Intermediêre Fase Onderwysershandleiding
Intermediêre Fase Onderwysershandleiding Intermediêre Fase Onderwysershandleiding
Graad 5 Intermediêre Fase Onderwysershandleiding Natuur- wetenskappe
- Page 2 and 3: Natuurwetenskappe Intermediêre Fas
- Page 4 and 5: DEEL EEN : INLIGTING NASIONALE BELE
- Page 6 and 7: NATUURWETENSKAPPE : GRAAD 5 ONDERWY
- Page 8 and 9: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 10 and 11: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 12 and 13: Stap 3 Teken 'n voedselketting op d
- Page 14 and 15: Stap 5 Kontroleer die leerders se k
- Page 16 and 17: Stap 2 Identifiseer die bewegings w
- Page 18 and 19: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 20 and 21: KWARTAAL 2: MATERIE EN MATERIALE WE
- Page 22 and 23: AANTEKENINGE oor HOE LU 5.2.2 Eiens
- Page 24 and 25: Verbranding Sommige materiale raak
- Page 26 and 27: Stap 2 Oplossings Leerders kan 'n o
- Page 28 and 29: Stap 2 Leerders maak 'n breinkaart
- Page 30 and 31: Stap 4 VOER UIT Leerders kan hul ei
- Page 32 and 33: Stap 4 Leerders: teken en skryf om
- Page 34 and 35: KWARTAAL 3: LEWE EN LEWENDES WEEK 2
- Page 36 and 37: Stap 8 Gee leerders 'n lys van plan
- Page 38 and 39: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 40 and 41: AANTEKENINGE oor HOE LU 5.2.1 Stap
- Page 42 and 43: Stap 7 Leerders doen navorsing om d
- Page 44 and 45: AANTEKENINGE oor HOE LU 5.2.1 Gesla
- Page 46 and 47: WEEK 31 KONSOLIDERING EN VOORBEREID
- Page 48 and 49: Stap 2 Lys in 'n opsommende tabel
- Page 50 and 51: WEEK 34 KLIMAAT: JAARLIKSE SEISOENS
Graad<br />
5<br />
<strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong><br />
<strong>Onderwysershandleiding</strong><br />
Natuur-<br />
wetenskappe
Natuurwetenskappe <strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong><br />
Werkskedule en Onderwysersgids<br />
Die Werkskedule en Onderwysersgids vir die Natuurwetenskappe bied ondersteuning aan<br />
onderwysers by die implementering van die NKV. Hierdie is nie 'n beleidsdokument nie,<br />
maar 'n hulpbron vir onderwysers. Die Werkskedule en die Onderwysersgids volg<br />
dieselfde weekplan vir elke graad.<br />
Die Werkskedule<br />
• Hierdie is 'n breë raamwerk wat 'n keuse van inhoud (Leeruitkomste en Kernkennis<br />
en -konsepte) vir elke graad 4-6 bied.<br />
• Die Werkskedule stippel van week tot week die inhoud en die assesseringsfokus<br />
uit.<br />
• Dit werk vir al drie die Leeruitkomste van NW.<br />
• Dit dek al die Kernkennis en -konsepte in die vier stringe van die<br />
Natuurwetenskappe.<br />
Die Onderwysersgids<br />
• Die onderwysersgids sit die raamwerk uiteen wat week na week vir elke graad in<br />
die Werkskedule gegee word, en lig dit toe.<br />
• Dit bied 'n wye verskeidenheid lesse wat tot verskillende assesseringstake lei wat<br />
met die Leeruitkomste vir NW verband hou.<br />
• Dit gee verdere besonderhede van die konsepte wat onderrig, en die metodes wat<br />
gebruik moet word.<br />
• Dit gee ook besonderhede van die integrasiemoontlikhede tussen sowel die NWstringe<br />
as die verskillende Leerareas.<br />
Hoe om die Werkskedule en Onderwysersgids te Gebruik<br />
Ons beveel aan dat:<br />
• Onderwysers hierdie dokumente gebruik om steun vir hul eie planne te vind, en dit<br />
wat hulle nuttig vind, in te sluit.<br />
• Onderwysers die program by die tred van hul leerders aanpas.<br />
• Onderwysers dít uitkies wat geskik vir hul konteks is, en wat in hul klaskamer<br />
behartig kan word.<br />
• Onderwysers vooraf hul assesseringsprogram elke kwartaal na gelang van hul eie<br />
onderrigtred behoort aan te pas.<br />
• Onderwysers, waar dit ookal gepas is, inhoud behoort te integreer.<br />
• Onderwysers die Beleidsdokument van die Nasionale Kurrikulumverklaring behoort<br />
te raadpleeg as 'n verwysing na die leeruitkomste, assesseringstandaarde en<br />
voorgeskrewe inhoudkennis.<br />
BEDANKINGS<br />
Opregte dank aan die onderwysers en kurrikulumadviseurs wat die werkskedule vir die<br />
<strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong> ontwikkel het.<br />
Direktoraat Kurrikulum : AOO
INHOUD<br />
DEEL EEN: INLIGTING<br />
NASIONALE BELEIDSDOKUMENTE<br />
INLIGTING VIR ONDERWYSERS<br />
ALGEMENE INLIGTING<br />
ONDERWYSERSGIDS : GRAAD 5<br />
NATUURWETENSKAPPE<br />
DEEL TWEE: VOORSTELLE OM DIE WERKSKEDULE VIR NATUURWETENSKAPPE IN DIE<br />
KLASKAMER TE IMPLEMENTEER<br />
Graad 5 Assesseringsprogram<br />
Leeruitkomste en Assesseringstandaarde<br />
String 1: Energie en Verandering<br />
String 2: Materie en Materiale<br />
String 3: Lewe en Lewendes<br />
String 4: Planeet Aarde en Verder<br />
DEEL DRIE: BYLAE<br />
Graad 5 - Patroon vir wetenskaplike ondersoek<br />
DEEL VIER: WETENSKAPLIKE GELETTERDHEID<br />
Woordelys
DEEL EEN : INLIGTING<br />
NASIONALE BELEIDSDOKUMENTE<br />
Nasionale Kurrikulumverklaring Grade R-9 - BELEID<br />
Nasionale Kurrikulumverklaring Grade R-9 - Onderwysersgids<br />
Nasionale Beleid oor Assessering en Kwalifikasies vir skole in die AOO-band<br />
Nasionale Kurrikulumverklaring – AOO - Assesseringsriglyne<br />
INLIGTING VIR ONDERWYSERS:<br />
Wetenskaplike Geletterdheid: Onderwysers behoort voor elke week se lesse 'n begrip van<br />
hierdie konsepte te hê. Dit is belangrik om wetenskaplike konsepte en taalgebruik uit te<br />
bou.<br />
'Kortliks gedefinieerde konsepte' is die woorde en konsepte wat onderwysers gedurende<br />
die les gebruik. Onderwysers moet seker maak dat leerders die betekenis daarvan<br />
verstaan. Hierdie woorde moet egter nie in aangeleerde woordeskatwoorde ontaard sonder<br />
dat die konsepte verstaan word nie. Leerders moet toegelaat word om die konsepte en<br />
betekenisse te hersien.<br />
Voorstelle vir Implementering: Hierdie voorstelle behoort onderwysers te help oor HOE om<br />
hul eie aktiwiteite op te stel. Gebruik jou eie ervaring en kreatiwiteit in jou beplanning na<br />
gelang van jou eie skool se behoeftes. Bou ook maniere in om leerders met beperkinge te<br />
help. Maak voorsiening vir uitgebreide leer en diversiteit – sien beleidsdokumente. Waar<br />
van toepsssing, intergreer Geletterdheid en Syfervaardigheid reg deur die jaar terwyl<br />
onderrig, leer en assessering plaasvind.<br />
Hulpbronne: Gebruik hulpbronne wat in jou skool/gemeenskap beskikbaar is.<br />
Integrasie: Gee aandag aan integrasie, en maak skakels waar hulle natuurlikerwys in die<br />
kurrikulum voorkom. Integrasie is moontlik binne die kennisstringe van Natuurwetenskappe,<br />
en oor die verskillende Leerareas heen. Alhoewel die vier kennisstringe afsonderlik per<br />
kwartaal in die <strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong> uiteengesit word, kan jy steeds die stringe waar van<br />
toepassing integreer om te verseker dat Natuurwetenskappe nie in kompartemente<br />
onderrig word nie. Die skakels tussen die stringe kan in die aktiwiteite geïnkorporeer word.<br />
Assessering: Assesseer 'n leerder se prestasie met gebruikmaking van toepaslike<br />
assesseringsformate gelei deur die assesseringstandaarde. Informele assessering is deel<br />
van die moniteringsposes om leerders voor die formele assesseringstake te help. Gebruik<br />
verskillende toepaslike vorms van assessering oor die jaar heen versprei. Onthou om<br />
formele assesseringstake aan te teken. Voorbeelde van formele assesseringstake word<br />
gegee.<br />
ALGEMENE INLIGTING:<br />
Onderrig begin met wat die leerders reeds weet.<br />
Die kurrikulum vir Natuurwetenskappe bestaan uit 70% voorgeskrewe kurrikulum, soos in<br />
die Werkskedule bepaal, en vir 30% uit uitgebreide en plaaslike inhoud.<br />
Veiligheid in die Natuurwetenskappe-klaskamer en -laboratorium is belangrik. Leerders<br />
behoort voortdurend oor moontlike gevare en werksveiligheid gewaarsku te word.<br />
Noukeurigheid in Wetenskap behoort beklemtoon te word.<br />
Vir elke graad is daar voorbeelde van wetenskaplike ondersoeke. Dit kan as volledige<br />
aktiwiteite vir assesseringsdoeleinde gebruik word. Waar dit gepas is, kan die<br />
assesseringsinstrumente aangepas word.<br />
- 1 -
DEEL TWEE : VOORSTELLE VIR IMPLEMENTERING VAN DIE WERKSKEDULE<br />
NATUURWETENSKAPPE<br />
INTERMEDIÊRE FASE: GRAAD 5<br />
HERSIENE ASSESSERINGSPROGRAM: Formele assesseringstake<br />
Kwartaal 1 Assesseringstaak 1: Week 10<br />
Kwartaal 2 Assesseringstaak 2: Week 20<br />
Assesseringstaak 3: Week 21<br />
Kwartaal 3 Assesseringstaak 4: Week 28<br />
Kwartaal 4 Assesseringstaak 5: Week 31<br />
Assesseringstaak 6: Week 40<br />
LEERUITKOMS 1: WETENSKAPLIKE ONDERSOEKE<br />
5.1.1 Beplan ondersoeke: Lys, met steun, wat oor bekende situasies en materiale bekend is, en<br />
doen vrae vir ondersoek aan die hand.<br />
5.1.2 Voer die ondersoek uit en versamel data: Voer aanwysings en prosedures uit wat 'n klein<br />
aantal stappe behels<br />
5.1.3 Evalueer data en kommunikeer bevindings: Rapporteer oor die groep se prosedures en die<br />
resultate wat verkry is<br />
LEERUITKOMS 2: OM WETENSKAPSKENNIS TE KONSTRUEER<br />
5.2.1 Dink terug aan betekenisvolle inligting: Kan ten minste eie vlot taal gebruik om eienskappe<br />
en kenmerke van voorwerpe, materiale en organismes te benoem en te beskrywe<br />
5.2.2 Kategoriseer inligting: Skep eie kategorieë en verduidelik eie reël vir kategorisering<br />
LEERUITKOMS 3: WETENSKAP, SAMELEWING EN DIE OMGEWING<br />
5.3.1 Verstaan wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis:<br />
Identifiseer maniere waarop produkte en tegnologieë uit ander tye en kulture aangepas is.<br />
5.3.2 Verstaan die impak van wetenskap en tegnologie: Identifiseer die positiewe en negatiewe<br />
uitwerking van wetenskaplike ontwikkelings of tegnologiese produkte op die gehalte van<br />
mense se lewens en/of die omgewing<br />
5.3.3 Herken vooringenomenheid in wetenskap en tegnologie: Beskrywe die impak wat die<br />
gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste op mense het.<br />
- 2 -
NATUURWETENSKAPPE : GRAAD 5<br />
ONDERWYERSGIDS<br />
KWARTAAL 1: ENERGIE EN VERANDERING<br />
WEEK 1 GRONDLYNASSESSERING oor Energie en Verandering (Graad 4)<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 1 – 3<br />
Stap 1<br />
Vra leerders om vir jou te vertel van wetenskap wat hulle gedurende die vakansie<br />
ervaar of geleer het (bv. het met 'n tuin by die huis begin, vir 'n natuuruitstappie<br />
gegaan, 'n sleepding gebou en 'n stroombaan gebruik, ens.).<br />
Stap 2<br />
Voltooi die Grondlynassessering oor Energie en Verandering.<br />
Teken saam met leerders 'n breinkaart oor energie op die skryfbord.<br />
Gebruik die voorbeelde hieronder om die energiebron met die aksie af te paar.<br />
Bal slaan<br />
paraffien<br />
Lamp<br />
wat<br />
brand<br />
- 3 -<br />
flitslig<br />
Voltooi die tabel hieronder met verwysing na 'n selfoon.<br />
Benoem die<br />
energiestelsel<br />
Energiebron<br />
batterye<br />
Vorm van energie wat<br />
ons daarvan kry<br />
Noem die hoofbron van energie in enige voedselketting.<br />
Skryf en teken hoedat energie in 'n voedselketting oorgedra word.<br />
kos<br />
Beskrywe hoe<br />
dit werk<br />
METODOLOGIE Klasbespreking<br />
HULPBRONNE Naslaanmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – energiestelsels en -bronne<br />
Lewe en Lewendes – oordrag van voedselenergie in 'n<br />
voedselketting<br />
Sosiale Wetenskappe – hernubare en nie-hernubare hulpbronne en<br />
Leerareas energiehulpbronne<br />
Tegnologie – stelsels en beheer<br />
WEEK 2 ENERGIEBRONNE: Son, voedsel, vallende water, brandstowwe, wind,<br />
spiere van diere<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Energie: Energie is nodig om alles te laat werk of beweeg of lewe.<br />
Stof: mensgemaakte of natuurlike materie<br />
Bron van energie: energie wat opgeberg wag om gebruik te word, of energie<br />
wat nodig is om iets te laat gebeur<br />
Brandstowwe: bronne van energie (ons moet hulle gewoonlik verbrand om<br />
hitte-energie te produseer).<br />
Hernubare bronne van energie: bronne van energie wat aangevul kan word (bv.<br />
hout)<br />
Nie-hernubare bronne van energie: bronne van energie wat nie aangevul kan<br />
word nadat dit gebruik is nie.
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
Stap 1<br />
Noem soveel energiebronne as moontlik (steenkool, petrol, batterye, kerse,<br />
paraffien, elektrisiteit (sekondêre bron) ens.).<br />
Stap 2<br />
Verduidelik oor hernubare en nie-hernubare hulpbronne.<br />
Sorteer die energiebronne in hierdie twee kategorieë.<br />
Teken en skryf om te verduidelik waarvoor elke energiebron gebruik word.<br />
Stap 3<br />
Bespreek die voor- en nadele van energiebronne en maak 'n vergelykingstabel:<br />
Energiebron Voordele wanneer<br />
hierdie energiebron<br />
gebruik word<br />
bv. steenkool<br />
- 4 -<br />
Nadele wanneer hierdie<br />
energiebron gebruik<br />
word<br />
Stap 4<br />
Bespreek gevare van bogenoemde energiebronne. (Gevare van<br />
hoëspanningelektrisiteit, besoedeling van brandende steenkool, brande wat per<br />
ongeluk deur kerse of paraffienstowe veroorsaak word.) Leerders kan oor een<br />
gevaarlike energiebron in hul tuisomgewing teken en skryf.<br />
Stap 5<br />
Sorteer energiebronne in twee groepe en laat leerders hul eie reël vir kategorisering<br />
verduidelik<br />
(bv. bronne wat ons moet verbrand en bronne wat ons nie hoef te verbrand nie).<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Verskillende bronne van energie noem?<br />
Beskrywe (met gebruikmaking van geskikte woordeskat) waarvoor die<br />
verskillende bronne van energie gebruik word?<br />
Die energiebronne sorteer in dié wat hernubaar is en dié wat nie hernubaar is<br />
nie?<br />
Die voor- en nadele van die gebruik van verskillende energiebronne verstaan?<br />
Oor een gevaarlike energiebron in hul buurt teken en skryf?<br />
METODOLOGIE Bespreking en navorsing<br />
HULPBRONNE Handboeke, plakkate, prente, en dinge om hulle heen<br />
Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van verskillende<br />
NW materiale<br />
INTEGRASIE<br />
stringe Planeet Aarde en Verder – besoedeling van lug, water en grond<br />
Lewe en Lewendes – uitwerking van besoedeling op plante en diere<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, hulpbronne en die omgewing<br />
Tegnologie – samelewing en die omgewing
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander: Tekening<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 3 VEILIGHEIDSREËLS OOR ENERGIEBRONNE – gas, petrol, paraffien,<br />
elektriesiteit<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.3.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Petrol: Opgebergde energiebron vir motors. Wanneer petrol per ongeluk aan die<br />
brand slaan, is die vlamme baie warm en moeilik om te beheer<br />
Paraffien: energie in 'n huishoudelike vloeistof opgeberg wat gebruik word om<br />
kos gaar te maak. Wanneer paraffien per ongeluk aan die brand slaan, is die<br />
vlamme baie warm en moeilik om te beheer<br />
Elektrisiteit: Is 'n sekondêre energiebron (dit word uit 'n ander bron soos<br />
steenkool geproduseer) en word as 'n bron vir elektriese toestelle gebruik<br />
Waarskuwingstekens/gevaarsimbole: tekens wat gevaar- of risiko-areas aandui<br />
Veiligheidsmaatreëls: reëls en regulasies om veiligheid te verseker.<br />
Veiligheidsreëls vir energiebronne (gas, petrol, paraffien, elektrisiteit en vuur)<br />
Stap 1<br />
Beskrywe die vuurdriehoek (vuur benodig brandstof, hitte en lug (suurstof) om te<br />
brand).<br />
Leerders teken en etiketteer die vuurdriehoek.<br />
Verduidelik dat ten einde 'n vuur te blus, ons die brandstof, die hitte of die lug moet<br />
verwyder. Bespreek verskillende maniere om dit te doen.<br />
Verduidelik die STOP, VAL EN ROL-metode om vlamme te blus wanneer iemand<br />
se klere aan die brand is.<br />
Stap 2<br />
Leerders doen rollespel om die volgende te oefen:<br />
Die STOP, VAL en ROL-metode<br />
Hoe om in 'n brand uit hul huise uit te kom (kruip met die vloer langs na die<br />
naaste uitgang weg van die bron van hitte, ens.)<br />
Hoe om mense van die gevaar van 'n brand bewus te maak (skree. slaan op 'n<br />
boks, maak 'n groot lawaai, skud mense om hulle wakker te maak)<br />
Hoe om die brandweer en ambulans te skakel en aanwysings na die brand te<br />
gee terwyl hulle kalm bly<br />
Hoe om 'n vuur te blus – verskillende maniere om die brandstof te verwyder, (bv.<br />
skop dit uit die pad), verskillende maniere om die hutte te verwyder (bv. gooi die<br />
vlamme met water dood), en verskillende maniere om die lug te verwyder (bv. sit<br />
'n deksel op die kastrol met brandende olie).<br />
- 5 -
Stap 3<br />
Identifiseer positiewe en negatiewe uitwerkings op die gehalte van mense se<br />
lewens wanneer paraffien, petrol en/of elektrisiteit en oop vure in huise gebruik<br />
word. Maak 'n tabel:<br />
Brandstof Waarom gebruik<br />
ons dit?<br />
bv. paraffien<br />
- 6 -<br />
Wanneer is dit<br />
vir ons<br />
gevaarlik?<br />
Hoe maak ons<br />
dit veilig om te<br />
gebruik?<br />
Bespreek veilige maniere om met paraffienstowe en kerse ens. te werk.<br />
Bespreek die gevolge daarvan om nie veilig met brandstowwe te werk nie (bv.<br />
brandwonde, huise slaan aan die brand, ens.).<br />
Stap 4<br />
Wys leerders prente van verskillende gevaartekens en verduidelik wat hulle<br />
beteken.<br />
Leerders teken veiligheids-/gevaartekens en skryf om te verduidelik wat hulle<br />
beteken, en hoe om op hulle te respondeer.<br />
Leerders skryf hul eie veiligheidsreëls wanneer hulle stowe, vure ens. veilig tuis<br />
gebruik.<br />
Hulle doen 'n opname tuis om te kyk hoedat dinge veiliger gemaak kan word, en<br />
hulle probeer om enige onveilige toestelle en praktyke reg te stel.<br />
Uitgebreide leer: Vind uit oor veiligheidsmaatreëls wanneer daar in 'n fabriek,<br />
vulstasie , kombuis ens gewerk word. Leerders maak 'n veiligheidsbrosjure,<br />
strooibiljet, voorleggings waarin die gemeenskap oor veiligheidsmaatreëls ingelig<br />
word wanneer 'n mens a) kerse, b) paraffien gebruik.<br />
Nooi verteenwoordigers van 'n plaaslike brandweer of die polisie om aan leerders<br />
te verduidelik hoe om in 'n krisis hulpvaardig te wees.<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die vuurdriehoek teken en verduidelik?<br />
Met geskikte taalgebruik beskrywe hoe om 'n vuur te blus?<br />
Oefen. en rollespel uitvoer oor wat geskikte optrede is wanneer daar 'n brand<br />
plaasvind?<br />
Verstaan wat die gebruike en gevare van brandstowwe en elektrisiteit is?<br />
Gevaartekens korrek herken, d.w.s. weet wat hulle beteken en hoe om op hulle<br />
te respondeer?<br />
Hul eie veiligheidsreëls vir die gebruik van toestelle tuis teken en skryf? (Reëls<br />
moet nuttig en korrek wees).<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, navorsing<br />
HULPBRONNE Flitskaarte oor veiligheidsreëls, prente van gevaartekens, naslaanwerke<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van verskillende<br />
stringe materiale<br />
INTEGRASIE<br />
Kuns en kultuur – beeldende kuns (maak van plakkate)<br />
Leerareas Lewensoriëntering – persoonlike en sosiale ontwikkeling,<br />
veiligheidsmaatreëls
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
√<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Vertaaltaak √<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander: Tekening<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 4 WETENSKAPLIKE ONDERSOEK – verbranding van brandstowwe<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Verbranding: die verbrandingsproses waarby suurstof, 'n brandstof en hitte<br />
betrokke is<br />
Energiebronne: waar energie opgeslaan is en wag om gebruik te word.<br />
Wetenskaplike ondersoek – vergelyk die verbranding van verskillende<br />
vloeibare brandstowwe bv. brandspiritus, paraffien<br />
NB: Moenie petrol verbrand nie – dit is te gevaarlik.<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Lys vrae oor die bogenoemde energiebronne en hoedat hulle brand.<br />
Identifiseer een goeie vraag om te ondersoek. Bv.<br />
Brand beide brandspiritus en paraffien?<br />
Gee beide brandspiritus en paraffien rook af?<br />
Het beide brandspiritus en paraffien vlamme van dieselfde kleur/grootte?<br />
Watter brandstof sal dieselfde hoeveelheid water die gouste laat kook –<br />
brandspiritus of paraffien?<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Voer aanwysings uit om die brandstowwe te toets. Elke groep kan 'n ander<br />
vraag ondersoek.<br />
Hulle stel twee spiritusbranders op; een met brandspiritus en die ander met<br />
paraffien. Hulle laat die brandstof brand. Let Wel: neem die nodige<br />
veiligheidsmaatreëls.<br />
Om uit te vind watter een die water die gouste sal laat kook, stel die<br />
spiritusbranders, driepote en gaasmatjies op. Gebruik die brandstowwe om<br />
gelyke hoeveelhede water te verhit. Hou tyd van hoe lank die elkeen neem om<br />
te kook.<br />
Leerders teken, etiketteer en skryf om hul waarnemings te boekstaaf.<br />
.<br />
Stap 3 EVALUEER<br />
Leerders vertel wat hulle oor brandstowwe geleer het, en die onderwyser skryf die<br />
idees op die bord.<br />
- 7 -
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Help om gepaste vrae te formuleer om die verskillende brandstowwe te<br />
ondersoek?<br />
Aktiwiteite korrek opstel om die brandstowwe te ondersoek?<br />
Gepaste en akkurate waarnemings maak?<br />
Hul waarnemings akkuraat aanteken?<br />
Verwys na die voorbeeld van 'n formaat vir Wetenskaplike Ondersoeke en<br />
Assesserings in Bylae B<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, ondersoek<br />
HULPBRONNE Handboeke, prente, paraffien, lampolie en spiritus, naslaanmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van materiale<br />
Sosiale Wetenskappe – hernubare en nie-hernubare hulpbronne<br />
Lewensoriëntering – nakom van veiligheidsreëls<br />
Tegnologie – produkte en prosesse<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltake<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander: Tekening<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 5 EKOSTELSELS IS ENERGIE-OORDRAGSTELSELS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Ekostelsels: 'n gemeenskap van plante, diere en mikroörganismes wat saam in<br />
'n omgewing woon<br />
Energie-oordrag: die beweging van energie deur 'n stelsel (bv. deur 'n<br />
ekostelsel, deur 'n elektriese stroombaan, ens.)<br />
Interafhanklikheid: plante en diere is vir oorlewing van mekaar afhanklik. Hulle<br />
verskaf vir mekaar voedsel, skuiling ens.<br />
Stap 1<br />
Leerders verduidelik in hul eie woorde wat hulle van ekostelsels begryp (na die les<br />
sal hulle hul verduideliking oorskryf).<br />
Stap 2<br />
Verduidelik dat die sonlig die energiebron vir 'n ekostelsel is. Die sonlig voorsien<br />
energie vir plante om te fotosintetiseer (om glukose te maak wat as stysel in hul<br />
blare opgeberg word). Die stysel is die hoofbron van voedsel vir al die diere in 'n<br />
ekostelsel. Ons sê dat plante die produsente van voedsel is. Verduidelik dat plante<br />
en diere in 'n ekostelsel vir oorlewing van mekaar afhanklik is. Een van die maniere<br />
waarop hulle interafhanklik is, is deur voeding.<br />
- 8 -
Stap 3<br />
Teken 'n voedselketting op die bord, bv. Gras→Sprinkaan→Spreeu→Valk<br />
(roofvoël).<br />
Verduidelik dat 'n voedselketting aantoon hoedat voedselenergie van een<br />
organisme in 'n ekostelsel na 'n ander oorgedra word. Energie vanaf die son word<br />
omgesit in chemiese energie in die gras. Die gras word deur die sprinkaan geëet,<br />
en so word deel van die energie dan na die sprinkaan oorgedra. Die spreeu eet die<br />
sprinkaan, en so word deel van die energie dan na die spreeu oorgedra. Die valk<br />
eet die spreeu, en kry energie van hierdie voedsel. Op hierdie manier word energie<br />
van die son na die valk oorgedra (dit beweeg).<br />
Die pyle in 'n voedselketting toon aan in watter rigting die energie oorgedra word.<br />
Stap 4<br />
Leerders herskryf die verduideliking van energie-oordrag in hul eie woorde.<br />
Leerders teken nog voedselkettings en beskrywe die energie-oordrag wat<br />
plaasvind.<br />
Stap 5<br />
Vind 'n prent van 'n ekostelsel wat 'n verskeidenheid plante en diere toon, bv. 'n tuin<br />
of 'n dam, ens., of besoek 'n tuin of natuurreservaat. Laat leerders die verskillende<br />
voedselkettings in 'n ekostelsel uitwerk (oplet wie vir wie eet). Party diere leef van<br />
meer as een plant of dier. Dan het jy 'n voedselweb met baie pyle wat met meer as<br />
een organisme verbind.<br />
Leerders teken 'n voedselweb en skryf om te verduidelik hoedat energie in die<br />
voedselweb beweeg.<br />
Leerders skryf om te verduidelik wat 'n ekostelsel is.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
'n Voedselketting beskrywe en verduidelik hoedat energie daardeur oorgedra<br />
word?<br />
'n Voedselweb in 'n ekostelsel teken en korrek verduidelik hoedat energie<br />
daardeur beweeg?<br />
Verstaan wat 'n ekostelsel is?<br />
METODOLOGIE Bespreking, teken en skryf, besoek aan 'n tuin ens,<br />
HULPBRONNE<br />
handboeke, plakkate, prente van ekostelsels, flitskaarte van voedselketting,<br />
naslaanmateriaal.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Lewe en Lewendes – voedsel is nodig vir groei<br />
Planeet Aarde en Verder – die rol van aardmateriale – lug, water en<br />
grond<br />
Leerareas<br />
Tegnologie – komponente van 'n stelsel, voedselenergie<br />
Lewensoriëntering – die voedsel wat ons eet; 'n gebalanseerde dieet<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
√<br />
Nabootsings<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Vertaaltaak √<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander: Tekening<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 9 -
WEEK 6 OORDRAG VAN ENERGIE IN ENERGIESTELSELS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Energie-oordragstelsels: 'n stelsel word uit twee of meer dele saamgestel wat<br />
energie van een plek na 'n ander verplaas, bv. 'n voedselketting, 'n elektriese<br />
stroombaan, ens.<br />
Energiebronne: sel, uitgerekte gomlastiekband, wind, hout, steenkool<br />
Vorms van energie: lig, klank, hitte, elektrisiteit, beweging.<br />
Stap 1<br />
Verduidelik dat ons energie-oordragstelsels (meganiese gereedskap, elektriese<br />
toestelle, kragstasies ens.) nodig het om nuttige vorms van energie vanaf die<br />
energiebronne na die plek waar dit benodig word, te kry.<br />
Leerders verduidelik watter stelsel hulle nodig sou hê om die energie uit die<br />
volgende energiebronne te kry: uitgerekte gomlastiekband, wind, hout, steenkool.<br />
So byvoorbeeld sou jy 'n kettie kon gebruik om die energie uit die uitgerekte<br />
gomlastiekband te kry. Die kettie dra die energie van die uitgerekte gomlastiekband<br />
na die klip oor.<br />
Leerders teken hul idees in ’n tabel aan.<br />
Bron van energie Stelsel wat nodig<br />
is om die energie<br />
oor te dra<br />
bv. Uitgerekte Kettie<br />
gomlastiekband<br />
ens.<br />
- 10 -<br />
Energie vanaf ----<br />
---------na------------<br />
-----------oorgedra<br />
Gomlastiekband<br />
na klip<br />
Vorm van<br />
energie<br />
geproduseer<br />
Bewegingsenergie<br />
Stap 2<br />
Kry prente en huishoudelike voorbeelde van baie energie-oordragstelsels (bv.<br />
windpomp, olielamp, fiets, voedselmenger, knoffelpers, landelike maalklippe, ens.<br />
Help die leerders om die verskillende dele van die stelsels te benoem. (In<br />
meganiese stelsels: wiel, as, draaipunt, handvatsel, pedaal, ratte, stamper en vysel,<br />
ens. In elektriese stelsels: komponente soos drade, gloeilampe, skakelaars ens.)<br />
Help die leerders om te verstaan hoedat die verskillende stelsels en dele van die<br />
stelsels werk om die energie oor te dra.<br />
Stap 3<br />
Leerders teken en skryf om die energiestelsels en hoedat hulle werk, te beskrywe.<br />
Hulle moet inligting oor die volgende insluit:<br />
Die naam van die stelsel of werktuig<br />
Die verskillende dele van die stelsel<br />
Die bron van energie<br />
Hoedat die stelsel werk (watter handelings dit uitvoer, bv. vergruis, pomp,<br />
boor ens.).<br />
Die nuttige vorm van energie wat geproduseer word, (bv. ligenergie, hitteenergie,<br />
bewegingsenergie, ens.).<br />
Stap 4<br />
Maak 'n flitslig van gevonde materiale. Beskrywe die komponente en teken die<br />
stroombaan.
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Verstaan wat 'n energie-oordragstelsel is?<br />
Energie-oordragstelsels beskrywe (meganies en elektries) en verduidelik<br />
hoedat energie daardeur oorgedra word?<br />
'n Flits maak wat werk?<br />
Die elektriese stroombaan in die flits korrek teken?<br />
METODOLOGIE Bespreking, teken en skryf, navorsing.<br />
HULPBRONNE Prente, huishoudelike apparate en gereedskap, naslaanmateriaal<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van verskillende<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
materiale<br />
Lewensoriëntering – die liggaam as stelsel, oordrag van energie<br />
Tegnologie – eienskappe van materiale en prosessering, stelsels<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken √<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
√<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 7 STELSELS VIR DIE BERGING VAN ENERGIE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Energiebronne: bv. elektriese sel, uitgerekte of opgewende gomlastiekband,<br />
wind, hout, steenkool<br />
Vorms van energie: bv. hitte, lig, klank, beweging, elektrisiteit.<br />
Stap 1<br />
Verduidelik waar/hoe energiestelsels energie opberg.<br />
Elektriese sel: die reaksies van chemikalieë verskaf energie<br />
Opgewende gomlastiekband: soos die gomlastiekband opgewen word, word<br />
energie na die gomlastiekband oorgedra en opgeberg.<br />
Wind: word deur verskille in lugdruk in die atmosfeer veroorsaak, wat<br />
bewegingsenergie veroorsaak.<br />
Hout: gedurende fotosintese word energie in die hout van 'n boom opgeberg.<br />
Steenkool: hout wat gefossileer geraak het. Dit bevat al die energie wat<br />
oorspronklik weens fotosintese in die hout was.<br />
Stap 2<br />
Leerders vind verskillende tipes selle en batterye wat in elektriese toestelle tuis, bv.<br />
selfone, radio's, horlosies, TV-afstandbeheer ens. gebruik word.<br />
Hulle vors na in boeke, die internet (Eskom webwerf ens.) en vra in elektriese<br />
winkels om uit te vind watter chemikalieë die selle bevat.<br />
Leerders teken elke sel of battery en lys die inhoud daarvan (indien moontlik) en sê<br />
in watter toestelle dit gebruik word.<br />
- 11 -
Stap 3<br />
Leerders sorteer die batterye in verskillende kategorieë, gebruik eie reëls, en<br />
verduidelik kategorieë (bv. herlaaibaar en nie-herlaaibaar).<br />
Stap 4<br />
Verduidelik vir leerders dat energie nie geskep of vernietig kan word nie. Dit word<br />
óf êrens opgeberg, of dit verander van een vorm na 'n ander. Ons gebruik energieoordragstelsels<br />
om opgebergde energie in 'n energievorm wat vir ons nuttig is, te<br />
verander.<br />
Leerders skryf 'n kort paragraaf om te verduidelik waarom selle en batterye vir ons<br />
nuttig is.<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
'n Reeks verskillende batterye vind en korrekte inligting oor hulle verskaf?<br />
Die verskillende batterye in logiese kategorieë sorteer?<br />
Beskrywe waarom selle en batterye baie nuttig is?<br />
METODOLOGIE Bespreking, demonstrasie en navorsing<br />
HULPBRONNE<br />
Handboeke, plakkate en inligting oor volwassenes, selle en batterye.<br />
gomlastiekband<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van materiale<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Lewe en Lewendes – ekostelsels, oordrag van energie in 'n stelsel<br />
Sosiale Wetenskappe – energiehulpbronne<br />
Tegnologie – eienskappe van materiale en produkontwikkeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken √<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 8 MEGANIESE STELSELS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
Bespreek kortliks:<br />
Meganiese stelsels (soos masjiene)<br />
Rotasie<br />
Beweging in reguit lyne<br />
Ondersoek: om 'n meganiese stelsel te maak<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Herinner leerders aan die verskillende dele van meganiese stelsels en hul funksies<br />
(wiel, as, draaipunt, handvatsel, pedaal, ratte, stamper en vysel, ens.)<br />
Herinner leerders dat meganiese stelsels ontwerp word om energie vanaf die<br />
energiebronne na die plek waar dit benodig word, te kry. Meganiese stelsels het<br />
altyd bewegende dele. (elektriese stelsels het nie altyd bewegende dele nie)<br />
- 12 -
Stap 2<br />
Identifiseer die bewegings wat meganiese masjiene in die alledaagse lewe maak<br />
deur na eenvoudige masjiene te kyk, bv. die maalklip rol oor die ander klip om die<br />
mielies te maal; die eierklitser se handvatsel draai in die rondte om die klitsers te<br />
laat beweeg, die naald in die naaimasjien gaan op en af.<br />
Stap 3<br />
Vra leerders om aan 'n meganiese stelsel te dink wat hulle uit vier gevonde<br />
materiale kan maak. (Hulle kan byvoorbeeld 'n windpompie, 'n speelgoedkarretjie,<br />
'n seilbootjie ens. maak. Hulle moet 'n eenvoudige plan teken van wat hulle wil<br />
maak (hulle kan eers in boeke naslaan om idees te kry). Hulle kan indiwidueel of in<br />
groepe werk.<br />
Stap 4 VOER UIT<br />
Die leerders maak hul eenvoudige meganiese stelsels<br />
Stap 5 EVALUEER<br />
Leerders:<br />
Wys die item wat hulle gemaak het<br />
Demonstreer hoe dit werk<br />
Verduidelik waar energie vandaan kom en hoe die dele beweeg<br />
Verduidelik hoedat hulle dit sou kon verbeter.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
'n Redelike plan teken van wat hulle wil maak?<br />
'n Meganiese stelsel maak wat werk?<br />
Met vertroue wys en vertel hoedat die stelsel werk wat hulle gemaak het?<br />
METODOLOGIE Bespreking, demonstrasie en navorsing<br />
HULPBRONNE Prente, gevonde materiale, gomlastiekbande, skêre, kleefband, ens.<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van verskillende<br />
stringe materiale<br />
INTEGRASIE<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – meganismes deur antieke beskawings<br />
ontwikkel<br />
Tegnologie – eienskappe van materiale en die ontwikkeling van 'n<br />
stelsel<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken □<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
□<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie Vraelyste<br />
√<br />
□<br />
Ander: Tekening<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 13 -
WEEK 9 ENERGIE-OORDRAG IN DIE SAMELEWING<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.3.1 – 5.3.3<br />
Bespreek kortliks:<br />
Tegnologie: dinge wat mense gemaak het om hulle te help om dinge te doen en<br />
probleme op te los<br />
Aangepas: dinge wat verander het om by die huidige omstandighede te pas.<br />
Stap 1<br />
Hou 'n klasbespreking oor hoedat tegnologie van die verlede tot vandag verander het.<br />
(bv. Tikmasjiene is deur rekenaars vervang; perde en karre is deur motors vervang,<br />
skroefvliegtuie is deur stralers vervang, ens.)<br />
Maar ouer tegnologieë sterf nie sommer skielik uit nie. Ons gebruik nog sommige<br />
van hulle na gelang van die omstandighede (in landelike areas word sommige ou<br />
tegnologieë gebruik, terwyl moderne tegnologieë in die stede gebruik word).<br />
Stap 2<br />
Bespreek die volgende navorsingsprojekte:<br />
Leerders kies om een van die volgende projekte te doen: (hulle kan boeke, internet<br />
en tydskrifte gebruik; met ouer mense praat, ens.)<br />
1. Vors maniere na waarop tegnologieë (bv. voertuie, maniere om brood te<br />
maak, ens.) vanaf lank gelede tot vandag verander is.<br />
2. Vors na watter soorte stowe (of voertuie, toestelle, ens.) mense in hul buurt<br />
gebruik. Hulle moet uitvind hoedat hierdie tegnologieë mense help.<br />
3. Vors na hoedat die lewens van mense beïnvloed word indien hulle nie toegang<br />
tot tegnologie het nie (nie rekenaars of elektrisiteit ens. het nie).<br />
Stap 3<br />
Leerders maak 'n plakkaat (strooibiljet, sigsagboekie) met 'n opskrif, tekeninge of<br />
prente, skryfwerk en etikette om te wys wat hulle uitgevind het.<br />
Of<br />
Leerders kan hul inligting op enige ander gepaste wyse aanbied (bv. 'n bandopname,<br />
wys-en-vertel, onderhoud met 'n ander persoon, opnamenotas, ens.)<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
'n Redelike hoeveelheid interessante inligting vind?<br />
Hul inligting op 'n interessante wyse kommunikeer?<br />
METODOLOGIE Bespreking, navorsing en demonstrasie<br />
HULPBRONNE Navorsingsmateriale<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – eienskappe en gebruik van verskillende<br />
materiale<br />
Sosiale Wetenskappe – die ontwikkeling van nuwe tegnologieë<br />
Leerareas EBW – die ontwikkeling en verbetering van produkte en dienste<br />
om op produksiekoste te let en goedkoper materiale te gebruik<br />
- 14 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 10 KONSOLIDERING EN FORMELE ASSESSERINGSTAAK 1<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
Maak 'n energieplakkaat met opskrifte, etikette, prente en aantekeninge om<br />
potensiële bronne en vorms van energie te toon.<br />
Kry 'n prent van 'n energiestelsel, en gebruik dan 'n vloeidiagram om te toon<br />
hoedat energie in die stelsel oorgedra word.<br />
Vind voorbeelde van masjiene (meganiese stelsels) wat roteer (al in die rondte<br />
gaan). Teken en skryf om te verduidelik hoedat dit werk.<br />
Verduidelik en demonstreer wat jy sou doen as jou klere aan die brand raak.<br />
(stop, val neer en rol)<br />
Teken 'n eenvoudige voedselketting en beskrywe die oordrag van energie<br />
daardeur.<br />
Byvoorbeeld: Assesseringstaak 1 behoort uit die volgende items te bestaan<br />
LU 2 AS 1 Teken 'n konsepkaart oor energie.<br />
LU 2 AS 2 Sorteer die volgende in twee kolomme. Maak 'n opskrif vir elke kolom om<br />
te verduidelik hoedat jy hulle gegroepeer het:<br />
Steenkool, hitte, lig, hout, papier, klank, paraffien, elektrisiteit, wind<br />
LU 2 AS 1 Bespreek 'n energiebron onder die volgende opskrifte:<br />
Benoem energiebron<br />
Waarvoor die<br />
energiebron gebruik<br />
word<br />
Voordele wanneer<br />
hierdie<br />
energiebrongebruik<br />
word<br />
Nadele wanneer hierdie<br />
energiebron gebruik<br />
word<br />
- 15 -
LU 2 AS 1 Noem 'n paar meganiese stelsels in die alledaagse lewe.<br />
LU 2 AS 2 Beskrywe hoedat energie in 'n prent van 'n voedselketting oorgedra<br />
word.<br />
LU 2 AS 1 Identifiseer die korrekte stellings:<br />
Wind het geen energie nie<br />
Hout berg die son se energie op<br />
Steenkool berg die son se energie op<br />
Energie van elders word na 'n gerekte gomlastiekband oorgedra.<br />
LU 1 AS 2 Skryf 'n vraag om die verskille tussen paraffien en kerse te ondersoek.<br />
Noem die materiale wat jy nodig sal hê om die verskille tussen hierdie<br />
twee energiebronne (paraffien en kerse) te ondersoek.<br />
Maak 'n geëtiketteerde tekening van hoedat jy die materiale vir die<br />
ondersoek sou opstel.<br />
Maak 'n tabel om die verskille aan te toon.<br />
LU 3 AS 2 Verduidelik hoedat paraffien (of gas of elektriesiteit) gevaarlik kan<br />
wees as dit tuis verkeerd gebruik word. Verduidelik wat jy kan doen om<br />
dit veilig te gebruik.<br />
LU 3 AS 2 Verduidelik hoedat meganiese stelsels die lewens van gestremde<br />
mense kan verbeter.<br />
- 16 -
KWARTAAL 2: MATERIE EN MATERIALE<br />
WEEK 11 GRONDLYNASSESSERING – MATERIE EN MATERIALE (Graad 4)<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1 – 5.2<br />
Definieer kortliks konsepte uit Graad 4:<br />
Materiale: vaste stowwe wat nuttig is om dinge te maak<br />
Eienskappe van materiale: hoedat stowwe reageer en hoe hulle lyk<br />
Die 3 fases van materie: materie kan in drie verskillende vorms of fases<br />
bestaan: vaste stowwe, vloeistowwe en gasse. Verhitting verander die fase<br />
vanaf vaste stof tot vloeistof tot gas, en verkoeling (hitteverlies) draai die<br />
verandering van fase om<br />
Kokende water: water verkry genoeg energie om in gas te verander<br />
Smeltende ys: ys verkry genoeg energie om in 'n vloeistof te verander.<br />
Stap 1<br />
Klasbespreking op die bogenoemde konsepte gebaseer:<br />
Gebruik vrae om die leerders aan te spoor<br />
Noem 'n paar bekende materiale.<br />
Wat verstaan jy onder die konsep "eienskappe van materiale"?<br />
Noem 'n paar materiale en hul eienskappe<br />
Noem die hoofklasse waarin materiale gekategoriseer kan word. bv. metale,<br />
polimere, hout, papier, ens.<br />
Sorteer die materiale in die klasse soos hierbo genoem.<br />
Noem die drie fases waarin materie aangetref kan word.<br />
Verduidelik wat jy onder die konsep van kook begryp.<br />
Hoe weet jy wanneer water besig is om te kook?<br />
Verduidelik wat jy onder die konsep van smelt begryp.<br />
Verduidelik hoedat jy 'n ysblokkie kan smelt om dit smeltpunt te laat bereik.<br />
Stap 2<br />
Die onderwyser maak kort notas op die skryfbord wanneer daar tydens die<br />
groepsbespreking verdere inligting te voorskyn kom.<br />
METODOLOGIE Besprekings; vrae en antwoorde<br />
WEEK 12 EIENSKAPPE VAN MATERIALE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsep:<br />
Klasse materiale – vesels, glas, erdeware, polimere (plastiek), papier, hout,<br />
metale<br />
Eienskappe van materiale<br />
o Tekstuur: hoedat 'n materiaal voel wanneer jy daaraan raak of dit tussen<br />
jou vingers vryf.<br />
o Voorkoms: Die sigbare eienskappe van iets<br />
o Soepelheid: die vermoë om te buig of van vorm te verander sonder om te<br />
breek<br />
o Hardheid: vermoë om fisiese slytasie te weerstaan<br />
o Hittegeleiding: die manier waarop 'n materiaal toelaat dat hitte daardeur<br />
beweeg<br />
o Hitte-insulasie: die manier waarop 'n materiaal verhoed dat energie<br />
daardeur beweeg<br />
o Magnetisme: die manier waarop 'n materiaal op 'n magneet respondeer<br />
(aangetrek word) of nie<br />
o Oplosbaarheid: die vermoë van 'n stof om op te los.<br />
- 17 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
METODOLOGIE<br />
Stap 1<br />
Bring 'n paar interessante voorwerpe van papier, plastiek, glas, hout, ens. na die<br />
klas. Maak seker dat die voorwerp 'n verskeidenheid eienskappe (soos hierbo) besit<br />
wat dit maklik vir die leerder sal maak om dit te identifiseer en benoem.<br />
Stap 2<br />
Verduidelik vir die leerders wat eienskappe is. Gee vir die leerders leiding oor wat<br />
hulle voor moet uitkyk wanneer hulle probeer om die eienskappe van die materiale<br />
te identifiseer. Verwys aanhoudend na die verskille en ooreenkomste van<br />
verskillende voorwerpe.<br />
Stap 3<br />
Leerders noem en teken die materiale, en skryf om die eienskappe (bv. hardheid,<br />
fisiese voorkoms en deugsaamheid/sterkheid) van 'n reeks materiale/voorwerpe te<br />
beskrywe, soos byvoorbeeld papier, plastiek, glas, tou, koperdraad, ens.<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die eienskappe van verskillende materiale met gebruikmaking van toepaslike<br />
woordeskat korrek beskrywe?<br />
Besprekings; laat leerders toe om materiale te verken deur hul sintuie te gebruik;<br />
kom tot gevolgtrekkings<br />
HULPBRONNE Verskeidenheid materiale en voorwerpe<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
NW<br />
stringe<br />
Planeet Aarde en Verder – materiale wat natuurlik voorkom<br />
Energie en Verandering – enige inset van energie is nodig om<br />
materiale te verander<br />
Leerareas<br />
Tegnologie – om eienskappe van materiale te verstaan<br />
EBW 1 produksie en koste van goedere<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
√<br />
Toets<br />
□<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
- 18 -<br />
√<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
WEEK 13 EIENSKAPPE VAN MATERIALE IN DRIE KLASSE: metale, polimere<br />
(plastiek), erdeware<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Materiale<br />
Metale: materiale wat elektrisiteit en hitte gelei, bv. koper, tin. silwer, goud, lood,<br />
ens.<br />
Polimere (plastiekstowwe en plantvesels): 'n reusagtige langkettingmolekule wat<br />
uit 'n groot aantal kleiner molekules bestaan wat saamgekoppel is, bv. plastiek,<br />
gomlastiek, plastiekvesels<br />
Erdeware en glas: materiale wat van verharde klei of glas gemaak is, bv.<br />
porseleinkoppies, glase, blompotte, teëls
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.2<br />
Eienskappe<br />
Eienskappe van metale: Blink, smeebaar (kan gevorm word), gelei elektrisiteit en<br />
hitte, maak 'n klinkgeluid, duursaam<br />
Eienskappe van polimere: Soepel, sterk, isoleerder van hitte en elektrisiteit,<br />
duursaam, het 'n chemiese reuk, brand wanneer aangesteek, party polimere is<br />
deurskynend en ander is ondeurskynend<br />
Eienskappe van glas en erdeware: Onbuigbaar, kan versplinter, maak 'n<br />
klinkgeluid, duursaam, waterdig, glas kan deurskynend wees.<br />
Stap 1<br />
Verduidelik aan die leerders dat eienskappe beteken hoe die materiaal is, hoedat dit<br />
reageer, en wat jy daaraan kan doen. Lei die leerders om die eienskappe van<br />
metale, polimere en erdeware te identifiseer, met gebruikmaking van al hul sintuie.<br />
Bring voorwerpe wat van verskillende metale, polimere en glas gemaak is. Leerders<br />
bring ook 'n paar geskikte voorwerpe.<br />
Stap 2<br />
Sorteer alledaagse materiale of voorwerpe in klasse volgens hul sigbare voorkoms,<br />
en wat oor hulle bekend is. Gebruik 'n tabel soos die een hieronder.<br />
Doelwit Klas van materiale Eienskappe<br />
(kyk, voel, ruik)<br />
Braaipan<br />
ens.<br />
Metaal Sterk, blink, gelei<br />
hitte, maak 'n<br />
klinkgeluid<br />
- 19 -<br />
Nog alledaagse<br />
voorbeelde van<br />
materiale in<br />
hierdie klas<br />
Motors,<br />
juweliersware,<br />
draad<br />
Stap 3<br />
Skryf sinne om jou eie reël vir kategorisering te verduidelik (bv. redes waarom dit<br />
metaal is – verwys na eienskappe van metale ens.).<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Verskillende soorte metale, polimere en erdeware herken uit die voorwerpe wat<br />
voorsien is?<br />
Die eienskappe van hierdie materiale met gebruikmaking van toepaslike<br />
woordeskat beskrywe?<br />
Metale, polimere, erdeware en glas op grond van hul eienskappe sorteer?<br />
METODOLOGIE Verduideliking, sortering; bespreking; motiveer redes<br />
HULPBRONNE Verskillende voorwerpe en materiale uit drie groepe; werkblad<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Planeet Aarde en Verder – natuurlike hulpbronne<br />
Tegnologie – mensgemaakte en sintetiese materiale<br />
EBW – natuur, proses en produksie van materiale
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
√<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 14 VERHITTING EN VERKOELING KAN MATERIALE VERANDER<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Termiese energie: hitte-energie<br />
Vaste stof: materie met 'n vaste vorm, beslaan ruimte; kan nie afgegiet word<br />
nie, deeltjies baie na aan mekaar<br />
Vloeistof: kan afgegiet word, neem die vorm van die houer aan, beslaan ruimte,<br />
deeltjies raak, maar is verder van mekaar as by vaste stowwe<br />
Gas: deeltjies baie ver uit mekaar, materie met geen struktuur nie<br />
Hitte-energie: beweeg altyd vanaf 'n warmer plek of voorwerp na 'n koeler plek<br />
of voorwerp<br />
Energieverlies: dit gebeur wanneer materie energie vrystel omdat die<br />
omgewing koeler is<br />
Energiewins: dit gebeur wanneer materie energie absorbeer omdat die<br />
omgewing warmer is<br />
Smelt: wanneer 'n vaste stof verhit word en dit in 'n vloeistof verander<br />
Stol: wanneer 'n vloeistof afkoel (hitte verloor) en in 'n vaste stof verander<br />
Verdamp: wanneer 'n vloeistof verhit word en in 'n gas verander<br />
Kondenseer: wanneer 'n gas afkoel (hitte verloor) en in 'n vloeistof verander.<br />
Materiale respondeer op hitte<br />
Stap 1<br />
Verduidelik:<br />
Hitte kan die volgende veranderings in materiale veroorsaak:<br />
<strong>Fase</strong>veranderings<br />
Vastestowwe, vloeistowwe en gasse kan van een fase na 'n ander verander wanner<br />
energie bygevoeg of weggeneem word. Bv.: water verander in waterdamp wanneer<br />
dit verhit word, en vries wanneer dit verkoel word (wanneer dit genoeg hitte verloor).<br />
Uitsetting en inkrimping<br />
Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse sit ook uit wanneer hulle verhit word, en krimp<br />
in wanneer hulle verkoel word (hitte verloor). Plaas bv. 'n termometer in warm water.<br />
Die vloeistof in die termometer, alkohol, sit uit en beweeg op in die dun buisie aan<br />
die binnekant. Haal varsgebakte muffins uit die oond. Soos hulle afkoel, krimp hulle<br />
weg van die kant van die pan af.<br />
- 20 -
Verbranding<br />
Sommige materiale raak aan die brand wanneer hulle verhit word.<br />
Verduidelik:<br />
Sommige veranderings aan materiale is permanent (kan nie omgekeer word nie)<br />
en sommiges is tydelik (kan omgekeer word).<br />
Stap 2<br />
Voer 'n aktiwiteit uit om 'n paar veranderings van materiale te demonstreer<br />
wanneer jy hulle verhit.<br />
Toon uitsetting met die bal en ring-apparaat;buig 'n dun metaalpyp oor 'n vlam<br />
(gebruik oondhandskoene);smelt was;brand lappe en papier; kook water; bak<br />
klei (erdeware);maak pannekoekdeeg gaar;smelt polimere in warm water of in 'n<br />
vlam;kraak glas met warm water;<br />
plaas 'n ballon oor die nek van 'n bottel en plaas die bottel in warm water (die<br />
ballon sit uit) ens.<br />
Leerders:<br />
Teken en skryf om die veranderings (uitsetting/inkrimping; faseverandering;<br />
verbranding) te beskrywe wat in die materiale plaasvind wanneer hulle verhit<br />
word en weer afkoel.<br />
Beskrywe of die veranderings permanent of tydelik is (omgekeer kan word).<br />
Stap 3<br />
Sortering van materiale op verskillende maniere<br />
Sorteer die materiale in drie groepe: vaste stof, vloeistof en gas.<br />
Maak 'n tabel om die sortering aan te toon. Opskrifte aan die bokant van die<br />
tabel: <strong>Fase</strong>, Eienskappe, Voorbeelde. Opskrifte vir rye teen die kant van die<br />
tabel: Vaste stof, Vloeistof, Gas<br />
Skryf sinne om jou eie reël vir die plasing van die materiaal in 'n groep (bv. rede<br />
waarom dit 'n vaste stof, vloeistof of gas is – verwys na eienskappe van vaste<br />
stowwe, vloeistowwe en gasse ens.)<br />
Stap 4<br />
Sorteer materiale volgens hoedat hulle op verhitting/afkoeling reageer (bv.<br />
metale sit uit en krimp, polimere smelt en stol, ens.). Maak jou eie tabel of tekening<br />
of lys om te wys hoedat jy gesorteer het.<br />
Stap 5<br />
Sorteer materiale volgens die verandering wanneer hulle verhit word –<br />
permanent of tydelik.<br />
Sorteer materiale volgens die tipe verandering wat hulle ondergaan wanneer hulle<br />
verhit word (permanent of tydelik). Maak jou eie tabel of tekening of lys om te wys<br />
hoedat jy gesorteer het.<br />
Stap 6<br />
Skryf sinne om die volgende woorde te verduidelik: Smelt, Stol, Verdamp,<br />
Kondenseer; en Verbrand, Buig, Uitsit, Inkrimp<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die verskil tussen die volgende konsepte verstaan: Smelt, Stol, Verdamp,<br />
Kondenseer; en Verbrand, Buig, Uitsit, Inkrimp?<br />
METODOLOGIE Verduideliking. bespreking, sorteeraktiwiteite, skryfwerk<br />
- 21 -
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Verskillende materiale wat verander wanneer hulle verhit word: dun metaalpyp,<br />
polimere, was, lappe en papier, water, klei, pannekoekdeeg, glas, ballon, ens.<br />
Apparaat: Spiritusbranders, kerse, vuurhoutjies, kokende water, houers,<br />
oondhandskoene ens.<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Energie en verandering – energie is nodig om materiale te verander<br />
Lewensoriëntering – veiligheidsmaatreëls<br />
Tegnologie – prosessering van materiale<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
√<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 15 + 16 VERSKILLE TUSSEN MENGSELS EN OPLOSSINGS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Mengsels: 'n kombinasie van twee of meer stowwe wat weer geskei kan word<br />
Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof gemeng word en dit lyk asof dit in<br />
die vloeistof verdwyn en nie meer gesien kan word nie<br />
Oplossing: 'n spesiale mengsel waarin 'n vaste stof, vloeistof of gas in 'n<br />
vloeistof oplos<br />
Oplosbare stowwe: stowwe wat oplos (lyk asof dit verdwyn) wanneer dit met 'n<br />
vloeistof gemeng word (bv. suiker in water gemeng)<br />
Onoplosbare stowwe: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare<br />
in water).<br />
OPLOSSING<br />
Solute: stof<br />
opgelos in<br />
oplosmiddel Oplossing:<br />
Die verskille tussen mengsels en oplossings<br />
Stap 1<br />
Mengsels<br />
Leerders kan 'n verskeidenheid vaste stowwe en vloeistowwe gebruik en mengsels<br />
maak.<br />
Noem die bestanddele van mengsels, bv. mengsel van albasters en sand<br />
Vra leerders of hulle hierdie mengsel met die hand kan skei.<br />
- 22 -<br />
Solvent:<br />
vloeistof<br />
waarin<br />
stowwe<br />
opgelos word<br />
Stof opgelos<br />
in<br />
oplosmiddel
Stap 2<br />
Oplossings<br />
Leerders kan 'n oplosbare stof (suiker) en 'n oplosmiddel (water) meng om 'n<br />
oplossing te vorm<br />
Noem die bestanddele van 'n oplossing.<br />
Noem die bestanddele van 'n oplossing en gebruik wetenskaplike taal, bv.<br />
oplosmiddel: die vloeibare deel; oplosbare stof: die soliede deel.<br />
Stap 3<br />
Sorteer verskillende huishoudelike en alledaagse stowwe in mengsels en<br />
oplossings, bv. koekmengsel, sportdranke, Handy Andy, Coca Cola, koffie ens.<br />
Verduidelik (skryf) eie reël om te besluit of die stowwe mengsels of oplossings is.<br />
Vra leerders of hulle hierdie mengsels en oplossings met die hand kan skei.<br />
Stap 4<br />
Beskrywe hoedat sommige mengsels met die hand geskei kan word, terwyl ander<br />
mengsels en oplossings 'n proses nodig het om geskei te word.<br />
Verduidelik die volgende prosesse en laat leerders dit uitprobeer.<br />
Filtrering: die proses waarin soliede deeltjies van 'n vloeistof geskei word deur dit<br />
deur 'n filter te laat gaan.<br />
Afgieting: die proses waardeur 'n vaste stof van 'n vloeistof geskei word deur die<br />
vloeistof af te giet en die vaste stof agter te laat.<br />
Distillering: Die proses waardeur twee vloeistowwe, of 'n vloeistof van 'n vaste stof<br />
geskei word. Die mengsel word verhit. Die vloeistof kook en vorm 'n damp. Hierdie<br />
damp word dan gekondenseer deur dit af te koel sodat dit weer 'n vloeistof word.<br />
(Hou 'n koue bord bo die kokende vloeistof en sien hoedat die waterdamp terug na<br />
'n vloeistof kondenseer). Die vaste stof bly agter.<br />
Stap 5<br />
Die onderwyser lys eienskappe van mengsels op die bord:<br />
Mengsels kan met die hand, deur afgieting, of deur distillering geskei word.<br />
Beskrywe die eienskappe van 'n oplossing:<br />
Die opgeloste stof kan nie gesien word nadat dit opgelos is nie<br />
Lig kan deur 'n oplossing skyn (dit lyk glasagtig)<br />
Die opgeloste stof sal nie na 'n ruk onder in die houer afsak nie<br />
Die opgeloste stof en die oplosmiddel kan nie geskei word deur dit te filtreer of<br />
af te giet nie<br />
Die opgeloste stof kan teruggekry word deur die oplosmiddel (vloeistof) te laat<br />
verdamp. Die vaste stof kristalliseer.<br />
Kan die vaste stof deur distillering terugkry.<br />
Stap 6<br />
Leerders:<br />
Maak oplossings en mengsels in die wys-en-vertel-demonstrasie<br />
Maak plakkate met gepaste etikette en opskrifte om die verskille tussen<br />
mengsels en oplossings te verduidelik.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Demonstreer hoe om oplossings en mengsels korrek te maak en te skei?<br />
Die verskille tussen oplossings en mengsels beskrywe deur na hul eienskappe<br />
te verwys?<br />
METODOLOGIE verduidelik; beskrywe; kategoriseer<br />
- 23 -
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Verskillende soorte vaste stowwe om mengsels te vorm; verskillende soorte<br />
oplosbare vaste stowwe om in die maak van oplossings te gebruik. Spiritusbranders,<br />
vuurhoutjies, glasbekers of proefbuise, ens.<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Planeet Aarde en Verder – waterbesoedeling en watersuiwering<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, natuurlike<br />
hulpbronne<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering √<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie Vraelyste<br />
√<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 17 OPLOSSINGS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof meng en lyk asof dit in die vloeistof<br />
verdwyn, en dus nie gesien kan word nie.<br />
Oplossing: 'n spesiale mengsel waarin 'n vaste stof, vloeistof of gas in 'n vloeistof<br />
oplos<br />
Oplosbare stowwe: stowwe wat oplos (lyk asof dit verdwyn) wanneer dit met 'n<br />
vloeistof gemeng word (bv. suiker in water gemeng)<br />
Onoplosbare stowwe: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare in<br />
water)<br />
Opgeloste stof: 'n vaste stof wat in 'n vloeistof oplos en 'n oplossing vorm<br />
Oplosmiddel: die vloeistof waarin 'n vaste stof oplos<br />
Faktore wat oplosbaarheid beïnvloed: prosesse of aksies wat 'n oplosbare stof<br />
vinniger of stadiger in 'n vloeistof laat oplos, soos: hoeveel daar geroer word;<br />
temperatuur van vloeistof; grootte van deeltjies van die vaste stof; hoeveelheid<br />
van die vaste stof vergeleke met die vloeistof.<br />
Ondersoek:<br />
Versnel hitte die oplosproses?<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Hersien die volgende:<br />
Noem die twee bestanddele (bv. water en suiker) van 'n oplossing in<br />
wetenskaplike taal<br />
(bv. opgeloste stof, oplosbaar en oplosmiddel).<br />
Beskrywe die opgeloste stof en die oplosmiddel.<br />
Beskrywe kenmerke van 'n oplossing (bv. dit is helder).<br />
Leerders oefen om termometers te gebruik (om temperatuur in grade Celsius<br />
(°C) te meet).<br />
Oefen om maatsilinders of maatbekers te gebruik om die hoeveelheid water in<br />
milliliters (ml) te meet).<br />
Gebruik medisynelepels om die hoeveelheid opgeloste stof in milliliters te meet.<br />
- 24 -
Stap 2<br />
Leerders maak 'n breinkaart van wat hulle oor die oplos van stowwe in bekende<br />
situasies weet (bv. om suiker in koue of in warm water op te los).<br />
Leerders help om vrae vir ondersoeke aan die hand te doen, bv. Versnel hitte die<br />
oplosproses?<br />
Stap 3 VOER UIT<br />
Leerders<br />
Ontwikkel hul eie aanwysings, of die onderwyser kan vir hulle die aanwysings<br />
gee om oplossings te maak met gebruikmaking van water by verskillende<br />
temperature. (bv warm water, kraanwater, yswater)<br />
Roer elke oplossing tweemaal om die bestanddele te meng voordat daar met die<br />
tydmeting begin word.<br />
Hou die hoeveelheid water en opgeloste stof dieselfde vir elke houer (meet dit).<br />
Teken waarnemings en metings in 'n tabel aan (temperatuur van water, tyd wat<br />
dit geneem het om op te los, volume van oplosmiddel, hoeveelheid opgeloste<br />
stof) as deel van die prosedure.<br />
Teken staafgrafieke van die resultate:<br />
Horisontale X-as: stawe wat warm water, kraanwater en yswater<br />
verteenwoordig.<br />
Vertikale Y-as: tyd in minute wat die opgeloste stof neem om op te los.<br />
Stap 4<br />
Doen verslag (teken en skryf) oor die groep se prosedure.<br />
Doen verslag oor resultate wat verkry is. Skryf om te verduidelik hoedat hitte die<br />
snelheid van die oplosproses beïnvloed.<br />
Uitgebreide leer: leerders ontwikkel eie aanwysings<br />
Stap 5<br />
Leerders voer 'n soortgelyke toets op die volgende uit:<br />
Versnel skud- of roersnelheid die oplosproses?<br />
Gebruik drie houers met dieselfde bestanddele. Roer eerste houer 5 maak,<br />
volgende houer 10 maal, laaste houer 15 maal. Meet die tyd om te kyk watter die<br />
langste neem vir die bestanddele om op te los.<br />
Teken die resultate aan en trek 'n grafiek.<br />
Versnel die grootte van die vaste deeltjies die oplossnelheid?<br />
Gebruik drie houers met water. Voeg growwe sout by die eerste houer, tafelsout<br />
by die tweede, en fyngemaalde sout by die laaste houer. Hou die hoeveelheid<br />
sout en water, en die temperatuur vir al drie dieselfde. Roer eenmaal. Meet die<br />
tyd wat dit vir die bestanddele in elke houer neem om op te los.<br />
Teken die resultate aan en trek 'n grafiek.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die ondersoek met begrip uitvoer?<br />
Akkuraat meet en aanteken?<br />
Verstaan dat die volgende faktore die oplostempo versnel:: hoër temperatuur,<br />
meer skud/roer, kleiner deeltjies?<br />
Staafgrafieke korrek trek (geskikte skaal en asse, punte/stawe korrek geplaas,<br />
asse geëtiketteer, en geskikte opskrif vir die grafiek).<br />
METODOLOGIE Klasbespreking; praktiese werk<br />
- 25 -
HULPBRONNE Stowwe en vaste stowwe, proefbuise, werkblad van aktiwiteite, handboeke, ens.<br />
NW Planeet Aarde en Verder – natuurlike opgeloste stowwe,<br />
INTEGRASIE stringe waterbesoedeling, suurreën<br />
Leerareas Wiskunde – meting, teken van grafieke<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken □<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
√<br />
□<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering √<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 18 VERSADIGDE EN ONVERSADIGDE OPLOSSINGS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
LU 5.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof gemeng word en dit lyk asof dit in<br />
die vloeistof verdwyn en nie meer gesien kan word nie<br />
Oplossing: 'n spesiale mengsel waarin 'n vaste stof, vloeistof of gas in 'n vloeistof<br />
oplos<br />
Oplosbare stowwe: stowwe wat oplos (lyk asof dit verdwyn) wanneer dit met 'n<br />
vloeistof gemeng word (bv. suiker in water gemeng)<br />
Onoplosbare stowwe: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare in<br />
water)<br />
Opgeloste stof: 'n vaste stof wat in 'n vloeistof oplos en 'n oplossing vorm<br />
Oplosmiddel: die vloeistof waarin 'n vaste stof oplos<br />
Faktore wat oplosbaarheid beïnvloed: prosesse of aksies wat 'n oplosbare stof<br />
vinniger of stadiger in 'n vloeistof laat oplos, soos: hoeveel daar geroer word;<br />
temperatuur van vloeistof; grootte van deeltjies van die vaste stof; hoeveelheid<br />
van die vaste stof vergeleke met die vloeistof.<br />
Ondersoek: versadigde en onversadigde oplossings<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Leerders lys faktore, uit die vorige les, wat oplosbaarheid affekteer.<br />
Lys wat bekend is oor die verhouding van oplosmiddel en opgeloste stof wat gebruik<br />
word om bekende oplossings te maak (bv. koeldrank teenoor stroop).<br />
Stap 2<br />
Verduidelik dat indien ons aanhou om meer suiker by 'n sekere hoeveelheid water te<br />
voeg, daar uiteindelik te veel suiker sal wees om in die water op te los. Ons sê dan<br />
dat dit 'n versadigde oplossing is.<br />
Stap 3<br />
Doen fokusvrae aan die hand om versadigde en onversadigde oplossings te<br />
ondersoek, bv.:<br />
Hoeveel opgeloste stof en oplosmiddel het ons nodig om 'n versadigde<br />
oplossing te maak?<br />
- 26 -
Stap 4 VOER UIT<br />
Leerders kan hul eie aanwysings ontwikkel, of die onderwyser kan vir hulle die<br />
aanwysings gee.<br />
Leerders probeer om 'n versadigde oplossing te maak.<br />
Hulle meet en teken die hoeveelhede water en suiker aan wat hulle gebruik totdat<br />
hulle die versadigingspunt bereik.<br />
Leerders teken en skryf om hul prosedure te verduidelik.<br />
Stap 5 EVALUEER<br />
Skryf oor hul bevindige<br />
Verduidelik die verskil tussen 'n versadigde oplossing en 'n onversadigde oplossing<br />
(teken en skryf).<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die ondersoek met begrip uitvoer?<br />
Akkuraat meet en aanteken?<br />
Begryp dat 'n versadigde oplossing bereik is wanneer daar geen meer opgeloste<br />
stof in die oplosmiddel sal oplos nie?<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, praktiese werk<br />
HULPBRONNE Suiker, proefbuise/bekers, werkblad van aktiwiteite, handboeke, ens.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – energie vir prosesse nodig<br />
Leerareas Wiskunde – meting<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
√<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering √<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Toets<br />
□<br />
Nabootsings<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
WEEK 19 VOORSTELLE VIR KONSOLIDERING<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
Hersien alle vorige konsepte<br />
- 27 -<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
Eienskappe van materiale: Maak iets uit gevonde materiale om tuis te gebruik (bv.<br />
'n voëlkoutjie, 'n lamp, klere, 'n blaker, ens.). Wys hoedat dit werk, en verduidelik<br />
waarom daardie materiale gebruik is (verwys na eienskappe van die materiale).<br />
Mengsels en oplossings: Doen 'n 'wys en vertel' oor hoe om mengsels en<br />
oplossings te maak met gebruikmaking van alledaagse materiale/bestanddele.<br />
Verduidelik waarom die see sout is. Wat het dit laat gebeur?
Uitwerking van hitte op materiale: Skryf en teken oor hoedat hitte stowwe en<br />
materiale tuis verander (bv. koek wat bak, sit uit in die warm oond en krimp wanneer<br />
dit afkoel, ens.).<br />
METODOLOGIE Praktiese werk met ondersteuning<br />
HULPBRONNE<br />
Werkblad, koue en warm water, stowwe om op te los; beskikbare bron van hitte, bv<br />
spiritusbrander of kers, verhittingstaander, beskermende handskoene<br />
NW Lewe en Lewendes – uitwerking van lug-, water-, en<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
grondbesoedeling op plante en diere<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, verantwoordelike<br />
gebruik van natuurlike hulpbronne, impak van besoedeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 20 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 2 - OPLOSSINGS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Mengsels: ’n vermenging van twee of meer stowwe<br />
Oplossings: 'n mengsel van 'n vloeistof met 'n opgeloste vaste stof of gas (bv.<br />
koffie)<br />
Oplosbaar: stowwe wat in 'n vloeistof kan oplos is oplosbaar (bv. suiker)<br />
Onoplosbaar: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare)<br />
Tydelike verandering: verandering is nie permanent nie – kan weer omgekeer<br />
word<br />
Permanente verandering: kan nie na die oorspronklike vorm terug verander nie.<br />
Wetenskaplike ondersoek om te demonstreer hoe om die oplosbaarheid van 'n<br />
opgeloste stof te verander<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Leerders lys vrae om te ondersoek hoe om die oplostempo te verander<br />
Stap 2<br />
Leerders doen 'n fokusvraag aan die hand.<br />
Stap 3 VOER UIT<br />
Leerders voer aanwysings uit.<br />
Leerders maak oplossings om die uitwerking op die oplostempo aan te toon<br />
wanneer:<br />
die hoeveelheid roerwerk afgewissel word<br />
of<br />
Die grootte van die deeltjies in die opgeloste stof afgewissel word.<br />
- 28 -
Stap 4<br />
Leerders:<br />
teken en skryf om hul prosedure te verduidelik.<br />
teken waarnemings aan.<br />
Stap 5 EVALUEER<br />
Leerders skryf en vertel wat hulle geleer het.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Vrae lys en 'n geskikte fokusvraag identifiseer?<br />
'n Geskikte prosedure saamstel en met begrip uitvoer?<br />
Akkuraat meet en aanteken?<br />
In hul eie woorde verduidelik wat hulle geleer het?<br />
METODOLOGIE Ondersoek<br />
HULPBRONNE Werkblaaie<br />
NW Energie en Verandering – energie word vir prosesse benodig, bv.<br />
INTEGRASIE stringe hitte-energie<br />
Leerareas Wiskunde – meting<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
√<br />
Toets<br />
□<br />
Nabootsings<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
- 29 -<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Ander:<br />
Ander:
WEEK 21 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 3<br />
Hersien woorde uit vorige weke.<br />
LU 2 AS 1 Berei 'n Assesseringstaak voor waarin die leerders in staat behoort te wees om<br />
wetenskaplike kennis te onthou wat op die volgende gebaseer is:<br />
Eienskappe van materiale<br />
Eienskappe van materiale in hul omgewing<br />
Eienskappe van metale, polimere en erdeware (met inbegrip van glas)<br />
<strong>Fase</strong>s van materie<br />
Die verskille tussen mengsels en oplossings<br />
versadigde en onversadigde oplossings<br />
LU 2 AS 2 Leerders moet die volgende beskrywe: klasse materiale<br />
die eienskappe van materiale<br />
die fases van materie<br />
LU 2 AS 2 Leerders moet die verskille tussen die volgende beskrywe: mengsels en oplossings<br />
versadigde en onversadigde oplossings<br />
LU 2 AS 2 Leerders moet die volgende kategoriseer:<br />
materiale in die klasse: metale, polimere en erdeware (met inbegrip van glas)<br />
die fases van materie<br />
LU 2 AS 2 Leerders moet hul eie reël vir kategorisering verduidelik<br />
LU 2 AS 2 Leerders verduidelik tegnologiese produkte deur na mengsels en oplossings te verwys<br />
- 30 -
KWARTAAL 3: LEWE EN LEWENDES<br />
WEEK 22 GRONDLYNASSESSERING - LEWE EN LEWENDES (GRAAD 4)<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
Leerders verduidelik die volgende:<br />
Lewensprosesse: alle lewende dinge voer AL hierdie prosesse uit: beweeg,<br />
plant voort, groei, respondeer op stimuli, haal asem, eet, en ontlas<br />
Interaksies in die omgewing: lewende organismes is in interaksie met die<br />
lewende omgewing en word deur die nie-lewende omgewing beïnvloed.<br />
Stap 1<br />
Leerders vertel die onderwyser wat hulle in verband met lewensprosesse verstaan.<br />
Watter van die volgende dinge voer al die lewensprosesse uit? Leerders vergelyk:<br />
(1) 'n klip met 'n hond<br />
(2) 'n motor met 'n voël<br />
(3) 'n vuur met 'n mens, ens.<br />
Bespreek verskillende leerders se idees en korrigeer waar nodig.<br />
Stap 2<br />
Die onderwyser gee leerders prente wat stadiums in die lewensiklus van (1) 'n plant,<br />
(2) 'n dier, en (3) 'n mens toon.<br />
Leerders rangskik prente in die korrekte orde en etiketteer die prente en die<br />
prosesse.<br />
Stap 3<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders<br />
Tussen lewende en nie-lewende dinge onderskei?<br />
METODOLOGIE Klasbespreking; verwys na vorige kennis en ervarings, maak van plakkate.<br />
HULPBRONNE Werkblaaie oor vorige kennis.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – verskillende vorms van, en soorte materiale<br />
Leerareas Lewensoriëntering – persoonlike en fisiese ontwikkeling<br />
WEEK 22<br />
vervolg EKOSTELSELS<br />
+WEEK 23<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Ekostelsel: 'n ekostelsel sluit die lewende en nie-lewende dinge in 'n area in,<br />
sowel as hul interaksie met mekaar<br />
Omgewing: die lewende en nie-lewende milieu wat alle lewende dinge bevat<br />
Habitat: 'n spesifieke plek binne 'n ekostelsel waar plante en diere leef en<br />
voortplant<br />
Organismes: enige lewende dinge, bv. diere en plante<br />
Interafhanklikheid: lewende organismes wat vir oorlewing van mekaar afhang<br />
Biodiversiteit: "bio" beteken LEWE / lewende organismes; "diversiteit" beteken 'n<br />
verskeidenheid – d.w.s. baie verskillende soorte lewende organismes (plante en<br />
diere).<br />
- 31 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
Ekostelsels<br />
Biodiversiteit in ekostelsels<br />
Stap 1<br />
Leerders dra idees by oor wat hulle in verband met biodiversiteit verstaan.<br />
Die onderwyser maak 'n breinkaart van leerders se idees en klaar die betekenis van<br />
biodiversiteit op.<br />
(Biodiversiteit is die aantal verskillende organismes (verskeidenheid) wat binne 'n<br />
gegewe plek of geografiese streek aangetref word.)<br />
Stap 2<br />
Die onderwyser toon 'n verskeidenheid prente van plante en diere uit koerante of die<br />
internet.<br />
Verduidelik die volgende:<br />
(1) 'n hoë biodiversiteit van diere (baie verskillende tipes diere in dieselfde area)<br />
(2) 'n lae biodiversiteit van diere (min verskeidenheid / al die diere kan dieselfde<br />
wees)<br />
(3) 'n hoë biodiversiteit van plante<br />
(4) 'n lae biodiversiteit van plante<br />
Stap 3<br />
Leerders skryf sinne oor die biodiversiteit in:<br />
(1) Tuine tuis of op die skoolterrein (neem hulle uit indien moontlik)<br />
(2) 'n Natuurlike plek wat hulle besoek het, bv. die strand, 'n park, ens.<br />
Stap 4<br />
Leerders maak 'n plakkaat om die biodiversiteit van plante en diere in 'n area van<br />
hul keuse te toon. Hulle gebruik prente of hul eie tekeninge.<br />
Hulle skryf die name van die plante en diere, en aantekeninge, langs die prente.<br />
Aanpassings van plante en diere in 'n ekostelsel<br />
Stap 5<br />
Die onderwyser gee leerders 'n prent van 'n plant wat duidelike aanpassings by<br />
sy omgewing toon, bv. 'n kaktus wat by 'n droë omgewing aangepas is.<br />
Die leerders bespreek die plante se aanpassings in groepe, en voer dit dan aan<br />
die onderwyser terug wat aantekeninge op die bord maak. Leerders kopieer<br />
hierdie aantekeninge as 'n byskrif by hul prente.<br />
Doen dieselfde met 'n prent van 'n dier, bv. 'n vis, wat vir lewe onder die water<br />
aangepas is.<br />
Die belangrikheid van dele van 'n ekostelsel<br />
Stap 6<br />
Leerders kyk na 'n prent van 'n ekostelsel wat plante en diere bevat.<br />
Leerders beskrywe (skryf sinne) hoe diere van plante afhanklik is (bv. vir kos,<br />
skuiling ten die weer, beskerming teen roofdiere) en hoedat plante van diere<br />
afhanklik is (bv. mis wat die grond vrugbaar maak, verspreiding van sade en vrugte).<br />
Stap 7<br />
Leerders skryf aantekenings en beskrywe waarom water en grond in 'n ekostelsel<br />
belangrik is (bv grond: anker plante; dit voorsien voedingstowwe en water: word<br />
deur alle lewende dinge benodig om te lewe, en is nodig vir fotosintese).<br />
- 32 -
Stap 8<br />
Gee leerders 'n lys van plante en/of diere om te kategoriseer na gelang van die<br />
habitat waarby hulle die beste aangepas is, by droë veld of vleiland. Hulle<br />
verduidelik op watter maniere hulle by die habitat aangepas is.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Die leerders kyk in groepe na ekostelsels uit ander lande, met gebruikmaking van<br />
naslaanboeke of die internet, en stel die biodiversiteit van die ekostelsel vas deur die<br />
name van die verskillende plante en diere neer te skrywe.<br />
Leerders skryf aantekeninge waarin hulle beskrywe hoedat 'n ander plant of dier by<br />
sy spesifieke omgewing aangepas is.<br />
Stap 9<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
Beskrywe wat biodiversiteit is?<br />
Die biodiversiteit van 'n area bepaal?<br />
Aanpassings van 'n plant of dier noem of lys?<br />
Verduidelik hoedat plante en diere in 'n ekostelsel van mekaar afhanklik is?<br />
Die belangrikheid van grond en water in 'n ekostelsel stel?<br />
METODOLOGIE<br />
Verwys na dinge om hulle, of gebruik kaarte, wys prente, interaksie met klasmaats,<br />
tabel.<br />
HULPBRONNE Handboeke, plakkate, prente, en dinge om hulle heen, kleurkryt, internet.<br />
NW Materie en Materiale - Aardmateriale<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Planeet Aarde en Verder – plant-, en dierehabitats<br />
Lewensoriëntering – persoonlike, fisiese en sosiale ontwikkeling<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
√<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken □<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
√<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 24 FOTOSINTESE en VOEDSELKETTINGS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Fotosintese: die proses waardeur groen plante sonlig, koolstofdioksied n water<br />
gebruik om voedingstowwe te maak<br />
Voedselketting: 'n voedselketting toon aan 'wie eet vir wie' in 'n ekostelsel<br />
Produsent (bv, plante): 'n organisme, aan die begin van 'n voedselketting, wat<br />
nie nodig het om te eet nie, maar sy eie voedsel maak<br />
Verbruiker (planteters, vleiseters en alleseters): 'n organisme wat van ander<br />
organismes in 'n voedselketting leef<br />
Ontbinder: 'n organisme wat die dooie oorblyfsels van plante en liggame van<br />
diere afbreek.<br />
- 33 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.4<br />
Stap 1<br />
Die onderwyser verduidelik die proses van fotosintese en die belangrikheid van die<br />
son in hierdie proses.<br />
Stap 2<br />
Leerders teken en skryf om die proses van fotosintese te verduidelik met<br />
gebruikmaking van die woorde hieronder:<br />
'n Groen plant; voedsel (stysel); sonligenergie; water; wortels; koolstofdioksied;<br />
blare; suurstof; opneem; afskei; maak.<br />
Stap 3<br />
Die onderwyser toon die leerders verskillende voedselkettings.<br />
Sy skryf die voedselkettings neer en teken pyltjies om die organismes te verbind.<br />
(Onthou, die pyltjies gaan van die voedsel na die dier wat dit eet, bv. gras <br />
bok leeu)<br />
Die onderwyser identifiseer die produsente en verbruikers, en verduidelik hierdie<br />
terme:<br />
bv. gras (produsent) bok (verbruiker) leeu (verbruiker)<br />
Stap 4<br />
Aktiwiteit oor voedselkettings:<br />
Leerder dink aan al die kos wat hulle daardie dag geëet het.<br />
Leerders teken 'n voedselketting om te toon waar hul kos vandaan gekom het.<br />
Hulle skryf etikette met die produsente en verbruikers in die voedselketting.<br />
Stap 5<br />
Leerders skryf verskillende voedselkettings neer wat in verskillende ekostelsels<br />
aangetref word.<br />
Leerders noem en beskrywe die produsente en verbruikers in die voedselkettings.<br />
Leerders beskrywe die belangrikheid van elk van hul voedselkettings.<br />
Uitgebreide leer: teken 'n voedselketting wat 'n uil insluit. Teken 'n<br />
voedselketting in vars water en in die see.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
Die dinge lys wat nodig is vir fotosintese om plaas te vind?<br />
Dinge lys wat tydens fotosintese geproduseer word?<br />
Die proses van fotosintese beskrywe?.<br />
'n Voedselketting teken met pyltjies om die vloei van voedsel (energie) te toon?<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, navorsing, eksperimente, plante<br />
HULPBRONNE Handboeke, prente, flitskaarte, plante, werkblaaie.<br />
NW Energie en Verandering – oordrag van voedselenergie<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Planeet Aarde en Verder – Aardmateriale (lug, water, grond)<br />
Lewensoriëntering – bevordering van gesonde gewoontes, bv.<br />
oefening ens.<br />
- 34 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
WEEK 25 SINTUIE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering √<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
√<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Sintuie: 'n orgaan of liggaamsdeel wat gevoelig is vir 'n stimulus soos klank,<br />
aanraking of lig<br />
Sig: die vermoë om lig te sien<br />
Gehoor: die vermoë om klanke te hoor<br />
Smaak: die vermoë om soet, suur, sout en bitter smake in die mond te proe<br />
Tassin: (Aanraking): die vermoë om aanraking en druk te voel<br />
Reuksin: die vermoë om reuke met die organe in die neus te ruik<br />
Stap 1<br />
Leerders ontdek watter sintuie deur die diere in die tabel gebruik word. Leerders<br />
merk in die tabel af.<br />
Stellings Sig Gehoor Reuk Tassin Smaak<br />
Die spinnekop<br />
gebruik 8 oë om sy<br />
vyand te sien.<br />
Haaie gebruik hul<br />
laterale lyne en is<br />
gevoelig vir<br />
elektriese velde wat<br />
deur diere afgegee<br />
word.<br />
Die vlermuis spoor<br />
sy prooi met eggoradar<br />
op.<br />
Die sprinkaan het<br />
klein haartjies reg<br />
oor sy liggaam.<br />
Die tong van die<br />
konyn bevat 17 000<br />
smaakknoppies.<br />
Slange het 'n<br />
spesiale orgaan om<br />
die reuk van hul<br />
prooi waar te neem.<br />
Voeg nog by.........<br />
- 35 -
Stap 2<br />
Die onderwyser bespreek hoedat die sintuie van diere op vreemde en wonderlike<br />
maniere ontwikkel het, bv. die grootoorjakkals, erdvark, uil ens. Leerders skryf die<br />
naam van die dier neer, asook sy spesiale sintuigorgaan en die gebruik daarvan.<br />
Stap 3<br />
Die onderwyser gee leerders 'n lys van diere, bv. leeu, uil, slang ens.<br />
Die leerders bespreek in groepe die belangrikheid van die sintuie van hierdie<br />
diere, en hoedat dit hulle help om te (1) jag en (2) hulle teen gevare te beskerm.<br />
Leerders teken hul inligting in die vorm van 'n tabel aan, en skep hul eie<br />
kategorieë. Hulle verduidelik hul reëls vir kategorisering.<br />
Uitgebreide leer: Leerders kry inligting oor ander diere en hul sintuie (bv. vlermuis,<br />
spinnekop) en deel dit met die res van die klas.<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
Die vyf sintuie en hul funksies lys?<br />
Vasstel hoedat sintuie deur verskillende diere gebruik word om in hul omgewing<br />
te oorleef?<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, teken tabelle, vors inligting na, wys prente, vraag/antwoord.<br />
HULPBRONNE Handboeke, prente, ensiklopedie, tabelle<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Planeet Aarde en Verder – in verband met die fisiese omgewing<br />
Leerareas Lewensoriëntering – persoonlike, fisiese en sosiale omgewing<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
√<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Toets<br />
□<br />
WEEK 26 SPYSVERTERINGSTELSELS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Nabootsings<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
√<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
√<br />
- 36 -<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Spysverteringstelsel: die organe wat help met die verteerproses van voedsel<br />
Spysvertering: die proses waardeur voedsel in eenvoudige chemiese<br />
samestellings opgebreek word<br />
Dele van die spysverteringstelsel: mond, speekselkliere, slukderm, maag,<br />
lewer, pankreas, dunderm, dikderm, en anus.
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
Stap 1<br />
Die onderwyser gee leerders 'n prent van 'n mens se spysverteringstelsel en<br />
benoem die dele. Sy beskrywe ook die weg wat die kos volg terwyl dit deur die<br />
spysverteringstelsel beweeg.<br />
Stap 2<br />
Leerders gebruik 'n prent van die spysverteringstelsel en etiketteer elke deel.<br />
Leerders beskrywe in hul eie woorde wat met hul kos gebeur wanneer hulle dit eet.<br />
Stap 3<br />
Die onderwyser beskrywe die funksie van elke orgaan van die spysverteringstelsel,<br />
met gebruikmaking van 'n prent of 'n model.<br />
Leerders beskrywe die funksie(s) van die verskillende dele deur kort notas langs<br />
elke etiket te skryf.<br />
Uitgebreide leer: Leerders gebruik ander hulpbronne om inligting te kry oor ander<br />
soorte spysverteringstelsels in diere.<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
Die mens se spysverteringstelsel etiketteer?<br />
Die weg beskrywe wat die kos deur die spysverteringstelsel volg?<br />
Die funksie(s) van dele van die spysverteringstelsel lys?<br />
METODOLOGIE Onthou inligting en bou daarop voort, etiketteer tekeninge.<br />
HULPBRONNE Prente, modelle, plakkate, flitskaarte<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – om voedsel te prosesseer en energie te<br />
gebruik<br />
Materie en Materiale – fases van materie<br />
Leerareas Lewensoriëntering – gesonde leefwyse<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken □<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 37 -
WEEK 27 VOEDSELPIRAMIDE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1 – 5.2.2<br />
5.3.3<br />
Definieer die volgende konsepte:<br />
Voedselpiramiede: 'n diagram in die vorm van 'n piramiede wat die<br />
hoofvoedselgroepe aandui<br />
Voedingstowwe: stowwe wat voeding voorsien<br />
Koolhidrate: voedsels wat as 'n vername energiebron in ons diëte dien. Suikers,<br />
stysels en sellulose is almal koolhidrate.<br />
Proteïene: voedsels wat gebruik word om die liggaam op te bou. Vleis, vis, eiers,<br />
bone en neute bevat proteïene.<br />
Vette en olies: voedsels (olyfolie, botter, vet) wat as 'n bron van energie dien en<br />
dele van die liggaam soos die senustelsel in stand hou<br />
Vitamiene en minerale: spesiale voedingstowwe wat in klein hoeveelhede nodig<br />
is vir normale groei en aktiwiteit in die liggaam<br />
Gebalanseerde dieet: wanneer voedsels wat die belangrike voedingstowwe<br />
bevat, in die korrekte hoeveelhede geëet word<br />
MIV/VIGS-pasiënte: mense wat met die Menslike Immuniteitsgebrek Virus (MIV),<br />
wat die immuunstelsel afbreek, besmet is.<br />
Diabetes: 'n ongesteldheid waar die liggaam nie in staat is om sy<br />
bloedglukosevlakke normaal te hou nie.<br />
Stap 1<br />
Leerders bespreek die rol wat voedsel in hul alledaagse lewe speel. Die<br />
belangrikheid van voedsel, en waarom dit nodig is om 'n gesonde dieet te volg.<br />
Hulle teken hul bespreking in puntvorm aan, onder die opskrifte 'Die belangrikheid<br />
van voedsel' en 'Die belangrikheid van 'n gebalanseerde dieet'.<br />
Stap 2<br />
Die onderwyser gee leerders 'n diagram van die voedselpiramiede en beskrywe die<br />
verskillende groepe voedsel op die verskillende vlakke van die voedselpiramiede.<br />
Die onderwyser noem die vernaamste voedingstowwe in elke voedselgroep<br />
(koolhidrate, proteïene, vette, minerale en vitamiene). Die onderwyser verduidelik<br />
die funksie van elke voedselgroep in ons liggame.<br />
Stap 3<br />
Leerders noem die voedsels wat hulle die vorige dag geëet het, en die<br />
onderwyser lys hulle.<br />
Leerders kategoriseer die verskillende voedseltipes na gelang van hul plek op<br />
die voedselpiramiede.<br />
Stap 4<br />
Leerders kan hierdie inligting uit stap 3 gebruik met prente om 'n voedselpiramiede<br />
op 'n plakkaat te maak.<br />
Stap 5<br />
Die onderwyser gee leerders inligting oor wat 'n gesonde dieet behels.<br />
Leerders skryf hul eie dieet vir 'n week neer, en evalueer hul dieet om te sien of<br />
dit gebalanseerd is of nie. Hulle maak aanbevelings oor hoedat hulle hul diëte<br />
kan verbeter.<br />
Stap 6<br />
Beskrywe en bespreek waarom sekere omstandighede sekere diëte vereis. Mense<br />
wat diabete is, word weens hul siektes slegs toegelaat om sekere tipes voedsel te<br />
eet. Atlete eet sekere diëte om hul energie op te bou en hul liggaamsgewig te<br />
beheer. Mense wat vetsugtig is, het spesiale diëte nodig.<br />
- 38 -
Stap 7<br />
Leerders doen navorsing om die tabel hieronder te voltooi:<br />
Siekte Veroorsaak<br />
deur<br />
Diabetes<br />
TB<br />
MIV/VIGS<br />
- 39 -<br />
Dieet<br />
benodig<br />
Aanvullings<br />
benodig<br />
Wat sal<br />
gebeur<br />
indien dieet<br />
en<br />
aanvullings<br />
nie ingeneem<br />
word nie<br />
Stap 8<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
Die belangrikheid van voedsel en 'n gebalanseerde dieet stel?<br />
Basiese voedsels in verskillende voedselgroepe kategoriseer en die vernaamste<br />
voedingstowwe in elke groep identifiseer.<br />
Tussen 'n gebalanseerde en 'n ongebalanseerde dieet onderskei?<br />
Mense wat vetsugtig is, het spesiale diëte nodig.<br />
METODOLOGIE Besprekings, skep, ontwikkel, bou, beskrywe, navors.<br />
HULPBRONNE Prent van voedselpiramiede, tydskrifte, tabelle<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Energie en Verandering – energie in verskillende voedsels<br />
Lewensoriëntering – gesondheidsbevordering, persoonlike en sosiale<br />
ontwikkeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
√<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 28 KONSOLIDERING EN FORMELE ASSESSERINGSTAAK 4<br />
Konsolidering<br />
Knip en plak prente om areas met lae en hoë biodiversiteit te beskrywe.<br />
Lys vyf maniere waarop 'n kaktus vir lewe in die woestyn, en 'n padda vir lewe in 'n dam<br />
aangepas is.<br />
Skryf sinne om die belangrikheid van grond en water in 'n ekostelsel te beskrywe.<br />
Lys vier maniere waarop plante en diere in ekostelsels van mekaar afhanklik is.<br />
Maak 'n geannoteerde tekening van 'n plant om die proses van fotosintese te toon.<br />
Teken drie voedselkettings en identifiseer die produsente en verbruikers in elkeen.<br />
Skryf notas om die rolle van produsente en verbruikers in 'n voedselketting te beskrywe.<br />
Kies 'n prent van 'n dier, etiketteer sy sintuie, en beskrywe die belangrikheid van elkeen vir die<br />
dier se oorlewing.
FORMELE ASSESSERINGSTAAK 4<br />
LU 1 AS 1 Woordeskat en spelling.<br />
LU 1 AS 1 Teken 'n voedselketting van ontbyt (graankos en melk, of eiers en brood).<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe fotosintese op enige manier. (notas, tekening met etikette)<br />
LU 3 AS 1 Beskrywe die belangrikheid van water in 'n ekostelsel.<br />
LU 3 AS 2 Beskrywe wat sou gebeur as daar niks meer plante in die wêreld oorgebly het nie.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe die verhouding tussen plante en diere in 'n ekostelsel.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe hoedat fotosintese plaasvind.<br />
L U 2 AS 1 Noem en beskrywe die funksies van elke orgaan in die spysverteringstelsel.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe hoedat diere se sintuie vir oorlewing aangepas is.<br />
L U 2 AS 1 Beskrywe die belangrikheid van grond en water in 'n ekostelsel.<br />
LU 2 AS 2 Beskrywe die verskillende rolspelers in 'n voedselketting.<br />
LU 2 AS 1 Gebruik jou eie voorbeelde van produsente en verbruikers en beskrywe jou eie<br />
voedselketting.<br />
Beskrywe 'n maaltyd waarin al die voedselgroepe voorkom.<br />
WEEK 29 SEKSUELE VOORTPLANTING IN PLANTE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer die volgende konsepte:<br />
Prosesse<br />
Seksuele voortplanting: by voortplanting is daar twee ouers betrokke. By<br />
seksuele voortplanting vind bevrugting plaas.<br />
Bestuiwing: wanneer stuifmeel vanaf die manlike na die vroulike deel van 'n plant<br />
oorgedra word (van die meeldraad na die stamper)<br />
Paring: wanneer die manlike en vroulike diere van dieselfde spesie bymekaar<br />
kom sodat die manlike een spermselle in die vroulike een se liggaam kan<br />
deponeer om haar eiers te bevrug.<br />
Bevrugting: die saamvoeg van manlike en vroulike seksselle om 'n nuwe individu<br />
te vorm<br />
Saadverspreiding: om saad in verskillende rigtings te versprei<br />
Ontkieming: sade ontkiem wanneer hulle begin groei en hul eerste wortel en loot<br />
ontwikkel.<br />
Seksselle<br />
Stuifmeel: bevat die manlike seksselle van 'n blomplant<br />
Spermselle: die manlike seksselle van diere<br />
Saadknoppe: bevat die vroulike seksselle van 'n blomplant<br />
Eiers: die vroulike seksselle van diere.<br />
- 40 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
Geslagsorgane<br />
Vrugblaar: vroulike deel van 'n blom (bestaan uit die stamper, stampersteel en<br />
eierstok)<br />
Meeldraad: die manlike deel van 'n blom (bestaan uit die helmknop en<br />
helmdraad)<br />
Eierstok en uterus en vagina: vroulike geslagsorgane in diere<br />
Penis en testikels: manlike geslagsorgane in diere<br />
Seksuele voortplanting in plante<br />
Stap 1<br />
Leerders teken werklike voorbeelde van plante en etiketteer die dele (met wortels,<br />
stingels en blare).<br />
Stap 2<br />
Leerders teken werklike voorbeelde van blomme en etiketteer die dele. Buitenste<br />
dele: blomkelk, blomkroon;vroulike dele: eierstok, stampersteel en stamper; manlike<br />
dele: meeldraad (helmknop en helmdraad).<br />
Stap 3<br />
Die onderwyser gee leerders 'n prent van twee blomme (selfde soort), 'n saad, 'n<br />
ontkiemende saad en 'n vrug. Leerders rangskik prente in die korrekte volgorde (in<br />
die vorm van 'n lewensiklus met pyltjies). Etiketteer die prente en die prosesse.<br />
Stap 4<br />
Leerders lys dinge (bv. insekte en water, wind wat waai) wat vir (1) bestuiwing en (2)<br />
verspreiding van sade verantwoordelik is.<br />
Leerders gee 'n opskrif en teken en skryf sinne om bestuiwing en verspreiding te<br />
verduidelik.<br />
Seksuele voortplanting in diere<br />
Die onderwyser verduidelik hoedat seksuele voortplanting by diere plaasvind<br />
(paring, bevrugting)<br />
in paddas en visse (eksterne bevrugting)<br />
voëls, reptiele en soogdiere (interne bevrugting).<br />
Leerders kies een dierespesie (bv. olifant). Hulle vors hierdie dier na om uit te vind:<br />
Hoedat die manlike en vroulike diere paar (paringsdans, lewenslange maats,<br />
ens.)<br />
Hoedat die dier geboorte gee (eiers of lewende geboorte)<br />
Hoedat diere hul kleintjies beskerm (en vir hoe lank hulle die kleintjies versorg)<br />
Wat hulle die kleintjies voer.<br />
Leerders maak 'n plakkaat en lê hul bevindings voor.<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
Plante<br />
Die dele van 'n plant en blom teken en etiketteer?<br />
Die lewensiklus van 'n blomplant beskrywe?<br />
Verskillende dinge identifiseer en beskrywe wat blomme bestuif en dinge wat<br />
sade versprei.<br />
- 41 -
Diere<br />
Genoeg akkurate inligting kry oor voortplanting van die dier van hul keuse?<br />
'n Plakkaat maak (met opskrif, prente, etikette en notas) met inligting wat hulle uit<br />
hul navorsing verkry het?<br />
Hul plakkaat voorlê en enige vrae daaroor beantwoord?<br />
METODOLOGIE<br />
Bespreking en onthou van inligting. Voortbou op inligting met gebruikmaking van<br />
tekeninge, navorsing<br />
HULPBRONNE Plante, blomme, sade, prente, illustrasies, boeke, internet, papier, tekenkryt<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Materie en Materiale – wind (bewegende lug) en water<br />
Kuns en Kultuur – beeldende kuns (maak van plakkate)<br />
Lewensoriëntering – persoonlike ontwikkeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
√<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelys<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 30 ONDERSOEKTAAK EN VOORBEREIDING VIR FORMELE<br />
ASSESSERINGSTAAK 5<br />
LU 5.1<br />
Ondersoek: Seksuele voortplanting in plante<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Lys vrae wat met seksuele voortplanting in plante verband hou.<br />
Doen 'n toetsbare vraag aan die hand, bv. watter toestande is die beste om saad te<br />
laat ontkiem en plante te kweek?<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Voer eie ondersoek of gegewe aanwysings uit.<br />
Sade (van dieselfde tipe plant) word onder verskillende toestande ontkiem en tot<br />
volwasse plante gekweek (bv. in volle sonlig, in skaduwee, in 'n kas, ens.).<br />
Neem groei waar en teken dit elke drie dae aan deur te meet, te teken en te<br />
beskrywe.<br />
Stap 3 EVALUEER<br />
Doen verslag oor die groep se prosedure.<br />
Doen verslag oor resultate wat verkry is.<br />
Maak gevolgtrekkings wat op die resultate gebaseer is.<br />
Uitgebreide leer: herhaal die ondersoek met gebruikmaking van sade van<br />
verskillende plante.<br />
- 42 -
WEEK 31 KONSOLIDERING EN VOORBEREIDING VIR FORMELE<br />
ASSESSERINGSTAAK 5<br />
LU 5.2 – 5.3.3<br />
Konsolidering<br />
Etiketteer 'n diagram van die spysverteringstelsel en meld die funksie(s) van die<br />
dele daarvan.<br />
Die onderwyser gee leerders 'n diagram van die voedselpiramiede en beskrywe<br />
die verskillende groepe voedsel op die verskillende vlakke van die<br />
voedselpiramiede.<br />
Skryf die name neer van die vernaamste voedingstowwe in elke voedselgroep.<br />
In die vorm van 'n tabel, vergelyk 'n gebalanseerde dieet met een wat nie<br />
gebalanseerd is nie.<br />
Verduidelik waarom mense wat vetsugtig is 'n spesiale dieet nodig het.<br />
Teken en etiketteer die dele van 'n plant en blom.<br />
Beskrywe die lewensiklus van 'n plant, bv. 'n blomplant.<br />
Beskryf dinge wat (1) blomme bestuif en (2) sade versprei.<br />
FORMELE ASSESSERINGSTAAK 5<br />
LU 2 AS 1 Woordeskat en spelling<br />
LU 2 AS 2 Gee leerders 8-10 voedseltipes en vra hulle om die tipes te<br />
kategoriseer deur hul eie reël te voorsien.<br />
LU 2 AS 2 Gee hulle 'n lys van diere of plante en vra hulle om dit in groepe te<br />
kategoriseer.<br />
LU 3 AS 1 Beskrywe hoedat jy 'n gebalanseerde dieet vir jou eie omstandighede<br />
sou kies.<br />
L U 2 AS 1 Teken en beskrywe die lewensiklus van 'n plant.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe wat vetsug beteken.<br />
LU 2 AS 1 Noem en beskrywe die funksies van elke orgaan in die<br />
spysverteringstelsel.<br />
LU 3 AS 3 Beskrywe hoedat gebrek aan toegang tot gesonde voedsel en ander<br />
byvoegsels 'n dodelike impak het op mense wat met MIV,<br />
Tuberkulose en Diabetes lewe.<br />
- 43 -
KWARTAAL 4: PLANEET AARDE EN VERDER<br />
WEEK 31 GRONDLYNASSESSERING (Graad 4)<br />
vervolg<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 1<br />
Grondlynassessering van Planeet Aarde en Verder (Graad 4)<br />
Vra leerders om skriftelik op die volgende konsepte uit te brei. Hou 'n klasbespreking o<br />
eenstemmigheid oor die korrekte betekenis te kry:<br />
Sonnestelsel: 'n ster, tesame met die planete, mane, asteroïede, komete en stof<br />
wat daaromheen wentel<br />
Aardmateriale: grond, water en lug<br />
Rotasie: 'n planeet of maan wat om sy eie as draai<br />
Omwenteling: 'n sirkelvormige baan of beweging (wentelbaan) van die aarde om<br />
die son, en die maan om die aarde<br />
Lengte van dag: die aantal daglig-ure vanaf sonsopkoms tot sonsondergang<br />
Lengte van nag: die aantal ure vanaf sonsondergang tot sonsopkoms<br />
Aardjaar: Die tydperk wat dit die aarde neem om een omwenteling rondom die<br />
son te voltooi.<br />
Atmosfeer: die lae gasse rondom die aarde<br />
Weer: die temperatuur in °C, windsnelheid en -rigting, hoeveelheid sonlig, en die<br />
hoeveelheid vog (bv. reën) wat op 'n daaglikse basis gemeet word<br />
Om die weer te meet: 'n termometer meet die temperatuur, 'n windmeter meet<br />
die windsnelheid, 'n reënmeter meet die hoeveelheid reën.<br />
METODOLOGIE Navorsing en klasbespreking<br />
HULPBRONNE Navorsingsmateriale<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materiaal en Materiale – aardmateriale, maangesteentes en songasse<br />
Energie en Verandering – sonenergie (lig en hitte)<br />
Wiskunde – meting<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, astronomie in antieke<br />
beskawings en samelewings<br />
WEEK 32 DIE MAAN<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
LU 5.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Satelliet: enige voorwerp in die ruimte wat om 'n ander voorwerp wentel<br />
<strong>Fase</strong>s van die Maan: soos van die aarde af waargeneem, verander die<br />
voorkoms van die Maan elke dag oor 'n sekere tydperk<br />
Weerspieëlde lig: lig-energie wat 'n voorwerp tref en dan in 'n ander rigting<br />
wegbons<br />
Stap 1<br />
Beskrywe die kenmerke en eienskappe van die maan.<br />
Beskrywe die beweging van die maan met betrekking tot die aarde.<br />
Verduidelik hoedat die maan lig vanaf die son weerspieël.<br />
Identifiseer en beskrywe die verskillende fases van die maan, bv. nuwemaan,<br />
volmaan, halfmaan en kwartmaan).<br />
- 44 -
Stap 2<br />
Lys in 'n opsommende tabel of breinkaart wat leerders van die fases van die<br />
maan weet.<br />
Leerders doen vrae aan die hand om ondersoek oor fases van die maan in stel.<br />
Voorbeeld:<br />
Lyk die maan elke nag dieselfde (vorm en grootte)? Verduidelik.<br />
Wat beteken die toename en afname van die maan, en wanneer vind<br />
toename en afname plaas?<br />
Lyk dit asof die veranderings van die maan 'n patroon volg?<br />
Stap 3<br />
Leerders beplan en stel 'n ondersoek op om fases van die maan waar te neem.<br />
Leerders voer die aanwysings van die ondersoek uit.<br />
Leerders neem die fases van die maan waar, en teken dit op 'n maankykkaart<br />
aan (indiwidueel of in groepe).<br />
Stap 4<br />
Leerders verduidelik die groep (of indiwidu) se ondersoekprosedures.<br />
Leerders rapporteer (skryf en teken) oor die fases van die maan wat hulle<br />
waargeneem het.<br />
Leerders rapporteer (lê voor en deel) die resultate wat hulle gekry het.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Kan ons op die maan woon?<br />
Wat is ’n maanverduistering?<br />
Doen verslag oor besoeke aan die maan.<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die eienskappe en kenmerke van die maan beskrywe?<br />
Die fases van die maan in die orde waarin hulle oor 'n tydperk heen verander,<br />
identifiseer en beskrywe?<br />
METODOLOGIE Praktiese werk met ondersteuning.<br />
HULPBRONNE Maankykkaart, navorsingsmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Lewe en Lewendes – omgewingsvereistes om lewe te onderhou (lug en w<br />
Energie en Verandering – ligenergie<br />
Materie en Materiale – samestelling van die maan<br />
Leerareas<br />
Kuns en Kultuur – kultuurtradisies en -praktyke verwant aan die maan<br />
Sosiale Wetenskappe – die omgewing, astronomie in vroeë samelewings<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken □<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
√<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 45 -
WEEK 33 MAAN EN KULTUUR<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.3.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Tradisie: lank-gevestigde gewoonte of geloof<br />
Kultureel: kenmerkende lewenswyses van verskillende groepe mense<br />
Vierings: feeste van besondere belang vir 'n spesifieke kultuur<br />
Volmaan: 'n fase van die maan waar die volle gesig sigbaar is (wanneer die<br />
maan rond lyk) dit kom ongeveer halfpad deur die maansiklus voor<br />
Nuwemaan: hierdie fase kom voor wanneer die maan nie deur direkte sonlig<br />
verlig is nie, en nie vir die blote oog sigbaar is nie. Die nuwemaan dui<br />
gewoonlik die begin van 'n nuwe maansiklus aan.<br />
Stap 1<br />
Leerders noem en beskrywe die fases van die maan.<br />
Stap 2<br />
Leerders vors die belangrikheid van die maan en sy fases vir sekere tradisies,<br />
kultuuraktiwiteite en gelowe in die samelewing na, en vertel daarvan.<br />
Leerders rapporteer (skryf en lê voor) oor verbande met die maan en die fases<br />
daarvan wat hulle in hul eie gemeenskappe ken.<br />
Stap 3<br />
Leerders rapporteer (skryf en teken) oor die belangrikheid van die maan en sy<br />
fases vir 'n ander kultuur of tradisie in die wêreld.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Hoe voel party mense oor 'n volmaan? (Verwys na bygelowe oor die maan.)<br />
Hoe respondeer party diere tot die maan? (Ons weet byvoorbeeld dat honde vir<br />
die maan tjank.)<br />
Watter natuurgebeurtenisse word aan invloede deur die fases van die maan<br />
toegeskrywe? (bv. getye)<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die belangrikheid van die fases van die maan vir verskillende kultuurgroepe<br />
beskrywe?<br />
METODOLOGIE Navorsing en Klasbespreking.<br />
HULPBRONNE Navorsingsmateriaal<br />
NW Materie en Materiale – samestelling van die maan<br />
INTEGRASIE stringe Lewe en Lewendes – response van diere tot die maan<br />
Leerareas Kuns en Kultuur – godsdienspraktyke wat met die maan verband hou, bv<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken √<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
□<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 46 -
WEEK 34 KLIMAAT: JAARLIKSE SEISOENSVERANDERINGS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
LU 5.3.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Weer: temperatuur, wind, sonlig en reën wat op 'n daaglikse basis gemeet word<br />
Klimaat: weerstoestande wat oor 'n tydperk in 'n sekere streek waargeneem en<br />
gemeet word<br />
Seisoene: 'n periode van die jaar wat deur 'n duidelike klimaat gedefinieer word,<br />
(bv. winter, lente)<br />
Seisoensaanpassings deur mense: hoedat mense in verskillende seisoene<br />
oorleef deur veranderings/verstellings te maak<br />
Seisoensaanpassings deur plante en diere: hoedat plate en diere in<br />
verskillende seisoene oorleef<br />
Kweekhuisgasse: gasse (soos koolstofdioksied en ander gasse) wat energie<br />
van die son absorbeer en vashou<br />
Kweekhuiseffek: in plaas daarvan dat die hitte-energie weg van die aarde na<br />
die buitenste ruim gereflekteer word, absorbeer kweekhuisgasse die hitteenergie<br />
en vang dit in die aarde se atmosfeer vas.<br />
Aardverwarming: wêreldwye toename in gemiddelde temperatuur, toegeskryf<br />
aan hitte-energie wat weens kweekhuisgasse vasgevang is.<br />
Stap 1<br />
Hersien wat leerders van die weer en klimaat weet. Voeg inligting in 'n opsommende<br />
tabel of breinkaart saam.<br />
Stap 2<br />
Leerders vors na en beskryf die kenmerke van minstens twee verskillende<br />
klimaatstreke (bv. woestyn, poolstreke, gematigde grasvelde, savanna-grasvelde<br />
ens.). . Sluit materiaal soos tabelle en/of grafieke in wat die klimaat van verskillende<br />
streke in die navorsing verteenwoordig.<br />
Stap 3<br />
Leerders doen verslag (praat, skryf en beskrywe) oor die aanpassings wat deur<br />
diere mense en plante gemaak word na aanleiding van die klimaatstreek waarin<br />
hulle woon. Eskimo's woon in igloe's; die kaktus, 'n woestynplant gaar water op;<br />
leeus is goed gekamoefleer in droë grasvelde).<br />
Stap 4<br />
Leerders doen verslag (praat, skryf en beskrywe) oor die aanpassings wat deur<br />
diere, mense en plante gemaak word na aanleiding van die verskillende seisoene in<br />
die streek waarin hulle woon (hitte, koue, droogte). (Party voëls migreer soos die<br />
winter aankom, party diere hiberneer in die winter, party plante verloor hul blare in<br />
die winter).<br />
Aardverwarming<br />
Stap 5<br />
Verduidelik: Wat is aardverwarming?<br />
Leerders identifiseer (noem en beskrywe) hoedat wetenskaplike ontwikkeling<br />
en tegnologiese produkte tot aardverwarming bygedra het (bv. die brand van<br />
steenkool in kragstasies, die brand van petrol en diesel vir vervoer).<br />
Verduidelik oor kweekhuisgasse (CO2 ens.) en die kweekhuiseffek.<br />
Leerders identifiseer (noem en beskrywe) negatiewe uitwerking van<br />
aardverwarming, en bring sodanige negatiewe uitwerking in verband met<br />
aangetekende seisoensveranderings (bv. die smelt van ys in die poolstreke,<br />
oorstromings en droogtes).<br />
- 47 -
Stap 6<br />
Verduidelik: Wat is ’n koolstofvoetspoor? Leerders werk hul koolstofvoetspoor<br />
uit.<br />
Leerders oorweeg (praat en skryf) maniere om hul koolstofvoetspoor te verklein.<br />
(Herbenut, reduseer, hergebruik, en weier om items te koop of te gebruik wat nie<br />
omgewingsvriendelik is nie.)<br />
Uitgebreide leer:<br />
Vors na en lê 'n verslag voor oor gebeurtenisse wat toegeskryf word aan:<br />
o Aardverwarming, en<br />
o Klimaatverandering.<br />
Vors na en doen verslag oor wat mense wêreldwyd doen om die vrylaat van<br />
kweekhuisgasse te verminder of in toom te hou.<br />
Doen oplossings aan die hand (wat jy by jou skool of tuis kan doen) om jou<br />
koolstofvoetspoor te verklein.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die volgende beskrywe (teken en skryf):<br />
die betekenis van aardverwarming?<br />
die oorsake van aardverwarming?<br />
aardverwarming en klimaatverandering?<br />
die impak van die weer op mense, plante en diere?<br />
hul koolstofvoetspoor uitwerk?<br />
Beskrywe maniere om die koolstofvoetspoor (huis, skool en gemeenskap) te<br />
verklein<br />
METODOLOGIE Bespreking en onthou van inligting.<br />
HULPBRONNE Naslaanmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – lig- en hitte-energie (sonenergie)<br />
Lewe en Lewendes – impak van klimaatverandering op mense, plante en<br />
Materie en Materiale – kweekhuisgasse / lugbesoedeling<br />
Tegnologie – prosessering van materiale<br />
Leerareas Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, klimaatstreke<br />
Vroeë nedersettings<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken √<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 48 -
WEEK 35 WATERSIKLUS AND WATERGEHALTE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
LU 5.2.1<br />
LU 5.3.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Hidrosfeer: (water en waterdamp); daardie deel van die aarde wat uit water<br />
bestaan<br />
Litosfeer: (gesteentes en grond); soliede laag van die aarde wat die aardkors<br />
vorm<br />
Atmosfeer: (lug); mengsel van gasse rondom 'n planeet<br />
Watersiklus: prosesse waarvolgens die aarde se water deur die omgewing<br />
sirkuleer<br />
Verdamping: proses waardeur 'n vloeistof (bv. water) in 'n gas (waterdamp)<br />
verander<br />
Kondensasie: proses waardeur 'n gas of damp in 'n vloeistof verander<br />
Neerslag: water wat as 'n vloeistof of vaste stof (reën, sneeu) uit die<br />
atmosfeer na die aarde as land- of oppervlakwater terugkeer<br />
Afloop: reënwater wat nie in die grond wegsak nie, maar afloop<br />
Infiltrasie: beweging van water in die grond of poreuse gesteentes in<br />
Opvanggebied: natuurlike areas waar reënwater saamvloei, soos vleie, mere en<br />
riviere<br />
Waterhulpbronne: bronne van water wat nuttig of potensieel nuttig vir mense is.<br />
Stap 1<br />
Hersien wat bekend is oor die watersiklus. Voeg inligting in 'n opsommende<br />
tabel of breinkaart saam.<br />
Beskrywe die kenmerke van 'n watersiklus (bv. hoedat water van vorm verander<br />
vanaf vloeistof tot gas ens., terwyl dit verdamp, kondenseer, neerslaan, afloop,<br />
infiltreer) terwyl dit tussen die lug, water en grond (atmosfeer, hidrosfeer, en<br />
litosfeer) beweeg.<br />
Leerders maak geëtiketteerde tekeninge en skryf oor die watersiklus terwyl hulle<br />
die prosesse beskrywe wat plaasvind.<br />
Beskrywe hoedat die son se energie die watersiklus aandryf.<br />
Stap 2<br />
Hersien die oorsprong van riviere.<br />
Bespreek die strukture wat deur die mens gebou word om water vir verskillende<br />
doeleindes op te vang.<br />
Leerders vors opvanggebiede na wat in of naby die area is.<br />
Identifiseer en beskrywe die negatiewe uitwerking van wetenskaplike<br />
ontwikkelings of tegnologiese produkte op die gehalte van ons waterhulpbronne<br />
(bv. fabrieke, kunsmis, plaagdoders ens.).<br />
Identifiseer en beskrywe die positiewe uitwerking van wetenskaplike<br />
ontwikkelings of tegnologiese produkte op die gehalte van waterhulpbronne (bv.<br />
Hoedat watergehalte bepaal word vanaf die opvanggebied, en/of behoorlike<br />
sorg en riglyne vir bestuur- en behandelingsprosesse van water, ens.).<br />
Stap 3 BEPLAN<br />
Lys wat leerders weet van bekende situasies wat verband hou met die gehalte<br />
van water (bv. beskrywe die toestand van 'n nabygeleë rivier, vlei of kanaal).<br />
Doen vrae aan die hand vir ondersoek oor die gehalte van water.<br />
Voorbeeld:<br />
Wat is die gehalte van water vanaf bronne in ons area?<br />
Kan ons die water uit die vlei, kanaal of rivier drink?<br />
- 49 -
Stap 4 VOER UIT<br />
Leerders kry water vanaf geïdentifiseerde bronne in die area om te ontleed.<br />
Stap 5 EVALUEER<br />
Identifiseer en beskrywe onoplosbare vorms van besoedeling (bv. pakkies,<br />
blikke, ens.)<br />
Identifiseer en beskrywe moontlike oplosbare vorms van besoedeling, (bv.<br />
soute, kunsmis, plaagdoders, deur na die bronne van besoedelingstowwe te<br />
kyk, soos fabrieke of tuine naby die plek waar die steekproewe geneem is).<br />
Identifiseer en beskrywe die water (kleur. reuk, vaste stowwe, helder/troebel).<br />
Leerders rapporteer (skryf en teken) oor hul bevindings met die watersteekproef.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Vors die soorte organismes na (plante en diere) wat jy in natuurlike riviere en<br />
strome sal aantref.<br />
Vors die soorte organismes na wat jy in besoedelde riviere en strome sal<br />
aantref.<br />
Skryf oor die oorsake van waterbesoedeling in jou area.<br />
Skryf 'n verslag waarin jy moontlike oplossings aan die hand doen vir die<br />
waterbesoedelingsprobleme in jou area.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Die prosesse identifiseer en beskrywe wat by die watersiklus betrokke is?<br />
Die oplosbare en nie-oplosbare besoedelingstowwe van opvanggebiede en<br />
ander waterbronne beskrywe?<br />
METODOLOGIE Navorsing, bespreking, ondersoek<br />
HULPBRONNE Watersteekproewe van plekke in die omgewing, watersiklusplakkate, navorsingsmater<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – Watersiklus, eienskappe van water,<br />
waterbesoedeling<br />
Lewe en Lewendes – plante en diere wat in water lewe<br />
INTEGRASIE<br />
Tegnologie – impak van wetenskaplike ontwikkelings en tegnologiese<br />
produkte<br />
Leerareas op die omgewing en mense.<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, verantwoordelike<br />
gebruik van natuurlike hulpbronne, vroeë nedersettings<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken √<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
Ander:<br />
- 50 -
WEEK 36 EROSIE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.2.1<br />
LU 5.3.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Erosie: grond of gesteentes wat oor 'n lang tydperk weens wind, water ens.<br />
wegslyt.<br />
Verwering: fisiese of chemiese afbreek van klippe in kleiner deeltjies deur die<br />
wind, reën en temperatuur<br />
Landvorms: Natuurlike en fisiese eienskappe van die aardoppervlak<br />
Afsetting: versamelings (of neerleggings) van stowwe, iets wat êrens opgaar<br />
Versteen: om van los sediment na soliede rots te verander<br />
Klipdeeltjies: klein stukkies klip<br />
Katastrofiese gebeurtenisse: gebeurtenisse wat grootskaalse skade of dood<br />
veroorsaak (bv. oorstromings, aardbewings, tsoenami's, ens.).<br />
Stap 1<br />
Identifiseer (noem en beskrywe) verskillende landvorms (berge, heuwels, vleie,<br />
rivier, strand ens.).<br />
Stap 2<br />
Definieer die proses van verwering.<br />
Beskrywe die faktore wat betrokke is (bv. wind, water, gebrek aan plantegroei,<br />
hitte en koue breek klippe in deeltjies op).<br />
Stap 3<br />
Verduidelik hoedat erosie (wat deeltjies wegdra) en afsetting (wat deeltjies<br />
neerlê) die land kan verander (bv. sand neergelê op strande of rivierwalle, ens.).<br />
Beskrywe kort-, en langtermyn-erosie.<br />
Beskrywe die faktore wat betrokke is (bv. wind, water, hitte en koue).<br />
Stap 4<br />
Noem en beskrywe katastrofiese gebeurtenisse (plaaslik en internasionaal) wat<br />
die gevolg was van erosie (bv. modderstortings, woestynareas wat uitbrei, ens.).<br />
Uitgebreide leer:<br />
Skryf 'n verslag oor enige voorkoms van gronderosie in jou area (gemeenskap,<br />
skool ens.)<br />
Skryf 'n verslag oor enige rampe (plaaslik of internasionaal, bv. modderstortings)<br />
wat die gevolg was van gronderosie.<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Verskillende landvorms noem en beskrywe?<br />
Tussen verwering en gronderosie onderskei?<br />
Die faktore wat verwering veroorsaak, noem en beskrywe?<br />
Die faktore wat gronderosie veroorsaak, noem en beskrywe?<br />
Katastrofiese gebeurtenisse wat erosie veroorsaak, beskrywe?<br />
METODOLOGIE Bespreking en Navorsing<br />
HULPBRONNE Navorsing, prente, modelle<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – eienskappe van grond en water<br />
Lewe en Lewendes – plante en grond<br />
Leerareas Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, impak van menslike<br />
- 51 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 37 EROSIE Ondersoek<br />
Ondersoek na erosie<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 5.1.1 – 5.1.3<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Lys wat bekend is oor die oorsake van erosie.<br />
Doen vrae vir ondersoek aan die hand.<br />
Voorbeeld<br />
Watter oorsaak van erosie doen die grootste skade: wind of water?<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Besluit oor die prosedures en materiale vir die ondersoek.<br />
Stel houers (bv. roomysbokse) op met kaal grond en grond met plantegroei (bv.<br />
gras).<br />
Gebruik 'n waaier of haardroër om wind na te boots, vang en meet die<br />
hoeveelheid grond wat oor 'n bepaalde tydperk (bv.) 5 minute) deur die wind<br />
verwyder word.<br />
Gebruik 'n houer met water (blik of bottel) met gate daarin om die val van<br />
reëndruppels na te boots. Hou die houers teen dieselfde hoek, versamel en meet<br />
die water wat afloop, asook enige sand of modder.<br />
Stap 3 EVALUEER<br />
Teken die ondersoek aan met gebruikmaking van tekeninge, etikette en<br />
waarnemingsnotas.<br />
Doen verslag (teken en skryf) oor die groep se prosedures.<br />
Doen verslag (skryf, teken en lê voor) oor resultate wat verkry is.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Skryf en teken of gebruik prente wat ander vorms van gronderosie toon.<br />
Doen verslag oor gronderosie in jou area (bv. velde, parke, sportgronde, ens.)<br />
Doen verslag as 'n TV-verslaggewer oor die negatiewe impak van gronderosie in<br />
jou area.<br />
Doen as 'n omgewingskundige moontlike oplossings aan die hand om die<br />
probleme hok te slaan wat tot gronderosie in jou area bydra.<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
Gronderosie beskrywe?<br />
Die faktore wat gronderosie veroorsaak, identifiseer (noem en beskrywe)?<br />
- 52 -
METODOLOGIE Bespreking, navorsing en ondersoek<br />
HULPBRONNE Navorsing, grond en water, meetapparaat, waaier of haardroër, houers vir vloeistowwe<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe van grond<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Lewe en Lewendes – plante het grond nodig, plantegroei verminder gro<br />
Wiskunde – meting<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, impak van menslike a<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □ Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
ASSESSERING □<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken □<br />
□<br />
□<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele □<br />
□<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 38 HERSIENING / UITGEBREIDE LEER<br />
Skryf gedigte oor die maan.<br />
Aardverwarming: Versamel koerantartikels oor aardverwarming en<br />
klimaatverandering. Gebruik die inligting en doen 'Nuusaanbiedings'<br />
(nabootsings van TV-nuusberigte).<br />
Vors na en lê 'n verslag voor oor "Groen Uitvindings".<br />
Vors na en lê 'n verslag voor oor "Groen Pogings" tuis, in jou gemeenskap en jou<br />
skool.<br />
Wat beteken dit om "Die Stad Groen te Maak", en wat sou jou skool kon doen in<br />
die poging om "Die Buurt Groen te Maak"?<br />
WEEK 39 HERSIENING / UITGEBREIDE LEER<br />
Watersiklus: maak 'n plakkaat met aantekeninge en etikette oor die watersiklus.<br />
Maak 'n model van 'n watersiklus in 'n bottel (met gebruikmaking van grond,<br />
water en 'n plant) en teken jou waarnemings aan.<br />
Gronderosie: Ondersoek, skryf en teken oor boerdery en gronderosie, ens.<br />
Gronderosie: Skryf 'n verslag oor gronderosie by jou skool.<br />
- 53 -
WEEK 40 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 6 -<br />
Die onderwyser kan die vrae as deel van 'n assesseringstaak gebruik<br />
LU 2 AS 1 Vra woordeskat en spel van woorde<br />
LU 2 AS 1 Gee leerders 'n diagram van die fases van die maan. Vra die leerders om die diagram te<br />
beskrywe.<br />
LU 2 AS 2 Skryf en teken oor die fases van die maan.<br />
LU 2 AS 2 Verskaf grafieke vir interpretasie oor klimate en streke.<br />
LU 2 AS 1 Vra leerders om erosie met verwysing na wind en water te beskrywe.<br />
LU 2 AS 1 Lys die mense- en dierefaktore wat gronderosie veroorsaak (bv. landbou, mynaktiwiteite,<br />
konstruksiewerk ens.<br />
LU 2 AS 3 Beskrywe die uitwerking van wind en water op sekere landvorms.<br />
LU 3 AS 1 Beskrywe die rol van die maan in landboufeeste.<br />
LU 3 AS 2 Skryf sinne oor die impak van klimaatverandering op enige plant of dier (bv. ysbeer, ens.).<br />
- 54 -
DEEL DRIE: BYLAE<br />
GIDS TOT WETENSKAPLIKE ONDERSOEK: GRAAD 5<br />
'n Gids tot ondersoeke vir onderwysers en hul leerders<br />
Identifiseer 'n aspek van 'n natuurverskynsel (plante, diere, die weer, klippe, brand, elektrisiteit<br />
ens.) wat jy wil ondersoek. Wanneer jy iets ondersoek, vind jy meer daaromtrent uit deur iets waar<br />
te neem of te meet wat van nature voorkom (deur bv. die daaglikse natuurlike veranderings in die<br />
weer waar te neem en te meet). Jy kan ook ondersoek instel na wat gebeur wanneer jy iets doen<br />
om 'n natuurverskynsel te beïnvloed (bv. deur sout of suiker by water te voeg om te sien of dit die<br />
temperatuur van kokende water beïnvloed). Jy kan ook ondersoek instel oor hoe om iets te maak<br />
wat met 'n natuurverskynsel verband hou (bv. hoe om jou huis in warm weer koeler te maak).<br />
Jy kan die volgende formaat gebruik om jou deur 'n ondersoek te lei.<br />
LU 1 AS1 : BEPLAN 'N ONDERSOEK<br />
NB: Hierdie deel word as 'n klas gedoen, met 'n onderwyser en leerders<br />
A. Wat weet ons reeds?<br />
1. Kies 'n onderwerp / natuurverskynsel om te ondersoek.<br />
2. Maak 'n breinkaart van alles wat jy van die onderwerp / natuurverskynsel weet.<br />
B. Wat wil ons nog meer uitvind?<br />
1. Onderwyser help leerders om vrae te stel oor wat hulle nog meer oor die onderwerp wil<br />
weet. Onderwyser skryf al die vrae op die bord.<br />
2. Onderwyser en leerders besluit watter van die vrae dit moontlik is om in 'n<br />
klaskamersituasie te ondersoek, en watter nie (sou in boeke nagevors kon word).<br />
3. Onderwyser en leerders identifiseer een spesifieke vraag om te ondersoek.<br />
4. Onderwyser en leerders bespreek die volgende:<br />
• Apparaat / materiale benodig<br />
• Wat gaan die leerders waarneem of meet of versamel?<br />
• Hoeveel keer gaan hulle waarnemings maak of metings neem?<br />
• Watter meetinstrumente word benodig?<br />
• Waar gaan jy jou waarnemings aanteken? (in watter formaat)<br />
• Veiligheidsmaatreëls.<br />
LU 1 AS1 : PLAN<br />
NB: die volgende deel word deur leerders gedoen<br />
Wat wil ons uitvind?<br />
1. Onderwerp / natuurverskynsel om te ondersoek (skryf).<br />
2. Jou ondersoekvraag (skryf)<br />
3. Vorm 'n hipotese oor jou ondersoekvraag (Skryf: Ek dink die volgende gaan gebeur...<br />
want....<br />
LU 1 AS2 : VOER DIE ONDERSOEK UIT EN VERSAMEL DATA<br />
C. Wat moet ons doen om uit te vind?<br />
1. Skryf al die stappe neer wat jy moet doen om die ondersoek uit te voer.<br />
2. Gebruik die apparaat om 'n geskikte prosedure uit te voer (verken die materiale, maak 'n<br />
reeks waarnemings of metings ens.).<br />
3. Teken jou waarnemings en metings op 'n geskikte manier aan (in 'n tabel, 'n tekening ens.).<br />
LU 1 AS3 : EVALUEER DATA EN KOMMUNIKEER BEVINDINGS<br />
D. Wat vertel die resultate ons?<br />
1. Doen verslag oor wat jy gedoen het.<br />
2. Verduidelik wat jy geleer het (skryf, teken, beantwoord vrae).<br />
3. Besluit of die ondersoek jou oorspronklike vraag suksesvol beantwoord het of nie. (skryf)<br />
4. Besluit of jou hipotese gesteun was of nie. (skryf)<br />
5. Het jy nog ander vrae vir verdere ondersoeke? (skryf)<br />
6. Gee 'n alledaagse voorbeeld van iets wat jy uit hierdie ondersoek geleer het.
Assesseringsinstrument vir NW-ondersoeke<br />
String: ____________________ Onderwerp_____________<br />
ASSESSERINGSTAAK _______________________________<br />
Vorm van assessering: WETENSKAPLIKE ONDERSOEK vir Graad 5<br />
NS LU 1 AS 1 Plan<br />
Kommentaar:<br />
Kommentaar:<br />
Leerder kon vorige kennis<br />
kommunikeer<br />
Leerder was in staat om 'n aspek<br />
te identifiseer wat ondersoek kan<br />
word<br />
Leerder was in staat om van die<br />
apparaat te beskrywe wat benodig<br />
word<br />
1 punt elk = 3 punte<br />
LO1 AS2<br />
Voer uit<br />
LO1 AS3<br />
Evalueer<br />
Was self in staat om<br />
die korrekte stappe<br />
neer te skryf en hulle<br />
veilig en noukeurig uit<br />
te voer<br />
3 punte<br />
Was self in staat om<br />
noukeurige,<br />
gedetailleerde en<br />
akkurate metings en<br />
waarnemings te doen.<br />
6 punte<br />
Kon in detail oor hul<br />
prosedure verslag<br />
doen (skryf, teken en<br />
etiketteer)<br />
5 punte<br />
Kon sonder hulp van<br />
onderwyser in detail<br />
verduidelik wat geleer<br />
is, kon hierdie kennis<br />
na ander situasies<br />
herlei<br />
6 punte<br />
Was in staat om met<br />
hulp van die<br />
onderwyser die<br />
korrekte stappe neer te<br />
skryf en uit te voer<br />
2 punte<br />
Was in staat om met<br />
hulp van die<br />
onderwyser metings en<br />
waarnemings korrek te<br />
doen<br />
4 punte<br />
Kon met hulp van<br />
onderwyser korrek oor<br />
hul prosedure verslag<br />
doen (skryf, teken en<br />
etiketteer)<br />
3 punte<br />
Kon met hulp van<br />
onderwyser verduidelik<br />
wat geleer is<br />
4 punte<br />
Leerders het gesukkel<br />
om die korrekte stappe<br />
neer te skryf en uit te<br />
voer, selfs met hulp van<br />
die onderwyser<br />
1 punt<br />
Leerders het gesukkel<br />
om selfs met hulp van<br />
die onderwyser metings<br />
en waarnemings te<br />
doen<br />
2 punte<br />
Het gesukkel om oor<br />
hul prosedure verslag<br />
doen (praat, skryf,<br />
teken en etiketteer)<br />
1 punte<br />
Leerder het gesukkel<br />
om te verduidelik wat<br />
geleer is, het 'n paar<br />
wanopvattings gehad<br />
2 punte<br />
Leerder se gedrag was goed.<br />
Werk was fluks gedoen.<br />
Werk was netjies gedoen. Halwe punt elk = totaal 2 punte: ________<br />
Leerder het opgeruim..<br />
Totale punte 25: ______ Onderwyser: _______________ Datum: ___/___/2009<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie<br />
0<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie<br />
0<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie<br />
0<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie.<br />
0
DEEL VIER: WETENSKAPLIKE GELETTERDHEID<br />
Woordelys<br />
A<br />
Aangepas: plante en diere wat verander het om by die huidige omstandighede te pas.<br />
Aardgas: 'n fossielbrandstof wat in sedimentêre gesteentes uit die oorblyfsels van oerseediere en -<br />
plante gevorm is, en saam met ru-olie aangetref word.<br />
Aardjaar: die tydperk wat dit die aarde neem om een omwenteling rondom die son te voltooi.<br />
(365¼ dae)<br />
Aardmateriale: lug, water, gesteentes en grond<br />
Aardverwarming: wêreldwye temperatuurtoenames weens vasgevangde sonligenergie, veroorsaak<br />
deur 'kweekhuisgasse'. Sommige gevolge van aardverwarming is: smelt van poolysbedekking,<br />
styging in die seevlak, en klimaatsverandering.<br />
Afloop: reënwater wat nie in die grond wegsak nie.<br />
Afsetting: wanneer gronddeeltjies weggewaai of weggespoel, en elders afgeset word.<br />
As: die denkbeeldige as waar die aarde om draai.<br />
Asemhaling: die handeling waardeur lug ingeneem word wat ryk aan suurstof is, en lug uitgeblaas<br />
word wat ryk aan koolstofdioksied is<br />
Atmosfeer: (lug) mengsel van gasse rondom 'n planeet.<br />
B<br />
Bestuiwing: wanneer stuifmeel vanaf die manlike deel van 'n plant (die meeldraad) na die vroulike<br />
deel (die stamper) oorgedra word.<br />
Bevrugting: die saamvoeg van manlike en vroulike seksselle om 'n nuwe individu te vorm.<br />
Beweging van hitte-energie: Energie beweeg altyd vanaf 'n warmer plek of voorwerp na 'n koeler<br />
plek of voorwerp.<br />
Bindweefsel: die weefsel wat bene in 'n gewrig aanmekaar hou.<br />
Biodiversiteit: "bio" beteken "lewe"; "diversiteit" beteken 'n verskeidenheid – d.w.s. baie<br />
verskillende soorte lewende organismes (plante en diere).<br />
Brandstowwe: bronne van energie (ons moet hulle gewoonlik verbrand om hitte-energie te<br />
produseer).<br />
Bron van energie: Sien energiebron.<br />
Buigbaar: iets wat in die vorm van 'n wors of 'n ring gerol en gebuig kan word.<br />
C<br />
D<br />
Diabetes: 'n ongesteldheid waar die liggaam nie in staat is om sy bloedglukosevlakke normaal te<br />
hou nie.<br />
Die maan: ons naaste buurman in die ruimte, wat om die aarde wentel.<br />
Distillering: 'n proses waar 'n vloeistof verhit word om wasem te produseer. Die wasem word dan<br />
gekondenseer deur dit af te koel sodat dit 'n suiwer vloeistof vorm.<br />
E<br />
Eienskappe van grond: grootte van deeltjies, kleur, tekstuur, reuk en buigsaamheid.<br />
Eienskappe: hoe iets lyk, voel, en wat dit doen, bv. buigsaamheid, hardheid, tekstuur, kleur,<br />
oplosbaarheid, ens.<br />
Eiers: die vroulike seksselle van diere.<br />
Ekostelsel: 'n ekostelsel sluit die lewende en nie-lewende dinge in 'n gebied, en hul interaksie met<br />
mekaar in;'n gemeenskap van plante, diere en mikroörganismes wat saam in 'n omgewing woon.<br />
Elektrisiteit: is 'n sekondêre energiebron (dit word uit 'n ander bron soos steenkool geproduseer)<br />
en word as 'n bron vir elektriese toestelle gebruik.<br />
Energie: energie is nodig om alles te laat werk of beweeg of lewe.<br />
Energiebronne: 'n bron wat 'n vorm van energie opberg of verskaf (bv. battery, vallende water).<br />
Sommige bronne bestaan uit opgebergde chemiese of meganiese energie, bv. elektriese sel,<br />
uitgerekte rekkie, hout, steenkool, water, olie ens. Sommige energiebronne is reeds aan die<br />
- i -
eweeg, en hul beweging word as 'n energiebron gebruik, bv. vallende water, bewegende golwe,<br />
wind (bewegende lug) ens.<br />
Energie-omskakeling: wanneer energie van een vorm na 'n ander verander word, bv. in 'n<br />
gloeilamp word elektriese energie na ligenergie verander.<br />
Energie-oordrag: wanneer energie van een deel van 'n stelsel na 'n ander beweeg.<br />
Energie-oordragstelsels: 'n stelsel word uit twee of meer dele saamgestel wat energie van een plek<br />
na 'n ander verplaas (beweeg), bv. 'n voedselketting, 'n elektriese stroombaan, 'n ekostelsel, ens.<br />
Energieverlies: dit gebeur wanneer materie energie vrystel omdat die omgewing koeler is.<br />
Energiewins: dit gebeur wanneer materie energie absorbeer omdat die omgewing warmer is.<br />
Erdeware: materiale wat van gebakte klei gemaak is, bv. porseleinkoppies, blompotte, teëls. Hulle<br />
is onbuigbaar, kan versplinter, maak 'n klinkgeluid, is duursaam en waterdig.<br />
Erosie: grond of gesteentes wat oor 'n lang tydperk weens wind, water ens. wegslyt.<br />
F<br />
Faktore wat oplosbaarheid beïnvloed: prosesse of aksies wat 'n oplosbare stof vinniger of stadiger<br />
in 'n vloeistof laat oplos, soos: hoeveel daar geroer word; temperatuur van vloeistof; grootte van<br />
deeltjies van die vaste stof; hoeveelheid van die vaste stof vergeleke met die vloeistof.<br />
<strong>Fase</strong>s van die Maan: soos van die aarde af waargeneem, verander die voorkoms van die Maan in<br />
'n siklus oor 'n sekere tydperk, d.w.s. volmaan, nuwemaan, halfmaan en kwartmaan.<br />
<strong>Fase</strong>s van materie: vaste stowwe, vloeistowwe en gasse. Verhitting verander die fase vanaf vaste<br />
stof tot vloeistof tot gas, en verkoeling (hitteverlies) draai die verandering van fase om.<br />
<strong>Fase</strong>veranderings: om van een toestand na 'n ander te verander (vaste stowwe, vloeistowwe,<br />
gasse).<br />
Fossielafdrukke: Voetspore van diere of afdrukke van blare ens. wat in modder gemaak is, wat<br />
sedertdien hard geword en gesteentes gevorm het.<br />
Fossielafgietsels: presiese driedimensionele kopieë van die dele van plante of diere wat<br />
gefossileer het. Hulle word deur navorsers gemaak.<br />
Fossielbrandstowwe: ru-olie, steenkool en aardgas (gevorm uit die gefossileerde oorblyfsels van<br />
oerplante en -diere).<br />
Fossiele: oorblyfsels van 'n dier of plant uit vroeëre tye wat in gesteentes bewaar gebly het.<br />
Fossilering: die proses waardeur fossiele gevorm word. Die organiese chemikalieë in 'n dooie<br />
diere- of planteliggaam word deur anorganiese chemikalieë vervang, wat die liggaam so hard soos<br />
klip laat word.<br />
Fotosintese: die proses waardeur groen plante sonlig, koolstofdioksied n water gebruik om<br />
voedingstowwe te maak.<br />
G<br />
Gas: 'n fase van materie wat uit deeltjies bestaan wat vinnig beweeg en baie ver van mekaar<br />
is;gas het geen bepaalde vorm nie.<br />
Geabsorbeerde energie: wanneer energie verkry / geabsorbeer word of tot 'n voorwerp of<br />
materiaal bygevoeg word.<br />
Gebalanseerde dieet: wanneer voedsels wat die belangrike voedingstowwe bevat, in die korrekte<br />
hoeveelhede geëet word om gesondheid te verseker.<br />
Gevaarlik: materiale of stowwe wat nadelig vir die gesondheid kan wees en die omgewing kan<br />
beskadig.<br />
Gewasse: plante wat op 'n groot skaal vir voedsel of ander gebruike gekweek word.<br />
Gewrigte: die plek in 'n skelet waar twee bene bymekaarkom. Gewrigte maak beweging moontlik.<br />
Glas: 'n materiaal wat gemaak word deur sand te smelt wat met kalkklip en natrium karbonaat<br />
gemeng is. Eienskappe van glas: onbuigbaar, kan versplinter, maak 'n klinkgeluid, is duursaam en<br />
waterdig, brokkelrig en deurskynend.<br />
Grade Celsius (ºC ): die eenheid vir die meet van hitte-energie.<br />
Grond: die los boonste laag van die aarde bestaan uit 'n mengsel van verskillende grootte<br />
gesteentes / klippe en gronddeeltjies, en ontbonde organiese materie.<br />
H<br />
Habitat: 'n spesifieke plek binne 'n ekostelsel waar plante en diere leef en voortplant.<br />
Hardheid: vermoë om fisiese slytasie te weerstaan.<br />
- ii -
Hidrosfeer: (water en waterdamp); daardie deel van die aarde wat uit water bestaan.<br />
Hittegeleiding: die manier waarop 'n materiaal toelaat dat hitte daardeur beweeg.<br />
Hitte-insulasie: die manier waarop 'n materiaal verhoed dat hitte-energie daardeur beweeg.<br />
I<br />
Infiltrasie: beweging van water in die grond of in poreuse gesteentes in.<br />
Inheems: tuisgekweek, met oorsprong in, inlands, natuurlike groei.<br />
Inheemse kennis: kennis vanuit ons eie land.<br />
Interafhanklikheid: lewende organismes wat vir oorlewing van mekaar afhang. Hulle verskaf vir<br />
mekaar voedsel, skuiling ens.<br />
J<br />
K<br />
Katastrofiese gebeurtenisse: gebeurtenisse wat grootskaalse skade of dood veroorsaak (bv.<br />
oorstromings).<br />
Kategoriseer: om dinge saam te groeper wat dieselfde sigbare hoedanighede of eienskappe het.<br />
Kernenergie: 'n vorm van energie wat deur radioaktiewe materiale, bv. uraan en plutonium<br />
vrygestel word.<br />
Kilojoule (kJ): die eenheid om energie te meet is die Joule (J). 'n Kilojoule is 1000 Joule.<br />
Kinetiese energie (bewegingsenergie): die energie in bewegende voorwerpe of<br />
deeltjies;energiebronne wat beweeg, bv. elektrisiteit, vallende water, wind.<br />
Klank: is 'n vorm van energie wat deur 'n voorwerp geproduseer word wat vibreer. Klank kan slegs<br />
deur 'n medium (vaste stof, vloeistof, gas) beweeg. Klank kan nie deur 'n lugleegte (d.w.s. geen<br />
lug) beweeg nie;klank beweeg weg van die bronne (d.w.s. radio, hande wat klap, 'n geskree,<br />
ens.);klank word dowwer soos dit weg van die bron af beweeg.<br />
Klanksterkte: hoe hard of sag 'n geluid is. Die geluidsterkte hang af van die hoeveelheid energie<br />
wat gebruik word om die geluid te genereer.<br />
Klasse materiale – vesels, glas, erdeware, polimere (plastiekware), papier, hout, metale.<br />
Klassifiseer: Die rangskikking van voorwerpe of lewende organismes in verwante groepe volgens<br />
hul ooreenkomste.<br />
Klei: baie klein (fyn) klipdeeltjies (soms rooierig, oranje-bruin of wit van kleur). Klei behou water en<br />
is klewerig wanneer dit nat is.<br />
Kleigrond: Grond waarin daar 'n hoë verhouding van kleideeltjies is.<br />
Klimaat: weerstoestande wat oor 'n lang tydperk in 'n sekere streek waargeneem en gemeet word.<br />
Klimaatverandering: Langtermynveranderings in die weer van die aarde se klimaatstreke.<br />
Klipdeeltjies: baie klein stukkies klip.<br />
Kokende water: water wat verhit is totdat dit genoeg energie het om in gas te verander.<br />
Kondensasie: wanneer waterdamp ('n gas) afkoel en in 'n vloeistof verander.<br />
Kondenseer: wanneer 'n gas afkoel (hitte verloor) en in 'n vloeistof verander.<br />
Kookpunt: die temperatuur waar ’n vloeistof in ’n gas verander.<br />
Koolhidrate: voedsels wat as 'n vername energiebron in menslike diëte dien. Suikers, stysels en<br />
sellulose is almal koolhidrate.<br />
Kristallisering: 'n proses om kristalle te vorm deur 'n versadigde oplossing te verhit sodat die<br />
oplosmiddel verdamp.<br />
Kweekhuiseffek: 'n verskynsel waar kweekhuisgasse sonligenergie in die atmosfeer vasvang.<br />
Kweekhuisgasse: gasse (soos koolstofdioksied, metaan en ander gasse) wat energie van die son<br />
absorbeer en in die aarde se atmosfeer vashou, en die moontlike oorsaak van aardverwarming is.<br />
L<br />
Landvorms: natuurlike fisiese eienskappe van die aardoppervlak, bv. berge, riviere, valleie, ens.<br />
Leemgrond: grond van 'n hoë gehalte wat uit 'n mengsel van sand-, slik- en kleigronddeeltjies<br />
bestaan, asook humus (ontbindende plant en dieremateriaal).<br />
Lengte van dag: die aantal daglig-ure vanaf sonsopkoms tot sonsondergang.<br />
Lengte van nag: die aantal ure vanaf sonsondergang tot sonsopkoms.<br />
Lewensprosesse: die prosesse wat alle lewende dinge uitvoer: beweging, voortplanting,<br />
gevoeligheid, groei, ontlasting, asemhaling, voeding.<br />
- iii -
Litosfeer: (gesteentes en grond) soliede laag van die aarde wat die aardkors vorm.<br />
M<br />
Magnetisme: die manier waarop 'n materiaal na 'n magneet aangetrek word of nie.<br />
Materiale: vaste stowe word in groepe opgedeel, bv. metale, erdeware en polimere ens.;vaste<br />
stowwe wat nuttig is om dinge mee te maak.<br />
Materie: enigiets wat massa het en ruimte beslaan; alles op aarde en in die heelal is van materie<br />
gemaak. Materie is van atome gemaak.<br />
Meeldraad: die manlike deel (voortplantingsorgane) van 'n blom bestaan uit die helmknop en<br />
helmdraad.<br />
Meganiese stelsels: stelsels wat twee of meer bewegende dele het, bv. die bewegende dele van 'n<br />
enjin.<br />
Mengsels: twee of meer stowwe wat gemeng is en weer geskei kan word.<br />
Metale: materiale wat elektrisiteit en hitte gelei, bv. koper, tin. silwer, goud, lood, ens.; blink, hard,<br />
smeebaar, suiwer stowwe soos yster, koper, goud en silwer. Metale word in voorwerpe soos<br />
spykers, pype, metaalskerpmaker, metaallineaal gemaak.<br />
Metamorfies: gesteentes wat 'n verandering in fisiese vorm, voorkoms of aard ondergaan het.<br />
MIV/VIGS-pasiënte: mense wat met die Menslike Immuniteitsgebrekkige Virus (MIV), wat die<br />
immuunstelsel afbreek, besmet is.<br />
N<br />
Natuurlike vesels: lang, slap, sterk stringe wat van plante of diere afkomstig is, bv. in hout en<br />
papier, katoen, wol, linne ens.<br />
Natuurrampe: Gebeurtenisse soos oorstromings, aardbewings, vulkane, erge droogtes ens.).<br />
Neerslag: wanneer water uit die atmosfeer na die aarde se oppervlak val, soos reën, sneeu,<br />
ysreën, hael en dou.<br />
Nuwemaan: hierdie maanfase kom voor wanneer die maan nie deur direkte sonlig verlig is nie, en<br />
nie vir die blote oog sigbaar is nie. Die nuwemaan dui gewoonlik die begin van 'n nuwe maansiklus<br />
aan.<br />
O<br />
Om die weer te meet: 'n termometer meet die temperatuur; 'n windmeter meet die windsnelheid en<br />
rigting; 'n reënmeter meet reënval.<br />
Om te smelt is 'n verandering in toestand van 'n vaste stof na 'n vloeistof, gewoonlik deur hitteenergie<br />
veroorsaak.<br />
Omgewing: die lewende en nie-lewende milieu wat alle lewende dinge beïnvloed.<br />
Omwenteling: die beweging van 'n planeet in 'n wentelbaan soos dit rondom die son beweeg. Die<br />
beweging van 'n maan in 'n wentelbaan soos dit rondom 'n planeet beweeg.<br />
Ongewerweldes: (insekte, wurms, slakke, skaaldiere, spinnekoppe, duisendpote); die meeste het<br />
'n eksterne skelet (eksoskelet).<br />
Onoplosbare stowwe: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare of sanddeeltjies in<br />
water).<br />
Ontbinder: 'n organisme wat die dooie oorblyfsels van plante en liggame van diere afbreek.<br />
Ontkieming: sade ontkiem wanneer hulle begin groei en hul eerste wortel en loot ontwikkel.<br />
Ontlasting: die verwydering van afvalprodukte van metabolisme (sweet en urine) deur 'n lewende<br />
organisme.<br />
Opgeloste stof: 'n vaste stof wat in 'n vloeistof oplos en 'n oplossing vorm.<br />
Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof meng en lyk asof dit in die vloeistof verdwyn, en dus<br />
nie gesien kan word nie.<br />
Oplosbaar: stowwe wat in 'n vloeistof kan oplos is oplosbaar (bv. suiker).<br />
Oplosbaarheid: die vermoë van 'n stof om op te los.<br />
Oplosbare stowwe: stowwe wat oplos (lyk asof dit verdwyn) wanneer dit met 'n vloeistof gemeng<br />
word (bv. suiker in water gemeng).<br />
Oplosmiddel: die vloeistof waarin 'n vaste stof oplos.<br />
Oplossing: 'n spesiale mengsel waarin 'n vaste stof, vloeistof of gas in 'n vloeistof, bv. soutwater<br />
oplos.<br />
Opvanggebied: natuurlike areas waar reënwater opdam, soos vleie, mere, ens.<br />
- iv -
Organismes: enige lewende dinge, bv. diere en plante.<br />
P<br />
Paraffien: energiebron in 'n huishouding: vloeibare brandstof wat gebruik word om kos gaar te<br />
maak. Wanneer paraffien per ongeluk aan die brand slaan, is die vlamme baie warm en moeilik<br />
om te beheer.<br />
Paring: wanneer die manlike en vroulike diere van dieselfde spesie bymekaar kom sodat die<br />
manlike een spermselle in die vroulike een se liggaam kan deponeer om haar eiers te bevrug.<br />
Penis en testikels: manlike geslagsorgane in diere.<br />
Planete: voorwerpe in die ruimte wat in 'n wentelbaan rondom 'n ster beweeg.<br />
Polimere (plastiekstowwe en natuurlike vesels): 'n reusagtige langkettingmolekule wat uit 'n groot<br />
aantal kleiner molekules bestaan wat saamgekoppel is, bv. plastiekstowwe, gomlastiek,<br />
plastiekvesels, poliëster ens. Polimere is buigbare, sterk isoleerders van hitte en elektrisiteit,<br />
duursaam, brand wanneer aangesteek. Sommige plastiekstowwe is deurskynend en ander is<br />
ondeursigtig (kan nie deur hulle sien nie).<br />
Potensiële energie (opgebergde energie): energie in 'n opgebergde vorm wat werk kan doen<br />
wanneer dit losgelaat word, bv. 'n battery. sel, gomlastiekband, chemikalieë, brandstof ens.<br />
Primêre verbruikers (planteters): diere wat slegs plante eet.<br />
Produsent: 'n organisme (bv. 'n plant), aan die begin van 'n voedselketting, wat nie nodig het om<br />
te eet nie, maar sy eie voedsel maak.<br />
Proteïene: voedsels wat gebruik word om die liggaam op te bou. Vleis, vis, eiers, bone en neute<br />
bevat proteïene.<br />
Q<br />
R<br />
Reënval: die hoeveelheid reën wat op 'n bepaalde tydstip in 'n gebied val.<br />
Relatiewe beweging: bv. die beweging van die aarde in verhouding tot die son – wentel om die<br />
son; die beweging van die maan in verhouding tot die aarde – wentel om die aarde, ens.<br />
Relatiewe posisie: posisie van die son, maan en aarde in verhouding tot mekaar in die heelal, bv.<br />
die son is in die middel van die sonnestelsel, en die planete is in wentelbane op vasgestelde<br />
afstande rondom die son. Mane wentel rondom planete, wat saam rondom die son wentel.<br />
Roes: 'n chemiese reaksie tussen yster (waar dit ookal is) en suurstof uit die lug.<br />
Rotasie: die draai van planete of mane om hul eie asse.<br />
Ru-olie: 'n fossielbrandstof wat in sedimentêre gesteentes uit die oorblyfsels van oerseediere<br />
gevorm is.<br />
S<br />
Saadknoppe: bevat die vroulike seksselle van 'n blomplant.<br />
Saadverspreiding: om saad in verskillende rigtings te versprei.<br />
Sand: groter, lig gekleurde korreltjies (klipdeeltjies), soos woestynsand en seesand.<br />
Sanderige grond: grond wat 'n hoë verhouding van sandkorrels bevat.<br />
Satelliet: enige voorwerp in die ruimte wat om 'n ander voorwerp wentel.<br />
Sedimentêre gesteentes: gesteentes wat gevorm word uit materiaal wat as lae sediment in water<br />
neergelê word.<br />
Seisoene: 'n periode van die jaar wat deur 'n duidelike klimaat gedefinieer word, (bv. winter, lente).<br />
Sekondêre verbruikers (alles-eters en vleiseters): tweedevlakverbruikers – diere wat sowel plante<br />
as diere, of slegs ander diere eet.<br />
Seksuele voortplanting: voortplanting waar daar twee ouers betrokke is. By seksuele voortplanting<br />
vind bevrugting plaas. By plante word sade na bevrugting geproduseer.<br />
Senings: die weefsel wat 'n spier aan 'n been heg.<br />
Skakelaars: die komponente in 'n elektriese stroombaan wat die stroombaan hetsy oopmaak<br />
(onderbreek) of toemaak (voltooi).<br />
Skeiding: 'n proses waardeur vaste stowwe geskei word.<br />
Skelet (menslik) – dele: skedel, kakebeen, ruggraat (werwels). ribbekas, voorbeen of arm<br />
(humerus, radius en ulna), agterbeen of bene (femur, tibia, fibula), skouer (skouerblad,<br />
sleutelbeen) en heupgordel, voete en hande.<br />
- v -
Slik: baie klein poeieragtige klipdeeltjies wat in grond aangetref word.<br />
Slikgrond: Grond wat 'n hoë verhouding slikdeeltjies bevat.<br />
Smeltende ys: ys smelt wanneer dit genoeg energie verkry om in 'n vloeistof te verander.<br />
Smeltpunt: die temperatuur waar ’n vaste stof in ’n vloeistof verander.<br />
Soepelheid: die vermoë om te buig of van vorm te verander sonder om te breek.<br />
Solidifisering: wanneer 'n stof, soos water, solied word.<br />
Son: die ster in die middel van ons sonnestelsel.<br />
Sonnestelsel: 'n ster, tesame met die planete, mane, asteroïede, komete en stof wat daaromheen<br />
wentel.<br />
Sonverhitting: gebruik van energie vanaf die son om water te verhit.<br />
Sosiale patrone: alleenlopende diere, pare, troppe, kuddes, kolonies.<br />
Spermselle: die manlike seksselle van diere.<br />
Spesies: organismes met dieselfde sigbare eienskappe wat slegs met hul eie soort kan voortplant.<br />
Spiere: liggaamsweefsel wat saamtrek om beweging te veroorsaak;tipes spiere, bv. biseps,<br />
triseps.<br />
Spysvertering: die proses waardeur voedsel in eenvoudige chemiese samestellings opgebreek<br />
word.<br />
Spysverteringstelsel: die organe wat help met die proses om voedsel te verteer; dit bestaan uit die<br />
mond, speekselkliere, slukderm, maag, lewer, pankreas, dunderm, en dikderm.<br />
Steenkool: 'n fossielbrandstof in die vorm van sedimentêre gesteentes van die oorblyfsels van<br />
oerplante.<br />
Stelsel: 'n stelsel word gemaak uit twee of meer dele wat saam werk. In 'n stelsel word energie van<br />
een deel van die stelsel na 'n ander oorgedra.<br />
Sterre: gasvormige massas in die ruimte wat energie genereer.<br />
Sterrebeeld: patrone van sterre soos dit vanaf die aarde gesien word. Die patrone bly op een plek,<br />
maar soos die aarde beweeg verskuif hulle in die lug.<br />
Sterrestelsel: 'n versameling sterre, planete, gas en ruimtestof.<br />
Stol: wanneer 'n vloeistof afkoel (hitte verloor) en in 'n vaste stof verander.<br />
Stollingsgesteente: gesteente wat deur intense hitte en die stolling van vulkaniese magma gevorm<br />
word.<br />
Stowwe: tipes materie wat in die natuur kan bestaan of wat gemaak kan word.<br />
Strata: die lae wat in sedimentêre gesteentes gesien kan word.<br />
Stroombaan: die sirkelvormige baan waarlangs elektrisiteit vanaf die bron na die toestel en terug<br />
na die bron vloei. Die elektrisiteit sal nie vloei as die baan nie heel is nie.<br />
Stuifmeel: bevat die manlike seksselle van 'n blomplant.<br />
T<br />
Teel: om voort te plant.<br />
Tegnologie: dinge wat mense gemaak het om hulle te help om dinge te doen en probleme op te<br />
los.<br />
Tekstuur: hoedat 'n materiaal voel wanneer jy daaraan raak of dit tussen jou vingers vryf.<br />
Temperatuur: 'n numeriese maat van hitte of koue in grade Celsius (°C).<br />
Termiese energie: hitte-energie.<br />
Termometer: 'n instrument wat gebruik word om temperatuur te meet.<br />
Tersiêre verbruikers: bv. mens, krokodil, ens.; derdevlakverbruikers.<br />
Toonhoogte: hoë of lae klanke. Note het 'n hoë toonhoogte (hoë klank) of 'n lae toonhoogte (lae<br />
klank). Die toonhoogte hang af van die materiaal of lug wat in 'n voorwerp of musiekinstrument<br />
vibreer;hoe vinniger die vibrasies, hoe hoër die toonhoogte.<br />
Tydelike verandering: verandering in 'n stof wat nie permanent is nie – dit kan weer tot die<br />
oorspronklike vorm terug verander word.<br />
U<br />
V<br />
Vaste stof: materie met 'n vaste vorm, beslaan ruimte; kan nie afgegiet word nie, deeltjies baie na<br />
aan mekaar.<br />
- vi -
Vegetatiewe voortplanting: voortplanting in plante sonder sade. 'n Tipe aseksuele voortplanting in<br />
plante. Die ouerplant kan 'n nuwe plant uit 'n deel van sy steel, wortel of blaar maak.<br />
Verbranding: die verbrandingsproses waarby suurstof, 'n brandstof en hitte betrokke is.<br />
Verbruiker (planteters, vleiseters en alles-eters): 'n organisme wat van ander organismes in 'n<br />
voedselketting leef.<br />
Verdamp: Wanneer 'n vloeistof verhit word en in 'n gas verander.<br />
Verdamping: die proses waardeur 'n vloeistof (bv. water) in 'n gas (waterdamp) verander.<br />
Verhittingsdrade: spesiale drade wat warm word wanneer 'n elektriese stroom daardeur beweeg,<br />
bv. soos in ysters, verwarmers, waterverwarmers, ketels.<br />
Versteen: om van los sediment na soliede rots te verander.<br />
Verweerde gesteentes: gesteentes wat deur blootstelling aan die weer beskadig is.<br />
Verwering: fisiese, chemiese of biologiese opbreek van klippe in kleiner deeltjies;die opbreek van<br />
gesteentes in kleiner deeltjies deur wind, water, hitte en koue.<br />
Vette en olies: voedsels (olyfolie, botter, vet) wat as 'n bron van energie dien en dele van die<br />
liggaam soos die senustelsel in stand hou.<br />
Vibrasies: vinnige bewegings deur 'n voorwerp gemaak (voel bv. die vibrasies wat van 'n<br />
luidspreker kom).<br />
Vitamiene en minerale: spesiale voedingstowwe wat in klein hoeveelhede nodig is vir normale<br />
groei en aktiwiteit in die liggaam.<br />
Vleiseters: diere wat ander diere eet.<br />
Vloeistof: 'n fase van materie;deeltjies in 'n vloeistof beweeg ten opsigte van mekaar, kan afgegiet<br />
word, neem die vorm van die houer aan, beslaan ruimte, deeltjies raak, maar is verder van mekaar<br />
as by vaste stowwe.<br />
Voedingstowwe: stowwe in ons kos wat voeding voorsien: koolhidrate, proteïene, vitamiene en<br />
minerale, vette en olies.<br />
Voedselketting: 'n voedselketting toon aan wie vir wie in 'n ekostelsel eet;die vloei van energie in<br />
die natuur deur lewende organismes. 'n Reeks organismes waardeur energie in 'n ekostelsel<br />
deurgegee word.<br />
Voedselpiramiede: 'n piramiedevormige diagram wat as gids na die vernaamste voedselgroepe<br />
dien, en na die aanbevole hoeveelhede wat vir 'n gebalanseerde dieet geëet moet word.<br />
Volhoubaarheid: om natuurlike hulpbronne te benut sonder om die ekologiese balans te vernietig.<br />
Volmaan: 'n fase van die maan waar die volle gesig sigbaar is (wanneer die maan rond lyk),dit kom<br />
ongeveer halfpad deur die maansiklus voor.<br />
Vorms van energie: bv. hitte, lig, klank, beweging, elektrisiteit.<br />
Vrugbeginsel en uterus en vagina: vroulike geslagsorgane in diere.<br />
Vrugblaar: vroulike deel van 'n blom – bestaan uit die stamper, stampersteel en vrugbeginsel.<br />
Vrugblaar: vroulike deel van 'n blom – bestaan uit die stamper, stampersteel en vrugbeginsel.<br />
W<br />
Waarskuwingstekens / gevaarsimbole: tekens wat gevaar- of risiko-areas aandui.<br />
Waterhulpbronne: bronne van water wat nuttig of potensieel nuttig vir mense is.<br />
Watersiklus: die natuurlike herbenutting van water tussen die land, watermassas en die atmosfeer;<br />
prosesse waarvolgens die aarde se water deur die omgewing sirkuleer.<br />
Weer: temperatuur, wind, sonlig en reën wat op 'n daaglikse basis gemeet word;die toestand van<br />
die atmosfeer (temperatuur, wind, ens.) op 'n gegewe tydstip en plek.<br />
Weerspieëlde lig: lig-energie wat 'n voorwerp tref en dan in 'n ander rigting wegbons.<br />
Wentelbaan: die baan waarlangs 'n planeet rondom die son beweeg. Die baan waarlangs 'n maan<br />
rondom 'n planeet beweeg.<br />
Werweldiere: (visse, amfibieë, reptiele, voëls, soogdiere) het 'n interne skelet (endoskelet).<br />
Windkous / weerhaan: instrument om die windrigting aan te dui.<br />
X<br />
Y<br />
Z<br />
- vii -