachtoffers vaak herhaaldelijk (moet<strong>en</strong>)<br />

word<strong>en</strong> gehoord, is voor h<strong>en</strong> zeer belast<strong>en</strong>d. Daar komt bij dat de medewerking aan<br />

opsporing <strong>en</strong> vervolging de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> op de langere termijn niet veel oplevert: de kans<br />

om na beëindiging van de strafrechtelijke procedure in Nederland te mog<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>, met<br />

e<strong>en</strong> vergunning tot verblijf op humanitaire grond<strong>en</strong>, is zeer klein.<br />

Overig<strong>en</strong>s wordt ook gemeld dat het OM te veel nadruk legt op het belang van e<strong>en</strong><br />

‘aangifte’; volg<strong>en</strong>s verteg<strong>en</strong>woordigers vanuit de politiewereld is ‘aangifte do<strong>en</strong>’ voor<br />

sommige slachtoffers e<strong>en</strong> te grote stap <strong>en</strong> zou het minder bedreig<strong>en</strong>d <strong>en</strong> dus beter zijn<br />

om bij h<strong>en</strong> aan te dring<strong>en</strong> op ‘getuig<strong>en</strong>verklaring<strong>en</strong>’. Dit hoeft in juridisch opzicht ge<strong>en</strong><br />

problem<strong>en</strong> op te lever<strong>en</strong>, want ‘aangifte’ is e<strong>en</strong> begrip uit de praktijk dat in het Wetboek<br />

van Strafvordering niet voorkomt. Het betek<strong>en</strong>t niet meer <strong>en</strong> niet minder dan dat de<br />

politie informatie over e<strong>en</strong> strafbaar feit wordt aangereikt.<br />

Drie andere knelpunt<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd in relatie tot slachtoffers zijn: het gebrek<br />

aan (ter zake kundige) advocat<strong>en</strong> voor slachtoffers, de beperkte beschikbaarheid van<br />

(betrouwbare) tolk<strong>en</strong> die nodig zijn om met slachtoffers te communicer<strong>en</strong> <strong>en</strong> problem<strong>en</strong><br />

betreff<strong>en</strong>de het regel<strong>en</strong> van onderdak voor slachtoffers. Dit is vaak erg moeilijk <strong>en</strong><br />

64 Zoals ook eerder al werd vermeld mog<strong>en</strong> slachtoffers ‘gedur<strong>en</strong>de de B-9 procedure’ niet werk<strong>en</strong>.

146 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

tijdrov<strong>en</strong>d <strong>en</strong> de locatie waar e<strong>en</strong> slachtoffer wordt ondergebracht is soms zo ver weg dat<br />

het de politie veel (reis)tijd kost om het slachtoffer te sprek<strong>en</strong> in het kader van<br />

opsporingsonderzoek.<br />

(Opsporings)bevoegdhed<strong>en</strong><br />

Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s relevant vanuit het oogpunt van bewijsvoering is het feit dat<br />

verteg<strong>en</strong>woordigers van politie <strong>en</strong> OM beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> onduidelijkhed<strong>en</strong> meld<strong>en</strong> in<br />

(opsporings)bevoegdhed<strong>en</strong> die soms belemmer<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong> bij opsporingsonderzoek<br />

inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. E<strong>en</strong> veelg<strong>en</strong>oemd probleem in dit verband is het zog<strong>en</strong>oemde<br />

‘verbod op het doorlat<strong>en</strong> van person<strong>en</strong>’. Op 26 november 1998 werd de motie Rouvoet<br />

di<strong>en</strong>aangaande aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de Tweede Kamer. Deze motie (TK 1998-1999, 25 403,<br />

nr. 30) vermeldt dat de Kamer van m<strong>en</strong>ing is dat het doorlat<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> in de zin van<br />

het lat<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong> van de misdrijv<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel, vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

wederrechtelijke vrijheidsberoving (die word<strong>en</strong> getypeerd als ernstige misdrijv<strong>en</strong> waarbij<br />

de m<strong>en</strong>selijke waardigheid direct in het geding is), nadat zij in het kader van de opsporing<br />

zijn geconstateerd, niet aanvaardbaar is, ook niet met het oog op zwaarweg<strong>en</strong>de<br />

opsporingsbelang<strong>en</strong>. In zijn brief van 12 april 1999 (TK 1998-1999, 25 403, nr. 35) zet de<br />

Minister van Justitie, na over de uitvoering daarvan overleg te hebb<strong>en</strong> gevoerd met het<br />

College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal, uite<strong>en</strong> hoe hij deze motie interpreteert. Naar de<br />

m<strong>en</strong>ing van de minister is er bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (de minister gebruikt de sekse-neutrale<br />

wettelijke typering) <strong>en</strong> wederrechtelijke vrijheidsberoving in alle gevall<strong>en</strong> sprake van<br />

strijdigheid met de m<strong>en</strong>selijke waardigheid. De slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zull<strong>en</strong>, als<br />

gevolg van de voltooiing van dit misdrijf, kom<strong>en</strong> te verker<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> situatie die<br />

onver<strong>en</strong>igbaar is met de m<strong>en</strong>selijke waardigheid, waarteg<strong>en</strong> zij beschermd moet<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>. Bezi<strong>en</strong> vanuit dat belang mag dan ook nooit overwog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> af te zi<strong>en</strong> van<br />

aanhouding. In geval van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel kan er in het kader van e<strong>en</strong> belang<strong>en</strong>afweging<br />

naar de m<strong>en</strong>ing van de minister uit oogpunt van opsporing wel e<strong>en</strong> andere keuze word<strong>en</strong><br />

gemaakt. Ondanks het verzoek daartoe van de minister had ge<strong>en</strong> van de fracties in de<br />

Tweede Kamer behoefte met de minister over deze brief van gedacht<strong>en</strong> te wissel<strong>en</strong>.<br />

Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> moet derhalve word<strong>en</strong> dat de Kamer heeft ingestemd met voormelde<br />

interpretatie door de minister (TK 1998-1999, 26 269, nrs. 4-5).<br />

Waar er t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel nog e<strong>en</strong> beperkte uitzonderingsmogelijkheid is<br />

gelat<strong>en</strong> op het verbod op doorlat<strong>en</strong>, is dit verbod t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel dus<br />

absoluut geformuleerd. Met andere woord<strong>en</strong>: bij verd<strong>en</strong>king van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel mag er<br />

nimmer word<strong>en</strong> doorgelat<strong>en</strong> in de zin van het lat<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong> van het delict. 65 Zelfs<br />

zwaarweg<strong>en</strong>de opsporingsbelang<strong>en</strong>, ter tracering <strong>en</strong> aanhouding van leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> organisatie <strong>en</strong> het achterhal<strong>en</strong> van de structurele werkwijze, kunn<strong>en</strong> hier niet<br />

leid<strong>en</strong> tot opheffing van die verplichting. Dit leidt in sommige gevall<strong>en</strong> tot vroeg- of zelfs<br />

voortijdig moet<strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong>, waardoor breder opsporingsonderzoek naar organisator<strong>en</strong>,<br />

leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> achterligg<strong>en</strong>de werkwijze kan word<strong>en</strong> gefrustreerd. Belangrijke<br />

(pot<strong>en</strong>tiële) verdacht<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op deze wijze aan aanhouding ontkom<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> ander voorbeeld betreft de beperking<strong>en</strong> die er zijn met betrekking tot het kunn<strong>en</strong><br />

registrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwissel<strong>en</strong> van informatie over mogelijke daders van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

over pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers, die wordt verkreg<strong>en</strong> op het snijvlak van toezicht <strong>en</strong><br />

65 De vraag dringt zich op hoe dit ‘verbod’ zich verhoudt tot het eerder in deze paragraaf beschrev<strong>en</strong><br />

f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van de plankzak<strong>en</strong>.

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 147<br />

voorbereid<strong>en</strong>de opsporing. 66 Deze registratie <strong>en</strong> uitwisseling zijn van groot belang, mede<br />

omdat de ervaring leert dat slachtoffers vaak niet lang op dezelfde plek werk<strong>en</strong>. Het<br />

landelijke slachtoffervolgsysteem, dat onlangs is ontwikkeld, voorziet naar verwachting<br />

dan ook in e<strong>en</strong> behoefte waar het registratie van <strong>en</strong> uitwisseling van informatie over<br />

mogelijke slachtoffers betreft. Het systeem is inmiddels in <strong>en</strong>kele politieregio’s in<br />

gebruik g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De regio’s hebb<strong>en</strong> elk e<strong>en</strong> aantal politiefunctionariss<strong>en</strong> geautoriseerd<br />

om gegev<strong>en</strong>s in het systeem in te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> het systeem te raadpleg<strong>en</strong>. Vooralsnog zijn<br />

dit met name functionariss<strong>en</strong> die van do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met de prostitutiecontroles. Het is de<br />

vraag of <strong>en</strong> hoe uit andere bronn<strong>en</strong> afkomstige informatie over mogelijke slachtoffers<br />

(bijvoorbeeld restinformatie uit opsporingsonderzoek met betrekking tot andere<br />

strafbare feit<strong>en</strong>), ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in het systeem zal word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Ook met betrekking tot de in Hoofdstuk 2 behandelde id<strong>en</strong>tificatieplicht zijn er in de<br />

praktijk problem<strong>en</strong>. Deze houd<strong>en</strong> verband met het feit dat de id<strong>en</strong>tificatieplicht slechts<br />

e<strong>en</strong> bevoegdheid omvat om naar e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificatiebewijs te vrag<strong>en</strong>, zonder plicht tot het<br />

drag<strong>en</strong> of ton<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dergelijk bewijs, zodat de bevoegdheid in de praktijk niet veel<br />

betek<strong>en</strong>t. Vanuit De Rode Draad komt overig<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> ander bezwaar naar vor<strong>en</strong> in relatie<br />

tot de id<strong>en</strong>tificatieplicht: deze “lijkt in de plaats te kom<strong>en</strong> van de in 1997 door de<br />

Registratiekamer afgekeurde politieregistratie van de beroepsgroep van prostituees.…<br />

De nieuwe maatregel is bedoeld als maatregel teg<strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong> die illegal<strong>en</strong> te werk<br />

stell<strong>en</strong>, maar treft vooral prostituees” (De Rode Draad, 2001, p. 12). Volg<strong>en</strong>s de<br />

Coördinatie Positieverbetering Prostituees 67 zoud<strong>en</strong> (legale) prostituees “uit angst<br />

geconfronteerd te word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> vorm van politieregistratie niet (meer) vrijuit signal<strong>en</strong><br />

over bed<strong>en</strong>kelijke praktijk<strong>en</strong>” doorgev<strong>en</strong> aan de politie (Brief aan onder andere de<br />

Minister van Justitie, d.d. 26 maart 2001).<br />

De wetstekst<br />

De huidige redactie van het m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel 250a Sr. wordt door het OM, vanuit het<br />

oogpunt van telastelegging, gecompliceerd gevond<strong>en</strong>. Anders ook dan onder het oude<br />

artikel 250ter Sr., lijkt niet meer te kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> volstaan met de kwalificatie<br />

‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’. Art. 250a Sr. bevat meerdere bestanddel<strong>en</strong> die in de telastelegging<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de feitelijke beschrijving toegelicht. Dit leidt tot zeer<br />

uitgebreide telastelegging<strong>en</strong>. Ook e<strong>en</strong> term als ‘misbruik van uit feitelijke verhouding<strong>en</strong><br />

voortvloei<strong>en</strong>d overwicht’ vraagt om e<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>zetting van feitelijke condities die e<strong>en</strong><br />

telastelegging kwetsbaar kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> uit bewijsoogpunt.<br />

Het is voorts niet duidelijk of de redactie van art. 250a Sr. het afzonderlijk t<strong>en</strong> laste legg<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> poging tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel juridisch nog mogelijk maakt. Het artikel lijkt zodanig<br />

te zijn geredigeerd dat, in lijn met eerdere jurisprud<strong>en</strong>tie van de Hoge Raad, e<strong>en</strong> poging<br />

het voltooide delict oplevert. Ook de tekst in de Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van het<br />

College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal (1999) bouwt hierop voort. In de daarbij behor<strong>en</strong>de<br />

Bijlage 1 wordt namelijk gesteld dat het voor de voltooiing van het delict niet vereist is dat<br />

het slachtoffer daadwerkelijk in de prostitutie belandt. Hoewel de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

passage (wat verdwaald) is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> onder de paragraaf over minderjarige<br />

66 Wel is het zo dat slachtoffers die word<strong>en</strong> aangemeld voor de B-9 (voorhe<strong>en</strong> B-17) regeling,<br />

word<strong>en</strong> geregistreerd bij de IND.<br />

67 Hierin zijn de Rode Draad, de Mr. de Graafstichting <strong>en</strong> het Prostitutie Informatiec<strong>en</strong>trum (PIC)<br />

verteg<strong>en</strong>woordigd.

148 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

slachtoffers, is deze, gezi<strong>en</strong> de bijna gelijkluid<strong>en</strong>de tekst van de verschill<strong>en</strong>de<br />

strafbepaling<strong>en</strong> onder art. 250a, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van meerderjarig<strong>en</strong> van<br />

toepassing. In de praktijk blijkt het echter wel voor te kom<strong>en</strong> dat voor poging wordt<br />

vervolgd <strong>en</strong> berecht.<br />

Afstemming <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<br />

Ondanks de inspanning<strong>en</strong> om tot meer onderlinge afstemming <strong>en</strong> uniformiteit te kom<strong>en</strong>,<br />

zijn er, zowel bij de politie als bij het OM, grote verschill<strong>en</strong> in de organisatie <strong>en</strong> wijze van<br />

aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelonderzoek<strong>en</strong>.<br />

Sam<strong>en</strong>werking is door de opstellers van het Protocol Vrouw<strong>en</strong>handel (Verhees & Holla,<br />

1994) niet t<strong>en</strong> onrechte het kernbegrip g<strong>en</strong>oemd bij de bestrijding van vrouw<strong>en</strong>handel<br />

c.q. m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Sam<strong>en</strong>werking heeft weliswaar op veel plekk<strong>en</strong> beleidsprioriteit,<br />

maar deze is binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> instanties op veel punt<strong>en</strong> voor verbetering vatbaar. Zo is<br />

er op politi<strong>en</strong>iveau weliswaar e<strong>en</strong> goed lop<strong>en</strong>d overleg van contactfunctionariss<strong>en</strong> of<br />

korpsprojectleiders m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (te wet<strong>en</strong> PPM/DNP), dat over het algeme<strong>en</strong> druk<br />

wordt bezocht, maar ontbrek<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele regio’s daar bijna stelselmatig. Voorts verloopt de<br />

sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> bijvoorbeeld de politie <strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het OM <strong>en</strong> de<br />

Immigratie- <strong>en</strong> Naturalisatiedi<strong>en</strong>st (IND) niet optimaal: m<strong>en</strong> weet elkaar niet altijd te<br />

vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> is over <strong>en</strong> weer veelal onvoldo<strong>en</strong>de geïnformeerd. Verder vond er tot voor kort<br />

weinig (structurele) uitwisseling van informatie <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> plaats tuss<strong>en</strong><br />

contactofficier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onderling. 68 Met de komst van de landelijk officier, die<br />

e<strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong>de rol heeft, zal dit naar verwachting verander<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ander voorbeeld is<br />

het feit dat het Bureau Info & Analyse aan de Gr<strong>en</strong>s (van de Kmar) op Schiphol vaak over<br />

(operationele) informatie beschikt die van belang kan zijn voor politiekorps<strong>en</strong>.<br />

Doorspel<strong>en</strong> van deze informatie aan de korps<strong>en</strong> verloopt ev<strong>en</strong>wel niet altijd gemakkelijk.<br />

Internationale sam<strong>en</strong>werking verloopt zelfs erg moeizaam. Dit heeft deels te mak<strong>en</strong> met<br />

het feit dat de buit<strong>en</strong>landse autoriteit<strong>en</strong> niet altijd dezelfde belang<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> als de<br />

Nederlandse. Ook het gebrek aan uniforme regelgeving in (West-)Europa op het terrein<br />

van opsporingsbevoegdhed<strong>en</strong> speelt daarin e<strong>en</strong> rol. Internationale rechtshulpverdrag<strong>en</strong><br />

zijn e<strong>en</strong> belangrijke stap op weg naar harmonisatie van politiële bevoegdhed<strong>en</strong>, maar ze<br />

regel<strong>en</strong> niet alles. Schalk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Pronk (2001) gev<strong>en</strong> bijvoorbeeld aan dat het nieuwe<br />

Europees Rechtshulp Verdrag (ERV, 2000) <strong>en</strong>kele specifieke vorm<strong>en</strong> van<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de bevoegdhed<strong>en</strong> regelt, zoals het verhoor van verdacht<strong>en</strong>, getuig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> deskundig<strong>en</strong> (per video- of telefoonconfer<strong>en</strong>tie), gecontroleerde aflevering, infiltratie<br />

<strong>en</strong> het aftapp<strong>en</strong> van telecommunicatie, maar dat tal van kwesties, zoals deals met<br />

criminel<strong>en</strong>, op Europees vlak ong<strong>en</strong>ormeerd blijv<strong>en</strong>.<br />

Ook t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de vervolging kan de internationale context van veel<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>. Als voorbeeld kan word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd de<br />

buit<strong>en</strong>landse handelaar/transporteur of andere handlanger, die e<strong>en</strong> slachtoffer, op weg<br />

naar Nederland, in e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land verkracht of mishandelt. E<strong>en</strong> dergelijk feit<strong>en</strong>complex<br />

levert bevoegdheidsproblem<strong>en</strong> op voor de Nederlandse rechterlijke macht. 69 In dit<br />

68 In 2001 werd dit hiaat tijdelijk <strong>en</strong>igszins ondervang<strong>en</strong> door de drie OM-bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> die BNRM<br />

initieerde.<br />

69 E<strong>en</strong> praktische oplossing kan, in e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel geval waarin de Nederlandse rechter reeds<br />

rechtsmacht toekomt voor het hoofdfeit, zijn dergelijke feit<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> de verdachte deze bek<strong>en</strong>t,<br />

ad informandum aan de telastelegging toe te voeg<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t echter wel dat daarmee deze

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 149<br />

verband zijn de ontwikkeling<strong>en</strong> rond de oprichting van Eurojust interessant. Hierover<br />

meer in paragraaf 5.5.2.<br />

Overige knelpunt<strong>en</strong><br />

Ontneming van wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel is in de praktijk om verschill<strong>en</strong>de<br />

red<strong>en</strong><strong>en</strong> moeilijk te realiser<strong>en</strong>. Voor het OM is het over het algeme<strong>en</strong> nog wel mogelijk -<br />

zij het vaak zeer tijdrov<strong>en</strong>d - om te achterhal<strong>en</strong> om wat voor bedrag<strong>en</strong> het gaat, maar de<br />

opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong> veelal direct naar het buit<strong>en</strong>land, alwaar ze moeilijk of in het<br />

geheel niet meer te tracer<strong>en</strong> zijn, laat staan te ontnem<strong>en</strong>. Problem<strong>en</strong> die zich daarbij<br />

voordo<strong>en</strong> zijn beperkte of ontbrek<strong>en</strong>de bevoegdhed<strong>en</strong>, onduidelijkheid over of<br />

onmogelijkheid om de juiste person<strong>en</strong> of instanties te tracer<strong>en</strong>, gebrek aan medewerking<br />

in het land in kwestie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> moeizaam verloop van rogatoire commissies.<br />

In sommige gevall<strong>en</strong> wordt afgezi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> - op de dader gerichte -<br />

ontnemingsvordering om het slachtoffer te ontzi<strong>en</strong>, bijvoorbeeld wanneer is te voorzi<strong>en</strong><br />

dat dit zou leid<strong>en</strong> tot extra druk op <strong>en</strong> bedreiging van familie van e<strong>en</strong> slachtoffer in het<br />

land van herkomst.<br />

Het OM noemt tev<strong>en</strong>s als knelpunt het feit dat de B-9 regeling door de verdediging van<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verdachte person<strong>en</strong> veelal naar vor<strong>en</strong> wordt gebracht als ‘de B-9<br />

worst’, waarmee wordt bedoeld dat de door de regeling gebod<strong>en</strong> faciliteit<strong>en</strong> dermate<br />

aantrekkelijk zoud<strong>en</strong> zijn dat daarmee verklaring<strong>en</strong> van getuig<strong>en</strong> ‘gekocht’ zoud<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Zie over de (on)aantrekkelijkheid van de B-9 regeling ook de<br />

Hoofdstukk<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 6.<br />

Vanuit het OM wordt voorts naar vor<strong>en</strong> gebracht dat het soms moeite kost de rechter te<br />

overtuig<strong>en</strong> van het schrijn<strong>en</strong>de karakter van gedwong<strong>en</strong> prostitutie. In dit verband werd<br />

tev<strong>en</strong>s opgemerkt dat in ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel arrondissem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> speciale kamer belast is met de<br />

behandeling van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong>, terwijl zulks de deskundigheid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van dit<br />

specifieke delict zou kunn<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>. Op ressortelijk niveau is, voor zover bek<strong>en</strong>d,<br />

slechts bij één Hof e<strong>en</strong> speciale kamer aangewez<strong>en</strong> voor de behandeling van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong>. Gelet op de bijzondere verwikkeling<strong>en</strong> die zich bij de behandeling<br />

van deze zak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong>, met name bij de afweging van verdragsrechtelijk<br />

beschermde belang<strong>en</strong> van verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> slachtoffers als getuig<strong>en</strong>, verdi<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> dergelijke<br />

‘conc<strong>en</strong>tratie’ de voorkeur.<br />

5.5 Internationale ontwikkeling<strong>en</strong><br />

5.5.1 Europol<br />

Europol is de Europese rechtshandhavingsorganisatie die t<strong>en</strong> doel heeft de effectiviteit te<br />

bevorder<strong>en</strong> van het optred<strong>en</strong> van, <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong>, de bevoegde instanties<br />

van de lidstat<strong>en</strong> van de Europese Unie met betrekking tot het voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong><br />

van terrorisme, de illegale handel in verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van ernstige<br />

internationaal georganiseerde misdaad. Europol heeft als taak e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke bijdrage te<br />

(vaak ook ernstige) feit<strong>en</strong> ‘<strong>en</strong> passant’ word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de berechting <strong>en</strong> zich niet alsnog<br />

elders voor separate berechting l<strong>en</strong><strong>en</strong> (het ne bis in idem-beginsel).

150 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

lever<strong>en</strong> aan de rechtshandhavingsacties van de Europese Unie teg<strong>en</strong> georganiseerde<br />

misdaad, in het bijzonder wat betreft de criminele organisaties die erbij betrokk<strong>en</strong> zijn<br />

(Europol Informatiefolder, 2000). Europol heeft ge<strong>en</strong> operationele <strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>de<br />

bevoegdhed<strong>en</strong> (zie hierover Schalk<strong>en</strong> & Pronk, 2001), maar functioneert veeleer als<br />

verzamelpunt <strong>en</strong> doorgeefluik van informatie, die door haar wordt gecompileerd <strong>en</strong><br />

geanalyseerd. In de uitvoering van haar tak<strong>en</strong> is Europol ondersteun<strong>en</strong>d aan de nationale<br />

bevoegde instanties in door h<strong>en</strong> uitgevoerd opsporingsonderzoek.<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> behoorde, tezam<strong>en</strong> met onder meer illegale immigratie, van meet af aan<br />

tot het mandaat van Europol 70 <strong>en</strong> wordt aangepakt binn<strong>en</strong> de Illegal Immigration &<br />

Human Beings Group, waar de Unit Trafficking in Human Beings deel van uitmaakt. Per 1<br />

januari 1999 werd de oorspronkelijk gehanteerde definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel uitgebreid<br />

met kinderporno, 71 maar gedwong<strong>en</strong> arbeid anders dan seksuele exploitatie, maakt (nog)<br />

ge<strong>en</strong> deel uit van het werkterrein van Europol. De verwachting is dat dit, mede gezi<strong>en</strong> de<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Europese Unie met betrekking tot de gehanteerde<br />

definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, spoedig zal verander<strong>en</strong>. 72 Daarvoor is ev<strong>en</strong>wel toestemming<br />

van de Europese Raad nodig. Europol hoopt zelf op termijn op e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> mandaat<br />

t<strong>en</strong>einde bevoegdheidskwesties te voorkom<strong>en</strong>. Dit mandaat zou de georganiseerde<br />

criminaliteit moet<strong>en</strong> beslaan. 73<br />

Binn<strong>en</strong> Europol zijn er ge<strong>en</strong> afzonderlijke afdeling<strong>en</strong> die zich bezighoud<strong>en</strong> met<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voor seksuele exploitatie, illegale immigratie of kinderporno. Wel word<strong>en</strong><br />

voor deze onderwerp<strong>en</strong> aparte expert-bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> georganiseerd. Zo organiseert<br />

Europol jaarlijks e<strong>en</strong> ‘expertmeeting on trafficking in human beings for the purpose of<br />

sexual exploitation’. Het Bureau NRM neemt als toehoorder deel aan het niet-beslot<strong>en</strong><br />

gedeelte van deze bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />

Jaarlijks stelt de Unit Trafficking in Human Beings de al eerder in deze <strong>rapportage</strong><br />

g<strong>en</strong>oemde Trafficking in Human Beings G<strong>en</strong>eral Situation Reports (GSR’s) op. Doel van<br />

deze GSR’s is zowel algem<strong>en</strong>e als specifieke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring op het terrein van de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de lidstat<strong>en</strong> vast te legg<strong>en</strong>. Dit gebeurt aan de hand van<br />

e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> strami<strong>en</strong> van te behandel<strong>en</strong> onderwerp<strong>en</strong>, dat in de g<strong>en</strong>oemde<br />

expertmeetings wordt besprok<strong>en</strong>. De kandidaat-lidstat<strong>en</strong>, die ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in de<br />

expertmeetings verteg<strong>en</strong>woordigd zijn, lever<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bijdrage aan deze GSR’s. In 2001<br />

70 Overe<strong>en</strong>komst tot oprichting van e<strong>en</strong> Europese Politiedi<strong>en</strong>st (Europol-overe<strong>en</strong>komst),<br />

Publicatieblad C 316, d.d. 27 november 1995. <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> werd to<strong>en</strong> gedefinieerd als het<br />

onderwerp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> persoon aan de feitelijke <strong>en</strong> wederrechtelijke macht van andere person<strong>en</strong><br />

door gebruik te mak<strong>en</strong> van geweld of bedreiging met geweld dan wel door misbruik te mak<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> gezagsverhouding of van misleiding, met name t<strong>en</strong>einde zich bezig te houd<strong>en</strong> met de<br />

exploitatie in de prostitutie van die andere persoon, vorm<strong>en</strong> van uitbuiting <strong>en</strong> seksueel geweld t<strong>en</strong><br />

aanzi<strong>en</strong> van minderjarig<strong>en</strong> of met de handel in afgestane kinder<strong>en</strong>.<br />

71 Besluit van de Raad van 3 december 1998, Publicatieblad C 026, d.d. 30 januari 1999. Aan<br />

bov<strong>en</strong>vermelde definitie werd toe toegevoegd: “Deze vorm<strong>en</strong> van uitbuiting omvatt<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

de productie van, de handel in <strong>en</strong> de verspreiding van pornografisch materiaal dat afbeelding<strong>en</strong><br />

van kinder<strong>en</strong> bevat.”<br />

72 Aldus mondelinge informatie van de heer B. Clarberg van de Trafficking in Human Beings Unit.<br />

73 Europol zal in de nabije toekomst wellicht wat verandering<strong>en</strong> ondergaan (zie Ontwerpbesluit<strong>en</strong><br />

Unie-Verdrag; notitie Europol - stand van zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> toekomstverwachting<strong>en</strong>, Tweede Kamer,<br />

vergaderjaar 2001-<strong>2002</strong>, 23 490, nr. 219).

5 opsporing <strong>en</strong> vervolging 151<br />

versche<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> Crime Assessm<strong>en</strong>t betreff<strong>en</strong>de Trafficking of Human Beings into the<br />

European Union (Europol, 2001).<br />

5.5.2 Eurojust<br />

E<strong>en</strong> van de expon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het eerder geschetste beleid van de Europese Unie ter<br />

versterking van de politiële <strong>en</strong> justitiële sam<strong>en</strong>werking in strafzak<strong>en</strong> is de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

oprichting van Eurojust. Onder de oorspronkelijke b<strong>en</strong>aming Eurojustice nam<br />

Nederland het initiatief tot organisatie van e<strong>en</strong> grote confer<strong>en</strong>tie in Noordwijkerhout,<br />

waaraan Procureurs-G<strong>en</strong>eraal <strong>en</strong> officier<strong>en</strong> van justitie uit de land<strong>en</strong> van de Europese<br />

Unie <strong>en</strong> de kandidaat-lidstat<strong>en</strong> deelnam<strong>en</strong>. De confer<strong>en</strong>tie vond plaats van 3-5 juni 1998<br />

<strong>en</strong> had tot doel te kom<strong>en</strong> tot concrete plann<strong>en</strong> voor de oprichting van wat op termijn e<strong>en</strong><br />

Europees op<strong>en</strong>baar ministerie zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Deze plann<strong>en</strong> zijn nadi<strong>en</strong> verder<br />

uitgewerkt <strong>en</strong> op de Europese Raad in Tampere (op 15 <strong>en</strong> 16 oktober 1999) is<br />

overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> dat teg<strong>en</strong> het einde van 2001 e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>heid di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> opgericht.<br />

Deze e<strong>en</strong>heid, met de naam Eurojust, is bedoeld als middel om het hoofd te bied<strong>en</strong> aan<br />

de gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de georganiseerde criminaliteit in e<strong>en</strong> ruimte waarin vrij verkeer<br />

geldt. Hoewel de precieze structuur <strong>en</strong> opbouw van Eurojust nog niet vaststaan, <strong>en</strong> ook<br />

over de concrete tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> nog overe<strong>en</strong>stemming bereikt moet word<strong>en</strong>, is<br />

wel reeds e<strong>en</strong> aantal contour<strong>en</strong> van deze e<strong>en</strong>heid geschetst (Mededeling van de<br />

Commissie inzake de oprichting van Eurojust d.d. 22.11.2000, COM(2000) 746).<br />

Duidelijk is dat Eurojust e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale, coördiner<strong>en</strong>de rol moet gaan vervull<strong>en</strong> op het<br />

niveau van de nationale vervolgingsinstanties, t<strong>en</strong>einde de bestrijding van de (ernstige)<br />

georganiseerde criminaliteit te versterk<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat Eurojust - op e<strong>en</strong> nog nader<br />

te bepal<strong>en</strong> wijze - de eig<strong>en</strong>lijke coördinatie tuss<strong>en</strong> de nationale opsporingsinstanties<br />

moet gaan vergemakkelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> strafrechtelijke onderzoek<strong>en</strong> in zak<strong>en</strong> van<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de georganiseerde criminaliteit moet gaan ondersteun<strong>en</strong>. Het is<br />

nadrukkelijk de bedoeling dat deze taak verder gaat dan het <strong>en</strong>kel zijn van e<strong>en</strong><br />

docum<strong>en</strong>tatie- <strong>en</strong> informatiec<strong>en</strong>trum, dat op e<strong>en</strong> abstract niveau van advies di<strong>en</strong>t.<br />

Eurojust moet e<strong>en</strong> actieve bijdrage kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan individuele strafrechtelijke<br />

onderzoek<strong>en</strong> van voornoemde aard, ev<strong>en</strong>wel zonder dat deze e<strong>en</strong>heid<br />

noodzakelijkerwijs de zelfstandige bevoegdheid moet hebb<strong>en</strong> om onderzoek<strong>en</strong> in te<br />

leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong>, of om geme<strong>en</strong>schappelijke onderzoeksteams op te richt<strong>en</strong>.<br />

Voorts zal Eurojust de mogelijkheid moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> om aanbeveling<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> aan de<br />

nationale vervolgingsinstanties, zal het verplicht<strong>en</strong>de verzoek<strong>en</strong> om inlichting<strong>en</strong> tot h<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal het automatisch op de hoogte gehoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

over de stand van zak<strong>en</strong> in gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de strafzak<strong>en</strong>. Om zijn tak<strong>en</strong> adequaat uit<br />

te kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>, wordt voorzi<strong>en</strong> dat Eurojust toegang moet hebb<strong>en</strong> tot nationale straf<strong>en</strong><br />

procedureregisters <strong>en</strong> inzagebevoegdheid moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in strafdossiers.<br />

Mutatis mutandis di<strong>en</strong><strong>en</strong> deze uitgangspunt<strong>en</strong> ook toegepast te word<strong>en</strong> in de<br />

betrekking<strong>en</strong> van Eurojust met Europol. Eurojust zal beschouwd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als de<br />

justitiële teg<strong>en</strong>hanger van Europol, hetge<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dat Eurojust de activiteit<strong>en</strong> van<br />

Europol moet ondersteun<strong>en</strong> door coördinatie van vervolgingsactiviteit<strong>en</strong>. Om te kunn<strong>en</strong><br />

coördiner<strong>en</strong> zal Eurojust gebruik moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van door Europol verzamelde <strong>en</strong><br />

beschikbaar gestelde gegev<strong>en</strong>s.<br />

Vanwege de aard van de toe te del<strong>en</strong> tak<strong>en</strong> zal Eurojust gaan bestaan uit nationale<br />

officier<strong>en</strong> van justitie, rechters of politieambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gelijkwaardige<br />

bevoegdheid. Zij zull<strong>en</strong> zijn onderworp<strong>en</strong> aan het nationale recht van de lidstaat van

152 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

herkomst <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> hun bevoegdhed<strong>en</strong> dan ook aan het nationale recht ontl<strong>en</strong><strong>en</strong>. Door<br />

deze constructie wordt de nationale soevereiniteit gerespecteerd, hetge<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wel<br />

betek<strong>en</strong>t dat de kans<strong>en</strong> op succes ook word<strong>en</strong> verminderd. M<strong>en</strong> zal namelijk wederom<br />

aangewez<strong>en</strong> zijn op de bereidheid tot sam<strong>en</strong>werking, waarbij het naast elkaar bestaan<br />

van vijfti<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de system<strong>en</strong> van opsporing <strong>en</strong> vervolging, met ev<strong>en</strong>veel<br />

verschill<strong>en</strong> in bevoegdhed<strong>en</strong>, ongetwijfeld e<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor zal blijk<strong>en</strong> te zijn. In<br />

de uitvoering van zijn tak<strong>en</strong> zal Eurojust di<strong>en</strong><strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> met zowel het Europees<br />

Justitieel Netwerk als met Europol.<br />

Nu m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met zoveel woord<strong>en</strong> wordt g<strong>en</strong>oemd in de paragraaf met betrekking<br />

tot de politiële <strong>en</strong> justitiële sam<strong>en</strong>werking in het Verdrag betreff<strong>en</strong>de de Europese Unie,<br />

zal Eurojust op termijn tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> rol gaan spel<strong>en</strong> op dit terrein. Omdat dit initiatief<br />

ev<strong>en</strong>wel nog in de kinderscho<strong>en</strong><strong>en</strong> staat <strong>en</strong> uitwerking behoeft, is nog niet geheel te<br />

overzi<strong>en</strong> wat daarvan de concrete invloed zal zijn. Wel is nu reeds duidelijk dat Eurojust,<br />

ondanks zijn beperking<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> belangrijk instrum<strong>en</strong>t zal zijn in de strijd teg<strong>en</strong> de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het Bureau NRM zal de ontwikkeling<strong>en</strong> op dit terrein dan ook op de voet<br />

volg<strong>en</strong>. 74<br />

74 In de begroting van het Ministerie van Justitie voor het jaar <strong>2002</strong> werd aangekondigd dat Eurojust<br />

in de loop van <strong>2002</strong> van start zal gaan. Dit vloeit voort uit besluitvorming di<strong>en</strong>aangaande tijd<strong>en</strong>s<br />

de JBZ-raad van 27 <strong>en</strong> 28 september 2001. Bij besluit van de Europese Raad van 28 februari <strong>2002</strong><br />

(Pb. EG 6.3.<strong>2002</strong> L63/1) is Eurojust inmiddels opgericht. Het besluit bevat onder meer de<br />

doelstelling<strong>en</strong>, tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong> van Eurojust. Deze informatie is niet in de onderhavige<br />

<strong>rapportage</strong> verwerkt. E<strong>en</strong> definitief besluit over de vestigingsplaats van Eurojust is nog niet<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Daarover zal op e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de EU-top beslot<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties<br />

6.1 Inleiding<br />

Zoals in Hoofdstuk 4 werd beschrev<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vaak erg<br />

veel meegemaakt. Ze zijn uitgebuit, bedreigd, veelal fysiek <strong>en</strong> seksueel mishandeld <strong>en</strong><br />

berooid. De meest<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dan ook behoefte aan zowel psychische als<br />

materiële ondersteuning. Sommige slachtoffers krijg<strong>en</strong> hulp van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit hun directe<br />

omgeving, zoals familie of vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Veel slachtoffers - met name deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die uit het<br />

buit<strong>en</strong>land kom<strong>en</strong> - hebb<strong>en</strong> echter niemand om op terug te vall<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn afhankelijk van<br />

het professionele hulpverl<strong>en</strong>ingscircuit.<br />

Hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vergt specifieke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />

vaardighed<strong>en</strong>. Er zijn raakvlakk<strong>en</strong> met de opvang <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers van<br />

seksueel geweld, maar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelslachtoffers vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> doelgroep met ook geheel<br />

eig<strong>en</strong> karakteristiek<strong>en</strong>. Zo zijn de meeste buit<strong>en</strong>landse slachtoffers onbek<strong>en</strong>d met de<br />

Nederlandse cultuur, zij sprek<strong>en</strong> de Nederlandse taal niet, hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onzekere<br />

verblijfsstatus, hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> dagbesteding <strong>en</strong> kom<strong>en</strong> niet in aanmerking voor reguliere<br />

huisvesting. Daarnaast hebb<strong>en</strong> zij juridische ondersteuning nodig vanwege hun<br />

slachtofferschap <strong>en</strong> hun ev<strong>en</strong>tuele rol als getuige c.q. b<strong>en</strong>adeelde partij in e<strong>en</strong><br />

strafrechtelijke procedure, of (daarmee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d) als eis<strong>en</strong>de partij in e<strong>en</strong> civiele<br />

procedure, gericht op het verkrijg<strong>en</strong> van schadevergoeding.<br />

Hulpverl<strong>en</strong>ing is e<strong>en</strong> breed begrip waaronder in dit geval prev<strong>en</strong>tie, opvang <strong>en</strong><br />

begeleiding in Nederland <strong>en</strong> begeleiding bij de ev<strong>en</strong>tuele terugkeer naar het land van<br />

herkomst word<strong>en</strong> verstaan. Diverse Nederlandse organisaties bied<strong>en</strong> hulp. De<br />

voornaamste soort<strong>en</strong> hulp zijn: voorlichting aan risicogroep<strong>en</strong> (prev<strong>en</strong>tie), psychische<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing, materiële hulpverl<strong>en</strong>ing, het gev<strong>en</strong> van onderdak,<br />

gezondheidsvoorlichting, gezondheidszorg, juridische advisering, algem<strong>en</strong>e<br />

informatieverstrekking <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte begeleiding van slachtoffers bij de terugkeer naar het<br />

land van herkomst.<br />

In paragraaf 6.2 wordt aandacht besteed aan het hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod binn<strong>en</strong><br />

Nederland op het terrein van de zorg aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De Stichting<br />

Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV) speelt daarin landelijk e<strong>en</strong> belangrijke coördiner<strong>en</strong>de rol.<br />

E<strong>en</strong> deel van het hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod is georganiseerd in zog<strong>en</strong>aamde regionale<br />

integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. 1 Deze integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tot doel de sam<strong>en</strong>werking<br />

tuss<strong>en</strong> lokale organisaties op dit terrein te int<strong>en</strong>siver<strong>en</strong> <strong>en</strong> te reguler<strong>en</strong>.<br />

Na e<strong>en</strong> beschrijving van de STV (§ 6.2.1) <strong>en</strong> de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> (§ 6.2.2), wordt<br />

stilgestaan bij <strong>en</strong>kele instanties die zich specifiek richt<strong>en</strong> op de hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong><br />

voorlichting aan minderjarige (pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (§ 6.2.3),<br />

alsmede bij <strong>en</strong>kele overige hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> (§ 6.2.4).<br />

1 Voor regionale sam<strong>en</strong>werking voor opvang <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

word<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> lande verschill<strong>en</strong>de term<strong>en</strong> gebruikt. In de onderhavige <strong>rapportage</strong> word<strong>en</strong> al deze<br />

sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> aangeduid als integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>.

154 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Niet alle instelling<strong>en</strong> die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn<br />

‘aangeslot<strong>en</strong>’ bij de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet alle instelling<strong>en</strong> meld<strong>en</strong> contact<strong>en</strong> met<br />

slachtoffers bij de STV (Van Dijk & De Savornin Lohman, 2000). Om (wat meer) zicht te<br />

krijg<strong>en</strong> op de aantall<strong>en</strong> slachtoffers waar het om gaat, werd e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie gehoud<strong>en</strong><br />

onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties die mogelijk contact zoud<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Voor zover de resultat<strong>en</strong> betrekking<br />

hebb<strong>en</strong> op de hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers, word<strong>en</strong> zij in paragraaf 6.3 gepres<strong>en</strong>teerd.<br />

De opzet van de inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> die betrekking hebb<strong>en</strong> op de slachtoffers<br />

zelf, zijn in Hoofdstuk 4 aan de orde geweest.<br />

Vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> in paragraaf 6.4 <strong>en</strong>kele organisaties beschrev<strong>en</strong> die zich bezig<br />

houd<strong>en</strong> met prostitutievraagstukk<strong>en</strong>, of die kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschouwd als<br />

belang<strong>en</strong>organisaties voor prostituees, exploitant<strong>en</strong>, <strong>en</strong>/of prostituant<strong>en</strong> (klant<strong>en</strong> van<br />

prostituees). Deze organisaties spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol in de prostitutiebranche <strong>en</strong><br />

zijn, bijvoorbeeld door het gev<strong>en</strong> van voorlichting <strong>en</strong> door deel te nem<strong>en</strong> aan diverse<br />

overlegsituaties, ook actief in de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In deze paragraaf wordt<br />

ook aandacht besteed aan <strong>en</strong>kele organisaties die opkom<strong>en</strong> voor de recht<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> strijd<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> seksuele uitbuiting van h<strong>en</strong>.<br />

Tot slot wordt in paragraaf 6.5 ingegaan op knelpunt<strong>en</strong> die zich voordo<strong>en</strong> in de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers <strong>en</strong> bij de behartiging van hun belang<strong>en</strong>.<br />

Voor het terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het algeme<strong>en</strong>, maar voor de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> in het bijzonder, geldt dat er nogal<br />

e<strong>en</strong>s verandering<strong>en</strong> plaats vind<strong>en</strong>. In dit hoofdstuk is getracht, op grond van onder meer<br />

jaarverslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> rapport<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> correct beeld van de situatie te schets<strong>en</strong>. Verandering<strong>en</strong><br />

na begin september 2001 zijn daarin over het algeme<strong>en</strong> niet meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, maar het is<br />

niet uitgeslot<strong>en</strong> dat zich ook daarvoor ontwikkeling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voorgedaan die in deze<br />

tekst niet zijn verwerkt.<br />

6.2 Het hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod in Nederland<br />

6.2.1 De Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel<br />

De STV vindt haar oorsprong in 1982, to<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> uit Derde Wereldbeweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit<br />

vrouw<strong>en</strong>beweging<strong>en</strong> e<strong>en</strong> werkgroep vormd<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> prostitutietoerisme <strong>en</strong><br />

vrouw<strong>en</strong>handel. E<strong>en</strong> van de eerste activiteit<strong>en</strong> van deze werkgroep was e<strong>en</strong> protestactie<br />

op Schiphol, gericht teg<strong>en</strong> georganiseerde seksreiz<strong>en</strong> naar Thailand. In 1983 vond in<br />

Rotterdam de Global Feminist Workshop to Organize Against Traffic in Wom<strong>en</strong> plaats.<br />

Vrouw<strong>en</strong> uit 24 land<strong>en</strong>, waaronder vrouw<strong>en</strong> uit de hierbov<strong>en</strong> vermelde werkgroep,<br />

kwam<strong>en</strong> daar bije<strong>en</strong> <strong>en</strong> legd<strong>en</strong> de basis voor e<strong>en</strong> internationaal netwerk teg<strong>en</strong><br />

gedwong<strong>en</strong> prostitutie <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong> van seksuele slavernij van vrouw<strong>en</strong>. Geringe<br />

bek<strong>en</strong>dheid met de praktijk<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong>handel, het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> effectief<br />

bestrijdingsbeleid <strong>en</strong> het ontbrek<strong>en</strong> van specifieke hulp- <strong>en</strong><br />

ondersteuningsmogelijkhed<strong>en</strong> voor verhandelde vrouw<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> aanleiding tot de<br />

oprichting van de STV in 1987. De Stichting zou aanzett<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> goed<br />

beleid voor de opvang van slachtoffers van vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> effectief<br />

bestrijdingsbeleid (Wijers, 1988). De STV werd aanvankelijk gefinancierd door het

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 155<br />

Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid (SoZaWe) (emancipatiezak<strong>en</strong>), later<br />

door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong> Sport (VWS).<br />

Tot 1992 war<strong>en</strong> de belangrijkste activiteit<strong>en</strong> van de STV: pass<strong>en</strong>de zorg bied<strong>en</strong> aan<br />

(vermoedelijke) slachtoffers van vrouw<strong>en</strong>handel, zichtbaar mak<strong>en</strong> van het verschijnsel<br />

vrouw<strong>en</strong>handel, in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de aard <strong>en</strong> omvang ervan <strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong> van<br />

maatschappelijke <strong>en</strong> politieke bewustwording op dit gebied (Van Dijk & De Savornin<br />

Lohman, 2000).<br />

In 1992 is beslot<strong>en</strong> de ondersteuning van slachtoffers zoveel mogelijk te integrer<strong>en</strong> in<br />

reguliere hulp- <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Om dit te kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> heeft de<br />

Stichting regionale integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> opgezet. De STV hield de c<strong>en</strong>trale regie in<br />

hand<strong>en</strong>, maar de daadwerkelijke opvang <strong>en</strong> begeleiding van de slachtoffers vond plaats<br />

binn<strong>en</strong> de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> heeft na verloop van tijd<br />

zelf de (regionale) regie op zich g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

De STV richt zich nu met name op:<br />

- aanmelding, registratie <strong>en</strong> zorgcoördinatie;<br />

- activiteit<strong>en</strong> in relatie tot de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>;<br />

- training <strong>en</strong> voorlichting;<br />

- beleidsbeïnvloeding;<br />

- internationale activiteit<strong>en</strong>.<br />

Deze werkgebied<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hieronder nader toegelicht.<br />

Aanmelding, registratie <strong>en</strong> zorgcoördinatie<br />

De STV wordt sinds 1999 expliciet in de Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire (aanvankelijk in<br />

hoofdstuk B-17, nu in hoofdstuk B-9) g<strong>en</strong>oemd als het orgaan dat belast is met de<br />

c<strong>en</strong>trale aanmelding, plaatsing <strong>en</strong> landelijke registratie van slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 2 Deze circulaire verplicht politiekorps<strong>en</strong> om alle door h<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong><br />

(vermoedelijke) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bij de Stichting te meld<strong>en</strong>. Daarnaast<br />

heeft de STV met niet-politiële instanties, zoals hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong>, advocat<strong>en</strong>,<br />

Stichting De Opbouw 3 <strong>en</strong> de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>, afsprak<strong>en</strong> gemaakt over onder meer<br />

aanmelding <strong>en</strong> registratie van slachtoffers. Aanmelding<strong>en</strong> van slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kom<strong>en</strong> dan ook op verschill<strong>en</strong>de wijz<strong>en</strong> bij de Stichting terecht.<br />

Aanmelders zijn, naast de politie: opvanghuiz<strong>en</strong>, advocat<strong>en</strong>, slachtoffers zelf,<br />

veldwerkorganisaties/gezondheidswerkers, jeugdhulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

particulier<strong>en</strong>.<br />

Tot op hed<strong>en</strong> gebeurde de registratie handmatig. In de jaarverslag<strong>en</strong> van de STV blijft de<br />

cijfermatige informatie over slachtoffers mede daardoor in sommige jar<strong>en</strong> beperkt tot<br />

hun aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> nationaliteit<strong>en</strong>. De overige geregistreerde gegev<strong>en</strong>s zijn echter wel van<br />

groot belang om e<strong>en</strong> zo compleet mogelijk beeld te kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> van het verschijnsel<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> daarmee pot<strong>en</strong>tieel ook e<strong>en</strong> belangrijke<br />

informatiebron voor de jaarlijkse <strong>rapportage</strong>s van het Bureau NRM. Om die red<strong>en</strong> is<br />

over de inhoud van de registratie <strong>en</strong> de wijze van registrer<strong>en</strong> overleg gezocht met in<br />

2 Hoewel de naam van de Stichting anders doet vermoed<strong>en</strong>, verle<strong>en</strong>t de STV ook hulp <strong>en</strong> bijstand<br />

aan mannelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

3 Stichting De Opbouw, per 1 januari <strong>2002</strong> Stichting Nidos g<strong>en</strong>aamd, is door het Ministerie van<br />

Justitie aangewez<strong>en</strong> als landelijke voogdij-instelling voor alle<strong>en</strong>staande minderjarige asielzoekers.

156 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

eerste instantie de STV <strong>en</strong> in tweede instantie de STV <strong>en</strong> haar fusiepartner, de Federatie<br />

Opvang (hierover meer, later in deze paragraaf). Vervolg<strong>en</strong>s is, in nauw overleg tuss<strong>en</strong> de<br />

STV, het Ministerie van Justitie <strong>en</strong> het Bureau NRM, gewerkt aan de inhoudelijke<br />

voorbereiding van e<strong>en</strong> nieuw, geautomatiseerd registratiesysteem. Het systeem wordt op<br />

dit mom<strong>en</strong>t gebouwd, het zal begin <strong>2002</strong> word<strong>en</strong> getest <strong>en</strong> naar verwachting in de loop<br />

van <strong>2002</strong> operationeel word<strong>en</strong>.<br />

De STV heeft ook e<strong>en</strong> taak in het bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van zorgvraag <strong>en</strong> -aanbod. Dit<br />

gebeurt via haar helpdesk. De Stichting beperkt zich hierbij tot het vervull<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

‘schakelfunctie’; de hulp aan slachtoffers wordt verle<strong>en</strong>d door de verschill<strong>en</strong>de<br />

sam<strong>en</strong>werkingspartners in de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. Via deze helpdesk doet de STV ook<br />

aan consultatie.<br />

De integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong><br />

In 1992, to<strong>en</strong> de STV de eerstelijnshulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

steeds meer wilde gaan lokaliser<strong>en</strong> bij de reguliere hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong>, is er e<strong>en</strong><br />

plan ontwikkeld om in alle regio’s in Nederland integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> op te zett<strong>en</strong>,<br />

waardoor er e<strong>en</strong> landelijk dekk<strong>en</strong>d hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod zou ontstaan. De STV zou<br />

daarin e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale rol vervull<strong>en</strong> <strong>en</strong> het was de bedoeling dat de STV-medewerkers hun<br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> uit zoud<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> naar de lokale netwerk<strong>en</strong>.<br />

Binn<strong>en</strong> de netwerk<strong>en</strong> draagt e<strong>en</strong> zorgcoördinator zorg voor adequate sam<strong>en</strong>werking<br />

tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ers. Door advisering <strong>en</strong> aansturing van<br />

de deelnemers aan het integrati<strong>en</strong>etwerk zorgt de zorgcoördinator er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voor dat<br />

elk slachtoffer de b<strong>en</strong>odigde zorg (op maat) krijgt.<br />

In de praktijk kan de zorgcoördinatie op twee manier<strong>en</strong> vorm krijg<strong>en</strong>: deze wordt<br />

overgedrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk, of blijft bij de STV. Gezi<strong>en</strong> de to<strong>en</strong>ame van het<br />

aantal bij de STV aangemelde slachtoffers - van 166 in 1995 tot 341 in 2000 - geeft de STV<br />

de voorkeur aan de eerste variant. 4<br />

In 1993 startte e<strong>en</strong> eerste pilot-integrati<strong>en</strong>etwerk in Gelderland. Dit netwerk heeft model<br />

gestaan voor de opzet van andere integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. De uitbreiding van het aantal<br />

netwerk<strong>en</strong> stagneerde aanvankelijk door gebrek aan financiële middel<strong>en</strong>. Met behulp van<br />

financiële ondersteuning van Zorg Onderzoek Nederland (ZON) heeft de STV in de loop<br />

der jar<strong>en</strong> echter meerdere integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> opzett<strong>en</strong> (Van Dijk & De<br />

Savornin Lohman, 2000). In totaal zijn er 13 opgezet, waarvan er drie inmiddels weer zijn<br />

ontbond<strong>en</strong>, op initiatief van de deelnemers. Mom<strong>en</strong>teel k<strong>en</strong>t Nederland dus ti<strong>en</strong><br />

integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. In paragraaf 6.2.2 word<strong>en</strong> deze netwerk<strong>en</strong> nader beschrev<strong>en</strong>.<br />

Training <strong>en</strong> voorlichting<br />

Bij de opzet van e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk verzorgt de STV e<strong>en</strong> basistraining voor alle<br />

hulpverl<strong>en</strong>ers binn<strong>en</strong> dat netwerk. De training bestaat uit vier modules: het<br />

integratieproject, e<strong>en</strong> inleiding <strong>en</strong> e<strong>en</strong> video over m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aan de hand<br />

van concrete cases <strong>en</strong> het besprek<strong>en</strong> van de afstemming tuss<strong>en</strong> vraag <strong>en</strong> aanbod binn<strong>en</strong><br />

het integratieproject.<br />

De STV draagt haar deskundigheid tev<strong>en</strong>s uit via aanvull<strong>en</strong>de training<strong>en</strong>, studiedag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

casusbespreking<strong>en</strong>.<br />

4 In 2001 war<strong>en</strong> dat er overig<strong>en</strong>s weer wat minder, waarschijnlijk mede door niet volledige<br />

bereikbaarheid van de STV gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> deel van dat jaar.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 157<br />

Beleidsbeïnvloeding<br />

E<strong>en</strong> aantal van de doelstelling<strong>en</strong> van de STV heeft betrekking op beïnvloeding van het<br />

nationale beleid in zake vrouw<strong>en</strong>handel. Zo wil de STV bijvoorbeeld bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

(verdere) ontwikkeling <strong>en</strong> beïnvloeding van het vrouw<strong>en</strong>handelbeleid na opheffing van<br />

het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod <strong>en</strong> de politieke <strong>en</strong> publieke bewustwording met betrekking<br />

tot vrouw<strong>en</strong>handel vergrot<strong>en</strong> (STV, 2000).<br />

Internationale activiteit<strong>en</strong><br />

De STV is actief betrokk<strong>en</strong> of betrokk<strong>en</strong> geweest bij de volg<strong>en</strong>de internationale<br />

project<strong>en</strong>:<br />

- La Strada. La Strada is e<strong>en</strong> in 1995 gestart internationaal programma dat tot doel heeft<br />

de aanpak van vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers te verbeter<strong>en</strong> in<br />

C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa. Hiertoe word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met partners in vier kernland<strong>en</strong><br />

(Pol<strong>en</strong>, Tsjechië, Bulgarije <strong>en</strong> de Oekraïne) campagnes gevoerd teg<strong>en</strong><br />

vrouw<strong>en</strong>handel. 5 Daarnaast wordt getracht het La Strada model <strong>en</strong> de specifieke<br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> deskundigheid over te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> op NGO’s in de (19) overige land<strong>en</strong> in<br />

C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa. Dit gebeurt onder andere via training<strong>en</strong> (Kootstra, 1996b;<br />

La Strada, 1999; Van Dijk & De Savornin Lohman, 2000);<br />

- het European Network Against Trafficking in Wom<strong>en</strong> (EUNATW). EUNATW is e<strong>en</strong><br />

netwerk van Europese NGO’s dat bestaat sinds 1999. Doel van dit netwerk is het<br />

bevorder<strong>en</strong> van de implem<strong>en</strong>tatie van de Haagse Verklaring van 1997 (zie Hoofdstuk<br />

3) <strong>en</strong> van de deskundigheid van de led<strong>en</strong> van het netwerk. Uitgangspunt van<br />

EUNATW is dat de handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in het licht van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>problematiek<br />

bezi<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong>. De STV coördineert de activiteit<strong>en</strong> van EUNATW. In het jaar<br />

2000 ging het (onder andere) om: contactlegging met het Europees Parlem<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />

verspreiding van e<strong>en</strong> folder met daarin de hoofdpunt<strong>en</strong> uit de Haagse Verklaring<br />

onder de led<strong>en</strong> van EUNATW. Verder maakt de EUNATW e<strong>en</strong> <strong>rapportage</strong> over de<br />

implem<strong>en</strong>tatie van de Haagse Verklaring in de verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong>, met daarin<br />

aanbeveling<strong>en</strong> op nationaal <strong>en</strong> Europees niveau;<br />

- de Human Rights Standardscampaign (begin 1999 - eind 2000). Dit was e<strong>en</strong> initiatief<br />

van de Global Alliance Against Trafficking in Wom<strong>en</strong> (GAATW) 6 voor de adoptie van<br />

minimum standaards voor de bejeg<strong>en</strong>ing van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. 7 De<br />

STV heeft bijgedrag<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van het projectplan <strong>en</strong> het zoek<strong>en</strong> naar<br />

externe financiers.<br />

5 Het betreft a) pers- <strong>en</strong> lobbycampagnes die het probleem van de vrouw<strong>en</strong>handel zichtbaar<br />

moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> die moet<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot bewustwording bij autoriteit<strong>en</strong>, media <strong>en</strong> burgers; b)<br />

prev<strong>en</strong>tie- <strong>en</strong> educatiecampagnes om pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers te waarschuw<strong>en</strong> voor de gevar<strong>en</strong> van<br />

vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> c) slachtofferzorgcampagnes met als doel de opvang <strong>en</strong> begeleiding van<br />

slachtoffers te coördiner<strong>en</strong>.<br />

6 De GAATW is e<strong>en</strong> internationale NGO, die bestaat sinds 1994 <strong>en</strong> die zich inzet voor de<br />

bescherming van de recht<strong>en</strong> van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het hoofdkantoor is gevestigd in<br />

Thailand.<br />

7 Dit met het oog op het (to<strong>en</strong> nog geplande) VN-Protocol m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Van Dijk & De Savornin<br />

Lohman, 2000).

158 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

De Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel in de toekomst<br />

In 2000 versche<strong>en</strong> de <strong>rapportage</strong> van e<strong>en</strong> externe evaluatie van het functioner<strong>en</strong> van de<br />

STV (Van Dijk & De Savornin Lohman, 2000). Uit de evaluatie bleek onder meer dat de<br />

STV e<strong>en</strong> goede reputatie g<strong>en</strong>iet onder slachtoffers <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingspartners, maar ook<br />

dat de interne bedrijfsvoering van de STV in ontwikkeling achter bleef op de groei<strong>en</strong>de<br />

organisatie. De STV heeft geconcludeerd dat de kwaliteit van de geleverde di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> niet<br />

langer gewaarborgd zou kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als de Stichting zelfstandig zou voortbestaan.<br />

Er is daarom gezocht naar e<strong>en</strong> geschikte fusiepartner. Deze is gevond<strong>en</strong> in de Federatie<br />

Opvang, e<strong>en</strong> landelijke, overkoepel<strong>en</strong>de organisatie voor maatschappelijke opvang 8<br />

(STV, 2000). Het jaar 2001 is voor de STV e<strong>en</strong> ‘overgangsjaar’, waarin de integratie van<br />

de beide instelling<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal staat. De fusie zal naar verwachting begin <strong>2002</strong> voltooid<br />

zijn. Het gaat om e<strong>en</strong> fusie op het niveau van bedrijfsvoering <strong>en</strong> financiën. De<br />

taakomschrijving <strong>en</strong> de inhoud van de werkzaamhed<strong>en</strong> van de STV zull<strong>en</strong> (vooralsnog)<br />

niet verander<strong>en</strong>.<br />

6.2.2 De integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong><br />

Zoals in de vorige paragraaf werd vermeld, heeft de STV regionale integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong><br />

opgezet voor de opvang <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Deze<br />

netwerk<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de organisaties die hulp bied<strong>en</strong> aan slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zoals opvanginstelling<strong>en</strong>, politie, Bureaus Rechtshulp <strong>en</strong> GGD’s. Binn<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk stuurt e<strong>en</strong> zorgcoördinator de lokale organisaties aan <strong>en</strong> stemt<br />

hun activiteit<strong>en</strong> op elkaar af. De zorgcoördinator is tev<strong>en</strong>s het aanspreekpunt bij<br />

aanmelding<strong>en</strong> van slachtoffers.<br />

Mom<strong>en</strong>teel zijn er in Nederland ti<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. In Figuur 6.1 zijn ze op e<strong>en</strong><br />

kaartje weergegev<strong>en</strong>. Drie daarvan (de grijze cirkels: regio’s Utrecht, Dr<strong>en</strong>the <strong>en</strong><br />

Zuidoost-Brabant) zijn nog in oprichting, of functioner<strong>en</strong> nog niet. 9 Het kaartje maakt<br />

duidelijk dat er ook regio’s zijn zonder integrati<strong>en</strong>etwerk. Slachtoffers uit deze regio’s<br />

word<strong>en</strong> veelal rechtstreeks, zonder tuss<strong>en</strong>komst van e<strong>en</strong> regiocoördinator, in e<strong>en</strong><br />

opvanghuis geplaatst of zij kom<strong>en</strong> terecht bij e<strong>en</strong> ander integrati<strong>en</strong>etwerk, buit<strong>en</strong> de<br />

regio (Van Dijk & De Savornin Lohman, 2000).<br />

8 De bij de Federatie Opvang aangeslot<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> opvang <strong>en</strong> hulp aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die door<br />

psychosociale problematiek tijdelijk ge<strong>en</strong> huis hebb<strong>en</strong> of niet in hun thuisomgeving kunn<strong>en</strong><br />

blijv<strong>en</strong>. De opvang bestaat uit vier werksoort<strong>en</strong>: vrouw<strong>en</strong>opvang, algem<strong>en</strong>e crisisopvang, dak- <strong>en</strong><br />

thuisloz<strong>en</strong>zorg <strong>en</strong> evangelische opvang.<br />

9 Drie netwerk<strong>en</strong> die inmiddels ontbond<strong>en</strong> zijn (in de regio’s Apeldoorn, Arnhem <strong>en</strong> Dordrecht)<br />

zijn niet op het kaartje weergegev<strong>en</strong>.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 159<br />

Figuur 6.1 De integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> voor de opvang van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel*<br />

* De donker gekleurd aangeduide netwerk<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong> (nog) niet (naar de w<strong>en</strong>s van de<br />

deelnemers).<br />

1= Rotterdam<br />

2= Amsterdam<br />

3= Groning<strong>en</strong><br />

4= Noordoost-Brabant<br />

5= West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant<br />

6= Friesland<br />

7= Gelderland<br />

8= Utrecht<br />

9= Dr<strong>en</strong>the<br />

10= Zuidoost-Brabant<br />

In het navolg<strong>en</strong>de wordt e<strong>en</strong> toelichting gegev<strong>en</strong> op de vermelde integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>. 10<br />

In Bijlage 2 wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van de bij de verschill<strong>en</strong>de netwerk<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />

instelling<strong>en</strong>.<br />

10 Het overzicht is gebaseerd op diverse informatiebronn<strong>en</strong>. De informatie in het Informatiebulletin<br />

van de STV t<strong>en</strong> behoeve van de Regionale Netwerk<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel in Nederland, dat in<br />

december 2001 versche<strong>en</strong>, is echter niet in het overzicht verwerkt.

160 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Rotterdam-Rijnmond<br />

In 1996 richtte de STV het integrati<strong>en</strong>etwerk Rotterdam-Rijnmond op. Twee jaar later werd<br />

het netwerk onafhankelijk. Slachtoffers word<strong>en</strong> sindsdi<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> via de STV, maar<br />

ook rechtstreeks bij het netwerk aangemeld.<br />

De zorgcoördinatie binn<strong>en</strong> het netwerk is in hand<strong>en</strong> van twee medewerkers van het<br />

Prostitutie Maatschappelijk Werk van de Stichting Humanitas. Voornaamste<br />

aandachtspunt<strong>en</strong> van het integrati<strong>en</strong>etwerk zijn de opvang van <strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing aan<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Het netwerk heeft e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>oemd ‘Spoorboekje’ ontwikkeld (Prostitutie<br />

Maatschappelijk Werk Rotterdam, 1999) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Sociale Kaart (Scala, Humanitas &<br />

Prostitutie Maatschappelijk Werk Rotterdam, 1999). In deze twee naslagwerk<strong>en</strong> staat<br />

informatie die van belang is voor de opvang <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de regio.<br />

In jaarverslag<strong>en</strong> wordt gerapporteerd over zak<strong>en</strong> als het aantal cliënt<strong>en</strong>, hun etnische<br />

achtergrond, hun herkomst, de verwijz<strong>en</strong>de persoon of instantie <strong>en</strong> de instelling waar<br />

geplaatst is.<br />

Het netwerk Rotterdam-Rijnmond heeft sinds de oprichting e<strong>en</strong> groot aantal<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel begeleid <strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong>: in het jaar 1999 werd<strong>en</strong> in totaal<br />

45 slachtoffers geregistreerd, in 2000 war<strong>en</strong> dat er 49 (Scala & Humanitas, 2000;<br />

inv<strong>en</strong>tarisatie BNRM).<br />

Het Buro voor Rechtshulp Rotterdam (Zuid) heeft binn<strong>en</strong> het netwerk e<strong>en</strong> actieve rol.<br />

Het Buro biedt slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel rechtsbijstand in vreemdelingrechtelijke<br />

procedures, civiele procedures <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele strafrechtelijke procedure waarin het<br />

slachtoffer aangever of getuige is. 11 E<strong>en</strong> medewerker van het Buro Rechtshulp is (als<br />

juridisch adviseur) aanwezig bij het intakegesprek van de cliënt met de zorgcoördinator.<br />

Verder fungeert de medewerker, indi<strong>en</strong> nodig, als contactpersoon tuss<strong>en</strong> het Op<strong>en</strong>baar<br />

Ministerie <strong>en</strong> de cliënt. T<strong>en</strong>slotte adviseert <strong>en</strong> informeert het Buro hulpverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong><br />

advocat<strong>en</strong> over juridische zak<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Netwerk Rotterdam-<br />

Rijnmond, 1999).<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Amsterdam<br />

In Amsterdam heeft het Steunpunt Seksueel Geweld in 1998, op verzoek van de geme<strong>en</strong>te,<br />

het Netwerk Bestrijding Vrouw<strong>en</strong>handel opgericht.<br />

De zorgcoördinatie binn<strong>en</strong> dit integrati<strong>en</strong>etwerk is ondergebracht bij De Roggeve<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> opvangc<strong>en</strong>trum voor vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong>, dat veel deskundigheid heeft<br />

opgebouwd op het gebied van hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De<br />

zorgcoördinator is e<strong>en</strong> vertrouw<strong>en</strong>spersoon voor de cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> volgt de hulpverl<strong>en</strong>ing<br />

op de voet. Daarnaast inv<strong>en</strong>tariseert zij knelpunt<strong>en</strong> in de hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> stelt deze aan<br />

de orde in de vergadering<strong>en</strong> van het netwerk (GG&GD, 2000). Het voornaamste doel<br />

van het netwerk is het uitwissel<strong>en</strong> van informatie, het signaler<strong>en</strong> van knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ondersteuning van de zorgcoördinator.<br />

De Roggeve<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> handleiding ontworp<strong>en</strong> voor de opvang van slachtoffers.<br />

De zorgcoördinator heeft onlangs in e<strong>en</strong> werkplan de actuele stand van zak<strong>en</strong> van het<br />

netwerk beschrev<strong>en</strong>. Daarin is e<strong>en</strong> aantal knelpunt<strong>en</strong> vermeld <strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> plan van<br />

11 Deze juridische bijstand wordt gefinancierd door de Raad voor de Rechtsbijstand.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 161<br />

aanpak gepres<strong>en</strong>teerd (Korteweg, 2001). De deelnemers aan het netwerk hebb<strong>en</strong><br />

aangekondigd in 2001 e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk evaluatierapport te zull<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. 12<br />

In de periode april 1999 tot april 2000 zijn 38 slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opgevang<strong>en</strong><br />

door het Amsterdamse integrati<strong>en</strong>etwerk (GG&GD, 2000).<br />

In verband met beperkte doorstroming van de slachtoffers binn<strong>en</strong> de opvanghuiz<strong>en</strong>,<br />

heeft het netwerk e<strong>en</strong> aparte voorzi<strong>en</strong>ing voor slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

gerealiseerd: Pand 24. De aanvraag voor e<strong>en</strong> additioneel pand, met plek voor vijf cliënt<strong>en</strong>,<br />

is onlangs gehonoreerd door de geme<strong>en</strong>te Amsterdam. Er was op het mom<strong>en</strong>t van deze<br />

<strong>rapportage</strong> echter nog ge<strong>en</strong> pand gevond<strong>en</strong>.<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Groning<strong>en</strong><br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Groning<strong>en</strong> is in 1995 door de STV opgericht. Het netwerk werd het<br />

eerste jaar begeleid door de STV <strong>en</strong> is in 1999 zelfstandig geword<strong>en</strong> (STV, 2001).<br />

De zorgcoördinatie van het netwerk is ondergebracht bij de Stichting Maatschappelijke <strong>en</strong><br />

Juridische Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />

Er zijn ge<strong>en</strong> werkplann<strong>en</strong> of <strong>rapportage</strong>s beschikbaar vanuit Groning<strong>en</strong>, maar volg<strong>en</strong>s<br />

de zorgcoördinator zijn in het jaar 2000 twaalf cliënt<strong>en</strong> door het integrati<strong>en</strong>etwerk<br />

begeleid.<br />

De regiocoördinator heeft iedere zes wek<strong>en</strong> overleg met de zorgcoördinator<strong>en</strong> uit de<br />

aangr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>de regio’s Friesland <strong>en</strong> Dr<strong>en</strong>the 13 .<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Noordoost-Brabant<br />

In januari 2000 is het integrati<strong>en</strong>etwerk Noordoost-Brabant (omgeving D<strong>en</strong> Bosch)<br />

opgezet. Het project wordt begeleid door het Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg<br />

(BOZ) te Tilburg.<br />

De zorgcoördinatie is in hand<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> medewerker van de Stichting Maatschappelijke<br />

Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing, regio D<strong>en</strong> Bosch.<br />

Doel van het integrati<strong>en</strong>etwerk is in de eerste plaats de gezam<strong>en</strong>lijke opvang van <strong>en</strong><br />

hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarnaast heeft het netwerk zich tot<br />

doel gesteld de zorg voor slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van e<strong>en</strong> breder draagvlak te<br />

voorzi<strong>en</strong>, waardoor deze e<strong>en</strong> gedeelde verantwoordelijkheid van alle betrokk<strong>en</strong><br />

instelling<strong>en</strong> wordt.<br />

Uit e<strong>en</strong> verslag over de periode januari 2000 - maart 2001 blijkt dat het integrati<strong>en</strong>etwerk<br />

Noordoost-Brabant zesti<strong>en</strong> slachtoffers in e<strong>en</strong> opvangvoorzi<strong>en</strong>ing heeft geplaatst <strong>en</strong><br />

twee slachtoffers ambulante hulp heeft verle<strong>en</strong>d (Knaap<strong>en</strong>, 2001). Daarnaast zijn er via<br />

Stichting De Opbouw in ‘s-Hertog<strong>en</strong>bosch vier minderjarige meisjes geplaatst, die<br />

vermoedelijk slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel war<strong>en</strong>. Twee aanvrag<strong>en</strong> om binn<strong>en</strong> het<br />

netwerk geplaatst te word<strong>en</strong> zijn niet gehonoreerd, omdat het twijfelachtig was of het<br />

om slachtoffers ging. En t<strong>en</strong>slotte is e<strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>er van e<strong>en</strong> asielzoekersc<strong>en</strong>trum<br />

geadviseerd t<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong> vermoedelijk slachtoffer. In totaal heeft het netwerk in<br />

15 maand<strong>en</strong> dus 23 vermoedelijke slachtoffers gesignaleerd.<br />

12 Volg<strong>en</strong>s mondelinge informatie begin januari <strong>2002</strong>, vanuit het netwerk, ligt het rapport bij de<br />

drukker.<br />

13 Voor Dr<strong>en</strong>the gaat het om e<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordiger van e<strong>en</strong> toekomstig integrati<strong>en</strong>etwerk.

162 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant is in juli 2000 door de STV opgericht. Het<br />

Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg (BOZ) te Tilburg ondersteunt ook dit netwerk.<br />

De zorgcoördinator is werkzaam bij de GGD West-Brabant.<br />

De zorgcoördinator is voornem<strong>en</strong>s op korte termijn e<strong>en</strong> jaarverslag te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

waarin zij zal pleit<strong>en</strong> voor ruimere <strong>en</strong> structurele financiële ondersteuning.<br />

In de periode juli 2000 - juli 2001 heeft het netwerk zev<strong>en</strong> slachtoffers begeleid. Er zijn<br />

echter veel meer aanmelding<strong>en</strong> geweest. Het netwerk heeft deze moet<strong>en</strong> afwijz<strong>en</strong> door<br />

gebrek aan capaciteit (Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg, 2000).<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Friesland<br />

In 1997 startte de STV, in overleg met het Steunpunt Bestrijding Seksueel Geweld, de<br />

voorbereiding<strong>en</strong> van het integrati<strong>en</strong>etwerk Friesland. E<strong>en</strong> eerdere poging daartoe, in 1995,<br />

werd uitgesteld weg<strong>en</strong>s capaciteitstekort in de maatschappelijke opvang binn<strong>en</strong> de regio.<br />

In augustus 1999 ging het netwerk daadwerkelijk van start.<br />

E<strong>en</strong> medewerker van de Stichting Hulp <strong>en</strong> Welzijn Leeuward<strong>en</strong> is als zorgcoördinator van<br />

het integrati<strong>en</strong>etwerk aangesteld.<br />

Het voornaamste doel van het Friese integrati<strong>en</strong>etwerk is de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ers te optimaliser<strong>en</strong> <strong>en</strong> de signalering van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te verbeter<strong>en</strong>. Door<br />

het integrati<strong>en</strong>etwerk wil m<strong>en</strong> sneller kunn<strong>en</strong> signaler<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorverwijz<strong>en</strong>, alsmede zorg<br />

op maat bied<strong>en</strong>.<br />

In de periode september 1999 - juli 2000 zijn 13 cliënt<strong>en</strong> bij het integrati<strong>en</strong>etwerk<br />

ondergebracht. Ti<strong>en</strong> daarvan zijn door de STV aangemeld, de overige drie door de politie<br />

in Friesland (STV, 2001).<br />

Uit de inv<strong>en</strong>tarisatie van het Bureau NRM onder hulpverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong> (zie ook<br />

Hoofdstuk 4 <strong>en</strong> paragraaf 6.3) blijkt dat Asja, e<strong>en</strong> opvanghuis voor jeugdige prostituees,<br />

in het jaar 2000 contact heeft gehad met of met betrekking tot in totaal 57 slachtoffers. 14<br />

De opvanghuiz<strong>en</strong> De Blij<strong>en</strong>hof <strong>en</strong> Blijf van mijn Lijf Leeuward<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dat jaar elk zev<strong>en</strong><br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvanghuis De W<strong>en</strong>ding vier.<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Gelderland<br />

Gelderland is de eerste regio waar de STV e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk opzette. Het<br />

integrati<strong>en</strong>etwerk Gelderland is in 1993 als pilot-project van start gegaan. Het netwerk<br />

bestond oorspronkelijk uit deelnemers uit Arnhem, Nijmeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> Apeldoorn, maar de<br />

instelling<strong>en</strong> uit Arnhem <strong>en</strong> Apeldoorn hebb<strong>en</strong> hun deelname beëindigd omdat er weinig<br />

cliënt<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Vrouw<strong>en</strong>opvang Hera te Oosterbeek vangt, los van het<br />

integrati<strong>en</strong>etwerk, overig<strong>en</strong>s nog steeds regelmatig slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op. In<br />

het jaar 2000 war<strong>en</strong> dat er 22 (inv<strong>en</strong>tarisatie BNRM).<br />

De instelling<strong>en</strong> uit Nijmeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> directe omgeving hebb<strong>en</strong> het netwerk voor het overige<br />

in stand gehoud<strong>en</strong> (Van Dijk & De Savornin Lohman, 2000).<br />

14 Niet al deze slachtoffers zijn ook opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> of begeleid door Asja. Dit in verband met het<br />

beperkte aantal plaats<strong>en</strong>. Met ‘contact’ wordt in dit geval bedoeld: aanmelding, begeleiding <strong>en</strong>/of<br />

opvang van e<strong>en</strong> slachtoffer.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 163<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Utrecht<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Utrecht is officieel sinds 1999 operationeel. In de praktijk<br />

functioneert het netwerk echter niet zoals de deelnemers dat zoud<strong>en</strong> will<strong>en</strong>. Slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> wel opgevang<strong>en</strong>, maar er is in feite ge<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk<br />

dat h<strong>en</strong> verdere zorg <strong>en</strong> begeleiding kan bied<strong>en</strong>.<br />

Uit de inv<strong>en</strong>tarisatie van het Bureau NRM blijkt dat Blijf van mijn Lijf Utrecht in het jaar<br />

2000 acht slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft opgevang<strong>en</strong>. Vrouw<strong>en</strong>opvang Utrecht was,<br />

vanwege e<strong>en</strong> verhuizing, niet in de geleg<strong>en</strong>heid mee te werk<strong>en</strong> aan de inv<strong>en</strong>tarisatie. De<br />

instelling berichtte echter wel dat ook zij, zij het in beperkte mate, slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opneemt <strong>en</strong> begeleidt.<br />

Het toekomstige integrati<strong>en</strong>etwerk Dr<strong>en</strong>the<br />

Begin 1999 onderzocht de STV het lokale draagvlak voor e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk in de<br />

regio Dr<strong>en</strong>the. Er hebb<strong>en</strong> sindsdi<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de bespreking<strong>en</strong> plaats gevond<strong>en</strong> met<br />

lokale instelling<strong>en</strong> over het onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> invull<strong>en</strong> van de zorgcoördinatie. Het<br />

Algeme<strong>en</strong> Maatschappelijk Werk onderzocht de financieringsmogelijkhed<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

integrati<strong>en</strong>etwerk. E<strong>en</strong> projectgroep gaat e<strong>en</strong> protocol <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkingsovere<strong>en</strong>komst opstell<strong>en</strong> om het integrati<strong>en</strong>etwerk in deze regio vorm te<br />

gev<strong>en</strong> (STV, 2000). E<strong>en</strong> medewerker van het Algeme<strong>en</strong> Maatschappelijk Werk neemt<br />

reeds deel aan het eerder g<strong>en</strong>oemde zeswekelijkse overleg met de zorgcoördinator<strong>en</strong> van<br />

het Friese <strong>en</strong> het Groningse integrati<strong>en</strong>etwerk.<br />

Uit de inv<strong>en</strong>tarisatie van het Bureau NRM blijkt dat Crisisopvang Dr<strong>en</strong>the in het jaar<br />

2000 vier slachtoffers heeft opgevang<strong>en</strong>.<br />

Het toekomstige integrati<strong>en</strong>etwerk Brabant Zuidoost<br />

E<strong>en</strong> derde integrati<strong>en</strong>etwerk in Brabant, het integrati<strong>en</strong>etwerk Brabant Zuidoost, is nog in<br />

ontwikkeling. Over dit netwerk is dan ook nog ge<strong>en</strong> informatie beschikbaar.<br />

Uit de inv<strong>en</strong>tarisatie van het Bureau NRM is wel <strong>en</strong>ige informatie voorhand<strong>en</strong> over twee<br />

opvanghuiz<strong>en</strong> in Eindhov<strong>en</strong>. Deze hebb<strong>en</strong> in het jaar 2000 meerdere slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel opgevang<strong>en</strong>. Vrouw<strong>en</strong>opvang Het Ritahuis geeft e<strong>en</strong> schatting van vijf<br />

slachtoffers <strong>en</strong> Blijf van mijn Lijf Eindhov<strong>en</strong> schat gedur<strong>en</strong>de die periode maximaal ti<strong>en</strong><br />

slachtoffers te hebb<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong>. Ze gev<strong>en</strong> beide aan niet door e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk<br />

te word<strong>en</strong> ondersteund.<br />

De opvang van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de omgeving van Dordrecht <strong>en</strong> D<strong>en</strong> Haag<br />

De STV had ook in Dordrecht e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk opgezet. Dit netwerk heeft zichzelf<br />

echter opgehev<strong>en</strong> <strong>en</strong> sinds 1999 ook ge<strong>en</strong> verzoek voor vervolgfinanciering van de<br />

zorgcoördinatie meer ingedi<strong>en</strong>d bij de lokale overheid. Wel is er nog e<strong>en</strong> casemanager<br />

die de slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel begeleidt. Deze is werkzaam bij het Blijf van mijn<br />

Lijf Huis Dordrecht, waar ook de slachtoffers word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong>.<br />

Uit de inv<strong>en</strong>tarisatie van het Bureau NRM blijkt dat deze instelling in het jaar 2000 acht<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft opgevang<strong>en</strong>.<br />

De STV schortte in 1998 haar activiteit<strong>en</strong> rond de oprichting van e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk<br />

in de regio D<strong>en</strong> Haag op, met als red<strong>en</strong> dat er onvoldo<strong>en</strong>de draagvlak was voor e<strong>en</strong><br />

dergelijk integrati<strong>en</strong>etwerk. E<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie door de STV in 1999 wees uit dat dit er<br />

inmiddels wel was.

164 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

De Stichting Prostitutie Project<strong>en</strong> wordt door de STV voorgesteld als projectcoördinator.<br />

Mede door het ontbrek<strong>en</strong> van lokale financiering is er in D<strong>en</strong> Haag tot op hed<strong>en</strong> echter<br />

ge<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk opgericht (STV, 2001).<br />

6.2.3 De hulpverl<strong>en</strong>ing aan minderjarige slachtoffers<br />

Enkele instelling<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> zich specifiek op de opvang of begeleiding van minderjarige<br />

(pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Project 13 <strong>en</strong> Asja bied<strong>en</strong> resid<strong>en</strong>tiële opvang<br />

voor minderjarige slachtoffers. Stichting De Opbouw draagt verantwoordelijkheid voor<br />

de opvang van alle<strong>en</strong>staande minderjarige asielzoekers die het slachtoffer zijn van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Pretty Woman, Beauty and the Beast, het Scharlak<strong>en</strong> Koord, het Prostitutie<br />

Maatschappelijk werk van Humanitas Rotterdam <strong>en</strong> Veilige Hav<strong>en</strong> zijn instelling<strong>en</strong> die<br />

ambulante hulp <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tieve voorlichting bied<strong>en</strong> aan minderjarige (pot<strong>en</strong>tiële)<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Zij prober<strong>en</strong> h<strong>en</strong> te bereik<strong>en</strong> door laagdrempelige<br />

huiskamerproject<strong>en</strong>, voorlichting aan risicogroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere prev<strong>en</strong>tieve activiteit<strong>en</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde instanties word<strong>en</strong> in het navolg<strong>en</strong>de beschrev<strong>en</strong>.<br />

Project 13<br />

In 1995 nam<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele instelling<strong>en</strong> in Utrecht het initiatief tot Project 13. 15 Het project richt<br />

zich op meisjes van 13 tot 23 jaar, die door jonge mann<strong>en</strong> misbruikt word<strong>en</strong>, dan wel<br />

dreig<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>, of die misbruikt zijn in de prostitutie. De minderjarige slachtoffers<br />

word<strong>en</strong> door de Unit Oudere Jeugd van de jeugdreclassering begeleid, de meerderjarige<br />

slachtoffers voornamelijk door de afdeling Jeugdhulpverl<strong>en</strong>ing van de Jeugdreclassering<br />

(Bureau Jeugdzorg Utrecht c.s., 1998).<br />

De doelstelling van het project is tweeledig:<br />

- het opspor<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit de prostitutie hal<strong>en</strong> van minderjarige <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><br />

slachtoffers, het organiser<strong>en</strong> van opvang <strong>en</strong> het initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> continuer<strong>en</strong> van de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing;<br />

- het strafrechtelijk vervolg<strong>en</strong> van de sout<strong>en</strong>eurs/loverboys (voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

koppelarij van minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> onttrekking aan het gezag).<br />

Binn<strong>en</strong> het project word<strong>en</strong> twee werkwijz<strong>en</strong> gehanteerd, afhankelijk van de situatie <strong>en</strong> de<br />

leeftijd van de cliënte: gedwong<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijwillige hulpverl<strong>en</strong>ing. Minderjarig<strong>en</strong> die in de<br />

prostitutie terecht dreig<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> of daar al werkzaam zijn, word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

voorlopige ondertoezichtstelling door de kinderrechter in e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> instelling<br />

geplaatst. Meisjes van 18 jaar <strong>en</strong> ouder kunn<strong>en</strong> niet meer onder toezicht word<strong>en</strong> gesteld.<br />

De hulpverl<strong>en</strong>ing aan h<strong>en</strong> gebeurt derhalve op vrijwillige basis.<br />

In de periode 1997 tot <strong>en</strong> met 1999 heeft Project 13 aan 33 meisjes hulp verle<strong>en</strong>d. Van deze<br />

33 meisjes zijn er zeker 27 niet meer werkzaam in de prostitutie. Acht van h<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />

eind 1999 nog begeleid (Bureau Jeugdzorg, 2000). Op het geslot<strong>en</strong> opvang<strong>en</strong> van<br />

slachtoffers wordt nogal e<strong>en</strong>s kritiek geuit. Zo stelt Terre des Hommes (1999) dat het<br />

onrechtvaardig is om de meisjes in kwestie op gelijk niveau te schakel<strong>en</strong> met delinqu<strong>en</strong>te<br />

jonger<strong>en</strong>. Uit onderzoek blijkt echter dat de meisjes Project 13 positief evaluer<strong>en</strong>.<br />

Deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die geslot<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> geplaatst, stemd<strong>en</strong> daar aanvankelijk niet mee in, maar zij<br />

15 Het protocol voor het project werd opgesteld door e<strong>en</strong> werkgroep die bestond uit: de Unit<br />

Oudere Jeugd (Jeugdreclassering) <strong>en</strong> de afdeling Jeugdhulpverl<strong>en</strong>ing Stad van Bureau Jeugdzorg<br />

Utrecht, het Op<strong>en</strong>baar Ministerie Utrecht <strong>en</strong> de Raad voor de Kinderbescherming Utrecht.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 165<br />

steld<strong>en</strong> achteraf dat het e<strong>en</strong> effectieve manier was om h<strong>en</strong> uit de moeilijkhed<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong><br />

(Van Nijnatt<strong>en</strong> & Klein Wassink, 2000).<br />

Het project <strong>en</strong> de financiering ervan zijn gestopt in januari 2000. De begeleiding van de<br />

doelgroep is volg<strong>en</strong>s dezelfde werkwijze voortgezet, maar er zijn sindsdi<strong>en</strong> maar weinig<br />

nieuwe aanmelding<strong>en</strong> bij de c<strong>en</strong>trale intake van het Bureau Jeugdzorg binn<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>,<br />

meldt e<strong>en</strong> medewerkster van de jeugdreclassering. Mom<strong>en</strong>teel bezint het Bureau<br />

Jeugdzorg zich op de positionering van de hulpverl<strong>en</strong>ing aan deze specifieke doelgroep.<br />

Asja<br />

Asja is e<strong>en</strong> resid<strong>en</strong>tiële opvangvoorzi<strong>en</strong>ing voor meisjes die in de prostitutie terecht<br />

dreig<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>, of daarin werkzaam zijn <strong>en</strong> eruit will<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>. De voorzi<strong>en</strong>ing is in<br />

1999 opgericht met als algem<strong>en</strong>e doelstelling meisjes in de leeftijd van 16 tot <strong>en</strong> met 23<br />

jaar, die uit de prostitutie will<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> veilige <strong>en</strong> anonieme plek te bied<strong>en</strong>. 16 Asja voorziet in<br />

24-uurs opvang, begeleiding, bemiddeling, crisisopvang <strong>en</strong> nazorg. Het is e<strong>en</strong><br />

kleinschalige instelling waar vier cliënt<strong>en</strong> gelijktijdig kunn<strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong>. De<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing is op vrijwillige basis. Opname bij Asja is niet regio-gebond<strong>en</strong>; er word<strong>en</strong><br />

regelmatig cliënt<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> die niet afkomstig zijn uit Friesland.<br />

Gedur<strong>en</strong>de de periode oktober 1999 - mei 2001 zijn er 92 meisjes bij Asja aangemeld.<br />

Daarvan zijn er 35 geplaatst. Van de overige 57 aangemelde meisjes zijn er 22 niet<br />

geplaatst vanwege e<strong>en</strong> contra-indicatie (het hulpaanbod sloot onvoldo<strong>en</strong>de aan bij de<br />

hulpvraag, of de aangemelde meisjes behoord<strong>en</strong> niet tot de doelgroep) <strong>en</strong> 26<br />

aanmelding<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> op niets uit, in zev<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong> omdat het meisje de stap om uit de<br />

prostitutie te gaan niet durfde te zett<strong>en</strong>. Neg<strong>en</strong> meisjes werd<strong>en</strong> afgewez<strong>en</strong>, omdat er ge<strong>en</strong><br />

plek voor ze was.<br />

Asja is oorspronkelijk opgezet als e<strong>en</strong> driejarig experim<strong>en</strong>t <strong>en</strong> werd lokaal gefinancierd<br />

(door provincie <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te). De Ministeries van VWS <strong>en</strong> Justitie hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>malige<br />

financiering toegezegd voor e<strong>en</strong> laatste projectfase. In deze fase moet Asja structurele<br />

financiering zi<strong>en</strong> te verwerv<strong>en</strong>.<br />

Stichting De Opbouw<br />

Stichting De Opbouw is e<strong>en</strong> landelijke voogdij-instelling voor alle<strong>en</strong>staande minderjarige<br />

asielzoekers (AMA’s) <strong>en</strong> verantwoordelijk voor de opvang <strong>en</strong> begeleiding van de AMA’s<br />

die onder haar voogdij staan.<br />

Wanneer e<strong>en</strong> minderjarige zonder ouders in Nederland asiel aanvraagt, wordt hij of zij in<br />

eerste instantie opgevang<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> opvangc<strong>en</strong>trum (OC). Hierna strom<strong>en</strong> AMA’s door<br />

naar e<strong>en</strong> asielzoekersc<strong>en</strong>trum (AZC), opvang in e<strong>en</strong> (pleeg)gezin, e<strong>en</strong> woonproject, 17<br />

zelfstandig won<strong>en</strong>, of e<strong>en</strong> jeugdinternaat. 18 E<strong>en</strong> deel van de minderjarige slachtoffers van<br />

16 Meer specifiek geformuleerd zijn de projectdoel<strong>en</strong> van Asja: vergrot<strong>en</strong> van het zicht op de<br />

doelgroep; ontwikkel<strong>en</strong> van methodiek<strong>en</strong> die zijn toegesned<strong>en</strong> op de doelgroep; vergrot<strong>en</strong> van de<br />

bereidheid tot aangifte bij de politie <strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> van aanbeveling<strong>en</strong> over prev<strong>en</strong>tie (Terpstra<br />

& Van Dijke, 2001).<br />

17 Er zijn drie soort<strong>en</strong> woonproject<strong>en</strong>: de Kinderwoongroep<strong>en</strong> voor kinder<strong>en</strong> tot 15 jaar, de Kleine<br />

Woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> (KWE) voor jonger<strong>en</strong> van 15 tot 18 jaar <strong>en</strong> het Kamerwoonproject voor jonger<strong>en</strong><br />

die weinig begeleiding nodig hebb<strong>en</strong>. De dagelijkse begeleiding binn<strong>en</strong> de woonproject<strong>en</strong> wordt<br />

verzorgd door contractpartners, veelal jeugdhulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong>, die daartoe door De<br />

Opbouw zijn ‘ingehuurd’.<br />

18 Waar zij terecht kom<strong>en</strong> hangt in belangrijke mate af van hun leeftijd.

166 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel komt Nederland binn<strong>en</strong> als AMA. AMA’s waarvan het De Opbouw<br />

bek<strong>en</strong>d is dat zij het slachtoffer zijn of dreig<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, word<strong>en</strong><br />

doorgaans in e<strong>en</strong> van de woonproject<strong>en</strong> geplaatst, maar het komt ook wel voor dat zij in<br />

e<strong>en</strong> pleeggezin word<strong>en</strong> geplaatst. E<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele keer wordt gekoz<strong>en</strong> voor geslot<strong>en</strong> opvang. 19<br />

De STV <strong>en</strong> de meeste integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met De Opbouw sam<strong>en</strong> op<br />

respectievelijk landelijk <strong>en</strong> regionaal niveau.<br />

In het jaarverslag 1999 van De Opbouw (De Opbouw, 2000) wordt vermeld dat er<br />

regelmatig jonger<strong>en</strong> met onbek<strong>en</strong>de bestemming uit de c<strong>en</strong>trale opvang vertrekk<strong>en</strong>.<br />

Waar zij uiteindelijk terecht kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat de red<strong>en</strong> voor vertrek is, wet<strong>en</strong> de begeleiders<br />

vaak niet. Elke verdwijning wordt bij de vreemdeling<strong>en</strong>politie gemeld <strong>en</strong> er wordt<br />

aangifte gedaan van vermissing. Veel is er niet bek<strong>en</strong>d over wat er met deze AMA’s<br />

gebeurt, wel is bek<strong>en</strong>d dat sommig<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> in de prostitutie terecht kom<strong>en</strong>. 20 Voorts<br />

moet word<strong>en</strong> geconstateerd dat de grootschalige opvang van AMA’s in AZC’s<br />

risicovolle omstandighed<strong>en</strong> oplevert. Veelal gaat het om complex<strong>en</strong> op locaties die<br />

<strong>en</strong>erzijds afgeleg<strong>en</strong> zijn, maar die zich anderzijds wel in de buurt van belangrijke<br />

verkeersaders bevind<strong>en</strong>. De complex<strong>en</strong> zijn ‘gebouwlijk’ moeilijk te controler<strong>en</strong><br />

(meerdere in- <strong>en</strong> uitgang<strong>en</strong>) <strong>en</strong> er is niet altijd 24-uurs bewaking aanwezig, waardoor er<br />

op de voor AMA’s bestemde afdeling<strong>en</strong> ook m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> die daar niet<br />

thuishor<strong>en</strong>.<br />

Beauty and the Beast<br />

Beauty and the Beast is e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tieproject in Utrecht. Het project richt zich op meisjes<br />

in de leeftijd van 13 tot 16 jaar, die in de tweede of derde klas van het (i)vbo of de mavo<br />

zitt<strong>en</strong>. Met behulp van voorlichtingsbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> op schol<strong>en</strong> wordt getracht meisjes<br />

bewust te mak<strong>en</strong> van relaties <strong>en</strong> seksualiteit <strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> keuzemogelijkhed<strong>en</strong> hierin. Het<br />

project wordt ook gebruikt om pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers te signaler<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verwijz<strong>en</strong> naar<br />

bijvoorbeeld Pretty Woman (Lune, 1997).<br />

Pretty Woman<br />

Pretty Woman is e<strong>en</strong> ambulant hulpverl<strong>en</strong>ingsproject, gericht op jonge vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

meisjes die e<strong>en</strong> verhoogd risico lop<strong>en</strong> in de prostitutie terecht te kom<strong>en</strong> (voornamelijk in<br />

de leeftijdscategorie 12 tot 18 jaar) of die onder dwang in de prostitutie werkzaam zijn<br />

(leeftijdscategorie 18 tot 23 jaar). Aan het project zijn twee medewerkers verbond<strong>en</strong> die<br />

voorlichting <strong>en</strong> advies gev<strong>en</strong> aan hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong>. De aangebod<strong>en</strong> hulp is op<br />

vrijwillige basis, ‘outreach<strong>en</strong>d’ 21 <strong>en</strong> laagdrempelig. Pretty Woman werkt vanuit de<br />

principes van de vrouw<strong>en</strong>hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> de ‘relatieverslavings-theorie’ van Robin<br />

Norwood. Het uitgangspunt is meisjes bewust te mak<strong>en</strong> van de psychologische factor<strong>en</strong><br />

19 Mondelinge informatie van dhr. Versteg<strong>en</strong> (De Opbouw).<br />

20 E<strong>en</strong> team van twee politiem<strong>en</strong>s<strong>en</strong> heeft onlangs in opdracht van Justitie e<strong>en</strong> ‘quick scan’ verricht<br />

van de AMA-problematiek in Nederland. Het team verk<strong>en</strong>t onder meer hoe de informatiepositie<br />

van de politie op dit terrein kan word<strong>en</strong> verbeterd <strong>en</strong> wat er kan word<strong>en</strong> gedaan om in de<br />

toekomst zo adequaat mogelijk te kunn<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> op vertrek met onbek<strong>en</strong>de bestemming van<br />

AMA’s. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt op dit mom<strong>en</strong>t, onder leiding van de landelijk officier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel,<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> kinderporno, de aanpak van smokkel <strong>en</strong> handel in AMA’s onder de loep<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (mondelinge informatie van de landelijk officier <strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele van haar medewerkers).<br />

21 Outreach<strong>en</strong>d werk<strong>en</strong> wil zegg<strong>en</strong> dat de hulpverl<strong>en</strong>ers de cliënt<strong>en</strong> actief opzoek<strong>en</strong> in hun eig<strong>en</strong><br />

omgeving.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 167<br />

<strong>en</strong> mechanism<strong>en</strong> die mak<strong>en</strong> dat zij zich aangetrokk<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> tot bepaalde vri<strong>en</strong>djes.<br />

Norwood (1985) heeft het in dit verband over ‘unhealthy and unloving partners’.<br />

In het jaar 2000 werd<strong>en</strong> 29 meisjes aangemeld bij Pretty Woman. Daarvan zijn er 20<br />

begeleid. Elf begeleiding<strong>en</strong> verliep<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s plan, de overige zijn voortijdig afgebrok<strong>en</strong>,<br />

op verzoek van de cliënt<strong>en</strong> (schriftelijke informatie Pretty Woman, 2001).<br />

Scharlak<strong>en</strong> Koord<br />

Het Scharlak<strong>en</strong> Koord is e<strong>en</strong> christelijke organisatie, die gevestigd is op de Amsterdamse<br />

Wall<strong>en</strong>. De organisatie heeft als doel evangelisatie van <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan prostituees.<br />

Het Scharlak<strong>en</strong> Koord heeft e<strong>en</strong> aanloopc<strong>en</strong>trum in Amsterdam 22 <strong>en</strong> ontwikkelde het<br />

prev<strong>en</strong>tieproject Beware of loverboys. Medewerkers van het project prober<strong>en</strong> meisjes van<br />

13 tot <strong>en</strong> met 16 jaar bewust te mak<strong>en</strong> van de gevar<strong>en</strong> van loverboys <strong>en</strong> h<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong> hun<br />

eig<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> aan te gev<strong>en</strong> (Scharlak<strong>en</strong> Koord, 2000). Zij gev<strong>en</strong> daartoe voorlichting,<br />

onder meer op schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> in asielzoekersc<strong>en</strong>tra, buurtc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> ‘meid<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>’. Ook<br />

ouders, leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> buurtwerkers word<strong>en</strong> voorgelicht, zodat zij op de hoogte zijn<br />

van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> ‘loverboys’ <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel kunn<strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong>.<br />

Stichting Humanitas Rotterdam: Prostitutie Maatschappelijk Werk<br />

De afdeling Prostitutie Maatschappelijk Werk (PMW) van de Stichting Humanitas in<br />

Rotterdam, heeft sinds de start in 1989 regelmatig cliënt<strong>en</strong> die als minderjarige in de<br />

prostitutie ging<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, al dan niet gedwong<strong>en</strong> door ander<strong>en</strong>. Omdat veel instelling<strong>en</strong><br />

die met jonger<strong>en</strong>prostitutie in aanraking kom<strong>en</strong> (politie, hulpverl<strong>en</strong>ing) aangav<strong>en</strong> dat het<br />

moeilijk is om het thema bespreekbaar te mak<strong>en</strong> onder jonger<strong>en</strong>, heeft het PMW de<br />

brochure Gevaarlijke Liefde ontwikkeld om meisjes voor te licht<strong>en</strong> over loverboys. In de<br />

brochure word<strong>en</strong> meisjes die in e<strong>en</strong> ‘loverboy-situatie’ zitt<strong>en</strong> of dreig<strong>en</strong> te gerak<strong>en</strong>,<br />

aangespoord om hierover te prat<strong>en</strong>. Het doel van de brochure is niet alle<strong>en</strong> meisjes voor<br />

te licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulp te bied<strong>en</strong>, maar ook hulpverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong> andere instanties alert te mak<strong>en</strong><br />

op signal<strong>en</strong> van gedwong<strong>en</strong> prostitutie. De folder wordt door Humanitas breed<br />

verspreid.<br />

Veilige Hav<strong>en</strong><br />

In D<strong>en</strong> Bosch is begin 2001 voor e<strong>en</strong> periode van drie jaar geld beschikbaar gesteld voor<br />

het instell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beschermde ontmoetingsplek voor Marokkaanse meisjes die (al dan<br />

niet onder dwang) in de prostitutie dreig<strong>en</strong> te gerak<strong>en</strong>. Reeds in 1997 signaleerd<strong>en</strong> de<br />

GGD, het Jonger<strong>en</strong> Advies C<strong>en</strong>trum (JAC) <strong>en</strong> Justitie namelijk dat Marokkaanse meisjes<br />

in de omgeving van D<strong>en</strong> Bosch door loverboys onder dwang als prostituee geëxploiteerd<br />

werd<strong>en</strong>. Het initiatief - dat qua opzet vergelijkbaar is met Pretty Woman - maakt deel uit<br />

van het Actieplan Marokkaanse jonger<strong>en</strong> 2000. De Stichting Divers heeft, sam<strong>en</strong> met<br />

deelnemers aan het Actieplan, e<strong>en</strong> voorstel gemaakt voor de uitvoering van dit project,<br />

dat als voorlopige werktitel heeft: Veilige Hav<strong>en</strong>. Het voorstel is aan de geme<strong>en</strong>te<br />

voorgelegd <strong>en</strong> wordt mom<strong>en</strong>teel aangepast. De verwachting is dat het project nog in<br />

2001 van start kan gaan (telefonisch informatie van Stichting Divers).<br />

22 Het aanloopc<strong>en</strong>trum biedt kleding, informatie, geestelijke <strong>en</strong> sociale hulp <strong>en</strong>/of doorverwijzing,<br />

Nederlandse taalles voor Spaanstalige prostituees <strong>en</strong> christelijke lectuur in verschill<strong>en</strong>de tal<strong>en</strong>.

168 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

In dit verband di<strong>en</strong>t melding te word<strong>en</strong> gemaakt van het Handboek aanpak<br />

kinderprostitutie dat in januari <strong>2002</strong> is versch<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het Handboek is e<strong>en</strong> van de<br />

initiatiev<strong>en</strong> van het <strong>Nationaal</strong> Actieplan ‘Aanpak seksueel misbruik van kinder<strong>en</strong>’ (NAPS).<br />

Doel van het handboek is het stimuler<strong>en</strong> van ‘good practices’ op het terrein van opvang<br />

van <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan minderjarige prostituees (NAPS, 2001).<br />

6.2.4 Overige hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong><br />

Esperanza<br />

De Stichting Esperanza 23 is e<strong>en</strong> Europees-Colombiaanse organisatie die vanuit Europa <strong>en</strong><br />

Latijns-Amerika activiteit<strong>en</strong> ontwikkelt ter prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van internationale<br />

vrouw<strong>en</strong>handel. De Stichting is ontstaan in 1993 <strong>en</strong> had to<strong>en</strong>tertijd verteg<strong>en</strong>woordigers<br />

in drie land<strong>en</strong>: Colombia (Bogota <strong>en</strong> Cali), Nederland (Amsterdam) <strong>en</strong> Spanje (Madrid).<br />

Esperanza is voornamelijk gericht op gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de aanpak van de handel. Door<br />

sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> land<strong>en</strong> van herkomst <strong>en</strong> transit- <strong>en</strong>/of bestemmingsland, word<strong>en</strong><br />

(pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers voorgelicht, opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> begeleid. De Nederlandse afdeling<br />

van Esperanza is in 2000 opgehev<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s gebrek aan financiële middel<strong>en</strong>. Uit<br />

registraties van de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>, de STV <strong>en</strong> Esperanza Nederland zelf, blijkt dat<br />

Esperanza Nederland veel Latijns-Amerikaanse prostituees bereikte. Van april 1997 tot<br />

april 2000 verle<strong>en</strong>de Esperanza Nederland hulp aan 87 Latijns-Amerikaanse prostituees.<br />

Hiervan war<strong>en</strong> 59 vrouw<strong>en</strong> afkomstig uit Colombia. De overig<strong>en</strong> war<strong>en</strong> afkomstig uit<br />

Ecuador, de Dominicaanse Republiek, Chili, Brazilië, Mexico <strong>en</strong> Panama. De meeste van<br />

deze vrouw<strong>en</strong> war<strong>en</strong> slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Ook kleinschalige<br />

terugkeerproject<strong>en</strong> maakt<strong>en</strong> deel uit van de door Esperanza gebod<strong>en</strong> begeleiding.<br />

Stichting Religieuz<strong>en</strong> Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel<br />

In 1991 werd de Werkgroep Religieuz<strong>en</strong> Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (WRTV), inmiddels de<br />

Stichting Religieuz<strong>en</strong> Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (SRTV), opgericht. Het doel van de SRTV is<br />

e<strong>en</strong> bijdrage te lever<strong>en</strong> aan de strijd teg<strong>en</strong> de handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daaruit<br />

voortvloei<strong>en</strong>de gedwong<strong>en</strong> prostitutie.<br />

De stichting bestaat uit vrouwelijke deelnemers. E<strong>en</strong> aantal van h<strong>en</strong> is werkzaam geweest<br />

in ontwikkelingsland<strong>en</strong>. Daar opgebouwde netwerk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt bij de<br />

voorlichting aan pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel 24 <strong>en</strong> bij de opvang <strong>en</strong><br />

begeleiding van (terugker<strong>en</strong>de) slachtoffers. Daarnaast doet de SRTV, waar mogelijk,<br />

aan politieke beïnvloeding <strong>en</strong> wordt incid<strong>en</strong>teel opvang <strong>en</strong> hulp gebod<strong>en</strong> aan slachtoffers<br />

in Nederland (WRTV, 2000). Dit laatste gebeurde in het jaar 2000 acht keer, in alle<br />

gevall<strong>en</strong> omdat de reguliere opvanginstelling<strong>en</strong> niet bereikbaar war<strong>en</strong> (inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

BNRM).<br />

23 Doelstelling<strong>en</strong> van Esperanza zijn: prev<strong>en</strong>tie van vrouw<strong>en</strong>handel door het informer<strong>en</strong> van<br />

Latijns-Amerikaanse vrouw<strong>en</strong> over het bestaan van vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> opvang <strong>en</strong> begeleiding van<br />

Latijns-Amerikaanse, <strong>en</strong> in het bijzonder Colombiaanse, slachtoffers bij hun sociale herintegratie<br />

in het land van herkomst <strong>en</strong> bij de herintreding op de arbeidsmarkt (Esperanza, 2000).<br />

24 Door de verspreiding van informatie, waarschuwingsfolders <strong>en</strong> videoband<strong>en</strong>.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 169<br />

Nigerian Democratic Movem<strong>en</strong>t Netherlands<br />

De Nigerian Democratic Movem<strong>en</strong>t Netherlands (NDMN) is e<strong>en</strong> landelijk platform van<br />

zelforganisaties van Nigeriaanse vluchteling<strong>en</strong>. De NDMN behartigt de belang<strong>en</strong> van<br />

deze vluchteling<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevordert hun participatie in alle facett<strong>en</strong> van de Nederlandse<br />

sam<strong>en</strong>leving (folder NDMN, 2000).<br />

In 1999 verrichtte de NDMN in sam<strong>en</strong>werking met Terre des Hommes e<strong>en</strong> onderzoek<br />

naar de handel in Nigeriaanse meisjes naar Nederland (Oviawe & Iyare, 1999). E<strong>en</strong> van<br />

de conclusies van dit onderzoek is, dat er minst<strong>en</strong>s 400 Nigeriaanse meisjes, waarvan de<br />

meeste jonger dan 18 jaar zijn, in Nederland onder dwang in de prostitutie zoud<strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong>. Conform e<strong>en</strong> van de aanbeveling<strong>en</strong> in het onderzoeksrapport, zette de NDMN<br />

in maart 2000 e<strong>en</strong> helpdesk op. De doelstelling<strong>en</strong> van deze helpdesk zijn:<br />

- bestrijding van handel in West-Afrikaanse vrouw<strong>en</strong> die in Nederland zijn of naar<br />

Nederland will<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>;<br />

- het betrekk<strong>en</strong> van de Nigeriaanse geme<strong>en</strong>schap bij de bestrijding van handel in West-<br />

Afrikaanse vrouw<strong>en</strong>.<br />

De helpdesk wordt geleid door twee fulltime medewerkers. Zij word<strong>en</strong> bijgestaan door<br />

vrijwilligers. Deze b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers met e<strong>en</strong> informatieve folder. Er zijn<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> voor telefonisch consult t<strong>en</strong> behoeve van (vermoedelijke) slachtoffers <strong>en</strong><br />

voor ondersteuning van slachtoffers bij contact<strong>en</strong> met politie, IND <strong>en</strong> De Opbouw. De<br />

NDMN-medewerkers tolk<strong>en</strong> regelmatig <strong>en</strong> zij verstrekk<strong>en</strong> voorlichtingsmateriaal aan de<br />

meisjes in kwestie <strong>en</strong> aan betrokk<strong>en</strong> instanties.<br />

Project Bonded Labour in Nederland<br />

Het project Bonded Labour in Nederland (BlinN) is begin 2000 opgericht door Novib <strong>en</strong><br />

Humanitas. BlinN biedt ondersteuning aan migrant<strong>en</strong> die slachtoffer zijn (geweest) van<br />

gedwong<strong>en</strong> tewerkstelling in Nederland. Het project richt zich met name op de<br />

vervolgopvang van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. BlinN tracht h<strong>en</strong> zicht te bied<strong>en</strong> op<br />

e<strong>en</strong> betere toekomst door, op basis van hun behoeft<strong>en</strong>, interesses <strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

individueel hulppakket sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>. Het uiteindelijke doel hiervan is dat de<br />

keuzevrijheid van het slachtoffer wordt hersteld, waardoor de betrokk<strong>en</strong>e zelf verder kan<br />

werk<strong>en</strong> aan haar toekomstperspectief. BlinN k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> nationale <strong>en</strong> e<strong>en</strong> internationale<br />

compon<strong>en</strong>t. Humanitas richt zich vooral op de projectorganisatie <strong>en</strong> uitvoering in<br />

Nederland (intake <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong>). Novib zorgt, met sam<strong>en</strong>werkingspartners in diverse<br />

land<strong>en</strong>, voor prev<strong>en</strong>tie- <strong>en</strong> terugkeerstructur<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land (Folder BlinN, 2000). In<br />

2000 hebb<strong>en</strong> 35 person<strong>en</strong> steun ontvang<strong>en</strong> via het BlinN-project 25 <strong>en</strong> vijf vrouw<strong>en</strong><br />

keerd<strong>en</strong> met steun van BlinN terug naar hun land van herkomst (BlinN, z.jr.).<br />

International Organization for Migration<br />

In dit verband kan ook de International Organization for Migration (IOM) word<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemd. De IOM werd in 1951 opgericht als intergouvernem<strong>en</strong>tele organisatie die zich<br />

bezig hield met de hervestiging van Europese ‘displaced persons’, vluchteling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

migrant<strong>en</strong>. Nederland was e<strong>en</strong> van de 16 stat<strong>en</strong> die aan de wieg stond<strong>en</strong> van de IOM.<br />

25 De hulp betrof ‘noodondersteuning’ (tijdelijke bijdrage in lev<strong>en</strong>sonderhoud <strong>en</strong> huisvesting,<br />

alsmede medische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>) <strong>en</strong> ondersteuning gericht op toekomstperspectief (taalless<strong>en</strong>,<br />

andere cursuss<strong>en</strong> of opleiding<strong>en</strong>, vrijwilligerswerk, l<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, voorbereiding van <strong>en</strong> begeleiding bij<br />

terugkeer).

170 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Inmiddels is de IOM wereldwijd actief op het gebied van de migratie <strong>en</strong> zijn er 91 stat<strong>en</strong><br />

lid van de IOM. 26 Het hoofdkantoor bevindt zich in G<strong>en</strong>ève. Sinds 1991 heeft de IOM e<strong>en</strong><br />

vestiging in Nederland, met e<strong>en</strong> hoofdkantoor in D<strong>en</strong> Haag. 27<br />

Het hoofdkantoor van de IOM heeft e<strong>en</strong> ‘Counter-Trafficking Service’. Deze biedt<br />

ondersteuning <strong>en</strong> bescherming aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> zorgt voor de<br />

begeleiding van IOM veldmissies <strong>en</strong> lidstat<strong>en</strong> bij de prev<strong>en</strong>tie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (IOM,<br />

2000). De Counter-Trafficking Service omvat:<br />

- onderdak <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel;<br />

- juridische <strong>en</strong> medische ondersteuning van slachtoffers;<br />

- begeleiding van slachtoffers die terug will<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> naar het land van herkomst. De<br />

terugreis <strong>en</strong> begeleiding bij de reïntegratie word<strong>en</strong> op maat verzorgd door de<br />

IOM;<br />

- informatie- <strong>en</strong> voorlichtingsprogramma’s in de land<strong>en</strong> van herkomst, transit <strong>en</strong><br />

bestemming;<br />

- deskundigheidsbevordering <strong>en</strong> training<strong>en</strong> (van overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> NGO’s) gericht<br />

teg<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel;<br />

- het initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> verricht<strong>en</strong> van onderzoek naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel om meer aandacht<br />

voor het onderwerp te krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> om overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere actor<strong>en</strong> te voorzi<strong>en</strong> van<br />

informatie die nodig is om adequate maatregel<strong>en</strong> voor de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te kunn<strong>en</strong> treff<strong>en</strong>;<br />

- het organiser<strong>en</strong> van symposia <strong>en</strong> dergelijke, met als doel de bek<strong>en</strong>dheid met het<br />

onderwerp te vergrot<strong>en</strong>, ervaring<strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong>, onderzoeksresultat<strong>en</strong> te<br />

verspreid<strong>en</strong>, beleidsadviez<strong>en</strong> <strong>en</strong> -maatregel<strong>en</strong> te coördiner<strong>en</strong> <strong>en</strong> te harmoniser<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> formele <strong>en</strong> informele netwerk<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong>.<br />

Op dit mom<strong>en</strong>t maakt IOM-Nederland overig<strong>en</strong>s nog ge<strong>en</strong> onderscheid tuss<strong>en</strong><br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere immigrant<strong>en</strong> bij de begeleiding van de<br />

terugkeer naar hun land van herkomst. Slachtoffers zijn in de statistiek<strong>en</strong> van IOM-<br />

Nederland ook (nog) niet als zodanig te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Dat zal in de toekomst naar<br />

verwachting verander<strong>en</strong>. Mom<strong>en</strong>teel wordt door verschill<strong>en</strong>de West- <strong>en</strong> Oost-Europese<br />

IOM missies namelijk gewerkt aan e<strong>en</strong> ‘registratiestructuur’ die het wel mogelijk zal<br />

mak<strong>en</strong> om slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te onderscheid<strong>en</strong>. Verder werkt IOM-<br />

Nederland aan e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie van reïntegratieproject<strong>en</strong> in de herkomstland<strong>en</strong> van<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Voorts kan word<strong>en</strong> opgemerkt dat IOM-Nederland<br />

overleg voert met instanties die zich in Nederland bezig houd<strong>en</strong> met de bestrijding van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong>/of opkom<strong>en</strong> voor slachtoffers, om te bezi<strong>en</strong> op welke punt<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werking mogelijk is <strong>en</strong> wat de IOM hierin kan betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. 28<br />

26 Daarnaast word<strong>en</strong> 36 stat<strong>en</strong> als ‘observer states’ beschouwd. Dit is de situatie op 30 november<br />

2001 (www.iom.int).<br />

27 Ter geleg<strong>en</strong>heid van het ti<strong>en</strong>jarig bestaan van IOM-Nederland werd e<strong>en</strong> confer<strong>en</strong>tie<br />

georganiseerd getiteld Orderly Migration - Visions and Chall<strong>en</strong>ges for the 21st C<strong>en</strong>tury. Op deze<br />

internationale confer<strong>en</strong>tie, die plaats vond op 5 november 2001 te D<strong>en</strong> Haag, was ‘countertrafficking’<br />

e<strong>en</strong> van de drie c<strong>en</strong>trale thema’s.<br />

28 Mondelinge <strong>en</strong> schriftelijke informatie van mevr. Brons (IOM-Nederland).

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 171<br />

Naast bov<strong>en</strong>vermelde organisaties bied<strong>en</strong> ook de Filippijnse organisatie Bayanhin,<br />

huiskamerproject<strong>en</strong> op de tippelzones, GG&GD-<strong>en</strong>, Bureaus Slachtofferhulp, vrouw<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

crisisopvangc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> zelfhulporganisaties hulp aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

6.3 Enkele resultat<strong>en</strong> uit de BNRM inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

In Hoofdstuk 4 is de opzet beschrev<strong>en</strong> van de inv<strong>en</strong>tarisatie die het Bureau NRM<br />

verrichtte onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties. In Tabel 6.1 staat<br />

aangegev<strong>en</strong> hoeveel van welk type instelling<strong>en</strong> aan de Bureau NRM-inv<strong>en</strong>tarisatie<br />

hebb<strong>en</strong> meegewerkt <strong>en</strong> hoeveel van deze instelling<strong>en</strong> in het jaar 2000 contact hebb<strong>en</strong><br />

gehad met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Tabel 6.1 Instelling<strong>en</strong> die de vrag<strong>en</strong>lijst invuld<strong>en</strong> <strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> die contact hadd<strong>en</strong> met slachtoffers<br />

Soort instelling Aantal instelling<strong>en</strong> dat de<br />

vrag<strong>en</strong>lijst invulde<br />

Vrouw<strong>en</strong>opvang 17 14<br />

Blijf van mijn Lijf 14 12<br />

Crisisopvang 13 8<br />

GGD 11 6<br />

Migrant<strong>en</strong> belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging 29 6 5<br />

Maatschappelijk Werk 4 4<br />

Inloop-/huiskamerproject 5 4<br />

Prostitutie Maatschappelijk Werk 2 2<br />

Belang<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging 30 2 2<br />

Overig 31 3 2<br />

Totaal 77 59<br />

Aantal instelling<strong>en</strong> dat<br />

contact had met<br />

slachtoffers<br />

Meer dan driekwart van de instelling<strong>en</strong> die de vrag<strong>en</strong>lijst retourneerd<strong>en</strong> heeft in het jaar<br />

2000 contact gehad met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

In Tabel 6.2 staat aangegev<strong>en</strong> in welke regio de instelling<strong>en</strong> die in 2000 contact hebb<strong>en</strong><br />

gehad met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, werkzaam zijn.<br />

29 Het betreft het Komité zelfstandig verblijfsrecht vrouw<strong>en</strong> (Komité), de Stichting Alle<strong>en</strong>staande<br />

Minderjarige Asielzoekers Humanitas (SAMAH), het Buit<strong>en</strong>landse Vrouw<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum, het<br />

Steunpunt Illegal<strong>en</strong>, het Vrouw<strong>en</strong> Empowerm<strong>en</strong>t C<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> de eerder g<strong>en</strong>oemde NDMN.<br />

30 Het betreft de Rode Draad <strong>en</strong> de SRTV.<br />

31 Het betreft het Steunpunt seksueel geweld, AMA-opvang <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ontmoetingsc<strong>en</strong>trum voor<br />

allochtone vrouw<strong>en</strong>.

172 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Tabel 6.2 Geografisch werkterrein van de instelling<strong>en</strong> die in 2000 contact hadd<strong>en</strong> met slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

Regio Aantal organisaties<br />

Friesland, Groning<strong>en</strong>, Dr<strong>en</strong>the 11<br />

Amsterdam <strong>en</strong> Noord-Holland 8<br />

Brabant 8<br />

Rotterdam, Dordrecht 7<br />

Arnhem, Nijmeg<strong>en</strong> 6<br />

Utrecht 4<br />

Limburg 4<br />

Zwolle, Amersfoort 2<br />

Zeeland 2<br />

D<strong>en</strong> Haag 1<br />

Bov<strong>en</strong>regionaal/landelijk 6 32<br />

Totaal 59<br />

Hulp aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel k<strong>en</strong>t, zoals aangegev<strong>en</strong> in paragraaf 6.1, vele<br />

vorm<strong>en</strong>. In Tabel 6.3 staat, in volgorde van afnem<strong>en</strong>de frequ<strong>en</strong>tie, vermeld welk type<br />

hulp de instelling<strong>en</strong> die aan de inv<strong>en</strong>tarisatie meewerkt<strong>en</strong>, in het jaar 2000 verle<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Tabel 6.3 Het soort hulp dat is verle<strong>en</strong>d<br />

Aard van hulpverl<strong>en</strong>ing Aantal instelling<strong>en</strong> (N=59) 33<br />

Psychische hulpverl<strong>en</strong>ing 41<br />

Verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van onderdak 36<br />

(Andere) materiële hulpverl<strong>en</strong>ing 34<br />

Informatie, voorlichting <strong>en</strong> advies 24<br />

Gezondheidsvoorlichting <strong>en</strong> -zorg 18<br />

Juridisch advies 13<br />

Zorgcoördinatie van e<strong>en</strong> integrati<strong>en</strong>etwerk 7<br />

Overig 34 1<br />

Psychische hulpverl<strong>en</strong>ing, het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van onderdak <strong>en</strong> (andere) materiële<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing, zijn de meest frequ<strong>en</strong>t g<strong>en</strong>oemde vorm<strong>en</strong> van hulp aan slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Er wordt - in verhouding - door betrekkelijk weinig van de in de<br />

inv<strong>en</strong>tarisatie betrokk<strong>en</strong> organisaties juridisch advies gegev<strong>en</strong> aan slachtoffers. Zev<strong>en</strong><br />

instelling<strong>en</strong> zijn (tegelijkertijd) zorgcoördinator van e<strong>en</strong> lokaal integrati<strong>en</strong>etwerk <strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> in het kader van de coördinatietaak g<strong>en</strong>oemd.<br />

Van de 59 instelling<strong>en</strong> die in 2000 contact hadd<strong>en</strong> met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

houd<strong>en</strong> er 53 (dat is 90%) e<strong>en</strong> vorm van registratie bij. In 39 (74%) van deze registraties<br />

kunn<strong>en</strong> slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>. Het mer<strong>en</strong>deel van de<br />

instelling<strong>en</strong> gebruikt het geautomatiseerde registratiesysteem van de Federatie Opvang:<br />

32 Dit zijn de SRTV, de Rode Draad, SAMAH, Komité, de NDMN <strong>en</strong> het Steunpunt Illegal<strong>en</strong>.<br />

33 Doordat instelling<strong>en</strong> meerdere typ<strong>en</strong> hulp kunn<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>, sommer<strong>en</strong> de gegev<strong>en</strong>s in deze tabel<br />

tot meer dan 59.<br />

34 Het gaat hier om sociale activering, aangebod<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ontmoetingsc<strong>en</strong>trum voor allochtone<br />

vrouw<strong>en</strong>.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 173<br />

Klimop. 35 Veerti<strong>en</strong> instelling<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ontwikkelde registratiemethode <strong>en</strong><br />

drie gebruik<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere, bestaande vorm van geautomatiseerde registratie.<br />

In Hoofdstuk 4 is nadere informatie te vind<strong>en</strong> die de inv<strong>en</strong>tarisatie heeft opgeleverd over<br />

de slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

6.4 Organisaties voor prostitutievraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties<br />

In Nederland houd<strong>en</strong> diverse organisaties zich bezig met prostitutievraagstukk<strong>en</strong>, of<br />

zett<strong>en</strong> zich in voor de belang<strong>en</strong> van prostituees, exploitant<strong>en</strong> of prostituant<strong>en</strong>. Deze<br />

organisaties verschill<strong>en</strong> onderling sterk wat betreft doelgroep, organisatie <strong>en</strong><br />

doelstelling<strong>en</strong>, maar hebb<strong>en</strong> geme<strong>en</strong> dat ze gedwong<strong>en</strong> prostitutie <strong>en</strong> exploitatie van<br />

minderjarig<strong>en</strong> afkeur<strong>en</strong>. De belang<strong>en</strong>organisaties strev<strong>en</strong> naar algem<strong>en</strong>e acceptatie van<br />

de prostitutiesector als maatschappelijke realiteit <strong>en</strong> daarin is ge<strong>en</strong> plaats voor<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s kom<strong>en</strong> aan de orde: de Mr. A. de Graaf Stichting, Stichting De Rode<br />

Draad, de Ver<strong>en</strong>iging Exploitant<strong>en</strong> Relaxbedrijv<strong>en</strong> (VER), het Prostitutie Informatie<br />

C<strong>en</strong>trum (PIC), de Excell<strong>en</strong>t Groep, het Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d Overleg Raamexploitant<strong>en</strong><br />

(SOR), de Stichting Man/Vrouw <strong>en</strong> Prostitutie <strong>en</strong> het European Interv<strong>en</strong>tion Projects<br />

Aids Prev<strong>en</strong>tion for Prostitutes, oftewel de Stichting Tampep.<br />

Tot slot word<strong>en</strong> drie organisaties behandeld die zich specifiek inzett<strong>en</strong> voor (de belang<strong>en</strong><br />

van) minderjarig<strong>en</strong>: Terre des Hommes, ECPAT <strong>en</strong> Def<strong>en</strong>se for Childr<strong>en</strong> International.<br />

Zowel deze laatste drie organisaties als Tampep zijn (ook) internationaal werkzaam.<br />

De Mr. A. de Graaf Stichting<br />

De Mr. de Graaf Stichting is e<strong>en</strong> instituut voor prostitutievraagstukk<strong>en</strong>. De stichting geeft<br />

advies over prostitutiebeleid, stimuleert de discussie over prostitutie, doet<br />

wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek, voert project<strong>en</strong> uit in opdracht van derd<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschikt over<br />

e<strong>en</strong> informatie- <strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tatiec<strong>en</strong>trum. De Stichting heeft zelf ge<strong>en</strong> belang<strong>en</strong> in de<br />

prostitutiesector. Mede vanwege deze onafhankelijke opstelling kan de Stichting<br />

bijvoorbeeld optred<strong>en</strong> als intermediair tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de deelnemers aan het<br />

Landelijk (Platform) Prostitutie Overleg (LPO). 36<br />

De Mr. de Graaf Stichting houdt zich bezig met:<br />

- het onderhoud<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> netwerk met betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> vanuit de (semi)overheid, NGO’s<br />

<strong>en</strong> de prostitutiebranche;<br />

- het monitor<strong>en</strong> van facett<strong>en</strong> in relatie tot het nieuwe prostitutiebeleid, zoals:<br />

‘prostitutie als arbeid’, ‘exploitatie van prostitutie’, ‘prostitutie <strong>en</strong> criminaliteit`,<br />

‘regulering van prostitutie door de overheid’ <strong>en</strong> ‘prostitutie <strong>en</strong> moraliteit’;<br />

- het in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van structurele tak<strong>en</strong>, zoals onderzoek, informatie <strong>en</strong><br />

docum<strong>en</strong>tatie met concrete acties, zoals ondersteuning, advies <strong>en</strong> project<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast besteedt de stichting aandacht aan de positieverbetering van prostituees, met<br />

name met betrekking tot arbeidsomstandighed<strong>en</strong>.<br />

35 De Federatie Opvang is bezig dit registratiesysteem, waarin overig<strong>en</strong>s wel is te achterhal<strong>en</strong> of<br />

iemand slachtoffer is van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, te vervang<strong>en</strong>.<br />

36 De directeur van de Mr. de Graaf Stichting is voorzitter van het LPO.

174 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Aan het door het Ministerie van VWS gesubsidieerde instituut war<strong>en</strong> tot maart 2001 drie<br />

medewerkers verbond<strong>en</strong>. Weg<strong>en</strong>s gebrek aan financiële middel<strong>en</strong> is het di<strong>en</strong>stverband<br />

van e<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> to<strong>en</strong> beëindigd.<br />

Stichting de Rode Draad<br />

De Rode Draad werd in 1985 opgericht. Het is e<strong>en</strong> organisatie die de zelfredzaamheid <strong>en</strong><br />

emancipatie van prostituees wil bevorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> verandering<strong>en</strong> wil bewerkstellig<strong>en</strong> in de<br />

maatschappelijke beeldvorming omtr<strong>en</strong>t prostitutie. De doelstelling<strong>en</strong> van de Rode<br />

Draad zijn:<br />

- het strev<strong>en</strong> naar erk<strong>en</strong>ning van prostitutie als e<strong>en</strong> beroep <strong>en</strong> het behartig<strong>en</strong> van de<br />

belang<strong>en</strong> van prostituees <strong>en</strong> ex-prostituees;<br />

- de uitvoering van bov<strong>en</strong>vermelde initiatiev<strong>en</strong> in de ruimste zin van het woord (Rode<br />

Draad, 2000).<br />

Aan deze doelstelling<strong>en</strong> wordt gewerkt door di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing aan de doelgroep, door<br />

informatieverstrekking <strong>en</strong> publiciteit, door op te kom<strong>en</strong> voor de positie van prostituees<br />

<strong>en</strong> door het bijwon<strong>en</strong> van <strong>en</strong> actief deelnem<strong>en</strong> aan cursuss<strong>en</strong>, congress<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />

bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.<br />

De Rode Draad is, in overleg met de vakbond FNV, bezig met de opbouw van e<strong>en</strong><br />

landelijke beroepsver<strong>en</strong>iging voor zelfstandige <strong>en</strong> in loondi<strong>en</strong>st werk<strong>en</strong>de prostituees.<br />

Voorts maakt de Rode Draad deel uit van het LPO <strong>en</strong> van de adviesraad van de Stichting<br />

Seksueel Overdraagbare Aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (SOA) <strong>en</strong> onderhoudt de Rode Draad contact<strong>en</strong><br />

met politie- <strong>en</strong> overheidsfunctionariss<strong>en</strong> 37 , verteg<strong>en</strong>woordigers van<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong>. In sam<strong>en</strong>werking met het PIC is er voor<br />

prostituees e<strong>en</strong> belastingkrant ontwikkeld met informatie over belastingtechnische<br />

zak<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>slotte biedt de Rode Draad e<strong>en</strong> telefonisch (juridisch) spreekuur <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

persoonlijk spreekuur, waar prostituees met vrag<strong>en</strong> over het werk terecht kunn<strong>en</strong>.<br />

De Rode Draad wordt financieel ondersteund door het Ministerie van VWS. Tot voor<br />

kort was niet duidelijk of <strong>en</strong> hoe de Rode Draad vanaf 1 januari <strong>2002</strong> gefinancierd zou<br />

word<strong>en</strong>. 38 Op e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst van de Vaste Kamercommissie voor Justitie op 1<br />

november 2001 echter onderstreept<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers van diverse partij<strong>en</strong> het<br />

belang van de Rode Draad voor de verwez<strong>en</strong>lijking van de overheidsdoelstelling<br />

‘positieverbetering van prostituees’ <strong>en</strong> maakte de Minister van Justitie duidelijk dat de<br />

financiering er wel zou kom<strong>en</strong>.<br />

De Ver<strong>en</strong>iging Exploitant<strong>en</strong> Relaxbedrijv<strong>en</strong><br />

De Ver<strong>en</strong>iging Exploitant<strong>en</strong> Relaxbedrijv<strong>en</strong> (VER) werd in 1991 opgericht naar aanleiding<br />

van de int<strong>en</strong>tie van de overheid om de wetgeving met betrekking tot het bordeelverbod te<br />

wijzig<strong>en</strong>. Exploitant<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> met regelgeving vanuit de overheid. Zij<br />

voorzag<strong>en</strong> conflict<strong>en</strong> vanuit de inschatting dat de bij regelgeving <strong>en</strong> controle betrokk<strong>en</strong><br />

ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> weinig of niets van de branche afwet<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevestigde exploitant<strong>en</strong><br />

doorgaans niet gew<strong>en</strong>d zijn om volg<strong>en</strong>s overheidsregels te werk<strong>en</strong> of met<br />

37 De Rode Draad adviseerde diverse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij de opstelling of aanpassing van hun<br />

prostitutiebeleid.<br />

38 Dit blijkt uit de beantwoording van Kamervrag<strong>en</strong> van de Vaste Kamercommissie van Justitie<br />

(5102785/501/HS2/10 juli 2001), die naar aanleiding van e<strong>en</strong> drietal onderzoeksrapport<strong>en</strong> over<br />

prostitutie in Nederland werd<strong>en</strong> gesteld aan de Ministers van VWS, SoZaWe <strong>en</strong> Justitie.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 175<br />

(controle)ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> om te gaan. De VER wil dergelijke conflict<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong> door<br />

overleg <strong>en</strong> voorlichting. Het is de bedoeling werkbare situaties te bevorder<strong>en</strong> door<br />

compromiss<strong>en</strong> te zoek<strong>en</strong>, maar indi<strong>en</strong> nodig wordt e<strong>en</strong> confrontatie niet uit de weg<br />

gegaan <strong>en</strong> in het uiterste geval kan de rechter om e<strong>en</strong> uitspraak gevraagd word<strong>en</strong>.<br />

De doelstelling van de VER is ‘het behartig<strong>en</strong> van de belang<strong>en</strong> van de exploitant<strong>en</strong> van<br />

relaxbedrijv<strong>en</strong>, zowel collectief als individueel, in de meest ruime zin, onder meer door<br />

het voer<strong>en</strong> van overleg met overheids- <strong>en</strong> andere instanties, het verzorg<strong>en</strong> van public<br />

relations van relaxbedrijv<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> het bewerkstellig<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

imagoverbetering van zodanige bedrijv<strong>en</strong>. Tot de belang<strong>en</strong>behartiging kan mede<br />

behor<strong>en</strong> het treff<strong>en</strong> van rechtsmaatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> het voer<strong>en</strong> van geding<strong>en</strong>’ (VER,<br />

2001/<strong>2002</strong>).<br />

De led<strong>en</strong> van de VER zijn exploitant<strong>en</strong> van relaxbedrijv<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> vergunning hebb<strong>en</strong> of<br />

er e<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> aangevraagd. Onder relaxbedrijv<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> met prostitutie als<br />

hoofdactiviteit, bedrijv<strong>en</strong> waar prostitutie deel uitmaakt van andere activiteit<strong>en</strong><br />

(seksshops, automat<strong>en</strong>hall<strong>en</strong>, seksshows, videoshows, sauna’s <strong>en</strong> dergelijke),<br />

bemiddel<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong> (bedrijv<strong>en</strong> met escort <strong>en</strong> 06-lijn<strong>en</strong>) <strong>en</strong> massage-institut<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

par<strong>en</strong>clubs. Ook raamexploitant<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfstandig werk<strong>en</strong>de prostituees kunn<strong>en</strong> lid van<br />

de VER word<strong>en</strong>. De VER verteg<strong>en</strong>woordigt circa 350 bedrijv<strong>en</strong> in Nederland.<br />

Zowel in de statut<strong>en</strong> als in nieuwsbriev<strong>en</strong> geeft de VER aan e<strong>en</strong> ‘legale <strong>en</strong> schone<br />

branche’ voor te staan.<br />

Het Prostitutie Informatie C<strong>en</strong>trum<br />

Het Prostitutie Informatie C<strong>en</strong>trum (PIC), dat in 1994 werd opgericht, is gesitueerd op de<br />

Amsterdamse Wall<strong>en</strong>. Het c<strong>en</strong>trum verstrekt informatie over prostitutie aan prostituees,<br />

prostituant<strong>en</strong>, stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, toerist<strong>en</strong>, media <strong>en</strong> andere geïnteresseerd<strong>en</strong>. Zoals hierbov<strong>en</strong><br />

vermeld werd door het PIC, in sam<strong>en</strong>werking met de Rode Draad, voor prostituees e<strong>en</strong><br />

belastingkrant ontwikkeld.<br />

Het PIC krijgt ge<strong>en</strong> subsidie.<br />

De Excell<strong>en</strong>t Groep<br />

De Excell<strong>en</strong>t Groep bestaat uit e<strong>en</strong> aantal ondernemers in de relax branche, met name<br />

escortbedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> clubs, die e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk kwaliteitsmerk voer<strong>en</strong>.<br />

Het Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d Overleg Raamexploitant<strong>en</strong><br />

In twaalf Nederlandse sted<strong>en</strong> komt raamprostitutie voor (Visser c.s., 2000). In de meeste<br />

van deze sted<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de raamverhuurders zich ver<strong>en</strong>igd in het Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>d Overleg<br />

Raamexploitant<strong>en</strong> (SOR). Overleg op landelijk niveau vindt onder andere plaats via het<br />

LPO.<br />

De Stichting Man/Vrouw <strong>en</strong> Prostitutie<br />

In 1986 richtte e<strong>en</strong> groep mann<strong>en</strong>, die regelmatig gebruik maakt van de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van<br />

prostituees, de Werkgroep Klant <strong>en</strong> Prostitutie (KLEP) op met als doel prostitueebezoek<br />

bespreekbaar te mak<strong>en</strong>. Nadat was beslot<strong>en</strong> dat de werkgroep in het vervolg alle partij<strong>en</strong><br />

die bij prostitutie betrokk<strong>en</strong> zijn vanuit e<strong>en</strong> emancipatorisch oogpunt zou ondersteun<strong>en</strong>,<br />

veranderde de naam in 1988 in de Stichting Man <strong>en</strong> Prostitutie <strong>en</strong> later de Stichting<br />

Man/Vrouw <strong>en</strong> Prostitutie. De Stichting heeft als algeme<strong>en</strong> doel de emancipatie van de<br />

prostitutie <strong>en</strong> de wettelijk <strong>en</strong> moreel gelijke behandeling van all<strong>en</strong> die direct of indirect bij

176 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

prostitutie betrokk<strong>en</strong> zijn, in het bijzonder de klant<strong>en</strong> van prostituees. Specifieke doel<strong>en</strong><br />

zijn:<br />

- prostitutie <strong>en</strong> het gebruik mak<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van prostituees meer aanvaard <strong>en</strong><br />

op<strong>en</strong>lijk bespreekbaar mak<strong>en</strong>;<br />

- het verduidelijk<strong>en</strong> van de rol <strong>en</strong> de recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong> van klant<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />

betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>;<br />

- het bevorder<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onbevooroordeeld <strong>en</strong> rechtvaardig prostitutiebeleid;<br />

- het behartig<strong>en</strong> van de belang<strong>en</strong> van klant<strong>en</strong>.<br />

De Stichting organiseert bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> spreekbuis nam<strong>en</strong>s de klant<strong>en</strong> <strong>en</strong> voert in<br />

het LPO regelmatig overleg met verteg<strong>en</strong>woordigers van prostituees <strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong>.<br />

Tot slot verzamelt de Stichting informatie <strong>en</strong> verstrekt deze aan geïnteresseerd<strong>en</strong>.<br />

De Stichting ontvangt ge<strong>en</strong> subsidie.<br />

Tampep<br />

Tampep (Transnational STD/AIDS Prev<strong>en</strong>tion Among Migrant Prostitutes in Europe)<br />

is e<strong>en</strong> Europees project dat onderzoek <strong>en</strong> actie combineert op het gebied van prev<strong>en</strong>tie<br />

van AIDS <strong>en</strong> andere seksueel overdraagbare aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. De doelgroep bestaat uit<br />

migrant<strong>en</strong>prostituees - vrouw<strong>en</strong>, travestiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> transseksuel<strong>en</strong> - uit Oost-Europa, Zuid-<br />

Oost-Azië, Afrika <strong>en</strong> Latijns-Amerika. Tampep startte in 1993 als e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> NGO’s in Nederland, Duitsland, Italië <strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>rijk.<br />

Mom<strong>en</strong>teel omvat het Tampep netwerk 19 land<strong>en</strong>. 39<br />

Het hoofdkantoor is gevestigd in Amsterdam.<br />

In 1996 stemd<strong>en</strong> Tampep <strong>en</strong> Europap (European Interv<strong>en</strong>tion Projects AIDS Prev<strong>en</strong>tion<br />

for Prostitutes) hun werkzaamhed<strong>en</strong> op elkaar af. Europap leverde de infrastructuur <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> netwerk van ‘service providers’, Tampep fungeerde als expertisec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> als<br />

‘laboratorium’ voor het ontwikkel<strong>en</strong> van interv<strong>en</strong>tietechniek<strong>en</strong> <strong>en</strong> -materiaal.<br />

Concrete Tampep-activiteit<strong>en</strong> zijn:<br />

- het gev<strong>en</strong> van voorlichting aan migrant<strong>en</strong>prostituees over oorzak<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevolg<strong>en</strong> van<br />

HIV <strong>en</strong> andere SOA;<br />

- het bevorder<strong>en</strong> van ‘empowerm<strong>en</strong>t’ onder prostituees;<br />

- het voorlicht<strong>en</strong> van bestaande sociale <strong>en</strong> medische instanties, zodat deze beter<br />

kunn<strong>en</strong> reager<strong>en</strong> op de behoeft<strong>en</strong> van migrant<strong>en</strong>prostituees die sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met<br />

hun gezondheid <strong>en</strong> welzijn;<br />

- het monitor<strong>en</strong> van migratiedynamiek<strong>en</strong>;<br />

- onderzoek naar de leef- <strong>en</strong> werkomstandighed<strong>en</strong> van migrant<strong>en</strong>prostituees.<br />

De Stichting Tampep wordt gefinancierd door de Europese Commissie (het<br />

programma: Europe Against Aids) <strong>en</strong> door lokale financiers.<br />

Terre des Hommes<br />

Terre des Hommes 40 is e<strong>en</strong> NGO die in 1965 werd opgericht met als doelstelling:<br />

daadwerkelijke <strong>en</strong> onmiddellijke hulpverl<strong>en</strong>ing aan het noodlijd<strong>en</strong>de kind waar ook ter<br />

39 Dit zijn: Oost<strong>en</strong>rijk, België, D<strong>en</strong>emark<strong>en</strong>, Finland, Frankrijk, Duitsland, Griek<strong>en</strong>land,<br />

Luxemburg, Italië, Nederland, Portugal, Spanje, Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk, Bulgarije, Hongarije,<br />

Letland, Litouw<strong>en</strong>, Pol<strong>en</strong> <strong>en</strong> Roem<strong>en</strong>ie. Noorweg<strong>en</strong>, Zwitserland <strong>en</strong> de Oekraïne zijn ‘invited<br />

countries’ (Tampep folder, z.jr.).<br />

40 Bron: www.terredeshommes.nl.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 177<br />

wereld, zonder onderscheid naar ras, geloof of politieke gezindheid. Teg<strong>en</strong>woordig zet<br />

Terre des Hommes zich in voor de recht<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> vanuit de optiek dat kinder<strong>en</strong><br />

onder meer recht hebb<strong>en</strong> op gezondheidszorg, onderwijs, spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooral e<strong>en</strong> toekomst<br />

(Terre des Hommes, 1999-2000). Terre des Hommes komt voor deze kinderrecht<strong>en</strong> op<br />

door wereldwijd regering<strong>en</strong> te dwing<strong>en</strong> zich aan deze recht<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>. Voorts stelt<br />

Terre des Hommes de ernstigste sch<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> van kinderrecht<strong>en</strong> publiekelijk aan de kaak<br />

door middel van campagnes zoals ‘Stop de kinderprostitutie’. Daarnaast heeft Terre des<br />

Hommes onderzoek gedaan naar kinderprostitutie in Nederland <strong>en</strong> aan de hand van de<br />

bijbehor<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong> aandacht gevraagd voor dit verschijnsel (Hoog<strong>en</strong>doorn, 1999).<br />

ECPAT<br />

ECPAT (dat oorspronkelijk stond voor End Child Prostitution in Asian Tourism, maar<br />

sinds e<strong>en</strong> verbreding van haar werkterrein in 1996 staat voor End Child Prostitution, Child<br />

Pornography and the Trafficking of Childr<strong>en</strong> for Sexual Purposes) begon haar activiteit<strong>en</strong> in<br />

1990. Het is inmiddels e<strong>en</strong> wereldwijde beweging ter bestrijding van seksuele uitbuiting<br />

van kinder<strong>en</strong>, met groep<strong>en</strong> in meer dan 30 land<strong>en</strong>. Het hoofdkantoor is gevestigd te<br />

Bangkok.<br />

ECPAT-Nederland (ECPAT-NL) bestaat sinds 1995 <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> coalitie van Def<strong>en</strong>ce for<br />

Childr<strong>en</strong> International, afdeling Nederland, Kinder<strong>en</strong> in de Knel/Kerk<strong>en</strong> in Actie, de<br />

Stichting Kinderpostzegels Nederland, de Stichting M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in Nood/Cordaid <strong>en</strong> de<br />

Stichting Retour. Het secretariaat van ECPAT-NL is ondergebracht bij de Stichting<br />

Retour.<br />

ECPAT-NL richt zich op voorlichting aan <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> van bewustwording van <strong>en</strong><br />

betrokk<strong>en</strong>heid bij de Nederlands bevolking <strong>en</strong> met name bij reizigers, organisaties <strong>en</strong><br />

onderneming<strong>en</strong> in de reisindustrie. Daarnaast wordt er gelobbyd voor adequate <strong>en</strong><br />

effectieve wet- <strong>en</strong> regelgeving, gericht op voorkoming van seksuele exploitatie van<br />

kinder<strong>en</strong>, <strong>en</strong> voor prev<strong>en</strong>tie- <strong>en</strong> hulpproject<strong>en</strong> voor kinder<strong>en</strong> die het risico lop<strong>en</strong> in de<br />

prostitutie terecht te kom<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s stimuleert <strong>en</strong> volgt ECPAT-NL onderzoek naar de<br />

rol van Nederlanders bij commerciële seksuele uitbuiting van kinder<strong>en</strong>. Daarnaast kan<br />

word<strong>en</strong> vermeld dat ECPAT International, sam<strong>en</strong> met UNICEF <strong>en</strong> de ‘NGO-group for<br />

the Conv<strong>en</strong>tion on the Rights of the Child’, mede-organisator was van het 2nd World<br />

Congress against Commercial Sexual Exploitation of Childr<strong>en</strong> dat van 17-20 december 2001<br />

plaats vond in Japan (ECPAT–NL Informatiemap, z.jr.; www.ecpat.nl <strong>en</strong> telefonische<br />

informatie secretariaat ECPAT-NL).<br />

Def<strong>en</strong>ce for Childr<strong>en</strong> International<br />

Def<strong>en</strong>ce for Childr<strong>en</strong> International (DCI) 41 is e<strong>en</strong> onafhankelijke, internationale organisatie<br />

die wereldwijd opkomt voor de recht<strong>en</strong> van het kind. DCI is opgericht in 1979, het<br />

Internationale Jaar van het Kind. De Nederlandse afdeling van DCI (DCI-Nederland)<br />

houdt zich in Nederland bezig met voorlichting over de recht<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> is actief<br />

op het terrein van fonds<strong>en</strong>werving voor rechtshulpproject<strong>en</strong> van DCI-secties elders in de<br />

wereld. DCI heeft e<strong>en</strong> consultatieve status bij de Ver<strong>en</strong>igde Naties <strong>en</strong> bij de Raad van<br />

Europa. Zoals hierbov<strong>en</strong> vermeld, maakt DCI-Nederland deel uit van de ECPAT-NL<br />

coalitie, waarmee zij zich inzet voor de bestrijding van seksuele uitbuiting van kinder<strong>en</strong>.<br />

DCI-Nederland houdt zich ook bezig met onderzoek <strong>en</strong> coördineert bijvoorbeeld e<strong>en</strong><br />

41 Bron: www.def<strong>en</strong>ceforchildr<strong>en</strong>.nl.

178 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

door de ECPAT-Europe Law Enforcem<strong>en</strong>t Group geïnitieerd onderzoek naar de handel in<br />

kinder<strong>en</strong> (voor seksuele doeleind<strong>en</strong>) naar land<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Europese Unie. Daarnaast<br />

werkt DCI mee aan e<strong>en</strong> onderzoek naar kindersekstoerisme dat, in opdracht van het<br />

Ministerie van Justitie, wordt uitgevoerd door Bureau Van Montfoort.<br />

6.5 Knelpunt<strong>en</strong> bij hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>behartiging<br />

De informatie in deze paragraaf over knelpunt<strong>en</strong> in relatie tot de zorg voor slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is afkomstig uit verschill<strong>en</strong>de bronn<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> met<br />

sleutelfigur<strong>en</strong>, het door Bureau NRM georganiseerde symposium, de BNRMinv<strong>en</strong>tarisatie<br />

<strong>en</strong> schriftelijk materiaal.<br />

De bevinding<strong>en</strong> zijn ondergebracht in de categorieën prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> voorlichting, opvang<br />

<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in relatie tot de uitvoering van de B-9 regeling, de aard van de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing, terugkeer <strong>en</strong> financiering van niet-gouvernem<strong>en</strong>tele organisaties.<br />

Prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> voorlichting<br />

Nogal wat organisaties zijn van m<strong>en</strong>ing dat er op het terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te<br />

weinig aandacht is voor prev<strong>en</strong>tieve activiteit<strong>en</strong>. Pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers <strong>en</strong> hun omgeving<br />

zoud<strong>en</strong> vroegtijdig op de hoogte moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld van de risico’s die zij lop<strong>en</strong>. Er<br />

zou, zowel in Nederland als daarbuit<strong>en</strong>, meer <strong>en</strong> betere voorlichting aan risicogroep<strong>en</strong><br />

gegev<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Daarbij wordt aangetek<strong>en</strong>d dat gedeg<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong><br />

gehoud<strong>en</strong> met de omstandighed<strong>en</strong> waaronder <strong>en</strong> de beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong> waarom pot<strong>en</strong>tiële<br />

slachtoffers in de prostitutie terecht kom<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> afschrikking, bijvoorbeeld door e<strong>en</strong><br />

filmpje, zal niet altijd het gew<strong>en</strong>ste effect sorter<strong>en</strong>. Het risico is, dat pot<strong>en</strong>tiële<br />

slachtoffers veronderstell<strong>en</strong> dat hetge<strong>en</strong> daarin wordt getoond h<strong>en</strong> niet zal overkom<strong>en</strong>.<br />

Ook is d<strong>en</strong>kbaar dat hun omstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> toekomstperspectief dermate troosteloos<br />

zijn dat zij, op zoek naar e<strong>en</strong> betere toekomst, bereid zijn grote risico’s te nem<strong>en</strong>.<br />

Het voorgaande heeft betrekking op prev<strong>en</strong>tie door voorlichting in de land<strong>en</strong> van<br />

herkomst. Daarnaast wordt wat betreft de situatie in Nederland gesignaleerd dat<br />

prostituees over het algeme<strong>en</strong> niet g<strong>en</strong>oeg wet<strong>en</strong> over hun recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong>. Dit zou te<br />

meer geld<strong>en</strong> voor slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die onder dwang in de prostitutie<br />

werk<strong>en</strong>. Zij zijn vaak geïsoleerd <strong>en</strong> door de handelar<strong>en</strong>/exploitant<strong>en</strong> onjuist ingelicht<br />

over hun positie. Zij wet<strong>en</strong> veelal niet waar ze hulp kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>, of zijn niet in de<br />

geleg<strong>en</strong>heid om hulp te zoek<strong>en</strong>. Voorlichting wordt daarom van groot belang geacht<br />

voor slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De b<strong>en</strong>adering zou laagdrempelig moet<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong><br />

gericht op zowel Nederlandse als buit<strong>en</strong>landse prostituees. Daarbij moet rek<strong>en</strong>ing<br />

gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met andere tal<strong>en</strong> <strong>en</strong> cultur<strong>en</strong>. In het voorgaande werd duidelijk dat<br />

diverse instelling<strong>en</strong> al actief zijn op dit terrein.<br />

Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> aantal deelnemers aan het BNRM-symposium, waaronder<br />

verteg<strong>en</strong>woordigers van exploitant<strong>en</strong>, zou voorlichting niet alle<strong>en</strong> gericht moet<strong>en</strong> zijn op<br />

(pot<strong>en</strong>tiële) slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Naar hun m<strong>en</strong>ing zoud<strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong> in de<br />

prostitutiesector beter geïnformeerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> over zak<strong>en</strong> als strafbare vorm<strong>en</strong>

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 179<br />

van exploitatie van prostitutie, 42 signal<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de werkwijze van<br />

handelar<strong>en</strong>. Exploitant<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangemoedigd om e<strong>en</strong> actiever<br />

houding aan te nem<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van de signalering van mogelijke slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, aldus deze deelnemers.<br />

E<strong>en</strong> andere categorie person<strong>en</strong> waar prev<strong>en</strong>tieve <strong>en</strong> voorlicht<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> op gericht<br />

zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zijn volg<strong>en</strong>s sommige sleutelfigur<strong>en</strong> de ‘gebruikers’, oftewel de<br />

klant<strong>en</strong> van prostituees. Dit om h<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d te mak<strong>en</strong> met het verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

<strong>en</strong> om h<strong>en</strong> bewust te mak<strong>en</strong> van het feit dat niet iedere<strong>en</strong> die seksuele di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>t<br />

teg<strong>en</strong> betaling meerderjarig is of het werk uit vrije wil doet.<br />

Opvang <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in relatie tot de uitvoering van de B-9 (voorhe<strong>en</strong> B-17) regeling<br />

E<strong>en</strong> (vermoedelijk) slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft drie maand<strong>en</strong> de tijd om te<br />

besliss<strong>en</strong> of ze aangifte van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zal do<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de die periode is er recht op<br />

opvang, e<strong>en</strong> uitkering <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ziektekost<strong>en</strong>verzekering. Als het slachtoffer ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />

verblijfplaats heeft, is zij aangewez<strong>en</strong> op opvang binn<strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing. Het blijkt in de<br />

praktijk echter niet altijd gemakkelijk om onderdak te vind<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> slachtoffer. De<br />

meest g<strong>en</strong>oemde verklaring hiervoor is dat er in het algeme<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de<br />

opvangcapaciteit is <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is er niet altijd voldo<strong>en</strong>de zicht op wel beschikbare<br />

plaats<strong>en</strong>.<br />

Het gebrek aan opvangcapaciteit wordt mede veroorzaakt door de slechte doorstroming<br />

binn<strong>en</strong> de opvang. Deze heeft weer te mak<strong>en</strong> met de lange duur van opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging, de lange duur van de aanvraagprocedure voor e<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>te<br />

verblijfsvergunning (na afloop van de B-9) <strong>en</strong> het tekort aan vervolgopvang. Sommige<br />

integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat zij zelf, maar ook de STV, door gebrek aan aansturing<br />

<strong>en</strong> mankracht, niet optimaal functioner<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goede afstemming tuss<strong>en</strong> de lokale<br />

netwerkpartners ontbreekt in sommige gevall<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong> is onvoldo<strong>en</strong>de op de hoogte<br />

van de landelijke opvangstructuur. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is er onduidelijkheid over de rol van de<br />

STV. Zo heeft de STV de politie te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> dat slachtoffers weliswaar c<strong>en</strong>traal<br />

gemeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij de STV, maar dat aanmelding <strong>en</strong> plaatsing van slachtoffers<br />

direct bij de regionale integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te geschied<strong>en</strong> (mondelinge informatie<br />

van de STV op e<strong>en</strong> PPM/DNP bije<strong>en</strong>komst).<br />

Doordat e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal overzicht van beschikbare plaats<strong>en</strong> ontbreekt, kost het vaak erg<br />

veel tijd om e<strong>en</strong> slachtoffer onder dak te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> de desbetreff<strong>en</strong>de<br />

instelling<strong>en</strong> in sommige regio’s alle<strong>en</strong> door tuss<strong>en</strong>komst van de STV, aldus de politie.<br />

Bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde knelpunt<strong>en</strong> zijn mede verklaarbaar door interne verschuiving<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

de instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de netwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> door de wat afhoud<strong>en</strong>de houding van de STV die het<br />

afgelop<strong>en</strong> jaar te kamp<strong>en</strong> heeft gehad met interne organisatorische <strong>en</strong><br />

capaciteitsproblem<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> fusie doormaakte <strong>en</strong> die tijdelijk ook beperkter bereikbaar<br />

was.<br />

42 Mom<strong>en</strong>teel hebb<strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong> bijvoorbeeld veel vrag<strong>en</strong> over de implicaties van de uitspraak<br />

van het Europees Hof van Justitie van 20 november 2001 in de zaak Jany c.s. In zijn brief aan de<br />

Voorzitter van de Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer der Stat<strong>en</strong>-G<strong>en</strong>eraal d.d.<br />

17 december 2001 informeerde de Minister van Justitie de Tweede Kamer omtr<strong>en</strong>t deze uitspraak<br />

<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t de implicaties voor het beleid.

180 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Niet-Nederlandse slachtoffers kunn<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> gebruik mak<strong>en</strong> van sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> of<br />

(resid<strong>en</strong>tiële) hulpverl<strong>en</strong>ing als ze ge<strong>en</strong> aangifte do<strong>en</strong>, in de prostitutie blijv<strong>en</strong><br />

doorwerk<strong>en</strong>, of zonder verblijfsvergunning in Nederland verblijv<strong>en</strong>. Slachtoffers zijn<br />

over het algeme<strong>en</strong> echter bang voor represailles van handelar<strong>en</strong> of hun handlangers <strong>en</strong><br />

durv<strong>en</strong> vaak ge<strong>en</strong> aangifte te do<strong>en</strong>. Ook komt het voor dat zij, mede door de schuld<strong>en</strong>last,<br />

niet met lege hand<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> of will<strong>en</strong> terugker<strong>en</strong> naar hun land van herkomst <strong>en</strong><br />

daarom door will<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> in de prostitutie. 43<br />

Opvanghuiz<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> veelal wel <strong>en</strong>kele ‘illegale’ cliënt<strong>en</strong> op, maar kunn<strong>en</strong> het zich niet<br />

veroorlov<strong>en</strong> om er veel op te nem<strong>en</strong>, omdat zij voor h<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> financiering ontvang<strong>en</strong>.<br />

Veel instelling<strong>en</strong> zijn van m<strong>en</strong>ing dat het verblijfsrecht van <strong>en</strong> de hulpverl<strong>en</strong>ing aan<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet gekoppeld zou moet<strong>en</strong> zijn aan het do<strong>en</strong> van<br />

aangifte. Slachtoffers die, om wat voor red<strong>en</strong> dan ook, ge<strong>en</strong> aangifte will<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, zoud<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>s deze opvatting toch gebruik moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van het Nederlandse<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsaanbod.<br />

E<strong>en</strong> slachtoffer dat wordt opgevang<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> opvanghuis kan daar slechts voor e<strong>en</strong><br />

beperkte periode verblijv<strong>en</strong>. De beperkte opvangtermijn is inher<strong>en</strong>t aan het karakter van<br />

de vrouw<strong>en</strong>- <strong>en</strong> crisisopvang waar de meeste (meerderjarige) slachtoffers word<strong>en</strong><br />

opgevang<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> langdurig verblijf in e<strong>en</strong> resid<strong>en</strong>tiële instelling is ook niet w<strong>en</strong>selijk,<br />

want het werkt hospitalisering 44 in de hand. Daar komt bij dat meerderjarige slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zeld<strong>en</strong> behoefte hebb<strong>en</strong> aan de 24 uur per dag begeleiding die<br />

doorgaans in resid<strong>en</strong>tiële opvangc<strong>en</strong>tra gebod<strong>en</strong> wordt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> krijgt e<strong>en</strong> slachtoffer<br />

dat e<strong>en</strong> zelfstandige woonruimte heeft e<strong>en</strong> volledige uitkering van de sociale di<strong>en</strong>st.<br />

Cliënt<strong>en</strong> van vrouw<strong>en</strong>- <strong>en</strong> crisisopvangc<strong>en</strong>tra vall<strong>en</strong> echter onder de zog<strong>en</strong>oemde zak- <strong>en</strong><br />

kleedgeld regeling, hetge<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dat zij e<strong>en</strong> klein bedrag per week ontvang<strong>en</strong> om zelf<br />

te bested<strong>en</strong>; de rest is gereserveerd voor de kost<strong>en</strong> van de opvang.<br />

Het al g<strong>en</strong>oemde gebrek aan vervolgopvang voor slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zoals<br />

begeleid zelfstandig won<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> woonruimte, wordt voor e<strong>en</strong> deel veroorzaakt<br />

door onbek<strong>en</strong>dheid van lokale overhed<strong>en</strong> met de B-9 regeling. Dit heeft tot gevolg dat<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zich niet kunn<strong>en</strong> inschrijv<strong>en</strong> in het bevolkingsregister <strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong> woonvergunning, bijstandsuitkering, ziektekost<strong>en</strong>verzekering of inrichtingskost<strong>en</strong><br />

krijg<strong>en</strong>. Dit zijn allemaal ess<strong>en</strong>tiële zak<strong>en</strong> waar slachtoffers in het kader van de B-9<br />

regeling wel recht op hebb<strong>en</strong>. Voor andere knelpunt<strong>en</strong> in relatie tot de B-9 regeling<br />

wordt verwez<strong>en</strong> naar de Hoofdstukk<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 5.<br />

De aard van de hulpverl<strong>en</strong>ing<br />

Slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel word<strong>en</strong> verspreid over het land in opvanghuiz<strong>en</strong><br />

geplaatst. Dit heeft tot gevolg dat k<strong>en</strong>nis over <strong>en</strong> ervaring met deze doelgroep per<br />

instelling beperkt blijft. Dit blijkt met name uit de resultat<strong>en</strong> van de inv<strong>en</strong>tarisatie van het<br />

Bureau NRM. Daar komt bij dat de reguliere hulpverl<strong>en</strong>ingsfaciliteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> -methodiek<strong>en</strong><br />

43 Dit onder andere werkomstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de bedoeling zelf meer te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> dan hetge<strong>en</strong><br />

h<strong>en</strong> als slachtoffer t<strong>en</strong> deel viel.<br />

44 ‘Hospitalisering’ wil zegg<strong>en</strong> vervreemding van het dagelijks lev<strong>en</strong> die veroorzaakt kan word<strong>en</strong><br />

door opname in bijvoorbeeld e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis, of e<strong>en</strong> tehuis <strong>en</strong> die t<strong>en</strong> koste gaat van de<br />

zelfstandigheid <strong>en</strong> de zelfredzaamheid van e<strong>en</strong> individu.

6 Hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties 181<br />

niet geheel aansluit<strong>en</strong> bij de problem<strong>en</strong> van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Deze<br />

doelgroep is namelijk niet in alle opzicht<strong>en</strong> vergelijkbaar met de reguliere cliënt<strong>en</strong> die de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ers dagelijks begeleid<strong>en</strong>, zoals slachtoffers van huiselijk geweld, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met<br />

psychische problem<strong>en</strong>, drugsverslaafd<strong>en</strong> <strong>en</strong> dak- <strong>en</strong> thuisloz<strong>en</strong>.<br />

Problem<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> in de dagelijkse begeleiding van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

teg<strong>en</strong>aan loopt zijn bijvoorbeeld de taalbarrière, cultuurverschill<strong>en</strong>, gebrek aan<br />

vertrouw<strong>en</strong> bij de slachtoffers, het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> toekomstperspectief, het<br />

ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> daginvulling, problem<strong>en</strong> met het dag- <strong>en</strong> nachtritme <strong>en</strong> het ontbrek<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> sociaal netwerk. Voorts is er onvoldo<strong>en</strong>de juridische k<strong>en</strong>nis aanwezig bij<br />

slachtoffers <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ers, is er angst voor represailles, is het slachtoffers verbod<strong>en</strong><br />

om door te werk<strong>en</strong> in de prostitutie of elders <strong>en</strong> word<strong>en</strong> er slachtoffers geplaatst met e<strong>en</strong><br />

geestelijke gezondheidszorgindicatie, iets waar de reguliere opvang niet op is ingesteld.<br />

E<strong>en</strong> aantal instelling<strong>en</strong> geeft in de inv<strong>en</strong>tarisatie aan behoefte te hebb<strong>en</strong> aan k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />

middel<strong>en</strong> om beter om te kunn<strong>en</strong> gaan met slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Zij pleit<strong>en</strong><br />

voor meer gespecialiseerde opvang voor deze slachtoffers <strong>en</strong> voor bijscholing.<br />

Enkele van de deelnemers aan de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in dit verband aangegev<strong>en</strong><br />

behoefte te hebb<strong>en</strong> aan het uitwissel<strong>en</strong> van ervaring<strong>en</strong> met (deelnemers aan) andere<br />

netwerk<strong>en</strong> in het land. Overig<strong>en</strong>s zijn er niet in alle regio’s integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong><br />

gerealiseerd. Het is de vraag in hoeverre dit negatieve consequ<strong>en</strong>ties heeft voor de<br />

opvang <strong>en</strong> begeleiding van slachtoffers <strong>en</strong> voor aanmelding bij de STV.<br />

Voorts is van allerlei kant<strong>en</strong> met nadruk gewez<strong>en</strong> op het tekort aan opvang voor<br />

minderjarige slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Voor meisjes zijn er <strong>en</strong>kele project<strong>en</strong>, maar<br />

de capaciteit is niet voldo<strong>en</strong>de, voor de opvang van jong<strong>en</strong>s ontbrek<strong>en</strong> faciliteit<strong>en</strong><br />

nag<strong>en</strong>oeg helemaal.<br />

Terugkeer<br />

E<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>lands slachtoffer dat, al dan niet vrijwillig, zonder verdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> terugkeert naar<br />

het land van herkomst, heeft vaak ge<strong>en</strong> rooskleurig vooruitzicht. Veel slachtoffers zijn in<br />

eerste instantie naar e<strong>en</strong> ander land vertrokk<strong>en</strong> vanwege de slechte financiële <strong>en</strong> sociale<br />

vooruitzicht<strong>en</strong> in het land van herkomst. Zonder geld, opleiding, werkervaring of familie<br />

om op terug te vall<strong>en</strong>, is het in veel (herkomst)land<strong>en</strong> moeilijk om e<strong>en</strong> nieuw bestaan op<br />

te bouw<strong>en</strong>. Daar komt bij dat er vaak weinig sociale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn. Slachtoffers<br />

blijv<strong>en</strong> hierdoor kwetsbaar voor de person<strong>en</strong> die h<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> geronseld, of die<br />

anderszins e<strong>en</strong> aandeel hadd<strong>en</strong> in het verhandel<strong>en</strong> van h<strong>en</strong> <strong>en</strong> die vaak in dezelfde regio<br />

of stad of in hetzelfde dorp verblijv<strong>en</strong> als het slachtoffer. Veel hulpverl<strong>en</strong>ers in<br />

Nederland zijn van m<strong>en</strong>ing dat er meer mogelijkhed<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> zijn voor slachtoffers om,<br />

na afloop van de B-9 regeling, in Nederland te blijv<strong>en</strong>, of vind<strong>en</strong> in ieder geval dat er, per<br />

geval, zorgvuldiger zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> of de risico’s van terugkeer voor het<br />

slachtoffer niet onacceptabel groot is. Elders in deze <strong>rapportage</strong> werd al aandacht<br />

besteed aan dit knelpunt. Slachtoffers die terug (moet<strong>en</strong>) gaan naar het land van<br />

herkomst, word<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s hulpverl<strong>en</strong>ers vaak onvoldo<strong>en</strong>de begeleid bij hun terugkeer.<br />

Zij will<strong>en</strong> slachtoffers beter kunn<strong>en</strong> voorbereid<strong>en</strong> door middel van bijvoorbeeld scholing<br />

of het lat<strong>en</strong> opdo<strong>en</strong> van relevante werkervaring, waardoor zij na terugkeer meer kans op<br />

werk hebb<strong>en</strong>. Daarnaast is er behoefte aan (betere) sam<strong>en</strong>werking met internationale<br />

organisaties, zodat de slachtoffers bij terugkeer in hun land word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong>.

182 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Financiering van niet-gouvernem<strong>en</strong>tele organisaties<br />

Het mer<strong>en</strong>deel van de Nederlandse NGO’s die zich inzett<strong>en</strong> voor de slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, wordt slechts incid<strong>en</strong>teel, alle<strong>en</strong> projectmatig of zelfs in het geheel niet<br />

financieel ondersteund. Dit betek<strong>en</strong>t dat binn<strong>en</strong> de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> de bijdrage van<br />

bepaalde partners soms verandert door gebrek aan middel<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat NGO’s vaak veel tijd<br />

<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie moet<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> in het verwerv<strong>en</strong> van fonds<strong>en</strong>. In bepaalde gevall<strong>en</strong> is het<br />

feit dat overheidsfinanciering steeds meer op dec<strong>en</strong>trale wijze geschiedt daarbij e<strong>en</strong><br />

complicer<strong>en</strong>de factor. Dit omdat e<strong>en</strong> project als bijvoorbeeld Asja weliswaar in e<strong>en</strong><br />

bepaalde geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bepaalde provincie is gevestigd, maar slachtoffers opvangt<br />

vanuit het hele land. Het is dan niet zonder meer duidelijk wie zich (financieel)<br />

verantwoordelijk voelt of zou moet<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> voor de slachtoffers.

7 BNRM; e<strong>en</strong> blik op de toekomst<br />

7.1 Inleiding<br />

In de onderhavige eerste <strong>rapportage</strong> van het Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is informatie gebundeld over zeer veel aspect<strong>en</strong> die op e<strong>en</strong> of andere<br />

wijze te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met het verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Aan de orde zijn gekom<strong>en</strong> de<br />

wet- <strong>en</strong> regelgeving op dit terrein (nationaal, supra-nationaal <strong>en</strong> intergouvernem<strong>en</strong>teel),<br />

de ontstaansgeschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> de achtergrond<strong>en</strong> van het instituut <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, alsmede de tak<strong>en</strong> van de rapporteur. Voorts is aandacht besteed aan de<br />

wijze waarop het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel plaatsvindt (van werving tot <strong>en</strong> met uitbuiting),<br />

alsmede aan achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van slachtoffers <strong>en</strong> aan<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsmogelijkhed<strong>en</strong> die er in Nederland zijn voor deze slachtoffers. Tev<strong>en</strong>s<br />

bevat de <strong>rapportage</strong> informatie over de opsporing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de vervolging<br />

van verdacht<strong>en</strong>. Daarbij werd ingegaan op rec<strong>en</strong>te beleidsmatige ontwikkeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

politie <strong>en</strong> Op<strong>en</strong>baar Ministerie (OM) in relatie tot de aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, op<br />

<strong>en</strong>kele k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van verdacht<strong>en</strong>, op de wijze waarop het OM zak<strong>en</strong> afdoet <strong>en</strong> op de<br />

afhandeling door de rechter.<br />

Deze <strong>rapportage</strong> geeft op bepaalde punt<strong>en</strong> echter ge<strong>en</strong> volledig beeld. Wat ontbreekt is<br />

deels informatie die op het mom<strong>en</strong>t van de <strong>rapportage</strong> in allerlei - buit<strong>en</strong> BNRM plaats<br />

vind<strong>en</strong>de - onderzoek<strong>en</strong> wordt verzameld <strong>en</strong> die op korte termijn beschikbaar zal<br />

kom<strong>en</strong>, deels informatie die in bestaande registratiesystem<strong>en</strong> op dit mom<strong>en</strong>t nog niet<br />

beschikbaar is. Voorts zijn er gegev<strong>en</strong>s die BNRM (nog) niet heeft kunn<strong>en</strong> verzamel<strong>en</strong>,<br />

gezi<strong>en</strong> de - met het oog op de omvang <strong>en</strong> complexiteit van het onderzoeksterrein<br />

noodzakelijke - prioriteitstelling in zijn werkzaamhed<strong>en</strong>. Veel van deze informatie zal<br />

wel word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de eerstvolg<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong>, welke gepland is voor het<br />

voorjaar van 2003.<br />

In dit hoofdstuk wordt eerst e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van de voor de kom<strong>en</strong>de periode<br />

geplande BNRM-activiteit<strong>en</strong> (§ 7.2). Vervolg<strong>en</strong>s wordt in paragraaf 7.3 beschrev<strong>en</strong> welke<br />

informatie - voor zover nu valt te overzi<strong>en</strong> - in de volg<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong> te verwacht<strong>en</strong> is.<br />

7.2 Planning van BNRM-activiteit<strong>en</strong> in de nabije toekomst<br />

In de kom<strong>en</strong>de periode vorm<strong>en</strong> de reacties - vanuit regering, parlem<strong>en</strong>t, ket<strong>en</strong>partners in<br />

de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> - op de eerste<br />

<strong>rapportage</strong> <strong>en</strong> de ev<strong>en</strong>tuele implem<strong>en</strong>tatie van daarin vervatte aanbeveling<strong>en</strong>, belangrijke<br />

aandachtspunt<strong>en</strong>. Deze reacties kunn<strong>en</strong> mede vorm gev<strong>en</strong> aan de voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

activiteit<strong>en</strong> van het Bureau.<br />

Verder zal BNRM ook in de kom<strong>en</strong>de periode contact houd<strong>en</strong> met sleutelfigur<strong>en</strong> in<br />

binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land, literatuur in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> bestuder<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> loketfunctie vervull<strong>en</strong> (zie Hoofdstuk 3 over de inhoud daarvan), desgevraagd

184 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

medewerking verl<strong>en</strong><strong>en</strong> aan onderzoek<strong>en</strong> op dit terrein 1 <strong>en</strong> congress<strong>en</strong> <strong>en</strong> symposia<br />

bezoek<strong>en</strong>. Ook zal de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, wanneer daar aanleiding toe<br />

bestaat <strong>en</strong> de geleg<strong>en</strong>heid zich voordoet, weer prober<strong>en</strong> in bestaande situaties bij te<br />

stur<strong>en</strong>. Daarnaast zijn de volg<strong>en</strong>de zak<strong>en</strong> gepland.<br />

In algem<strong>en</strong>e zin op de hoogte blijv<strong>en</strong> van Nederlandse ontwikkeling<strong>en</strong><br />

Om op de hoogte te blijv<strong>en</strong> van ontwikkeling<strong>en</strong>, knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijke oplossing<strong>en</strong> op<br />

het gebied van de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland, zull<strong>en</strong> wet<strong>en</strong><br />

regelgeving <strong>en</strong> nieuwe initiatiev<strong>en</strong> daarin word<strong>en</strong> gevolgd <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> BNRMmedewerkers<br />

ook in het kom<strong>en</strong>de jaar bepaalde overlegsituaties structureel bijwon<strong>en</strong>.<br />

Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan zijn het Monitoringsoverleg, het overleg dat mede tot taak heeft om<br />

de Tweede Kamer te rapporter<strong>en</strong> over de (nev<strong>en</strong>)effect<strong>en</strong> van de opheffing van het<br />

algeme<strong>en</strong> bordeelverbod (zie ook paragraaf 3.6.2) <strong>en</strong> de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van het Project<br />

Prostitutie <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> van De Nederlandse Politie (PPM/DNP), 2 alsmede, zo mogelijk, 3<br />

bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van de portefeuillehouders m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van het OM. Daarnaast ligt het<br />

in de bedoeling om incid<strong>en</strong>teel te participer<strong>en</strong> in bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> op het terrein van de<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing aan <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>behartiging van slachtoffers, zoals bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van<br />

regionale integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>.<br />

Verder is het voornem<strong>en</strong> om in de kom<strong>en</strong>de periode, in overleg met de relevante<br />

‘ket<strong>en</strong>partners’, e<strong>en</strong> viertal bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> te initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>: 4<br />

- t<strong>en</strong> eerste betreft het e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst voor coördinator<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ers<br />

binn<strong>en</strong> de regionale integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel; 5<br />

- t<strong>en</strong> tweede gaat het om e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst voor instanties <strong>en</strong> person<strong>en</strong> die<br />

betrokk<strong>en</strong> zijn bij prev<strong>en</strong>tie of bestrijding van, hulpverl<strong>en</strong>ing aan, of<br />

(wet<strong>en</strong>schappelijk of opsporings-)onderzoek naar handel in minderjarig<strong>en</strong>;<br />

- t<strong>en</strong> derde gaat het om e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst van instanties <strong>en</strong> functionariss<strong>en</strong> die de B-9<br />

regeling moet<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> 6 <strong>en</strong><br />

- t<strong>en</strong> vierde betreft het e<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst voor beleidsmakers van de verschill<strong>en</strong>de<br />

ministeries die op e<strong>en</strong> of andere wijze actief zijn op het gebied van de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong><br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

Het oogmerk van deze vier bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> is meerledig. Op de eerste plaats hebb<strong>en</strong> ze tot<br />

doel BNRM op de hoogte te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> van ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong><br />

op het gebied van de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Voorts wordt ermee<br />

beoogd verschill<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde sector (de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong>, de<br />

1 In de vorm van deelname aan begeleidingscommissies, het gev<strong>en</strong> van feedback op<br />

onderzoeksopzett<strong>en</strong> of vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong>, of beantwoording van vrag<strong>en</strong> van onderzoekers.<br />

2 Informatie uit het Operationeel Overleg <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> van de Nederlandse politie zal in de<br />

kom<strong>en</strong>de periode e<strong>en</strong> belangrijke aanvulling zijn op de PPM/DNP-informatie.<br />

3 Dat wil zegg<strong>en</strong>: indi<strong>en</strong> dergelijke bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> daadwerkelijk door de landelijk officier<br />

voortgezet gaan word<strong>en</strong> <strong>en</strong> BNRM verteg<strong>en</strong>woordigers daarbij ook aanwezig kunn<strong>en</strong> zijn.<br />

4 Waar in de voorgaande periode werd gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> grootschalig symposium voor alle<br />

mogelijke ket<strong>en</strong>partners in de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, wordt nu dus gekoz<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> aantal kleinschaliger, naar verwachting ook diepgaander bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> voor bepaalde<br />

partners binn<strong>en</strong> die ket<strong>en</strong>.<br />

5 Dit in sam<strong>en</strong>spraak met de Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV).<br />

6 Het exacte thema van deze bije<strong>en</strong>komst zal mede afhang<strong>en</strong> van de vordering<strong>en</strong> op het gebied van<br />

de herzi<strong>en</strong>ing van de B-9 regeling, waaraan op dit mom<strong>en</strong>t wordt gewerkt.

7 bnrm; e<strong>en</strong> blik op de toekomst 185<br />

bestrijding van kinderhandel, respectievelijk ‘de overheid’) met elkaar in contact te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zodat zij onderling informatie <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> uit kunn<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>. Op de<br />

bije<strong>en</strong>komst voor de medewerkers van diverse ministeries t<strong>en</strong> slotte zal tev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong><br />

verk<strong>en</strong>d of er mogelijkhed<strong>en</strong> zijn voor het lever<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bijdrage door deze ministeries<br />

aan de (volg<strong>en</strong>de) <strong>rapportage</strong> van BNRM. Dit bijvoorbeeld conform de wijze waarop dat<br />

in België tot voor kort gebeurde in de jaarlijkse <strong>rapportage</strong>s van het C<strong>en</strong>trum voor<br />

Gelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor Racismebestrijding. 7<br />

Internationaal gerichte activiteit<strong>en</strong><br />

Uiteraard zull<strong>en</strong> supranationale <strong>en</strong> intergouvernem<strong>en</strong>tele ontwikkeling<strong>en</strong>, zoals die op<br />

het gebied van het VN-<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol <strong>en</strong> het Europese Kaderbesluit m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,<br />

op de voet word<strong>en</strong> gevolgd. Dat geldt ook voor ontwikkeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Organisatie<br />

voor Veiligheid <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong>werking in Europa (OVSE) 8 <strong>en</strong> de Office for Democratic Institutions<br />

and Human Rights (ODIHR), alsmede binn<strong>en</strong> de Raad van Europa. Mede met het oog<br />

daarop zal (nader) contact word<strong>en</strong> gezocht met de desbetreff<strong>en</strong>de organisaties <strong>en</strong><br />

daaronder ressorter<strong>en</strong>de gespecialiseerde afdeling<strong>en</strong> c.q. functionariss<strong>en</strong>. 9<br />

T<strong>en</strong>einde meer zicht te krijg<strong>en</strong> op de viger<strong>en</strong>de wet- <strong>en</strong> regelgeving, het gevoerde beleid<br />

<strong>en</strong> de ervaring<strong>en</strong> in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in diverse buit<strong>en</strong>land<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> in de<br />

kom<strong>en</strong>de periode in elk geval twee buit<strong>en</strong>landse werkbezoek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgelegd, te<br />

wet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bezoek aan Zwed<strong>en</strong> 10 <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bezoek aan Italië. 11<br />

Voorts zull<strong>en</strong> BNRM medewerkers - incid<strong>en</strong>teel <strong>en</strong> op verzoek - blijv<strong>en</strong> participer<strong>en</strong> in<br />

internationale fora, zoals Europolbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> het EU-prev<strong>en</strong>tieforum <strong>en</strong> in multilaterale<br />

initiatiev<strong>en</strong>, zoals door de Raad van Europa geïnitieerde missies ter<br />

voorbereiding <strong>en</strong> ondersteuning van de implem<strong>en</strong>tatie van wet- <strong>en</strong> regelgeving inzake<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> het door het C<strong>en</strong>tre for International Crime Prev<strong>en</strong>tion (CICP)<br />

geïnitieerde werk aan e<strong>en</strong> ‘toolkit’ met ‘best practices’ op het gebied van de aanpak van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Medewerking aan dergelijke initiatiev<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> manier om verworv<strong>en</strong><br />

k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> expertise met ander<strong>en</strong> te del<strong>en</strong>, maar levert BNRM ook informatie op.<br />

7 In de jaarverslag<strong>en</strong> van 1998 <strong>en</strong> 1999 (C<strong>en</strong>trum voor Gelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor<br />

Racismebestrijding, 1999; 2000) zijn bijvoorbeeld verslag<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> van de Ministeries van<br />

Justitie, Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, de Sociale Inspectie <strong>en</strong> de Inspectie van de<br />

Sociale Wett<strong>en</strong>. In het jaarverslag 2000 zijn dergelijke verslag<strong>en</strong> niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat voor dit<br />

jaar de Belgische regering de taak op zich heeft g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om departem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op dit punt te<br />

bevrag<strong>en</strong> (C<strong>en</strong>trum voor Gelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor Racismebestrijding, 2001, p. 7).<br />

8 Waarvan Nederland in 2003 het voorzitterschap vervult.<br />

9 Waaronder bijvoorbeeld het begin <strong>2002</strong> opgerichte Eurojust.<br />

10 Tijd<strong>en</strong>s dit bezoek, dat gepland is voor mei <strong>2002</strong>, zull<strong>en</strong> in ieder geval word<strong>en</strong> bezocht:<br />

overheidsverteg<strong>en</strong>woordigers die verantwoordelijk zijn voor het prostitutie- <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelbeleid in Zwed<strong>en</strong>, Rikskriminalpolis<strong>en</strong> (de Zweedse ev<strong>en</strong>knie van BNRM), diverse<br />

NGO’s <strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers van het OM <strong>en</strong> de politie.<br />

11 De keuze voor deze twee land<strong>en</strong> berust op het feit dat beide land<strong>en</strong>, net als Nederland, duidelijke<br />

beleidskeuzes hebb<strong>en</strong> gemaakt aangaande zowel de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als de wijze<br />

waarop met slachtoffers wordt omgegaan. De inhoud van het Zweedse <strong>en</strong> het Italiaanse beleid<br />

verschilt op bepaalde punt<strong>en</strong> echter aanzi<strong>en</strong>lijk van het Nederlandse.

186 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Daarnaast zull<strong>en</strong> ook in de kom<strong>en</strong>de periode bestaande contact<strong>en</strong> met buit<strong>en</strong>landse<br />

ambassades in Nederland word<strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse delegaties word<strong>en</strong><br />

ontvang<strong>en</strong>, 12 dit in het kader van wederzijdse voorlichting <strong>en</strong> informatie-uitwisseling.<br />

Het verzamel<strong>en</strong> van gegev<strong>en</strong>s over slachtoffers, hulpverl<strong>en</strong>ing, opsporing <strong>en</strong> vervolging<br />

Ook over de kom<strong>en</strong>de periode zal informatie word<strong>en</strong> verzameld betreff<strong>en</strong>de slachtoffers<br />

<strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers, alsmede over opsporing <strong>en</strong> vervolging van verdacht<strong>en</strong>.<br />

Dat betreft voor e<strong>en</strong> deel e<strong>en</strong> ‘herhaling’ (maar dan wel up to date gebracht) van de<br />

onderzoeksactiviteit<strong>en</strong> die t<strong>en</strong> behoeve van de eerste <strong>rapportage</strong> werd<strong>en</strong> verricht. Met<br />

betrekking tot slachtoffers <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers zal wederom <strong>en</strong> op<br />

vergelijkbare wijze e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie onder hulpverl<strong>en</strong>ingsinstelling<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>.<br />

Daarbij zal in de vraagstelling weer gediffer<strong>en</strong>tieerd word<strong>en</strong> naar herkomst (al of niet<br />

Nederlands), leeftijd (al of niet minderjarig) <strong>en</strong> sekse (vrouw, man,<br />

travestiet/transseksueel). Voorts zal opnieuw gebruik word<strong>en</strong> gemaakt van de<br />

registratiegegev<strong>en</strong>s van de Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (STV) over - minimaal - de<br />

daar gemelde aantall<strong>en</strong> slachtoffers <strong>en</strong> hun herkomst. Op het mom<strong>en</strong>t dat de STVregistratie<br />

geautomatiseerd is, waaraan op dit mom<strong>en</strong>t wordt gewerkt, zal naar<br />

verwachting ook overige informatie over deze slachtoffers gemakkelijker beschikbaar<br />

kom<strong>en</strong>. 13<br />

Wat opsporing <strong>en</strong> vervolging betreft zull<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele vervolg<strong>en</strong> op de eerder verrichte<br />

politie-inv<strong>en</strong>tarisaties word<strong>en</strong> bestudeerd <strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> geactualiseerd bestand van OMdata<br />

14 word<strong>en</strong> geanalyseerd t<strong>en</strong>einde e<strong>en</strong> bijgewerkt overzicht te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> van de t<strong>en</strong><br />

parkette ingeschrev<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Wat betreft de ‘instroom’ <strong>en</strong> de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />

van de verdacht<strong>en</strong> zal daarbij dezelfde systematiek word<strong>en</strong> gehanteerd als in de<br />

onderhavige <strong>rapportage</strong> is gebeurd, dat wil zegg<strong>en</strong> analyse <strong>en</strong> vermelding naar jaar van<br />

inschrijving, zodat voortgaand zicht wordt gebod<strong>en</strong> op ev<strong>en</strong>tuele ontwikkeling<strong>en</strong> in de<br />

tijd. De afhandeling door het OM <strong>en</strong> de afdo<strong>en</strong>ing door de rechter zull<strong>en</strong> echter op<br />

andere wijze word<strong>en</strong> geanalyseerd, te wet<strong>en</strong> per jaar van afhandeling respectievelijk<br />

afdo<strong>en</strong>ing, t<strong>en</strong>einde zodo<strong>en</strong>de beter zicht te krijg<strong>en</strong> op ev<strong>en</strong>tuele tr<strong>en</strong>dmatige<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> in afhandeling <strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>ing.<br />

Daarnaast zal word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> in hoeverre kan word<strong>en</strong> geput uit <strong>en</strong>kele ‘nieuwe’<br />

informatiebronn<strong>en</strong>. Zo zal word<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>d wat de mogelijkhed<strong>en</strong> zijn om (uitgebreider)<br />

informatie te betrekk<strong>en</strong> uit de Onderzoeks- <strong>en</strong> Beleidsdatabase Justitiële Docum<strong>en</strong>tatie<br />

(OBJD). Dit met betrekking tot k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van verdacht<strong>en</strong>, hun ‘strafblad’ <strong>en</strong> vooral ook<br />

de ‘sam<strong>en</strong>hang’ van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met andere delict<strong>en</strong> <strong>en</strong> met betrekking tot<br />

12 E<strong>en</strong> aantal concrete verzoek<strong>en</strong> daartoe is reeds ontvang<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>als in de voorgaande periode het<br />

geval was, wordt daarbij e<strong>en</strong> beroep op BNRM gedaan vanuit (buit<strong>en</strong>landse) overheidshulpverl<strong>en</strong>ings-,<br />

politie- <strong>en</strong> OM-kring<strong>en</strong>.<br />

13 De geautomatiseerde registratie zal naar verwachting ev<strong>en</strong>wel niet voor medio <strong>2002</strong> operationeel<br />

word<strong>en</strong>. De STV heeft echter te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> dat voor het jaar <strong>2002</strong> is voorzi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> analist<br />

die tot dat mom<strong>en</strong>t overige informatie uit de registratie zal destiller<strong>en</strong> (telefonische informatie M.<br />

Albrecht, STV). Dit in reactie op e<strong>en</strong> BNRM-voorstel om hiervoor voor de eerste helft van <strong>2002</strong><br />

iemand aan te trekk<strong>en</strong>.<br />

14 Zie over OM-data Hoofdstuk 5.

7 bnrm; e<strong>en</strong> blik op de toekomst 187<br />

onherroepelijk geword<strong>en</strong> vonniss<strong>en</strong>. 15 Voorts zal word<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>d in hoeverre het<br />

Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem (HKS) relevante informatie zal kunn<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong> over<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> datzelfde geldt voor het onlangs door de politie in<br />

gebruik g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> Slachtoffervolgsysteem. 16 Daarnaast zal het Vreemdeling<strong>en</strong><br />

Administratie Systeem (VAS) van de vreemdeling<strong>en</strong>politie word<strong>en</strong> gescre<strong>en</strong>d op<br />

(aantall<strong>en</strong>) aangehoud<strong>en</strong> illegale prostituees. Ook zal nader overleg word<strong>en</strong> gepleegd<br />

met de IND, t<strong>en</strong>einde het beschikbare registratiemateriaal aangaande de B-17,<br />

respectievelijk de B-9 regeling (het aantal aanvrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beschikking<strong>en</strong> daarop) te<br />

kunn<strong>en</strong> analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarover ook te kunn<strong>en</strong> rapporter<strong>en</strong>.<br />

Voorts zull<strong>en</strong>, met het doel om meer diepgaande, kwalitatieve informatie te verwerv<strong>en</strong><br />

over het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (zoals over de wijze van ronsel<strong>en</strong>, de organisatiegraad van<br />

de verdacht<strong>en</strong>, de wijze van onderdrukking <strong>en</strong> exploitatie, de financiële belang<strong>en</strong> die met<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel gemoeid zijn), alsmede over de opsporing <strong>en</strong> vervolging daarvan <strong>en</strong> over<br />

de knelpunt<strong>en</strong> die zich daarbij voordo<strong>en</strong>, <strong>en</strong>kele politie- <strong>en</strong> justitiedossiers 17 aan e<strong>en</strong><br />

grondige inhoudsanalyse word<strong>en</strong> onderworp<strong>en</strong>. Om voldo<strong>en</strong>de voeling te houd<strong>en</strong> met<br />

de specifieke facett<strong>en</strong>, beslismom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> knelpunt<strong>en</strong> in de opsporing <strong>en</strong> vervolging,<br />

zull<strong>en</strong> ook in het verdere verloop van de werkzaamhed<strong>en</strong> van het Bureau NRM <strong>en</strong>ige<br />

concrete m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> van nabij - maar toch op gepaste afstand - gevolgd word<strong>en</strong>,<br />

zowel in de opsporingsfase als in de vervolgingsfase, tot <strong>en</strong> met de berechting. In het<br />

voorkom<strong>en</strong>de geval zal in overleg met politie <strong>en</strong> justitie word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> welke zak<strong>en</strong> zich<br />

daartoe het best l<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

T<strong>en</strong>einde meer inzicht te verwerv<strong>en</strong> in de rechterlijke b<strong>en</strong>adering van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de gebruikte afweging<strong>en</strong>, zal jurisprud<strong>en</strong>tie in kwestie word<strong>en</strong> bestudeerd. Voorts zal<br />

word<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong> of <strong>en</strong> op welke wijze de rechtsprek<strong>en</strong>de macht als directe informatiebron<br />

kan word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderd.<br />

Bij de hierbov<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong> planning <strong>en</strong> bij het in de volg<strong>en</strong>de paragraaf<br />

gepres<strong>en</strong>teerde overzicht van informatie die te verwacht<strong>en</strong> is in de volg<strong>en</strong>de BNRM<strong>rapportage</strong>,<br />

is uitgegaan van hetge<strong>en</strong> dat, naar de m<strong>en</strong>ing van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>, in ieder geval zou moet<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>. De mate waarin dit daadwerkelijk<br />

kan word<strong>en</strong> uitgevoerd is echter afhankelijk van de beschikbare m<strong>en</strong>skracht. De<br />

ervaring<strong>en</strong> in de afgelop<strong>en</strong> periode hebb<strong>en</strong> duidelijk gemaakt dat hetge<strong>en</strong> hier<br />

beschrev<strong>en</strong> wordt alle<strong>en</strong> in volle omvang kan word<strong>en</strong> gerealiseerd in geval van<br />

uitbreiding van de BNRM-formatie, <strong>en</strong>/of verhoging van het budget om ook onderzoek<br />

uit te kunn<strong>en</strong> bested<strong>en</strong>.<br />

15 Zie over OBJD, waaruit overig<strong>en</strong>s ook in de onderhavige <strong>rapportage</strong> werd geput, zij het op<br />

bescheid<strong>en</strong> schaal, Hoofdstuk 5.<br />

16 Zie over zowel HKS als het Slachtoffervolgsysteem Hoofdstuk 5.<br />

17 Daarbij wordt gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ‘bered<strong>en</strong>eerde steekproef’ van dossiers, volg<strong>en</strong>s het principe van<br />

de ‘maximumvariatie’ (vgl. Hutjes & Van Buur<strong>en</strong>, 1992). Dat wil zegg<strong>en</strong> dat van de steekproef deel<br />

uitmak<strong>en</strong> dossiers met e<strong>en</strong> maximale spreiding op bepaalde inhoudelijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, zoals<br />

bijvoorbeeld omvang van de zaak, herkomst van de slachtoffers <strong>en</strong> rechterlijke uitspraak.

188 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Naast de minimaal noodzakelijk geachte activiteit<strong>en</strong> zijn er velerlei thema’s <strong>en</strong><br />

onderwerp<strong>en</strong> die alleszins (nadere) bestudering waard zijn, maar die de rapporteur<br />

voorlopig heeft geplaatst op e<strong>en</strong> lijst van mogelijke activiteit<strong>en</strong> voor BNRM wat verder<br />

in de toekomst. 18 Daaronder word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d (in willekeurige volgorde):<br />

- inv<strong>en</strong>tarisatie van prev<strong>en</strong>tie-activiteit<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> van initiatiev<strong>en</strong> in<br />

dez<strong>en</strong> van Nederlandse ambassades in diverse buit<strong>en</strong>land<strong>en</strong> in het bijzonder;<br />

- follow-up onderzoek met betrekking tot slachtoffers die, al dan niet uit vrije wil,<br />

zijn teruggekeerd naar het land van herkomst. Dit t<strong>en</strong>einde meer zicht te krijg<strong>en</strong><br />

op <strong>en</strong> in de toekomst e<strong>en</strong> reëlere inschatting te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van hun<br />

reïntegratiekans<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de risico’s die zij bij terugkeer lop<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<br />

mogelijk in sam<strong>en</strong>werking met de International Organization for Migration (IOM);<br />

- het verricht<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele gevalsstudies van slachtoffers m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die gebruik<br />

mak<strong>en</strong> van de B-9 regeling, t<strong>en</strong>einde meer kwalitatieve informatie te verzamel<strong>en</strong><br />

over het wel <strong>en</strong> wee van deze slachtoffers <strong>en</strong> hun verblijf;<br />

- verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek naar de aard <strong>en</strong> omvang van maatschappelijke misstand<strong>en</strong>,<br />

anders dan uitbuiting in de prostitutie, die nu nog buit<strong>en</strong> het bestek van het<br />

Nederlandse strafrechtsartikel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vall<strong>en</strong>, maar die kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

beschouwd als (andere) vorm<strong>en</strong> van moderne slavernij. Daarbij zou kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> voortgebouwd op de resultat<strong>en</strong> van het onderzoek van Visser <strong>en</strong><br />

Zev<strong>en</strong>berg<strong>en</strong> (2001) naar illegale tewerkstelling in Nederland. Uit het onderzoek<br />

komt naar vor<strong>en</strong> dat er in 1999 4.500 person<strong>en</strong> (voor het mer<strong>en</strong>deel jonge<br />

mann<strong>en</strong>) feitelijk illegaal tewerk war<strong>en</strong> gesteld. 19 Voorts schatt<strong>en</strong> de onderzoekers<br />

voor dat jaar het totale aantal person<strong>en</strong> dat reëel in de markt was voor illegale<br />

tewerkstelling op 128.000 (Visser & Zev<strong>en</strong>berg<strong>en</strong>, 2001). Het onderzoek biedt<br />

ge<strong>en</strong> informatie over de arbeidssituatie van deze ‘werknemers’ <strong>en</strong> illegale<br />

tewerkstelling is niet per definitie uitbuiting die als moderne slavernij betiteld zou<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Illegale arbeidskracht<strong>en</strong> zijn echter wel kwetsbaar in de zin dat zij<br />

relatief gemakkelijk t<strong>en</strong> prooi kunn<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> aan dergelijke ernstige vorm<strong>en</strong> van<br />

uitbuiting. Het onderzoek van Visser <strong>en</strong> Zev<strong>en</strong>berg<strong>en</strong> maakt duidelijk dat er in<br />

Nederland nogal wat person<strong>en</strong> zijn die dit risico lop<strong>en</strong>;<br />

- onderzoek naar de mate waarin door het OM gebruik wordt gemaakt van de<br />

verruiming<strong>en</strong> (t<strong>en</strong> opzichte van art. 250ter Sr.) die in art 250a Sr. zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

onder lid 1 sub 4, 5 <strong>en</strong> 6;<br />

- het verzamel<strong>en</strong> van informatie over de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> knelpunt<strong>en</strong> met<br />

betrekking tot financieel onderzoek in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong>;<br />

- het verzamel<strong>en</strong> van meer informatie over ontnemingsvordering<strong>en</strong> (hoe vaak<br />

toegewez<strong>en</strong>, welke bedrag<strong>en</strong>, ook in relatie tot de geëiste bedrag<strong>en</strong>, hoe vaak<br />

gerealiseerd);<br />

- het verzamel<strong>en</strong> van informatie over voeging als b<strong>en</strong>adeelde partij (hoe vaak<br />

geprobeerd, hoe vaak gelukt, welke bedrag<strong>en</strong>, welke problem<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />

schadevergoeding voor slachtoffers. De voegingsprocedure biedt slachtoffers de<br />

18 De lijst kan overig<strong>en</strong>s ook word<strong>en</strong> beschouwd als lijst van onderwerp<strong>en</strong> waarvan het aanbeveling<br />

verdi<strong>en</strong>t dat andere onderzoekers ze ter hand nem<strong>en</strong>.<br />

19 Dit aantal van 4.500 berust op e<strong>en</strong> combinatie van door de Arbeidsinspectie aangetroff<strong>en</strong> <strong>en</strong> door<br />

werkgevers toegegev<strong>en</strong> ‘gevall<strong>en</strong>’. Het gaat daarbij voornamelijk om de land- <strong>en</strong> tuinbouw, de<br />

horeca <strong>en</strong> de bouw.

7 bnrm; e<strong>en</strong> blik op de toekomst 189<br />

mogelijkheid om als b<strong>en</strong>adeelde partij e<strong>en</strong> civielrechtelijke claim tot<br />

schadevergoeding in te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> strafprocedure. De Wet Terwee (1992)<br />

verruimde de mogelijkhed<strong>en</strong> hiertoe. Zo werd<strong>en</strong> bestaande geldelijke limiet<strong>en</strong><br />

vervang<strong>en</strong> door het kwalitatieve criterium van de e<strong>en</strong>voudige vordering 20 als<br />

vereiste voor ontvankelijkheid <strong>en</strong> kreeg de b<strong>en</strong>adeelde partij de bevoegdheid om<br />

de vordering op de verdachte te splits<strong>en</strong>: zij kan zich als b<strong>en</strong>adeelde partij in het<br />

strafproces voeg<strong>en</strong> voor dat deel dat e<strong>en</strong>voudig te bewijz<strong>en</strong> is <strong>en</strong> het overige aan<br />

de burgerlijke rechter voorlegg<strong>en</strong>. Het feit dat de vordering tot schadevergoeding<br />

deel uit kan mak<strong>en</strong> van het strafproces, maakt voeging <strong>en</strong> de<br />

schadevergoedingsmaatregel in theorie e<strong>en</strong> aantrekkelijke optie voor slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het is op dit mom<strong>en</strong>t echter niet bek<strong>en</strong>d in hoeveel<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> de schadevergoedingsmaatregel is gevorderd of door de<br />

rechter is opgelegd, noch om wat voor bedrag<strong>en</strong> het gaat. Wel zijn er <strong>en</strong>kele<br />

algem<strong>en</strong>e evaluatieresultat<strong>en</strong> beschikbaar betreff<strong>en</strong>de de Wet Terwee <strong>en</strong> in het<br />

bijzonder de schadevergoedingsmaatregel. Deze zijn afkomstig uit e<strong>en</strong> evaluatieonderzoek<br />

van het Willem Pompe Instituut. Uit het onderzoek blijkt ondermeer<br />

dat de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van de rechters t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de wet uite<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>. Sommige<br />

rechters acht<strong>en</strong> de Wet Terwee onver<strong>en</strong>igbaar met het dadergerichte karakter van<br />

de strafwet <strong>en</strong> vind<strong>en</strong> schadevergoeding voor slachtoffers e<strong>en</strong> civielrechtelijke<br />

aangeleg<strong>en</strong>heid. Voorts word<strong>en</strong> diverse praktische problem<strong>en</strong> gesignaleerd,<br />

waaronder de tijd die gemoeid is met de behandeling van de vordering b<strong>en</strong>adeelde<br />

partij (Kool & Moerings, 2001). Op grond van deze algem<strong>en</strong>e bevinding<strong>en</strong> is het<br />

met betrekking tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong>, gezi<strong>en</strong> de complexiteit van het delict<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, de vraag in hoeverre het mogelijk is om te kom<strong>en</strong> tot vordering<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong>voudige aard; 21<br />

- archiefonderzoek om de jaarlijkse rapport<strong>en</strong> van de ‘voorganger’ van BNRM, de<br />

C<strong>en</strong>trale ter bestrijding van de handel in vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de handel in<br />

ontuchtige uitgav<strong>en</strong> (zie Hoofdstuk 2), te achterhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s te bestuder<strong>en</strong>.<br />

7.3 Informatie in de volg<strong>en</strong>de BNRM-<strong>rapportage</strong><br />

De volg<strong>en</strong>de BNRM-<strong>rapportage</strong> zal wederom informatie bevatt<strong>en</strong> over zeer veel<br />

onderwerp<strong>en</strong> in relatie tot het verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarbij gaat het deels om op<br />

overe<strong>en</strong>komstige wijze gepres<strong>en</strong>teerde ‘updates’ van informatie die ook in de eerste<br />

<strong>rapportage</strong> te vind<strong>en</strong> is (op deze wijze immers kunn<strong>en</strong> bepaalde tr<strong>en</strong>ds naar vor<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong>), deels om verdieping ter aanvulling van die informatie <strong>en</strong> deels om informatie die<br />

in de eerste <strong>rapportage</strong> nog niet aan bod is geweest. De volg<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong> zal echter<br />

op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> minder uitgebreid zijn dan in de onderhavige <strong>rapportage</strong> het geval<br />

20 Het is van belang dat de rechter complexe civiele vordering<strong>en</strong> uit het strafproces kan wer<strong>en</strong>, zodat<br />

deze de aandacht niet afleid<strong>en</strong> van de hoofdzaak: de behandeling van de zaak op basis van de<br />

telastelegging.<br />

21 Uit de tot op hed<strong>en</strong> bestudeerde vonniss<strong>en</strong> blijkt veelal dat, zo er al schadevergoeding wordt<br />

geclaimd, de rechtbank van oordeel is dat de vordering wat betreft de omvang van de geled<strong>en</strong><br />

schade niet zo e<strong>en</strong>voudig van aard is dat zij zich (voor het hele bedrag) le<strong>en</strong>t voor behandeling in<br />

het strafgeding.

190 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

is. Zo zal niet opnieuw de geld<strong>en</strong>de nationale <strong>en</strong> supranationale wet- <strong>en</strong> regelgeving in<br />

ext<strong>en</strong>so word<strong>en</strong> behandeld, maar zal alle<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingegaan op rec<strong>en</strong>te ontwikkeling<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voorg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> verandering<strong>en</strong> op dit terrein. De ontstaansgeschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong><br />

achtergrond<strong>en</strong> van het instituut <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> zull<strong>en</strong> niet in<br />

brede zin aan de orde kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat betreft de tak<strong>en</strong> van de rapporteur zal alle<strong>en</strong> op<br />

ev<strong>en</strong>tuele aanpassing<strong>en</strong> daarin word<strong>en</strong> ingegaan. 22 Op het onderwerp slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zal niet opnieuw in algem<strong>en</strong>e zin word<strong>en</strong> ingegaan wat betreft hun<br />

k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, alsmede de wijze waarop zij word<strong>en</strong> geworv<strong>en</strong>, getransporteerd of<br />

geëxploiteerd. De beschrijving van beleidsmatige ontwikkeling<strong>en</strong> op het gebied van OM<br />

<strong>en</strong> politie zal beperkt word<strong>en</strong> tot ontwikkeling<strong>en</strong> vanaf begin 2001 <strong>en</strong> de beschrijving van<br />

hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>organisaties zal alle<strong>en</strong>, waar <strong>en</strong> voor zover nodig,<br />

word<strong>en</strong> uitgebreid <strong>en</strong> aangepast.<br />

In het navolg<strong>en</strong>de wordt aangegev<strong>en</strong> wat wel in de volg<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong> te vind<strong>en</strong> zal<br />

zijn:<br />

- informatie over nieuwe <strong>en</strong> aangepaste regelgeving met betrekking tot<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> aanverwante terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> delict<strong>en</strong>;<br />

- e<strong>en</strong> overzicht van door BNRM in de <strong>rapportage</strong>periode verrichte activiteit<strong>en</strong>;<br />

- rec<strong>en</strong>te beleidsmatige ontwikkeling<strong>en</strong> in relatie tot m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel bij OM <strong>en</strong><br />

politie;<br />

- e<strong>en</strong> geactualiseerd overzicht van hulpverl<strong>en</strong>ingsmogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> in<br />

Nederland;<br />

- e<strong>en</strong> beschrijving van ‘up to date’ gebrachte informatie uit OM-data, OBJD, de<br />

STV-registratie <strong>en</strong> de BNRM-inv<strong>en</strong>tarisatie;<br />

- e<strong>en</strong> analyse van jurisprud<strong>en</strong>tie aangaande m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong>;<br />

- e<strong>en</strong> beknopte weergave van de resultat<strong>en</strong> uit extern onderzoek 23 dat in de loop van<br />

<strong>2002</strong> zal word<strong>en</strong> afgerond. 24 Het gaat daarbij om:<br />

a) het onderzoek naar opsporingsonderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de periode 1997<br />

tot <strong>en</strong> met 2000, dat wordt verricht door de Unit K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> Onderzoek (UKO)<br />

van de divisie Nationale Recherche Informatie (NRI). Over dit onderzoek is in<br />

Hoofdstuk 5 nadere informatie gegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele voorlopige resultat<strong>en</strong> zijn al<br />

in de onderhavige <strong>rapportage</strong> verwerkt. In het onderzoek kom<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> aan de<br />

orde als k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de opsporingsonderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in<br />

bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde periode, k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisatiegraad van de daarbij<br />

betrokk<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong>, modus operandi, k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van slachtoffers <strong>en</strong><br />

wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel;<br />

22 Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt bijvoorbeeld aan aanpassing in de vorm van uitbreiding van het taakgebied van de<br />

rapporteur in geval van uitbreiding van de definitie ‘m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel’ in de Nederlandse<br />

strafwetgeving.<br />

23 BNRM is overig<strong>en</strong>s bij de meeste van deze onderzoek<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> in de vorm van lidmaatschap<br />

van de begeleidings- of leescommissies (zie hierover ook Hoofdstuk 3).<br />

24 Daarnaast loopt er, in overleg <strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>spraak met BNRM, e<strong>en</strong> promotie-onderzoek vanuit de<br />

Katholieke Universiteit Brabant naar materiële, processuele <strong>en</strong> organisatorische knelpunt<strong>en</strong> die<br />

zich voordo<strong>en</strong> op het gebied van strafrechtelijke sam<strong>en</strong>werking bij de vervolging <strong>en</strong> berechting<br />

van (transnationale) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland. De resultat<strong>en</strong>, die niet voor het voorjaar van<br />

2003 beschikbaar kom<strong>en</strong> voor publicatie, zull<strong>en</strong> te zijner tijd gebruikt word<strong>en</strong> zowel t<strong>en</strong> behoeve<br />

van de BNRM-<strong>rapportage</strong> als van het proefschrift van de onderzoeker.

7 bnrm; e<strong>en</strong> blik op de toekomst 191<br />

b) twee onderzoek<strong>en</strong> die geïnitieerd zijn door het Monitoringsoverleg. Het betreft<br />

t<strong>en</strong> eerste de Monitor prostitutiebeleid 2001, e<strong>en</strong> onderzoek naar de aard <strong>en</strong><br />

omvang van onvrijwillige <strong>en</strong> illegale prostitutie in de periode na de opheffing<br />

van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod, dat door het Verwey-Jonkers Instituut wordt<br />

verricht. Dit om zicht te krijg<strong>en</strong> op ev<strong>en</strong>tuele nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> van die<br />

wetswijziging in de zin van mogelijke verschuivingseffect<strong>en</strong>. 25 De gegev<strong>en</strong>s<br />

word<strong>en</strong> verzameld via interviews met sleutelinformant<strong>en</strong>, waaronder<br />

prostituees, exploitant<strong>en</strong> <strong>en</strong> taxichauffeurs. Het gaat t<strong>en</strong> tweede om het<br />

onderzoek De sociale positie van prostituees bij gereguleerde bedrijv<strong>en</strong>, dat wordt<br />

uitgevoerd door het NISSO. Binn<strong>en</strong> dit onderzoek wordt, via interviews met<br />

exploitant<strong>en</strong> <strong>en</strong> prostituees, e<strong>en</strong> beeld geschetst van de positie van prostituees<br />

binn<strong>en</strong> de gereguleerde bedrijv<strong>en</strong>. Gedwong<strong>en</strong> prostitutie, prostitutie door<br />

minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> illegaal werk<strong>en</strong> in de prostitutie zijn aandachtspunt<strong>en</strong> in dit<br />

onderzoek;<br />

c) onderzoek van de landelijk officier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong><br />

kinderporno <strong>en</strong> haar medewerkers naar smokkel van <strong>en</strong> handel in AMA’s. De<br />

informatieverzameling vindt plaats via interviews met medewerkers van politie<br />

<strong>en</strong> OM <strong>en</strong><br />

d) e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie van reïntegratieproject<strong>en</strong> in de herkomstland<strong>en</strong> van<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, door IOM-Nederland.<br />

- e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d <strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>d overzicht van de wijze waarop m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in<br />

verschill<strong>en</strong>de bezochte Europese land<strong>en</strong> (België, Duitsland, Frankrijk, Zwed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Italië) wordt aangepakt, qua wet- <strong>en</strong> regelgeving, alsmede beleidsmatig <strong>en</strong> wat<br />

betreft de wijze waarop slachtoffers daar word<strong>en</strong> bejeg<strong>en</strong>d;<br />

- e<strong>en</strong> beknopte weergave van de ‘best practices’ op het terrein van de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong><br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de ‘antitrafficking<br />

toolkit’ die op dit mom<strong>en</strong>t wordt ontwikkeld;<br />

- e<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>d overzicht van bevinding<strong>en</strong> van de ‘rapporteurs’ in andere land<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> die van BNRM;<br />

- e<strong>en</strong> overzicht van voor de daarop volg<strong>en</strong>de <strong>rapportage</strong>periode geplande<br />

activiteit<strong>en</strong>;<br />

- knelpunt<strong>en</strong> in relatie tot de prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

- aanbeveling<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de (verandering<strong>en</strong> in) de aanpak van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>.<br />

25 Daarbij gaat het bijvoorbeeld om verschuiving van prostitutie door minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> van<br />

gedwong<strong>en</strong> prostitutie vanuit bordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> raamprostitutie naar moeilijker te controler<strong>en</strong> sector<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de seksindustrie, zoals escort.

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong><br />

Voor deze eerste <strong>rapportage</strong> is op diverse terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van diverse aspect<strong>en</strong><br />

informatie bije<strong>en</strong>gebracht. Daartoe is met veel actor<strong>en</strong> contact gelegd <strong>en</strong> ook<br />

onderhoud<strong>en</strong>, nationaal <strong>en</strong> (op nog bescheid<strong>en</strong> schaal) internationaal. De aldus<br />

verkreg<strong>en</strong> informatie uit het veld k<strong>en</strong>t vele invalshoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet verstaan word<strong>en</strong> vanuit<br />

diverse (historische) achtergrond<strong>en</strong>.<br />

Getracht is e<strong>en</strong> betrouwbaar beeld te gev<strong>en</strong> van de stand van zak<strong>en</strong> op het gebied van<br />

wet- <strong>en</strong> regelgeving, opsporing <strong>en</strong> vervolging, alsmede e<strong>en</strong> overzicht te verschaff<strong>en</strong> van<br />

instanties <strong>en</strong> person<strong>en</strong> die met het veelkoppige verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op <strong>en</strong>igerlei<br />

wijze te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tiebelang<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />

daarbij tev<strong>en</strong>s aan de orde. Het gebod<strong>en</strong>e berust op e<strong>en</strong> - zo gedeg<strong>en</strong> mogelijke - eerste<br />

verk<strong>en</strong>ning van het onderzoeksterrein.<br />

Deze eerste verk<strong>en</strong>ning maakt duidelijk dat er in Nederland reeds veel gebeurt op het<br />

gebied van prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> aan hulpverl<strong>en</strong>ing aan<br />

slachtoffers. In de voorgaande hoofdstukk<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> echter ook allerlei knelpunt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

aandachtspunt<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong>. Dit laatste hoofdstuk is vooral gericht op deze punt<strong>en</strong> die<br />

voor verbetering vatbaar zijn.<br />

De hier vermelde constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> begrep<strong>en</strong> te<br />

word<strong>en</strong> in de context van de uitvoerige beschrijving<strong>en</strong> in de voorafgaande hoofdstukk<strong>en</strong>,<br />

alsmede in hun onderlinge relatie tot elkaar.<br />

1) Met de totstandkoming van het VN-<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>protocol tot aanvulling van het<br />

VN-Verdrag inzake transnationale georganiseerde misdaad (zie § 2.10.1) heeft de<br />

internationale geme<strong>en</strong>schap e<strong>en</strong> krachtig signaal afgegev<strong>en</strong> in de strijd teg<strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, wereldwijd bezi<strong>en</strong>, bedoeld als e<strong>en</strong> universeel juridisch instrum<strong>en</strong>t,<br />

dat zich richt op alle aspect<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Het protocol is geplaatst in de<br />

sleutel van de georganiseerde misdaad, maar kan niet los word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> van de<br />

algeme<strong>en</strong> door de VN uitgedrag<strong>en</strong> notie van respect voor de recht<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s.<br />

Dit geldt t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van verdacht<strong>en</strong> én slachtoffers. Als zodanig zijn Verdrag <strong>en</strong><br />

Protocol van groot belang voor de op het terrein van de aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

onontbeerlijke internationale sam<strong>en</strong>werking. Dit betek<strong>en</strong>t dat ontwikkeling<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gestimuleerd, die leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> spoedige ratificatie van het VN-<br />

Verdrag <strong>en</strong> de daarbij behor<strong>en</strong>de Protocoll<strong>en</strong>, waaronder dat inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

2) De definiëring van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het VN-Protocol is niet, zoals het Nederlandse<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel 250a Sr., alle<strong>en</strong> gericht op exploitatie <strong>en</strong> uitbuiting in de<br />

prostitutie of in andere variant<strong>en</strong> van seksuele ‘di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing’, maar k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> ruime<br />

omschrijving <strong>en</strong> ziet ook op andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting, zoals gedwong<strong>en</strong> arbeid<br />

of arbeid onder zodanige omstandighed<strong>en</strong> dat gesprok<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> van moderne<br />

slavernij. In deze b<strong>en</strong>adering neemt de definitie ook slavernij-achtige praktijk<strong>en</strong> mee<br />

zoals het (k<strong>en</strong>nelijk voor puur commerciële doeleind<strong>en</strong>) verwijder<strong>en</strong> van<br />

(m<strong>en</strong>selijke) organ<strong>en</strong>. Gelet op de verplichting tot strafbaarstelling van alle als<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te definiër<strong>en</strong> f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong> zal het bestaande m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel in het<br />

Nederlandse Wetboek van Strafrecht derhalve teg<strong>en</strong> het licht van de verdragstekst<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> zal in de nationale regelgeving in elk geval e<strong>en</strong>

194 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

aanvull<strong>en</strong>de, meer omvatt<strong>en</strong>de strafrechtelijke voorzi<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om ook die andere vorm<strong>en</strong> van uitbuiting te kunn<strong>en</strong> bestrijk<strong>en</strong>. Het<br />

huidige, aloude artikel betreff<strong>en</strong>de slav<strong>en</strong>handel (art. 274 Sr.) is niet toereik<strong>en</strong>d,<br />

terwijl ook andere artikel<strong>en</strong>, zoals bijvoorbeeld opzettelijke wederrechtelijke<br />

vrijheidsberoving (art. 282 Sr.) <strong>en</strong> gijzeling (art. 282a Sr.), niet toegesned<strong>en</strong> zijn op<br />

deze specifieke problematiek. Bij het strafbaar stell<strong>en</strong> van deze andere vorm<strong>en</strong> van<br />

uitbuiting zal het bij uitbuiting in de sociaal-economische sfeer onder de noemer<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel om excess<strong>en</strong> gaan, waarbij sprake is van e<strong>en</strong> ernstige aantasting van<br />

de m<strong>en</strong>selijke waardigheid <strong>en</strong> geschond<strong>en</strong> grondrecht<strong>en</strong>. Hoewel <strong>en</strong>erzijds in het<br />

oog moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> dat slachtoffers van seksuele uitbuiting bijzondere<br />

rechtsbescherming <strong>en</strong> bijzondere bejeg<strong>en</strong>ing zull<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>, kan anderzijds<br />

als voordeel van e<strong>en</strong> ruimere definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel geld<strong>en</strong>, dat slachtoffers van<br />

seksuele uitbuiting - in het bredere scala waarin zich m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voordoet - e<strong>en</strong><br />

minder stigmatiser<strong>en</strong>d etiket opgeplakt krijg<strong>en</strong>.<br />

Het is wel de hoogste tijd om beter zicht te krijg<strong>en</strong> ook op die vorm<strong>en</strong> van moderne<br />

slavernij, die nu nog buit<strong>en</strong> het bestek van het Nederlandse strafrechtartikel inzake<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel vall<strong>en</strong>. Daartoe is inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d onderzoek naar maatschappelijke<br />

misstand<strong>en</strong> op dit gebied gebod<strong>en</strong>. In België, waar reeds geruime tijd met e<strong>en</strong> ruimer<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel-begrip wordt gewerkt, is e<strong>en</strong> kwart van de slachtoffers m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

die de hulpverl<strong>en</strong>ing daar opvangt te beschouw<strong>en</strong> als slachtoffer van sociaaleconomische<br />

uitbuiting (anders dan uitbuiting in de prostitutie). Uit e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t<br />

(december 2001) versch<strong>en</strong><strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> informer<strong>en</strong>d parlem<strong>en</strong>tair onderzoek naar<br />

diverse vorm<strong>en</strong> van moderne slavernij in Frankrijk kom<strong>en</strong> bevinding<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong><br />

die alarmer<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> die nop<strong>en</strong> tot het nem<strong>en</strong> van betere wettelijke<br />

maatregel<strong>en</strong>. Er is weinig red<strong>en</strong> om aan te nem<strong>en</strong> dat de situatie in Nederland<br />

rooskleuriger is. Illegale tewerkstelling, waarbij gemakkelijk uitbuiting kan<br />

plaatsvind<strong>en</strong>, komt in Nederland in verschill<strong>en</strong>de marktsector<strong>en</strong> op ruime schaal<br />

voor.<br />

3) Bij de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zal de aanpak van politie <strong>en</strong> justitie,<br />

aanmerkelijk meer dan thans geschiedt, geplaatst moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de structuur van<br />

(transnationale) georganiseerde misdaad. Geblek<strong>en</strong> is dat de aanpak van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in d<strong>en</strong> lande op diverse wijz<strong>en</strong> is gestructureerd, maar dikwijls nog<br />

overheers<strong>en</strong>d zed<strong>en</strong>rechtelijk wordt aangestuurd. Dit heeft tot gevolg dat in veel<br />

regio’s c.q. arrondissem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> afdeling<strong>en</strong> Jeugd- <strong>en</strong> Zed<strong>en</strong>politie, die daarvoor qua<br />

m<strong>en</strong>skracht onvoldo<strong>en</strong>de zijn geëquipeerd <strong>en</strong> op doorgaans andere dadertyp<strong>en</strong> zijn<br />

ingesteld, met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelonderzoek<strong>en</strong> zijn belast. Deze afdeling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

weliswaar belangrijke specialistische k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring in huis voor wat betreft het<br />

hor<strong>en</strong> van slachtoffers van zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>, maar zijn in de regel niet toegerust voor<br />

het ter hand nem<strong>en</strong> van arbeidsint<strong>en</strong>sieve <strong>en</strong> tijdrov<strong>en</strong>de, vaak regio- <strong>en</strong><br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelzak<strong>en</strong> met georganiseerde of netwerkachtige<br />

dadergroep<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> meer op de (transnationale) georganiseerde misdaad<br />

georiënteerde aanpak zal uiteraard de aandacht voor de zed<strong>en</strong>rechtelijke aspect<strong>en</strong><br />

niet uit het oog mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong>.<br />

4) Wez<strong>en</strong>sk<strong>en</strong>merk van <strong>en</strong> hoofdred<strong>en</strong> voor het bestaan van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel is<br />

het munt slaan uit de exploitatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, het op onwaardige wijze exploiter<strong>en</strong>

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 195<br />

van de medem<strong>en</strong>s met b<strong>en</strong>utting van e<strong>en</strong> verschil in machtspositie, kortweg het<br />

winstmotief door uitbuiting. Hierin klinkt de ess<strong>en</strong>tie door dat de persoonlijke<br />

vrijheid van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> bij deze exploitatie in de knel komt. Er is voor h<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> sprake<br />

van het kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> werkelijk vrije, eig<strong>en</strong> keus, hetge<strong>en</strong> indruist teg<strong>en</strong> de<br />

algem<strong>en</strong>e beginsel<strong>en</strong> van de rechtstaat <strong>en</strong> de waard<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s. Daders hebb<strong>en</strong><br />

hieraan ge<strong>en</strong> boodschap; winstmotiev<strong>en</strong> overheers<strong>en</strong>. Verplaatsing in het Wetboek<br />

van Strafrecht van (de inhoud van) artikel 250a Sr. uit de titel van misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de<br />

zed<strong>en</strong> naar de titel misdrijv<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de persoonlijke vrijheid zou aan dit k<strong>en</strong>merk meer<br />

recht do<strong>en</strong>. Temeer nu het (op behoud van de zed<strong>en</strong> gerichte) bordeelverbod - van<br />

art. 250bis Sr., in welke context het vorige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelartikel 250ter Sr. was gevat -<br />

is opgehev<strong>en</strong>. Deze aanbevol<strong>en</strong> verplaatsing ligt ook voor de hand, nu het opnem<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> ruimere definitie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in het Wetboek van Strafrecht spoort<br />

met de lijn die is uitgezet door de Nederlandse ondertek<strong>en</strong>ing van het VN-Protocol<br />

(zie hiervoor onder 1 <strong>en</strong> 2).<br />

5) Aansluit<strong>en</strong>d op het winstmotief als drijfveer voor het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verdi<strong>en</strong>t<br />

het aanbeveling bij opsporing <strong>en</strong> vervolging van verdacht<strong>en</strong> meer structureel <strong>en</strong><br />

specifiek aandacht te bested<strong>en</strong> aan de mogelijkheid van het ontnem<strong>en</strong> van het<br />

wederrechtelijk verkreg<strong>en</strong> voordeel, in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land. Dat zou wel e<strong>en</strong>s de<br />

meest effectieve wijze van repressie van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> te zijn. Ook dit<br />

voorgestane acc<strong>en</strong>t in de repressieve b<strong>en</strong>adering doet e<strong>en</strong> aanpak (meer) in de<br />

context van georganiseerde misdaad aangewez<strong>en</strong> zijn. Sam<strong>en</strong>werking in<br />

internationaal verband is daarbij ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s onmisbaar, nu gemaakte winst<strong>en</strong> in het<br />

<strong>en</strong>e land (veelal het bestemmingsland) in bron- <strong>en</strong> andere land<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn<br />

weggezet. Het do<strong>en</strong> van onderzoek naar geldstrom<strong>en</strong> met het oog op deze<br />

ontnemingsmaatregel, zo nodig door instelling van e<strong>en</strong> strafrechtelijk financieel<br />

onderzoek, vormt reeds onderdeel van beschrev<strong>en</strong> OM-beleid, maar de toepassing<br />

van de maatregel wordt in de praktijk nogal e<strong>en</strong>s doorkruist door problem<strong>en</strong> om de<br />

bewijsvoering in de hoofdzaak rond te krijg<strong>en</strong>. Daarnaast wordt terecht in<br />

voorvermeld OM-beleid vroegtijdig financieel rechercher<strong>en</strong> in de aanvang van het<br />

gewone strafrechtelijk onderzoek aanbevol<strong>en</strong>, mede ter voorkoming van het<br />

onttrekk<strong>en</strong> door of zijd<strong>en</strong>s de verdachte van vermog<strong>en</strong>sbestanddel<strong>en</strong>. Gegev<strong>en</strong>s over<br />

financiële aspect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ook aan e<strong>en</strong>, daarop door ondervraging gerichte,<br />

verklaring van het slachtoffer of van andere getuig<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontle<strong>en</strong>d. Deze<br />

bijdrage(n) aan het achterhal<strong>en</strong> van het financiële voordeel aan daderzijde kunn<strong>en</strong><br />

mede van belang zijn voor de bewijsvoering, maar zij kunn<strong>en</strong> vooral ook strekk<strong>en</strong> tot<br />

onderbouwing van schadevergoedingseis<strong>en</strong> van de kant van het slachtoffer. Het<br />

verdi<strong>en</strong>t in dit verband aanbeveling dat in het kader van bestaande regelgeving (straf<strong>en</strong><br />

civielrechtelijk) meer inspanning<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleverd om voor slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel schadevergoeding te verkrijg<strong>en</strong>.<br />

6) <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> is ge<strong>en</strong> delict dat alle<strong>en</strong> op klacht vervolgbaar is. Strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> is<br />

ook e<strong>en</strong> ‘aangifte’ (e<strong>en</strong> niet in het Wetboek van Strafvordering gedefinieerde term)<br />

niet vereist. In de praktijk blijkt e<strong>en</strong> verklaring van het slachtoffer niettemin vaak van<br />

grote waarde te zijn voor e<strong>en</strong> succesvolle vervolging. Vanuit deze constatering is het<br />

van belang dat slachtoffers zich meld<strong>en</strong> <strong>en</strong> bereid zijn e<strong>en</strong> verklaring teg<strong>en</strong> hun<br />

ronselaars, transporteurs, (ver)handelar<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of exploitant<strong>en</strong> <strong>en</strong> profiteurs af te

196 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

legg<strong>en</strong>, niet alle<strong>en</strong> bij de politie, maar desgew<strong>en</strong>st ook in het gerechtelijk<br />

vooronderzoek <strong>en</strong>/of bij de verdere procesvoering. Daartoe is ev<strong>en</strong>wel beleid nodig,<br />

dat zich richt op e<strong>en</strong> verhoging van de bereidheid <strong>en</strong> het beschikbaar zijn van e<strong>en</strong><br />

slachtoffer om e<strong>en</strong> verklaring af te legg<strong>en</strong> in de diverse stadia van opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging. De B-9 regeling (TBV 2000/21), die de bestaande B-17 regeling (onderdeel<br />

van de Vreemdeling<strong>en</strong>circulaire 1994) verving, vormt daartoe e<strong>en</strong> eerste aanzet. De<br />

regeling lijkt echter meer ingegev<strong>en</strong> om het beschikbaar zijn van e<strong>en</strong> illegale<br />

vreemdeling, die wil meewerk<strong>en</strong> met de bevoegde autoriteit<strong>en</strong> bij opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, mogelijk te mak<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> administratiefrechtelijk<br />

geord<strong>en</strong>de, gelegaliseerde situatie, dan om voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te lever<strong>en</strong> in de sfeer van<br />

sociale <strong>en</strong> juridische bijstand, die direct <strong>en</strong> primair gerelateerd zijn aan het<br />

slachtofferschap van betrokk<strong>en</strong>e (zie ook hierna onder punt 10). Naar de ervaring<br />

van hulpverl<strong>en</strong>ers is deze regeling dan ook in veel gevall<strong>en</strong> niet ‘opgewass<strong>en</strong>’ teg<strong>en</strong> de<br />

risico’s die het slachtoffer loopt bij het do<strong>en</strong> van aangifte.<br />

7) Dit leidt tot de gevolgtrekking dat <strong>en</strong>erzijds bezi<strong>en</strong> zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op welke<br />

wijze de drempel tot het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verklaring teg<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verlaagd kan word<strong>en</strong> door (naast de tijdelijke verblijfstitel)<br />

faciliteit<strong>en</strong>, rechtsbijstand <strong>en</strong> bescherming te bied<strong>en</strong> aan slachtoffers (in dit verband<br />

is het Europees Kaderbesluit inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure<br />

van 15 maart 2001 van bijzondere betek<strong>en</strong>is). Maar anderzijds - <strong>en</strong> versterkt door de<br />

beperking<strong>en</strong> die met name bij het bied<strong>en</strong> van bescherming feitelijk kunn<strong>en</strong> bestaan -<br />

zal gezocht moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar weg<strong>en</strong> om gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel meer actief<br />

op te spor<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij meer te invester<strong>en</strong> in het - op andere wijze dan alle<strong>en</strong> door<br />

aangiftes - verkrijg<strong>en</strong> van informatie. Ter vermindering van de druk op het<br />

slachtoffer <strong>en</strong> ter verlaging van de risico’s die kunn<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong> uit het aflegg<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> verklaring, is het van belang dat zoveel mogelijk bewijs wordt aangedrag<strong>en</strong>,<br />

dat niet staat of valt met e<strong>en</strong> af te legg<strong>en</strong> verklaring van het slachtoffer zelf.<br />

Verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>de onderzoek<strong>en</strong> in de zin van art. 126 gg Sr. kunn<strong>en</strong> - onder wettelijk in dit<br />

artikel voorgeschrev<strong>en</strong> condities - als voorbereiding van opsporing hiertoe b<strong>en</strong>ut<br />

word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> meer informatie-gestuurde opsporing zal op dit terrein, naar<br />

verwachting, vrucht<strong>en</strong> afwerp<strong>en</strong>. Hierbij is bijvoorbeeld van belang dat indicaties<br />

voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, die uit ander opsporingsonderzoek naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>,<br />

opgepakt word<strong>en</strong>. Niet zonder red<strong>en</strong> staat reeds in de geld<strong>en</strong>de Aanwijzing aanpak<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van het College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal (1999) dat effectieve aanpak<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel niet kan zonder goede informatie-uitwisseling.<br />

8) E<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> politiek die ernst wil mak<strong>en</strong> met bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

zal moet<strong>en</strong> onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat hierbij c<strong>en</strong>traal staat de sch<strong>en</strong>ding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>, in<br />

fundam<strong>en</strong>tele zin niet alle<strong>en</strong> van het slachtoffer zelf, maar daarin beslot<strong>en</strong> ook van de<br />

sam<strong>en</strong>leving in zijn totaliteit <strong>en</strong> solidariteit. Deze acc<strong>en</strong>tuering br<strong>en</strong>gt met zich dat<br />

consequ<strong>en</strong>ter, daadkrachtiger <strong>en</strong> initiatiefrijker dan thans nog geschiedt <strong>en</strong> verbaal<br />

wordt beled<strong>en</strong>, op onderzoek moet word<strong>en</strong> uitgegaan <strong>en</strong> op signal<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel moet word<strong>en</strong> gereageerd. De hiervoor g<strong>en</strong>oemde aanwijzing stelt in<br />

dit verband terecht dat de aanpak begint met e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> oog voor signal<strong>en</strong> dat<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel aan de orde is <strong>en</strong> schrijft voor dat signal<strong>en</strong> in ieder geval tot opsporing<br />

<strong>en</strong> zo <strong>en</strong>igszins mogelijk tot vervolging di<strong>en</strong><strong>en</strong> te leid<strong>en</strong>. Zolang m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel,

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 197<br />

waarvan vooral jonge vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> minderjarig<strong>en</strong> het slachtoffer zijn, wordt<br />

gek<strong>en</strong>merkt door hoge opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> <strong>en</strong> lage pakkans<strong>en</strong> zal het de daders immers aan<br />

stimulans<strong>en</strong> niet ontbrek<strong>en</strong>.<br />

9) Politie <strong>en</strong> justitie k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> in veel sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> regio’s weliswaar prioriteit toe aan het<br />

opspor<strong>en</strong> <strong>en</strong> do<strong>en</strong> berecht<strong>en</strong> van verdacht<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, maar moet<strong>en</strong> ook in<br />

staat word<strong>en</strong> gesteld de aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te int<strong>en</strong>siver<strong>en</strong>. Omdat<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel veelal ge<strong>en</strong> og<strong>en</strong>blikkelijk zichtbare verstoring van de op<strong>en</strong>bare orde<br />

oplevert, bestaat het risico dat bij het aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van beschikbare capaciteit in lokaal<br />

of regionaal verband de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel op de achtergrond wordt<br />

gedrong<strong>en</strong> t<strong>en</strong> faveure van de aanpak van meer op<strong>en</strong>lijke, publiek k<strong>en</strong>bare, vorm<strong>en</strong><br />

van criminaliteit. Gemakkelijke misk<strong>en</strong>ning van de mogelijke dim<strong>en</strong>sie van<br />

georganiseerde misdaad <strong>en</strong> e<strong>en</strong>zijdige situering van gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in de<br />

zed<strong>en</strong>rechtelijke hoek, drag<strong>en</strong> daar verder toe bij. Op dit terrein verdi<strong>en</strong>t het daarom<br />

aanbeveling de mate <strong>en</strong> int<strong>en</strong>siteit van aanpak niet louter over te lat<strong>en</strong> aan het lokale<br />

of regionale kracht<strong>en</strong>spel (van bestuur, politie <strong>en</strong> justitie), maar dit c<strong>en</strong>traal te stur<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> mede aan te vatt<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> landelijk gezichtspunt <strong>en</strong> daartoe ook de b<strong>en</strong>odigde<br />

(personele <strong>en</strong> materiële) capaciteit beschikbaar te stell<strong>en</strong>. Het is immers<br />

onaanvaardbaar dat gegev<strong>en</strong>s die zich l<strong>en</strong><strong>en</strong> voor nader onderzoek <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanwijzing<br />

bevatt<strong>en</strong> voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, als pot<strong>en</strong>tiële zak<strong>en</strong> op de plank blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> bij<br />

gebrek aan capaciteit. De vraag kan in dit verband word<strong>en</strong> gesteld hoe het<br />

verschijnsel ‘plankzak<strong>en</strong>’, indi<strong>en</strong> hierbij ook gegev<strong>en</strong>s zijn betrokk<strong>en</strong> die reeds<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangemerkt als e<strong>en</strong> constatering van het strafbare feit in het kader<br />

van de opsporing, zich verhoudt met het zog<strong>en</strong>oemde ‘doorlaatverbod’, zoals dit<br />

althans in het parlem<strong>en</strong>taire verkeer tuss<strong>en</strong> de Minister van Justitie <strong>en</strong> de Tweede<br />

Kamer is uitgesprok<strong>en</strong> (zie hierover voorts onder punt 25).<br />

10) In aansluiting op het hiervoor onder 6 <strong>en</strong> 7 gestelde moet er op word<strong>en</strong> gewez<strong>en</strong> dat<br />

de B-9 regeling de zog<strong>en</strong>aamde bed<strong>en</strong>ktijdfase van maximaal drie maand<strong>en</strong> -<br />

waarbinn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beslissing moet word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> tot het will<strong>en</strong> do<strong>en</strong> van aangifte<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel of het afzi<strong>en</strong> daarvan - slechts gunt aan mogelijke slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel die in Nederland in de prostitutie werkzaam zijn (geweest). Onder<br />

punt 2.3 van deze regeling word<strong>en</strong> vreemdeling<strong>en</strong> die nog niet in Nederland werkzaam<br />

zijn geweest in de prostitutie, maar wel mogelijk slachtoffer zijn van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van<br />

toepassing van de bed<strong>en</strong>ktijdfase uitgeslot<strong>en</strong>. Deze uitsluiting demonstreert het<br />

overheers<strong>en</strong>de administratief rechtelijke belang dat in de regeling beslot<strong>en</strong> ligt.<br />

Vanuit de optiek van immigratiewetgeving is het immers niet onbegrijpelijk dat e<strong>en</strong><br />

onmiddellijke beslissing van de vreemdeling wordt voorgestaan. Echter, vanuit de<br />

optiek van bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, in de zin van het huidige art. 250a Sr.,<br />

waarvan sprake kan zijn - zoals in de rechtspraak meermal<strong>en</strong> is bevestigd - ook als de<br />

vreemdeling nog niet in Nederland in de prostitutie werkzaam is (geweest), is het niet<br />

logisch <strong>en</strong> niet begrijpelijk dat aan deze categorie ge<strong>en</strong> ruimere handreiking wordt<br />

gedaan als mogelijk slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Als overwog<strong>en</strong> wordt dat<br />

slachtoffers van seksuele gewelddad<strong>en</strong> vaak pas na wat langere tijd hun ervaring<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> uit<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> daarom bed<strong>en</strong>ktijd wordt gegev<strong>en</strong>, is niet wel in te zi<strong>en</strong> waarom<br />

dit niet zou geld<strong>en</strong> voor de thans uitgeslot<strong>en</strong> categorie van mogelijke slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. In veel gevall<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> namelijk ook deze slachtoffers reeds

198 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

geconfronteerd zijn (in Nederland of voorafgaande aan de komst naar Nederland)<br />

met daadwerkelijke fysieke of m<strong>en</strong>tale bedreiging <strong>en</strong>/of lichamelijke (seksuele)<br />

mishandeling. In dit verband verdi<strong>en</strong>t het aanbeveling meer omlijnd aan te gev<strong>en</strong><br />

onder welke omstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> door wie vast te stell<strong>en</strong> e<strong>en</strong> persoon als mogelijk<br />

slachtoffer van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel moet word<strong>en</strong> aangemerkt. Daarbij kan niet<br />

doorslaggev<strong>en</strong>d zijn de thans in de B-9 regeling opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> cesuur. T<strong>en</strong> opzichte<br />

van mogelijke slachtoffers is hiermee e<strong>en</strong> restrictie aangebracht, die niet spoort met<br />

de reikwijdte van de Nederlandse delictsomschrijving van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> die als<br />

zodanig ook niet voorkwam in de eerdere B-17 regeling. Waarom de wijziging is<br />

aangebracht, is niet geheel duidelijk. Als de bestrijding van (internationale)<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ev<strong>en</strong>wel ernstig wordt opgevat, met vooropstelling van de notie van<br />

sch<strong>en</strong>ding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> - zie hiervoor onder punt 8 -, dan zal als consequ<strong>en</strong>tie<br />

daarvan het belang van de overheid bij handhaving van haar immigratiewetgeving<br />

t<strong>en</strong> opzichte van het slachtoffer moet<strong>en</strong> wijk<strong>en</strong> voor het algeme<strong>en</strong> belang van<br />

opsporing <strong>en</strong> vervolging van de mogelijke daders, in welk belang erk<strong>en</strong>ning van<br />

hetge<strong>en</strong> het slachtoffer is aangedaan, begrep<strong>en</strong> is.<br />

11) In het verl<strong>en</strong>gde van deze b<strong>en</strong>adering, waarin het niet louter - instrum<strong>en</strong>teel - gaat<br />

om medewerking van het slachtoffer in de procesvoering <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ning van di<strong>en</strong>s<br />

mogelijke rol als getuige daarin, moet e<strong>en</strong> ruimhartiger overheidsbeleid word<strong>en</strong><br />

voorgestaan om e<strong>en</strong> langduriger of perman<strong>en</strong>te verblijfstitel op humanitaire<br />

grond<strong>en</strong> aan het slachtoffer te verl<strong>en</strong><strong>en</strong> na afloop van de procedure. Het eerder<br />

verl<strong>en</strong><strong>en</strong> daarvan is in de regel niet geïndiceerd. Dat kan immers de strafprocedure te<br />

zeer complicer<strong>en</strong>, nu dit zeker zal word<strong>en</strong> opgevat als e<strong>en</strong> zodanig grote gunst van de<br />

kant van de overheid dat dit de geloofwaardigheid van de getuige <strong>en</strong> de inhoud van de<br />

door deze afgelegde verklaring kan beïnvloed<strong>en</strong>. De verklaring komt dan in e<strong>en</strong> sfeer<br />

van ‘gekocht’ te zijn met alle processuele verwikkeling<strong>en</strong> die daaruit kunn<strong>en</strong><br />

voortkom<strong>en</strong>. Reeds nu, bij e<strong>en</strong> tijdelijke verblijfstitel, wordt e<strong>en</strong> dergelijk verweer in<br />

e<strong>en</strong> strafprocedure met <strong>en</strong>ige regelmaat gevoerd. Echter, bij het zich rek<strong>en</strong>schap<br />

gev<strong>en</strong> van <strong>en</strong>erzijds de gebod<strong>en</strong> faciliteit(<strong>en</strong>) <strong>en</strong> anderzijds de zwaarte van de last<br />

voor e<strong>en</strong> slachtoffer om als getuige in e<strong>en</strong> strafproces te moet<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>, strandt dit<br />

verweer doorgaans bij gebrek aan realiteitswaarde. Terugkeer naar het land van<br />

herkomst kan <strong>en</strong> zal in concrete gevall<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> <strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st zijn, maar het kan<br />

tev<strong>en</strong>s moeilijk word<strong>en</strong> aanvaard dat het slachtoffer daarbij onev<strong>en</strong>redige, niet<br />

acceptabele risico’s loopt door het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verklaring teg<strong>en</strong> bijvoorbeeld<br />

person<strong>en</strong>, die bij werving <strong>en</strong> transport betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>en</strong> die dikwijls uit dezelfde<br />

regio afkomstig zijn als het slachtoffer zelf. Bij afweging of e<strong>en</strong> slachtoffer wel of niet<br />

voor e<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>te (verblijfs)status in aanmerking komt, zal dan ook zeer<br />

zorgvuldig naar ev<strong>en</strong>tuele terugkeerrisico’s gekek<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Ook verdi<strong>en</strong>t<br />

nadere overweging de periode, waarvoor e<strong>en</strong> tijdelijke verblijfstitel geldt, te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong><br />

voor het hier te lande versterk<strong>en</strong> van het opleidingsniveau of de arbeidservaring <strong>en</strong> -<br />

positie van het slachtoffer met het oog op di<strong>en</strong>s terugkeer, op termijn, naar het land<br />

van herkomst. De toerusting zou zodanig moet<strong>en</strong> zijn dat betrokk<strong>en</strong>e na terugkeer<br />

e<strong>en</strong> betere uitgangspositie heeft om in eig<strong>en</strong> land aan het werk te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder<br />

kans loopt opnieuw in hand<strong>en</strong> te vall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelaars. Die toerusting zou<br />

overig<strong>en</strong>s mede ertoe kunn<strong>en</strong> strekk<strong>en</strong>, dat het slachtoffer na afloop van de<br />

procedure zich beter staande kan houd<strong>en</strong> in de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving bij e<strong>en</strong>

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 199<br />

ev<strong>en</strong>tueel toegestaan perman<strong>en</strong>t verblijf alhier. De IOM (International Organization<br />

for Migration) beziet op het og<strong>en</strong>blik of aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel onder<br />

immigrant<strong>en</strong> aparte aandacht besteed kan word<strong>en</strong>. Nagegaan moet word<strong>en</strong> of deze<br />

organisatie <strong>en</strong>/of andere organisaties bij terugkeer <strong>en</strong> begeleiding (ook in het<br />

thuisland) niet méér zou(d<strong>en</strong>) kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de bijzondere categorie van<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, door aanw<strong>en</strong>ding van hun contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> netwerk<strong>en</strong> in<br />

diverse bronland<strong>en</strong>. Van belang is ook dat deze land<strong>en</strong>, daar waar mogelijk, word<strong>en</strong><br />

aangesprok<strong>en</strong> op de int<strong>en</strong>tie die spreekt uit het veelal wel reeds getek<strong>en</strong>d hebb<strong>en</strong> van<br />

het VN-Protocol, waarin ook minimumgaranties voor (terugker<strong>en</strong>de) slachtoffers<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Daarnaast verdi<strong>en</strong>t het overweging in het kader<br />

van ontwikkelingssam<strong>en</strong>werking extra te invester<strong>en</strong> in die regio’s <strong>en</strong>/of land<strong>en</strong>,<br />

waarvan uit onderzoek blijkt, dat deze vooral als bronland<strong>en</strong> van slachtoffers in<br />

Nederland gezi<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

12) Bij de huidige stand van de B-9 regeling is het e<strong>en</strong> slachtoffer dat van de gebod<strong>en</strong><br />

mogelijkhed<strong>en</strong> gebruik maakt, niet toegestaan aan het arbeidsproces deel te nem<strong>en</strong>.<br />

Door de lange duur van het beschikbaar moet<strong>en</strong> zijn voor opsporing <strong>en</strong><br />

procesvoering, werkt dit verbod, naar ervaring van hulpverl<strong>en</strong>ers, negatief uit voor<br />

het slachtoffer <strong>en</strong> ontstaan er risico’s voor het terugvall<strong>en</strong> in de oude situatie. Dit<br />

wordt vergroot doordat de druk tot aflossing van de schuld<strong>en</strong>last, <strong>en</strong> de noodzaak<br />

daartoe geld te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>, vaak blijft bestaan. Die druk bestaat niet alle<strong>en</strong> in de<br />

beleving van het slachtoffer, maar is feitelijk gezi<strong>en</strong> ook reëel. Sterke aanbeveling<br />

verdi<strong>en</strong>t het derhalve binn<strong>en</strong> de B-9 regeling het werk<strong>en</strong> mogelijk te mak<strong>en</strong>, hetzij<br />

opleidingsmogelijkhed<strong>en</strong> te bied<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of andere dagvull<strong>en</strong>de bezighed<strong>en</strong> aan te<br />

reik<strong>en</strong>. Het bied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zinvolle dagstructuur is temeer van belang indi<strong>en</strong> beseft<br />

wordt dat het hier om (sterk) getraumatiseerde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kan gaan. Tev<strong>en</strong>s zal in meer<br />

gediffer<strong>en</strong>tieerde opvangmogelijkhed<strong>en</strong> - na de eerste opvang - tijd<strong>en</strong>s de B-9<br />

procedure moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>.<br />

13) Zelfs beperkt tot de categorie waarop de huidige B-9 regeling zich richt - zie hiervoor<br />

onder 10 - blijkt het voor te kom<strong>en</strong> dat mogelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel het<br />

land reeds zijn uitgezet, voordat zij als zodanig zijn herk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d. Uit<br />

humanitair oogpunt is dit e<strong>en</strong> slechte zaak, omdat hiermee voorbij wordt gegaan aan<br />

de status van betrokk<strong>en</strong>e als (mogelijk) slachtoffer. Ook kan dit opsporing <strong>en</strong><br />

vervolging van verdacht<strong>en</strong> frustrer<strong>en</strong>, daar de gegev<strong>en</strong>s die het (mogelijke)<br />

slachtoffer zou kunn<strong>en</strong> verschaff<strong>en</strong> over ev<strong>en</strong>tuele m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel verlor<strong>en</strong> gaan voor<br />

de nationale opsporingsautoriteit<strong>en</strong>. Op dit punt zijn derhalve e<strong>en</strong> betere<br />

sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> sluit<strong>en</strong>de afsprak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ondermeer de IND,<br />

vreemdeling<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> recherche-afdeling<strong>en</strong> van groot belang. Op naleving van<br />

in dit kader gemaakte afsprak<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t ook te word<strong>en</strong> toegezi<strong>en</strong>.<br />

14) In het ontwerp Kaderbesluit inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van de Raad van de Europese<br />

Unie hebb<strong>en</strong> bepaalde aspect<strong>en</strong> van strafrecht <strong>en</strong> justitiële sam<strong>en</strong>werking nadere<br />

uitwerking gekreg<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke aanpak op het niveau van de<br />

Europese Unie op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel te verbeter<strong>en</strong> <strong>en</strong> leemtes binn<strong>en</strong> de<br />

bestaande nationale wetgeving aan te vull<strong>en</strong>. Dit ontwerp Kaderbesluit betreft<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel voor uitbuiting op arbeidsgebied <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel met het oog op

200 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

seksuele uitbuiting. Artikel 7 van dit ontwerp Kaderbesluit ziet op het aspect van<br />

bescherming van <strong>en</strong> bijstand aan slachtoffers. Dit artikel is opvall<strong>en</strong>d sober<br />

geredigeerd, in verhouding tot de wijze waarop het VN-Protocol m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel de<br />

recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> positie van het slachtoffer beschrijft, mede met het oog op e<strong>en</strong> effectieve<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Als red<strong>en</strong> daarvoor zou onder meer geld<strong>en</strong> dat er<br />

reeds e<strong>en</strong> afzonderlijk Kaderbesluit (van 15 maart 2001) tot stand is gekom<strong>en</strong> inzake<br />

de status van het slachtoffer in de strafprocedure. De lidstat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het - tot<br />

dusver - niet nodig <strong>en</strong> niet opportuun gevond<strong>en</strong> om naast e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> kader voor<br />

de bescherming van slachtoffers van strafbare feit<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> strafprocedure,<br />

uitgebreide <strong>en</strong> speciale voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te treff<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> specifiek Kaderbesluit, dat<br />

zich primair richt op de strafrechtelijke aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, met e<strong>en</strong><br />

toespitsing op dadergerelateerde onderwerp<strong>en</strong>. De keuze voor e<strong>en</strong> sobere redactie<br />

van voormeld artikel 7 in het ontwerp Kaderbesluit inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, lijkt aldus<br />

meer uit ord<strong>en</strong>ing gebor<strong>en</strong> te zijn, dan dat daaruit e<strong>en</strong> verschil in b<strong>en</strong>adering met het<br />

VN-Protocol kan word<strong>en</strong> afgeleid. Niettemin moet vermed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat deze schijn<br />

uit de gekoz<strong>en</strong> bewoording<strong>en</strong> kan ontstaan, temeer nu de ontwerp Memorie van<br />

Toelichting tev<strong>en</strong>s vermeldt dat belangrijke elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van dit protocol in het<br />

ontwerp Kaderbesluit zijn verwerkt. E<strong>en</strong> ondubbelzinnige verwijzing naar de<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het VN-Protocol op het punt van bescherming <strong>en</strong> bijstand aan<br />

slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel zou bezorgdheid hierover kunn<strong>en</strong> wegnem<strong>en</strong>.<br />

15) Artikel 17 van het algem<strong>en</strong>e Kaderbesluit inzake de status van het slachtoffer in de<br />

strafprocedure noemt als termijn van uitvoering van bijvoorbeeld de waarborging<br />

van specifieke bijstand t<strong>en</strong> behoeve van het slachtoffer (waaronder rechtsbijstand) de<br />

datum van uiterlijk 22 maart 2004. Binn<strong>en</strong> die termijn zal elke lidstaat de nodige<br />

wettelijke <strong>en</strong> bestuursrechtelijke bepaling<strong>en</strong> in werking moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> do<strong>en</strong> tred<strong>en</strong><br />

om aan de vereist<strong>en</strong> hieromtr<strong>en</strong>t uit dit Kaderbesluit te voldo<strong>en</strong>. Het verdi<strong>en</strong>t echter<br />

aanbeveling de bijzondere categorie van slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, zich thans<br />

nog in de zin van artikel 250a Sr. beperk<strong>en</strong>d tot slachtoffers van seksuele uitbuiting,<br />

zo spoedig mogelijk <strong>en</strong> reeds eerder van wettelijk geregelde rechtsbijstand te<br />

voorzi<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komstig het bepaalde in het Kaderbesluit slachtoffers. Hun positie<br />

is in verhouding tot slachtoffers van andere strafbare feit<strong>en</strong> extra gecompliceerd <strong>en</strong><br />

bij e<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> als getuige in het strafproces dikwijls niet zonder risico’s voor<br />

nadelige gevolg<strong>en</strong>, zich manifester<strong>en</strong>d hier in Nederland of elders (vaak buit<strong>en</strong> het<br />

bereik van wat e<strong>en</strong> Europees Kaderbesluit formeel kan regel<strong>en</strong>). Dit laatste aspect<br />

geeft naast red<strong>en</strong> voor juridische bijstand, vooral ook red<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> aanspraak op<br />

pass<strong>en</strong>de bescherming. Op dit punt bepaalt eerderg<strong>en</strong>oemd art. 17 van het<br />

Kaderbesluit overig<strong>en</strong>s dat het mer<strong>en</strong>deel van de daarin g<strong>en</strong>oemde verplichting<strong>en</strong><br />

door de lidstat<strong>en</strong> reeds uiterlijk 22 maart <strong>2002</strong> moet zijn doorgevoerd in het nationale<br />

recht. Deze verplichting<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ook betrekking op het waarborg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

pass<strong>en</strong>d niveau van bescherming. Gelet op de vrij ruime definitie die het<br />

Kaderbesluit hanteert voor het begrip ‘procedure’ vangt deze verplichting reeds aan<br />

bij het eerste contact met e<strong>en</strong> opsporingsambt<strong>en</strong>aar. Voor zover bek<strong>en</strong>d heeft<br />

Nederland vooralsnog ge<strong>en</strong> aanzet gegev<strong>en</strong> tot aanpassing van wet- <strong>en</strong>/of<br />

regelgeving in dit opzicht. Voor de praktijk is echter van direct belang dat er heldere<br />

aanwijzing<strong>en</strong> zijn voor de aanvang <strong>en</strong> mate van te waarborg<strong>en</strong> bescherming aan e<strong>en</strong>

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 201<br />

(mogelijk) slachtoffer/getuige, terwijl dit ook geldt voor de wijze waarop di<strong>en</strong>s recht<br />

op informatie gestalte moet krijg<strong>en</strong>.<br />

16) Het bov<strong>en</strong>staande maakt evid<strong>en</strong>t - <strong>en</strong> de ontwikkeling<strong>en</strong> zoals hiervoor onder 2 <strong>en</strong> 14<br />

aan de orde kwam<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> hierop aan - dat zo spoedig mogelijk naar e<strong>en</strong> zo<br />

uniform mogelijke regelgeving <strong>en</strong> uitvoering moet word<strong>en</strong> gestreefd, in elk geval<br />

binn<strong>en</strong> de EU, waar de lidstat<strong>en</strong> zich gecommitteerd hebb<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke aanpak.<br />

17) Op het gebied van prev<strong>en</strong>tie zijn in Europees verband reeds vele initiatiev<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> van start gegaan, met name in land<strong>en</strong> die als bronland<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong>, om te waarschuw<strong>en</strong> voor de gevar<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

voorlichting te gev<strong>en</strong> over de wijze waarop m<strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> kan vall<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong>. Deze prev<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voortgezet,<br />

geïnt<strong>en</strong>siveerd <strong>en</strong> financieel <strong>en</strong> anderszins (bijvoorbeeld door onderzoek) word<strong>en</strong><br />

gesteund. Prev<strong>en</strong>tie zal primair doelgroepgericht <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> realistische wijze moet<strong>en</strong><br />

plaatsvind<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> mogelijk met inschakeling van gewez<strong>en</strong> slachtoffers, maar zal<br />

daarnaast ook de publieke waakzaamheid moet<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> te vergrot<strong>en</strong>. Dit laatste niet<br />

alle<strong>en</strong> in bron- <strong>en</strong> transitland<strong>en</strong>, maar vooral ook in bestemmingsland<strong>en</strong>. Gedacht<br />

kan word<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> door de overheid op te zett<strong>en</strong> voorlichtingscampagne in<br />

Nederland om het grote publiek, waaronder pot<strong>en</strong>tiële klant<strong>en</strong>, bewust te mak<strong>en</strong> van<br />

het verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Daarbij kan gewez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op omstandighed<strong>en</strong>,<br />

die op onvrijwilligheid bij het werk<strong>en</strong> in de prostitutie kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong>. Dit geldt<br />

ev<strong>en</strong>zeer voor het werk<strong>en</strong> met minderjarig<strong>en</strong> in de prostitutie. Gewaarschuwd kan<br />

voorts word<strong>en</strong> voor het aandeel dat klant<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in het voortbestaan van<br />

deze vorm(<strong>en</strong>) van verbod<strong>en</strong> exploitatie van prostitutie. Hoewel in Nederland het<br />

klant zijn (van meerderjarige prostituees) niet strafbaar is gesteld, zou e<strong>en</strong><br />

kanaliser<strong>en</strong>d ontmoedigingsbeleid op zijn plaats kunn<strong>en</strong> zijn, gelet op het gegev<strong>en</strong><br />

dat de exploitatie-markt sinds de opheffing van het bordeelverbod gesplitst is in e<strong>en</strong><br />

legaal <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbod<strong>en</strong> segm<strong>en</strong>t. Bevorderd zou moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat klant<strong>en</strong> zich<br />

afw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van de door het strafrecht verbod<strong>en</strong> variant<strong>en</strong> van exploitatie van<br />

prostitutie t<strong>en</strong> gunste van de legale, door voorwaard<strong>en</strong> in vergunning<strong>en</strong> gereguleerde<br />

vorm<strong>en</strong>. Op lokaal niveau zoud<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bijvoorbeeld ertoe kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong><br />

dat bij het adverter<strong>en</strong> gebruik wordt gemaakt van e<strong>en</strong> bepaald keurmerk als tek<strong>en</strong> van<br />

legaliteit, of kunn<strong>en</strong> voorschrijv<strong>en</strong> dat in advert<strong>en</strong>ties of andere publieke uiting<strong>en</strong><br />

vermeld wordt dat met e<strong>en</strong> vergunning wordt gewerkt. T<strong>en</strong>einde het publiek meer te<br />

betrekk<strong>en</strong> bij de verantwoordelijkheid die e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving heeft om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

te wer<strong>en</strong>, verdi<strong>en</strong>t het overweging - bij wijze van proef - e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal meldpunt in te<br />

richt<strong>en</strong>, waaraan verdachte verschijnsel<strong>en</strong> op het gebied van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> doorgegev<strong>en</strong>.<br />

18) Op het vlak van prev<strong>en</strong>tie kunn<strong>en</strong> Nederlandse ambassades in het buit<strong>en</strong>land ook<br />

e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>, daar deze belangrijke knooppunt<strong>en</strong> van informatie op<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handelgebied kunn<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong>. Voorts vorm<strong>en</strong> zij, door de uitgifte van visa of<br />

machtiging<strong>en</strong> tot verblijf, e<strong>en</strong> eerste controle-instantie bij toegang van<br />

vreemdeling<strong>en</strong> tot Nederland. Alertheid aldaar op verdachte of opvall<strong>en</strong>de<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> van kwantitatieve of kwalitatieve aard, zoals die bij visumaanvrag<strong>en</strong>

202 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

aan de orde kunn<strong>en</strong> zijn, moet bevorderd word<strong>en</strong>, onder andere door het gev<strong>en</strong> van<br />

duidelijke meldingsinstructies aan het ambassadepersoneel <strong>en</strong> door het verzorg<strong>en</strong><br />

van specifieke training op dit terrein. Ook di<strong>en</strong><strong>en</strong> verdachte of opmerkelijke<br />

signalering<strong>en</strong> snel bij de bevoegde autoriteit<strong>en</strong> (in Nederland <strong>en</strong>/of elders) gemeld te<br />

word<strong>en</strong>. Vertraging in het oppakk<strong>en</strong> van <strong>en</strong> gevolg gev<strong>en</strong> aan verdachte informatie<br />

moet vermed<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

19) Het veld van hulpverl<strong>en</strong>ingsinstanties <strong>en</strong> -person<strong>en</strong> in Nederland is rijk geschakeerd.<br />

Instanties <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong> gaan <strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Dit kan positief geduid word<strong>en</strong> als tek<strong>en</strong><br />

van telk<strong>en</strong>s inspring<strong>en</strong>de maatschappelijke betrokk<strong>en</strong>heid, maar heeft als<br />

schaduwzijde dat de continuïteit van hulpverl<strong>en</strong>ing vaak onzeker is. Gelet op het<br />

cruciale belang van e<strong>en</strong> professionele, goedfunctioner<strong>en</strong>de hulpverl<strong>en</strong>ing zal de<br />

overheid, meer nog dan thans, moet<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> in structurele financiering,<br />

gekoppeld aan kwaliteitseis<strong>en</strong> <strong>en</strong> -controle, waarnodig in sam<strong>en</strong>hang met<br />

ondersteuning bij de bedrijfsvoering <strong>en</strong> verdere professionalisering van de opvang<br />

<strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing.<br />

20) Hoewel goede opvang <strong>en</strong> hulpverl<strong>en</strong>ing aan slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel primair<br />

zorggericht is <strong>en</strong> op het taakterrein van volksgezondheid ligt, heeft ook de<br />

rechtshandhav<strong>en</strong>de overheid direct belang bij e<strong>en</strong> adequaat niveau van zorg aan<br />

slachtoffers. Hun medewerking aan opsporing <strong>en</strong> vervolging van daders is doorgaans<br />

immers van groot belang, maar zij moet<strong>en</strong> daartoe ook m<strong>en</strong>taal <strong>en</strong> fysiek in staat zijn,<br />

hetge<strong>en</strong> meer tijd kan verg<strong>en</strong> dan in de B-9 regeling is voorzi<strong>en</strong>. Afgewog<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />

het belang van bedoelde medewerking verdi<strong>en</strong>t het overweging in de B-9 regeling<br />

e<strong>en</strong> mogelijkheid te op<strong>en</strong><strong>en</strong> tot het e<strong>en</strong>maal kunn<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de bed<strong>en</strong>ktijdfase<br />

in daarvoor in aanmerking kom<strong>en</strong>de gevall<strong>en</strong>. Hierdoor komt niet alle<strong>en</strong> meer<br />

geleg<strong>en</strong>heid beschikbaar voor zorg <strong>en</strong> bijstand, maar word<strong>en</strong> ook de mogelijkhed<strong>en</strong><br />

vergroot dat het slachtoffer, in het besef van het belang van zijn of haar medewerking<br />

aan opsporing <strong>en</strong> vervolging, daartoe bereid is <strong>en</strong> ook bestand is teg<strong>en</strong> de daaraan<br />

inher<strong>en</strong>te spanning<strong>en</strong>. Met inachtneming van de hoofdlijn die in de B-9 regeling<br />

wordt aangehoud<strong>en</strong> met betrekking tot het verband tuss<strong>en</strong> het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van<br />

medewerking door het slachtoffer aan het strafrechtelijk traject <strong>en</strong> het bied<strong>en</strong> van<br />

bepaalde faciliteit<strong>en</strong> van overheidswege, kunn<strong>en</strong> zich echter specifieke gevall<strong>en</strong><br />

voordo<strong>en</strong>, waarin het strafrechtelijk traject, om e<strong>en</strong> red<strong>en</strong> los van de medewerking<br />

van het slachtoffer, niet wordt ingezet, bijvoorbeeld omdat de verdachte onvindbaar<br />

is of inmiddels is overled<strong>en</strong>. Het buit<strong>en</strong> toepassing blijv<strong>en</strong> van de B-9 regeling leidt<br />

dan tot verwijdering <strong>en</strong> uitzetting van het slachtoffer, terwijl eerste opvang <strong>en</strong><br />

bijstand om humanitaire red<strong>en</strong><strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> kan zijn. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling<br />

voor dit soort bijzondere situaties e<strong>en</strong> uitzondering in de regelgeving mogelijk te<br />

mak<strong>en</strong>.<br />

21) Voor minderjarige slachtoffers, waaronder AMA's, moet voor uitbreiding van de<br />

opvang <strong>en</strong> hulpmogelijkhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zorggedrag<strong>en</strong>, nu daaraan grote behoefte<br />

blijkt te bestaan. Het verdi<strong>en</strong>t zeker aanbeveling minderjarige slachtoffers<br />

gescheid<strong>en</strong> van de meerderjarige op te vang<strong>en</strong>, maar ook zoveel mogelijk gescheid<strong>en</strong><br />

van slachtoffers van andere (strafbare) feit<strong>en</strong>. Op deze wijze kunn<strong>en</strong> opvang <strong>en</strong> zorg<br />

meer specifiek toegesned<strong>en</strong> zijn op deze aparte categorie minderjarige slachtoffers.

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 203<br />

Voor wat betreft AMA’s onder de minderjarige slachtoffers komt daar nog bij dat zij,<br />

meer nog dan hun Nederlandse lotg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, vaak lichamelijk <strong>en</strong> psychisch onder de<br />

druk staan van hun, zowel in Nederland als in het thuisland, onzekere positie <strong>en</strong><br />

toekomst. De kans dat zij daardoor opnieuw of alsnog de prostitutiewereld<br />

ingetrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> is daarbij groot.<br />

22) Voorlichting over het in Nederland frequ<strong>en</strong>t voorkom<strong>en</strong>de verschijnsel van<br />

loverboypraktijk<strong>en</strong> zal geïnt<strong>en</strong>siveerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> breed bereik moet<strong>en</strong><br />

krijg<strong>en</strong>. Teveel wordt op dit terrein overgelat<strong>en</strong> aan particulier <strong>en</strong> lokaal initiatief.<br />

Voor de overheid ligt hier echter ook e<strong>en</strong> taak vanuit e<strong>en</strong> oogpunt van<br />

emancipatiebevordering ter versterking van de weerbaarheid van pot<strong>en</strong>tiële<br />

slachtoffers, vaak erg jonge (allochtone) meisjes. In dit verband kan ondermeer<br />

gedacht word<strong>en</strong> aan het opnem<strong>en</strong> van dergelijke voorlichting in het reguliere<br />

programma van het basis- <strong>en</strong>/of middelbaar onderwijs.<br />

23) T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van overheidshandel<strong>en</strong> kan nog het volg<strong>en</strong>de geconstateerd word<strong>en</strong>. Bij<br />

de opheffing van het bordeelverbod is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale regulering (zie<br />

Hoofdstuk 2) van legale vorm<strong>en</strong> van exploitatie van prostitutie door het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van<br />

vergunning<strong>en</strong>, waarin voorwaard<strong>en</strong> zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door lokale autoriteit<strong>en</strong>.<br />

Dec<strong>en</strong>trale regelgeving heeft als voordeel dat deze ruimte laat voor beleid, waarin<br />

kan word<strong>en</strong> ingespeeld op de lokale situatie. Uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d beleid doet echter ook de<br />

behoefte aan uniformering van regelgeving <strong>en</strong> aanpak to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Dit klemt vooral<br />

daar waar verschil in beleid kan leid<strong>en</strong> tot risico’s voor het ontstaan of ongemoeid<br />

lat<strong>en</strong> van gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Gedoeld wordt hierbij op het landelijk niet op<br />

één lijn zitt<strong>en</strong> van het beleid t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de exploitatie van prostitutie in de<br />

escortsector. Door het buit<strong>en</strong> het vergunningstelsel lat<strong>en</strong> van met name die branche<br />

wordt deze niet gehinderd door het bestuurlijk daarmee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de controleinstrum<strong>en</strong>t.<br />

Dit geeft mogelijkhed<strong>en</strong> tot innesteling van de verbod<strong>en</strong> variant<strong>en</strong> van<br />

exploitatie van prostitutie juist in deze sector <strong>en</strong> vormt daarom red<strong>en</strong> tot zorg.<br />

24) Het door de overheid gehanteerde concept van dec<strong>en</strong>trale regulering, waarbij als<br />

uitgangspunt wordt aangehoud<strong>en</strong> dat geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> de meest voor de hand ligg<strong>en</strong>de<br />

partij zijn om te kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> hoe vraag <strong>en</strong> aanbod zich verhoud<strong>en</strong> in hun<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, gevoegd bij het gegev<strong>en</strong> van de opheffing van het algeme<strong>en</strong><br />

bordeelverbod <strong>en</strong> de introductie van e<strong>en</strong> aan geme<strong>en</strong>telijke vergunning<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong>,<br />

gelegaliseerde prostitutiebranche, heeft tot de vraag geleid of de categorische<br />

weigeringsgrond, zoals opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in art. 3 Uitvoeringsbesluit van de Wet arbeid<br />

vreemdeling<strong>en</strong>, nog wel gehandhaafd kon blijv<strong>en</strong>. Ingevolge dit artikel wordt e<strong>en</strong><br />

tewerkstellingsvergunning voor prostitutiedoeleind<strong>en</strong>, die als <strong>en</strong>ige categorie met<br />

zoveel woord<strong>en</strong> wordt g<strong>en</strong>oemd, niet verle<strong>en</strong>d. Het is op grond van deze wetgeving<br />

derhalve voor onderdan<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> de EU/EER niet toegestaan in de<br />

prostitutiebranche - ook niet in de gelegaliseerde vorm - in Nederland werkzaam te<br />

zijn. Deze materie is beleidsmatig uitgewerkt in het TBV 2000/19, met de aanduiding<br />

Buit<strong>en</strong>landse prostituees van buit<strong>en</strong> de EU/EER, dat geldig is van 1 oktober 2000 tot<br />

30 oktober <strong>2002</strong>. Hoewel de uitspraak van de Haarlemse rechtbank d.d. 31 augustus<br />

2001, betreff<strong>en</strong>de de beroep<strong>en</strong> van 46 Alkmaarse prostituees, onder verwijzing naar<br />

de to<strong>en</strong> voorligg<strong>en</strong>de wetsgeschied<strong>en</strong>is, de overweging bevat dat de in art. 3

204 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Uitvoeringsbesluit geconcretiseerde weigeringsgrond min of meer losstaat van het<br />

bordeelverbod, althans het bordeelverbod niet de red<strong>en</strong> is geweest om art. 3<br />

Uitvoeringsbesluit, in het lev<strong>en</strong> te roep<strong>en</strong>, lijkt in het parlem<strong>en</strong>taire debat omtr<strong>en</strong>t<br />

art. 3 (dat met ingang van 1 oktober 2000 opnieuw is vastgesteld voor e<strong>en</strong> tijdelijke<br />

duur) dit verband wel te word<strong>en</strong> gelegd. De Minister van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Werkgeleg<strong>en</strong>heid, stelde mede nam<strong>en</strong>s de Minister van Justitie, in antwoord (van 22<br />

september 2000) op Kamervrag<strong>en</strong> namelijk in het vooruitzicht, dat op termijn de<br />

Wet arbeid vreemdeling<strong>en</strong> niet langer op de prostitutiebranche van toepassing is <strong>en</strong><br />

dus ge<strong>en</strong> tewerkstellingsvergunning meer nodig is. Hierbij werd te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong><br />

dat de gedachte - klaarblijkelijk ook voor deze materie - uitgaat naar e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>telijke advisering over de vraag of e<strong>en</strong> beoogde vestiging van nieuwe<br />

prostituees binn<strong>en</strong> het geme<strong>en</strong>telijk prostitutiebeleid past. Indi<strong>en</strong> de c<strong>en</strong>trale<br />

overheid deze weg daadwerkelijk inslaat <strong>en</strong> voormeld TBV niet verl<strong>en</strong>gd wordt of de<br />

inhoud anderszins niet opnieuw wordt vastgesteld, kan dit leid<strong>en</strong> tot uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de<br />

geme<strong>en</strong>telijke advisering<strong>en</strong>. Rek<strong>en</strong>ing moet ook word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de vraag om person<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong> de EU/EER-land<strong>en</strong> toe te lat<strong>en</strong> voor<br />

werkzaamhed<strong>en</strong> in de prostitutiebranche. Van deze person<strong>en</strong> is echter tevor<strong>en</strong> <strong>en</strong> op<br />

afstand niet e<strong>en</strong>voudig vast te stell<strong>en</strong> of zij uit vrije wil <strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong> bewuste vrije<br />

keuze voor deze werkzaamhed<strong>en</strong> opter<strong>en</strong>. Vanuit de noodzaak te wak<strong>en</strong> voor risico’s<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel ziet het aldus nader<strong>en</strong>de sc<strong>en</strong>ario er niet geruststell<strong>en</strong>d uit. E<strong>en</strong><br />

helder <strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig Nederlands overheidsbeleid op dit gevoelig ligg<strong>en</strong>de punt is in<br />

het licht van de internationale regelgeving <strong>en</strong> verhouding<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong>. De viger<strong>en</strong>de<br />

strafbaarstelling (onder art. 250a, eerste lid aanhef <strong>en</strong> onderdeel 2 Sr.) van<br />

activiteit<strong>en</strong>, die beschouwd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als het aantrekk<strong>en</strong> (werv<strong>en</strong>) van<br />

buit<strong>en</strong>lands personeel met het doel deze person<strong>en</strong> in de prostitutie te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, moet<br />

daarbij ook als in de Nederlandse regelgeving neergelegde consequ<strong>en</strong>tie van<br />

verdragsrechtelijke verplichting<strong>en</strong> in het oog gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> adviser<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />

faciliter<strong>en</strong>de overheid kan medeplichtigheid aan deze delictsvariant word<strong>en</strong><br />

verwet<strong>en</strong> in de vorm van het opzettelijk daartoe verschaff<strong>en</strong> van geleg<strong>en</strong>heid,<br />

middel<strong>en</strong> of inlichting<strong>en</strong>.<br />

25) E<strong>en</strong> belangrijk punt van geheel andere orde betreft het in de Tweede Kamer<br />

uitgesprok<strong>en</strong> verbod in - politieke zin - op het ‘doorlat<strong>en</strong>’ van person<strong>en</strong> (zie hiervoor<br />

Hoofdstuk 5). Gedoeld wordt op de aanvaarding van de motie-Rouvoet. Deze hield<br />

in dat het doorlat<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> in de zin van het lat<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong> van misdrijv<strong>en</strong>,<br />

waarbij de m<strong>en</strong>selijke waardigheid direct in het geding is, nadat zij in het kader van<br />

de opsporing zijn geconstateerd, niet aanvaardbaar is, ook niet met het oog op<br />

zwaarweg<strong>en</strong>de belang<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het delict m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel zijn, in de<br />

interpretatie door de Minister van Justitie van deze motie voor de praktijk van de<br />

opsporing, nog situaties voorbehoud<strong>en</strong> waarin het belang dat gedi<strong>en</strong>d is met het niet<br />

(direct) overgaan tot aanhouding - inclusief het blootlegg<strong>en</strong> van de organisatie <strong>en</strong> het<br />

id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> van verdacht<strong>en</strong> - zwaarder weegt dan het belang dat gedi<strong>en</strong>d wordt met<br />

(e<strong>en</strong> niet uitgestelde) aanhouding. Bij de opsporing van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong><br />

wordt, bij e<strong>en</strong> strikte hantering van de motie, ge<strong>en</strong> ruimte gelat<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> dergelijke<br />

belang<strong>en</strong>afweging, omdat de m<strong>en</strong>selijke waardigheid bij dit misdrijf direct in het<br />

geding is. Zonder te torn<strong>en</strong> aan de juistheid van dit uitgangspunt <strong>en</strong> derhalve met<br />

behoud van de strekking van de motie, moet ev<strong>en</strong>wel word<strong>en</strong> geconstateerd dat

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 205<br />

letterlijke navolging daarvan in de praktijk van de opsporing bij verd<strong>en</strong>king van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, gepleegd in georganiseerd (internationaal) verband, in sommige<br />

gevall<strong>en</strong> leidt tot e<strong>en</strong> geforceerd, onmiddellijk ingrijp<strong>en</strong>, dat in zoverre vroegtijdig<br />

g<strong>en</strong>oemd kan word<strong>en</strong>, dat belangrijke verdacht<strong>en</strong> (bijvoorbeeld organisator<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong>) buit<strong>en</strong> schot blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> organisatie als zodanig niet kan word<strong>en</strong><br />

opgerold omdat zicht op structuur <strong>en</strong> werkwijze nog ontbreekt. De organisatie kan<br />

het politiële ingrijp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> dergelijk geval als incid<strong>en</strong>t ervar<strong>en</strong>, de rij<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

onverstoord voortgaan op het criminele pad, t<strong>en</strong> nadele ook van nieuwe slachtoffers.<br />

De vraag rijst of deze consequ<strong>en</strong>tie van de motie onder alle omstandighed<strong>en</strong> moet<br />

word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als de meest verantwoorde oplossing van het dilemma, dat gegev<strong>en</strong> is<br />

met de belang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onverwijld <strong>en</strong> e<strong>en</strong> (in tijd <strong>en</strong>igszins) uitgesteld optred<strong>en</strong>.<br />

Daar waar rechtstoepassing in de praktijk gepaard pleegt te gaan met <strong>en</strong>ige vorm van<br />

belang<strong>en</strong>afweging, <strong>en</strong> op dit punt teg<strong>en</strong>over de rechter ook verantwoording pleegt te<br />

word<strong>en</strong> afgelegd, wordt in de bewoording<strong>en</strong> van de motie de uitkomst daarvan bij<br />

verd<strong>en</strong>king van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel tevor<strong>en</strong> gefixeerd, terwijl dit delict toch vele vorm<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gradaties van ernst k<strong>en</strong>t. Het verdi<strong>en</strong>t in het licht van het bov<strong>en</strong>staande dan ook<br />

aanbeveling de reikwijdte <strong>en</strong> uitwerking van de motie-Rouvoet voor de<br />

rechtspraktijk nog e<strong>en</strong>s aan e<strong>en</strong> nadere <strong>en</strong> bredere beschouwing te onderwerp<strong>en</strong>.<br />

26) E<strong>en</strong> belangrijke doelstelling van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod is de<br />

verbetering van de bestrijding van exploitatie van onvrijwillige prostitutie. Dit is de<br />

eerste vorm van hetge<strong>en</strong> in de Nederlandse regelgeving als m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel strafbaar is<br />

gesteld. Voor deze strafrechtelijke context is tev<strong>en</strong>s de - op zichzelf ruimer<br />

geformuleerde - doelstelling van bescherming van minderjarig<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> seksueel<br />

misbruik van belang. Deze doelstelling<strong>en</strong> verwoord<strong>en</strong> overig<strong>en</strong>s niet rechtstreeks de<br />

pret<strong>en</strong>tie het verschijnsel van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel als zodanig terug te dring<strong>en</strong>. De zesde<br />

doelstelling, terugdringing van de omvang van prostitutie door illegal<strong>en</strong>, drukt wel<br />

e<strong>en</strong> directe verwachting uit op e<strong>en</strong> kwantitatief resultaat. Onder deze categorie<br />

kunn<strong>en</strong> slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel begrep<strong>en</strong> zijn, omdat deze - illegaal - over de<br />

gr<strong>en</strong>s geworv<strong>en</strong> <strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn om hier in de prostitutie te werk<strong>en</strong>.<br />

Tev<strong>en</strong>s kan illegaliteit e<strong>en</strong> positie van afhankelijkheid bevorder<strong>en</strong>, die vatbaar maakt<br />

voor e<strong>en</strong> exploitatie in de prostitutie, die niet als vrijwillig kan geld<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan als vorm<br />

van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel moet word<strong>en</strong> geduid. Over de vraag of deze - ook voor het terrein<br />

van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel - relevante doelstelling<strong>en</strong> van de wetswijziging reeds thans<br />

gehaald of b<strong>en</strong>aderd word<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> (nog) ge<strong>en</strong> betrouwbare uitsprak<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

gedaan. Enerzijds kunn<strong>en</strong> immers door (de dreiging van) het consequ<strong>en</strong>t <strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief<br />

controler<strong>en</strong> van de gelegaliseerde exploitatiebranche gevall<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

weliswaar uit die zichtbare sector geweerd word<strong>en</strong> of sneller word<strong>en</strong> opgespoord,<br />

anderzijds bestaat echter de inschatting dat de strafrechtelijk verbod<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van<br />

exploitatie van prostitutie niet werkelijk verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> of teruggedrong<strong>en</strong> zijn, maar<br />

slechts uit het zicht verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn door verschuiving van deze vorm<strong>en</strong> naar de<br />

moeilijk(er) te controler<strong>en</strong> sector<strong>en</strong>. Van meet af aan heeft de vraag naar de<br />

mogelijke verschuivingseffect<strong>en</strong> van de nieuwe wetgeving de gemoeder<strong>en</strong> bezig<br />

gehoud<strong>en</strong>. Voorzi<strong>en</strong> is dan ook in het monitor<strong>en</strong> van de gevolg<strong>en</strong> van het opheff<strong>en</strong><br />

van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod door de instelling van het zog<strong>en</strong>aamde<br />

Monitoringsoverleg. De uitkomst<strong>en</strong> van dit overleg <strong>en</strong> van door dit overleg<br />

geïnitieerd onderzoek op diverse front<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgewacht. Reeds

206 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

nu moet echter onder og<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> dat het niet mogelijk zal zijn aan de hand<br />

van hetge<strong>en</strong> (kort) vóór <strong>en</strong> na de wetswijziging is gemet<strong>en</strong> of kan word<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> vastomlijnd beeld te gev<strong>en</strong> van de invloed die de wetswijziging heeft gehad op<br />

het bestaan van de verbod<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> van exploitatie van prostitutie, <strong>en</strong> dus met<br />

betrekking tot het terrein van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in zijn algeme<strong>en</strong>heid. Dit alle<strong>en</strong> al<br />

vanwege het feit dat in sommige geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> al voor 1 oktober 2000 met e<strong>en</strong><br />

gedoogbeleid werd gewerkt waaraan voorwaard<strong>en</strong> war<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>, terwijl er begin<br />

<strong>2002</strong> nog geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bezig war<strong>en</strong> met de afhandeling van vergunningaanvrag<strong>en</strong>. Het<br />

mom<strong>en</strong>t van de opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod vormt dus in wez<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />

scherpe demarcatie. De bestrijding van exploitatie van onvrijwillige prostitutie <strong>en</strong><br />

andere vorm<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel heeft echter met het bestuurlijke controleinstrum<strong>en</strong>t<br />

van de nieuwe wetgeving, mits vasthoud<strong>en</strong>d <strong>en</strong> regelmatig toegepast, wel<br />

e<strong>en</strong> nieuwe impuls gekreg<strong>en</strong>, maar speelt zich uiteraard (door de koppeling met<br />

bestuurlijk optred<strong>en</strong>) af in de aan vergunning<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong> gelegaliseerde sector.<br />

Voor wat betreft exploitatie van prostitutie buit<strong>en</strong> de legale branche zal veel<br />

afhang<strong>en</strong> van de inspanning<strong>en</strong> van politie <strong>en</strong> justitie, die meer rechtstreeks gericht<br />

moet<strong>en</strong> zijn op e<strong>en</strong> actieve <strong>en</strong> alerte opsporing <strong>en</strong> vervolging van gevall<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. De resultat<strong>en</strong> daarvan zijn uiteraard meetbaar, maar kunn<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />

uitsluitsel gev<strong>en</strong> over de daadwerkelijke omvang van het verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel.<br />

27) De meetbaarheid van resultat<strong>en</strong> veronderstelt het beschikbaar zijn van relevante<br />

gegev<strong>en</strong>s, alsmede de toegankelijkheid daarvan. Dit is voor elk van de actor<strong>en</strong> op het<br />

terrein van de bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, ieder uiteraard binn<strong>en</strong> het terrein van<br />

zijn eig<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoordelijkhed<strong>en</strong>, van emin<strong>en</strong>t belang. Dat vereist dan<br />

ook dat gegev<strong>en</strong>s die door h<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geg<strong>en</strong>ereerd of bij h<strong>en</strong> beschikbaar kom<strong>en</strong><br />

systematisch word<strong>en</strong> vastgelegd, t<strong>en</strong>einde informatie uit te kunn<strong>en</strong> wissel<strong>en</strong>,<br />

onderling te kunn<strong>en</strong> relater<strong>en</strong> <strong>en</strong> overzicht<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Geblek<strong>en</strong> is echter<br />

dat op velerlei terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> door diverse (overkoepel<strong>en</strong>de) instanties <strong>en</strong> organisaties<br />

niet, niet op gestructureerde of e<strong>en</strong>duidige wijze of niet geautomatiseerd wordt<br />

geregistreerd. Enerzijds hangt dit sam<strong>en</strong> met het feit dat m<strong>en</strong> het belang van<br />

registratie onvoldo<strong>en</strong>de inziet, anderzijds speelt e<strong>en</strong> rol dat gegev<strong>en</strong>s op basis van<br />

viger<strong>en</strong>de wet- <strong>en</strong> regelgeving niet altijd geregistreerd mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong> of dat m<strong>en</strong> niet<br />

over de b<strong>en</strong>odigde technische <strong>en</strong> financiële middel<strong>en</strong> daarvoor beschikt. Het<br />

ontbrek<strong>en</strong> van registratie, maar ook het feit dat bepaalde gegev<strong>en</strong>s niet voor e<strong>en</strong><br />

ander doel dan waarvoor zij oorspronkelijk werd<strong>en</strong> geregistreerd b<strong>en</strong>ut mog<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> <strong>en</strong> (dus) niet onderling gerelateerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, hindert in veel gevall<strong>en</strong><br />

de uitwisseling van gegev<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> instanties <strong>en</strong> organisaties <strong>en</strong> kan ook de<br />

voortgang van tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> frustrer<strong>en</strong>. Ook voor de continuïteit,<br />

overdraagbaarheid <strong>en</strong> verantwoording van activiteit<strong>en</strong>, bijvoorbeeld in het veld van<br />

de hulpverl<strong>en</strong>ing waar vele initiatiev<strong>en</strong> ontstaan <strong>en</strong> weer verdwijn<strong>en</strong>, is het<br />

ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> (gestructureerde) vastlegging van gegev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> handicap. In de<br />

afzonderlijke hoofdstukk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> voorbeeld<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd van onvolkom<strong>en</strong><br />

registratie(mogelijkhed<strong>en</strong>), onder meer bij de STV, de politie <strong>en</strong> de IND. Voorts is<br />

geblek<strong>en</strong> dat informatie die wel beschikbaar is <strong>en</strong> die in beginsel ook uitgewisseld kan<br />

<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong>, niet altijd de aangewez<strong>en</strong> instanties bereikt. Hiervoor zijn vele<br />

oorzak<strong>en</strong> te noem<strong>en</strong>, waaronder het feit dat niet alle actor<strong>en</strong> op het terrein van de<br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel elkaar k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> of van elkaars bestaan, tak<strong>en</strong> <strong>en</strong>

8 Constatering<strong>en</strong>, conclusies <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> 207<br />

bevoegdhed<strong>en</strong> op de hoogte zijn <strong>en</strong> vaak ook de onbek<strong>en</strong>dheid met het bestaan van<br />

de informatie. Ook voor het Bureau NRM is het niet direct voor zijn<br />

onderzoeksdoeleind<strong>en</strong> voorhand<strong>en</strong> zijn van relevante gegev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> handicap<br />

geblek<strong>en</strong>. Mede om die red<strong>en</strong> is door Bureau NRM geïnvesteerd in het (tracht<strong>en</strong> te)<br />

verbeter<strong>en</strong> van deze situatie. Gestimuleerd di<strong>en</strong>t derhalve te word<strong>en</strong> bij met name<br />

die instanties die overkoepel<strong>en</strong>de, coördiner<strong>en</strong>de of unieke tak<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevoegdhed<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> met betrekking tot prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel dat door h<strong>en</strong> -<br />

binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van de bestaande wettelijke mogelijkhed<strong>en</strong> - op e<strong>en</strong>duidige <strong>en</strong><br />

structurele wijze wordt geregistreerd. Ev<strong>en</strong>tueel bestaande financiële <strong>en</strong>/of<br />

technische belemmering<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> niet aan de uitvoering van dit strev<strong>en</strong> in de weg<br />

staan. Overig<strong>en</strong>s maakt de (relatieve) onzichtbaarheid <strong>en</strong> verborg<strong>en</strong>heid van het<br />

verschijnsel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, waarvan immers zelfs de slachtoffers veelal liever niet<br />

naar vor<strong>en</strong> tred<strong>en</strong>, dat zelfs de meest zorgvuldige <strong>en</strong> uitgebreide registratie door<br />

g<strong>en</strong>oemde partij<strong>en</strong> nooit zal leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> compleet cijfermatig beeld van de mate<br />

waarin dit delict voorkomt. Aandacht, acties <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> gericht op bestrijding<br />

ervan mog<strong>en</strong> hiervan echter niet afhankelijk word<strong>en</strong> gesteld, maar zijn gebod<strong>en</strong><br />

alle<strong>en</strong> al vanwege de ernst van het delict.<br />

28) Volg<strong>en</strong>s sommige bronn<strong>en</strong> heeft de id<strong>en</strong>tificatieplicht voor prostituees, gevoegd bij<br />

de voorgeschrev<strong>en</strong> opgave van de uitoef<strong>en</strong>ing van dit beroep aan de fiscus, geleid tot<br />

e<strong>en</strong> uitstroom van (ook Nederlandse) prostituees uit de gereguleerde<br />

prostitutiebranche. Omdat nieuwe gegadigd<strong>en</strong>, die volg<strong>en</strong>s de geld<strong>en</strong>de regels will<strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong>, moeilijk te vind<strong>en</strong> zijn, zou de verleiding groot zijn deze lege plaats<strong>en</strong> (weer)<br />

illegaal te do<strong>en</strong> invull<strong>en</strong> of in zijn geheel naar de illegale branche uit te wijk<strong>en</strong>. Deze<br />

mogelijke ontwikkeling onderstreept niet alle<strong>en</strong> het belang van vóórtdur<strong>en</strong>de<br />

int<strong>en</strong>sieve bestuurlijke controle op de afgegev<strong>en</strong> vergunning<strong>en</strong>, maar illustreert ook<br />

het belang van het in gesprek blíjv<strong>en</strong> met deze door de markt van vraag <strong>en</strong> aanbod<br />

gestuurde branche, om binn<strong>en</strong> de legale lijn<strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Vanuit het veld<br />

wordt als oplossing voor het probleem van de uitstroom wel geopperd om<br />

prostituees uit de niet EU/EER-land<strong>en</strong>, die vrijwillig kiez<strong>en</strong> voor het werk<strong>en</strong> in de<br />

prostitutie e<strong>en</strong> (gedoseerd toe te pass<strong>en</strong>) legale <strong>en</strong> te controler<strong>en</strong> toegang tot de<br />

Nederlandse markt te bied<strong>en</strong>. Voor de hieraan verbond<strong>en</strong> risico’s <strong>en</strong> bezwar<strong>en</strong> wordt<br />

verwez<strong>en</strong> naar hetge<strong>en</strong> hierover onder punt 24 is opgemerkt.<br />

29) Onder dit punt wordt nog e<strong>en</strong> aantal onderwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> opgesomd, die<br />

zich voor vermelding l<strong>en</strong><strong>en</strong> zonder nadere toelichting.<br />

a. Voor slachtoffers <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel moet het duidelijker <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong>voudiger word<strong>en</strong> gemaakt om te wet<strong>en</strong> waar <strong>en</strong> bij welk onderdeel van de<br />

politie zij moet<strong>en</strong> zijn voor het do<strong>en</strong> van aangifte of het aflegg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

verklaring.<br />

b. Er is behoefte aan betere voorlichting over (nieuwe) regelgeving <strong>en</strong> aan heldere<br />

uitleg over de (praktische) consequ<strong>en</strong>ties daarvan voor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die ermee<br />

word<strong>en</strong> geconfronteerd (bijvoorbeeld prostituees <strong>en</strong> exploitant<strong>en</strong>, maar ook<br />

andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>).<br />

c. Gemeld wordt dat er e<strong>en</strong> gebrek aan (betrouwbare) tolk<strong>en</strong> bestaat, hetge<strong>en</strong> op<br />

alle terrein<strong>en</strong> van ingrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> contactlegg<strong>en</strong> uitwerking heeft.

208 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

d. Het verdi<strong>en</strong>t aanbeveling om het aanstell<strong>en</strong> van nationaal rapporteurs in<br />

meerdere land<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komstig de aanbeveling daartoe in de<br />

zog<strong>en</strong>aamde Haagse Verklaring.<br />

In dit slothoofdstuk is b<strong>en</strong>adrukt dat inspanning<strong>en</strong> op het gebied van prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong><br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel van groot belang zijn. Zolang echter de kloof tuss<strong>en</strong> rijke<br />

<strong>en</strong> arme land<strong>en</strong> blijft bestaan <strong>en</strong> zolang (jonge) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> niet of moeilijk e<strong>en</strong> bestaan op<br />

kunn<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong> in hun eig<strong>en</strong> land zal het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel daarin e<strong>en</strong> rijke<br />

voedingsbodem blijv<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>. Het is geldelijk gewin dat handelar<strong>en</strong> drijft, terwijl bij de<br />

verhandeld<strong>en</strong> vaak verwachting<strong>en</strong> zijn gewekt op e<strong>en</strong> betere toekomst. Verder is het zo<br />

dat vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes in vele land<strong>en</strong> <strong>en</strong> cultur<strong>en</strong> nog als tweederangsburgers word<strong>en</strong><br />

gezi<strong>en</strong> <strong>en</strong> behandeld. Dit verhoogt het risico dat zij slachtoffer word<strong>en</strong> van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Aan dit soort niet gemakkelijk te beïnvloed<strong>en</strong> macrofactor<strong>en</strong> moet<br />

ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s bij voortduring aandacht word<strong>en</strong> besteed. Voorts zal bij voorkoming <strong>en</strong><br />

bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel scherp gelet moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op overal voorkom<strong>en</strong>de<br />

corruptiepraktijk<strong>en</strong>, die het misdrijf bevorder<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> belemmer<strong>en</strong>de factor vorm<strong>en</strong> bij<br />

het ontmasker<strong>en</strong> van de daders.

Gebruikte literatuur 1<br />

Adviescommissie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>lands beleid (1992). <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (Advies nr. 14).<br />

D<strong>en</strong> Haag: AM.<br />

Amsterdams Oecum<strong>en</strong>isch C<strong>en</strong>trum/Deutscher Hilfsverein (2000). Jaarverslag 1999<br />

Amsterdam: AMOC/DHV.<br />

Amsterdams Oecum<strong>en</strong>isch C<strong>en</strong>trum/Deutscher Hilfsverein (2001). Jaarverslag 2000<br />

Amsterdam: AMOC/DHV.<br />

Appels, D. & Claass<strong>en</strong>, D. (z.jr.). BlinN in 2000 D<strong>en</strong> Haag/Amsterdam: NOVIB/Humanitas.<br />

Arlacchi, P. (2001). Address tot the perman<strong>en</strong>t council of the OSCE W<strong>en</strong><strong>en</strong> (1 november 2001).<br />

Bemmel<strong>en</strong>, J.M. van & Ve<strong>en</strong>, Th.W. van (1984). Strafrechtproces Alph<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Rijn:<br />

Samson H.D. Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />

Bestuursdi<strong>en</strong>st Geme<strong>en</strong>te Rotterdam (2000). Het Rotterdams prostitutiebeleid Rotterdam:<br />

Geme<strong>en</strong>te Rotterdam.<br />

Bouchakour, Y.K. (1996). Weglop<strong>en</strong> als vlucht naar de vrijheid? Amsterdam: Hogeschool<br />

Amsterdam.<br />

Brabants Ondersteuningsinstituut Zorg (2000). Protocol: Netwerk opvang slachtoffers van<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel regio West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant Tilburg: BOZ.<br />

Bureau Jeugdzorg Utrecht c.s. (1998). Project 13; Protocol Utrecht: Bureau Jeugdzorg c.s.<br />

Bureau Jeugdzorg (2000). Evaluatieverslag van Project 13 Utrecht: Bureau Jeugdzorg c.s.<br />

C<strong>en</strong>trale Cel <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> (2001). Newsletter - <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> 5 Z.pl.: CCM.<br />

C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor racismebestrijding (1998). Strijd teg<strong>en</strong> de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: Meer sam<strong>en</strong>werking, ondersteuning <strong>en</strong> <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t Brussel: Federale<br />

Voorlichtingsdi<strong>en</strong>st.<br />

C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor racismebestrijding (1999). Strijd teg<strong>en</strong> de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: Aandacht voor de slachtoffers. Jaarverslag 1998 Brussel: Federale<br />

Voorlichtingsdi<strong>en</strong>st.<br />

C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor racismebestrijding (2000). Strijd teg<strong>en</strong> de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: Tuss<strong>en</strong> beleid <strong>en</strong> middel<strong>en</strong>: De diepe kloof. Jaarverslag 1999 Brussel: Federale<br />

Voorlichtingsdi<strong>en</strong>st.<br />

1 Geraadpleegde brochures zijn niet in de literatuurlijst opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Verwijzing<strong>en</strong> naar<br />

verdragstekst<strong>en</strong>, wetstekst<strong>en</strong>, Kamerstukk<strong>en</strong>, briev<strong>en</strong>, stukk<strong>en</strong> in de Staatscourant, websites <strong>en</strong><br />

dergelijke zijn in voetnot<strong>en</strong> bij de tekst vermeld.

210 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

C<strong>en</strong>trum voor gelijkheid van kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor racismebestrijding (2001). Strijd teg<strong>en</strong> de<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: Beeldvorming van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> analyse van de rechtspraak. Jaarverslag<br />

2000 Brussel: Federale Voorlichtingsdi<strong>en</strong>st.<br />

Cleir<strong>en</strong>, C.P.M. & Nijboer, J.F. (2000). Strafrecht; tekst <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar Dev<strong>en</strong>ter: Kluwer.<br />

College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal (1995). Handleiding aanpak van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Z.pl.: OM.<br />

College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal (1999). Aanwijzing aanpak m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> andere vorm<strong>en</strong><br />

van uitbuiting in de prostitutie Z.pl.: OM.<br />

Commissie bestuursrechtelijke <strong>en</strong> privaatrechtelijke handhaving (1998). Handhav<strong>en</strong> op<br />

niveau Dev<strong>en</strong>ter: W.E.J Tje<strong>en</strong>k Willink.<br />

De Opbouw (2000). Jaarverslag 1999 Utrecht: De Opbouw.<br />

Derks, A. (1997): Trafficking of Cambodian Wom<strong>en</strong> and Childr<strong>en</strong> to Thailand Z.pl.: IOM/CAS.<br />

De Rode Draad (2000). Jaarverslag 1999 Amsterdam: De Rode Draad.<br />

De Rode Draad (2001). De lange mars & de vele struikelblokk<strong>en</strong> Amsterdam: De Rode<br />

Draad/FNV Bondg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>.<br />

Dijk, E.M.H. van & Savornin Lohman, P.M. de (2000). Externe Evaluatie Stichting Teg<strong>en</strong><br />

Vrouw<strong>en</strong>handel Amsterdam: DSP.<br />

Dijk, van, R., Rasing, Th., Telleg<strong>en</strong>, N. & Binsberg<strong>en</strong>, W. van (2000) E<strong>en</strong> schijn van voodoo;<br />

Culturele achtergrond<strong>en</strong> van de handel in Nigeriaanse meisjes voor de Nederlandse prostitutie: e<strong>en</strong><br />

verk<strong>en</strong>ning Leid<strong>en</strong>: Afrika-Studiec<strong>en</strong>trum.<br />

DNP (z.jr.). Handboek prostitutie & m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Z.pl.: DNP.<br />

ECPAT-Nederland (z.jr.). Informatiemap Commerciële seksuele uitbuiting van kinder<strong>en</strong>; e<strong>en</strong><br />

wereldwijd probleem Nijmeg<strong>en</strong>: ECPAT-NL.<br />

Emancipatieraad (1996). Aanbeveling<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> Internationale Gedragscode Vrouw<strong>en</strong>handel,<br />

die recht doet aan vrouw<strong>en</strong> (Advies nr. IV/48/96) D<strong>en</strong> Haag: Emancipatieraad.<br />

Esperanza (2000). Het terugkeerprogramma. Stichting Esperanza-Nederland. Periode: april<br />

2000-april 2003 Amsterdam: Stichting Esperanza-Nederland.<br />

Europol (2000). Europol Informatiefolder D<strong>en</strong> Haag: Europol.<br />

Europol (1999). Trafficking in Human Beings. G<strong>en</strong>eral Situation Report. Focussing on Sexual<br />

Exploitation 1998 D<strong>en</strong> Haag: Europol.<br />

Europol (2000). Trafficking in human beings. G<strong>en</strong>eral Situation Report 1999. Op<strong>en</strong> Version D<strong>en</strong><br />

Haag: Europol.

gebruikte literatuur 211<br />

Europol (2001). Crime Assessm<strong>en</strong>t. Trafficking of human beings into the European Union D<strong>en</strong><br />

Haag: Europol.<br />

Follmar, P. (2001). Combating Trafficking in Human Beings in the Republic of Moldova -<br />

Analysis of Existing and Draft Legislation Hamburg: Council of Europe.<br />

Franss<strong>en</strong>, M. (1994). Zicht op vrouw<strong>en</strong>handel. E<strong>en</strong> methodiek van geïntegreerde begeleiding van<br />

slachtoffers van vrouw<strong>en</strong>handel Utrecht: STV.<br />

Gelder, P. van (1998). Kwetsbaar, kleurig <strong>en</strong> schaduwrijk. Jong<strong>en</strong>s in de prostitutie: e<strong>en</strong><br />

verschijnsel in meervoud Amsterdam: Thela Thesis.<br />

Geme<strong>en</strong>teblad (2000). Nota prostitutiebeleid in Amsterdam (Bijlage O) Amsterdam:<br />

Geme<strong>en</strong>te Amsterdam.<br />

GG&GD (2000). Nieuwsbrief, 14 Amsterdam: GG&GD.<br />

Gushulak, B.D. & MacPherson, D.W. (2000). Health Issues Associated with the Smuggling<br />

and Trafficking of Migrants. Journal of Immigrant Health, 2, 2.<br />

Hamerlynck, R. (1993). De verdragsrechtelijke bescherming van de slachtoffers van de<br />

internationale m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel. Rechtskundig Weekblad, 33, pp. 1118-1124.<br />

Haveman, R. (1997). E<strong>en</strong> prostitutieverbod voor de buit<strong>en</strong>landse vrouw. Migrant<strong>en</strong>recht 9-<br />

10, pp. 195-199.<br />

Haveman, R. (1998). Voorwaard<strong>en</strong> voor strafbaarstelling van vrouw<strong>en</strong>handel Dev<strong>en</strong>ter: Gouda<br />

Quint.<br />

Haveman, R. (2000). Zonder bordeelverbod vrouw<strong>en</strong>handel bestrijd<strong>en</strong>. Proces 5/6, pp. 67-<br />

71.<br />

Haveman, R.H. & Wijers, M. (1992). Exploitatie van prostitutie <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel. NJB, 21,<br />

pp. 664-669.<br />

Helm, Th. van der & M<strong>en</strong>s, L. van (1998/1999). Mobility in prostitution in the Netherlands<br />

1998-1999 Amsterdam: EUROPAP.<br />

Hoog<strong>en</strong>doorn, M. (1999). Kinderprostitutie in Nederland. E<strong>en</strong> onderzoek naar de aard <strong>en</strong><br />

omvang D<strong>en</strong> Haag: Terre des Hommes.<br />

Horn, J.E. van, Bull<strong>en</strong>s, R.A.R., Doreleijers, Th.A.H. & Jägers, M (<strong>2002</strong>). Aard <strong>en</strong> omvang<br />

seksueel misbruik <strong>en</strong> prostitutie minderjarige allochtone jong<strong>en</strong>s - e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek<br />

Amsterdam: Fora, VU Amsterdam.<br />

Hughes, D.M. (2000). The Natascha trade: the transnational shadow market of trafficking<br />

in wom<strong>en</strong>. Journal of International Affairs, 53, 2, pp. 1-18.

212 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Hutjes, J.M. & Buur<strong>en</strong>, J.A. van (<strong>2002</strong>). De gevalsstudie - Strategie van kwalitatief onderzoek<br />

Meppel: Boom.<br />

IOM Quarterly Bulletin (April 2001). Trafficking in migrants G<strong>en</strong>eve: IOM.<br />

International Organization for Migration (1996). Trafficking in wom<strong>en</strong> to Austria for sexual<br />

exploitation Z.pl.: IOM.<br />

International Organization for Migration/United Nations (2000). World Migration Report<br />

2000 Z.pl.: IOM/UN.<br />

International Organization for Migration (2001). Trafficking in unaccompanied minors for<br />

sexual exploitation in the European Union Brussel: IOM.<br />

Jörg, N. & Kelk, C. (1998). Strafrecht met mate (10e druk) Dev<strong>en</strong>ter: Gouda Quint.<br />

Kangaspunta, K. (2001). Counter-Trafficking: the Palermo Protocol against Trafficking in<br />

Persons and Beyond (Lezing ter geleg<strong>en</strong>heid van het 10 jarig bestaan van IOM Nederland,<br />

D<strong>en</strong> Haag, 5 november 2001).<br />

Kernteam Noord- <strong>en</strong> Oost-Nederland (2001). Algem<strong>en</strong>e criminaliteitsbeeldanalyse Oost-<br />

Europa Zwolle: Kernteam NON Afdeling Informatie/Unit Oost-Europa.<br />

Kleemans, E.R., Berg, E.A.I.M. van d<strong>en</strong>, & Bunt, H. van de (1998). Georganiseerde<br />

criminaliteit in Nederland. Rapportage op basis van de WODC-monitor D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />

Klerks, P., Naber, P., & Werf, J. van der (2000). Escort in Amsterdam. E<strong>en</strong> onderzoek naar aard<br />

<strong>en</strong> omvang van escortservices in de geme<strong>en</strong>te Amsterdam D<strong>en</strong> Haag: Eysink Smeets & Etman.<br />

Knaap<strong>en</strong>, R. (2001). Rapportage van het project Netwerk Opvang Slachtoffers van<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> Z.pl.: Sam<strong>en</strong>werkingsproject regio Brabant Noord.<br />

Kool, R. & Moerings, M. (2001). De Wet Terwee. Evaluatie van juridische knelpunt<strong>en</strong> Dev<strong>en</strong>ter:<br />

Gouda Quint.<br />

Kootstra, T. (1996a). Background study on basic principles for a code of conduct within the<br />

member states of the European Union to prev<strong>en</strong>t and combat traffic in wom<strong>en</strong> Utrecht: STV.<br />

Kootstra, T. (1996b). One year La Strada. Results of the First C<strong>en</strong>tral and East European<br />

Program on Prev<strong>en</strong>tion of Traffic in Wom<strong>en</strong> Z.pl.: La Strada.<br />

Korf, D.J., Nabb<strong>en</strong>, T. & Schreuders, M. (1996). Roeme<strong>en</strong>se trekvogels. Nieuwkomers in de<br />

jong<strong>en</strong>sprostitutie Amsterdam: Thesis Publishers.<br />

Korteweg, E. (2001). Werkplan zorgcoördinatie slachtoffers vrouw<strong>en</strong>handel in Amsterdam<br />

Amsterdam: HVO Querido sector maatschappelijke opvang De Roggeve<strong>en</strong>.<br />

La Strada (1999). Prev<strong>en</strong>tion of Traffick in Wom<strong>en</strong> in C<strong>en</strong>tral and Eastern Europe Utrecht: La<br />

Strada.

gebruikte literatuur 213<br />

Lederer, L.J. (2001). Human Rights Report on Trafficking in Wom<strong>en</strong> and Childr<strong>en</strong>; a Country by<br />

Country Report on a Contemporary Form of Slavery Washington: The Protection Project,<br />

School of Advanced International Studies, Johns Hopkins University.<br />

Lune, G. van (1997). De fuik als opvangnet - e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning naar de achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong><br />

van jeugdprostitutie Groning<strong>en</strong>: Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>, Vakgroep Sociologie.<br />

Luykx, F. & Soest, S. van (1999). Inv<strong>en</strong>tarisatie prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel in Nederland, 1999<br />

Zoetermeer: Werkgroep prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel/CRI Zoetermeer.<br />

Ministerie van Justitie, Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties & VNG<br />

(1999). Handboek lokaal prostitutiebeleid D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Justitie/Ministerie van<br />

BZK/VNG.<br />

Morrisson, J. & Crosland, B. (2000). The trafficking and smuggling of refugees; the <strong>en</strong>d game in<br />

European asylum policy? UNHCR Policy Research Unit.<br />

NAPS (2001). <strong>Nationaal</strong> Actieplan Aanpak van seksueel misbruik van kinder<strong>en</strong> D<strong>en</strong> Haag:<br />

Ministerie van Justitie.<br />

National Criminal Investigation Departm<strong>en</strong>t (1999). Trafficking in wom<strong>en</strong> Stockholm:<br />

NCID.<br />

National Criminal Investigation Departm<strong>en</strong>t (2001). Trafficking in wom<strong>en</strong>. Situation report no<br />

3 January 1 - December 31 2000 Stockholm: NCID.<br />

Nederlandse Politie (1998). Beleidsplan Nederlandse Politie 1999-2000 D<strong>en</strong> Haag: Ministerie<br />

van Justitie/Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties<br />

Nel<strong>en</strong>, J. & Sabee, V. (1998). Het vermog<strong>en</strong> te ontnem<strong>en</strong>. Evaluatie van de ontnemingswetgeving<br />

- eindrapport D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />

Nijnatt<strong>en</strong>, C. van & Klein Wassink, F. (2000). Hulpverl<strong>en</strong>ing aan minderjarige prostituées.<br />

Nederlands Tijdschrift voor Jeugdzorg, 4, pp. 16-23.<br />

Norwood, R. (1985). Wom<strong>en</strong> who love too much. A life-changing book for wom<strong>en</strong> London:<br />

Robin Norwood.<br />

VN Forum (2000/4). NVVN Redactioneel. Nieuw Universeel Verdrag ter bestrijding van<br />

gedwong<strong>en</strong> prostitutie door vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> meisjes Leidsch<strong>en</strong>dam: VN Forum/MeesterDruk.<br />

O'Neill-Richard, A. (2000). International Trafficking in Wom<strong>en</strong> to the United States: a<br />

contemporary manifestation of slavery and organized crime Z.pl.: C<strong>en</strong>ter for the Study of<br />

Intellig<strong>en</strong>ce.<br />

Outshoorn, J. (2000). Legalizing Prostitution as Sexual Service: the Case of the Netherlands<br />

European Consortium for Political Research. Kop<strong>en</strong>hag<strong>en</strong> ECPR Joint Sessions, WS 12.

214 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Oviawe, P. & Iyare, J. (1999). Handel in Nigeriaanse meisjes naar Nederland Amsterdam:<br />

NDMN/Terre des Hommes.<br />

Pauw, F. de (2001). Handel in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> Leuv<strong>en</strong>: Freddy de Pauw <strong>en</strong> Uitgeverij Davidfonds NV.<br />

PBAM (1998). Beleidsadvies voorkoming <strong>en</strong> bestrijding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige<br />

aanpak Z.pl.: PBAM.<br />

Pearson, E. (2001a). Human Rights and trafficking in persons: a handbook Bangkok: GAATW.<br />

Pearson, E. (2001b) The need for effective witness protection in the prosecution of traffickers: a<br />

human rights framework for witness protection (Paper pres<strong>en</strong>ted at the First Pan-African<br />

Regional Confer<strong>en</strong>ce on Traffiking in Persons, Abuja, Nigeria 19-23 February 2001).<br />

Poel, S. van der (1991). In de Bisnis. Professionele jong<strong>en</strong>sprostitutie in Amsterdam Arnhem:<br />

Gouda Quint.<br />

PPM/DNP (1999). Projectplan prostitutie/m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Z.pl.: PPM/DNP.<br />

PPM/DNP (2001). Voorstel Operationeel Overleg <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> Zoetermeer: PPM/DNP.<br />

Procureurs-G<strong>en</strong>eraal (1989). Richtlijn<strong>en</strong> voor de opsporing <strong>en</strong> vervolging van vrouw<strong>en</strong>handel<br />

Z.pl.: OM.<br />

Prostitutie Maatschappelijk Werk (1999). Spoorboekje voor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die in contact kom<strong>en</strong> met<br />

mogelijke slachtoffers van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Rotterdam: Stichting Humanitas Thuiszorg <strong>en</strong><br />

Maatschappelijke Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing.<br />

Riet, F.J. van ‘t (2000). Bronn<strong>en</strong>boek 2000. Inv<strong>en</strong>tarisatie van gegev<strong>en</strong>sbronn<strong>en</strong> met betrekking<br />

tot criminaliteit D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Justitie.<br />

Rijk<strong>en</strong>, C. (2000). Van asielzoekster tot prostituee Nemesis, 1, pp. 4-11.<br />

Rikskriminalpolis<strong>en</strong> (1999). Handel med kvinnor. Lägesrapport juni 1999 Stockholm:<br />

Rikskriminalpolis<strong>en</strong>.<br />

Rikskriminalpolis<strong>en</strong> (2000). Lägesrapport 2. 1 juli - 31 dec 1999 Stockholm:<br />

Rikskriminalpolis<strong>en</strong>.<br />

Rikskriminalpolis<strong>en</strong> (2001). Lägesrapport 3. 1 jan - 31 dec 2000 Stockholm:<br />

Rikskriminalpolis<strong>en</strong>.<br />

Ruyver, B. de, Eeckhoutte, W. van, Impe, K. van, Somere, P. de & Elcour, M. (1999).<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> doorgelicht. De Filippijn<strong>en</strong> als casestudy Antwerp<strong>en</strong>-Apeldoorn: Maklu.<br />

Ruyver, B. de & Siron, N. (2001). Trafficking in migrants from a EU-Perspective Gh<strong>en</strong>t: Gh<strong>en</strong>t<br />

University, Research Group Drug Policy, Criminal Policy and International Crime.

gebruikte literatuur 215<br />

Sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de (internationale) NGO's (2001). NGO Recomm<strong>en</strong>dations on the EC Proposal<br />

Combatting trafficking in human beings (COM(2000)854 final/2).<br />

Scala c.s. (1999). Sociale Kaart <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> Rotterdam-Rijnmond Rotterdam: Scala c.s.<br />

Schalk<strong>en</strong>, T.M. & Pronk, M. (2001). Over joint investigation teams, Europol <strong>en</strong> het toezicht<br />

op hun gezam<strong>en</strong>lijke acties. Delikt <strong>en</strong> Delinkw<strong>en</strong>t, Tijdschrift voor Strafrecht 31, 8, pp. 831-846.<br />

Scharlak<strong>en</strong> Koord (2000). Beware of loverboys Amsterdam: Scharlak<strong>en</strong> Koord.<br />

SGBO (2001). Geme<strong>en</strong>telijk prostitutiebeleid na opheffing van het algeme<strong>en</strong> bordeelverbod -<br />

Inv<strong>en</strong>tarisatie van de stand van zak<strong>en</strong> D<strong>en</strong> Haag: Sector Docum<strong>en</strong>t Processing VNG.<br />

Shamim, I. (2001). Mapping of missing, kidnapped and trafficked childr<strong>en</strong> and wom<strong>en</strong>:<br />

Bangladesh Perspective G<strong>en</strong>eva: IOM.<br />

Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (1994a). Keerzijde 3 & 4 Utrecht: STV.<br />

Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (1994b). Schott<strong>en</strong> <strong>en</strong> dwarsverband<strong>en</strong> 1992-1994 Utrecht:<br />

STV.<br />

Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (1999). Cliënt<strong>en</strong>registratie 1999 Utrecht: STV.<br />

Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (2000). Signal<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> inzake vrouw<strong>en</strong>handel Utrecht:<br />

STV.<br />

Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (2001). Jaarverslag 2000 Utrecht: STV.<br />

Tampep (1995/1996). Final report June ‘95/June ’96 Z.pl.: Tampep.<br />

Terre des Hommes (1999). Terre des Hommes Jaarverslag 1998 D<strong>en</strong> Haag: Terre des<br />

Hommes.<br />

Terre des Hommes (2000). Terre des Hommes Jaarverslag 1999 D<strong>en</strong> Haag: Terre des<br />

Hommes.<br />

Terpstra, J. & Dijke, A. van (2001). Asja: Nieuw lev<strong>en</strong>! Nieuwe kans<strong>en</strong>! Leeuward<strong>en</strong>: Asja<br />

Dagvoorzi<strong>en</strong>ing.<br />

Transparancy International (2001). Global Corruption Report Berlijn: Transparancy<br />

International.<br />

US State Departm<strong>en</strong>t (2001). First annual report on trafficking in persons Washington DC:<br />

US State Departm<strong>en</strong>t.<br />

Vellinga, F.R. (1999). West-Afrikaanse AMA's: vermist, maar ook gemist? Apeldoorn: Politie<br />

Noord- <strong>en</strong> Oost-Gelderland.

216 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

V<strong>en</strong>, N. van de & Neefe, M. (1998). Inv<strong>en</strong>tarisatie stand van zak<strong>en</strong> prostitutie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

in Nederland (versie 2) Zoetermeer: KLPD.<br />

V<strong>en</strong>icz, L. & Vanwes<strong>en</strong>beeck, I. (1998). Aard <strong>en</strong> omvang van (gedwong<strong>en</strong>) prostitutie onder<br />

minderjarige (allochtone) meisjes Utrecht: NISSO.<br />

V<strong>en</strong>icz, L. & Vanwes<strong>en</strong>beeck, I. (2000) Er gaat iets verander<strong>en</strong> in de positutie; De sociale positie<br />

<strong>en</strong> het psychosociaal welzijn van prostituees in prostitutiebedrijv<strong>en</strong> voorafgaand aan de opheffing<br />

van het bordeelverbod Utrecht: NISSO.<br />

V<strong>en</strong>icz, L. c.s. (2000) Tr<strong>en</strong>ds in prostitutie <strong>en</strong> beleid; de tweede <strong>rapportage</strong> van de Profeitstudie<br />

Amsterdam: mr. A. de Graaf Stichting.<br />

V<strong>en</strong>nix, P., M<strong>en</strong>s, L. van, Lavina, D., Hof, M. van t’., Vanwes<strong>en</strong>beeck, I. & Horn, F. t<strong>en</strong>,<br />

(2000). Klant<strong>en</strong> van transg<strong>en</strong>ders. HIV-prev<strong>en</strong>tie, seksueel gedrag <strong>en</strong> seksuele netwerk<strong>en</strong> van<br />

klant<strong>en</strong> van transg<strong>en</strong>ders op de tippelzones van Amsterdam <strong>en</strong> Rotterdam Utrecht:<br />

NISSO/Stichting SOA-bestrijding/De Rode Draad/GGD Rotterdam/KUB.<br />

VER (2000/2001). Nieuwsbrief, januari 2000 t/m oktober 2001 Apeldoorn: VER.<br />

Ver<strong>en</strong>iging Exploitant<strong>en</strong> Relaxbedrijv<strong>en</strong> (2001/<strong>2002</strong>). De V.E.R. de statut<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

doelstelling<strong>en</strong> Versie 2001/<strong>2002</strong> Z.pl.: VER.<br />

Verhees, G. & Holla, P. (1994). Protocol Vrouw<strong>en</strong>handel Z.pl.: z.uitg.<br />

Visser, J.H., Oom<strong>en</strong>s, H.C.D.M. & Boerman, F.A. (2000). Prostitutie in Nederland in 1999<br />

Amsterdam: Mr A. de Graaf Stichting.<br />

Visser, J.P. & Zev<strong>en</strong>berg<strong>en</strong>, R.G. van (2001). Illegale tewerkstelling verk<strong>en</strong>d D<strong>en</strong> Haag:<br />

Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid.<br />

Vocks, J. & Nijboer, J. (1999). Land van belofte. E<strong>en</strong> onderzoek naar slachtoffers van<br />

vrouw<strong>en</strong>handel uit C<strong>en</strong>traal- <strong>en</strong> Oost-Europa Groning<strong>en</strong>: Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>,<br />

Vakgroep Strafrecht <strong>en</strong> Criminologie.<br />

Vries, P. de (1997). Kuisheid voor mann<strong>en</strong>, vrijheid voor vrouw<strong>en</strong> Hilversum: Uitgeverij<br />

Verlor<strong>en</strong>.<br />

Werkgroep Kinderporno <strong>en</strong> Kinderprostitutie in Nederland (1998). Kinderporno <strong>en</strong><br />

kinderprostitutie in Nederland. De stand van zak<strong>en</strong> Utrecht: Childright/Transact.<br />

Werkgroep Religieuz<strong>en</strong> Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel (2000). Verslag van de jar<strong>en</strong> 1997 1998 1999<br />

B<strong>en</strong>nebroek/Roermond: WRTV.<br />

Wijers, M. (1988). Bestrijding van vrouw<strong>en</strong>handel in Nederland. In: Vleut<strong>en</strong>, N. van der<br />

(red.) Vrouw<strong>en</strong>handel. Tuss<strong>en</strong> migrant <strong>en</strong> handelswaar Socialistische fractie Europees<br />

Parlem<strong>en</strong>t.

gebruikte literatuur 217<br />

Wijers, M. (1996). Vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> de overheid - de oplossingsstrategieën kritisch<br />

bezi<strong>en</strong>. Justitiële Verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, 22, 1, pp. 8-25.<br />

Wijers, M. & Lap-Chew, L. (1999). Trafficking in wom<strong>en</strong>, forced labour and slavery-like<br />

practices in marriage, domestic labour and prostitution Utrecht: STV.<br />

Wilzing, J. (2001). E<strong>en</strong> voor all<strong>en</strong>, all<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong>. De ket<strong>en</strong>b<strong>en</strong>adering van de aanpak<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Zwolle: Politie IJselland.<br />

Wolthuis, A. & Blaak, M. (2001). Trafficking in childr<strong>en</strong> for sexual purposes from Eastern<br />

Europe to Western Europe; An exploratory research in eight Western European receiving<br />

countries Amsterdam: Ecpat Europe Law Enforcem<strong>en</strong>t Group.

Bijlage 1 Activiteit<strong>en</strong>overzicht BNRM tot <strong>en</strong> met 2001 1<br />

1 Gesprekk<strong>en</strong>, bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkbezoek<strong>en</strong> (Nederland) 2<br />

1.1 Politie/KMAR<br />

Dhr. J. Wilzing (korpschef politie IJsselland, portefeuillehouder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel), dhr. M.<br />

Schout<strong>en</strong> (projectmanager PPM/DNP), dhr. P. Aalbersberg (Kernteam NON)<br />

CRI: mw. J. Vollebregt (beleidsadviseur m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel), dhr.T. Er<strong>en</strong>ts (recherche<br />

adviseur, project kinderporno)<br />

Dhr. R. Coster (voorzitter PPM/DNP)<br />

Politie Rotterdam: dhr. P. van de Witte (portefeuillehouder zed<strong>en</strong>, korpsleiding<br />

Rotterdam-Rijnmond), dhr. S. de Wilde (projectleider m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel/m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>mokkel)<br />

KLPD, afdeling O&A: dhr. M. Grap<strong>en</strong>daal (hoofd), mw. E. van Dijk<br />

(onderzoeker/projectleider), mw. S. van Soest (onderzoeksmedewerker)<br />

IAM: dhr. L. Ijzerman (hoofd), dhr. H. Sterk (informatiemakelaar), mw. J. Vollebregt<br />

(beleidsadviseur m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel)<br />

Kmar: dhr. P. Vos (hoofd sectie recherchezak<strong>en</strong>, afdeling operatiën)<br />

Bureau I&A aan de Gr<strong>en</strong>s, Kmar Schiphol: dhr. A. Lub, dhr. W. Hamelink<br />

Politie K<strong>en</strong>nemerland, Bureau IJmuid<strong>en</strong>: dhr. J. de Jong<br />

Politie K<strong>en</strong>nemerland <strong>en</strong> politie Haagland<strong>en</strong>: pres<strong>en</strong>tatie ‘Loverboys’<br />

Politie Haagland<strong>en</strong>: dhr. F. Jaspers, mw. I. Bakker: briefing Loverboy-zaak<br />

‘AMA-team’: dhr. J. Bij<strong>en</strong> (informatie-coördinator IAM), mw. I. Zinnemers<br />

(projectrechercheur kernteam NON-UMS)<br />

Politie Amsterdam-Amstelland, Sociale jeugd <strong>en</strong> zed<strong>en</strong>politie: mw. M. Huls<br />

(projectleider)<br />

Stuurgroep PPM/DNP: dhr. W. Deetman (voorzitter), dhr. A. Vast, dhr. J. Wilzing, dhr. R.<br />

Coster (secretaris)<br />

Kmar, Schiphol: dhr. W. van de Water (hoofd gr<strong>en</strong>sbewaking), dhr. A. Lub, dhr. W.<br />

Hamelink (Bureau I&A aan de gr<strong>en</strong>s), ontvangst <strong>en</strong> begeleiding (Bureau I&A aan de<br />

gr<strong>en</strong>s)<br />

LSOP: mw. F. Goutbeek (medewerker vakgroep jeugd <strong>en</strong> zed<strong>en</strong>), dhr. H. Werson<br />

(gastmedewerker, tev<strong>en</strong>s rechercheur Brabant ZO)<br />

1.2 Op<strong>en</strong>baar Ministerie<br />

College van Procureurs-G<strong>en</strong>eraal: dhr. T. van Daal<strong>en</strong>, dhr. J. Huls<strong>en</strong>bek<br />

Parket-G<strong>en</strong>eraal: dhr. M. Mak (medewerker bestuurlijke informatievoorzi<strong>en</strong>ing)<br />

Parket-G<strong>en</strong>eraal: dhr. J. Simonis (voorlichtingsdi<strong>en</strong>st OM)<br />

Parket-G<strong>en</strong>eraal: dhr. O. Laum<strong>en</strong> (stafmedewerker)<br />

Arrondissem<strong>en</strong>tsparket Amsterdam: mw. R. Vorrink (contactofficier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel)<br />

Landelijk Parket: dhr. H. Holthuis (hoofd)<br />

1 De volgorde is, per categorie van activiteit<strong>en</strong>, grot<strong>en</strong>deels chronologisch bepaald.<br />

2 Met sommige van de vermelde person<strong>en</strong> <strong>en</strong> instanties werd meermal<strong>en</strong> overlegd, soms ook in<br />

andere gesprekssam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong>.

220 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Landelijk Parket: dhr. J. Hoekman (medewerker bestuurlijke <strong>en</strong> juridische zak<strong>en</strong>)<br />

Landelijk Parket: dhr. F. Geliss<strong>en</strong> (officier van justitie)<br />

Landelijk Parket: mw. P. van der Mol<strong>en</strong>-Maes<strong>en</strong> (landelijk coördiner<strong>en</strong>d officier van<br />

justitie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel )<br />

International Association of Prosecutors: dhr. H. Marquart Scholtz (secretary g<strong>en</strong>eral)<br />

Landelijk Parket: mw. J. van Gelder (landelijk officier m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel <strong>en</strong><br />

kinderporno), mw. F. de Groot (beleidsmedewerkster)<br />

1.3 Hulpverl<strong>en</strong>ers, belang<strong>en</strong>behartigers <strong>en</strong> NGO’s<br />

ECPAT <strong>en</strong> DCI: dhr. Th. Not<strong>en</strong> (ECPAT), mw. A. Wolthuis (DCI)<br />

Eliashuis: mw. A. van d<strong>en</strong> Brink (directeur)<br />

Novib <strong>en</strong> Humanitas: mw. D. Appels (Novib), mw. S. Claas<strong>en</strong> <strong>en</strong> mw. E. Berman<br />

(Humanitas)<br />

STV: mw. A. van der Meer (interim-manager), mw. W. van Vree (hulpverle<strong>en</strong>ster)<br />

WRTV: mw. M. Kees<strong>en</strong> (voorzitter), mw. J. d<strong>en</strong> Dulk (vice-voorzitter), mw. I. van der Kar<br />

(secretaris)<br />

Tampep: mw. L. Brussa (coördinator), mw. H. Mongard (medewerker)<br />

Pretty Woman: mw. M. Kamerbeek (projectleider)<br />

Asja: mw. T. Te<strong>en</strong><strong>en</strong>ga (directeur), mw. B. de Boer (casemanager STV)<br />

PIC: mw. M. Majoor<br />

Vluchteling<strong>en</strong>werk Nederland: dhr. P. van Geel (hoofd beleid), mw. Wijn-Maatman<br />

(s<strong>en</strong>ior beleidsmedewerker m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel)<br />

Intersectoraal Schakelstation: mw. M. van Keul<strong>en</strong><br />

Federatie Opvang <strong>en</strong> STV: mw. R. Beers (beleidsfunctionaris), mw. M. de Cock (ICT<br />

specialist) <strong>en</strong> mw. M. Albrecht (projectleider STV)<br />

Stichting Prostitutie Project<strong>en</strong>: mw. Teuniss<strong>en</strong> (directeur)<br />

Mr. De Graaf Stichting: dhr. J. Scholtes (directeur), mw. G. van Doorninck<br />

(beleidsmedewerkster)<br />

Terre des Hommes: mw. M. Hoog<strong>en</strong>doorn e.a.<br />

Esperanza, Bureau Amsterdam<br />

Scharlak<strong>en</strong> Koord: mw. N. van Staalduin<strong>en</strong><br />

NDMN: dhr. P. Oviawe<br />

IOM-Nederland: dhr. R. Spitz (manager programs & policy), mw. M. Brons<br />

(beleidsmedewerkster programma- ontwikkeling)<br />

Buro voor rechtshulp Rotterdam: mw. M. Rademaker (advocaat <strong>en</strong> procureur), mw. I.<br />

Meier<br />

1.4 Overhed<strong>en</strong><br />

Ministerie van Justitie, DGIAV: mw. E. Bleeker<br />

Ministerie van Justitie, K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Wetsevaluatie: dhr. G. Veerman<br />

Ministerie van Justitie, DGRH: dhr. A. Clijnk<br />

Ministerie van Justitie, DGWRR: dhr. J. Wiarda<br />

NAPS: dhr. H. van de Stolpe (DGRH), mw. M. van Oostve<strong>en</strong> (DGPJS)<br />

AIV-Commissie M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>: dhr. C. Flinterman (voorzitter), mw. C. von B<strong>en</strong>da-<br />

Beckman-Drooglever Fortuijn (vice-voorzitter), mw. M. Koers (lid), dhr. T. Oost<strong>en</strong>brink<br />

(secretaris)

ijlage 1: activiteit<strong>en</strong>overzicht bnrm tot <strong>en</strong> met 2001 221<br />

Geme<strong>en</strong>te Amsterdam: dhr. S. Patijn (burgemeester), dhr. K. Lacet (teamleider van Traateam/wall<strong>en</strong>project),<br />

mw. N. Corba (beleidsmedewerker OOV)<br />

IND: dhr. H. Handgraaf (bureau bijzondere zak<strong>en</strong>, specialist m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel), mw. G. Sert<br />

(afdeling uitvoeringsbeleid), dhr. R. Hesseling (teamleider m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel informatie<br />

groep)<br />

Dhr. R. Coster (voorzitter PPM/DNP), dhr. A. Clijnk (DGRH, Ministerie van Justitie),<br />

mw. A. Daalder (WODC)<br />

Ministerie van Justitie, HON: mw. Y. van Veldhov<strong>en</strong> (DGRH)<br />

Ministerie van Justitie: dhr. A. Korthals (minister)<br />

Ministerie van Justitie, projectgroep evaluatie prostitutiebeleid: dhr. H. Klaas<strong>en</strong><br />

(projectleider), mw. A. van der Wal (projectmedewerker)<br />

Vaste Commissie voor Justitie van de Tweede Kamer: mw. W. Swild<strong>en</strong>s-Roz<strong>en</strong>daal<br />

(voorzitter; PvdA), dhr. J. Wijn (CDA), mw. J. Belinfante (PvdA), dhr. J. de Wit (SP), dhr.<br />

J. Niederer (VVD), dhr. G. van Ov<strong>en</strong> (PvdA), mw. F. Halsema (GL), dhr. J. Hoekema<br />

(D66), mw. N. Albayrak (PvdA), mw. M. Pé (griffier), mw. Stal<strong>en</strong> (assist<strong>en</strong>t-griffier)<br />

Ministerie van Def<strong>en</strong>sie: dhr. B. Dedd<strong>en</strong> (brigade-g<strong>en</strong>eraal sous chef operatiën<br />

def<strong>en</strong>siestaf), dhr. Graaf (def<strong>en</strong>siestaf)<br />

Ministerie van Sociale Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Werkgeleg<strong>en</strong>heid: mw. A. Verstand-Bogaert<br />

(staatssecretaris), mw. C. Hille (beleidsmedewerker)<br />

Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>: mw. R. Jones-Bos (ambassadeur m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>)<br />

Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, DSI/VR: mw. B. t<strong>en</strong> Tusscher (hoofd), mw. P.<br />

Pechaczek (s<strong>en</strong>ior beleidsmedewerker)<br />

Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, politieke <strong>en</strong> juridische zak<strong>en</strong>: dhr. S. Kaasjager<br />

Ministerie van Justitie: dhr. H. Borghouts (secretaris-g<strong>en</strong>eraal)<br />

Ministerie van VWS: mw. W. Hazebroek (vrouw<strong>en</strong>opvang <strong>en</strong> prostitutie)<br />

Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>: dhr. L. Veer (plv. directeur DPV)<br />

Ministerie van Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>, DSI/VR: mw. H. Mingo<strong>en</strong> (s<strong>en</strong>ior<br />

beleidsmedewerker), mw. R. Emmerink (beleidsmedewerker)<br />

Ministerie van Justitie: mw. E. Kalsbeek (staatssecretaris)<br />

1.5 Onderzoekers/wet<strong>en</strong>schappers<br />

NSCR: dhr. G. Bruinsma (directeur)<br />

Mw. L. V<strong>en</strong>icz (freelance onderzoeker)<br />

WODC: dhr. G. Terlouw (onderzoeker)<br />

WODC: mw. K. van Leeuw<strong>en</strong>-Burow (victimology site)<br />

WODC: dhr. E. Kleemans, mw. M. Bri<strong>en</strong><strong>en</strong> (onderzoekers)<br />

WODC: dhr. P. Verrest (onderzoeker)<br />

Katholieke Universiteit Brabant: mw. C. Rijk<strong>en</strong> (onderzoeker)<br />

Universiteit Leid<strong>en</strong>, faculteit der rechtsgeleerdheid: dhr. R. Haveman<br />

Project HON: dhr. P. van Re<strong>en</strong><strong>en</strong> (consultant)<br />

Clara Wichmann Instituut: mw. M. Wijers (onderzoeker)<br />

Mw. W. Sorgdrager (project-adviseur UNICRI)

222 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

1.6 Bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> bijgewoond in Nederland 3<br />

*PPM/DNP<br />

*Monitoringsoverleg Prostitutie<br />

*Bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> portefeuillehouders m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel OM<br />

Bije<strong>en</strong>komst Stuurgroep PPM/DNP<br />

Bije<strong>en</strong>komst Landelijk Prostitutie Overleg<br />

*Begeleidingscommissievergadering<strong>en</strong> Kindersextoerisme<br />

*Begeleidingscommissievergadering<strong>en</strong> Sociale Positie van Prostituees<br />

*Begeleidingscommissievergadering<strong>en</strong> Monitor prostitutiebeleid 2001<br />

*Leescommissievergadering<strong>en</strong> Opsporingsonderzoek<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />

Delegatie hulpverl<strong>en</strong>ers Bosnië-Herzegovina/Stichting TVO: mw. S. Tahakema<br />

(medewerker TVO)<br />

Bije<strong>en</strong>komst IND-contactfunctionariss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: mw. G. Sert (voorzitter), mw. E.<br />

Bleeker (DGIAV), dhr. T. Weerts (teamcoördinator m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Vreemdeling<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<br />

politie Brabant-Noord), mw. A. van Loon (IND regio Zuid-Oost), mw. J. van de<br />

Boomgaard (IND regio Noord-Oost), mw. P. van Ess<strong>en</strong> <strong>en</strong> mw. M. van der Weel (IND<br />

regio Noord-West), mw. M. van Omm<strong>en</strong> (IND regio Zuid-West)<br />

Bije<strong>en</strong>komst coördinator<strong>en</strong> La Strada<br />

Expertmeeting Escort HON<br />

Prostitutieberaad Amsterdam<br />

Bije<strong>en</strong>komst Netwerk bestrijding vrouw<strong>en</strong>handel Amsterdam<br />

1.7 Bezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> delegaties uit het buit<strong>en</strong>land<br />

ODCCP: dhr. J. van Dijk<br />

Münch<strong>en</strong>: mw. G. Ponnath (juriste migrant<strong>en</strong>beleid)<br />

Zweedse ambassade: mw. L. Bjuggstam (second secretary)<br />

Amerikaanse Ambassade: dhr. P. Kosnett (chief, global issues section), mw. M. Gronheid<br />

(medewerker)<br />

Oekraï<strong>en</strong>se delegatie La Strada<br />

UNDCP: dhr. S. Raddy<br />

UK Immigration Service: dhr. G. Leese (chief immigration officer)<br />

Italiaanse overheidsdelegatie: mw. K. Bellillo (minister of equal opportunities), mw. M.<br />

Giammarinaro (chief legislative office), mw. A. di Pietro (chief press office), mw. V. Tola<br />

(head social policies office), mw. M. Virgilio (legal advisor), dhr. L. Sannier (charge<br />

d’affairs Italian embassy), dhr. G. Cavagna (first secretary Italian embassy)<br />

Delegatie van Poolse officier<strong>en</strong> van Justitie: mw. J. Grabowska (OM Warsaw), dhr. M.<br />

Mackowiak (OM Poznan), dhr. J. Szymanski (national prosecutor’s office Warsaw), mw.<br />

I. van de Me<strong>en</strong>e (Nederlands Helsinki Comité)<br />

UK Home Office: dhr. G. Lamb<br />

Ierse ambassade: dhr. J. Swift (ambassadeur)<br />

Dhr. B. de Ruyver (adviseur m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel Belgische regering)<br />

Australische ambassade: dhr. P. Hussin (ambassador), mw. S. McCourt (second secretary)<br />

UK National crime squad: dhr. D. Pryde (detective superint<strong>en</strong>d<strong>en</strong>t), mw. C. Howard<br />

3 Periodieke overlegsituaties die vanuit BNRM structureel werd<strong>en</strong> bijgewoond zijn voorzi<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> *.

ijlage 1: activiteit<strong>en</strong>overzicht bnrm tot <strong>en</strong> met 2001 223<br />

Oekraïnse delegatie rechterlijke macht: mw. I. Zaretskaya (s<strong>en</strong>ior prosecutor, g<strong>en</strong>eral<br />

prosecutor’s office, international law departm<strong>en</strong>t), dhr. Y. Strekalov (judge Supreme<br />

Court), mw. O. Gorbunovea (IOM, Kiev)<br />

CICP: mw. J. Goodey (onderzoeker)<br />

UNICRI Global programme against trafficking in human beings: mw. A. Aronowitz<br />

(onderzoeker)<br />

Anti-Slavery International: mw. Pearson (trafficking programme officer <strong>en</strong> onderzoeker)<br />

<strong>en</strong> dhr. Mo<strong>en</strong>s (Payoke)<br />

Europol: dhr. B. Clarberg (Illegal immigration and trafficking in human beings group)<br />

Europol: dhr. G. Morgan (Intellig<strong>en</strong>ce analysis departm<strong>en</strong>t, Crime analysis unit)<br />

2 Internationale werkbezoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

2.1. Werkbezoek<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land<br />

Werkbezoek België - Subcommissie <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong> <strong>en</strong> Prostitutie van de Belgische<br />

S<strong>en</strong>aat: mw. E. Thijs, dhr. P. Wille, dhr. E. Gardinael, dhr. H.<br />

van Hevele<br />

- Europees Parlem<strong>en</strong>t: mw. P. Sör<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

- C<strong>en</strong>trum voor Gelijkheid van Kans<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor<br />

Racismebestrijding: mw. S. Cluedtz<br />

- Payoke: dhr. B. Mo<strong>en</strong>s, mw. Y. Gr<strong>en</strong>son<br />

- IOM Brussel: dhr. P. von Bethl<strong>en</strong>falvi (hoofd), dhr. L. de Boeck<br />

(hoofd selective migration section, mw. A. Araujo-Forlot<br />

(selective migration section)<br />

- Confer<strong>en</strong>ce Strategies of the EU and the VS in combating<br />

transnational organized crime (G<strong>en</strong>t); dhr. D. Ste<strong>en</strong>huis, dhr. J.<br />

van Dijk, dhr. B. de Ruyver, dhr. S. Zhang, dhr. I. Rzeplinska,<br />

mw. A. O’Neil, mw. N. Siron<br />

- Dhr. S. Brammertz (nationaal magistraat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel), mw.<br />

S. Wirtz (Le Nid <strong>en</strong> Ecpat België)<br />

- Geme<strong>en</strong>te Antwerp<strong>en</strong>: mw. M. Enghi<strong>en</strong><br />

- Politie Antwerp<strong>en</strong>: o.a. dhr. S. Swartele<br />

- Federale politie, cel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel: dhr. W. Bontinck, dhr. P.<br />

Huybrechts

224 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Werkbezoek<br />

Duitsland<br />

Werkbezoek Di<strong>en</strong>st<br />

voor het<br />

Strafrechtelijk<br />

Beleid, België<br />

2.2 Internationale werkbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />

Cross Chanel<br />

Intellig<strong>en</strong>ce<br />

Confer<strong>en</strong>ce<br />

2nd Meeting of the<br />

Interpol Working<br />

Group on<br />

Trafficking in<br />

Woman<br />

- dhr. N. Mast<strong>en</strong>broek (Ambassaderaad politie- <strong>en</strong><br />

justitieaangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in Berlijn)<br />

- Bundeskriminalamt: dhr. B. Roßbach, mw. H. Rall<br />

- Der Bundesweite Arbeitsgruppe Frau<strong>en</strong>handel: mw. R.<br />

Augstein <strong>en</strong> dhr. T. Kruse (Bundesministerium für Familie,<br />

S<strong>en</strong>ior<strong>en</strong>, Frau<strong>en</strong> und Jug<strong>en</strong>d), dhr. B. Roßbach <strong>en</strong> mw. H. Rall<br />

(Bundeskriminalamt), mw. Ackerman (Solwodi), mw. P.<br />

Teimoori <strong>en</strong> mw. B. Uhl (KOK), mw. F. Strack (Hydra), mw.<br />

C. Howe (Agisra), mw. S. Schumacher<br />

(Bundesjustizministerium)<br />

- Bundesweiter Koordinierungskreis geg<strong>en</strong> Frau<strong>en</strong>handel und<br />

Gewalt an frau<strong>en</strong> im Migrationsprozess (KOK): mw. P.<br />

Teimoori (nationaal coördinator), mw. B. Uhl (internationaal<br />

coördinator), mw. F. Strack (NGO Hydra)<br />

- Landeskriminalamt Berlin <strong>en</strong> Officier<strong>en</strong> van Justitie; dhr. H.<br />

Burgfeldt (polizeipräsid<strong>en</strong>t), dhr. H. Koschny<br />

(kriminaldirector/leiter des Referates organisierte<br />

Kriminalität), dhr. Cloidt (OvJ), mw. Leister (OvJ)<br />

Mw. D. Reynders (adviseur-g<strong>en</strong>eraal), dhr. F. Gazan (adjunct<br />

adviseur-g<strong>en</strong>eraal), dhr. L. Sempot, mw. C. de Craim (adjunct<br />

adviseur), mw. L. Conings<br />

Politieverteg<strong>en</strong>woordigers uit België, Engeland, Frankrijk <strong>en</strong><br />

Nederland (Brugge, 10 januari 2001)<br />

Werkgroep (in het kader van de ontwikkeling van e<strong>en</strong> ‘trafficking<br />

manual’) (D<strong>en</strong> Haag, 17 oktober 2001)<br />

CICP Expert consultation on trafficking in human beings (in het kader<br />

van de ontwikkeling van e<strong>en</strong> ‘toolkit trafficking’) (W<strong>en</strong><strong>en</strong>, 10-11<br />

december 2001)<br />

Raad van Europa Expertmissie in het kader van het project Criminal Law reform<br />

trafficking in human beings (Chisinau, 12-14 december 2001)

ijlage 1: activiteit<strong>en</strong>overzicht bnrm tot <strong>en</strong> met 2001 225<br />

3 Congress<strong>en</strong>, symposia <strong>en</strong> overige activiteit<strong>en</strong><br />

3.1 Congress<strong>en</strong>, symposia, studie(mid)dag<strong>en</strong> <strong>en</strong> lezing<strong>en</strong> 4<br />

ODCCP T<strong>en</strong>th United Nations congress on the prev<strong>en</strong>tion of crime<br />

and the treatm<strong>en</strong>t of off<strong>en</strong>ders (W<strong>en</strong><strong>en</strong>, 10-17 april 2000)<br />

International Association of 5th Annual confer<strong>en</strong>ce & g<strong>en</strong>eral meeting (Kaapstad, 2-10<br />

Prosecutors<br />

Stichting Humanitas<br />

Rotterdam<br />

UN Ad hoc committee on the<br />

elaboration of a conv<strong>en</strong>tion<br />

against transnational<br />

organized crime<br />

STV (in het kader van bezoek<br />

van Oekraï<strong>en</strong>se delegatie)<br />

september 2000). Thema: m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong><br />

Themamiddag: Alle<strong>en</strong>staande minderjarige asielzoekers <strong>en</strong><br />

prostitutie: achtergrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanknopingspunt<strong>en</strong> voor<br />

hulpverl<strong>en</strong>ing (Rotterdam, 19 september 2000)<br />

Laatste fase van de onderhandeling<strong>en</strong> over het Verdrag<br />

inzake transnational organised crime <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>d<br />

Protocol inzake m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (W<strong>en</strong><strong>en</strong>, 3-5 oktober<br />

2000)<br />

Lezing dhr. R. Haveman (Drieberg<strong>en</strong>, 25 oktober 2000)<br />

Universiteit Leid<strong>en</strong> Lezing dhr. A. Rouvoet (Tweede Kamerlid Christ<strong>en</strong><br />

Unie/RPF): De overheid als zed<strong>en</strong>meester (Leid<strong>en</strong>, 6<br />

november 2000)<br />

Federatie Opvang Themadag: De maatschappelijke opvang <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> met<br />

e<strong>en</strong> onzekere verblijfstitel (Utrecht, 23 november 2000)<br />

*ODCCP First International seminar on trafficking in human beings<br />

(Brazilia) <strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>d werkbezoek aan IBISS (Rio de<br />

Janeiro) (Brazilië, 28-29 november 2000)<br />

IOM Roundtable discussion on trafficking in human beings/<br />

STOP project on fight against trafficking of<br />

unaccompanied minors in the EU member states (D<strong>en</strong><br />

Directorate of Ali<strong>en</strong>s and<br />

Borders in Madrid<br />

Haag, 28 november 2000)<br />

Seminar Illegal immigration, trafficking in human beings for<br />

the purpose of sexual exploitation of wom<strong>en</strong> and minors<br />

(Madrid, 28-30 november 2000)<br />

WODC Pres<strong>en</strong>tatie SiBaNet (D<strong>en</strong> Haag, 12 december 2000)<br />

LSOP/WODC Studiemiddag Misbruik van jonger<strong>en</strong>: prev<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> toezicht<br />

(D<strong>en</strong> Haag, 14 december 2000)<br />

De Rode Draad/PIC/Clara Discussiebije<strong>en</strong>komst over Sekswerk (Amsterdam, 18<br />

Wichmann Instituut<br />

januari 2001)<br />

Humanitas/Novib Ronde tafelbije<strong>en</strong>komst Bonded Labour (D<strong>en</strong> Haag, 6<br />

februari 2001)<br />

*Kerk <strong>en</strong> Wereld Werkdag teg<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel (Drieberg<strong>en</strong>, 19 maart<br />

2001)<br />

*Europol Expert meeting on trafficking in human beings for the<br />

purpose of sexual exploitation (D<strong>en</strong> Haag, 21-22 maart<br />

2001)<br />

4 Bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> waar door BNRM e<strong>en</strong> bijdrage werd geleverd in de vorm van e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie zijn<br />

voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> *.

226 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

IOM Panel debate Trafficking in human beings policy and<br />

legislative reforms at EU level (Brussel, 28 maart 2001)<br />

Directorate-G<strong>en</strong>eral Justice EU Forum on the prev<strong>en</strong>tion of organised crime<br />

and Home Affairs of the (Brussel, 17-18 mei 2001)<br />

European Commission<br />

*Cross Chanel Intellig<strong>en</strong>ce Jaarlijkse pl<strong>en</strong>aire bije<strong>en</strong>komst (Newmarket, 17-18 mei<br />

Confer<strong>en</strong>ce<br />

2001)<br />

ECPAT Expertmeeting Ecpat Europe law <strong>en</strong>forcem<strong>en</strong>t group<br />

(Brussel, 18 mei 2001)<br />

Belgische S<strong>en</strong>aat Studiedag E<strong>en</strong> krachtig optred<strong>en</strong> (Brussel, 29 juni 2001)<br />

*International Association of 6th Annual confer<strong>en</strong>ce of prosecutors, tev<strong>en</strong>s diverse<br />

Prosecutors<br />

ontmoeting<strong>en</strong> met/bezoek<strong>en</strong> aan instanties <strong>en</strong><br />

organisaties op het terrein van prostitutie <strong>en</strong><br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel (Sydney/Canberra, Australië, 30 augustus<br />

- 10 september 2001)<br />

European Society of<br />

<strong>Eerste</strong> congres (Lausanne, 6-8 september 2001)<br />

Criminology (ESC)<br />

Politie Haagland<strong>en</strong> Pres<strong>en</strong>tatie registratiesysteem HKS (D<strong>en</strong> Haag, 20<br />

september 2001)<br />

De Rode Draad Werkconfer<strong>en</strong>tie over de positieverbetering van de<br />

prostituee Het is d’r op of d’r onder (Amsterdam, 1<br />

oktober 2001)<br />

ODIHR/Ministerie van Europe against trafficking in persons (Berlijn, 15-16 oktober<br />

Buit<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> Berlijn 2001)<br />

WODC Immigratie - tuss<strong>en</strong> beleid <strong>en</strong> werkelijkheid (Ede-<br />

Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, 25 oktober 2001)<br />

*IOM Orderly migration confer<strong>en</strong>tie (D<strong>en</strong> Haag, 5 december<br />

<strong>2002</strong>)<br />

IAM/UMS M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel in beeld, politiesymposium (Huiz<strong>en</strong>, 15<br />

november 2001)<br />

*VER Ti<strong>en</strong>jarig jubileum van de VER (Baarn, 20 november<br />

2001)<br />

NAPS Seksueel misbruik van kinder<strong>en</strong> - de ket<strong>en</strong>aanpak nader<br />

beschouwd, regionale werkconfer<strong>en</strong>tie (Zwolle, 22<br />

november 2001)<br />

*Metropolis Human trafficking and border control, workshop in het<br />

kader van de Sixth international metropolis confer<strong>en</strong>ce<br />

(Rotterdam, 26-30 november 2001)<br />

ISS Obstacles and strategies towards international justice, peace<br />

and security after 11 September – Confer<strong>en</strong>ce on justice and<br />

accountability (D<strong>en</strong> Haag, 5-6 december 2001)<br />

Studiec<strong>en</strong>trum Kerckebosch Studiedag 5 jaar na van Traa (Amsterdam, 13 december<br />

<strong>2002</strong>)

ijlage 1: activiteit<strong>en</strong>overzicht bnrm tot <strong>en</strong> met 2001 227<br />

3.2 Overige activiteit<strong>en</strong><br />

Arrondissem<strong>en</strong>tsrechtbank D<strong>en</strong><br />

Haag<br />

Bijwon<strong>en</strong> terechtzitting<br />

Gerechtshof Amsterdam Bijwon<strong>en</strong> terechtzitting<br />

Politie Amsterdam-Amstelland Meelop<strong>en</strong> politiecontroles<br />

prostitutiegeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />

Politie Rotterdam Training opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>; proefrechtbank<br />

Promoteam Bureau Hoefkade D<strong>en</strong><br />

Haag<br />

Meelop<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st politie Haagland<strong>en</strong><br />

Politiebureau Beursstraat<br />

Meelop<strong>en</strong> politiecontroles raamprostitutie<br />

Amsterdam<br />

Amsterdamse Wall<strong>en</strong><br />

Vaste Commissie voor Justitie van de Bijwon<strong>en</strong> AO inzake prostitutiebeleid<br />

Tweede Kamer<br />

Tijdschrift voor Criminologie Gastredacteurschap themanummer<br />

M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel

Bijlage 2 Deelnemers aan de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong><br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Rotterdam-Rijnmond:<br />

- STV;<br />

- Prostitutie Maatschappelijk Werk van de Stichting Humanitas;<br />

- Bureau Vrouw<strong>en</strong>opvang Rotterdam;<br />

- Vrouw<strong>en</strong> Opvang Rijnmond (inmiddels opgegaan in Vrouw<strong>en</strong>opvang Rotterdam);<br />

- Stichting Opvanghuis M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> In Knelsituaties (SOMIK);<br />

- Het Leger des Heils (The Village <strong>en</strong> Zij aan zij);<br />

- Noodopvangc<strong>en</strong>trum Vlaarding<strong>en</strong> <strong>en</strong> Tijdelijk Won<strong>en</strong> Elckerlyc;<br />

- Buro voor Rechtshulp (Zuid).<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Amsterdam:<br />

- STV;<br />

- HVO De Roggeve<strong>en</strong>;<br />

- HVO De Huiskamer;<br />

- GG&GD, vertrouw<strong>en</strong>svrouw (migrant<strong>en</strong>)prostitutie;<br />

- Stichting Vrouw<strong>en</strong>opvang Amsterdam/Het Eliashuis;<br />

- Geme<strong>en</strong>te Amsterdam, afdeling Op<strong>en</strong>bare Orde <strong>en</strong> Veiligheid;<br />

- Geme<strong>en</strong>te Amsterdam afdeling Maatschappelijke <strong>en</strong> Gezondheidszorg;<br />

- Jeugd- <strong>en</strong> Zed<strong>en</strong>politie, team vrouw<strong>en</strong>handel <strong>en</strong> prostitutie;<br />

- Immigratie- <strong>en</strong> Naturalisatiedi<strong>en</strong>st;<br />

- Vreemdeling<strong>en</strong>politie;<br />

- Op<strong>en</strong>baar Ministerie.<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Groning<strong>en</strong>:<br />

- STV;<br />

- Stichting Toevluchtsoord;<br />

- Hospitium d<strong>en</strong> Eikelaar;<br />

- Stichting Jeugdzorg Groning<strong>en</strong>;<br />

- Bureau Slachtofferhulp;<br />

- Stichting Maatschappelijke <strong>en</strong> Juridische Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing;<br />

- Stichting Welzijn Westerkwartier;<br />

- Regiopolitie Groning<strong>en</strong> (ZwaCri);<br />

- GGD Groning<strong>en</strong>.<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Noordoost-Brabant:<br />

- STV;<br />

- Stichting Maatschappelijk Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing regio D<strong>en</strong> Bosch (Stichting MADI);<br />

- Stichting Hoek;<br />

- Stichting De Brug;<br />

- Verdihuis;<br />

- GGD regio D<strong>en</strong> Bosch;<br />

- Regiopolitie Brabant Noord, district ’s-Hertog<strong>en</strong>bosch, afdeling Zed<strong>en</strong>zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Vreemdeling<strong>en</strong>zak<strong>en</strong>;<br />

- Stichting Slachtofferhulp.

230 <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Daarnaast zijn er contact<strong>en</strong> <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> over sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> afstemming met:<br />

- Regionale Instelling voor Maatschappelijk Werk Oss;<br />

- GGD Brabant Noord-Oost;<br />

- Stichting Vluchteling<strong>en</strong>werk ’s-Hertog<strong>en</strong>bosch;<br />

- Stichting De Opbouw;<br />

- GGZ D<strong>en</strong> Bosch;<br />

- Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).<br />

Het Integrati<strong>en</strong>etwerk West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant:<br />

- Politie West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant;<br />

- Stichting Valk<strong>en</strong>horst;<br />

- GGD West-Brabant, vestiging<strong>en</strong> Berg<strong>en</strong> op Zoom, Roos<strong>en</strong>daal <strong>en</strong> Breda;<br />

- Stichting Slachtofferhulp West- <strong>en</strong> Midd<strong>en</strong>-Brabant;<br />

- Stichting De Opbouw.<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Friesland:<br />

- STV;<br />

- Stichting Blijf van mijn Lijf;<br />

- Asja;<br />

- De W<strong>en</strong>ding;<br />

- Hospitium de Blij<strong>en</strong>hof;<br />

- Buro Slachtofferhulp;<br />

- Stichting Hulp <strong>en</strong> Welzijn Leeuward<strong>en</strong>;<br />

- Regiopolitie Friesland;<br />

- GGD Fryslân;<br />

- Steunpunt Bestrijding Seksueel Geweld;<br />

- Stichting Ambulante FIOM;<br />

- Stichting De Opbouw.<br />

Het integrati<strong>en</strong>etwerk Gelderland (bij aanvang 1 ):<br />

- STV;<br />

- Gelderse Stichting Teg<strong>en</strong> Vrouw<strong>en</strong>handel;<br />

- oorspronkelijk: De Paula (nu: Vrouw<strong>en</strong>opvang Hera);<br />

- Algeme<strong>en</strong> Opvangc<strong>en</strong>trum Arnhem;<br />

- Stichting Thuiszorg <strong>en</strong> Maatschappelijk Werk Betuwe;<br />

- Crisisopvang Nijmeg<strong>en</strong>;<br />

- Stichting Blijf van mijn Lijf Nijmeg<strong>en</strong>;<br />

- NIM Instelling voor Maatschappelijk Werk Nijmeg<strong>en</strong>/Rijk van Nijmeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> Land van<br />

Maas <strong>en</strong> Waal;<br />

- Buro Slachtofferhulp Nijmeg<strong>en</strong>;<br />

- Stichting Blijf van mijn Lijf Apeldoorn;<br />

- Stichting Maatschappelijk Werk Apeldoorn;<br />

- Buro Slachtofferhulp Apeldoorn;<br />

- Politiekorps Gelderland-Midd<strong>en</strong>;<br />

- GGD Regio Arnhem;<br />

1 De instelling<strong>en</strong> uit Arnhem <strong>en</strong> Apeldoorn mak<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> deel meer uit van het netwerk.

ijlage 2; deelnemers aan de integrati<strong>en</strong>etwerk<strong>en</strong> 231<br />

- Politiekorps Gelderland-Zuid;<br />

- oorspronkelijk: De Cirkel (valt nu onder Vrouw<strong>en</strong>opvang Hera);<br />

- Politiekorps Noord- <strong>en</strong> Oost-Gelderland;<br />

- GGD Oost-Veluwe.

Colofon<br />

<strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong>; <strong>Eerste</strong> <strong>rapportage</strong> van de <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong><br />

Maart <strong>2002</strong>; ISBN: 90-9015870-7<br />

Bureau <strong>Nationaal</strong> <strong>Rapporteur</strong> <strong>M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel</strong><br />

Postbus 20301<br />

2500 EH D<strong>en</strong> Haag<br />

Nederland<br />

Tel: 070-3704514<br />

Fax: 070-3704537<br />

Productie <strong>en</strong> druk: olf Legal Productions (WLP), Nijmeg<strong>en</strong><br />

© Bureau NRM <strong>2002</strong>

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!