Intermediêre Fase Onderwysershandleiding
Intermediêre Fase Onderwysershandleiding Intermediêre Fase Onderwysershandleiding
Graad 4 Intermediêre Fase Onderwysershandleiding Natuur- wetenskappe
- Page 2 and 3: Natuurwetenskappe Intermediêre Fas
- Page 4 and 5: DEEL EEN: INLIGTING NASIONALE BELEI
- Page 6 and 7: NATUURWETENSKAPPE: GRAAD 4 ONDERWYS
- Page 8 and 9: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 10 and 11: Skryf sinne om te beskrywe hoedat e
- Page 12 and 13: METODOLOGIE Gebruik van speelgoed a
- Page 14 and 15: OF Leerders kan verskillende speelg
- Page 16 and 17: AANTEKENINGE oor HOE LU 4.2 - 4.3 E
- Page 18 and 19: Hawermout 11 2 Ens. Trek 'n staafgr
- Page 20 and 21: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 22 and 23: Leerders maak 'n paar voorwerpe van
- Page 24 and 25: METODOLOGIE Demonstrasie; skryf, te
- Page 26 and 27: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 28 and 29: • Vrae oor hul ondersoek korrek b
- Page 30 and 31: WEEK 19 VOORSTELLE VIR KONSOLIDERIN
- Page 32 and 33: AANTEKENINGE oor HOE LU 4.2 - 4.3 B
- Page 34 and 35: METODOLOGIE Klasbespreking, leerder
- Page 36 and 37: WEEK 23 LEWENSPROSESSE WETENSKAP- L
- Page 38 and 39: Stap 2 Die onderwyser stel verskill
- Page 40 and 41: Stap 5 • Leerders praat oor hul w
- Page 42 and 43: METODOLOGIE HULPBRONNE INTEGRASIE A
- Page 44 and 45: ASSESSERING Onthou: Teken leerderpr
- Page 46 and 47: KWARTAAL 4: PLANEET AARDE EN VERDER
- Page 48 and 49: METODOLOGIE Praktiese werk met onde
- Page 50 and 51: WEEK 34 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 5
Graad<br />
4<br />
<strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong><br />
<strong>Onderwysershandleiding</strong><br />
Natuur-<br />
wetenskappe
Natuurwetenskappe <strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong><br />
Werkskedule en Onderwysersgids<br />
Die Werkskedule en Onderwysersgids vir die Natuurwetenskappe bied ondersteuning aan<br />
onderwysers by die implementering van die NKV. Hierdie is nie 'n beleidsdokument nie,<br />
maar 'n hulpbron vir onderwysers. Die Werkskedule en die Onderwysersgids volg<br />
dieselfde weekplan vir elke graad.<br />
Die Werkskedule<br />
• Hierdie is 'n breë raamwerk wat 'n keuse van inhoud (Leeruitkomste en Kernkennis<br />
en -konsepte) vir elke graad 4-6 bied.<br />
• Die Werkskedule stippel van week tot week die inhoud en die assesseringsfokus<br />
uit.<br />
• Dit werk vir al drie die Leeruitkomste van NW.<br />
• Dit dek al die Kernkennis en -konsepte in die vier stringe van die<br />
Natuurwetenskappe.<br />
Die Onderwysersgids<br />
• Die onderwysersgids sit die raamwerk uiteen wat week na week vir elke graad in<br />
die Werkskedule gegee word, en lig dit toe.<br />
• Dit bied 'n wye verskeidenheid lesse wat tot verskillende assesseringstake lei wat<br />
met die Leeruitkomste vir NW verband hou.<br />
• Dit gee verdere besonderhede van die konsepte wat onderrig, en die metodes wat<br />
gebruik moet word.<br />
• Dit gee ook besonderhede van die integrasiemoontlikhede tussen sowel die NWstringe<br />
as die verskillende Leerareas.<br />
Hoe om die Werkskedule en Onderwysersgids te Gebruik<br />
Ons beveel aan dat:<br />
• Onderwysers hierdie dokumente gebruik om steun vir hul eie planne te vind, en dit<br />
wat hulle nuttig vind, in te sluit.<br />
• Onderwysers die program by die tred van hul leerders aanpas.<br />
• Onderwysers dít uitkies wat geskik vir hul konteks is, en wat in hul klaskamer<br />
behartig kan word.<br />
• Onderwysers vooraf hul assesseringsprogram elke kwartaal na gelang van hul eie<br />
onderrigtred behoort aan te pas.<br />
• Onderwysers, waar dit ookal gepas is, inhoud behoort te integreer.<br />
• Onderwysers die Beleidsdokument van die Nasionale Kurrikulumverklaring behoort<br />
te raadpleeg as 'n verwysing na die leeruitkomste, assesseringstandaarde en<br />
voorgeskrewe inhoudkennis.<br />
BEDANKINGS<br />
Opregte dank aan die onderwysers en kurrikulumadviseurs wat die werkskedule vir die<br />
<strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong> ontwikkel het.<br />
Direktoraat Kurrikulum : AOO
INHOUD<br />
DEEL EEN: INLIGTING<br />
NASIONALE BELEIDSDOKUMENTE<br />
INLIGTING VIR ONDERWYSERS<br />
ALGEMENE INLIGTING<br />
ONDERWYSERSGIDS : GRAAD 4<br />
NATUURWETENSKAPPE<br />
DEEL TWEE: VOORSTELLE OM DIE WERKSKEDULE VIR NATUURWETENSKAPPE IN DIE<br />
KLASKAMER TE IMPLEMENTEER<br />
Graad 4 Assesseringsprogram<br />
Leeruitkomste en Assesseringstandaarde<br />
String 1: Energie en Verandering<br />
String 2: Materie en Materiale<br />
String 3: Lewe en Lewendes<br />
String 4: Planeet Aarde en Verder<br />
DEEL DRIE: BYLAE<br />
Graad 4 - Patroon vir wetenskaplike ondersoek<br />
DEEL VIER: WETENSKAPLIKE GELETTERDHEID<br />
Woordelys
DEEL EEN: INLIGTING<br />
NASIONALE BELEIDSDOKUMENTE<br />
Nasionale Kurrikulumverklaring Grade R-9 - BELEID<br />
Nasionale Kurrikulumverklaring Grade R-9 - Onderwysersgids<br />
Nasionale Beleid oor Assessering en Kwalifikasies vir skole in die AOO-band<br />
Nasionale Kurrikulumverklaring – AOO - Assesseringsriglyne<br />
INLIGTING VIR ONDERWYSERS:<br />
Wetenskaplike Geletterdheid: Onderwysers behoort voor elke week se lesse 'n begrip van<br />
hierdie konsepte te hê. Dit is belangrik om wetenskaplike konsepte en taalgebruik uit te<br />
bou.<br />
'Kortliks gedefinieerde konsepte' is die woorde en konsepte wat onderwysers gedurende<br />
die les gebruik. Onderwysers moet seker maak dat leerders die betekenis daarvan<br />
verstaan. Hierdie woorde moet egter nie in aangeleerde woordeskatwoorde ontaard sonder<br />
dat die konsepte verstaan word nie. Leerders moet toegelaat word om die konsepte en<br />
betekenisse te hersien.<br />
Voorstelle vir Implementering: Hierdie voorstelle behoort onderwysers te help oor HOE om<br />
hul eie aktiwiteite op te stel. Gebruik jou eie ervaring en kreatiwiteit in jou beplanning na<br />
gelang van jou eie skool se behoeftes. Bou ook maniere in om leerders met beperkinge te<br />
help. Maak voorsiening vir uitgebreide leer en diversiteit – sien beleidsdokumente. Waar<br />
van toepsssing, intergreer Geletterdheid en Syfervaardigheid reg deur die jaar terwyl<br />
onderrig, leer en assessering plaasvind.<br />
Hulpbronne: Gebruik hulpbronne wat in jou skool/gemeenskap beskikbaar is.<br />
Integrasie: Gee aandag aan integrasie, en maak skakels waar hulle natuurlikerwys in die<br />
kurrikulum voorkom. Integrasie is moontlik binne die kennisstringe van Natuurwetenskappe,<br />
en oor die verskillende Leerareas heen. Alhoewel die vier kennisstringe afsonderlik per<br />
kwartaal in die <strong>Intermediêre</strong> <strong>Fase</strong> uiteengesit word, kan jy steeds die stringe waar van<br />
toepassing integreer om te verseker dat Natuurwetenskappe nie in kompartemente<br />
onderrig word nie. Die skakels tussen die stringe kan in die aktiwiteite geïnkorporeer word.<br />
Assessering: Assesseer 'n leerder se prestasie met gebruikmaking van toepaslike<br />
assesseringsformate gelei deur die assesseringstandaarde. Informele assessering is deel<br />
van die moniteringsposes om leerders voor die formele assesseringstake te help. Gebruik<br />
verskillende toepaslike vorms van assessering oor die jaar heen versprei. Onthou om<br />
formele assesseringstake aan te teken. Voorbeelde van formele assesseringstake word<br />
gegee.<br />
ALGEMENE INLIGTING:<br />
Onderrig begin met wat die leerders reeds weet.<br />
Die kurrikulum vir Natuurwetenskappe bestaan uit 70% voorgeskrewe kurrikulum, soos in<br />
die Werkskedule bepaal, en vir 30% uit uitgebreide en plaaslike inhoud.<br />
Veiligheid in die Natuurwetenskappe-klaskamer en -laboratorium is belangrik. Leerders<br />
behoort voortdurend oor moontlike gevare en werksveiligheid gewaarsku te word.<br />
Noukeurigheid in Wetenskap behoort beklemtoon te word.<br />
Vir elke graad is daar voorbeelde van wetenskaplike ondersoeke. Dit kan as volledige<br />
aktiwiteite vir assesseringsdoeleinde gebruik word. Waar dit gepas is, kan die<br />
assesseringsinstrumente aangepas word.<br />
- 1 -
DEEL TWEE: VOORSTELLE VIR DIE IMPLEMENTERING VAN DIE WERKSKEDULE<br />
NATUURWETENSKAPPE<br />
INTERMEDIÊRE FASE: GRAAD 4<br />
HERSIENE ASSESSERINGSPROGRAM: Formele assesseringstake<br />
Kwartaal 1 Assesseringstaak 1: Week 10<br />
Kwartaal 2 Assesseringstaak 2: Week 20<br />
Assesseringstaak 3: Week 21<br />
Kwartaal 3 Assesseringstaak 4: Week 30<br />
Kwartaal 4 Assesseringstaak 5: Week 34<br />
Assesseringstaak 6: Week 40<br />
LEERUITKOMS 1: WETENSKAPLIKE ONDERSOEKE<br />
4.1.1 Beplan ondersoek: Dra idees by oor bekende situasies, behoeftes of materiale, en<br />
identifiseer interessante aspekte wat tot ondersoeke aanleiding kan gee<br />
4.1.2 Voer die ondersoek uit en versamel data: Verken die moontlikhede in beskikbare<br />
materiale, en vind uit hoedat hulle gebruik kan word<br />
4.1.3 Evalueer data en kommunikeer bevindings: Praat oor waarnemings en suggereer<br />
moontlike verbande met ander situasies<br />
LEERUITKOMS 2: OM WETENSKAPSKENNIS TE KONSTRUEER<br />
4.2.1 Dink terug aan betekenisvolle inligting, en gebruik eie vlot taal om te benoem en te<br />
beskrywe<br />
4.2.2 Kategoriseer inligting: Sorteer na aanleiding van sigbare eienskappe<br />
LEERUITKOMS 3: WETENSKAP, SAMELEWING EN DIE OMGEWING<br />
4.3.1 Toon 'n begrip van geskiedenis en inheemse kennis met verwysing na waterbronne in<br />
wetenskap en tegnologie (put, riviere, damme, see)<br />
4.3.2 Identifiseer kenmerke van tegnologiese toestelle en bespreek hul doel<br />
4.3.3 Herken vooringenomenheid in wetenskap en tegnologie: identifiseer probleme wat<br />
sommige mense met die gebruik van tegnologiese toestelle kan hê<br />
- 2 -
NATUURWETENSKAPPE: GRAAD 4<br />
ONDERWYSERSGIDS<br />
KWARTAAL 1: ENERGIE EN VERANDERING<br />
WEEK 1 INLEIDING TOT WETENSKAP<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 – 4.2.2<br />
LU 4.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Ons gebruik energie vir alles wat ons doen: energie is nodig vir alle<br />
lewensprosesse, bv. spysvertering, asemhaling, beweging. Energie is ook<br />
nodig om nie-bewegende dinge te beweeg, bv. 'n voertuig, 'n windpomp.<br />
• Ons kry energie van ons voedsel.<br />
Stap 1<br />
Vind by die Grondslagfase-onderwyser uit watter wetenskapwerk gedoen is.<br />
Stap 2<br />
Onderwyser vra leerders wat hulle van energie weet.<br />
Onderwyser sou die volgende vrae kon vra om hul response te rig:<br />
• Wat verstaan jy onder die woord 'energie'?<br />
• Waar kry ons energie vandaan?<br />
• Hoe is dit moontlik dat jy kan beweeg?<br />
• Wat sal gebeur indien jy nie eet nie?<br />
• Gebruik jy energie wanneer jy slaap?<br />
• Hoe weet jy hoeveel energie daar in die kos is wat ons eet?<br />
• Waar kom die energie vandaan wat 'n motor laat beweeg?<br />
Onderwyser skryf leerders se idees op die skryfbord. Bespreek verskillende<br />
standpunte en korrigeer indien nodig.<br />
Stap 5<br />
Verwys na prente van mense in aksie. Vra leerders om hul bewegings te<br />
identifiseer. Waar kom die energie vir elke aktiwiteit vandaan?<br />
Leerders skryf hul response in sinne en in hul eie woorde neer.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders:<br />
• Verduidelik dat voedsel die energie vir beweging in lewende dinge<br />
verskaf?<br />
• Verduidelik dat energie vir alle lewensprosesse (bv. asemhaling,<br />
spysvertering ens.) nodig is?<br />
METODOLOGIE Bespreking, gebruik voorbeelde uit die omgewing<br />
HULPBRONNE Tydskrifte en leerders se vorige kennis, verwysingsmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Lewe en Lewendes – voedsel voorsien energie<br />
Lewensoriëntering – persoonlike ontwikkeling en die<br />
ontwikkeling van gesonde eetgewoontes<br />
- 3 -
WEEK 2 ENERGIEBRONNE EN ENERGIEVORMS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 – 4.2.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Energie: ons gebruik energie vir alles wat ons doen<br />
• Energiebronne: dinge wat energie verskaf, bv. die son, voedsel,<br />
brandstowwe (petrol)<br />
• Vorms van energie – hitte, lig, klank, beweging<br />
Stap 1<br />
Energiebronne:<br />
Verduidelik aan die leerders dat ons energie gebruik vir alles wat ons doen.<br />
Begin 'n konseptabel vir energie wat opgebou sal word soos elke nuwe<br />
konsep gedek word.<br />
Stap 2<br />
Leerders identifiseer waar energie vandaan kom (bronne van energie) vir<br />
verskillende aksies deur mense (voedsel), motors (battery, petrol, diesel),<br />
speelgoed (vere, batterye), elektriese ligte (elektrisiteit, steenkool), vuur (hout,<br />
paraffien), windmeul (wind) ens.<br />
Stap 3<br />
Wys prente van aksies deur lewende en nie-lewende dinge, en vra leerders<br />
om die energiebronne te noem.<br />
Stap 4<br />
Vorms van energie:<br />
Onderwyser verduidelik vorms van energie deur 'n konkrete voorbeeld, bv 'n<br />
gloeilamp, in die klaskamer te gebruik. Leerders voltooi 'n tabel wat ander<br />
vorms van energie (lig, klank, hitte, beweging) vir verskillende voorwerpe<br />
insluit.<br />
Stap 5<br />
Energiebronne en energievorms:<br />
Leerders kies drie energiebronne en skryf sinne om die doel van elke<br />
energiebron te beskrywe. Hulle skryf ook die vorms van energie neer wat<br />
geproduseer word (bv. 'n battery laat 'n flits werk. Die flits gee ons lig-energie<br />
en 'n bietjie hitte-energie).<br />
Stap 6<br />
Sorteer verskillende energiebronne (bv. son, voedsel, vallende water, hout<br />
petrol) in twee groepe, naamlik dié wat ooit gelewe het, en die nie-lewendes.<br />
Sorteer dit dan in twee ander groepe, naamlik hernubares en nie-hernubares.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
• Verskillende energiebronne en energievorms uit prente of teks<br />
identifiseer?<br />
• Energiebronne in dié wat geleef het en die wat nie geleef het nie sorteer?<br />
METODOLOGIE Bespreking, interaksie met porture, navorsing<br />
HULPBRONNE Teksboeke, verwysingsmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Planeet Aarde en Verder – natuurlike bronne van energie, bv.<br />
son-, wind- en waterenergie<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
Leerareas Tegnologie – eienskappe van materiale<br />
- 4 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
WEEK 3<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2 – 4.3<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
√<br />
□<br />
√<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertalingtaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
□<br />
VEILIGHEIDSREËLS WANNEER ENERGIEBRONNE GEBRUIK WORD -<br />
gas, petrol, paraffien, elektrisiteit<br />
Definieer kortliks die konsep:<br />
• Elektrisiteit (elektriese energie): 'n sekondêre energiebron wat algemeen<br />
gebruik word om krag aan elektriese toestelle te voorsien.<br />
Stap 1<br />
Verdeel die leerders in groepe. Vra leerders om gevare te identifiseer vir<br />
mense wat gas, petrol, paraffien, sonkrag (indien relevant) en hout as<br />
energiebronne gebruik.<br />
Vir elke probleem behoort die groepe 'n reël te identifiseer om mense veilig te<br />
hou.<br />
Stap 2<br />
Elke groep rapporteer oor gevare wanneer energiebronne gebruik word.<br />
Stap 3<br />
Vra leerders wat hulle van energie weet (dinkskrum).<br />
Stap 4<br />
Verduidelik een manier waarop elektrisiteit opgewek word, bv. elektrisiteit kom<br />
van vallende water (hidro-elektrisiteit) of brandende steenkool of kernkrag of<br />
windturbines.<br />
Onderwyser voorsien prente wat die leerders in die korrekte orde rangskik,<br />
etiketteer, en gebruik om te beskrywe hoedat elektrisiteit opgewek word.<br />
Stap 5<br />
Wys leerders prente oor die verkeerde en korrekte gebruik van elektrisiteit.<br />
Vra leerders om veilige maniere te identifiseer waarop elektrisiteit gebruik kan<br />
word.<br />
Leerders beskrywe hoedat hulle energie tuis gebruik deur te kyk na (1) die<br />
bronne van die energie wat hulle gebruik, (2) die doel van hierdie<br />
energiebronne, (3) moontlike gevare by die gebruik van die energiebronne, en<br />
(4) maniere om die bronne veiliger te gebruik.<br />
Uitgebreide leer: Leerders vind ander maniere uit waarop elektriese energie<br />
geproduseer word. Leerders kies een van die maniere waarop elektrisiteit<br />
opgewek word, maak tekeninge (met notas of etikette), en beskrywe die<br />
proses in hul eie woorde.<br />
- 5 -
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
• Gevare identifiseer wanneer verskillende energiebronne gebruik word?<br />
• Doen maniere aan die hand om elke energiebron veilig te gebruik.<br />
• Lys verskillende maniere waarop elektrisiteit opgewek word, en beskrywe<br />
minstens een manier.<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, navorsing ens.<br />
HULPBRONNE Handboeke, naslaanboeke, prente, internet, flitskaarte<br />
Planeet Aarde en Verder – elektrisiteit in die natuur; Lewe en<br />
NW die Lewendes – negatiewe uitwerking van elektrisiteit op die<br />
INTEGRASIE stringe menslike liggaam;<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
Leerareas Tegnologie – eienskappe van materiale<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Onthou: Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
Teken √<br />
□<br />
√<br />
leerderprestasie op Werkopdrag<br />
Vertalingtaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Formele √<br />
□<br />
√<br />
Assesseringstake Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
aan assessering □ □<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 4 VOEDSELKETTING AS 'N ENERGIESTELSEL IN DIE NATUUR<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Energieketting: Beskrywe die vloei van energie in die natuur deur lewende<br />
organismes. Plante gebruik die energie van die son (energiebron) om<br />
voedsel te maak. Plante gebruik die energie vir groei, voortplanting ens.<br />
Van die energie word opgeberg totdat dit deur diere geëet word. Diere<br />
gebruik energie om te werk / beweeg / lewe ens.<br />
• Energie-oordrag: wanneer energie van een deel van 'n stelsel na 'n ander<br />
beweeg.<br />
Stap 1<br />
Vra leerders waar hul energie vandaan kom (voedsel). Vra waar die energie<br />
in voedsel vandaan kom. Plante kry hul energie van die son en maak hul eie<br />
voedsel tydens fotosintese. Diere kry hul energie van plante wanneer hulle<br />
plante eet.)<br />
Stap 2<br />
Onderwyser verduidelik energievloei deur 'n eenvoudige energieketting, bv.<br />
Son gras bok leeu.<br />
Stap 3<br />
Vra leerders om 'n energieketting te teken van iets wat hulle daardie dag<br />
geëet het. (bv. Son koring brood seun en / of Son gras koei <br />
melk seun)<br />
- 6 -
Skryf sinne om te beskrywe hoedat energie in hul voedselketting oorgedra<br />
word.<br />
Stap 4<br />
Leerders konstrueer 'n ander energieketting wat in die natuur aangetref word.<br />
Hulle teken dit en beskrywe hoedat energie in hierdie ketting oorgedra word.<br />
(Son blom by verkleurmannetjie voël)<br />
Uitgebreide leer: Leerders skryf en teken energiekettings uit verskillende<br />
omgewings. (bv. 'n vlei, rivier, woestyn, oseaan ens.)<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
• 'n Energieketting konstrueer?<br />
• Beskrywe hoedat energie van een deel van 'n energieketting na 'n ander<br />
oorgedra word (vloei)?<br />
• Aantoon dat die son die vernaamste energiebron vir byna alle<br />
energiekettings is?<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, wys prente, teken diagramme, vraag/antwoord<br />
HULPBRONNE Handboeke, prente, onmiddelike omgewing, naslaanboeke, internet<br />
NW<br />
Lewe en Lewendes – die bron van lewe is voedsel<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
WEEK 5<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
stringe<br />
Leerareas Lewensoriëntering – persoonlike en fisiese ontwikkeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertalingtaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Toets<br />
□<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
- 7 -<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
OPBERGING EN OORDRAG VAN ENERGIE IN SPEELGOED<br />
(ENERGIESTELSEL)<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Energie: ons gebruik energie vir alles wat ons doen<br />
• Vorms van energie: hitte, lig, klank, beweging, elektrisiteit<br />
• Energiebronne: 'n bron wat 'n vorm van energie opberg of verskaf (bv.<br />
battery, vallende water)<br />
• 'n Stelsel word gemaak uit twee of meer dele wat saam werk. In 'n stelsel<br />
beweeg energie van een deel van 'n stelsel na 'n ander, bv.:<br />
o In 'n fiets: die beweging, (kinetiese energie) van die pedale beweeg die<br />
ketting, wat die ratte beweeg, wat die wiele laat draai.<br />
o In motors: die opgebergde energie (potensiële energie) in die motor se<br />
battery word in die vorm van elektriese energie na die drade oorgedra,<br />
en word dan na die toeter oorgedra, wat klankenergie produseer, en na<br />
die ligte, wat lig- en hitte-energie produseer.
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1<br />
Opberging en oordrag van energie in speelgoed (energiestelsel)<br />
Stap 1<br />
Leerders bring elektriese speelgoed, motortjies wat met batterye werk, poppe<br />
wat geluide maak, speelgoed wat draai. flitse ens.<br />
Stap 2<br />
Onderwyser selekteer 'n steekproef van speelgoed. Onderwyser rig die<br />
seleksie om te verseker dat verskillende energiebronne ingesluit word.<br />
Stap 3<br />
Leerders ondersoek die speelgoed en voltooi die tabel (soos in die<br />
voorbeeld hieronder).<br />
Benoem die energiestelsel. (d.w.s. die speelding)<br />
Die energiebron wat die speelding laat werk.<br />
Lys die verskillende vorms van energie in die stelsel.<br />
Beskrywe die baan waarin die energie beweeg soos dit van een deel van<br />
'n stelsel na 'n ander oorgedra word.<br />
pop wat praat<br />
battery<br />
elektriese energie, beweging, klank<br />
Dit beweeg vanaf die battery na die drade na die luidspreker<br />
- 8 -<br />
Ens.<br />
Stap 4<br />
Leerders beskrywe die energie in twee van hierdie speelgoed deur sinne te<br />
skryf wat op die opskrifte in die tabel gebaseer is. Die onderwyser doen eers<br />
'n voorbeeld met die hele klas as gedeelde skryfwerk, en laat die leerders dan<br />
nog twee op hul eie doen.<br />
Stap 5<br />
Vra leerders om enige ander energiestelsel(s) te identifiseer, bv. radio, fiets,<br />
ens., en om 'n soortgelyke tabel te voltooi.<br />
Stap 6<br />
Die leerders vorm groepe en doen 'n portuurassessering van mekaar se<br />
tabelle.<br />
Uitgebreide leer: kyk na meer gevorderde energiestelsels met baie energieoordragte.<br />
(Bv. die menslike liggaam as 'n stelsel, 'n klein ekostelsel soos die<br />
skooltuin).<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
• Verduidelik waarom iets 'n stelsel is?<br />
• Verskillende dele van 'n stelsel identifiseer, en beskrywe hoedat energie<br />
deur die stelsel heen oorgedra word?<br />
• Die bronne en tipes energie binne 'n energiestelsel noem?
METODOLOGIE<br />
Gebruik van speelgoed as onderrighulpmiddels, voltooi van tabelle,<br />
groepbespreking<br />
HULPBRONNE Handboeke, plakkate, elektriese toerusting, naslaanboeke, internet<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
Leerareas Tegnologie – eienskappe van materiale, stelsels en beheer<br />
Selfassessering □ Portuurassessering √ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
Navorsing √<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □ □<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 6 BOU 'N EENVOUDIGE ENERGIESTELSEL<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1.1 – 4.1.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Wetenskaplike Ondersoek: om 'n plan te vorm en uit te voer om 'n<br />
antwoord te kry op 'n vraag oor ons omgewing (natuurlik sowel as<br />
mensgemaak)<br />
• Beplan: wat jy sou doen om jou antwoord te kry<br />
• Voer uit: voer jou plan uit (stappe) en teken aan wat jy waarneem (sien,<br />
hoor, ruik, voel, proe)<br />
• Evalueer: verstaan wat jou resultate jou vertel, kontroleer dat dit jou vraag<br />
beantwoord, en besluit hoedat die ondersoek indien nodig verbeter kan<br />
word<br />
• Kommunikeer: verduidelik aan ander wat jy gedoen het en daaruit geleer<br />
het.<br />
LET WEL: Hierdie konsepte behoort nie eenvoudig as definisies op sigself<br />
onderrig te word nie (dit het geen betekenis nie). Hulle sou ten beste in die<br />
konteks van 'n ondersoek gedoen kon word (bv. wanneer 'n speelding<br />
gemaak word of stroombane ondersoek word – weke 6 en 7) waar die<br />
leerders ervaar wat dit is om 'n ondersoek te beplan en uit te voer. Daar is<br />
baie geleenthede in die ander stringe (kwartale 2, 3 en 4), sowel as in<br />
toekomstige grade, vir leerders om hierdie vaardighede te ontwikkel.<br />
• 'n Stelsel word gemaak uit twee of meer dele wat saam werk. 'n Stelsel<br />
dra energie oor van een plek na 'n ander.<br />
Bou 'n eenvoudige speelding (energiestelsel) wat aantoon hoedat<br />
energie vanaf 'n energiebron na kinetiese energie oorgedra word<br />
Voorgestelde ondersoek: Maak ’n eenvoudige speelding (bv. 'n<br />
'garingtoltrekker').<br />
- 9 -
Stap 1 BEPLAN<br />
• Die onderwyser verduidelik dat leerders 'n energiestelsel in die vorm van<br />
'n speelgoedtrekker gaan bou.<br />
• Laat leerders die materiale ondersoek (rekkie, garingtol – of enige<br />
plastiekhouer van soortgelyke grootte soos 'n pillehouer ens. – 'n klompie<br />
vuurhoutjies, stukkie van 'n kers, 'n kort stokkie of potlood). Praat oor die<br />
bron van energie (opgewende rekkie) en die vorm van energie wat<br />
geproduseer word (beweging).<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
• Die onderwyser voorsien leerders van aanwysings (in die vorm van<br />
diagramme en notas) oor hoe om die trekker te maak.<br />
• Leerders maak hul speelding, en stel dit dan op die proef.<br />
rekkie kerswas potlood vuurhoutjie pilbottel of garingtol<br />
• Leerders meet om te sien hoe lank hul trekker kan bly beweeg, en of dit<br />
langer beweeg indien die rekkie stywer opgewen word.<br />
Stap 2 EVALUEER<br />
Leerders probeer hul speelding uit, en bespreek maniere om die ontwerp<br />
indien nodig te verbeter.<br />
Stap 3<br />
Leerders maak 'n tekening van hul speelding en beantwoord die volgende<br />
vrae:<br />
(1) Lys die dele van die energiestelsel (d.w.s. die rekkie, die langer stok deur<br />
die middel, die garingtol of soortgelyke voorwerp).<br />
(2) Trek 'n vloeidiagram met pyle om aan te toon in watter rigting die energie<br />
deur die stelsel vloei (d.w.s. waar dit begin en deur watter dele dit vloei).<br />
LET WEL: Die energie vloei vanaf die opgewende rekkie na die lang stok na<br />
die garingtol.<br />
(3) Noem die vorm van energie in elke deel van die stelsel.<br />
(4) Noem die bron van energie in hierdie stelsel.<br />
(5) Watter vorm van energie is die bron?<br />
(6) Verduidelik hoedat die energie van die rekkie veroorsaak dat die trekker<br />
beweeg.<br />
(7) Beweeg jou trekker langer as jy die rekkie stywer opwen? Verduidelik<br />
waarom dit gebeur.<br />
(8) Noem enige ander situasies in die alledaagse lewe waar energie op<br />
hierdie manier oorgedra word.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Beweeg jou trekker langer as jy die aantal windings vermeerder?<br />
Leerders kan tel hoeveel maal hulle die rekkie opwen en kyk hoe lank die<br />
speelding beweeg. Dan vermeerder hulle algaande die aantal windsels, en<br />
meet hoe lank dit elke keer beweeg. Hulle teken hul data in 'n tabel aan en<br />
evalueer dan hul resultate.<br />
- 10 -
OF Leerders kan verskillende speelgoed in groepe maak en dan hul<br />
energiestelsels beskrywe (teken en etiketteer).<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders:<br />
• Die dele van 'n energiestelsel identifiseer?<br />
• Beskrywe hoedat energie in die stelsel oorgedra word?<br />
• Die bronne en tipes energie binne 'n energiestelsel noem?<br />
METODOLOGIE Praktiese werk met ondersteuning<br />
HULPBRONNE Naslaanboeke en hergebruikte materiale<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
Tegnologie – stelsels en beheer, om tegnologiese prosesse en<br />
vaardighede te ontwikkel.<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Ondersoekaktiwiteite<br />
√<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
√<br />
Toets<br />
□<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
- 11 -<br />
√<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
WEEK 7 ENERGIE-OORDRAG IN 'N ELEKTRIESE STROOMBAAN<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1.1 – 4.1.2<br />
4.3.1 – 4.3.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Stroombaan: elektrisiteit vloei in 'n sirkelvormige baan vanaf die bron na<br />
die toestel en terug na die bron (en sal nie vloei tensy die baan voltooi is<br />
nie).<br />
Ondersoek: Hoedat energie in eenvoudige elektriese stroombane<br />
oorgedra word.<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Gee vir leerders elektriese komponente ('n battery (sel), 'n elektriese draad, 'n<br />
gloeilamp ens.) wat hulle sal gebruik om ondersoek in te stel oor hoe om 'n<br />
elektriese stroombaan te bou wat elektrisiteit daardeur laat vloei.<br />
Onderwysers moet genoeg tyd toelaat vir leerders om self te ontdek hoedat<br />
dit werk voordat hulle gehelp word.<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Leerders bou die stroombaan en ondersoek verskillende maniere om die<br />
stroombaan te verbeter.<br />
Indien die materiale beskikbaar is, kan leerders die uitwerking van die<br />
volgende bekyk: om meer batterye en meer gloeilampe by te voeg, om 'n<br />
gonser te gebruik, om 'n dun stukkie staalwol in die stroombaan te plaas en<br />
die hitte-energie waar te neem (dit word baie warm).
Stap 3 EVALUEER<br />
Leerders teken en etiketteer die komponente van hul stroombaan (sel, draad,<br />
gloeilamp). Hulle teken pyltjies om die vloei van die elektrisiteit deur die<br />
stroombaan te toon. Hulle beantwoord vrae:<br />
(1) Noem die dele van hierdie energiestelsel.<br />
(2) Noem die vorm van energie in elke deel.<br />
(3) Beskrywe hoedat energie in die elektriese stelsel oorgedra word<br />
(energiestelsel).<br />
(4) Noem die bron van energie in hierdie stelsel.<br />
(5) Skryf sinne om te verduidelik hoedat jy jou stroombaan gebou het.<br />
(6) Hoe het jy jou stroombaan verbeter sodat dit beter werk?<br />
(7) Wat gebeur met jou gloeilamp wanneer daar 'n gaping (onderbreking) in<br />
die stroombaan is. Verduidelik waarom dit gebeur.<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders:<br />
• Die dele van 'n energiestelsel noem?<br />
• Die bronne en tipes energie binne elke deel van die stelsel noem?<br />
• Die oordrag van energie in 'n energiestelsel beskrywe?<br />
• 'n Eenvoudige elektriese stroombaan konstrueer, teken en etiketteer, en<br />
beskrywe wat nodig is om dit te laat werk.<br />
METODOLOGIE Praktiese werk<br />
HULPBRONNE Naslaanmateriaal<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
Planeet Aarde en Verder – impak van die opwek van elektrisiteit<br />
op die omgewing<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, toegang tot<br />
basiese dienste en hulpbronne<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □ □<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
√<br />
WEEK 8 ENERGIE-OORDRAG IN DIE SAMELEWING / GEMEENSKAPPE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Inheemse kennis: kennis vanuit ons eie land<br />
• Tegnologie: dinge wat ons gebruik om ons lewens makliker te maak<br />
• Kulture: oortuigings en die manier waarop groepe mense lewe<br />
• Aardverwarming: ons atmosfeer wat verhit raak en rampe soos bv. erge<br />
droogtes en oorstromings veroorsaak.<br />
- 12 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2 – 4.3<br />
Energie-oordrag in die samelewing / gemeenskappe<br />
Stap 1<br />
Leerders beskrywe verskillende stelsels vir die oordrag van energie in hul eie<br />
gemeenskap vandag en in die verlede. (Dinge wat hulle gebruik het om kos te<br />
kook, hul huise te verlig, hul klere te stryk, ens.).<br />
Leerders kan hul grootouers vra wat hulle vir sekere aktiwiteite gebruik het,<br />
bv. strykwerk, kook, ens., en dit vergelyk met wat ons vandag gebruik.<br />
Stap 2<br />
Die onderwyser voorsien leerders van prente of werklike toestelle (lampe<br />
ens.) wat stelsels vir die oordrag van energie toon (bv. die stryk van klere,<br />
kook van kos, luister na die radio ens.) in 'n huis uit die verlede en 'n moderne<br />
huis.<br />
Leerders gebruik die prente om drie maniere te beskrywe waarop die oordrag<br />
van energie in die verlede plaasgevind het (bv. wanneer klere gestryk word)<br />
en vergelyk dit met die manier waarop dit vandag in 'n huis gebeur. (Vandag<br />
gebruik die meeste dinge elektrisiteit.)<br />
Stap 3<br />
Leerders identifiseer die doel en nut van 'n energiestelsel (tegnologiese<br />
toestel) rondom hulle deur 'n tabel op te trek. Leerders vergelyk hul toestelle,<br />
en die doel en nut daarvan.<br />
Energiestelsels<br />
doel<br />
nut<br />
stoof<br />
gebruik elektriese energie om 'n metaalplaat te verhit<br />
maak kos gaar, kook water<br />
radio<br />
ontvang radioseine en sit dit om in klank<br />
luister na musiek, hoor die nuus, weervoorspellings, ens.<br />
Stap 4<br />
Verduidelik aan leerders dat die meeste toestelle vandag elektrisiteit gebruik.<br />
Wanneer ons steenkool verbrand om elektrisiteit te produseer, word<br />
koolstofdioksied (CO2) vrygestel, en hierdie ekstra koolstofdioksied in die<br />
atmosfeer dra tot aardverwarming by.<br />
Stap 5<br />
Leerders identifiseer maniere waarop energie bespaar kan word ten einde<br />
aardverwarming te minimaliseer.<br />
Leerders vors (gerig deur vrae vanaf die onderwysers) die skakel tussen die<br />
gebruik van energie en aardverwarming na.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan die leerders:<br />
• Verskillende stelsels vir die oordrag van energie in hul eie gemeenskap<br />
vandag en in die verlede beskrywe?<br />
• Die doel en nut van 'n energiestelsel identifiseer (tegnologiese toestel)?<br />
• Maniere identifiseer waarop energie bespaar kan word ten einde<br />
aardverwarming te minimaliseer.<br />
- 13 -
METODOLOGIE Navorsing en bespreking<br />
HULPBRONNE Handboeke en ander naslaanmateriaal<br />
Planeet Aarde en Verder – lugbesoedeling en aardverwarming<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
INTEGRASIE<br />
stringe Lewe en Lewendes - aardverwarming en klimaatverandering<br />
en die impak daarvan op plante en diere.<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing<br />
Lewensoriëntering – persoonlike en fisiese ontwikkeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
Navorsing √<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □ □<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 9 VOEDSEL AS 'N ENERGIEBRON<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1.1 – 4.1.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Kilojoule (kJ): die eenheid vir die meet van energie.<br />
• Voedsel as 'n energiebron.<br />
• Voedseletikette: bevat inligting oor voedingstowwe.<br />
Wetenskaplike ondersoek: Watter ontbytgraankos bevat die meeste<br />
energie?<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Leerders maak bydraes oor hoe om voedseletikette te ondersoek. Brink<br />
graankosbokse en voedseletikette. Verduidelik dat jy kan uitvind hoeveel<br />
energie 'n graankos bevat deur die etiket in Joule (kilojoule) per 100g-porsie<br />
te lees.<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Doen 'n opname van die gewildste graankosse wat deur die leerders in die<br />
klas geëet word.<br />
Doen 'n kontroletabel van die resultate.<br />
Kontroletabel<br />
Graankos<br />
Kontroleer (elke persoon wat hierdie graankos eet, word met 'n merkie<br />
aangeteken)<br />
Totale aantal wat hierdie graankos eet<br />
Graanvlokkies<br />
1111 11<br />
6<br />
- 14 -
Hawermout<br />
11<br />
2<br />
Ens.<br />
Trek 'n staafgrafiek van die vyf gewildste graankosse.<br />
Lees die etikette met voedingswaardes van die vyf graankosse om uit te vind<br />
hoeveel energie hulle bevat, en stel 'n tabel van jou resultate op.<br />
Stap 3 EVALUEER<br />
Evalueer jou data deur die volgende vrae te beantwoord:<br />
Watter ontbytgraankos is die gewildste in jou klas?<br />
Watter een is die mins gewilde?<br />
Lys die vyf gewildste graankosse in dalende orde, vanaf die gewildste tot die<br />
mins gewilde.<br />
Van al die graankosse in die opname, watter een het die hoogste en watter<br />
die laagste energie-inhoud?<br />
Wat is die eenheid om energie in die graankosse te meet?<br />
Rangskik die graankosse in stygende orde, vanaf die laagste tot die hoogste<br />
energie-inhoud.<br />
Watter graankos sal jou die meeste energie vir oefening gee?<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis: Kan die leerders:<br />
• 'n Kontroletabel en staafgrafiek teken en interpreteer?<br />
• Inligting op voedseletikette vind?<br />
• Sê watter eenheid gebruik word om energie in voedsel te meet?<br />
METODOLOGIE Navorsing en Klasbesprekings<br />
HULPBRONNE Prente van voedseletikette en graankosse<br />
NW Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
stringe Lewe en Lewendes – plantevoedsel<br />
INTEGRASIE<br />
EBW – die ekonomiese siklus en die gebruik van hulpbronne<br />
Leerareas Lewensoriëntering – persoonlike en fisiese ontwikkeling<br />
Sosiale Wetenskappe – voedselproduksie in Suid-Afrika<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
Navorsing v<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak √<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □ □<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 15 -
WEEK 10 KONSOLIDERING EN FORMELE ASSESSERINGSTAAK 1<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1.1 – 4.1.3<br />
4.2.1 - 4.2.2<br />
4.3.1 – 4.3.3<br />
METODOLOGIE Assessering<br />
NW<br />
stringe<br />
INTEGRASIE<br />
Leerareas<br />
Konsolidering<br />
• Verbeel jou jy is die Minister van Energiesake Skryf 'n brief waarin jy<br />
uitstippel hoedat mense kan help deur energie tuis en in die gemeenskap<br />
te bespaar.<br />
• Maak 'n plakkaat vir die veilige gebruik van energie tuis.<br />
• Maak 'n geëtiketteerde tekening wat een manier toon waarop elektrisiteit<br />
opgewek word.<br />
• In die energieketting: Son gras bok leeu, beskrywe hoedat<br />
energie oorgedra word.<br />
• Verduidelik waarom 'n flits 'n stelsel is, teken en etiketteer die eenvoudige<br />
elektriese stroombaan daarvan, en beskrywe wat nodig is om dit te laat<br />
werk. Noem ook die vorms van energie in hierdie stelsel, en sê waarom<br />
dit nuttig is.<br />
• Kyk na die omslae van drie gewilde lekkers om uit te vind watter een die<br />
meeste energie bevat.<br />
Voorbeeldassesseringstaak 1 behoort uit die volgende items te bestaan<br />
LO 2 AS 1 Wat weet jy van energie?<br />
LU 2 AS 2 Kategoriseer die volgende in twee groepe: 'energiebron' en<br />
'aksies'<br />
Vuur wat<br />
brand<br />
LO 2 AS 2 Voltooi die tabel deur na 'n prent te verwys.<br />
Benoem die energiestelsel<br />
Energiebron<br />
Aksie<br />
Beskrywe hoe dit werk<br />
LU 2 AS 1 Noem die hoofbron van energie in enige energieketting<br />
LU 2 AS 2 Beskrywe hoedat energie in 'n energieketting oorgedra word<br />
(skryf of teken)<br />
LU 3 AS 2: Gee die doel en nut van 'n flits. Noem die energiebron<br />
(opgebergde energie) en verskillende vorms van energie in 'n flits.<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materiale<br />
Lewe en Lewendes – voedselenergie<br />
Tegnologie – energiestelsels; Lewensoriëntering – persoonlike<br />
en fisiese ontwikkeling<br />
Sosiale Wetenskappe – gelyke toegang tot voedsel en water<br />
- 16 -<br />
Pop wat<br />
praat<br />
batterye
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Voorleggings<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 17 -
KWARTAAL 2: MATERIE EN MATERIALE<br />
WK 11 - 12 INLEIDING TOT WETENSKAP<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 1 – 3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Materie: alles op aarde en in die heelal is van materie gemaak. Materie is<br />
van atome gemaak<br />
• Materiale: vaste stowwe word in groepe verdeel, bv. metale, erdeware en<br />
polimere ens.<br />
• Eienskappe: hoedat iets lyk en voel, wat dit doen, bv. kleur, hardheid,<br />
ens.<br />
• Stowwe tipes materie wat in die natuur kan bestaan of wat gemaak kan<br />
word<br />
• Mengsels: twee of meer stowwe wat gemeng word sodat hulle eweredig<br />
versprei is<br />
• Klassifikasie: Die rangskikking van voorwerpe of lewende organismes in<br />
verwante groepe volgens hul ooreenkomste.<br />
Stap 1<br />
Vra die Grondslagfase-onderwyser watter wetenskapwerk gedoen is. Vra<br />
leerders wat hulle van materie en materiale weet. Maak ’n breinkaart op die<br />
bord met gebruikmaking van leerders se idees. Bespreek idees en korrigeer<br />
waar nodig.<br />
Stap 2<br />
Hersien kortliks die volgende uit Graad 3:<br />
• Suiwer stowwe en mengsels<br />
• Veranderings in mengsels waargeneem<br />
• Kleurveranderings wanneer mengsels gemaak word, bv. voedselkleurstof<br />
of verf<br />
• Klassifikasie van materiale.<br />
Stap 3<br />
Toon werklike voorwerpe en prente van voorwerpe wat van verskillende<br />
soorte materie en materiale gemaak is. Vra of hulle suiwer stowwe is, of van<br />
mengsels van materie en materiale gemaak is. Wys en benoem 'n paar<br />
materiale, bv. glas, metale, water, lug, rubber ens.<br />
Bespreek kleurveranderings wanneer mengsels gemaak word, bv.<br />
voedselkleurstof of verf.<br />
Stap 4<br />
Leerders<br />
• Noem dinge wat van materie of materiale gemaak is<br />
• Teken en skryf om te verduidelik hoe om 'n mengsel te maak, deur bv<br />
jellie te maak, of die kleur van verwe te verander deur hulle te meng.<br />
• Verander party dinge wanneer hulle gemeng word? Leerders beskrywe dit<br />
indien daar veranderings is.<br />
Stap 5<br />
Leerders meng nou vloeistowwe soos verf of voedselkleurstof. Teken en skryf<br />
om enige veranderings te verduidelik.<br />
Stap 6<br />
Vra leerders om na die voorbeelde van voorwerpe te kyk wat van glas,<br />
metale, water, lug, rubber, skuim ens. gemaak is, en beskrywe hul<br />
eienskappe (kleur, tekstuur, hardheid, buigbaarheid, ens.).<br />
- 18 -
Leerders maak 'n paar voorwerpe van gevonde materiaal, bv. 'n pop,<br />
speelgoedmotortjie, ens. Hulle wys en vertel en beskrywe die eienskappe van<br />
die materiaal wat hulle gebruik het.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die verskil tussen 'n suiwer stof, bv. water, en 'n mengsel soos jellie<br />
korrek aandui?<br />
• Die veranderings wanneer mengsels gemaak word, akkuraat beskrywe?<br />
• 'n Paar voorwerpe noem en hul eienskappe korrek beskrywe?<br />
• 'n Speelding maak, en die eienskappe van die materiaal wat hulle gebruik<br />
het, beskrywe?<br />
METODOLOGIE Klasbespreking, wys plakkate, prente en tydskrifte.<br />
Verskillende voorbeelde van materiale wat vaste stowwe, vloeistowwe en<br />
HULPBRONNE gasse insluit.<br />
Werkblad van aktiwiteite, plakkate, tydskrifte, voedselkleurstowwe en verf.<br />
NW Planeet Aarde en Verder – Aardmateriale, materiale wat<br />
INTEGRASIE<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
natuurlik voorkom en mensgemaakte materiale.<br />
Tegnologie – eienskappe van materiale<br />
Kuns en Kultuur – primêre en sekondêre kleure en die kleurwiel.<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
√<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering √<br />
Nabootsings<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie Vraelyste<br />
√<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 13 FASES VAN MATERIE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Materie: alles op aarde en in die heelal is van materie gemaak. Materie is<br />
van atome gemaak. Materie het massa en beslaan ruimte<br />
• Vaste stof: materie met 'n vaste vorm; beslaan ruimte; kan nie afgeskink<br />
word nie<br />
• Vloeistof: kan afgeskink word; neem die vorm van die houer aan; beslaan<br />
ruimte<br />
• Gas: materie met geen vaste vorm nie<br />
• Smelt: Wanneer 'n vaste stof verhit word en dit in 'n vloeistof verander<br />
• Stol: Wanneer 'n vloeistof afkoel (hitte verloor) en in 'n vaste stof verander<br />
• Verdamp: Wanneer 'n vloeistof verhit word en in 'n gas verander<br />
• Kondenseer: Wanneer 'n gas afkoel (hitte verloor) en in 'n vloeistof<br />
verander<br />
• Hitte-energie beweeg altyd vanaf 'n warmer plek na 'n koeler plek of<br />
voorwerp<br />
- 19 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 ; 4.2.2<br />
• Energieverlies: Wanneer materie energie vrystel omdat die omgewing<br />
koeler is<br />
• Energiewins: Wanneer materie energie absorbeer omdat die omgewing<br />
warmer is.<br />
Stap 1<br />
Voer die terme vaste stof, vloeistof en gas in.<br />
Gebruik voorbeelde soos Coke of Soda Stream (gemaak van 'n bruin vaste<br />
stof in poeiervorm, die vloeistof water, en die gas koolstofdioksied) om te<br />
verduidelik dat baie dinge uit mengsels van vaste stowwe, vloeistowwe en<br />
gasse gemaak word.<br />
Stap 2<br />
Gebruik baie alledaagse voorwerpe en vra leerders om hulle in drie groepe te<br />
sorteer (vaste stowwe, vloeistowwe en gasse).<br />
Hersien die fases van materie: vaste stowwe, vloeistowwe en gasse.<br />
Stap 3<br />
Neem voorbeelde van vaste stowwe: sjokolade, roomys, ys. Vra leerders om<br />
te voorspel: wat dink jy sal gebeur as ons hierdie dinge verhit?<br />
Stap 4<br />
Demonstrasie om te wys dat vaste stowwe, vloeistowwe en gasse van fase<br />
verander wanneer hulle verhit word, en weer terug verander wanneer hulle<br />
verkoel word (hitte verloor). Gebruik baie verskillende alledaagse stowwe.<br />
Vaste stowwe verander in vloeistof wanneer hulle verhit word (energie bykry)<br />
• Verwarm jellie uit die yskas. Dit smelt en word 'n vloeistof, verkoel dit en<br />
dit word weer 'n vaste stof (dit stol).<br />
• Verhit 1 teelepel suiker totdat dit smelt (toffie word), dit stol weer wanneer<br />
dit afgekoel word.<br />
Vloeistowwe verander in gas wanneer hulle verhit word en terug in vloeistof<br />
wanneer dit afgekoel word.<br />
• Verhit water of gebruik enige sap of koeldrank; dit kook en verander in<br />
waterdamp (gas).<br />
• Kook vloeistof en hou 'n koue bord bo die kokende vloeistof; druppels<br />
vloeistof vorm op die bord (waterdamp kondenseer).<br />
Stap 5<br />
Leerders kan oor hul waarnemings van die veranderings in fases in elke<br />
eksperiment teken en skryf.<br />
Stap 6<br />
Leerders kan ander voorbeelde van faseveranderings tuis (bv. kook- en<br />
bakwerk) en wanneer in 'n garage gewerk word (bv. soldeerwerk) identifiseer<br />
en beskrywe.<br />
Step7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Korrek verduidelik hoedat smelt, stol (of vries), verdamp (kook), en<br />
kondenseer plaasvind?<br />
• Vind en beskrywe goeie voorbeelde van die bogenoemde prosesse in die<br />
alledaagse lewe.<br />
Beklemtoon veiligheid wanneer daar met hitte gewerk word.<br />
- 20 -
METODOLOGIE Demonstrasie; skryf, teken of gebruik prente; bespreking; doen waarnemings<br />
Voorwerpe wat verhit moet word; beskikbare bron van hitte, bv.<br />
HULPBRONNE spiritusbrander of kers; vuurhoutjies; retortstaander; aktiwiteitswerkblaaie,<br />
plakkate, tydskrifte ens.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – die rol van energie in prosesse<br />
Planeet Aarde en Verder – natuurlike materiale wat in<br />
verskillende fases voorkom.<br />
Leerareas<br />
Tegnologie – prosessering en eienskappe van materiale<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertalingtaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering √ □<br />
□<br />
Praktiese<br />
demonstrasie √<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
□<br />
WEEK 14 - 15 OPLOS VAN STOWWE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1 – 4.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof gemeng word en dit lyk asof<br />
dit in die vloeistof verdwyn<br />
• Mengsel van 'n vaste stof en 'n vloeistof: Wanneer 'n vaste stof met 'n<br />
vloeistof gemeng word, maar ons nog steeds die vaste stof in die vloeistof<br />
kan sien<br />
• Stowwe: tipes materie wat in die natuur kan bestaan of wat gemaak kan<br />
word.<br />
Wetenskaplike ondersoek<br />
Watter stowwe is oplosbaar en watter is onoplosbaar in water?<br />
Wat is die beste temperatuur vir stowwe om behoorlik op te los?<br />
Die volgende is 'n riglyn om 'n wetenskaplike ondersoek op te stel.<br />
Scenario: Dit is Moedersdag. Jy wil jou moeder met 'n lekker koppie koffie in<br />
die bed verras.<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Noem die stowwe wat jy nodig het om 'n koppie koffie te maak (bv. koffie,<br />
poeiermelk, suiker)<br />
Leerders beskrywe wat hulle van koffie, poeiermelk en suiker weet.<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Toets elke stof indiwidueel in koue en warm water om te sien of dit oplos.<br />
Gebruik dieselfde prosedure in albei eksperimente, bv. dieselfde aantal<br />
roerbewegings, dieselfde hoeveelheid suiker, ens.<br />
Verduidelik die volgende:<br />
- 21 -
Oplosbare stowwe<br />
Wanneer 'n stof opgelos het, sal dit lyk asof dit in die vloeistof verdwyn het.<br />
Daar is geen deeltjies sigbaar nie. Die oplossing is soos glas – jy kan deur<br />
die vloeistof sien. As jy die vloeistof vir 'n ruk laat staan, sal die deeltjies nie<br />
uitskei nie.<br />
Onoplosbare stowwe<br />
Wanneer 'n stof nie opgelos het nie, sal die mengsel korrelrig of melkerig lyk.<br />
Jy kan nie daardeur sien nie, en die deeltjies sal na 'n ruk onder in die houer<br />
afsak.<br />
Stap 3<br />
Maak 'n tabel om die resultate vanaf stap 2 hierbo aan te teken. Die<br />
kolomopskrifte bo-aan die tabel sal die volgende wees: Warm water, Koue<br />
water. Die opskrifte vir rye teen die kant van die tabel sal die volgende wees:<br />
Koffie, Melkpoeier, Suiker. Die leerders sal in die betrokke blokkies in die<br />
tabel invul of die stowwe oplos of nie.<br />
Stap 4<br />
Teken en skryf om te verduidelik wat met koffie, melkpoeier en suiker gebeur<br />
wanneer dit met warm of koue water gemeng word.<br />
Stap 5<br />
Leerders beantwoord vrae:<br />
• Los al drie die stowwe in water op?<br />
• Watter stowwe meng met water maar los nie op nie?<br />
• Watter stowwe los op?<br />
• Maak warm water 'n verskil (verduidelik)?<br />
Stap 6 EVALUEER<br />
Vertel klasmaats van waarnemings tydens die ondersoek.<br />
Bespreek in groepe: Suggereer soortgelyke oplos- en mengprosesse in die<br />
alledaagse lewe. (bv. om koeldrankpoeier en water te meng, melkskommels<br />
te maak, ens.)<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Korrek herken wanneer 'n stof opgelos het en wanneer 'n stof nie opgelos<br />
het nie?<br />
• Die verskil tussen oplosbaar en nie oplosbaar verduidelik?<br />
• Die stappe van die ondersoek uitvoer, en die resultate korrek aanteken?<br />
• Aan goeie voorbeelde van oplossings en mengsels in die alledaagse lewe<br />
dink?<br />
METODOLOGIE Doen eksperimente; besprekings; ondersoek<br />
HULPBRONNE<br />
Werkblad, koue en warm water, stowwe om op te los, bv. koffie, poeiermelk<br />
en suiker, lepel, koppies.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – die rol van energie in prosesse<br />
Planeet Aarde en Verder – materie en materiale in die natuurlike<br />
wêreld, bv. die see is sout<br />
Leerareas Tegnologie – eienskappe en materiale<br />
- 22 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Vertaaltaak √<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □ □<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
√<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WK 16 - 17 SMELTENDE YS EN KOOKWATER<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1.1 – 4.1.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Materie: alles op aarde en in die heelal is van materie gemaak. Materie is<br />
van atome gemaak. Materie het massa en beslaan ruimte<br />
• Vaste stof: materie met 'n vaste vorm; beslaan ruimte; kan nie afgeskink<br />
word nie<br />
• Vloeistof: kan afgeskink word; neem die vorm van die houer aan; beslaan<br />
ruimte<br />
• Gas: materie met geen vaste vorm nie<br />
• Smelt: Wanneer 'n vaste stof verhit word en dit in 'n vloeistof verander<br />
• Stol: Wanneer 'n vloeistof afkoel (hitte verloor) en in 'n vaste stof verander<br />
• Verdamp: Wanneer 'n vloeistof verhit word en in 'n gas verander<br />
• Kondenseer: Wanneer 'n gas afkoel (hitte verloor) en in 'n vloeistof<br />
verander.<br />
Wetenskaplike ondersoek -<br />
Wat gebeur wanneer ons ys smelt?<br />
Wat gebeur wanneer ons water kook?<br />
Scenario: Ons gebruik water vir verskillende doeleindes: om te was, tuin te<br />
maak, te kook en te drink<br />
Stap 1 BEPLAN<br />
Noem die eienskappe van water met betrekking tot die gebruik daarvan. Ons<br />
gebruik dit om kos gaar te maak. Dit los vuilheid op wanner ons was. Ons kan<br />
dit giet en sprinkel – om plante nat te maak ens.<br />
Maak bydraes oor wat bekend is in verband met water wanneer dit in<br />
verskillende fases is (ys, water, waterdamp, hael, sneeu, stoom, ens.)<br />
Identifiseer interessante aspekte van water om ondersoek te word (bv. Smelt,<br />
Kook, Vries, Verdamp, Kondenseer)<br />
Vra die volgende vrae:<br />
Om te smelt<br />
Wat gebeur wanneer ons ys verhit?<br />
Smelt ys by 'n spesifieke temperatuur?<br />
- 23 -
Om te kook<br />
Wat gebeur wanneer water kook?<br />
Wat moet ons met water doen om dit te laat kook?<br />
Hoe weet ons wanneer water kook?<br />
Kook water by 'n spesifieke temperatuur?<br />
Stap 2<br />
Onderrig leerders om termometers te gebruik en temperatuur in grade Celsius<br />
(°C) aan te teken<br />
Stap 3 VOER UIT<br />
Verhit ys – om te smelt<br />
Verhit gebreekte ys totdat dit smelt – in water verander (vaste stof na vloeistof)<br />
Neem die veranderings waar en meet die temperatuur elke vyf minute terwyl<br />
die ys verhit word totdat dit alles gesmelt het.<br />
Verhit water – om te kook<br />
Verhit water totdat dit kook, en doen waarnemings en/of neem die temperatuur<br />
elke 5 minute.<br />
Stap 4<br />
Maak 'n sigsagboek om waarnemings en metings te teken en te skryf.<br />
Stap 5<br />
Trek 'n grafiek van die temperatuurveranderings.<br />
Tyd op die horisontale X-as. Temperatuur op die vertikale Y-as.<br />
Onderrig leerders om 'n grafiek te trek en die stande van die termometer op te<br />
teken.<br />
Stap 4 EVALUEER<br />
Leerders beantwoord vrae:<br />
Om te smelt:<br />
By watter temperatuur begin die ys te smelt?<br />
Hoe lank neem dit om heeltemal te smelt?<br />
Wat is die temperatuur van die water wanneer al die ys gesmelt het?<br />
Om te kook:<br />
By watter temperatuur begin die water om klein borrels te maak?<br />
By watter temperatuur begin die water om stoom af te gee?<br />
By watter temperatuur begin die water om groot stoomborrels af te gee?<br />
By watter temperatuur begin die waterkook?<br />
Stap 5<br />
Verken ander stowwe wat van fase kan verander wanneer dit verhit word (bv.<br />
margarien, sjokolade, malvalekkers, jellie, roomys, pannekoekdeeg, ens.).<br />
Stap 6<br />
Ondersoek en skryf en teken hoedat die fases van water gebruik kan word (bv.<br />
bevriesing om kos te laat hou, stoom om kos sag te maak, stoom (waterdamp)<br />
word gebruik om turbines aan te dryf, ens.).<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die stappe van die ondersoek uitvoer en 'n termometer korrek gebruik?<br />
• Hul waarnemings en metings akkuraat aanteken?<br />
• 'n Grafiek van hul resultate trek, wat die volgende bevat: skaal,<br />
geëtiketteerde asse, opskrif vir die grafiek, korrek opgetekende metings?<br />
- 24 -
• Vrae oor hul ondersoek korrek beantwoord?<br />
• Goeie voorbeelde vir die gebruik van kook en bevries uit die alledaagse<br />
lewe vind?<br />
• Oor voorbeelde van kook en vries skryf, en met etikette teken, op 'n wyse<br />
wat begrip en korrekte inligting weerspieël.<br />
METODOLOGIE Bespreking; ondersoek<br />
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Werkblad; koue water; ysblokkies; beskikbare bron van hitte, bv<br />
spiritusbrander of kers; retortstaander; beskermende handskoene;<br />
termometers<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Energie en Verandering – die rol van energie in prosesse<br />
Wiskunde – meting, grafieke<br />
Tegnologie – eienskappe van materiale<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite<br />
√<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering √<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Toets<br />
□<br />
Onderwyserassessering □<br />
Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
√<br />
Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
□<br />
□<br />
Vraelyste<br />
Ander:<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
WEEK 18 EIENSKAPPE VAN MATERIALE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Materie: alles op aarde en in die heelal is van materie gemaak. Materie is<br />
van atome gemaak. Materie het massa en beslaan ruimte<br />
• Materiale: vaste stowwe word in groepe verdeel, bv. metale, erdeware en<br />
polimere ens.<br />
• Klassifiseer: Die rangskikking van voorwerpe of lewende organismes in<br />
verwante groepe volgens hul ooreenkomste<br />
• Kategoriseer: sorteer/ om dinge saam te groeper wat dieselfde sigbare<br />
hoedanighede of eienskappe het<br />
• Eienskappe: hoe iets lyk, voel, en wat dit doen, bv. buigbaarheid,<br />
hardheid, tekstuur, kleur, oplosbaarheid, ens.<br />
• Metale: blink, hard, smeebaar, suiwer stowwe soos yster, koper, goud en<br />
silwer. Word in voorwerpe gemaak soos spykers, pype,<br />
metaalskerpmaker, metaallineaal<br />
• Erdeware: Voorwerpe wat van gebakte klei gemaak word, bv.<br />
porseleinkoppies, pierings, borde, glas<br />
• Polimere: plastiek en vesels wat van plastiek gemaak word, bv. poliëster<br />
• Natuurlike vesels: lang, slap, sterk stringe wat van plante of diere<br />
afkomstig is, bv. in hout en papier, katoen, wol, linne ens.<br />
- 25 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 – 4.2.2<br />
Stap 1<br />
Leerders versamel 10 verskillende en interessante voorwerpe om te<br />
beskrywe. Hulle klassifiseer die 10 voorwerpe in twee groepe, en verduidelik<br />
die redes waarom hulle in die twee groepe geplaas is. Leerders sal van<br />
mekaar verskil. Die bespreking is goed, want hulle sal begin om die<br />
eienskappe van materie te beskrywe.<br />
Stap 2<br />
Bring verskillende voorwerpe, bv. boek, potlood, bottel, koppie, lepel, plaat<br />
kommetjie<br />
Stap 3<br />
Bespreek die materiale waarvan hulle gemaak is (papier, hout, glas,<br />
erdeware, plastiek) met verwysing na die eienskappe van daardie materiale:<br />
tekstuur, sterkte, kleur, buigbaarheid, hardheid en oplosbaarheid.<br />
Stap 4<br />
Maak ’n vergelykingstabel. (Rangskik die tabel met kolomopskrifte papier,<br />
hout metale polimere, glas, erdeware oor die bokant van die bladsy. Rangskik<br />
die rye langs die kant van die bladsy af, met die eienskappe: tekstuur, sterkte,<br />
kleur, buigbaarheid, hardheid en oplosbaarheid. )<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Sê wat die verskil is tussen metaal, glas, polimere, papier, hout en<br />
erdeware, ens.<br />
• Die eienskappe van die materiale korrek beskrywe?<br />
METODOLOGIE Groepbesprekings; praktiese ervarings (verken)<br />
Verskillende voorbeelde van materiale wat glas, polimere, papier, hout en<br />
HULPBRONNE erdeware insluit.<br />
Werkblad van aktiwiteite, plakkate, tydskrifte, handboeke, ens.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Planeet Aarde en Verder – verskillende tipes materiale, bv. klei<br />
en metaal<br />
Natuurlike en sintetiese materiale<br />
Leerareas Tegnologie – eienskappe en gebruike van materiale<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Nabootsings<br />
□<br />
Rollespel<br />
□<br />
Vertaaltaak √<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie Vraelyste<br />
√<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 26 -
WEEK 19 VOORSTELLE VIR KONSOLIDERING<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2 – 4.3<br />
Hersien vorige konsepte<br />
o Eienskappe van materiale: Maak iets met materiale om gebruik te maak<br />
van hul eienskappe bv. breiwerk, weefwerk, maak van 'n skuiling, ens.<br />
o <strong>Fase</strong>s van materie: Gebruik toepaslike materiale om faseveranderings<br />
aan te toon (bv. brood bak, jellie maak, hout lym, ens.). Skryf, maak en<br />
teken.<br />
o Om op te los: Ondersoek, skryf en bied maniere aan waarop oplosbare en<br />
onoplosbare stowwe in die alledaagse lewe gebruik word (bv. medisynes,<br />
kookwerk, verfwerk, ens.)<br />
o Om te smelt en te kook: Lees inligting oor hoedat stoomenjins gewerk het.<br />
o Lees resepte oor hoe om roomys te maak. Maak ys-suigstokkies.<br />
o Klasse materiale: Doen 'n opname en teken alle materiale aan wat tuis<br />
gebruik word. Maak 'n tabel om hulle in hul verskillende klasse te sorteer.<br />
METODOLOGIE Besprekings; vrae en antwoorde; aktiwiteite<br />
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Behoort in lyn te wees met die hersieningsoefeninge en die vereistes van die<br />
finale Formele Assesseringstaak.<br />
NW<br />
stringe<br />
Leerareas<br />
Energie en Verandering – die rol van energie in prosesse<br />
Tegnologie – om eienskappe en gebruike van materiale te<br />
verstaan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
Vertalingtaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
Ondersoekaktiwiteite<br />
√<br />
Projekte<br />
□<br />
Navorsing<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Toets<br />
□<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
- 27 -<br />
√<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
WEEK 20 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 2<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1<br />
Hersien vorige konsepte.<br />
Wetenskaplike ondersoek<br />
Wat is die vinnigste manier om koeldrankpoeier op te los?<br />
Scenario: Leerders gaan 'n uitstappie onderneem. Hulle wil koeldrank<br />
saamneem. Hulle moet hul koeldrank met 'n poeier aanmaak (bv. Cool Aid,<br />
Game, ens.).
Stap 1 BEPLAN<br />
• Noem 'n paar van die eienskappe van water wat dit vir ons nuttig maak.<br />
• Voorspel: Verduidelik wat jy dink die beste manier is om die poeier op te<br />
los.<br />
• Leer die leerders hoe om maatsilinders of maatbekers te gebruik (meet<br />
die water in milliliters (ml)).<br />
Stap 2 VOER UIT<br />
Neem drie glase of bekers water. Sit yswater in een glas, kraanwater in 'n<br />
ander een, en warm water in die derde glas. Meet dieselfde hoeveelheid<br />
water in elke glas af.<br />
Sit dieselfde hoeveelheid koeldrankpoeier in elke glas en roer driemaal.<br />
Stap 3<br />
Hou tyd hoe lank dit vir die koeldrankpoeier neem om op te los. Tel in<br />
sekondes (een & twee & drie ens.) totdat al die poeier opgelos is. Of meet die<br />
minute en sekondes met 'n horlosie.<br />
Stap 4<br />
Teken jou bevindings in ’n tabel aan. Die opskrifte vir die kolomme aan die<br />
bokant van die tabel: Yswater, Kraanwater, Warm water. Die opskrif vir rye<br />
teen die kant van die tabel: Tyd geneem om op te los.<br />
Stap 5<br />
Help leerders om 'n staafgrafiek te trek wat die verskillende tye aantoon wat<br />
dit geneem het om die poeier op te los. Horisontale X-as: maak 'n<br />
afsonderlike staaf vir elk van: Yswater, Kraanwater, Warm water. Vertikale Yas:<br />
Tyd geneem om op te los.<br />
Stap 6 EVALUEER<br />
Bespreek 'n paar interessante afleidings wat 'n mens kan maak as jy na die<br />
resultate van die ondersoek kyk.<br />
Beantwoord vrae:<br />
Watter watertemperatuur neem die langste tyd om die poeier op te los?<br />
Watter watertemperatuur neem die kortste tyd om die poeier op te los?<br />
Wat anders kon ons nog gedoen het om die poeier te laat oplos?<br />
(dit geroer het, geskud het, die water gekook het, ens.)<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die stappe van die ondersoek uitvoer en maatsilinders/ -bekers korrek<br />
gebruik?<br />
• Hul waarnemings en metings akkuraat aanteken?<br />
• 'n Grafiek van hul resultate trek, wat die volgende bevat: skaal,<br />
geëtiketteerde asse, opskrif vir die grafiek, korrek opgetekende metings?<br />
• Vrae beantwoord wat begrip en korrekte inligting weerspieël?<br />
Die onderwyser kan ook die Formate vir Ondersoek en Assessering in<br />
Bylae A gebruik<br />
WEEK 21 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 3<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Hersien vorige konsepte.<br />
- 28 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2 – 4.3<br />
Berei 'n Assesseringstaak voor waarin die leerders in staat behoort te wees<br />
om wetenskaplike kennis te onthou wat op die volgende gebaseer is (LU 2):<br />
- Eienskappe van materiale<br />
- <strong>Fase</strong>s van materie<br />
- Oplos van stowwe<br />
- Smelt, kook, vries, verdamp, kondenseer van stowwe.<br />
Verder behoort die Assesseringstaak die verhouding tussen Wetenskap, die<br />
Samelewing en die Omgewing te weerspieël (LU 3).<br />
- Hoe pas die eienskappe van materiale in ons daaglikse lewens?<br />
- Waarom is dit belangrik om te weet, met spesiale verwysing na water,<br />
dat materie verander?<br />
- Hoe sou die oplos van 'n verskeidenheid stowwe 'n rol speel in die<br />
mengsels wat ons van dag tot dag voorberei? (melkskommel,<br />
graankos, ens.)<br />
- Waarom is dit belangrik om te weet dat wanneer hitte na 'n stof<br />
gebring word, daar moontlik veranderings in die fase van hierdie stof<br />
kan plaasvind? (Bv. van 'n vaste stof na 'n vloeistof / van 'n vloeistof<br />
na 'n gas, ens.)<br />
- 29 -
KWARTAAL 3: LEWE EN LEWENDES<br />
WK 21 vervolg INLEIDING TOT WETENSKAP - Deel 1<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1 – 4.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Dele van die liggame van mense en diere en hul funksies, bv. kop, rug oë<br />
ens.<br />
• Mense en diere het soortgelyke liggaamsdele met dieselfde funksies<br />
• Lewende organismes benodig voedsel, water en lug<br />
• Plante en diere verander met die dat hulle groei, en die seisoene<br />
verander.<br />
Stap 1<br />
Vra die Grondslagfase-onderwyser watter wetenskapwerk gedoen is.<br />
Stap 2<br />
Leerders vertel die onderwyser wat hulle van die mens se liggaamsdele, en<br />
die funksie daarvan, weet.<br />
Leerders etiketteer die dele van die mens se liggaam op 'n prent, en dui die<br />
doel (funksie) van elke deel aan.<br />
Stap 3<br />
Leerders gee ooreenkomste tussen die mens se liggaamsdele en diere se<br />
liggaamsdele (bv. 'n hond) deur twee prente te vergelyk. Leerders voltooi 'n<br />
tabel.<br />
- 30 -<br />
Mens<br />
Hond<br />
hande<br />
voorpote<br />
ens.<br />
Stap 4<br />
Noem dinge wat diere en plante nodig het om te lewe en te oorleef (voedsel,<br />
water en lug).<br />
Stap 5<br />
Plante en diere verander met die dat hulle groei, en die seisoene verander.<br />
• Leerders kry prente om hierdie verandering in mense of diere oor die jare<br />
heen te toon, en skryf sinne om die veranderings te beskrywe.<br />
• Leerders kan 'n lewenslyn van hul eie lewens teken en illustreer. Hulle<br />
toon hul eie verandering en ontwikkeling met die verloop van tyd.<br />
Uitgebreide leer: Leerders kan diere in verskillende dele van die wêreld<br />
beskrywe, en aantoon hoedat hulle van ons diere verskil.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Dele van die menslike liggaam etiketteer en die doel daarvan beskrywe?<br />
• Ooreenkomste tussen die mens se liggaamsdele en ander diere se<br />
liggaamsdele aantoon?<br />
• Beskrywe hoedat plante en diere met die verloop van tyd verander?<br />
• Beskrywe hoedat plante en diere soortgelyke behoeftes het?
METODOLOGIE<br />
Klasbespreking, leerders knip prente uit, sorteer en klassifiseer prente in<br />
groepe, voltooi tabel, skryf eie notas.<br />
HULPBRONNE Tydskrifte, prente van plante en diere<br />
NW Planeet Aarde en Verder – belangrikheid van aardmateriale (lug,<br />
INTEGRASIE<br />
stringe water, grond) om lewe in stand te hou<br />
Lewensoriëntering – persoonlike en fisiese ontwikkeling,<br />
Leerareas<br />
belangrikheid van 'n gebalanseerde dieet<br />
WEEK 22 INLEIDING TOT WETENSKAP - Deel 2<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1 – 4.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Afhanklikheid: plante en diere kan nie sonder mekaar oorleef nie<br />
• Gewasse: plante wat op 'n groot skaal vir voedsel of ander gebruike<br />
gekweek word<br />
• Teel: om voort te plant<br />
• Siektes: iets wat veroorsaak dat 'n mens siek is<br />
• Verskeidenheid: baie verskillende soorte plante en diere<br />
Stap 1<br />
Beantwoord die volgende vrae:<br />
Wat het ons nodig om te lewe?<br />
Wat het diere nodig om te lewe?<br />
Waar kom die voedsel vandaan?<br />
Wat kan ons doen om genoeg groente en vleis te hê om te eet? (Ons kan<br />
gewasse kweek en diere teel vir voedsel)<br />
Stap 2<br />
Daar is ’n verskeidenheid diere<br />
• Leerders sorteer prente van diere in groepe volgens ooreenkomste tussen<br />
hulle, bv. diere met vere, diere met hare, diere wat in die water lewe, ens.<br />
• Leerders plak prente saam van diere wat aan dieselfde groep behoort, en<br />
skryf dan die hoedanighede neer wat elke groep diere van die ander<br />
onderskei. Dit kan eers in puntvorm gedoen word, waarna die leerders<br />
sinne oor elke groep skryf, bv.: Ek het die kat, hond en leeu saam<br />
gegroepeer omdat hulle almal hare, kloue, en lang skerp tande het.<br />
Stap 3<br />
Daar is ’n verskeidenheid plante<br />
• Elke leerder bring 4-5 plante. Hulle sorteer die plante in verskillende<br />
groepe op grond van ooreenkomste.<br />
• Hulle skryf die redes vir hul groeperings neer.<br />
Stap 4<br />
• Leerders kies dan twee verskillende plante, teken en etiketteer elke plant,<br />
en maak dan 'n vergelykingstabel, d.w.s. dinge wat soortgelyk en dinge<br />
wat verskillend tussen die plante is.<br />
• Hulle skryf 'n paragraaf om die ooreenkomste, en 'n paragraaf om die<br />
verskille te beskrywe.<br />
Stap 5<br />
Oordrag van siektes deur diere na mense<br />
• Leerders vertel die onderwyser wat 'n kiem is, en waar kieme vandaan<br />
kom.<br />
- 31 -
METODOLOGIE<br />
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
• Hulle beskrywe hoedat kieme deur diere versprei word en in ons liggame<br />
beland.(Die onderwyser kan prente gebruik, of 'n woordkassie met<br />
leidrade gee waaruit leerders die korrektes kies.)<br />
• Die onderwyser verduidelik van organismes wat water (strome en riviere)<br />
besoedel en mense siek maak.<br />
• Leerders identifiseer diere in die huis en omgewing wat kieme dra, bv.<br />
bosluise, vlieë, rotte en muise.<br />
Stap 6<br />
Voedsel en kulturele diversiteit<br />
• Leerders noem tipes voedsel wat deur verskillende kulture geniet word,<br />
bv. Moslems, Jode, Afrika-mense<br />
• Leerders kan verduidelik waar voedsel vandaan kom.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Diere op grond van hul ooreenkomste in groepe sorteer, en die redes vir<br />
die groepering neerskryf?<br />
• 'n Plant teken en etiketteer?<br />
• Die ooreenkomste en verskille tussen plante beskrywe?<br />
• Plante op grond van hul ooreenkomste in groepe sorteer, en die redes vir<br />
die groepering neerskryf?<br />
• Beskrywe hoedat siektes na mense oorgedra word, en diere identifiseer<br />
wat siektes oordra?<br />
• Insien dat daar kultuurverskille is in die voedsel wat deur verskillende<br />
kulture geëet word.<br />
Verwys na dinge om hulle of gebruik flitskaarte, wys prente, handboeke,<br />
interaksie met ander klasmaats, bespreek en sorteer in hul groepe<br />
Handboeke, plakkate, prente, en dinge om hulle heen (onmiddelike<br />
omgewing)<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en Verandering – oordrag van voedselenergie in<br />
ekostelsels<br />
Materie en Materiale – materie gaar energie op<br />
Leerareas<br />
Kuns en Kultuur – voedsel van verskillende kulture<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, hulpbronne en die omgewing<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □ □<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
√<br />
- 32 -
WEEK 23 LEWENSPROSESSE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 – 4.2.2<br />
METODOLOGIE<br />
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Lewensprosesse: kenmerke van alle lewende organismes<br />
• Voeding: om voedsel in te neem<br />
• Asemhaling: die handeling waardeur lug ingeneem word wat ryk aan<br />
suurstof is, en lug uitgeblaas word wat ryk aan koolstofdioksied is<br />
• Ontlasting: die verwydering van afvalprodukte deur 'n lewende organisme<br />
• Voortplanting: om meer van dieselfde soort te produseer<br />
• Gevoeligheid vir lig en hitte: respondeer op lig en hitte<br />
• Beweging: kan self beweeg<br />
• Groei: 'n permanente toename in grootte en massa van 'n organisme.<br />
Stap 1<br />
Die onderwyser hou twee voorwerpe op, die een lewend en die ander nielewend<br />
(bv. 'n klip en 'n dier of prent van 'n dier), en vra leerders watter die<br />
lewende organisme en die nie-lewende voorwerp is. Die onderwyser maak ’n<br />
breinkaart van leerders se idees.<br />
Stap 2<br />
Leerders beskrywe (skryf kort aantekeninge) oor die lewensprosesse van<br />
mense, diere en plante. Die onderwyser verseker dat alle prosesse<br />
verduidelik en verstaan is.<br />
Stap 3<br />
Leerders bring hul eie voorbeelde van lewende organisme en nie-lewende<br />
voorwerpe. OF Leerders gaan na buite op die skoolgrond en maak 'n lys van<br />
lewende en nie-lewende dinge. In hul groepe kontroleer en bespreek hulle<br />
mekaar se lyste (portuurassessering).<br />
Stap 4<br />
Leerders kategoriseer items in groepe: lewend, nie-lewend, nooit geleef nie,<br />
kan weer leef bv. saad. Leerders skryf 'n paragraaf om te beskrywe waarom<br />
die voorwerpe en organismes op daardie manier gegroepeer is – wat maak<br />
iets lewend of nie-lewend?<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Organismes in groepe sorteer: lewend, nie-lewend, nooit geleef nie, kan<br />
weer leef – en redes vir hul groepering gee?<br />
• Die lewensprosesse beskrywe wat alle lewende organismes ondergaan?<br />
Klasbespreking, groepwerk, voorwerpe buite waarneem, prente en voorwerpe<br />
sorteer, leerders skryf beskrywings in eie woorde.<br />
Handboeke, prente, flitskaarte, items (lewend en nie-lewend),<br />
plakkaatmateriaal en tydskrifte indien beskikbaar<br />
NW<br />
Materie en Materiale – eienskappe van materie<br />
stringe<br />
Leerareas Taalstruktuur (vergelykings)<br />
- 33 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □ □<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 24 SINTUIE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Sintuie: 'n orgaan of liggaamsdeel wat gevoelig is vir 'n stimulus soos klank,<br />
aanraking of lig<br />
• Sig: die vermoë om te sien (lig waar te neem)<br />
• Gehoor: die vermoë om te hoor (klanke waar te neem)<br />
• Smaak: die vermoë om te proe (om soet, suur, sout en bitter in die mond<br />
waar te neem)<br />
• Tassin (gevoel): die vermoë om aanraking en druk waar te neem<br />
• Reuksin: die vermoë om reuke met die organe in die neus waar te neem<br />
• Gevoeligheid (doel van die sinne): om in staat te wees om met<br />
gebruikmaking van die sinne op stimuli te respondeer<br />
Die sinne ontvang die stimulus, wat ons in staat stel om op ons omgewing te<br />
respondeer.<br />
Stap 1<br />
Die onderwyser vra leerders hoedat hulle van die dinge om hulle heen weet,<br />
bv. dat die kos kook, dat die water koud is, dat die wind waai, ens. Die<br />
onderwyser verduidelik oor die vyf sintuie en die betrokke organe. Leerders<br />
voltooi dan die volgende tabel:<br />
Stimulus (gebeurtenis)<br />
Hoe word dit waargeneem?<br />
Orgaan wat gebruik word<br />
Gevoel<br />
Wind wat waai<br />
Sien<br />
oë<br />
sig<br />
Kos wat kook<br />
Reuk<br />
neus<br />
ruik<br />
- 34 -
Stap 2<br />
Die onderwyser stel verskillende werkstasies vir leerders op. Hulle ervaar<br />
stimuli deur hul verskillende sintuie:<br />
• Sig (kaleidoskoop)<br />
• Gehoor (bande, sang, hande klap ens.)<br />
• Smaak (wit stowwe: suiker, sout, Panado, mieliemeel, meelblom)<br />
• Tassin (verskillende voorwerpe in 'n sak)<br />
• Reuksin (verskillende vrugte)<br />
• Gevoeligheid (steek een hand in warm water, en plaas dan altwee hande<br />
in koue water).<br />
Leerders skryf beskrywings, met gepaste sintuigwoorde, vir elke ervaring.<br />
Bv. Ek sien pragtige kleurpatrone in die kaleidoskoop. Ek gebruik my oë, en<br />
dit staan as my sigsintuig bekend.<br />
Stap 3<br />
• Leerders beskrywe hoedat hulle dink 'n dier se sintuie hom help om in sy<br />
omgewing te oorleef. Die onderwyser gee prente van diere, bv. 'n leeu<br />
buite in die veld. Leerders bespreek in hul groepe watter soort stimulus<br />
hulle dink dat 'n leeu van sy omgewing ontvang. Bv. dit kan die bok,<br />
water, ens. ruik. Hoe respondeer dit op hierdie stimuli? Bv. dit jag die bok,<br />
vind die water, ens.<br />
• Leerders maak 'n geëtiketteerde tekening om die stimuli en response van<br />
baie verskillende diere te beskrywe.<br />
Stap 4<br />
Identifiseer tegnologiese toestelle wat mense help wat die gebruik van hul<br />
sintuie verloor het. Leerders doen navorsing en skryf 'n verslag oor minstens<br />
twee sulke tegnologiese toestelle.<br />
Uitgebreide leer: Leerders eksperimenteer met die skryf en lees van Braille.<br />
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die vyf sintuie lys, en die doel van elke betrokke orgaan beskrywe?<br />
• Sê watter orgaan vir elke sintuig verantwoordelik is?<br />
• Beskrywe hoedat 'n dier by sy omgewing aangepas is deur te verwys na<br />
hoedat die sintuie dit help om te oorleef.<br />
METODOLOGIE<br />
Klasbespreking, wys prente, vraag/antwoord, roteringstasies, voltooi tabel,<br />
skryf beskrywings in eie woorde.<br />
HULPBRONNE Handboeke, prente, blinddoek, voorwerpe vir verskillende stasies<br />
NW Materie en Materiale – om met gebruikmaking van die sintuie<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
stringe<br />
tussen die eienskappe van materiale te onderskei<br />
Leerareas Lewensoriëntering – persoonlike, fisiese en sosiale ontwikkeling<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
- 35 -<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√
Prestasiegebaseerde<br />
assessering □<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Toets<br />
□<br />
Onderhoude<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
WEEK 25 + 26 VOORTPLANTING IN PLANTE<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1.1 – 4.1.3<br />
- 36 -<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Ander:<br />
Ander:<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Voortplanting: om meer van dieselfde soort te produseer. (Wanneer<br />
plante, mense en diere meer van hulle maak)<br />
• Vegetatiewe voortplanting: voortplanting sonder sade. 'n Tipe aseksuele<br />
voortplanting in plante waar 'n steel, wortel of blaar gebruik word.<br />
• Seksuele voortplanting: voortplanting met sade.<br />
Vegetatiewe voortplanting in plante<br />
Wetenskaplike ondersoek: Watter dele van 'n plant kan vegetatief<br />
voortplant?<br />
Stap 1<br />
Elke leerder bring 'n plant na die klas en identifiseer die dele van die plant<br />
(wortels, stele, blare ens.). Hulle kan die plant teken en etikette by die dele<br />
aanbring.<br />
Leerders dra idees by oor hoe die plante rondom hulle voortplant.<br />
Stap 2 BEPLAN<br />
Die onderwyser verduidelik dat vegetatiewe voortplanting voortplanting is wat<br />
sonder sade plaasvind.<br />
Leerders dra idees by oor hoe om te bepaal of alle dele van 'n plant (d.w.s.<br />
die wortels, stele en blare) kan voortplant (vegetatief).<br />
Stap 3 VOER UIT<br />
• Leerders kweek nuwe plante van bolle, steggies, wortels en blare in water<br />
en grond oor 'n geskikte tydsverloop, en neem hul groei met gereelde<br />
tussenposes waar.<br />
• Teken waarnemings in 'n notaboek of sigsagboek ens. aan deur die plante<br />
na elke waarneming te teken, mate te neem, en 'n kort beskrywing te skryf<br />
van wat hulle gesien het en van die veranderings wat plaasgevind het.<br />
Stap 4 EVALUEER<br />
Leerders skryf 'n kort beskrywing van wat hulle tydens die groeiperiode<br />
waargeneem het en wat hulle uit die eksperiment oor die vegetatiewe<br />
voortplanting van hul plant geleer het. Hulle vertel die klas van hul<br />
waarnemings van die vegetatiewe voortplantingsproses in hul eie plant.<br />
Beantwoord vrae:<br />
Was dit beter om die plante in water of in grond te kweek? Verduidelik jou<br />
antwoord.<br />
Watter dele van jou plant het gedurende die eksperiment gegroei?<br />
Is alle dele van alle plante in staat om vegetatief voort te plant? Verduidelik<br />
jou antwoord.<br />
Watter dele van die plant (wortel, steel of blaar) het met die meeste welslae<br />
vegetatief voortgeplant?<br />
Die onderwyser maak 'n resultateblad om die hele klas se resultate vir die<br />
eksperiment te toon.
Stap 5<br />
• Leerders praat oor hul waarnemings.<br />
• Leerders dink aan soortgelyke situasies in die alledaagse lewe waar<br />
vegetatiewe voortplanting gebruik word, bv. met aartappels.<br />
• Suggereer moontlike verbande met ander voortplantingsituasies (bv.<br />
boere massaproduseer plante uit steggies). Vind uit hoedat tuiniers knolle<br />
en bolle gebruik om plante vegetatief voort te plant.<br />
Uitgebreide leer: Leerders plant 'n varing se wortelstok of aarbeiplant om die<br />
voortplantingsproses waar te neem.<br />
Stap 6 Lewensiklusse (seksuele voortplanting)<br />
Leerders rangskik prente (of tekeninge) van stadiums tydens die lewensiklus<br />
van plante (bv. 'n boontjie) en diere (bv. 'n kat of mens) in die korrekte orde<br />
om 'n lewensikluswiel te vorm. Hulle etiketteer die stadiums (saad, saailing,<br />
volwasse plant, blomme, vrugte) en prosesse (saadverspreiding, ontkieming,<br />
groei en volwasse word, bestuiwing en bevrugting, ryp word) en skryf dat 'n<br />
kort beskrywing van die stadiums in elke lewensiklus. Die onderwyser<br />
verduidelik dat seksuele voortplanting uit sade of eiers plaasvind, (en nie van<br />
enige ander deel van die plant of dier nie).<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die verskil tussen seksuele voortplanting en vegetatiewe voortplanting in<br />
plante beskrywe?<br />
• Idees bydra oor hoe om die ondersoek uit te voer?<br />
• Die stappe van die ondersoek uitvoer, en hul waarnemings en metings<br />
korrek aanteken?<br />
• Gevolgtrekkings maak wat op die waarnemings gebaseer is?<br />
• Vrae oor die ondersoek beantwoord wat wys dat hulle die resultate<br />
(waarnemings) verstaan.<br />
METODOLOGIE<br />
Praktiese werk met ondersteuning, leerders konstrueer lewensiklusse uit<br />
prente en skryf in hul eie woorde<br />
HULPBRONNE Plante, grond, houer, snoeiskêr, plakkaat, prente van lewensiklus.<br />
NW Materie en Materiale – sorteer van lewende en nie-lewende<br />
stringe dinge<br />
INTEGRASIE<br />
Sosiale Wetenskappe – voedselproduksie<br />
Leerareas EBW – Volhoubare groei en ontwikkeling<br />
Lewensoriëntering – bevordering van gesondheid<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings □<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
□<br />
□<br />
Vertaaltaak<br />
Werkopdrag □<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □<br />
□<br />
Konsepkaarte<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
√<br />
- 37 -
WEEK 26 + 27 LANDDIERE – EKOSTELSELS<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 – 4.2.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Ekostelsels: 'n ekostelsel sluit die lewende en nie-lewende dinge in 'n<br />
area in, sowel as hul interaksie met mekaar<br />
• Habitats: 'n spesifieke plek binne 'n ekostelsel waar plante en diere leef<br />
en voortplant<br />
• Voedselkettings: 'n voedselketting toon aan 'wie eet vir wie' in 'n<br />
ekostelsel<br />
• Vel: die liggaamsbedekking van verskillende gewerwelde diere.<br />
Stap 1<br />
• Die onderwyser voorsien leerders van 'n prent van 'n ekostelsel, bv. 'n<br />
grasveld wat plante en diere in verskillende habitats toon.<br />
• Leerders maak 'n lys van alle lewende en nie-lewende dinge in die<br />
ekostelsel.<br />
Stap 2<br />
• Leerders beskrywe hoedat die lewende dinge in hierdie omgewing van die<br />
nie-lewende dinge sowel as die lewende dinge afhanklik is.<br />
• Die onderwyser verduidelik die betekenis van 'n ekostelsel.<br />
Stap 3<br />
• Die onderwyser vra leerders om ander ekostelsels te noem, bv. die see, 'n<br />
dam, 'n woud.<br />
• Leerders word na buite geneem om 'n ekostelsel op die skoolterrein te<br />
ondersoek.<br />
• Leerders maak 'n lys van alle lewende en nie-lewende dinge wat hulle<br />
waarneem.<br />
• Leerders teken 'n ekostelsel op hul skoolterrein.<br />
Stap 4<br />
Die onderwyser verduidelik wat 'n habitat is, bv. onder 'n klip, in 'n klam plek<br />
onder 'n kraan, ens. Leerders beskrywe die verskillende habitats van die<br />
plante en diere in die ekostelsel van hul skoolterrein en die ekostelsel in die<br />
prent.<br />
Stap 5<br />
Leerders beskrywe (teken en etiketteer en/of maak mobiele van) 'n<br />
voedselketting in hul<br />
(1) grasveld-ekostelsel en (2) 'n ekostelsel op hul skoolterrein.<br />
Stap 6<br />
Die onderwyser gee leerders 'n prent van 'n ekostelsel in 'n varswaterdam.<br />
Leerders kies 'n gewerwelde dier uit die dam-ekostelsel, bv. 'n padda of 'n vis,<br />
en een uit die grasveld-ekostelsel, bv. 'n akkedis. Hulle beskrywe (skryf<br />
volsinne) oor hoedat die vel van elke dier by sy omgewing aangepas is. Gee<br />
inligting oor die aanpassings van verskillende diere indien nodig.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• 'n Ekostelsel en al die dele waaruit dit bestaan, beskrywe?<br />
• Verskillende habitats binne 'n ekostelsel lys?<br />
• Eenvoudige aanpassings van 'n plant of dier by die omgewing beskrywe?<br />
- 38 -
METODOLOGIE<br />
HULPBRONNE<br />
INTEGRASIE<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Praktiese werk met ondersteuning, bespreek, teken en etiketteer, lees<br />
inligting, vors na.<br />
'n Veldwerkbesoek aan die skoolgronde, notaboek en vrae, plakkate, prente,<br />
internet.<br />
NW Planeet Aarde en Verder – Aardmateriale (lug, water, grond)<br />
stringe Energie en Verandering – oordrag van voedselenergie<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, hulpbronne en die omgewing<br />
Kuns en kultuur – kamoeflering by diere<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □ □<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
√<br />
WEEK 28 DIE BELANGRIKHEID VAN WATER IN 'N EKOSTELSEL<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1<br />
4.3.1 – 4.3.3<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Watersiklus: die natuurlike herbenutting van water tussen die land,<br />
watermassas en die atmosfeer<br />
Kondensasie: wanneer waterdamp ('n gas) afkoel en in 'n vloeistof<br />
verander.<br />
Verdamping: wanneer water verhit word en van 'n vloeistof in 'n<br />
gas (waterdamp) verander.<br />
Sonverhitting: die gebruik van energie vanaf die son<br />
Neerslag: Wanneer water in die vorm van reën, sneeu, hael, ens.<br />
uit die lug val.<br />
• Groei: 'n permanente toename in die grootte en massa van 'n organisme.<br />
Die belangrikheid van water in 'n ekostelsel<br />
Stap 1<br />
Leerders hou 'n dinkskrum oor waarom water vir mense belangrik is.<br />
Stap 2<br />
Leerders hou 'n dinkskrum oor waarom water vir plante en diere in 'n<br />
ekostelsel belangrik is.<br />
Die onderwyser verduidelik die belangrikheid van water vir groei en<br />
fotosintese.<br />
Stap 3<br />
Die onderwyser verduidelik die watersiklus met gebruikmaking van 'n<br />
plakkaat, die skryfbord, ens.<br />
Die onderwyser gee leerders 'n prent wat die watersiklus in die natuur toon<br />
(sonder pyle en etikette).<br />
Leerders etiketteer die prent en teken pyle in om die watersiklus te beskrywe.<br />
- 39 -
Stap 4<br />
• Leerders vergelyk waar water vroeër gevind was (damme, fonteine ens.)<br />
en hoedat dit in huishoudings ingevoer was (gedra, windpompe,<br />
reënwatertenks), tot waar en hoe dit vandag gevind en vervoer word (met<br />
pype in huise ingebring).<br />
• Die onderwyser voorsien leerders van prente en inligting oor hoedat<br />
mense in die verlede water gekry het, en hoedat ons vandag water kry.<br />
Leerders bespreek hoedat mense toe en nou tegnologie gebruik het om<br />
water te kry, en die probleme wat albei die hoof moes bied.<br />
Stap 5:<br />
Baie mense in arm gemeenskappe het nog steeds nie skoon water wat na hul<br />
huise aangelê is nie. Leerders bespreek die probleme wat hierdie mense het<br />
om water te vind en dit by hul huise te kry (d.w.s. toegang tot skoon water,<br />
hoe om dit te vervoer, lang afstande vanaf die bron, om skoon water te vind,<br />
siektes wat deur vuil water veroorsaak word – diarree, cholera, droogtes,<br />
ens.).<br />
Stap 6<br />
• Leerders hou eers dinkskrums oor wat hulle reeds weet van die impak wat<br />
mense op waterbronne het.<br />
• Die onderwyser verskaf inligting oor hoedat mense op ons waterbronne<br />
impakteer – positief sowel as negatief.<br />
• Leerders lees en bespreek dan hoedat mense negatief op ons<br />
waterbronne impakteer (d.w.s. in ons huise word water gemors,<br />
fabrieksafval besoedel riviere en damme, plaasdiere besoedel riviere,<br />
insekdoders en kunsmis word vanaf plase na riviere gespoel, riool en<br />
vullis word in riviere gestort, motorbote ens.) en wat gedoen word om<br />
water te bewaar (d.w.s. die bou van damme, verwydering van<br />
indringerplante, verbetering van besproeiingsmetodes op plase,<br />
waterbesparingstoestelle soos stortbaddens en krane, waterbeperkings,<br />
aansporings om minder water te gebruik, ens.).<br />
• Leerders skryf 'n paragraaf oor die positiewe en negatiewe impak van<br />
mense.<br />
Stap 7<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• 'n Watersiklus teken en beskrywe?<br />
• Die belangrikheid van water vir mense, diere en plante verduidelik?<br />
• Beskrywe hoedat water in hul huise kom?<br />
• Die probleme lys wat baie mense het om drinkwater te bekom?<br />
• Die maniere lys waarop ons ons watervoorraad/bronne beskadig, en<br />
hoedat water bewaar kan word?<br />
METODOLOGIE Bespreking en herroep van inligting, teken en skryf, lees inligting<br />
HULPBRONNE Inligting oor water, prente ens.<br />
Materie en Materiale – water en faseverandering<br />
NW Planeet Aarde en Verder – die Watersiklus<br />
INTEGRASIE<br />
stringe Energie en Verandering – energie dryf<br />
faseveranderingsprosesse<br />
Leerareas<br />
Tegnologie – strukture soos krane<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, hulpbronne en die omgewing<br />
- 40 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
□<br />
Vertaaltaak □<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □ □<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
Ander:<br />
□<br />
√<br />
WEEK 29 KONSOLIDERING<br />
LU 1 – 3<br />
Konsolidering:<br />
• Maak 'n plakkaat of tekening met opskrifte en etikette van 'n ekostelsel.<br />
(Teken, of knip en plak prente uit koerante ens.)<br />
• Lys vyf lewende organismes wat in die ekostelsel aangetref word, en<br />
verduidelik waarom hulle lewend is.<br />
• Lys vyf nie-lewende dinge wat in die ekostelsel aangetref word.<br />
• Kies 'n dier en 'n plant en beskrywe hoedat elkeen aangepas is om in<br />
hierdie ekostelsel te lewe.<br />
• Skryf 'n paragraaf om te sê waarom water vir hierdie ekostelsel belangrik<br />
is.<br />
WEEK 30 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 4<br />
Die onderwyser kan die vrae as deel van 'n assesseringstaak gebruik<br />
LU 2 AS 1 Vra woordeskat en spel van woorde.<br />
LU 2 AS 2 Gee leerders 'n prent van 'n ekostelsel. Vra die leerders om 3 lewende en 3 nielewende<br />
dinge in die prent te kategoriseer.<br />
LU 2 AS 1 Identifiseer 'n dier uit dieselfde prent. Vra leerders om te verduidelik waarom hulle 'n<br />
dier as 'n lewende ding sal klassifiseer.<br />
LU 2 AS 1 Vra leerders om 'n ekostelsel en 'n habitat met verwysing na dieselfde prent te<br />
beskrywe<br />
LU 2 AS 1 Maak 'n lys van dinge wat nodig is om vegetatiewe voortplanting te ondersoek.<br />
LU 2 AS 3 Beskrywe hoedat seksuele voortplanting van vegetatiewe voortplanting verskil.<br />
LU 3 AS 1 Identifiseer tegnologiese toestelle wat mense help wat die gebruik van hul normale sig<br />
en gehoor verloor het.<br />
- 41 -
LEWENSPROSESSE EN GESONDE LEWENSWYSES<br />
LU 2 AS 1: Noem al die lewensprosesse van 'n mens.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe twee verskille tussen 'n lewende en 'n nie-lewende ding.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe hoedat lewende dinge deur hul sintuie op hul omgewing respondeer.<br />
INTERAKSIES IN OMGEWINGS<br />
L U 2 AS 1 Noem drie verskillende dele van 'n plant wat vir voortplanting gebruik kan word.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe die drie belangrike dinge wat 'n plant nodig het om te groei.<br />
LU 2 AS 1 Gebruik jou eie voorbeelde en beskrywe 'n voedselketting.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe die habitat waarin jy hierdie plante en diere sal aantref:<br />
Diere en Plante<br />
'n Groot boom<br />
'n Aalwynplant<br />
’n Krokodil<br />
’n Muis<br />
Beskrywing van Habitat<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe die belangrikheid van water in 'n ekostelsel.<br />
WETENSKAP EN DIE SAMELEWING<br />
LU 3 AS 1 Skryf 3 maniere neer waarop mense ons waterbronne en watervoorraad beskadig.<br />
LU 3 AS 1 Skryf 3 maniere neer waarop mense water kan bewaar.<br />
- 42 -
KWARTAAL 4: PLANEET AARDE EN VERDER<br />
WEEK 31 INLEIDING TOT WETENSKAP<br />
AANTEKENING<br />
E<br />
oor HOE<br />
Hersien kortliks:<br />
• Vra leerders om voorwerpe te identifiseer wat in die lug waargeneem word<br />
(bv. wolke, die maan, sterre, ens.). Vergelyk die lug van die dag met dié<br />
van die nag<br />
• Leerders beskrywe die posisie en bewegings van hierdie voorwerpe in die<br />
lug.<br />
• Leerders beskrywe die weerveranderings wat hulle van dag tot dag<br />
belewe, met verwysing na:<br />
o Temperatuur, waar 'n termometer gebruik word, en in °C (grade<br />
Celsius) gemeet word.<br />
o Wolkbedekking – sonnig of bewolk<br />
o Windrigting met gebruikmaking van 'n windkous of weerhaan,<br />
kompaspunte (Noord, Suid, Oos, Wes)<br />
o Windsnelheid met gebruikmaking van 'n windmeter of die Beaufortskaal,<br />
o Voggehalte – reënerig of droog<br />
• Gebruik die kennis hierbo om die vier seisoene te hersien<br />
• Leerders doen eers navorsing (bv. gebruik van die Internet en koerante, of<br />
praat met mense), dan bespreek hulle ongewone weerverskynsels (bv.<br />
tornado's, orkane, oorstromings en weerligstorms) en die impak daarvan<br />
op mense (bv. lewensverlies, vernietiging van tuistes, skade aan gewasse<br />
op plase, ens.)<br />
• Leerders beskrywe en verduidelik die skakel tussen grond en plante.<br />
Leerders noem en beskrywe wat hulle weet van die verskillende tipes<br />
grond (kleigrond, slikgrond, sanderige grond, leemgrond).<br />
• Leerders bespreek gronderosie (wegspoel/wegwaai van grond) en noem<br />
en beskrywe faktore wat by gronderosie betrokke is (wind, water, hitte en<br />
koue).<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die veranderings in die weer beskrywe, met gebruikmaking van die<br />
korrekte terme?<br />
• Apparate soos 'n termometer of Beaufort-skaal korrek gebruik?<br />
• Die verskillende tipes grond identifiseer?<br />
• Die oorsake van gronderosie beskrywe en verduidelik?<br />
METODOLOGIE Navorsing en Klasbespreking.<br />
HULPBRONNE Naslaanmateriaal<br />
NW Materie en Materiale – die Watersiklus<br />
INTEGRASIE<br />
stringe Lewe en Lewendes – die impak van die weer op plante en diere<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, voedselproduksie<br />
Leerareas<br />
in Suid-Afrika<br />
WEEK 32 GRONDTIPES<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Aardmateriale: lug, water, gesteentes en grond<br />
• Grond: boonste laag van die aarde bestaan uit 'n mengsel van gesteentes,<br />
klippe en klipdeeltjies van verskillende groottes<br />
• Sanderige grond: grond wat 'n hoër verhouding van sand bevat; groter, lig<br />
gekleurde deeltjies, soos woestynsand en seesand<br />
- 43 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1 – 4.2.2<br />
• Leemgrond; grond van 'n hoë gehalte wat uit sand-, slik- en kleigronddeeltjies<br />
bestaan, asook humus (ontbindende plant en dieremateriaal)<br />
• Kleigrond: grond wat 'n hoë verhouding van klei bevat; baie klein (fyn)<br />
deeltjies;soms rooierig, oranje-bruin of wit van kleur<br />
• Slikgrond: grond met 'n hoë verhouding van slik; 'n poeieragtige grond met 'n<br />
gladde, syerige tekstuur en klein korreltjies of deeltjies.<br />
• Eienskappe van grond: grootte van deeltjies, kleur, tekstuur, reuk en<br />
smedigheid<br />
Stap 1<br />
Begin die les oor grondtipes met 'n opsomming of breinkaart van leerders se<br />
kennis van grond en grondtipes. Gee leerders klein hoeveelhede van die vier tipes<br />
grond (sanderige grond, leemgrond, kleigrond, slikgrond) om te ondersoek. Hulle<br />
moet:<br />
• Die grond voel<br />
• Die grond ruik<br />
• Met 'n vergrootglas na die grootte van die deeltjies kyk<br />
• Die kleur van die deeltjies beskrywe<br />
• Water gebruik om 'n rol van die grond te vorm, en dan die rol te buig(Let wel:<br />
Slegs kleigrond sal dit doen).<br />
Stap 2<br />
• Leerders vergelyk en beskrywe die eienskappe van die verskillende grondtipes<br />
na gelang van die grootte van die deeltjies, kleur, tekstuur en reuk.<br />
• Skryf waarnemings in 'n vergelykingstabel waar hulle sanderige grond, leem-,<br />
slik-, en kleigrond na gelang van die grootte van die deeltjies, kleur, tekstuur en<br />
reuk van elke grondtipe vergelyk.<br />
Stap 3<br />
Die leerders gebruik hul waarnemings om die besondere eienskappe van elke<br />
grondtipe as 'n gedeelde skryfoefening te beskrywe.<br />
Stap 4<br />
Voorsien leerders van monsters van verskillende grondtipes (bv. uit 'n tuin, die<br />
skoolterrein, 'n strand ens,) en gebruik die eienskappe wat hierbo beskrywe is om<br />
die verskillende grondtipes te kategoriseer.<br />
Stap 5<br />
Verskaf inligting oor diere wat in die grond woon (bv. erdwurms, molle, miskruiers<br />
ens.)<br />
Leerders teken en skryf oor hulle.<br />
Uitgebreide leer:<br />
Leerders vors die gebruike van grond na (bv. om gewasse te plant. huise te bou,<br />
erdewerk te maak, stene te maak, ens.) en gebruik voorbeelde wanneer hulle hul<br />
werk voorlê.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die verskillende tipes grond korrek identifiseer?<br />
• Die kenmerke van die verskillende grondtipes korrek beskrywe?<br />
• Die eienskappe en gebruike van die verskillende grondtipes identifiseer?<br />
- 44 -
METODOLOGIE Praktiese werk met ondersteuning.<br />
HULPBRONNE<br />
Grondmonsters, vergrootglase, water, naslaanmateriaal: diere wat in die grond<br />
woon.<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Lewe en Lewendes – dierehabitats, plantegroei<br />
Materie en Materiale – boumateriale<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, die omgewing, natuurlike<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Leerareas<br />
hulpbronne en nedersettings<br />
Lewensoriëntering – bevordering van persoonlike en<br />
omgewingsgesondheid<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
√<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
□<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie Vraelyste<br />
√<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
□<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 33 ONDERSOEK GRONDTIPES EN WATERRETENSIE<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.1 – 4.3<br />
Konsepte: verwys na week 32<br />
Stap 1<br />
Hersien die gebruike van grond wat vroeër bespreek was, en lei die leerders<br />
om te dink oor die kapasiteit van grond om water te hou. Lei leerders om vrae<br />
vir die ondersoek aan die hand te doen.<br />
Voorbeeld:<br />
• Kan alle tipes grond (kleigrond, slikgrond, sanderige grond,<br />
leemgrond) water inhou?<br />
• Kan sommige grondtipes meer water inhou as ander?<br />
Stap 2<br />
Leerders suggereer materiale/toerusting om in die ondersoek gebruik te word<br />
(bv. tregter, filtreerpapier, versamelfles).<br />
Stap 3 BEPLAN<br />
Bespreek die prosedure vir die ondersoek met die leerders, en fokus op<br />
kwessies van 'n billike toets (soos om dieselfde hoeveelheid water en dieselfde<br />
hoeveelheid grond te gebruik) en hoe belangrik dit is om waarnemings op 'n<br />
stelselmatige wyse aan te teken.<br />
- 45 -
Stap 4 VOER UIT<br />
Leerders voer die ondersoek uit;meet, teken aan, en vergelyk die hoeveelheid<br />
water wat deur die verskillende grondtipes ingehou is. Let Wel: Trek die<br />
hoeveelheid water wat versamel is, van die hoeveelheid water af wat in die<br />
grond geskink is.<br />
Stap 5 EVALUEER<br />
Leerders praat oor, en deel hul resultate. In die bespreking:<br />
• Lê 'n verband tussen die grootte van die gronddeeltjies en die<br />
waterretensievermoë van die verskillende grondtipes. Let Wel: Die<br />
kleigrond hou die meeste water in.<br />
• Bring hierdie kennis met ander situasies in verband (bv. die tipe grond wat<br />
gesonde gewasse sal produseer, die tipe grond waarin rose goed sal<br />
groei).<br />
Uitgebreide leer:<br />
• Hoe sou kennis van die waterretensievermoë van verskillende grondtipes<br />
vir boere of tuiniers van nut wees.<br />
• Watter eienskappe moet grond hê vir sekere gewasse om te groei?.<br />
• Wat is ondergrondse water / 'n watertafel / 'n vleiland?<br />
• Kweek sade (dieselfde soort, bv. boontjiesade) in verskillende<br />
grondtipes;neem die resultate waar, teken dit aan, en beskrywe dit.<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die waterretensievermoë van die verskillende grondtipes korrek beskrywe?<br />
• Die implikasies van hierdie kennis vir tuinmaak en die kweek van gewasse<br />
korrek weergee?<br />
METODOLOGIE Navorsing, bespreking, praktiese werk met ondersteuning.<br />
HULPBRONNE Grondmonsters, meetapparaat, filter, filtreerpapier en tregter, bekers ens.<br />
NW Lewe en Lewendes – skakeling van grondtipes met plantegroei<br />
stringe Materie en Materiale – eienskappe van water en grond<br />
INTEGRASIE<br />
Leerareas<br />
Wiskunde – lees van meettoerusting, meet van vaste stowwe en<br />
vloeistowwe<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, die omgewing, en natuurlike<br />
hulpbronne<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □ □<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
□<br />
Praktiese demonstrasie<br />
√<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
- 46 -
WEEK 34 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 5 – Hoedat aardmateriale gebruik is<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.3.1 – 4.3.2<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Inheems: tuisgekweek, met oorsprong in, inlands, natuurlike groei<br />
• Kulture: gelowe en lewenswyses van groepe mense<br />
• Wonings: tuistes.<br />
FORMELE ASSESSERINGSTAAK 5<br />
Inheemse kulture gebruik wetenskaplike beginsels om landelike huise te<br />
bou en nuttige items te skep<br />
Stap 1<br />
Leerders doen eers navorsing oor die materiale wat deur inheemse kulture<br />
gebruik word om hul huise te bou (gras, hout, klei, ens.). Leerders doen 'n<br />
vergelyking van die huise wat deur inheemse kulture (meestal in landelike<br />
areas) gebou word, en die moderne stedelike huise (stene, beton, glas ens.).<br />
Die vergelyking kan uitgebrei word om 'n studie in te sluit van die manier<br />
waarop huise in die verlede gebou was, asook van huise uit ander kulture(bv.<br />
Eskimo's woon in 'n igloe, 'n nomade in die woestyn woon in 'n tent).<br />
Rig die navorsing en dinkprosesse met gebruikmaking van vrae soos:<br />
• Watter materiale het ons in die verlede gebruik om huise te bou, en hoe<br />
verskil hulle van die materiale wat ons vandag gebruik?<br />
• Wat is 'n paar van die vernaamste verskille tussen landelike/inheemse<br />
huise en stedelike huise?<br />
• Hoe is stene in die verlede gemaak?<br />
• Hoe word stene vandag gemaak?<br />
• Watter verskillende soorte stene word vandag vir die bou van moderne<br />
huise gebruik?<br />
• Hoe word die buitenste mure van moderne huise versier?<br />
• Hoe word die buitenste mure van die inheemse huise versier?<br />
• Afgesien van stene, watter ander nuttige produkte word deur inheemse<br />
kulture van grond gemaak? (bv. erdeware ens.)<br />
Stap 2<br />
Leerders selekteer 'n onderwerp, en deel dan hul navorsingspoging met die<br />
klas:<br />
• Huise van verskillende kulture oral op aarde<br />
• Huise van verskillende kulture in Suid-Afrika<br />
• Boumateriale van moderne huise<br />
• Boumateriale van inheemse/landelike huise<br />
• Versiering van moderne huise<br />
• Versiering van inheemse huise<br />
Stap 3<br />
Leerders gebruik die klei, wat hulle in die vorige les ondersoek het, om stene te<br />
maak wat hulle dan in die son uitdroog. Leerders suggereer/verken maniere<br />
waarop hulle hul stene van grond kan versterk (sit strooi of gras by, bak die<br />
stene, ens.).<br />
- 47 -
Uitgebreide leer:<br />
• Leerders kan 'n model van 'n huis bou (modern of inheems) en dit versier.<br />
• Leerders kan 'n model van 'n huis bou (modern of inheems) met<br />
gebruikmaking van afvalmateriaal.<br />
Stap 4<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Basiese boumateriale identifiseer wat gebruik word in die konstruksie van<br />
inheemse (landelike) huise?<br />
• Verduidelik hoedat inheemse (landelike) huise gebou en versier word?<br />
METODOLOGIE Bespreking en Navorsing.<br />
HULPBRONNE Naslaanwerke, prente (landelike en stedelike wonings), klei, strooi, glas ens.<br />
NW Materie en Materiale – grondeienskappe, boumateriale<br />
stringe Lewe en Lewendes – menslike aanpassing by die omgewing<br />
INTEGRASIE<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense, die omgewing, en natuurlike<br />
hulpbronne<br />
Tegnologie – strukture, inheemse kultuur en tegnologie<br />
Kuns en Kultuur – kultuurprodukte, -style en -prosesse<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
√<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □ □<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
√<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 35 + 36 WEER<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
• Atmosfeer: die laag gasse rondom 'n planeet<br />
• Weer: die toestand van die atmosfeer (temperatuur, wind, ens.) op 'n<br />
gegewe tydstip en plek<br />
• Weerhaan instrument om die windrigting aan te dui<br />
• Termometer: 'n instrument wat gebruik word om temperatuur te meet<br />
• Windkous: instrument om die windrigting aan te dui<br />
• Reënval: die hoeveelheid reën wat op 'n bepaalde tydstip in 'n gebied val<br />
• Temperatuur: 'n maat van hitte of koue in grade Celsius (°C)<br />
• Neerslag: neerslag – 'n vorm van water wat uit die atmosfeer na die aarde<br />
se oppervlak val, soos reën, sneeu, ysreën, en hael<br />
• Weerkaart: bevat inligting oor die weer op 'n spesifieke tydstip en 'n<br />
spesifieke plek.<br />
- 48 -
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.2<br />
LU 4.1.1 – 4.1.3<br />
Stap 1<br />
• Leerders noem en beskrywe aspekte van die atmosfeer en weer waarmee<br />
hulle vertroud is (bv. sonnig, koud, warm donderweer en weerlig). Maak 'n<br />
breinkaart van die verskillende aspekte van die weer.<br />
• Leerders identifiseer die apparaat/instrumente wat gebruik word om elke<br />
aspek te meet (bv. 'n termometer word gebruik om temperatuur te meet).<br />
Hierdie inligting word in 'n opsomming of breinkaart byeengebring.<br />
Stap 2<br />
Leerders suggereer interessante aspekte van die daaglikse weer wat<br />
ondersoek kan word (soos die temperatuur, sonnig of bewolk, reënerig of<br />
droog, windsnelheid en –rigting).<br />
Rig die proses met gebruikmaking van vrae soos:<br />
• Hoe lyk die weer vandag?<br />
• Hoe is die weer gedurende die verskillende seisoene?<br />
• Hoe verander die weer oor 'n tydperk van 14 dae?<br />
Stap 3<br />
• Leerders kry die apparaat bymekaar wat hulle nodig het, en stel 'n<br />
weerstasie op (om die temperatuur, reënval, windsnelheid en -rigting te<br />
meet). Leerders kan basiese instrumente met hergebruikte items bou (bv.<br />
'n reënmeter maak deur 'n plastiekbottel te gebruik). Hulle moet die<br />
verskillende instrumente, soos 'n termometer, korrek gebruik.<br />
• Leerders teken hul waarnemings daagliks vir 'n periode van 14 dae aan.<br />
Stap 4<br />
Leerders deel/bespreek daaglikse waarnemings van die weer. Leerders gebruik<br />
die data om grafieke te trek (bv. 'n grafiek van die temperatuurlesings vir elke<br />
week). Gebruik die weerkaart wat in koerante verskyn, en laat leerders die<br />
weer vir die dag of die week beskrywe.<br />
Stap 5<br />
Leerders suggereer moontlike verbande met ander situasies, bv. die uitwerking<br />
van die weer op hoedat mense lewe (klere, voedsel ens.); op die omgewing):<br />
plante (sommige plante produseer lenteblomme) en die groei en ontwikkeling<br />
van diere (party kleintjies word in die lente gebore, 'n paar diere hiberneer of<br />
migreer in die winter).<br />
Stap 6<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die veranderings in die weer beskrywe, met gebruikmaking van die<br />
korrekte terme?<br />
• Apparate soos 'n termometer korrek gebruik?<br />
• Beskrywe hoedat die weer lewende dinge beïnvloed?<br />
METODOLOGIE Navorsing en Klasbespreking, Praktiese aktiwiteite<br />
HULPBRONNE Naslaanboeke, TV en koerante se weerkaarte, hergebruikte materiale<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Materie en Materiale – die Watersiklus<br />
Lewe en Lewendes – plante en diere se response op veranderings<br />
in die weer<br />
Wiskunde – meting<br />
Leerareas<br />
Sosiale Wetenskappe – mense en die omgewing, nedersettings<br />
- 49 -
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie op<br />
Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Projekte<br />
Nabootsings □<br />
□<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
Dinkskrumtake<br />
√<br />
□<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertalingtaak<br />
Funksionele skryfwerk<br />
□<br />
√<br />
√<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
Voorleggings<br />
assessering □<br />
□<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie Vraelyste<br />
√<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 37 SONNESTELSEL – SON, AARDE EN MAAN<br />
WETENSKAP-<br />
LIKE<br />
GELETTERD-<br />
HEID<br />
AANTEKENINGE<br />
oor HOE<br />
LU 4.2.1<br />
Definieer kortliks die konsepte:<br />
Aarde: die planeet waarop ons woon<br />
As: die denkbeeldige as waar die aarde om draai<br />
Son: die ster in die middel van ons sonnestelsel<br />
Rotasie: die draai van 'n planeet of maan om sy eie as<br />
Omwenteling: 'n sirkelvormige baan of beweging (wentelbaan) van die<br />
aarde om die son, en die maan om die aarde.<br />
Stap 1<br />
• Gebruik modelle of geëtiketteerde diagramme/prente om die Sonnestelsel<br />
te beskrywe.<br />
• Beskrywe hoedat die Aarde in verhouding tot ander liggame beweeg: Die<br />
aarde volg 'n wentelbaan (wentel) om die son, en die maan wentel om die<br />
aarde.<br />
Stap 2<br />
• Beskrywe die omwenteling (draai) van die aarde om sy eie as om dag en<br />
nag te verduidelik.<br />
• Leerders maak of gebruik 'n model van die Aarde en gebruik 'n lamp of flits<br />
vir die Son.<br />
Stap 3<br />
• Leerders skryf en teken oor die manier waarop die aarde se draai vir ons<br />
dag en nag besorg.<br />
Stap 4<br />
Leerders doen navorsing oor die maan en die ruimtereisigers se besoeke aan<br />
die maan. Hulle teken en skryf daaroor.<br />
Uitgebreide leer:<br />
• Wat gebeur met sommige plante gedurende die dag/nag?<br />
• Wat gebeur met sommige diere gedurende die dag/nag?<br />
• Het al die mense rondom die wêreld dag en nag op dieselfde tye?<br />
Verduidelik<br />
- 50 -
Stap 5<br />
Kontroleer die leerders se kennis. Kan leerders:<br />
• Die aarde se rotasie om sy eie as beskrywe (1 rotasie / 24 uur = dag en<br />
nag)?<br />
• Die aarde se beweging in 'n wentelbaan om die son beskrywe (1 jaar – 1<br />
omwenteling)?<br />
• Toepaslike inligting oor die maan en die verkenning van die maan vind?<br />
METODOLOGIE Navorsing en Bespreking<br />
HULPBRONNE Naslaanwerke, aardmodelle, flitsligte<br />
INTEGRASIE<br />
NW<br />
stringe<br />
Energie en verandering – energie vanaf die son<br />
Lewe en Lewendes – plante en diere se response op dag en nag<br />
Materie en Materiale – aardmateriale, maangesteentes, songasse<br />
Leerareas<br />
Wiskunde – meet van tyd<br />
tegnologie – ruimtetuig en maanbesoeke<br />
Selfassessering □ Portuurassessering □ Groepassessering □<br />
Onderwyserassessering □<br />
Ondersoekaktiwiteite Gevallestudies<br />
Breinkaarte<br />
□<br />
□<br />
□<br />
ASSESSERING<br />
Onthou:<br />
Teken<br />
leerderprestasie<br />
op Formele<br />
Assesseringstake<br />
aan<br />
Projekte<br />
Nabootsings<br />
□<br />
□<br />
Navorsing<br />
Rollespel<br />
√<br />
□<br />
Werkopdrag<br />
Vertaaltaak<br />
□<br />
□<br />
Prestasiegebaseerde Onderhoude<br />
assessering □<br />
□<br />
Konsepkaarte<br />
□<br />
Dinkskrumtake<br />
□<br />
Funksionele skryfwerk<br />
√<br />
Voorleggings<br />
√<br />
Praktiese demonstrasie<br />
□<br />
Vraelyste<br />
□<br />
Ander:<br />
Toets<br />
Gestruktureerde vrae<br />
□<br />
□<br />
Ander:<br />
WEEK 38 HERSIENING / UITGEBREIDE LEER<br />
o Maak en versier kleiknyp- en kronkelpotte.<br />
o Kweek dieselfde soort saad (bv. boontjiesaad) in verskillende grondtipes;<br />
neem die groei van die plante waar, teken dit aan, en lewer verslag daaroor.<br />
Let Wel: Alle ander omstandighede moet dieselfde bly, bv. die hoeveelheid<br />
water wat gegee is, die hoeveelheid sonlig waaraan dit blootgestel is, ens.<br />
WEEK 39 HERSIENING / UITGEBREIDE LEER<br />
o Weer: Om 'n weerjoernaal te hou. Teken en skryf oor verskillende<br />
weerstoestande.<br />
o Doen navorsing en maak 'n voorlegging oor uiterste weerstoestande en die<br />
impak van hierdie toestande op mense.<br />
o Kyk na TV-weerberigte en versamel weerkaarte ens. wat in koerante<br />
verskyn, en berei jou eie voorlegging oor die weer vir 'n dag of 'n week voor.<br />
o Skryf 'n verslag oor dag en nag. Maak 'n rapliedjie of -gediggie oor rotasie en<br />
omwenteling ens.<br />
o Doen navorsing oor waarom dag en nag vir mense, plante en diere belangrik<br />
is ( bv. dag- en nagdiere).<br />
- 51 -
WEEK 40 FORMELE ASSESSERINGSTAAK 6<br />
Die onderwyser kan die vrae as deel van 'n assesseringstaak gebruik<br />
LU 2 AS 1 Vra oor woordeskat en spel van woorde<br />
LU 2 AS 2 Gee leerders 'n prent van die ruimte. Vra leerders om die hemelliggame te identifiseer.<br />
LU 2 AS 1 Beskrywe jou besoek aan die maan. (Hoe het jy daar gekom? Wat het jy gedra? Wat het<br />
jy geëet? Hoe het jy op die maan geloop?)<br />
LU 2 AS 2 Gee 'n lys van 3-6 eienskappe van grond. Leerders kan dié in 3 groepe kategoriseer.<br />
LU 2 AS 1 Vra leerders om 'n ekostelsel / habitat in die grond te beskrywe (met verwysing na molle,<br />
erdwurms, ens.).<br />
LU 1 AS 1 Maak 'n lys van dinge wat nodig is om stene te maak.<br />
LU 1 AS 3 Beskrywe die eienskappe van die beste steen.<br />
LU 3 AS 1 Beskrywe hoedat landelike mense grond gebruik.<br />
LU 3 AS 1 Identifiseer tegnologiese toestelle wat mense help om die weer te beskrywe.<br />
- 52 -
DEEL DRIE: BYLAE<br />
WETENSKAPLIKE ONDERSOEK: GRAAD 4<br />
'n Gids tot ondersoeke vir onderwysers en hul leerders<br />
Identifiseer 'n aspek van 'n natuurverskynsel (plante, diere, die weer, klippe, brand, elektrisiteit<br />
ens.) wat jy wil ondersoek. Wanneer jy iets ondersoek, vind jy meer daaromtrent uit deur iets waar<br />
te neem of te meet wat van nature voorkom (deur bv. die daaglikse natuurlike veranderings in die<br />
weer waar te neem en te meet). Jy kan ook ondersoek instel na wat gebeur wanneer jy iets doen<br />
om 'n natuurverskynsel te beïnvloed (bv. deur sout of suiker by water te voeg om te sien of dit die<br />
temperatuur van kokende water beïnvloed). Jy kan ook ondersoek instel oor hoe om iets te maak<br />
wat met 'n natuurverskynsel verband hou (bv. hoe om jou huis in warm weer koeler te maak).<br />
Jy kan die volgende formaat gebruik om jou deur 'n ondersoek te lei.<br />
LU1 AS1: BEPLAN ’N ONDERSOEK<br />
NB: Hierdie deel word as 'n klas gedoen, met 'n onderwyser en leerders<br />
A. Wat weet ons reeds?<br />
1. Kies 'n onderwerp / natuurverskynsel om te ondersoek.<br />
2. Maak 'n breinkaart van alles wat jy van die onderwerp / natuurverskynsel weet.<br />
B. Wat wil ons nog meer uitvind?<br />
1. Onderwyser help leerders om vrae te stel oor wat hulle nog meer oor die onderwerp wil<br />
weet. Onderwyser skryf al die vrae op die bord.<br />
2. Onderwyser en leerders besluit watter van die vrae dit moontlik is om in 'n<br />
klaskamersituasie te ondersoek, en watter nie (sou in boeke nagevors kon word).<br />
3. Onderwyser en leerders identifiseer een spesifieke vraag om te ondersoek.<br />
4. Onderwyser en leerders bespreek die volgende:<br />
• Apparaat / materiale benodig<br />
• Wat gaan die leerders waarneem of meet of versamel?<br />
• Hoeveel keer gaan hulle waarnemings maak of metings neem?<br />
• Watter meetinstrumente word benodig?<br />
• Waar gaan jy jou metings aanteken? (in watter formaat)<br />
• Veiligheidsmaatreëls.<br />
LU1 AS1: PLAN<br />
NB: die volgende deel word deur leerders gedoen<br />
Wat wil ons uitvind?<br />
1. Onderwerp / natuurverskynsel om te ondersoek (skryf).<br />
2. Jou ondersoekvraag (skryf)<br />
3. Voorspel: Wat dink jy gaan in die ondersoek gebeur?<br />
LU1 AS2 :VOER DIE ONDERSOEK UIT EN VERSAMEL DATA<br />
C. Wat moet ons doen om uit te vind?<br />
1. Gebruik die apparaat om 'n geskikte prosedure uit te voer (verken die materiale, maak 'n<br />
reeks waarnemings of metings ens.).<br />
2. Teken jou waarnemings en metings op 'n geskikte manier aan (in 'n tabel, 'n tekening ens.).<br />
LO1 AS3 : EVALUEER DATA EN KOMMUNIKEER BEVINDINGS<br />
D. Wat vertel die resultate ons?<br />
1. Verduidelik wat jy geleer het (skryf, teken, beantwoord vrae).<br />
2. Besluit of die ondersoek jou oorspronklike vraag suksesvol beantwoord het of nie. (skryf)<br />
3. Besluit of jou voorspelling korrek was of nie. (skryf)<br />
4. Het jy nog ander vrae vir verdere ondersoeke? (skryf)<br />
5. Gee 'n alledaagse voorbeeld van iets wat jy uit hierdie ondersoek geleer het.
Assesseringsinstrument vir NW-ondersoeke<br />
String: _____________________ Onderwerp_____________<br />
ASSESSERINGSTAAK _______________________________<br />
Vorm van assessering: WETENSKAPLIKE ONDERSOEK vir Graad 4<br />
NW LU 1 AS 1 Beplan<br />
Kommentaar:<br />
Kommentaar:<br />
Leerder kon vorige kennis<br />
kommunikeer<br />
Leerder was in staat om 'n aspek te<br />
identifiseer wat ondersoek kan word<br />
Leerder was in staat om van die<br />
apparaat te beskrywe wat benodig<br />
word<br />
1 punt elk = 3 punte<br />
LU1 AS2<br />
Voer uit<br />
LU1 AS3<br />
Evalueer<br />
Was self in staat om die<br />
aanwysings veilig en<br />
noukeurig uit te voer<br />
3 punte<br />
Was self in staat om<br />
noukeurige,<br />
gedetailleerde en<br />
akkurate metings en<br />
waarnemings te doen.<br />
6 punte<br />
Kon sonder hulp van<br />
onderwyser in detail<br />
verduidelik wat geleer<br />
is, kon hierdie kennis<br />
na ander situasies<br />
herlei<br />
6 punte<br />
Was in staat om met<br />
hulp van die<br />
onderwyser die<br />
aanwysings korrek uit<br />
te voer<br />
2 punte<br />
Was in staat om met<br />
hulp van die<br />
onderwyser metings en<br />
waarnemings korrek te<br />
doen<br />
4 punte<br />
Kon met hulp van<br />
onderwyser verduidelik<br />
wat geleer is<br />
4 punte<br />
Leerders het gesukkel<br />
om aanwysings uit te<br />
voer, selfs met hulp van<br />
onderwyser<br />
1 punt<br />
Leerders het gesukkel<br />
om selfs met hulp van<br />
die onderwyser metings<br />
en waarnemings korrek<br />
te doen<br />
2 punte<br />
Leerder het gesukkel<br />
om te verduidelik wat<br />
geleer is, het 'n paar<br />
wanopvattings gehad<br />
2 punte<br />
Leerder se gedrag was goed.<br />
Werk was fluks gedoen.<br />
Werk was netjies gedoen. Halwe punt elk = totaal 2 punte: ________<br />
Leerder het opgeruim.<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie<br />
0<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie<br />
0<br />
Nie<br />
gedoen<br />
nie.<br />
Totale punte 20: ______ Onderwyser: _______________ Datum: ___/___/2009<br />
0
DEEL VIER: WETENSKAPLIKE GELETTERDHEID<br />
Woordelys<br />
A<br />
Aangepas: plante en diere wat verander het om by die huidige omstandighede te pas.<br />
Aardgas: 'n fossielbrandstof wat in sedimentêre gesteentes uit die oorblyfsels van oerseediere en -<br />
plante gevorm is, en saam met ru-olie aangetref word.<br />
Aardjaar: die tydperk wat dit die aarde neem om een omwenteling rondom die son te voltooi.<br />
(365¼ dae)<br />
Aardmateriale: lug, water, gesteentes en grond<br />
Aardverwarming: wêreldwye temperatuurtoenames weens vasgevangde sonligenergie, veroorsaak<br />
deur 'kweekhuisgasse'. Sommige gevolge van aardverwarming is: smelt van poolysbedekking,<br />
styging in die seevlak, en klimaatsverandering.<br />
Afloop: reënwater wat nie in die grond wegsak nie.<br />
Afsetting: wanneer gronddeeltjies weggewaai of weggespoel, en elders afgeset word.<br />
As: die denkbeeldige as waar die aarde om draai.<br />
Asemhaling: die handeling waardeur lug ingeneem word wat ryk aan suurstof is, en lug uitgeblaas<br />
word wat ryk aan koolstofdioksied is<br />
Atmosfeer: (lug) mengsel van gasse rondom 'n planeet.<br />
B<br />
Bestuiwing: wanneer stuifmeel vanaf die manlike deel van 'n plant (die meeldraad) na die vroulike<br />
deel (die stamper) oorgedra word.<br />
Bevrugting: die saamvoeg van manlike en vroulike seksselle om 'n nuwe individu te vorm.<br />
Beweging van hitte-energie: Energie beweeg altyd vanaf 'n warmer plek of voorwerp na 'n koeler<br />
plek of voorwerp.<br />
Bindweefsel: die weefsel wat bene in 'n gewrig aanmekaar hou.<br />
Biodiversiteit: "bio" beteken "lewe"; "diversiteit" beteken 'n verskeidenheid – d.w.s. baie<br />
verskillende soorte lewende organismes (plante en diere).<br />
Brandstowwe: bronne van energie (ons moet hulle gewoonlik verbrand om hitte-energie te<br />
produseer).<br />
Bron van energie: Sien energiebron.<br />
Buigbaar: iets wat in die vorm van 'n wors of 'n ring gerol en gebuig kan word.<br />
C<br />
D<br />
Diabetes: 'n ongesteldheid waar die liggaam nie in staat is om sy bloedglukosevlakke normaal te<br />
hou nie.<br />
Die maan: ons naaste buurman in die ruimte, wat om die aarde wentel.<br />
Distillering: 'n proses waar 'n vloeistof verhit word om wasem te produseer. Die wasem word dan<br />
gekondenseer deur dit af te koel sodat dit 'n suiwer vloeistof vorm.<br />
E<br />
Eienskappe van grond: grootte van deeltjies, kleur, tekstuur, reuk en buigsaamheid.<br />
Eienskappe: hoe iets lyk, voel, en wat dit doen, bv. buigsaamheid, hardheid, tekstuur, kleur,<br />
oplosbaarheid, ens.<br />
Eiers: die vroulike seksselle van diere.<br />
Ekostelsel: 'n ekostelsel sluit die lewende en nie-lewende dinge in 'n gebied, en hul interaksie met<br />
mekaar in;'n gemeenskap van plante, diere en mikroörganismes wat saam in 'n omgewing woon.<br />
Elektrisiteit: is 'n sekondêre energiebron (dit word uit 'n ander bron soos steenkool geproduseer)<br />
en word as 'n bron vir elektriese toestelle gebruik.<br />
Energie: energie is nodig om alles te laat werk of beweeg of lewe.<br />
Energiebronne: 'n bron wat 'n vorm van energie opberg of verskaf (bv. battery, vallende water).<br />
Sommige bronne bestaan uit opgebergde chemiese of meganiese energie, bv. elektriese sel,<br />
uitgerekte rekkie, hout, steenkool, water, olie ens. Sommige energiebronne is reeds aan die<br />
- i -
eweeg, en hul beweging word as 'n energiebron gebruik, bv. vallende water, bewegende golwe,<br />
wind (bewegende lug) ens.<br />
Energie-omskakeling: wanneer energie van een vorm na 'n ander verander word, bv. in 'n<br />
gloeilamp word elektriese energie na ligenergie verander.<br />
Energie-oordrag: wanneer energie van een deel van 'n stelsel na 'n ander beweeg.<br />
Energie-oordragstelsels: 'n stelsel word uit twee of meer dele saamgestel wat energie van een plek<br />
na 'n ander verplaas (beweeg), bv. 'n voedselketting, 'n elektriese stroombaan, 'n ekostelsel, ens.<br />
Energieverlies: dit gebeur wanneer materie energie vrystel omdat die omgewing koeler is.<br />
Energiewins: dit gebeur wanneer materie energie absorbeer omdat die omgewing warmer is.<br />
Erdeware: materiale wat van gebakte klei gemaak is, bv. porseleinkoppies, blompotte, teëls. Hulle<br />
is onbuigbaar, kan versplinter, maak 'n klinkgeluid, is duursaam en waterdig.<br />
Erosie: grond of gesteentes wat oor 'n lang tydperk weens wind, water ens. wegslyt.<br />
F<br />
Faktore wat oplosbaarheid beïnvloed: prosesse of aksies wat 'n oplosbare stof vinniger of stadiger<br />
in 'n vloeistof laat oplos, soos: hoeveel daar geroer word; temperatuur van vloeistof; grootte van<br />
deeltjies van die vaste stof; hoeveelheid van die vaste stof vergeleke met die vloeistof.<br />
<strong>Fase</strong>s van die Maan: soos van die aarde af waargeneem, verander die voorkoms van die Maan in<br />
'n siklus oor 'n sekere tydperk, d.w.s. volmaan, nuwemaan, halfmaan en kwartmaan.<br />
<strong>Fase</strong>s van materie: vaste stowwe, vloeistowwe en gasse. Verhitting verander die fase vanaf vaste<br />
stof tot vloeistof tot gas, en verkoeling (hitteverlies) draai die verandering van fase om.<br />
<strong>Fase</strong>veranderings: om van een toestand na 'n ander te verander (vaste stowwe, vloeistowwe,<br />
gasse).<br />
Fossielafdrukke: Voetspore van diere of afdrukke van blare ens. wat in modder gemaak is, wat<br />
sedertdien hard geword en gesteentes gevorm het.<br />
Fossielafgietsels: presiese driedimensionele kopieë van die dele van plante of diere wat<br />
gefossileer het. Hulle word deur navorsers gemaak.<br />
Fossielbrandstowwe: ru-olie, steenkool en aardgas (gevorm uit die gefossileerde oorblyfsels van<br />
oerplante en -diere).<br />
Fossiele: oorblyfsels van 'n dier of plant uit vroeëre tye wat in gesteentes bewaar gebly het.<br />
Fossilering: die proses waardeur fossiele gevorm word. Die organiese chemikalieë in 'n dooie<br />
diere- of planteliggaam word deur anorganiese chemikalieë vervang, wat die liggaam so hard soos<br />
klip laat word.<br />
Fotosintese: die proses waardeur groen plante sonlig, koolstofdioksied n water gebruik om<br />
voedingstowwe te maak.<br />
G<br />
Gas: 'n fase van materie wat uit deeltjies bestaan wat vinnig beweeg en baie ver van mekaar<br />
is;gas het geen bepaalde vorm nie.<br />
Geabsorbeerde energie: wanneer energie verkry / geabsorbeer word of tot 'n voorwerp of<br />
materiaal bygevoeg word.<br />
Gebalanseerde dieet: wanneer voedsels wat die belangrike voedingstowwe bevat, in die korrekte<br />
hoeveelhede geëet word om gesondheid te verseker.<br />
Gevaarlik: materiale of stowwe wat nadelig vir die gesondheid kan wees en die omgewing kan<br />
beskadig.<br />
Gewasse: plante wat op 'n groot skaal vir voedsel of ander gebruike gekweek word.<br />
Gewrigte: die plek in 'n skelet waar twee bene bymekaarkom. Gewrigte maak beweging moontlik.<br />
Glas: 'n materiaal wat gemaak word deur sand te smelt wat met kalkklip en natrium karbonaat<br />
gemeng is. Eienskappe van glas: onbuigbaar, kan versplinter, maak 'n klinkgeluid, is duursaam en<br />
waterdig, brokkelrig en deurskynend.<br />
Grade Celsius (ºC ): die eenheid vir die meet van hitte-energie.<br />
Grond: die los boonste laag van die aarde bestaan uit 'n mengsel van verskillende grootte<br />
gesteentes / klippe en gronddeeltjies, en ontbonde organiese materie.<br />
H<br />
Habitat: 'n spesifieke plek binne 'n ekostelsel waar plante en diere leef en voortplant.<br />
Hardheid: vermoë om fisiese slytasie te weerstaan.<br />
- ii -
Hidrosfeer: (water en waterdamp); daardie deel van die aarde wat uit water bestaan.<br />
Hittegeleiding: die manier waarop 'n materiaal toelaat dat hitte daardeur beweeg.<br />
Hitte-insulasie: die manier waarop 'n materiaal verhoed dat hitte-energie daardeur beweeg.<br />
I<br />
Infiltrasie: beweging van water in die grond of in poreuse gesteentes in.<br />
Inheems: tuisgekweek, met oorsprong in, inlands, natuurlike groei.<br />
Inheemse kennis: kennis vanuit ons eie land.<br />
Interafhanklikheid: lewende organismes wat vir oorlewing van mekaar afhang. Hulle verskaf vir<br />
mekaar voedsel, skuiling ens.<br />
J<br />
K<br />
Katastrofiese gebeurtenisse: gebeurtenisse wat grootskaalse skade of dood veroorsaak (bv.<br />
oorstromings).<br />
Kategoriseer: om dinge saam te groeper wat dieselfde sigbare hoedanighede of eienskappe het.<br />
Kernenergie: 'n vorm van energie wat deur radioaktiewe materiale, bv. uraan en plutonium<br />
vrygestel word.<br />
Kilojoule (kJ): die eenheid om energie te meet is die Joule (J). 'n Kilojoule is 1000 Joule.<br />
Kinetiese energie (bewegingsenergie): die energie in bewegende voorwerpe of<br />
deeltjies;energiebronne wat beweeg, bv. elektrisiteit, vallende water, wind.<br />
Klank: is 'n vorm van energie wat deur 'n voorwerp geproduseer word wat vibreer. Klank kan slegs<br />
deur 'n medium (vaste stof, vloeistof, gas) beweeg. Klank kan nie deur 'n lugleegte (d.w.s. geen<br />
lug) beweeg nie;klank beweeg weg van die bronne (d.w.s. radio, hande wat klap, 'n geskree,<br />
ens.);klank word dowwer soos dit weg van die bron af beweeg.<br />
Klanksterkte: hoe hard of sag 'n geluid is. Die geluidsterkte hang af van die hoeveelheid energie<br />
wat gebruik word om die geluid te genereer.<br />
Klasse materiale – vesels, glas, erdeware, polimere (plastiekware), papier, hout, metale.<br />
Klassifiseer: Die rangskikking van voorwerpe of lewende organismes in verwante groepe volgens<br />
hul ooreenkomste.<br />
Klei: baie klein (fyn) klipdeeltjies (soms rooierig, oranje-bruin of wit van kleur). Klei behou water en<br />
is klewerig wanneer dit nat is.<br />
Kleigrond: Grond waarin daar 'n hoë verhouding van kleideeltjies is.<br />
Klimaat: weerstoestande wat oor 'n lang tydperk in 'n sekere streek waargeneem en gemeet word.<br />
Klimaatverandering: Langtermynveranderings in die weer van die aarde se klimaatstreke.<br />
Klipdeeltjies: baie klein stukkies klip.<br />
Kokende water: water wat verhit is totdat dit genoeg energie het om in gas te verander.<br />
Kondensasie: wanneer waterdamp ('n gas) afkoel en in 'n vloeistof verander.<br />
Kondenseer: wanneer 'n gas afkoel (hitte verloor) en in 'n vloeistof verander.<br />
Kookpunt: die temperatuur waar ’n vloeistof in ’n gas verander.<br />
Koolhidrate: voedsels wat as 'n vername energiebron in menslike diëte dien. Suikers, stysels en<br />
sellulose is almal koolhidrate.<br />
Kristallisering: 'n proses om kristalle te vorm deur 'n versadigde oplossing te verhit sodat die<br />
oplosmiddel verdamp.<br />
Kweekhuiseffek: 'n verskynsel waar kweekhuisgasse sonligenergie in die atmosfeer vasvang.<br />
Kweekhuisgasse: gasse (soos koolstofdioksied, metaan en ander gasse) wat energie van die son<br />
absorbeer en in die aarde se atmosfeer vashou, en die moontlike oorsaak van aardverwarming is.<br />
L<br />
Landvorms: natuurlike fisiese eienskappe van die aardoppervlak, bv. berge, riviere, valleie, ens.<br />
Leemgrond: grond van 'n hoë gehalte wat uit 'n mengsel van sand-, slik- en kleigronddeeltjies<br />
bestaan, asook humus (ontbindende plant en dieremateriaal).<br />
Lengte van dag: die aantal daglig-ure vanaf sonsopkoms tot sonsondergang.<br />
Lengte van nag: die aantal ure vanaf sonsondergang tot sonsopkoms.<br />
Lewensprosesse: die prosesse wat alle lewende dinge uitvoer: beweging, voortplanting,<br />
gevoeligheid, groei, ontlasting, asemhaling, voeding.<br />
- iii -
Litosfeer: (gesteentes en grond) soliede laag van die aarde wat die aardkors vorm.<br />
M<br />
Magnetisme: die manier waarop 'n materiaal na 'n magneet aangetrek word of nie.<br />
Materiale: vaste stowe word in groepe opgedeel, bv. metale, erdeware en polimere ens.;vaste<br />
stowwe wat nuttig is om dinge mee te maak.<br />
Materie: enigiets wat massa het en ruimte beslaan; alles op aarde en in die heelal is van materie<br />
gemaak. Materie is van atome gemaak.<br />
Meeldraad: die manlike deel (voortplantingsorgane) van 'n blom bestaan uit die helmknop en<br />
helmdraad.<br />
Meganiese stelsels: stelsels wat twee of meer bewegende dele het, bv. die bewegende dele van 'n<br />
enjin.<br />
Mengsels: twee of meer stowwe wat gemeng is en weer geskei kan word.<br />
Metale: materiale wat elektrisiteit en hitte gelei, bv. koper, tin. silwer, goud, lood, ens.; blink, hard,<br />
smeebaar, suiwer stowwe soos yster, koper, goud en silwer. Metale word in voorwerpe soos<br />
spykers, pype, metaalskerpmaker, metaallineaal gemaak.<br />
Metamorfies: gesteentes wat 'n verandering in fisiese vorm, voorkoms of aard ondergaan het.<br />
MIV/VIGS-pasiënte: mense wat met die Menslike Immuniteitsgebrekkige Virus (MIV), wat die<br />
immuunstelsel afbreek, besmet is.<br />
N<br />
Natuurlike vesels: lang, slap, sterk stringe wat van plante of diere afkomstig is, bv. in hout en<br />
papier, katoen, wol, linne ens.<br />
Natuurrampe: Gebeurtenisse soos oorstromings, aardbewings, vulkane, erge droogtes ens.).<br />
Neerslag: wanneer water uit die atmosfeer na die aarde se oppervlak val, soos reën, sneeu,<br />
ysreën, hael en dou.<br />
Nuwemaan: hierdie maanfase kom voor wanneer die maan nie deur direkte sonlig verlig is nie, en<br />
nie vir die blote oog sigbaar is nie. Die nuwemaan dui gewoonlik die begin van 'n nuwe maansiklus<br />
aan.<br />
O<br />
Om die weer te meet: 'n termometer meet die temperatuur; 'n windmeter meet die windsnelheid en<br />
rigting; 'n reënmeter meet reënval.<br />
Om te smelt is 'n verandering in toestand van 'n vaste stof na 'n vloeistof, gewoonlik deur hitteenergie<br />
veroorsaak.<br />
Omgewing: die lewende en nie-lewende milieu wat alle lewende dinge beïnvloed.<br />
Omwenteling: die beweging van 'n planeet in 'n wentelbaan soos dit rondom die son beweeg. Die<br />
beweging van 'n maan in 'n wentelbaan soos dit rondom 'n planeet beweeg.<br />
Ongewerweldes: (insekte, wurms, slakke, skaaldiere, spinnekoppe, duisendpote); die meeste het<br />
'n eksterne skelet (eksoskelet).<br />
Onoplosbare stowwe: stowwe wat nie in 'n vloeistof kan oplos nie (bv teeblare of sanddeeltjies in<br />
water).<br />
Ontbinder: 'n organisme wat die dooie oorblyfsels van plante en liggame van diere afbreek.<br />
Ontkieming: sade ontkiem wanneer hulle begin groei en hul eerste wortel en loot ontwikkel.<br />
Ontlasting: die verwydering van afvalprodukte van metabolisme (sweet en urine) deur 'n lewende<br />
organisme.<br />
Opgeloste stof: 'n vaste stof wat in 'n vloeistof oplos en 'n oplossing vorm.<br />
Oplos: wanneer 'n vaste stof met 'n vloeistof meng en lyk asof dit in die vloeistof verdwyn, en dus<br />
nie gesien kan word nie.<br />
Oplosbaar: stowwe wat in 'n vloeistof kan oplos is oplosbaar (bv. suiker).<br />
Oplosbaarheid: die vermoë van 'n stof om op te los.<br />
Oplosbare stowwe: stowwe wat oplos (lyk asof dit verdwyn) wanneer dit met 'n vloeistof gemeng<br />
word (bv. suiker in water gemeng).<br />
Oplosmiddel: die vloeistof waarin 'n vaste stof oplos.<br />
Oplossing: 'n spesiale mengsel waarin 'n vaste stof, vloeistof of gas in 'n vloeistof, bv. soutwater<br />
oplos.<br />
Opvanggebied: natuurlike areas waar reënwater opdam, soos vleie, mere, ens.<br />
- iv -
Organismes: enige lewende dinge, bv. diere en plante.<br />
P<br />
Paraffien: energiebron in 'n huishouding: vloeibare brandstof wat gebruik word om kos gaar te<br />
maak. Wanneer paraffien per ongeluk aan die brand slaan, is die vlamme baie warm en moeilik<br />
om te beheer.<br />
Paring: wanneer die manlike en vroulike diere van dieselfde spesie bymekaar kom sodat die<br />
manlike een spermselle in die vroulike een se liggaam kan deponeer om haar eiers te bevrug.<br />
Penis en testikels: manlike geslagsorgane in diere.<br />
Planete: voorwerpe in die ruimte wat in 'n wentelbaan rondom 'n ster beweeg.<br />
Polimere (plastiekstowwe en natuurlike vesels): 'n reusagtige langkettingmolekule wat uit 'n groot<br />
aantal kleiner molekules bestaan wat saamgekoppel is, bv. plastiekstowwe, gomlastiek,<br />
plastiekvesels, poliëster ens. Polimere is buigbare, sterk isoleerders van hitte en elektrisiteit,<br />
duursaam, brand wanneer aangesteek. Sommige plastiekstowwe is deurskynend en ander is<br />
ondeursigtig (kan nie deur hulle sien nie).<br />
Potensiële energie (opgebergde energie): energie in 'n opgebergde vorm wat werk kan doen<br />
wanneer dit losgelaat word, bv. 'n battery. sel, gomlastiekband, chemikalieë, brandstof ens.<br />
Primêre verbruikers (planteters): diere wat slegs plante eet.<br />
Produsent: 'n organisme (bv. 'n plant), aan die begin van 'n voedselketting, wat nie nodig het om<br />
te eet nie, maar sy eie voedsel maak.<br />
Proteïene: voedsels wat gebruik word om die liggaam op te bou. Vleis, vis, eiers, bone en neute<br />
bevat proteïene.<br />
Q<br />
R<br />
Reënval: die hoeveelheid reën wat op 'n bepaalde tydstip in 'n gebied val.<br />
Relatiewe beweging: bv. die beweging van die aarde in verhouding tot die son – wentel om die<br />
son; die beweging van die maan in verhouding tot die aarde – wentel om die aarde, ens.<br />
Relatiewe posisie: posisie van die son, maan en aarde in verhouding tot mekaar in die heelal, bv.<br />
die son is in die middel van die sonnestelsel, en die planete is in wentelbane op vasgestelde<br />
afstande rondom die son. Mane wentel rondom planete, wat saam rondom die son wentel.<br />
Roes: 'n chemiese reaksie tussen yster (waar dit ookal is) en suurstof uit die lug.<br />
Rotasie: die draai van planete of mane om hul eie asse.<br />
Ru-olie: 'n fossielbrandstof wat in sedimentêre gesteentes uit die oorblyfsels van oerseediere<br />
gevorm is.<br />
S<br />
Saadknoppe: bevat die vroulike seksselle van 'n blomplant.<br />
Saadverspreiding: om saad in verskillende rigtings te versprei.<br />
Sand: groter, lig gekleurde korreltjies (klipdeeltjies), soos woestynsand en seesand.<br />
Sanderige grond: grond wat 'n hoë verhouding van sandkorrels bevat.<br />
Satelliet: enige voorwerp in die ruimte wat om 'n ander voorwerp wentel.<br />
Sedimentêre gesteentes: gesteentes wat gevorm word uit materiaal wat as lae sediment in water<br />
neergelê word.<br />
Seisoene: 'n periode van die jaar wat deur 'n duidelike klimaat gedefinieer word, (bv. winter, lente).<br />
Sekondêre verbruikers (alles-eters en vleiseters): tweedevlakverbruikers – diere wat sowel plante<br />
as diere, of slegs ander diere eet.<br />
Seksuele voortplanting: voortplanting waar daar twee ouers betrokke is. By seksuele voortplanting<br />
vind bevrugting plaas. By plante word sade na bevrugting geproduseer.<br />
Senings: die weefsel wat 'n spier aan 'n been heg.<br />
Skakelaars: die komponente in 'n elektriese stroombaan wat die stroombaan hetsy oopmaak<br />
(onderbreek) of toemaak (voltooi).<br />
Skeiding: 'n proses waardeur vaste stowwe geskei word.<br />
Skelet (menslik) – dele: skedel, kakebeen, ruggraat (werwels). ribbekas, voorbeen of arm<br />
(humerus, radius en ulna), agterbeen of bene (femur, tibia, fibula), skouer (skouerblad,<br />
sleutelbeen) en heupgordel, voete en hande.<br />
- v -
Slik: baie klein poeieragtige klipdeeltjies wat in grond aangetref word.<br />
Slikgrond: Grond wat 'n hoë verhouding slikdeeltjies bevat.<br />
Smeltende ys: ys smelt wanneer dit genoeg energie verkry om in 'n vloeistof te verander.<br />
Smeltpunt: die temperatuur waar ’n vaste stof in ’n vloeistof verander.<br />
Soepelheid: die vermoë om te buig of van vorm te verander sonder om te breek.<br />
Solidifisering: wanneer 'n stof, soos water, solied word.<br />
Son: die ster in die middel van ons sonnestelsel.<br />
Sonnestelsel: 'n ster, tesame met die planete, mane, asteroïede, komete en stof wat daaromheen<br />
wentel.<br />
Sonverhitting: gebruik van energie vanaf die son om water te verhit.<br />
Sosiale patrone: alleenlopende diere, pare, troppe, kuddes, kolonies.<br />
Spermselle: die manlike seksselle van diere.<br />
Spesies: organismes met dieselfde sigbare eienskappe wat slegs met hul eie soort kan voortplant.<br />
Spiere: liggaamsweefsel wat saamtrek om beweging te veroorsaak;tipes spiere, bv. biseps,<br />
triseps.<br />
Spysvertering: die proses waardeur voedsel in eenvoudige chemiese samestellings opgebreek<br />
word.<br />
Spysverteringstelsel: die organe wat help met die proses om voedsel te verteer; dit bestaan uit die<br />
mond, speekselkliere, slukderm, maag, lewer, pankreas, dunderm, en dikderm.<br />
Steenkool: 'n fossielbrandstof in die vorm van sedimentêre gesteentes van die oorblyfsels van<br />
oerplante.<br />
Stelsel: 'n stelsel word gemaak uit twee of meer dele wat saam werk. In 'n stelsel word energie van<br />
een deel van die stelsel na 'n ander oorgedra.<br />
Sterre: gasvormige massas in die ruimte wat energie genereer.<br />
Sterrebeeld: patrone van sterre soos dit vanaf die aarde gesien word. Die patrone bly op een plek,<br />
maar soos die aarde beweeg verskuif hulle in die lug.<br />
Sterrestelsel: 'n versameling sterre, planete, gas en ruimtestof.<br />
Stol: wanneer 'n vloeistof afkoel (hitte verloor) en in 'n vaste stof verander.<br />
Stollingsgesteente: gesteente wat deur intense hitte en die stolling van vulkaniese magma gevorm<br />
word.<br />
Stowwe: tipes materie wat in die natuur kan bestaan of wat gemaak kan word.<br />
Strata: die lae wat in sedimentêre gesteentes gesien kan word.<br />
Stroombaan: die sirkelvormige baan waarlangs elektrisiteit vanaf die bron na die toestel en terug<br />
na die bron vloei. Die elektrisiteit sal nie vloei as die baan nie heel is nie.<br />
Stuifmeel: bevat die manlike seksselle van 'n blomplant.<br />
T<br />
Teel: om voort te plant.<br />
Tegnologie: dinge wat mense gemaak het om hulle te help om dinge te doen en probleme op te<br />
los.<br />
Tekstuur: hoedat 'n materiaal voel wanneer jy daaraan raak of dit tussen jou vingers vryf.<br />
Temperatuur: 'n numeriese maat van hitte of koue in grade Celsius (°C).<br />
Termiese energie: hitte-energie.<br />
Termometer: 'n instrument wat gebruik word om temperatuur te meet.<br />
Tersiêre verbruikers: bv. mens, krokodil, ens.; derdevlakverbruikers.<br />
Toonhoogte: hoë of lae klanke. Note het 'n hoë toonhoogte (hoë klank) of 'n lae toonhoogte (lae<br />
klank). Die toonhoogte hang af van die materiaal of lug wat in 'n voorwerp of musiekinstrument<br />
vibreer;hoe vinniger die vibrasies, hoe hoër die toonhoogte.<br />
Tydelike verandering: verandering in 'n stof wat nie permanent is nie – dit kan weer tot die<br />
oorspronklike vorm terug verander word.<br />
U<br />
V<br />
Vaste stof: materie met 'n vaste vorm, beslaan ruimte; kan nie afgegiet word nie, deeltjies baie na<br />
aan mekaar.<br />
- vi -
Vegetatiewe voortplanting: voortplanting in plante sonder sade. 'n Tipe aseksuele voortplanting in<br />
plante. Die ouerplant kan 'n nuwe plant uit 'n deel van sy steel, wortel of blaar maak.<br />
Verbranding: die verbrandingsproses waarby suurstof, 'n brandstof en hitte betrokke is.<br />
Verbruiker (planteters, vleiseters en alles-eters): 'n organisme wat van ander organismes in 'n<br />
voedselketting leef.<br />
Verdamp: Wanneer 'n vloeistof verhit word en in 'n gas verander.<br />
Verdamping: die proses waardeur 'n vloeistof (bv. water) in 'n gas (waterdamp) verander.<br />
Verhittingsdrade: spesiale drade wat warm word wanneer 'n elektriese stroom daardeur beweeg,<br />
bv. soos in ysters, verwarmers, waterverwarmers, ketels.<br />
Versteen: om van los sediment na soliede rots te verander.<br />
Verweerde gesteentes: gesteentes wat deur blootstelling aan die weer beskadig is.<br />
Verwering: fisiese, chemiese of biologiese opbreek van klippe in kleiner deeltjies;die opbreek van<br />
gesteentes in kleiner deeltjies deur wind, water, hitte en koue.<br />
Vette en olies: voedsels (olyfolie, botter, vet) wat as 'n bron van energie dien en dele van die<br />
liggaam soos die senustelsel in stand hou.<br />
Vibrasies: vinnige bewegings deur 'n voorwerp gemaak (voel bv. die vibrasies wat van 'n<br />
luidspreker kom).<br />
Vitamiene en minerale: spesiale voedingstowwe wat in klein hoeveelhede nodig is vir normale<br />
groei en aktiwiteit in die liggaam.<br />
Vleiseters: diere wat ander diere eet.<br />
Vloeistof: 'n fase van materie;deeltjies in 'n vloeistof beweeg ten opsigte van mekaar, kan afgegiet<br />
word, neem die vorm van die houer aan, beslaan ruimte, deeltjies raak, maar is verder van mekaar<br />
as by vaste stowwe.<br />
Voedingstowwe: stowwe in ons kos wat voeding voorsien: koolhidrate, proteïene, vitamiene en<br />
minerale, vette en olies.<br />
Voedselketting: 'n voedselketting toon aan wie vir wie in 'n ekostelsel eet;die vloei van energie in<br />
die natuur deur lewende organismes. 'n Reeks organismes waardeur energie in 'n ekostelsel<br />
deurgegee word.<br />
Voedselpiramiede: 'n piramiedevormige diagram wat as gids na die vernaamste voedselgroepe<br />
dien, en na die aanbevole hoeveelhede wat vir 'n gebalanseerde dieet geëet moet word.<br />
Volhoubaarheid: om natuurlike hulpbronne te benut sonder om die ekologiese balans te vernietig.<br />
Volmaan: 'n fase van die maan waar die volle gesig sigbaar is (wanneer die maan rond lyk),dit kom<br />
ongeveer halfpad deur die maansiklus voor.<br />
Vorms van energie: bv. hitte, lig, klank, beweging, elektrisiteit.<br />
Vrugbeginsel en uterus en vagina: vroulike geslagsorgane in diere.<br />
Vrugblaar: vroulike deel van 'n blom – bestaan uit die stamper, stampersteel en vrugbeginsel.<br />
Vrugblaar: vroulike deel van 'n blom – bestaan uit die stamper, stampersteel en vrugbeginsel.<br />
W<br />
Waarskuwingstekens / gevaarsimbole: tekens wat gevaar- of risiko-areas aandui.<br />
Waterhulpbronne: bronne van water wat nuttig of potensieel nuttig vir mense is.<br />
Watersiklus: die natuurlike herbenutting van water tussen die land, watermassas en die atmosfeer;<br />
prosesse waarvolgens die aarde se water deur die omgewing sirkuleer.<br />
Weer: temperatuur, wind, sonlig en reën wat op 'n daaglikse basis gemeet word;die toestand van<br />
die atmosfeer (temperatuur, wind, ens.) op 'n gegewe tydstip en plek.<br />
Weerspieëlde lig: lig-energie wat 'n voorwerp tref en dan in 'n ander rigting wegbons.<br />
Wentelbaan: die baan waarlangs 'n planeet rondom die son beweeg. Die baan waarlangs 'n maan<br />
rondom 'n planeet beweeg.<br />
Werweldiere: (visse, amfibieë, reptiele, voëls, soogdiere) het 'n interne skelet (endoskelet).<br />
Windkous / weerhaan: instrument om die windrigting aan te dui.<br />
X<br />
Y<br />
Z<br />
- vii -