syllabus Insolventierecht 2012 - Thuisblad van Matthias E. Storme

© Matthias E. Storme, Gent-Mariakerke 2012 

Matthias E. Storme 

Zekerheden- en insolventierecht 

Deel II en v. 

Achtste uitgave 

(najaar 2012) 

1


Voorwoord 

Dit werk is ontstaan als syllabus voor het vak zekerheden- en insolventierecht en de 

behandelde stof is dan ook mede bepaald door de plaats van dat vak in het curriculum van de 

rechtenstudies. Het behandelt op de eerste plaats de vraag op welke wijze schuldvorderingen 

kunnen worden verhaald (in de zin van verhaal op het vermogen van de schuldenaar en rang 

van de verschillende schuldvorderingen) en op welke wijze de verhaalsmogelijkheden van de 

schuldeiser versterkt kunnen worden, al dan niet door middel van de verkrijging van een 

zakelijk recht of van een bijkomende schuldenaar. Daarmee zijn de twee belangrijkste 

zekerheidsmechanismen reeds impliciet vermeld: zakelijke zekerheden en persoonlijke 

zekerheden. Een groot deel van de inhoud is dan ook niets anders dan bijzonder zakenrecht 

dan wel bijzonder verbintenissenrecht. 

Deze inleiding veronderstelt een basiskennis van zaken- en verbintenissenrecht en bouwt erop 

voort. Vragen van algemeen zakenrecht of algemeen verbintenissenrecht komen dan ook maar 

aan bod voor zover ze een specifieke relevantie hebben voor het zekerheden- of executierecht. 

Vragen van de algemene rechtsleer, zoals de theorie van de rechtsbronnen, komen als 

dusdanig helemaal niet aan bod, al zal natuurlijk impliciet daarover stelling worden genomen 

in de uiteenzetting van het zekerheden- en executierecht. 

Deze inleiding bespreekt enkel het Belgische recht, dus het recht dat van toepassing is indien 

de toepasselijke regels van internationaal privaatrecht naar Belgisch recht verwijzen (dus wat 

zakelijke rechten betreft, in beginsel op goederen die in België “gelegen” zijn – lex rei sitae). 

Aangezien er naar Belgisch recht meerdere stevige handboeken bestaan over alle aspecten van 

hypotheekrecht en zakenrecht van onroerende goederen in het algemeen, komt dit onderwerp 

in dit Handboek betrekkelijk beknopt aan bod en werd voor dit werk de voorrang gegeven aan 

de andere delen (Algemeen deel (II), zekerheden op roerende zaken (IV) en 

schuldvorderingen (V), persoonlijke zekerheden (I)). Ook gespecialiseerde materies zoals 

maritieme zekerheden of zekerheden op intellectuele rechten worden niet uitgewerkt. 

2


KORTE INHOUD 

DEEL II. (ALGEMEEN DEEL) HET VERMOGEN, HET VERHAALSRECHT VAN SCHULDEISERS, DE 

SAMENLOOP VAN SCHULDEISERS ...................................................................................... 9 

HOOFDSTUK I. Het begrip vermogen...................................................................................................................... 10 

AFDELING A. Het begrip vermogen zoals het ontstaan is uit de rechtsontwikkeling.......................................10 

AFDELING B. Het begrip vermogen in het Belgische positieve recht -‐ beginsel: de enkelvoudigheid en 

eenheid van het vermogen..........................................................................................................................................................12 

HOOFDSTUK II. Activa en hun statuut.................................................................................................................... 13 

AFDELING A. Indeling van de goederen................................................................................................................................13 

AFDELING B. Kenmerken van zakelijke rechten als onderscheiden van schuldvorderingen .......................17 

AFDELING C. Vereisten voor zakelijke rechten..................................................................................................................28 

AFDELING D. Overdraagbaarheid en beslagbaarheid.....................................................................................................46 

AFDELING E. De overgang van activa.....................................................................................................................................58 

HOOFDSTUK III. Passiva en hun verhaalbaarheid en andere gevolgen voor het vermogen............... 62 

AFDELING A. Ontstaan en overgang van passiva..............................................................................................................63 

AFDELING B. Soorten passiva....................................................................................................................................................69 

AFDELING C. Reële executie.......................................................................................................................................................76 

AFDELING D. Het verhaalsrecht van de schuldeisers op het vermogen van hun schuldenaar.....................80 

AFDELING E. Zekerheidstechnieken en zekerheidsovereenkomsten in het algemeen.................................144 

AFDELING F. Informatieplichten jegens en informatiebronnen voor de schuldeiser....................................173 

HOOFDSTUK IV. Afgescheiden vermogens en aandelen in afgescheiden vermogens..........................184 

AFDELING A. Mogelijkheid en opsomming van afgescheiden vermogens..........................................................184 

AFDELING B. De rechtsgevolgen van het afgescheiden vermogen.........................................................................189 

AFDELING C. De aard van de rechten op een afgescheiden vermogens en de rechten van de schuldeisers 

van die rechthebbenden............................................................................................................................................................197 

HOOFDSTUK V. Samenloop van schuldeisers in het algemeen....................................................................203 

AFDELING A. Uitgangspunten en definitie van samenloop .......................................................................................203 

AFDELING B. De aan samenloop onderworpen activa ................................................................................................205 

AFDELING C. De rechten van de schuldeisers en hun onderlinge fixatie ............................................................210 

HOOFDSTUK VI. Rangschikking van schuldvorderingen in het algemeen ..............................................218 

AFDELING A. Inleiding...............................................................................................................................................................218 

AFDELING B. De « afzondering » van activa waarop zakelijke rechten rusten (al dan niet separatisten) 

..............................................................................................................................................................................................................220 

AFDELING C. De rangschikking van schuldvorderingen in de algemene boedel .............................................235 

DEEL III. ALGEMENE REGELS VOOR ZAKELIJKE ZEKERHEDEN S.S.......................................273 

HOOFDSTUK I. Classificatie van de zakelijke zekerheden ............................................................................273 

3


HOOFDSTUK II. Typische kenmerken van zakelijke zekerheidsrechten in vergelijking met andere 

zakelijke rechten.........................................................................................................................................................279 

HOOFDSTUK III. Regels voor overeenkomsten tot verkrijging van zakelijke zekerheden................285 

AFDELING A. De regels die volgen uit de algemene beginselen van zakenrecht en gelden voor 

verkrijging van zakelijke rechten in het algemeen........................................................................................................285 

AFDELING B. De beginselen uit het zakenrecht voor de conventionele vestiging van zakelijke rechten in 

het algemeen. .................................................................................................................................................................................294 

AFDELING C. Regels betreffende de totstandkoming en geldigheid van de onderliggende 

verbintenisrechtelijke overeenkomst (de zekerheidsovereenkomst) .................................................................297 

HOOFDSTUK IV. Verbintenisrechtelijke verhouding tussen zekerheidsgever en schuldeiser. .......308 

AFDELING A. Betreffende de verplichting tot zekerheidsstelling c.q. het recht op de beloofde 

zekerheidsstelling........................................................................................................................................................................308 

AFDELING B. Betreffende de (uitoefening van de) gevestigde zekerheid...........................................................311 

DEEL IV. ZAKELIJKE ZEKERHEDEN OP ROEREND GOED .....................................................316 

I. Overdracht van roerende zaken; publiciteit bij roerende zaken............................................................318 

A. Overdracht door een beschikkingsbevoegde..............................................................................................................318 

B. Bescherming van derde-‐verkrijgers tegen beschikkingsonbevoegdheid ......................................................321 

C. Samenvatting van de rol van het bezit bij roerende zaken...................................................................................340 

II. Het verhaalsrecht op roerende zaken.............................................................................................................341 

A. Uitvoerend beslag op roerende zaken ...........................................................................................................................341 

B. Positie van de schuldeisers die beslag leggen op goederen in detentie van hun schuldenaar : derde-‐ 

verkrijgers of niet ?......................................................................................................................................................................350 

III. Zekerheden op roerende zaken door voorbehoud van eigendom of zakelijke rechten ..............355 

A. Voorbehouden zekerheden bij translatieve overeenkomsten, i.h.b. de verkoop........................................355 

B. Gebruik van eigendom als zekerheid bij niet-‐translatieve overeenkomsten ...............................................408 

IV. Eigendomsoverdracht aan de schuldeiser tot zekerheid........................................................................417 

A. Uitgangspunt: geen erkenning van de zekerheidseigendom ...............................................................................417 

B. Als volwaardig erkende eigendomsoverdrachten met zekerheidsfunctie ....................................................418 

V. Gevestigde pandrechten en gelijkgestelde bijzondere voorrechten ....................................................421 

A. Algemene kenmerken van pandrechten .......................................................................................................................423 

B. Vuistpandrechten en gelijk te stellen rechten............................................................................................................433 

C. Quasi-‐stille pandrechten, gegrond op het bezit van de plaats.............................................................................457 

D. Registerpandrechten.............................................................................................................................................................474 

VI. Andere bijzondere voorrechten.......................................................................................................................499 

A. Voorrechten gegrond op kosten of risico's ten behoeve van de zaak. .............................................................499 

B. Voorrechten voor schuld(vordering)en veroorzaakt door of met behulp van de zaak ...........................508 

DEEL V. ZAKELIJKE RECHTEN OP SCHULDVORDERINGEN OP NAAM .................................509 

4


HOOFDSTUK I. Inleiding en basisbegrippen ......................................................................................................509 


AFDELING B. De toepasselijkheid van de regels van zakenrecht op schuldvorderingen op naam..........514 

HOOFDSTUK II. Verkrijging van schuldvorderingen op naam ....................................................................532 

AFDELING A. Overdracht en andere wijzen van verkrijging.....................................................................................533 

AFDELING B. Weerslag van de overgang van een schuldvordering op naam op de interne verhouding 

(verbintenisrechtelijke vragen).............................................................................................................................................561 

AFDELING C. Afdeling Bijzondere regels voor loon-‐ en soortgelijke schuldvorderingen 

(inkomensvorderingen)............................................................................................................................................................574 

HOOFDSTUK III. Verhaalsrecht op schuldvorderingen..................................................................................583 

AFDELING A. Uitvoerend beslag op schuldvorderingen.............................................................................................584 

AFDELING B. Verhaalsrecht van de schuldeisers op schuldvorderingen op naam van hun schuldenaar: 

derde-‐verkrijgers of niet ?........................................................................................................................................................608 

HOOFDSTUK IV. Voorbehouden zekerheidsrechten op schuldvorderingen ..........................................611 

HOOFDSTUK V. Eigendomsrecht op schuldvorderingen toegekend aan de schuldeiser tot zekerheid 

...........................................................................................................................................................................................612 

AFDELING A. Uitgangspunten.................................................................................................................................................612 

AFDELING B. Toepassingen (als volwaardig erkende eigendomsoverdrachten tot zekerheid)...............616 

HOOFDSTUK VI. Pandrechten en gelijkaardige zekerheidsrechten op schuldvorderingen op naam; 

bij bepaalde schuldvorderingen inherente voorrangsmechanismen.......................................................619 

AFDELING A. Uitdrukkelijke pandrechten op schuldvorderingen .........................................................................620 

AFDELING B. Niet-‐abstracte zgn. rechtstreekse vorderingen en daarmee samenhangende voorrechten 

en gelijkaardige rechtsfiguren................................................................................................................................................640 

AFDELING C. Inkomstendelegatie of ontvangstmachtiging en het « supervoorrecht » voor 

alimentatievorderingen in het algemeen...........................................................................................................................674 

AFDELING D. Zekerheidsrechten op schuldvorderingen, verkregen krachtens zakelijke subrogatie ...678 

AFDELING E. Zekerheden van een schuldeiser op de schuldvorderingen die zijn schuldenaar op hem 

heeft: schuldvergelijking...........................................................................................................................................................682 

AFDELING F. Voorrecht voor kosten tot behoud of verzekering van de schuldvordering. .........................723 

AFDELING G. Bijzonder regime voor maritieme schuldvorderingen....................................................................723 

HOOFDSTUK VII. Conflicten tussen de besproken rechten op schuldvorderingen ..............................724 

AFDELING A. Anterioriteit bepalen -‐ welk recht geldt als het oudste...................................................................724 

AFDELING B. Doorbreken van anterioriteit door beschikkingsbevoegdheid of rangafstand ....................730 

AFDELING C. Doorbreken van anterioriteit door derdenbescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid 

..............................................................................................................................................................................................................731 

HOOFDSTUK VIII. Mechanismen gegrond op de externe werking van interne bepalingen (wijziging 

interne verhouding)...................................................................................................................................................742 


AFDELING B. Tweepartijenverhoudingen (wederzijdse schuldvorderingen: rekening-‐courant, 

conventionele schuldvergelijking en ondeelbaarheid van rekeningen)..............................................................743 

5


AFDELING C. Driepartijenverhoudingen (delegatieovereenkomst s.l.) ...............................................................756 

HOOFDSTUK IX. Pluraliteit van schuldeisers ....................................................................................................776 

AFDELING A. Verhouding tussen de medeschuldeisers..............................................................................................776 

AFDELING B. Verhouding met de schuldenaar ...............................................................................................................779 

DEEL VI. WAARDEPAPIEREN (TOONDER, ORDER, GEDEMATERIALISEERD) INBEGREPEN 

GELD. ..............................................................................................................................786 

HOOFDSTUK I. Algemeen..........................................................................................................................................786 

HOOFDSTUK II. Schuldvorderingspapieren of verbintenisrechtelijke waardepapieren...................788 

AFDELING A. Algemene regels ...............................................................................................................................................788 

AFDELING B. Verbintenisrechtelijke functie en desbetreffende regels bij waardepapieren in het 

algemeen en bij toonder-‐ en orderpapieren ....................................................................................................................797 

AFDELING C. Bijzondere regels inzake verkrijging bij toonder-‐ en orderpapieren........................................800 

AFDELING D. De dematerialisering en zijn gevolgen op verbintenisrechtelijk vlak en inzake de 

verkrijging.......................................................................................................................................................................................817 

AFDELING E. Verhaal op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen...............................................825 

AFDELING F. Zekerheidsrechten op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen door 

voorbehoud.....................................................................................................................................................................................827 

AFDELING G. Eigendomsoverdracht van waardepapieren tot zekerheid...........................................................828 

AFDELING H. Gevestigde zekerheidsrechten op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen 832 

HOOFDSTUK III. Zakenrechtelijke waardepapieren.......................................................................................836 

DEEL VII. ONROEREND GOED ..........................................................................................842 

HOOFDSTUK I. De onroerende publiciteit en de overdracht en vestiging van onroerende zakelijke 

rechten............................................................................................................................................................................843 

AFDELING A. Rechtsvergelijkend overzicht van de publiciteitsstelsels voor onroerend goed .................843 

AFDELING B. De organisatie van de onroerende publiciteit in België..................................................................855 

AFDELING C. Overdracht van onroerend goed en vestiging van onroerende zakelijke rechten ..............860 

AFDELING D. Pleidooi voor een hervorming van ons publiciteitsstelsel.............................................................891 

HOOFDSTUK II. Verhaal van de schuldeisers op onroerend goed..............................................................902 

AFDELING A. Onroerend beslag.............................................................................................................................................902 

AFDELING B. Verhaalsrecht op onroerende goederen die op naam staan van de schuldenaar................919 

HOOFDSTUK III. Zekerheden door voorbehoud...............................................................................................921 

AFDELING A. Zekerheden door voorbehoud bij translatieve of declaratieve overeenkomsten ...............921 

AFDELING B. Niet-‐translatieve overeenkomsten...........................................................................................................927 

HOOFDSTUK IV. Zekerheden gevestigd door middel van bezitsverschaffing ........................................928 

AFDELING A. Retentierecht .....................................................................................................................................................928 

AFDELING B. Genotspand.........................................................................................................................................................931 

6


HOOFDSTUK V. Hypotheken, andere grondpandrechten en onroerende voorrechten gevestigd door 

inschrijving ...................................................................................................................................................................932 

AFDELING A. Algemene begrippen en kenmerken van hypotheken.....................................................................932 

AFDELING B. Totstandkoming van hypotheken en andere onroerende zekerheden door inschrijving; 

soorten..............................................................................................................................................................................................937 

AFDELING C. Hypothecaire inschrijving en zakenrechtelijke conflicten.............................................................952 

AFDELING D. Rechten van de hypotheekhouder en de eigenaar van het gehypothekeerde goed...........958 

AFDELING E. Behoud en tenietgaan van van het hypotheekrecht .........................................................................962 

HOOFDSTUK VI. "Stille" onroerende voorrechten en hypotheken ............................................................965 

AFDELING A. Stille («occulte ») hypotheken van de fiscus........................................................................................965 

AFDELING B. VOORRECHTEN GEGROND OP KOSTEN OF RISICO’S TEN BEHOEVE VAN DE ZAAK........967 

DEEL VIII. ZEKERHEDEN OP BIJZONDERE GOEDEREN........................................................969 

HOOFDSTUK I. Schepen en andere maritieme goederen...............................................................................969 

HOOFDSTUK II. Luchtvaartuigen ...........................................................................................................................969 

HOOFDSTUK III. Intellectuele rechten .................................................................................................................969 

DEEL IX. BIJZONDERE VORMEN VAN SAMENLOOP EN VERMOGENSVEREFFENING ..........970 

HOOFDSTUK I. Faillissement en vereffeningsbewind in het algemeen ....................................................970 

AFDELING A. Vereffeningsbewind in het algemeen......................................................................................................970 

AFDELING B. Faillissement in het algemeen....................................................................................................................973 

AFDELING C. Gevolgen voor de onder bewind gestelde activa................................................................................979 

AFDELING D. Wijze van optreden van de vereffeningsbewindvoerder; type van vertegenwoordiging982 

AFDELING E. Opdracht en bevoegdheid van de bewindvoerder ............................................................................987 

AFDELING F. Procesrechtelijke gevolgen van het vereffeningsbewind. ........................................................... 1010 

AFDELING G. Vorm van samenloop, aantreden van de schuldeisers en verificatie..................................... 1014 

AFDELING H. Gevolgen van het faillissement voor de schuldeisers................................................................... 1018 

AFDELING I. Verdeling opbrengst der tegeldemaking en verdere afwikkeling van het faillissement. 1024 

AFDELING J. De mogelijke verschoonbaarverklaring en gevolgen daarvan ................................................... 1025 

AFDELING K. Sluiting van de vereffening en nadien geldende regels................................................................ 1031 

HOOFDSTUK II. Andere vormen van samenloop met vereffening...........................................................1034 

AFDELING A. Vereffening van een rechtspersoon...................................................................................................... 1034 

AFDELING B. Beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap............................................................................. 1044 

AFDELING C. Onbeheerde nalatenschap......................................................................................................................... 1048 

AFDELING D. Boedelafstand door niet-‐handelaars.................................................................................................... 1049 

HOOFDSTUK III. De vormen van samenloop met aanzuiveringsbewind ..............................................1050 

AFDELING A. Algemeen.......................................................................................................................................................... 1050 

AFDELING B. Collectieve schuldenregeling ................................................................................................................... 1052 

AFDELING C. Gerechtelijk bewind ?.................................................................................................................................. 1086 

7


HOOFDSTUK IV. Opeenvolging van situaties van samenloop ...................................................................1087 

HOOFDSTUK V. Vermogensvereffening zonder samenloop ......................................................................1093 

8


DEEL II. (Algemeen deel) Het vermogen, het verhaalsrecht 

van schuldeisers, de samenloop van schuldeisers 

Omdat het verhaal van een schuldeiser – centraal uitgangspunt van deze inleiding – in grote 

mate bepaald wordt door het vermogensbegrip, begint onze Inleiding met een uiteenzetting 

over dat begrip (hoofdstuk I). Vervolgens bespreken we de activa die deel uitmaken van een 

vermogen en dus aan verhaal van de schuldeisers kunnen onderworpen zijn en waarop rechten 

kunnen rusten (hoofdstuk II) en het verhaalsrecht van de schuldeisers op het vermogen 

(hoofdstuk III). Hoofdstuk IV handelt over afgescheiden vermogens in het algemeen. 

Hoofdstuk V en VI tenslotte behandelen de samenloop van schuldeiser in het algemeen en de 

algemene beginselen voor de behandeling van de schuldvorderingen in een samenloop. 

9


HOOFDSTUK I. Het begrip vermogen 

AFDELING A. Het begrip vermogen zoals het ontstaan is uit de 

rechtsontwikkeling 

Het begrip vermogen (patrimoine, Vermögen) zoals het in ons recht en de meeste andere 

rechtsstelsels wordt gehanteerd is de uitkomst van een aantal belangrijke basisgegevens of 

verworvenheden van het recht en de rechtsontwikkeling, waarvan we de voornaamste willen 

aangeven. Hiermee willen we niet specifiek de positiefrechtelijke regels van het Belgische 

recht schetsen, maar vooraf een algemeen kader waarbinnen eerst het huidige Belgische recht 

als een meer concrete vorm ervan tot ontwikkeling is gekomen. 

1° Op de eerste plaats veronderstelt dit een begrip van “zakenrecht” (droit des biens (maar 

eigenlijk juister droit des biens matériels), Sachenrecht) in enge zin als het geheel van regels 

die de toebedeling van materiële goederen – dit is zaken – aan personen (al dan niet collectief) 

organiseren. Die toebedeling kan ook inhouden dat een zaak volledig aan één of meer 

personen toekomt, of dat ze in een bepaald opzicht aan een persoon en in een ander opzicht 

aan een ander toekomt (diversificatie van zakelijke rechten (droits réels, dingliche Rechte, 

property rights), of dat ze niet vatbaar zijn voor particuliere eigendom maar een ander statuut 

krijgen. 

2° Op de tweede plaats veronderstelt dit een begrip van schuldvorderingen (Fr. créances, Dui. 

Forderungsrechten, En. claims) c.q. verbintenissen (Fr. en En. obligations, Dui. 

Verbindlichkeiten) als een rechtsband die bij niet-nakoming van de verschuldigde prestatie 

verhaal op de goederen van de schuldenaar mogelijk maakt (NB: het onderscheid tussen 

zakelijke rechten en schuldvorderingen wordt in Hoofdstuk II Afdeling B. uitvoeriger 

besproken). Dergelijke verhaal is niet alleen een alternatief voor de lijfsdwang (dwang op de 

persoon van schuldenaar of borg) maar heeft dit in het hedendaagse recht ook omzeggens 

geheel vervangen. 

Door die verhaalsmogelijkheid gaan de goederen van een schuldenaar waarop dit verhaal 

mogelijk is een rol vervullen als “gemeenschappelijk onderpand” voor de schuldeisers die er 

verhaal op kunnen nemen, en kan men eerst spreken van activa en passiva. Op die wijze 

ontstaat het begrip vermogen als een geheel van activa die tegelijk onderworpen zijn aan 

verhaal voor schulden, en in die zin gezamenlijk “bezwaard” zijn met passiva. Dit begrip sluit 

op zichzelf nog niet uit dat een persoon meerdere vermogens kan hebben. 

3° Op de derde plaats ontstaan er wijzen waarop een dergelijk vermogen vereffend wordt, wat 

wil zeggen dat met de activa de passiva worden aangezuiverd (geheel of in de mate van het 

mogelijke). Liquidatie van het vermogen van een overledene, een insolvente persoon, 

enzovoort kunnen in het bijzonder worden georganiseerd. 

4° Ten vierde gaat dit geheel van goederen die bezwaard zijn met passiva ook als dusdanig 

het voorwerp vormen van juridische regels en gebeurtenissen. Het vermogen wordt een 

10


juridische algemeenheid (universitas iuris). Zo wordt het bv. mogelijk dat het vermogen van 

een overledene als geheel overgaat op erfgenamen (erfrecht), in plaats van eerst vereffend te 

worden, of als geheel ingebracht wordt in een gemeenschap – bv. de algehele 

huwgemeenschap, of bij het overlijden van een testamentaire stichter zonder reservataire 

erfgenamen als geheel voortleeft als een stichting. 

5° Intussen heeft ook een andere belangrijke ontwikkeling plaatsgevonden, namelijk de 

toepassing van regels, die ontstaan zijn in het zakenrecht, op andere waarden dan zaken. 

Denken we op de eerste plaats van de overdraagbaarheid, en als gevolg daarvan de 

beslagbaarheid (verhaalsonderworpenheid). Op die wijze ontstaat de categorie van de 

onlichamelijke goederen als vermogensrechten (activa van een vermogen) en wordt het 

zakenrecht een goederenrecht. Zo is bv. een schuldvordering van een persoonlijke band tussen 

schuldeiser en schuldenaar ook een overdraagbaar en beslagbaar vermogensbestanddeel van 

de schuldeiser geworden (Op deze toepassing van de beginselen van zakenrecht op 

onlichamelijke goederen wordt verderop in Deel V nog uitvoeriger ingegaan). 

Onder activa van een vermogen verstaat men sindsdien dan niet alleen meer zaken en 

zakelijke rechten op zaken, maar ook schuldvorderingen en later nog een hele reeks andere 

onlichamelijke goederen (bv. intellectuele rechten). Geen vermogensrechten zijn in beginsel 

goederen die noch zaken zijn noch geldelijk verzilverd kunnen worden. 

11


AFDELING B. Het begrip vermogen in het Belgische positieve recht - 

beginsel: de enkelvoudigheid en eenheid van het vermogen 

Het Belgische vermogensrecht wordt nog steeds gedomineerd door de klassieke theorie van 

het vermogen 1 , die de volgende uitgangspunten hanteert. 

Op de eerste plaats heeft elke persoon (zowel natuurlijke als rechtspersoon) een vermogen, 

ook al lijkt hij niets te bezitten. Het bestaan van een vermogen is immers onafhankelijk van de 

concrete inhoud ervan. 

Op de tweede plaats heeft elk rechtssubject in beginsel slechts één vermogen. Al zijn 

goederen en rechten samen vormen dat ene vermogen. Het belangrijkste gevolg hiervan is dat 

alle goederen in beginsel tot gemeenschappelijk onderpand dienen van de schuldeisers 

(uitwerking onder volgende afdeling). 

Hieruit volgt verder dat een apart vermogen in beginsel vereist dat er een aparte persoon is. 

Een vermogensafscheiding moet dus in principe gebeuren door de oprichting van een 

rechtspersoon (vennootschap met rechtspersoonlijkheid, stichting, vereniging met 

rechtspersoonlijkheid, ESV). Gevolg hiervan is dan dat die rechtspersoon eigenaar wordt van 

het vermogen, en de aandeelhouders of leden, zo die er zijn, ten aanzien van de goederen van 

de rechtspersoon geen rechten in re meer hebben, maar enkel obligatoire rechten (en 

lidmaatschapsrechten). Ook dit vermogen is een geheel van activa en passiva, dat een 

juridische algemeenheid vormt en als één geheel wordt bestuurd en/of vereffend. 

Een vierde beginsel is dat er in beginsel ook geen vermogens bestaan andere dan die van 

personen. 

De genoemde beginselen zijn niet absoluut in ons recht, en we zullen in Hoofdstuk IV dan 

ook zien dat er in afwijking van die beginselen ook in ons recht welbepaalde soorten 

afgescheiden vermogens bestaan (bv. de huwelijksgemeenschap, de maatschap, het 

effectendepot e.d.m.), zowel als gevallen van compartimentering van het vermogen. 

1 Waarvan de eerste duidelijke verwoording in het Frans-Belgische recht teruggaat op AUBRY & RAU. 

12


HOOFDSTUK II. Activa en hun statuut 

Vooraleer het vermogen te bekijken vanuit het perspectief van het verhaal van de schuldeisers 

(zie Hoofdstuk III, regels die gelden naargelang de aard van de schuldvordering, e.d.m.) 

willen we eerst de regels bespreken die veeleer vanuit het perspectief van de activa zelf en 

hun deel uitmaken van het vermogen kunnen worden geschetst. Aangezien de regels ten dele 

verschillen naargelang het soort goederen bespreken we eerst de indeling van de goederen 

(afdeling A.). Vervolgens bespreken we de gevolgen van zakelijke rechten die erop zouden 

rusten (afdeling B.), de vereisten voor dergelijke zakelijke rechten (afdeling C.), de 

overdraagbaarheid en beslagbaarheid van goederen (afdeling D.) en tenslotte kort enkele 

regels inzake de overgang van goederen naar een ander vermogen (afdeling E.). 

AFDELING A. Indeling van de goederen 

De bestanddelen van het vermogen worden goederen genoemd. Goederen zijn zaken en 

andere vermogensrechten (onlichamelijke goederen). Rechten die niet in termen van geld 

kunnen worden uitgedrukt, horen hier niet bij (geen vermogensrechten, dus geen goederen). 

Goederen worden traditioneel ingedeeld in verschillende categorieën, waarvoor gedeeltelijk 

andere regels gelden. 

1. Indeling volgens hun aard 

Een eerste indeling is gebaseerd op de aard van de goederen. Voor de uitwerking hiervan 

wordt verwezen naar de handboeken zakenrecht 2 . De combinatie van de verschillende 

indelingscriteria, voor zover van belang voor de uiteenlopende zakenrechtelijke regimes, tot 

volgende grote categorieën van goederen: 

1° Onroerend goed (Fr. immeubles, Dui. Liegenschaftsrechte, En. ± real property), zowel 

onroerende zaken als (onlichamelijke) beperkte rechten op onroerende zaken. Dit omvat ook 

alle zaken die door natrekking of incorporatie onroerend zijn uit hun aard 3 . 

2° Roerende zaken en beperkte (onlichamelijke) rechten op roerende zaken (choses meubles, 

bewegliche Sachen, movables (ook chattels corporeal)). 

3° Roerende zaken die "registergoederen" zijn, in ons recht enkel geregistreerde schepen (in 

sommige andere rechtsstelsels ook vliegtuigen en zelfs spoorrijtuigen). 

4° "Onroerende goederen door bestemming" (Fr. immeubles par destination), dit zijn roerende 

zaken die grotendeels behandeld worden als bijzaak bij een onroerend goed, op voorwaarde 

dat zij ook eigendom zijn van de eigenaar van het erf (art. 522 en 524 v. BW), of correcter: 

2 Onder meer SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 36 v. 

3 Voor de stand der discussie overhet precieze criterium voor onroerende goederen door hun aard, zie J. 

KOKELENBERG, "Onroerend uit zijn aard: de beperkingen van de notie beperkt", TBBR 2009, 337 v. 

13


dat ze tot hetzelfde vermogen behoren 4 . Vereist is dat de zaak ofwel a) ten dienste staat van 

het erf (wat een objectief nut en een duurzaam ten dienste staan vereist) dat voor die uitbating 

is aangepast of ingericht (zelfs voertuigen kunnen onder bepaalde voorwaarden aldus 

onroerend zijn (“rollend materieel”, dit zijn de voertuigen gebruikt voor de uitoefening van de 

economische activiteit zelf), grondstoffen echter niet), ofwel b) door de eigenaar ermee 

verbonden is (zie art. 525 BW) 5 . 

5° Andere onlichamelijke goederen (biens incorporels, Immaterialgüter, incorporeal assets), 

d.i. vermogensrechten (andere dan eigendom en beperkte rechten op zaken). Zij zijn zoals 

gezegd het gevolg van het feit dat wij de begrippen van het zakenrecht ook zijn gaan 

toepassen op andere dingen dan materiële zaken. 

De belangrijkste onlichamelijke goederen zijn : 

- op de eerste plaats schuldvorderingen en andere obligatore rechten (besproken in Deel V). 

Deze kunnen ook in een waardepapier belichaamd worden en worden dan als roerende zaak 

behandeld (zie Deel VI); 

- intellectuele rechten. 

De meeste andere onlichamelijke activa genieten niet van dezelfde bescherming als zaken en schuldvorderingen 

en zijn vaak geen subjectieve vermogensrechten in enge zin (sommige ervan zijn toch uitgegroeid tot subjectieve 

rechten, bv. de handelsnaam.). Hun bescherming vindt uitsluitend onrechtstreeks plaats, door de regels inzake 

onrechtmatige daad, de handelspraktijken e.d. 

6° Als roerende zaken gelden ook waardepapieren, met name verbintenisrechtelijke 

waardepapieren, waarin schuldvorderingen zijn belichaamd en zakenrechtelijke 

waardepapieren, waarin (rechten op) zaken zijn belichaamd. Waardepapieren zijn documenten 

die geacht worden bepaalde rechten (schuldvorderingen dan wel zakelijke rechten) dusdanig 

te incorporeren – dit is een juridische fictie - dat de overdracht van die rechten en de vestiging 

van een zakelijk recht op die rechten kan gebeuren door overdracht/inpandgeving van dat 

papier (al dan niet gepaard met endossement), en meer algemeen de zakenrechtelijke positie 

van die rechten bepaald wordt door de zakenrechtelijke positie van het papier. "Das Recht aus 

dem Papier folgt das Recht am Papier". 

7° Als "onlichamelijk goed" wordt ook beschouwd het recht dat betrekking heeft op een 

afgezonderd vermogen (zonder rechtspersoonlijkheid), meestal in de vorm van een "aandeel" 

in dat vermogen (bv. aandeel in een maatschap, een beleggingsfonds e.d.). 

2. Indeling volgens de vatbaarheid voor private eigendom. 

4 Zie J. HANSENNE, Les biens, I nr. 69; F. VANNESTE, Zakenrecht, Boek I nr. 50. Zo bv. zijn goederen die 

eigendom zijn van één van de mede-eigenaars van het onroerend goed niet onroerend door bestemming: Hof 

Bergen 31 januari 2006, JLMB 2007, p. 1454 n. A. SALVÉ. Ook goederen die eigendom zijn van de efrpachter 

op opstalhouder worden niet onroerend door bestemming: Cass. 12 april 2010, nr. C.09.0261.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20100412-4 = RW 2011-2012, 177 n. V. 

SAGAERT “Het eigendomsvereiste bij onroerende geoderen door bestemming”. 

5 Zie onder meer SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 49. 

14


Onder dit opzicht onderscheiden we de volgende categorieën. 

a. Goederen vatbaar voor private eigendom, d.i. in de handel (“in commercium”) 

Zij behoren toe aan private natuurlijke of rechtspersonen of aan publieke rechtspersonen of zij 

vormen een onbeheerd goed dat kan toegeëigend worden (“res nullius”). 

Vatbaarheid voor private eigendom sluit natuurlijk niet uit dat het gebruik en de overdracht 

van deze goederen nader kan geregeld of beperkt zijn. 

b. Gemene goederen (res communes) en goederen buiten de handel (“extra commercium”) 

Zaken zijn buiten de handel indien of zolang zij niet vatbaar zijn voor private eigendom 

(daarnaast zijn er nog een reeks goederen waarvan de overdraagbaarheid beperkt is, maar die 

niet buiten de handel zijn in enge zin). 

Onze traditie onderscheidt: 

1° res communes, gemene zaken die uit hun aard niet vatbaar zijn voor private eigendom, d.i. 

met uitsluiting van anderen. Het gaat om zaken die naar verkeersopvattingen zolang ze 

bestaan evenmin niet kunnen worden "gedesaffecteerd", d.i. ontdaan van hun openbare 

bestemming. 

Zie m.b. art. 538 BW : stranden, bevaarbare waterlopen, havens, bepaalde wegen. Verder de 

zee, de lucht, het licht, de wind, enz. 

2° “res in uso publico”, goederen die bij beslissing van de overheid bestemd worden tot 

gebruik voor publiek gebruik ("openbare dienst"). Zij kunnen wel gedesaffecteerd worden, en 

zijn vanaf dat ogenblik wel vatbaar voor private eigendom. Tot dan is het gebruik ervan en de 

beschikking erover bepaald door publiekrechtelijke regels. 

Vb. niet bevaarbare waterlopen, versterkingen met militaire functie, de meeste wegen, 

spoorwegen, begraafplaatsen in gebruik, gebouwen waarin openbare diensten gehuisvest zijn, 

musea, e.d.m. 

Wanneer goederen van één van deze twee categorieën "eigendom" zijn van een bepaalde 

overheid, behoren zij tot het "openbaar domein" van die overheid (de staat, het gewest, de 

gemeente, enz.). Goederen van een overheid die niet de genoemde bestemming hebben, 

behoren tot diens “privaat domein” en zijn in beginsel onderworpen aan de regels van het 

gemeen zakenrecht. Het BW hanteert dat onderscheid niet, en art. 538 en 539 BW bevatten 

ook goederen die nu geacht worden tot het privaat domein te behoren. 

3° Bijzondere regels gelden voor gebouwen bestemd voor de godsdienst en goederen in 

gebruik voor de eredienst (res sacrae). Deze verschillen naargelang het statuut van de 

kerkgemeenschap. In de ene gevallen gaat het om zuiver privaatrechtelijke genootschappen, 

waarvan de gebouwen ook een privaatrechtelijk statuut hebben. Daarnaast bestaan er evenwel 

ook de kerkfabrieken als publiekrechtelijke rechtspersonen tot beheer van goederen voor de 

15


rooms-katholieke godsdienst (meestal goederen die door de Franse bezetter werden 

genationaliseerd en voordien gewoon kerkelijke eigendom waren). 

4° Het menselijk lichaam en zijn organen zijn in beginsel buiten de handel (ook na het 

overlijden). De verhouding van een persoon tot zijn lichaam kan niet gezien worden in termen 

van "eigendom", maar uitsluitend in termen van "persoonlijkheidsrechten". Organen e.d. zijn 

zolang zij nog een lichamelijke functie kunnen hebben evenmin het voorwerp van private 

eigendom, en het gebruik ervan is door afzonderlijke regels van personenrecht 

gereglementeerd. 

5° Bepaalde andere zaken, zoals bv. verboden verdovende middelen worden ook "buiten de 

handel" genoemd. Onder strikte voorwaarden is eigendom of gebruik ervan evenwel mogelijk 

(bv. medisch gebruik). 

6° Naast de genoemde zaken zijn er ook een heleboel andere "rechten" of waarden buiten de 

handel in die zin dat de rechten niet in vermogensrechtelijke termen mogen worden gezien en 

onttrokken zijn aan de normale regels van het vermogensrecht. Men denke bv. aan : 

- openbare ambten. Weliswaar kan iemand daar een "recht" op hebben op grond van 

publiekrechtelijke regels, doch dit is geen vermogensrecht. 

- de staat en bekwaamheid van personen in het algemeen, de huwelijkstoestemming, de 

persoonlijkheidsrechten e.d.; 

- in ons recht ook het recht van de erfgenaam in spe op een nog niet opengevallen 

nalatenschap (art. 1600 BW), alsmede rechten die accessoir zijn aan een erfaanspraak, zoals 

het recht om inkorting te vorderen, inbreng te vorderen (in beginsel in natura), e.d.m. 

Deze kwalificatie houdt nog niet noodzakelijk in dat het om een absolute nietigheid gaat; in 

een aantal gevallen is de regel slechts van dwingend recht en de nietigheid slechts relatief. 

3. Andere onderscheidingen. 

Andere onderscheidingen van de goederen spelen een beperktere rol, aangezien zij slechts 

relevant zijn voor een of meer bijzondere regels. Deze onderscheidingen komen dan ook maar 

ter sprake bij de bespreking van die regels. Voorbeelden: 

- soortgoederen tegenover speciesgoederen; 

- goederen die deel uitmaken van een feitelijke algemeenheid; 

- goederen die deel uitmaken van een juridische algemeenheid, d.i. een afzonderlijk vermogen 

(zie verder Hoofdstuk IV). 

Daarnaast bestaan er nog enkele categorieën die in het bijzonder voor het zekerheden- en 

insolventierecht van belang zijn, zoals bv. de categorie "financiële activa". Ook deze categorie 

komt verderop ter sprake (Deel V); de belangrijkste afwijkende regels daarvoor zijn te vinden 

in de WFZ (Wet van 15 december 2004 op de Financiële Zekerheden, strekkende tot 

omzetting van RL 2002/47/EG betreffende financiëlezekerheidsovereenkomsten, En. 

collateral Directive 6 ). 

6 Tekst van de Richtlijn op http://europa.eu.int/eurlex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32002L0047:NL:HTML 

16


AFDELING B. Kenmerken van zakelijke rechten als onderscheiden van 

schuldvorderingen 

Het betreft hier kenmerken die gelden voor alle zakelijke rechten, inbegrepen die zakelijke 

rechten die zekerheidsrechten zijn. Ze worden hier uitgewerkt omdat die kenmerken in 

beginsel ook gelden voor zakelijke zekerheden; bijzondere regels voor zakelijke zekerheden 

komen verder ter sprake. Deze kenmerken zijn de volgende: 

- een zakelijk recht houdt een rechtstreekse toebedeling van een goed aan een persoon en/of 

vermogen in (1); 

- kan daarom rechtstreeks jegens eenieder worden uitgeoefend (2); 

- geeft een volgrecht en voorrang op jongere rechten, maar moet voorrang verlenen aan 

oudere rechten (3.); 

- maakt andere personen dan de titularis beschikkingsonbevoegd (4.); 

- en kan worden gehandhaafd door zakelijke subrogatie (5.). 

Andere kenmerken van zakelijke rechten, zoals de overdraagbaarheid en beslagbaarheid, 

volgen niet uit het concept zelf van zakelijk recht, maar zijn beginselen van ons 

vermogensrecht, met belangrijke beperkingen, die verder ter sprake komen (Afdeling D. van 

dit hoofdstuk). 

De van deze kenmerken afwijkende kenmerken van schuldvorderingen (persoonlijke rechten), 

zoals de afwezigheid van anterioriteitsbeginsel, de afwezigheid van volgrecht, het niet 

scheppen van beschikkingsonbevoegdheid, en het gebrek aan handhaving door zakelijke 

subrogatie, komen in Hoofdstuk III. ter sprake (met name Afdeling D). 

1. Rechtstreekse toebedeling van goederen aan één of meer personen (c.q. een vermogen) 

In tegenstelling tot schuldvorderingen geven zakelijke rechten een rechstreekse macht 

(zeggenschap) op een zaak of een onlichamelijk goed. Dit recht kan toekomen aan 1 of 

meerdere personen, exclusief of verdeeld zijn. 

Een zakelijk recht is dus het gevolg van een rechtstreekse toebedeling van een zaak (of bij 

uitbreiding een onlichamelijk goed) aan één of meer personen (of vermogens) - in beginsel 

onafhankelijk van de activiteit van een andere persoon. Het kan een toebedeling zijn in volle 

gerechtigdheid, dan wel opgesplitst in enerzijds de eigendom en anderzijds beperkte zakelijke 

rechten. Aldus heeft de gerechtigde zeggenschap over de zaak zelf. Natuurlijk zal in feite de 

toebedeling mede bepaald worden door de vraag wie feitelijke macht heeft over de zaak (cfr. 

de rol van het bezit). 

Schuldvorderingen (ook persoonlijke rechten genaamd) daarentegen houden een recht in op 

een prestatie (geven, doen of nalaten) van één of meerdere personen, en hoogstens 

onrechtstreeks op een zaak of goed (zie verder de bespreking van het verhaalsrecht van 

schuldeisers in Hoofdstuk III Afdeling D). 

17


In het Anglo-Amerikaanse recht zijn er naast zakelijke en persoonlijke rechten ook nog een 

tussenklasse nl. de equitable interests (bv. in de trust). Zij vormen een soort zakelijk recht dat 

betrekking heeft op een afgescheiden vermogen in zijn geheel, waarover iemand anders het 

beheer heeft, en waarbij de begunstigde geen rechten heeft op de afzonderlijke goederen, 

maar enkel op het vermogen (fonds) als geheel. 

NB. Ook het bezitsrecht houdt een rechtstreekse toebedeling van voor bezit vatbare goederen 

in, die geschiedt naast de toebedeling in eigendom en voor dat laatste ten dele de basis vormt. 

2. Erga-omnes karakter; afzonderingsrecht en afscheidingsrecht 

a. Beginsel 

Aangezien zakelijke rechten een rechtstreekse toebedeling van een zaak inhouden, kunnen ze 

dus ook rechtstreeks ten aanzien van de zaak worden uitgeoefend, en niet slechts ten aanzien 

van een of meer bepaalde personen die gehouden zouden zijn tegenover de rechthebbende. 

Het recht kan dus in beginsel "erga omnes" worden uitgeoefend, niet enkel jegens degene die 

gehouden zouden zijn tegenover de rechthebbende. 

Schuldvorderingen kunnen in beginsel slechts jegens de schuldenaar of schuldenaars worden 

uitgeoefend (al dan niet via zijn vermogen; zie Hoofdstuk III en IV van dit Deel) en worden 

onder meer om die reden “relatieve” rechten genoemd. Een bijzonder geval zijn wel de 

kwalitatieve verbintenissen, die in verband staan met een goed en mee overgaan op de 

rechtsopvolger wanneer dat goed overgaat. Zij verschaffen de schuldeiser een rechtspositie 

die een zekere gelijkenis vertoont met die van een zakelijk recht; zij komen in Hoofdstuk III 

Afdeling A. nog ter sprake. 

b. Het afzonderings- en afscheidingsrecht 

De rechthebbende van een zakelijk recht heeft dan ook normaal een "afscheidingsrecht” (droit 

de séparation, “Aussonderungsrecht”; ook separatistenpositie genoemd) in geval van 

faillissement of een andere vorm van samenloop (zie de bespreking van het begrip samenloop 

in Hoofdstuk V): hij kan de zaken - in zoverre ze hem toekomen - afscheiden van de boedel 

van de gefailleerde en vergelijkbare boedels (zie verder Hoofdstuk VI Afdeling B). Zo hij 

geen afscheidingsrecht heeft, heeft hij minstens een afzonderingsrecht 

(“Absonderungsrecht”), d.i. een recht op afgezonderde tegeldemaking bij samenloop, en dus 

voorrang op de opbrengst) (voor de uitwerking van deze begrippen, zie verder, en vnl. 

Hoofdstuk VI). 

De afzondering houdt in dat bij verhaal op het vermogen van de schuldenaar (bv. 

faillissement) de verdeling van de opbrengst van goederen waarop zakelijke rechten rusten 

van derden, afzonderlijk dient te gebeuren, los van de rangschikking in de algemene boedel. 

Aldus moet die zakelijk gerechtigde niet bijdragen in de kosten van de algemene boedel (de 

zgn. boedelschulden), maar enkel in de specifieke kosten voor de tegeldemaking van dat 

goed. De schuldeiser heeft dus niet zozeer een voorang in de boedel als een voorrang op of 

buiten de boedel. 

18


De meeste zakelijke rechten verschaffen bovendien ook nog een afscheidingsrecht (ook 

“separatistenpositie” genoemd). Het afscheidingsrecht geeft de zakelijk gerechtigde (die dan 

“separatist” heet) het recht om het voorwerp van zijn recht te revindiceren dan wel zijn 

onderpand individueel te executeren volgens de regels en procedures die voor de verzilvering 

van dat soort rechten op dat soort goederen gelden. In beginsel blijft dat revindicatierecht en 

individuele executierecht behouden in geval van algemene samenloop, voor het laatste 

betekent dit dat de gerechtigde niet verplicht is de verzilvering te laten geschieden door de 

algemene vereffeningsbewindvoerder (zoals de curator bij een faillissement, enzovoort). 

Zonder dit afscheidingsrecht wordt het onderpand uitsluitend geëxecuteerd door de algemene 

bewindvoerder (collectieve executie). Indien de gerechtigde dat recht uitoefent, blijven de 

goederen “buiten de boedel”. De schuldeiser hoeft zich dan aan het bewind over de boedel (de 

curatele, enz.) in beginsel niets gelegen laten. Dat betekent overigens niet dat de 

bewindvoerder, zo bv. de curator, over die goederen helemaal geen beheer heeft; zolang de 

goederen niet daadwerkelijk aan de boedel onttrokken zijn, voert hij het beheer over die 

goederen. Dit afscheidingsrecht is voor de meeste zakelijke rechten die slechts 

zekerheidsrechten zijn echter wel teruggeschroefd of afgeschaft in bepaalde types van 

samenloop, zoals bv. het faillissement. 

c. Positie van derden 

Een gevolg van het erga-omnes-karakter is de gebondenheid van derden. Derden: 

- moeten de afzondering en/of afscheiding dulden, en in het bijzonder ook de revindicatie 

dulden door de eigenaar/rechthebbende (ongeacht de vraag hoe deze eigenaar is geworden; 

dat kan bv. ook het gevolg zijn van een zakelijke subrogatie, of van een naasting van het goed 

in uitoefening van een naastingsrecht, e.d.); 

- moeten actiones negatoriae dulden van de eigenaar/rechthebbende: d.i. rechten tot 

ontkenning van het bestaan van een recht van derden zowel als aanspraken op staking of 

stopzetting van feitelijke gedragingen door derden die een inbreuk vormen op het zakelijk 

recht; 

- en zijn onder bepaalde voorwaarden aansprakelijk voor elke schade die bestaat uit of 

veroorzaakt is door een inbreuk op het recht, behoudens een rechtvaardigingsgrond of - in de 

meeste gevallen - gebrek aan schuld. Dit wordt behandeld in het aansprakelijkheidsrecht. 

Niet-eigenaars die bezitter zijn van een zaak moeten dit evenwel niet in alle gevallen dulden, 

en genieten in sommige gevallen zelfs van een bescherming tegen de eigenaar. 

d. Positie van de bezitter 

De bezitter heeft in beginsel dezelfde rechtspositie als de eigenaar, behalve precies in 

verhouding tot de eigenaar. 

e. Erga omnes karakter en relativiteit van de overdracht. 

Het "erga omnes" karakter van zakelijke rechten sluit niet uit dat zakelijke rechten "relatief" 

kunnen worden gezien, in die zin dat het eigenaar zijn kan verschillen naargelang de 

19


rechtsverhouding ter discussie. Traditioneel wordt in het Franse en Belgische recht aanvaard 

dat de eigendom op verschillende tijdstippen overgaat naargelang men de verhouding tussen 

partijen dan wel ten aanzien van een of meer derden bekijkt. Functioneel is deze opvatting 

gelijkaardig aan sommige vormen van opsplitsing van eigendom in andere rechtsstelsels. 

Ook in het bezitsrecht kan er een zekere relativiteit aanwezig zijn, waarbij men bezitter is in 

een verhouding maar niet in een andere. De loutere "possessio civilis" (zonder feitelijk bezit) 

is niet altijd tegenwerpbaar aan derden. 

3. Anterioriteitsbeginsel, nemo plus, volgrecht en alternatieve technieken 

Het zopas genoemde kenmerk van zakelijke rechten impliceert een aantal regels en 

beginselen, met name: 

- het "prioriteitsbeginsel” of “anterioriteitsbeginsel": het oudere recht gaat voor. Of anders 

uitgedrukt: nemo plus iura transferre potest quem ipse habet - men kan niet meer rechten kan 

overdragen dan men heeft (een andere versie van het adagium luidt nemo dat quod non 

habet); 

- een zeker volgrecht ("droit de suite", ius persequendi, Sp. reipersecutoriedad), het recht de 

zaak te "volgen" ongeacht in wiens handen ze zich bevindt en zonodig onder die persoon te 

revindiceren. 

Er is in beginsel geen volgrecht in zoverre de goederen vervreemd zijn door iemand die 

daartoe de bevoegdheid had ("beschikkingsbevoegdheid", zie hieronder D, met de daar 

gegeven nuance voor bevoegdheid en volgrecht ten aanzien van oudere zakelijke 

zekerheidsrechten). 

Dit volgrecht wordt verder beperkt door onder meer: 

- het tenietgaan van zakelijke rechten doordat de zaak zelf niet meer voldoet aan de vereisten 

om voorwerp te zijn van zakelijk recht (bij vermenging, zaaksvorming, natrekking); 

- de regels van derdenbescherming (bescherming van de verkrijgers te goeder trouw). Deze 

derdenbescherming is in ons recht zeer ruim bij roerende zaken (toepassing van art. 2279 BW 

zie verder vooral Deel IV hoofdstuk I) en eerder beperkt bij onroerend goed en onlichamelijke 

goederen. De intensiteit van het anterioriteitsbeginsel en het volgrecht verschillen dus 

naargelang de aard van de goederen. 

In sommige gevallen van conflict kent ons rechtssysteem geen volgrecht s.s. maar een andere 

sanctie, nl. niet-tegenwerpelijkheid van de strijdige beschikking aan de oudere gerechtigde 7 . 

Dat is met name het geval: 

- wanneer in strijd met een ouder zakelijk recht een beperkt zakelijk recht op hetzelfde 

goed wordt gevestigd (bv. na hypotheekvestiging een opstalrecht toekennen); 

- wanneer in strijd met een beslag (inb. samenloop) een goed wordt overgedragen of 

gehypothekeerd (art. 1577 I GerW). 

7 Zie de bespreking in Deel VII alsook uitvoeriger R. JANSEN, Beschikkings(on)bevoegdheid, nr. 553-558. 

20


Wanneer de eigenaar van een met een zakelijk recht bezwaard goed dit in eigendom 

overdraagt, dan is de beschikking ten dele tegenwerpelijk en speelt het volgrecht s.s. van de 

oudere zakelijke gerechtigde tegenover de nieuwe eigenaar. 

Dit onderscheid is m.i. te bekritiseren en het ware m.i. beter een uniform stelsel van volgrecht 

te hebben. 

Een bijzonder soort volgrecht vinden we in de vorm van 

- zakelijke subrogatie, verder onder 5. besproken; 

- kwalitatieve verbintenissen (volgrecht bij een schuldvordering i.p.v. een zakelijk recht), 

verder in Hoofdstuk III Afdeling A. 2. besproken. 

4. Beschikkings(on)bevoegdheid 

a. Begrip. 

De keerzijde van het anterioriteitsbeginsel en het volgrecht luidt dat alle anderen (erga omnes) 

in beginsel "gebonden" zijn door iemands recht van eigendom of zakelijke rechten. Sommige 

gevolgen daarvan werden hoger (hoofdstuk II afdeling B punt 2) reeds aangegeven (dulden 

van revindicatie en actio negatoria, aansprakelijkheid bij rechtsinbreuk). 

Een specifieke uitdrukking van deze gebondenheid is in het zakenrecht de 

"beschikkingsonbevoegdheid" van alle andere personen (In het Frans “pouvoir de 

disposition”, in het Duits Verfügungsbefugnis 8 ) 9 . 

1° Het begrip beschikken. 

"Beschikken" (Fr. disposer, Dui. Verfügen, En. dispose) wordt hier gebruikt in de technische 

“Romeinsrechtelijke” 10 betekenis van de zakenrechtelijke toestand van een goed wijzigen. 

Dat omvat dus in het bijzonder de volgende soorten rechtshandelingen (die voor onroerend 

goed opgesomd worden in art. 1, lid 1 en 2 Hyp.W.): 

- de “overdracht” van goederen (inb. Zakelijke rechten) (Fr. transfert, Dui. Übertragung, En. 

transfer) - een translatieve handeling en betreft reeds bestaande zakelijke rechten, 

- de “vestiging” (Fr. constitution) van zakelijke rechten - het is een zgn. “constitutieve” 

handeling en betreft de schepping van beperkte zakelijke rechten (i.e. zakelijke rechten andere 

dan eigendom)).; 

- ook de "afstand" van een zakelijk recht (abdicatieve handeling) is een beschikking 11 ; 

8 . De Franse terminologie is evenwel onduidelijker omdat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen “macht” en 

“bevoegdheid” zoals in het Nederlands en het Duits wel het geval is. “Bevoegdheid” geeft aan wat men mag 

doen, “macht” wat men rechtelijk kan doen, ook la mag men het niet. Ook werden in het Frans in het verleden 

allerlei andere uitdrukkingen gebruikt, zoals “défaut de qualité” of “défaut de droit” of “défaut de titularité”. 

9 Voor een uitvoerige studie van dit begrip, zie R. JANSEN, Beschikkings(on)bevoegdheid. 

10 Niet in de zin waarin het in het BW voor sommige bestuursregelingen wordt gebruikt (die trouwens ook 

onderling verschillend zijn - vgl. bv. de bepalingen inzake bestuur over het vermogen van minderjarigen met de 

bestuursbepalingen in het huwelijksgoederenrecht, e.d.m.). 

11 Waaronder ook de afstand die men doet in het kader van een verdeling (afstand van rechten op de goederen 

21


- ook een verdeling of soortgelijke declaratieve toebedeling, 

- en tenslotte is ook de splitsing van een goed of zakelijk recht (bv. in appartementskavels) 

een beschikking. 

Naast de overdrachtshandeling, de vestigingshandeling, de splitsing, de gewone afstand van 

zakelijke rechten en de verdeling (m.i.v. aanverwante figuren) kent ons recht nog andere 

zakenrechtelijke handelingen: 

- als beschikkingen onder bijzondere titel bv. de onteigening en aanverwante handelingen, de 

toe-eigening, de inbezitneming, het beslag, de conventionele subrogatie; 

- als beschikkingen onder algemene titel bv. de boedelvorming, fusie en splitsing van 

rechtspersonen. 

Jammer genoeg wordt het begrip “daad van beschikking” in het BW 12 (en de doctrine van 

burgerlijk recht) ook een andere betekenis heeft gekregen, waarbij men niet de beschikking 

zelf aanduidt, maar de handeling waarmee de verbintenis tot geven wordt aangegaan. 

Bijzondere vereisten voor “daden van beschikking” gelden dus bv. reeds voor de verkoop van 

belangrijk geachte goederen, en niet eerst voor de levering in uitvoering van die verkoop - die 

levering is in ons recht immers een verplichte handeling eenmaal de verkoop is gesloten 13 en 

dus niet aan die vereisten onderworpen, althans niet aan de zijde van de vervreemder. Ook 

worden in het BW bepaalde andere handelingen voor de toepassing van die 

beschermingsregels in vele rechtsverhoudingen (bv. beperkingen aan het bestuur over het 

vermogen van onbekwamen) met een beschikking gelijkgesteld. "Daden van beschikking" in 

die context zijn dan bv. ook verhuring voor meer dan 9 jaar, enz. (zie bv. art. 481 en 484 BW) 

Omgekeerd kunnen daden waarmee beschikt wordt over roerende goederen, door de wetgever 

voor de toepassing van dergelijke bepalingen worden gelijkgesteld met daden van louter 

beheer. 

Wij gebruiken de term beschikken evenwel in de “Romeinsrechtelijke” of zakenrechtelijke 

betekenis. 

2° Beschikkingsbevoegdheid als vereiste 

Beschikkingsbevoegdheid is dan ook in beginsel vereist voor alle handelingen die een 

afgeleide verkrijging van goederen beogen. 

Aangezien het anterioriteitsbeginsel in sommige gevallen moet wijken voor de bescherming 

van derde-verkrijgers (te goeder trouw), wordt het vereiste dat de vervreemder 

beschikkingsbevoegd moet zijn opdat zakelijke rechten kunnen worden overgedragen of 

gevestigd in die gevallen vervangen door andere vereisten (vereisten voor 

derdenbescherming). 

die aan de andere deelgenoten worden toebedeeld). 

12 bv. art. 577-7, 1415 en 1466 e.a. In de bepalingen over de goederen van minderjarigen wordt de term niet 

meer gebruikt 

13 Deze paradoks en verschuiving in de term beschikking wordt goed gezien door N. CATALA, La nature 

juridique du paiement, nr. 54. 

22


3° Beschikkingsonbevoegdheid 

"Beschikkingsonbevoegdheid" is het specifieke gevolg van oudere zakelijke rechten (of 

rechten met zakelijke werking, zoals bij beslag e.d.). Ze kan worden omschreven als het niet 

of niet volledig mogen beschikken over een goed (m.b. door het over te dragen of er zakelijke 

rechten op te vestigen) ten gevolge van een zakelijk of een zakelijk werkend recht van een 

derde. Het is het gevolg van de gedachte die onvolmaakt uitdrukking vond in het adagium 

"nemo plus iura transferre potest quam ipse habet". Beschikkingsonbevoegd is men dus altijd 

ten gunste van een of meer bepaalde personen, die daardoor een zeker volgrecht kunnen 

hebben, hoe beperkt dat soms ook moge zijn (bij roerende goederen bv. geldt het volgrecht 

meestal slechts tegen derden niet te goeder trouw dan wel gedurende drie jaar - bij gestolen en 

verloren goederen). Wie beschikkingsonbevoegd is kan in beginsel geen zakelijke rechten 

overdragen, of anders gezegd: men kan in beginsel geen zakelijke rechten verkrijgen door 

middel van een overdracht of vestiging door een beschikkingsonbevoegde. 

Aangezien het begrip beschikkingsonbevoegdheid de keerzijde is van de erkenning van 

zakelijke rechten van anderen, zal dit begrip verder bepaald worden door de uitwerking van 

het begrip zakelijk recht, of liever door de uitwerking van de lijst van wat in ons recht als 

zakelijke rechten of rechten met zakelijke werking wordt erkend (zie de bespreking van de 

numerus clausus in Hoofdstuk IV). 

Zo wordt verder bv. besproken of beschikkingsbevoegdheid ook kan worden gegeven aan een derde zonder hem 

de eigendom zelf te verschaffen. Deze vraag is rechtsvergelijkend interessant tegen de achtergrond van het feit 

dat in het Anglo-Amerikaanse recht zich in equity rechtsfiguren zoals de trust hebben ontwikkeld, waarbij 

beschikkingsbevoegdheid en "eigendom" aan een zijde liggen (bij de trustee), terwijl de "waarde" van de 

goederen aan een ander (de begunstigde, beneficiary) toekomen. Maar er bestaan ook rechtsstelsels of figuren 

waarbij de "eigendom" gezien wordt aan de zijde van de begunstigde, ook al ligt de beschikkingsbevoegdheid 

juist bij een ander. 

De beschikkingsonbevoegdheid treft in beginsel iedereen buiten de gerechtigde. Maar er zijn 

ook gevallen in ons recht waar de gerechtigde zelf ook beschikkingsonbevoegd is (bv. een 

gefailleerde) en/of een ander dan de gerechtigde bevoegd is om te beschikken (bv. een 

bewindvoerder). 

Zoals hoger (punt 3 van deze afdeling B.) reeds uiteengezet bestaat er een afwijkend regime 

voor sommige vormen van beschikkingsonbevoegd handelen in strijd met een ouder zakelijk 

recht of recht met zakelijke werking: 

- wanneer de eigenaar van een met een zakelijk recht (bv. hypotheek) bezwaard goed 

het goed overdraagt, heeft de beperkt gerechtigde een volgrecht sensu stricto: het 

beperkt recht blijft het eigendomsrecht van de verkrijger bezwaren; 

- wanneer de eigenaar een beperkt recht vestigt in strijd met een ouder zakelijk recht of 

beschikt in strijd met een ouder beslag, dan is die beschikking niet-tegenwerpelijk aan 

de oudere beperkt gerechtigde c.q. de boedel. In verhouding daarmee blijft het goed 

gewoon deel uitmaken van het vermogen van de vervreemder, en er ontstaat evenmin 

23


een zakenrechtelijke verhouding tussen de oudere gerechtigde en de derde (bv. tussen 

de hypotheekhouder en de verkrijger van een in strijd daarmee gevestigd opstalrecht). 

b. Verschil met andere mechanismen. 

Bij andere soorten rechten dan zakelijke rechten treden er gevolgen in die soms enige 

gelijkenis vertonen, maar zij scheppen geen beschikkingsonbevoegdheid. 

De bescherming van oudere zakelijke rechten die zijn uitdrukking vindt in de 

beschikkingsonbevoegdheid van alle anderen (en die erop neerkomt dat een beschikking door 

iemand anders, wegens onbevoegdheid, niet geldt), en de specifieke afwijking daarop die we 

vinden in de regels van de bescherming van derde-verkrijgers, mag dus niet verward worden 

met andere beschermingsmechanismen die soms enige uiterlijke gelijkenis vertonen. De 

belangrijkste andere technieken zijn de volgende. 

1° Gronden voor het aanvechten van een verbintenis of andere rechtsgrond van een verrijking. 

Wanneer het niet om een zakelijk recht gaat, maar een recht van een andere aard, dan 

geschiedt de bescherming daarvan door andersoortige sancties dan de 

beschikkingsonbevoegdheid van anderen. Het gaat hier om de verschillende gronden die 

verderop uitgewerkt worden als "titelgebreken", d.i. gebreken in de titel voor een overdracht 

of andere verrijking. Zo worden: 

1° worden sommige rechten en vrijheden (bv. de contractsvrijheid) of de positie van 

onbekwamen beschermd door relatieve nietigheden (waaronder handelingsonbekwaamheid), 

andere door ontbindingsrechten of herroepingsrechten; 

2° wordt de openbare orde beschermd door absolute nietigheden; 

3° worden gezinsbelangen soms beschermd door een bijzonder soort nietigheid tegen 

beschikkingen van een der echtgenoten die het gezin in gevaar brengen, in het bijzonder de 

bescherming van de gezinswoning 14 ; 

4° wordt de erfrechtelijke reserve beschermd door aan de "reservataire erfgenamen" 

(legitimarissen) de mogelijkheid te geven tot inkorting (met vergelijkbare effecten als 

ontbinding) en de verplichting tot inbreng (in natura) van schenkingen en legaten; 

5° worden sommige andere publieke of private belangen door een voorkooprecht en/of een 

naastingsrecht op goederen; 

6° worden in sommige gevallen mede-eigenaars in het bijzonder van een nalatenschap, 

maatschap en vereniging, e.d.) beschermd tegen inmenging in de gemeenschap door een 

derde, door de organisatie van een wettelijk naastings- of uitkooprecht; 

7° wordt het verhaalsrecht van schuldeisers ten aanzien van het vermogen van hun 

schuldenaar beschermd door bepaalde aanvechtingsmogelijkheden die de niettegenwerpelijkheid 

van rechtshandelingen tot gevolg hebben (de actio pauliana en de 

aanvechtingsmogelijkheden betreffende de verdachte periode voor faillissement; art. 16 

FaillW voor handelingen van de gefailleerde na faillissement). 

14 Zie rechtsvergelijkend D. HEINRICH & D. SCHWAB (eds.), Der Schutz der Familienwohnung in 

europäischen Rechtsordnungen, Gieseking Bielefeld 1995. 

24


Hoewel deze gronden in een "causaal" stelsel van overdracht zoals het onze, onrechtstreeks 

ook een zakelijke werking hebben (zie Afdeling D 1.b.1°b)), gaat het toch om andere 

mechanismen dan beschikkingsonbevoegdheid. 

Ad 7°: Bij bepaalde obligatore rechten gelden er vergelijkbare regels in nader bepaalde 

omstandigheden, nl. bij bevoegdheidsoverschrijding. Maar de bescherming van schuldeisers 

is meestal toch van een verschillende aard en komt voornamelijk tot uiting in de leerstukken 

derde-medeplichtigheid aan wanprestatie, fraus creditorum en vergelijkbare rechtsfiguren uit 

het aansprakelijkheidsrecht, die een beperktere bescherming verlenen aan de schuldeiser van 

een prestatie dan het volgrecht op een goed dat voortvloeit uit een zakelijk recht als recht op 

een goed. 

2° De bescherming van het rechtmatig vertrouwen door de erkenning dat daaruit een 

verbintenis ontstaat c.q. daardoor tenietgaat 

Voorbeelden: 

1° Verwachtingen geschapen door een schuldenaar of schijnbare schuldenaar (bv. schijn van 

een belofte of toezegging) kunnen beschermd worden door het doen ontstaan van een 

verbintenis, hoewel aan de normale vereisten daarvoor - met name de intentie van de 

schuldenaar een verbintenis te doen ontstaan - niet is voldaan. Een minder verregaande en 

frequente figuur is de abstractie van verbintenissen in meerpartijenverhoudingen: het 

abstraheren ervan uit de onderliggende verhouding, zodat bepaalde verweermiddelen niet 

kunnen worden aangevoerd door de schuldenaar tegen de (nieuwe of bijkomende) 

schuldeiser. 

2° Verwachtingen geschapen door een schuldeiser (bv. schijn van afstand) kunnen beschermd 

worden door het tenietdoen van een verbintenis, hoewel aan de normale vereisten daarvoor - 

met name de intentie van de schuldeiser om afstand van recht te doen - niet is voldaan. 

Bijzondere regels vinden we bv. ter bescherming van verwachtingen geschapen door een 

schuldeiser of schijnschuldeiser, in het bijzonder bescherming van de gecedeerde schuldenaar 

bij overdracht van schuldvordering, bescherming bij betaling aan de schijnschuldeiser, enz. 

3° De bescherming van een wederpartij niet door die een zakelijk recht toe te kennen, maar 

door de verbintenis kwalitatief te maken. 

In bepaalde gevallen vormt het een bijkomende bescherming voor de schuldeiser van een 

schuldvordering wanneer de verbintenis "kwalitatief" wordt gemaakt. Daardoor zal de 

overgang van het goed waarmee die verbintenis verband houdt, geen nadeel berokkenen aan 

de wederpartij: de verbintenis gaat over op de rechtsopvolgers, ook die onder bijzondere titel, 

van de schuldenaar (zie verder Hoofdstuk III Afdeling A). 

Maar het kwalitatief karakter van de verbintenis verschaft de schuldeiser ervan nog geen 

zakelijk recht en maakt de schuldenaar ervan dus wel niet beschikkingsonbevoegd. Het 

25


verschil in rechtsgevolgen wordt nog verduidelijk bij de bespreking van de gevolgen van 

beschikkingsonbevoegheid bij overdracht (Afdelign E. 3.b.). 

4° Overdraagbaarheidsbeperkingen. 

Ons recht kent verschillende soorten beperkingen aan de vervreemding van goederen, van 

uiteenlopende juridische aard. Hun rechtsgevolgen verschillen vrij sterk: sommige zijn 

zakenrechtelijk van aard, andere louter obligatoir. Maar het gaat telkens om andere 

beperkingen dan beschikkingsonbevoegdheid. 

5. Handhaafbaarheid door middel van zakelijke subrogatie; beperking door het 

specialiteitsbeginsel 

Een typisch kenmerk van zakelijke rechten is dat ze, wanneer het recht op het oorspronkelijk 

voorwerp ervan voor de eigenaar verloren gaat, mits vervulling van andere vereisten worden 

gehandhaafd door middel van zakelijke subrogatie (Fr. subrogation réelle; Dui. dingliche 

Surrogation, tot op zekere hoogte gelijkaardig aan het En. tracing into the product). Door 

middel van de zakelijke subrogatie wordt het recht verder gezet op andere goederen (de 

“surrogaatgoederen”), die de plaats van de eerste innemen. In ons recht is zakelijke subrogatie 

subsidiair aan het volgrecht en aan gebeurlijke andere zakenrechtelijke figuren (d.w.z. treedt 

maar in indien niet reeds op andere gronden een zakelijk recht kan worden uitgeoefend) 15 . 

Dit kenmerk hangt ook samen met de nog (in Afdeling C.) te bespreken vereisten voor 

zakelijke rechten, en meer bepaald met het specialiteitsbeginsel. Een schuldvordering gaat 

niet teniet wanneer de oorspronkelijke prestatie onmogelijk is; in plaats daarvan komt een 

schuldvordering op de waarde van die prestatie. Een zakelijk recht daarentegen kan slechts 

gevestigd worden t.a.v. een goed (zaak of onlichamelijk goed) en niet t.a.v. een waarde; men 

noemt dit ook het specialiteitsbeginsel (zie de uitwerking hieronder Afdeling C.1.). 

Er zijn een hele reeks wettelijk voorziene gevallen van zakelijke subrogatie. De negentiendeeeuwse 

rechtsleer oordeelde dat daarbuiten geen zakelijke subrogatie plaatsvond. In de loop 

van de 20 e eeuw werd langzamerhand een ruimere leer ontwikkeld. De meest moderne 

opvatting stelt dat de handhaafbaarheid door zakelijke subrogatie een algemeen rechtsbeginsel 

is, een rechtsfiguur die algemeen van toepassing is, mits aan bepaalde vereisten is voldaan: 

- enkel zakelijke rechten zijn handhaafbaar door middel van zakelijke subrogatie 16 ; 

- vereist is een materieel of juridisch verlies van het oorspronkelijk goed, waarvan de waarde 

echter vertegenwoordigd wordt door een ander geïndividualiseerd goed dat ten gevolge van 

dat verlies in de plaats komt (het “surrogaat”goed); 

15 Zie uitvoerig V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, Intersentia 2003; kort SAGAERT-TILLEMAN- 

VERBEKE (2010) nr. 16-18. 

16 Een eenzijdige verkoopbelofte of optie op een zaak kan niet gelicht worden op de verzekeringsuitkering die 

verschuldigd was ingevolge de vernieling van de zaak: Cass. 12 december 1991, Arr. Cass. 1991-92, 336 = Pas. 

1992 I 284, concl. B. Janssens de Bisthoven = RCJB. 1994, 7, noot F. GLANSDORFF = Rev. not. b. 1992, 107, 

noot D.S. = RW 1992-93, 217, noot A. CARETTE. 

26


- de zakelijke subrogatie, d.i. de handhaving van het zakelijk recht op het surrogaat, treedt 

maar in in zoverre het oorspronkelijke recht is tenietgegaan (wat dus veronderstelt dat ook het 

volgrecht verloren is gegaan). 

Obligatore rechten die betrekking hebben op goederen daarentegen, kunnen niet gehandhaafd 

worden door middel van zakelijke subrogatie. Wel bestaan er soms andere remedies voor de 

schuldeiser, zoals het naastingsrecht (typisch voorbeeld: bij miskenning van een 

voorkooprecht), de zijdelingse vordering en de actio Pauliana. 

27


AFDELING C. Vereisten voor zakelijke rechten 

Een recht ten aanzien van een of meer goederen wordt slechts erkend als een zakelijk recht 

indien het aan bepaalde vereisten voldoet. Dit is een basiskenmerk van het klassieke 

continentale zakenrecht, zoals het zich in de 18 e en 19 e eeuw ontwikkelde. We bespreken de 

belangrijkste beginselen dienaangaande, onderverdeeld in: 

- eisen gesteld aan het voorwerp van het zakelijk recht (specialiteit, eenheid, bepaaldheid en 

bestaan van het goed) (1.); 

- eisen gesteld aan het zakelijk recht zelf (numerus clausus, ten dele publiciteit) (2.); 

- eisen gesteld aan de titularis van het zakelijke recht (bestaan van de titularis) (3.). 

1. Eisen gesteld aan het voorwerp van het zakelijk recht. 

a. Specialiteitsbeginsel, eenheidsbeginsel, bepaaldheidsbeginsel 

Deze drie beginselen beschermen het (rechts)verkeer door als voorwerp van zakelijke rechten 

enkel dingen te zien die in het verkeer als dusdanig worden beschouwd of – bij uitbreiding – 

als immateriële goederen. De belangrijkste toepassing van deze beginselen zijn de regels 

inzake natrekking, zaaksvorming en vermenging (als wijzen van eigendomsverkrijging). 

Deze beginselen vinden we niet - of niet in dezelfde mate - terug in het verbintenissenrecht 

(zo kan een verbintenis tot geven betrekking hebben op een enkel naar de soort bepaald goed). 

1° De beginselen in theorie. 

Deze beginselen spelen vooral bij roerende zaken een rol. Bij andere goederen is enige 

nuancering op zijn plaats (zie onder 2°). 

Op deze beginselen zijn er enkele uitzonderingen die hieronder worden besproken. Maar er 

kan ook al dadelijk op worden gewezen dat er in ons recht ook rechten bestaan op 

(afgescheiden) "vermogens" (juridische algemeenheden) - waaronder ook rechten op een 

aandeel in zo'n vermogen. Het gaat om een dusdanig aparte situatie, dat ze verder afzonderlijk 

wordt besproken (Hoofdstuk IV). 

a) Specialiteitsbeginsel 

Het zakenrechtelijk specialiteitsbeginsel houdt in dat zakelijke rechten in beginsel slechts op 

specifieke, afgezonderde dingen - ut singuli - betrekking kunnen hebben, en dus geen 

betrekking hebben op een waarde ongeacht de goederen waarin die waarde zou zijn 

belichaamd. 

In het Anglo-Amerikaanse recht geldt dit beginsel evenzeer voor de eigenlijke zakelijke rechten, maar precies 

niet voor de "equitable interests", die dan ook veeleer moeten gezien worden als rechten op vermogens zoals die 

voor ons recht verder in hoofdstuk IV ter sprake komen. 

28


Bij een groep dingen hebben zakelijke rechten aldus op elk afzonderlijk ding betrekking, 

tenzij deze een feitelijke algemeenheid vormen (voor juridische algemeenheden d.i. 

afgescheiden vermogens, zie verder Hoofdstuk IV). Immers, wat een afzonderlijke zaak is, is 

niet in een eenvoudig beginsel te vatten. Het hangt ook niet uitsluitend van natuurlijke 

factoren af, maar wordt mee bepaald door de verkeersopvattingen. Bepaalde verzamelingen 

van zaken kunnen dan ook juridisch één enkele zaak vormen in geval zij een eenheid vormen 

in het rechtsverkeer - de zgn. feitelijke algemeenheden (universitates facti), zoals – onder 

bepaalde omstandigheden – voorraden van een bedrijf, een effectenportefeuille, e.d.m. Zij 

vormen één enkele zaak zolang die algemeenheid niet in het verkeer is opgesplitst in 

meerdere zaken. 

Het specialiteitsbeginsel wordt dus met enige soepelheid toegepast. De belangrijkste betekenis 

ervan bestaat er niet in dat enkel fysisch afgezonderde dingen voorwerp kunnen zijn van 

eigendom, maar wel dat de afgrenzing van een zaak geen zaak is van partijautonomie, maar 

afhangt van objectieve factoren (natuurlijke afgrenzing, verkeersopvattingen die samenhangen 

met het – economisch – gebruik). Vgl. voor verdere schakeringen bij onroerende resp. 

roerende zaken infra (Deel VII onroerend, Deel IV roerend). 

Het specialiteitsbeginsel sluit niet uit dat bij het verloren gaan van een zakelijk recht op een 

specifiek goed de waarde daarvan wordt gehandhaafd door de toepassing van de zakelijke 

subrogatie. Ook de zakelijke subrogatie beantwoordt in ons recht aan het specialiteitsbeginsel: 

ook zij verleent een partij immers in beginsel enkel rechten op afzonderlijke goederen. De 

zakelijke subrogatie vindt maar plaats zolang het voorwerp van het zakelijk recht op elk 

ogenblik identificeerbaar is als een welbepaald goed 17 . 

b) Eenheidsbeginsel 

Het zakenrechtelijk eenheidsbeginsel houdt in dat de onderdelen van een zaak 

zakenrechtelijk het statuut volgen van het geheel, anders gezegd dat zakelijke rechten slechts 

dingen betreffen die een eenheid vormen, en geen onzelfstandige delen (behoudens bepaalde 

gevallen waarin zakelijke rechten betrekking hebben op een heel vermogen). Wanneer een 

zaak of recht als een bijzaak wordt beschouwd, leidt zij zakenrechtelijk geen eigen leven, 

maar volgt zij noodzakelijkerwijze de hoofdzaak (eenheidsbeginsel). 

Toepassingen van dit beginsel zijn de natrekking (accessio) en de bepaalde vormen van 

zaaksvorming (confusio en specificatio). 

Het eenheidsbeginsel bepaalt in eerste instantie enkel de omvang van voorwerp van het 

eigendomsrecht, en niet zozeer wie eigenaar is. Het sluit dus ook niet uit dat er medeeigendom 

ontstaat. Er zijn dus meer concrete regels inzake “natrekking” die bepalen aan wie 

het eigendomsrecht toekomt; deze regels zijn mede te verklaren door het publiciteitsbeginsel. 

Zie art. 556-563 BW voor de natuurlijke onroerende natrekking, 553-555 BW. voor de 

kunstmatige onroerende natrekking en zaaksvorming (en de bijzondere regels voor mede- 

17 SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 18. 

29


eigendom ten titel van bijzaak in art. 577-2 BW), en verder de regels voor roerende 

natrekking, zaaksvorming of vereniging (vermenging in de zin van confusio) in art. 567-576 

BW. 

c) Bepaaldheidsbeginsel 

Het zakenrechtelijk bepaaldheidsbeginsel houdt in dat zakelijke rechten geen betrekking 

hebben op niet-gespecifieerde zaken in een grotere hoeveelheid soortgoederen, maar enkel op 

aanwijsbare goederen 18 . Dit geldt ondanks het feit dat het om zaken gaat waarop in het 

algemeen een afzonderlijke eigendomsrecht mogelijk is, maar dan wel mits ze afgezonderd 

zijn (een zakelijk recht kan, anders dan een verbintenis, niet “alternatief” zijn) 19 . Onder 

soortzaken dient men daarbij bv. ook niet-geïndividualiseerde waardepapieren aan toonder te 

begrijpen (zie de bespreking in deel VI waardepapieren). 

De regels inzake "vermenging" (in de zin van commixtio) van goederen zijn een toepassing 

van dit beginsel. Worden soortzaken vermengd, niet op dusdanige wijze dat zij niet meer 

gescheiden kunnen worden (zodat er geen afzonderlijk eigendomsrecht meer mogelijk is), 

maar wel in die zin dat niet meer kan worden bepaald van wie elk van de afzonderlijke zaken 

oorspronkelijk was, dan gaan de afzonderlijke eigendomsrechten eveneens teniet (commixtio), 

niet op grond van het eenheidsbeginsel, maar omwille van het bepaaldheidsbeginsel. 

Men ontsnapt evenwel aan de toepassing van het bepaaldheidsbeginsel wanneer een zakelijk 

recht betrekking heeft op een hoeveelheid goederen die tezamen een feitelijk afgezonderd 

geheel vormen, een "hoop". Een dergelijke "hoop" van soortgoederen vormt zakenrechtelijk 

één enkel goed, zolang niet bepaalde van die goederen ervan afgezonderd worden. Een 

afgezonderd geheel van soortgoederen kan dus voorwerp zijn van eigendom en dus van 

overdracht - het BW spreekt van een verkoop "bij de hoop” (zie art. 1586 BW). De levering 

hiervan kan gebeuren zoals van elke andere zaak. 

De genoemde beginselen gelden in beginsel ook voor geldsommen (chartaal geld en 

muntstukken), zij het dat in de meeste gevallen er geen afgezonderde "hoop" geld zal zijn. 

Muntstukken en biljetten worden in beginsel geacht vermengd te zijn met alle andere stukken 

en biljetten van dezelfde persoon (de confusio nummorum) 20 (zie de bespreking in Deel VI). 

Genoemde beginselen verhinderen ook niet dat er een onverdeeld aandeel in een afgezonderd 

geheel van soortgoederen kan worden overgedragen of behouden. Bij zo’n overdracht wordt 

de verkrijger dan dadelijk voor dat aandeel mede-eigenaar van het geheel. Op die manier kan 

een zakelijk recht op soortgoederen worden verschaft zonder de daarmee overeenstemmende 

hoeveelheid af te zonderen (te specificeren). Zoals verder wordt uiteengezet kan de levering 

van zo’n onverdeeld aandeel solo consensu geschieden op dezelfde wijze als voor zaken, dan 

18 Soms wordt dit als een tweede aspect van het specialiteitsbgeinsel gezien eerder dan een afzonderlijk 

beginsel, bv. SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 14. 

19 Bij toepassing van het eenheidsbeginsel daarentegen is op onzelfstandige bestanddelen in beginsel geen 

afzonderlijk eigendomsrecht mogelijk. 

20 Deze regel heeft als dusdanig enkel betrekking op chartaal en niet op giraal geld, vermits giraal geld een 

schuldvordering op de rekeningvoerende instelling betreft (zie verder Deel VII). 

30


wel door de uitgifte van zakenrechtelijke waardepapieren. In omgekeerde richting kan de 

eigenaar van soortgoederen die vermengd wordt met anderevan dezelfde soort, medeeigenaar 

van een aandeel in de hoop worden 21 . 

Als vuistregel kan men daarbij hanteren dat er sprake is van een mede-eigendomsrecht zolang 

de eigendomsaanspraken van de verschillende partijen in procenten kunnen worden bepaald 

(in relatieve cijfers), en niet of niet alleen in absolute getallen (hoeveelheden); dat de rechten 

van partijen post factum (bv. bij faillissement) in procenten zouden kunnen worden uitgedrukt 

op grond van de feitelijke aanwezige hoeveelheid, is niet voldoende voor het behoud van 

eigendomsrechten. 

Voorbeelden (nader besproken in het deel VI waardepapieren): 

- wanneer zakenrechtelijke waardepapieren worden uitgegeven (m.b. bij uitgifte van celen 

door een opslagbedrijf) of verhandeld (m.b. verhandeling van cognossementen die slechts op 

een deel van een lading betrekking hebben); 

- bij de organisatie van effectendepots (CSD’s, Central Securities Depositories) voor de 

collectieve bewaring van effecten. Aangezien het hier om een afgezonderd vermogen gaat, 

wordt dit later besproken (Hoofdstuk IV en deze meer specifiek in Deel VI). 

Afgescheiden vermogens, zoals bv. de huwelijksgemeenschap, de maatschap en de feitelijke 

vereniging, vormen meer in het algemeen een uitzondering op deze beginselen en worden 

zoals gezegd verder uitvoeriger besproken (Hoofdstuk IV). 

2° Uitwerking en nuancering 

Wel hebben deze beginselen een vrij verschillende praktische betekenis naargelang de aard 

van de goederen, wat we hier even kort uitwerken. 

a) Onroerende goederen 

Bij onroerend goed hebben deze beginselen een heel aparte betekenis. De specificatie van onroerend goed is in 

omzeggens alle gevallen mensenwerk – uitgezonderd bijzondere gevallen zoals bv. kleine eilanden. 

Oorspronkelijk geschiedde de - horizontale - individualisering van onroerend goed natuurlijk materieel - door 

afpaling, grachten en hagen, e.d. - en deze materiële specificatie heeft nog enig belang i.v.m. bezit en verjaring, 

maar zij is geen vereiste meer voor de overdraagbaarheid: daartoe kan de specificatie louter "kadastraal" - op 

plan - gebeuren. Het specialiteitsbeginsel valt hier te omzeggens te herleiden tot het publiciteitsbeginsel: het 

goed moet in de publiciteit, d.i. de registers, als een welbepaald perceel gespecificeerd zijn. Dat de “eenheid” en 

“specialiteit” van een onroerend goed aldus conventioneel zijn, of liever registermatig zijn, kan goed gezien 

worden in het appartementsrecht. 

De verticale individualisering van onroerend goed kan omzeggens uitsluitend op papier geschieden: zij vereist 

een splitsingsakte (splitsing in appartementen; splitsing in eigendom van de grond en opstalrecht). Beperkingen 

zijn hier te vinden in de numerus clausus van zakelijke rechten en de wettelijke omschrijving daarvan. 

21 Vgl. SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 15. 

31


Wel zijn bepaalde zakelijke rechten onzelfstandig en volgen zij dus noodzakelijkerwijze de hoofdzaak: 

hypotheek en erfdienstbaarheden. 

b) Roerende zaken 

i) Beginsel 

Roerende zaken zijn het echte werkterrein van het eenheids- en specialiteitsbeginsel. Hier 

spelen deze beginselen omzeggens onverkort en leiden zij dwingend tot eenheid van 

eigendomsrecht in geval van natuurlijke natrekking, zaaksvorming of vermenging. Zolang de 

goederen niet afgezonderd of verzelfstandigd (of omgekeerd tot een eenheid samengebracht) 

zijn kan een afzonderlijk eigendomsrecht of ander zakelijk recht erop niet tot stand komen en 

vindt de overdracht of vestiging daarvan dus geen uitwerking, tenzij ze tezamen met de 

hoofdzaak gebeurt of voor een geheel van soortzaken ineens. 

Ook hier is echter een band met het publiciteitsbeginsel: voor zakelijke rechten vatbaar zijn - 

en dus “zaak” - zijn die eenheden die voor bezit vatbaar zijn. Waar er andere 

publiciteitsmogelijkheden bestaan, zijn er dan ook uitzonderingen op deze beginselen. 

Ook buiten de natuurlijke natrekking om zijn er wettelijke gevallen van dwingende natrekking, 

waardoor bepaalde goederen niet voor afzonderlijke overdracht vatbaar zijn. 

Gezien deze schakeringen kent ons recht enkele uitzonderingen op de genoemde regel, 

voornamelijk de volgende. 

ii) Handelszaak of inboedel als voorwerp van pandrechten 

De inpandgeving van een handelszaak (Fr. fonds de commerce) kan “globaal“ geschieden, 

hoewel de handelszaak overigens niet als een rechtelijke algemeenheid geldt (zie art. 2 tot 4 

Wet inpandgeving handelszaak); wat betreft de voorraden en schuldvorderingen is het 

voorwerp "vlottend". Men past de “harmonicaregel” toe, door de handelszaak in sommige 

opzichten als één enkele zaak te behandelen waarvan de omvang toe- en afneemt. 

Ook het onderpand van het pandrecht (voorrecht genoemd) van de verhuurder op de inboedel, 

en van het landbouwvoorrecht is “vlottend”. Het betreft hier feitelijke algemeenheden, geen 

afgescheiden vermogens (die laatste "hebben" naast activa ook passiva). 

Deze zekerheidsrechten worden verder nader besproken (in Deel IV Hoofdstuk V). 

iii) Wisselpand 

Bij inpandgeving van vervangbare goederen aanvaardt de rechtspraak dat het pand niet op 

individueel bepaalde goederen is gevestigd, maar op de aanwezige goederen van die soort tot 

beloop van een bepaalde hoeveelheid (en gegeven dat ze niet van hogere waarde zijn): het 

32


zogenaamde wisselpand 22 , voor het eerst erkend door het Hof van Cassatie in 1914 23 . 

Wanneer de goederen vervangen worden, wordt er dan ook geen nieuw pandrecht gevestigd, 

maar loopt het bestaande pandrecht door op de vervangende goederen (pandwisseling, Fr. 

substitution de gage). Vereist is daartoe: 

- dat de goederen van dezelfde aard zijn, dan wel door partijen als vervanging worden 

beschouwd 24 , doch dan wel slechts binnen de grenzen van dezelfde waarde; 

- een continuïteit nodig van het bezit, zodat het oorspronkelijk pandrecht slechts doorloopt op 

de kleinste intermediaire hoeveelheid ("lowest intermediate balance rule"). 

NB. Wanneer de goederen niet strikt van dezelfde aard zijn, is het wel nog mogelijk dat het 

oorspronkelijk pandrecht gehandhaafd blijft door middel van zakelijke subrogatie, maar 

daartoe is er wel een causaal verband vereist tussen het wegvallen van de vorige goederen en 

de indeplaatstreding van de nieuwe (causaal verband dat niet vereist is bij de figuur van het 

wisselpand). 

iv) Roerend door anticipatie ? -Tak- en wortelvaste vruchten 

Volgens de rechtspraak 25 kunnen roerende goederen, waaronder - doch niet uitsluitend - land- 

of bosbouwproducten, ook op voorhand - d.w.z. voor de losmaking van de grond - roerend 

worden gemaakt 26 . Sommige rechtsleer stelt dat in zo’n geval de eigendom van deze 

“roerende goederen door anticipatie” los van de grond kan overgaan 27 . Een dergelijke 

afwijking van de beginselen van ons zakenrecht zonder wettelijke grondslag is echter niet 

gerechtvaardigd en wordt dan ook terecht door anderen verworpen 28 . Het gaat duidelijk om 

een leer contra legem 29 (zie art. 520-521 BW). Er is vanzelfsprekend geen bezwaar tegen dat 

dergelijke zaken afzonderlijk het voorwerp kunnen zijn van een verbintenis en kunnen 

worden verkocht, en het is dan ook volmaakt mogelijk dat dergelijke roerendmaking aanvaard 

22 Zie hierover F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 266-270; uitvoerig V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 662 

e.v. 

23 Zie reeds Cass. 12 november 1914, Pas. 1915-16 I 124; Zie ook (zij het in casu gemotiveerd met verwijzing 

naar een zgn. beding van ondeelbaarheid); Hof Gent 4 mei 1961, RW 1961-62, 841 concl. A.g. MATTHIJS = 

RCJB 1963, 61 noot P. VAN OMMESLAGHE; Hof Gent 12 maart 1981, Pas. 1981 II 78. 

24 In de zaak van 1914 ging het om waardepapieren. 

25 Reeds in Cass. 31 maart 1834, Pas., 234. 

26 Cass. 13 maart 1986, Arr. 976 = JT 1988, 315 noot F. 't KINT. 

27 J. HANSENNE, Les biens, Fac. Droit de Liège 1996, nr. 61-62. DERINE & VANNESTE, Zakenrecht, I A, 

(uitgave 1974) nr. 82 en F. van NESTE, Zakenrecht, I (uitgave 1990), p. 152-153, nr. 82 zijn echter 

dubbelzinnig : enerzijds wordt Dekkers aangehaald, volgens dewelke de eigendom tussen partijen louter 

consensueel overgaat, anderzijds wordt gesteld dat de koper zijn zakelijk recht maar verkrijgt door 

inbezitneming. Ook DE PAGE is dubbelzinnig: in Traité V, p. 654 en 656, nrs. 723 en 727; gaat het om een 

verkoop van een bestaand goed maar volgens Traité V, p. 660 nr. 733 en VII, p. 444 en 525, nrs. 516, 2° en 586 

gaat de eigendom maar over bij de afscheiding. 

28 G. GALOPIN, Les biens, la propriété et les servitudes, Luik, Vaillant-Carmanne, 1932, p. 32-33 en 35, nr. 

23; J. LIMPENS, La vente en droit belge, Brussel, Bruylant, 1960, p. 731, nr. 2112 a); C. DEMOLOMBE, 

Cours de Code Napoléon, IX, p. 433-434, nr. 518. 

29 Ter verdediging doet de rechtsleer een beroep op art. 1529 Ger.W. en art. 45, lid 5 Hyp.W. Uit art. 45, lid 5 

volgt geenszins dat beplantingen e.d. het voorwerp kunnen zijn van een afzonderlijk eigendomsrecht vooraleer 

de natrekking doorbroken is door het hout te kappen; het zegt alleen dat het kappen toegestaan is - de 

eigendomsoverdracht vindt echter pas door het kappen plaats. Art. 1529 Ger.W. is een bijzonder geval met een 

zeer beperkt toepassingsgebied. 

33


wordt voor de toepassing van de registratierechten. Maar de uitvoering van die verbintenis, 

namelijk de eigendomsoverdracht zelf, kan m.i. maar uitwerking hebben eenmaal de 

natrekking doorbroken is. Het cassatie-arrest van 1834, waarop deze leer steunt, stelde 

overigens nog zeer duidelijk dat de eigendom pas overgaat bij het plukken van de vruchten en 

het voordien slechts om een roerende schuldvordering gaat: “l’acheteur n’entend acquérir que 

le droit de détacher ces fruits du sol et d’en disposer après les avoir détachés, après qu’ils 

sont devenus des objets mobiliers”. Voor zover het om een uitzondering zou gaan die op de 

traditie berust als rechtsbron, en daarom zou moeten worden aanvaard, kan zij nog alleen 

betrekking hebben op landen bosbouwproducten, hoogstens ook mijnbouwproducten, en niet 

op gelijk welk bestanddeel van gelijk welk onroerend goed. 

Wel kan op taken wortelvaste vruchten, in afwijking van het gemeen recht, vanaf zes weken 

voor de normale rijpheid beslag worden gelegd (art. 1529 v. GerW.). Zij behoren ook tot het 

onderpand van het voorrecht van de verpachter en van het landbouwvoorrecht (en dus niet 

alleen de reeds geoogste vruchten). 

c) Schuldvorderingen. 

Dit wordt zoals gezegd nader besproken in Deel V. Samengevat kan men zeggen dat de eenheid, 

gespecifieerdheid en bepaaldheid van een schuldvordering zuiver conventioneel zijn, d.i. bepaald worden door 

de partijen in de verhouding tussen schuldeiser en schuldenaar. Het is deze verhouding die de schuldvordering 

specificeert. 

d) Andere onlichamelijke goederen 

Ook bij andere onlichamelijke goederen (dan zakelijke rechten op zaken) wordt het "goed" door de rechtsregels 

gespecifieerd en hebben genoemde beginselen dus in concreto een andere betekenis. Dit wordt hier niet verder 

behandeld. 

b. Het vereiste van het bestaan van het goed (de zaak). 

Een vrij evident vereiste (waarvan niet alle toepassingen evenwel evident zijn) is het bestaan 

van het goed waarop een zakelijk recht betrekking zou hebben. Zakelijke rechten kunnen dan 

ook geen betrekking hebben op (absoluut) toekomstige goederen, maar enkel op bestaande. 

Ook dit is een duidelijk verschil tussen zaken- en verbintenissenrecht. 

Goederen zijn slechts "absoluut toekomstig" zolang zij als dusdanig in het geheel niet bestaan. 

Bestaat het goed reeds, maar is de schuldenaar van de verbintenis tot geven nog geen eigenaar 

van het goed en heeft hij ook anderszins geen beschikkingsbevoegdheid, dan spreekt men 

soms van “relatief toekomstige goederen”, doch dit stelt andere problemen dan hier aan de 

orde komen - dan gaat het namelijk over een probleem van beschikkingsonbevoegdheid van 

de schuldenaar. 

We hebben het hier ook niet over de verbintenisrechtelijke beperkingen aan rechtshandelingen 

betreffende toekomstige goederen. 

34


De onmogelijkheid van zakelijke rechten op niet bestaande goederen sluit niet uit dat het recht 

wel een verwachting op een dergelijk goed kan beschermen in de vorm van een apart 

(onlichamelijk) recht, dat op zijn beurt verhandelbaar kan zijn. Zo ook zal eens 

schuldvordering tot het verschaffen van een toekomstig goed in beginsel wel verhandelbaar 

zijn. 

Vaak helpt het ook om rechten toe te kennen op goederen krachtens dewelke men later 

automatisch nieuwe goederen verkrijgt bij hun ontstaan (door natrekking, vruchtdraging, 

enzovoort). Zo bv. maakt de afsplitsing van een opstalrecht dat de opstalhouder eigenaar 

wordt van een nog op te richten gebouw, of de verkrijging van grondstoffen dat men eigenaar 

wordt van de nadien daarmee vervaardigde goederen. 

Bij roerende zaken kan men maken dat de bestemmeling eigenaar wordt door natrekking, 

namelijk door de grondstoffen waaruit een zaak wordt gefabriceerd over te dragen op de 

bestemmeling en de zaak dan door de aannemer voor rekening van die bestemmeling te laten 

fabriceren (koop- gevolgd door loonfabricage). Uit art. 565 BW blijkt dat enkel de regel dat 

een vermengde zaak slechts één eigendomsrecht kent dwingend is, niet de regels van art. 566 

v. (bv. art. 570-571 dat de onderscheiden waarde van grondstoffen en arbeid als maatstaf 

neemt) over wie dan de eigenaar is van die zaak. Ook de regels van art. 1789 en 1790 BW, die 

overigens rechtstreeks enkel de risico-overgang betreffen, zijn niet dwingend. Deze 

rechtsfiguur van de loonfabricage komt verder aan bod in Deel III Hoofdstuk III. 

Bijzondere vragen rijzen m.b.t. zgn. “toekomstige schuldvorderingen”, die we in deel V 

(schuldvorderingen) Hoofdstuk II bespreken. 

2. Eisen gesteld aan het zakelijk recht 

a. Publiciteitsbeginsel 

Zakelijke rechten worden in beginsel slechts erkend wanneer ze “publiek” zijn, d.i. voor het 

publiek kenbaar (in tegenstelling tot “stil”, d.i. verborgen). 

Een bijzondere publiciteit wordt georganiseerd door middel van registers voor onroerend goed 

(hypotheekregisters, zie Deel VII) en schepen (scheepsregisters, zie Deel VIII). 

Voor andere roerende zaken dan schepen functioneert in beginsel het bezit als publiciteit, en 

wanneer het bezit vermiddeld wordt door een derde, door de wetenschap van die derde (die 

soms vorm krijgt in bijzondere registers die de derde bijhoudt, bv. effectenrekeningen). Soms 

zijn er ook andere registers. Hetzelfde geldt voor schuldvorderingen die in een waardepapier 

zijn belichaamd. 

Bij schuldvorderingen op naam wordt de rol meestal gespeeld door: 

- de mededeling aan of kennis van de schuldenaar ervan, of 

- wanneer de inning ervan is toevertrouwd aan een derde, de wetenschap van die derde; een 

alternatief dat bij het laatste aansluit is het Centraal Beslagberichtenbestand (officieel 

35


Proberen we na te gaan wat de numerus clausus precies betekent in het huidige Belgische 

positieve recht 31 . 

a) Geen nieuwe zakelijke rechten krachtens partijautonomie. 

i) Typenzwang 

De eerste betekenis van de numerus clausus is de onmogelijkheid voor partijen om, bv. door 

middel van een contract, (nieuwe) zakelijke rechten in het leven te roepen die niet door het 

rechtssysteem worden erkend. 

Nu mag de betekenis van de numerus clausus in ons recht niet overschat worden: de 

onmogelijkheid om nieuwe zakelijke rechten te scheppen is geen grondwettelijk of 

supranationaal beginsel, maar betekent alleen dat nieuwe zakelijke rechten niet door private 

partijen in het leven kunnen worden geroepen ("Typenzwang" of kwantitatieve beperking 

besloten in de numerus clausus), maar slechts door middel van een rechtsregel (dus ofwel 

door de wetgever, ofwel door een jurisprudentiële regel ter uitlegging van het recht). De 

numerus clausus houdt in dat rechten slechts zakelijke werking kunnen hebben voor zover dit 

door het recht (de wet) wordt erkend, en de wilsautonomie dus geen betrekking heeft op het 

scheppen van niet erkende zakelijke rechten 32 . 

Ook is het aantal rechten met zakelijke werking in ons recht langer dan doorgaans wordt 

gedacht. De numerus clausus verhindert niet dat er in ons recht een aantal toestanden zijn die 

traditioneel niet als aparte zakelijke rechten worden beschouwd, maar toch een zakelijke 

werking hebben. 

Traditioneel erkent ons recht behalve het eigendomsrecht een reeks beperkte zakelijke rechten 

die van het eigendomsrecht zijn afgesplitst: 

- enerzijds zakelijke genotsrechten (i.h.b. vruchtgebruik, gebruik en bewoning, erfpacht, 

opstal, erfdienstbaarheden, mijnveldeigendom); 

- anderzijds zakelijke zekerheidsrechten, welke verderop nader worden uitgewerkt (i.h.b. 

hypotheek, grondpand en onroerende bijzondere voorrechten; verschillende vormen van 

pandrecht en bijzondere roerende voorrechten en aanverwante) 

- en als een bijzonder geval van genotsrecht het volgrecht van de auteur van een werk van 

beeldende kunst op het werk (volgrecht dat recht geeft op een percentage van de prijs bij 

iedere verkoop); volgens een bepaalde opvatting is ook de licentie op een intellectueel recht 

een ‘zakelijk’ recht. 

Daarnaast kan men een recht met zakelijke werking zien in het "collectief pandrecht" dat de 

schuldeisers verkrijgen door het ontstaan van een samenloop (door beslag, faillietverklaring, 

ontbinding van een rechtspersoon e.d.m.). 

31 Voor een vergelijkene studie, zie B. AKKERMANS, The principle of numerus clausus in European Private 

law, Intersentia 2007. 

32 Klassieke toepassing daarvan in de Belgische rechtspraak is Cass. 16 september 1966, Blieck, Pas. 1966 I 63 

= RCJB 1968, 116 n. J. HANSENNE. 

37


Ook bepaalde rechten bij voorbaat hebben zakelijke werking: 

- het recht van de verkrijger onder eigendomsvoorbehoud (zie verder Deel IV Hoofdstuk III); 

- het recht van de verwachter of na-erfgenaam bij een fideicommis (erfstelling over de hand); 

- het omzettingsrecht van de certificaathouder; 

- sommige vormen van terugkoop- of wederovernamerecht (bv. inzake bedrijventerreinen in 

art. 25 v. Decreet ruimtelijke economie van 13 juli 2012). 

- in sommige opzichten het recht van een mede-eigenaar van een gemeenschappelijk 

vermogen op de afzonderlijke goederen die ingevolge toebedeling in zijn kavel zouden 

kunnen vallen. 

Hetzelfde kan men zeggen van bepaalde bewindsrechten: 

- het bewindsrecht van de middellijke vertegenwoordiger op de door hem verkregen 

schuldvorderingen (zie verder met name de bespreking van de kwaliteitsrekening in Deel V 

hoofdstuk VIII); 

- de zgn. saisine van bepaalde erfgenamen. 

Geen zakelijke rechten, maar rechten met een indirecte zakelijke werking zijn wettelijke 

voorkooprechten, naastingsrechten, e.d.m., en het recht van gezinsleden op de gezinswoning 

en huisraad (vgl. hoger afdeling B punt 4 b. voor deze alternatieve 

beschermingsmechanismen); zij hebben hun onrechstreekse zakelijke werking omwille van 

het causaal stelsel van eigendomsoverdracht in ons recht (zie verder afdeling E punt 3 b.). 

Ook algemene voorrechten zijn, anders dan bijzondere voorrechten, géén zakelijke rechten 

(en beperken dus ook niet de beschikkingsbevoegdheid van de schuldenaar). 

ii) Typenfixierung en relativering daarvan 

De regel van de numerus clausus gaat niet zover dat er in het geheel geen marge is voor 

partijen om de inhoud van het zakelijk recht (de afbakening van bevoegdheden tussen 

eigenaar en zakelijk gerechtigde) nader te regelen. Meer bepaald bij onroerende zakelijke 

genotsrechten bestaat er een dergelijke marge. 

Wel zijn er voor elk zakelijk recht grenzen aan wat in de vorm van zo’n recht kan worden 

gegoten ("Typenfixierung" of kwalitatieve beperking besloten in de numerus clausus). 

Deze grenzen worden bv. besproken in het zakenrecht waar het handelt over de onroerende 

zakelijke genotsrechten (wat kan er zoal binnen de categorie erfpacht, opstal of 

erfdienstbaarheid worden gebracht); voor het zekerheden- en insolventierecht zijn vooral van 

belang of de numerus clausus in de weg staat aan zgn. zekerheidseigendom (zie verder Deel 

III Hoofdstuk III A.), beheerseigendom, of de mogelijkheid om beheer en waarde van de 

goederen zakenrechtelijk op te splitsen (de mogelijkheid van trusts). 

Deze grenzen voor het eigendomsrecht kunnen worden afgetoetst bij de bespreking van de 

volgende specifieke themata: 

- de vormen waarin toekomstige rechten in ons recht zakelijke werking kunnen verkrijgen; 

38


- de marge bij onroerende zakelijke genotsrechten; 

- fiduciaire verhoudingen in het algemeen en eigendom ten titel van beheer in het bijzonder; 

- zekerheidseigendom; 

- en andere bewindsrechten of mogelijkheden om beheer en waarde van goederen 

zakenrechtelijk op te splitsen (de mogelijkheid van trusts). 

De betekenis bij schuldvorderingen (afwezigheid van Typenfixierung: de schuldvordering is 

inhoudelijk een open categorie) komt in het deel V (schuldvorderingen) ter sprake. 

b) Beschikkingsbevoegdheid kan worden verleend aan een niet-eigenaar; middellijke 

vertegenwoordiging 

De numerus clausus sluit in ons recht ook niet uit dat de beschikkingsbevoegdheid bij 

overeenkomst kan worden verleend aan een derde zonder dat deze een zakelijk recht verkrijgt 

dat normaal deze bevoegdheid inhoudt. Een derde kan dus worden gemachtigd om in eigen 

naam over andermans goederen te beschikken. Dit wordt vertegenwoordiging genoemd 

(représentation indirecte of imparfaite, indirect representation, mittelbare Vertretung). 

Bij middellijke vertegenwoordiging handelt de vertegenwoordiger niet als lasthebber in enge 

zin, d.i. in naam van de lastgever, maar in eigen naam (proprio nomine) voor andermans 

rekening of voor gemene rekening 33 . Ons recht erkent deze rechtsfiguur op algemene wijze 34 . 

Het optreden kan daarbij zowel openlijk voor andermans rekening zijn, dan wel verborgen, 

d.i. naamlening. Dit laatste onderscheid is verbintenisrechtelijk niet van belang, maar 

zakenrechtelijk wel (zie de bespreking onder het verhaalsrecht van de schuldeisers in 

Hoofdstuk III Afdeling D). 

Schoolvoorbeelden van openlijke middellijke vertegenwoordigers voor rekening van een 

opdrachtgever (principaal) zijn de verschillende vormen van commissionair (waaronder de 

verkoopcommissionair, de beursmakelaar, de commissionair-expediteur e.d.m.). Andere 

voorbeelden van middellijke vertegenwoordigers (openlijk of verborgen) zijn de naamlener, 

de vennoot van een croupier, de beherende vennoot van een stille maatschap (die handelt in 

eigen naam voor gemene rekening). 

Een rechtstreekse verhouding ontstaat in beginsel enkel op zakenrechtelijk vlak, niet op 

verbintenisrechtelijk vlak. 

- Wanneer een middellijke vertegenwoordiger handelt, dan ontstaan er in beginsel géén 

schuldvorderingen tussen zijn opdrachtgever en de wederpartij, maar enkel tussen de 

middellijke vertegenwoordiger en de wederpartij enerzijds en tussen de middellijke 

vertegenwoordiger en de opdrachtgever anderzijds 35 (een rechtstreekse verhouding kan wel 

33 Dit laatste vinden we bij de zgn. “stille maatschap”. 

34 Vgl. reeds P.A. FORIERS, in Les opérations fiduciaires, (263) 265 v. en 299 v. - die evenwel ten onrechte 

verdedigt dat de middellijke vertegenwoordiger in de meeste gevallen wél eigenaar is van de goederen. Voor 

Frankrijk, zie recent F. LEDUC, “Réflexions sur la convention de prête-nom. Contribution à l’étude de la 

représentation imparfaite”, RTDCiv 1999, 283 v. 

35 Zie voor het openlijk voor rekening van derden optreden (commissie) o.m. Cass. 25 oktober 1963, RW 1963- 

39


het gevolg zijn van latere gebeurtenissen, zoals een overdracht van schuldvordering door de 

vertegenwoordiger aan zijn opdrachtgever of de toepassing van art. 103 FaillW). Uit het 

eerste volgt dat verbintenisrechtelijk de middellijke vertegenwoordiger enkel zichzelf 

verbindt. Uit het tweede leidt men af dat de schuldvorderingen die de middellijke 

vertegenwoordiger verkrijgt in beginsel zijn eigendom zijn - al moet dit worden geschakeerd 

en geldt in zekere zin veeleer het omgekeerde (deze vraag naar het statuut van de 

schuldvordering die de middellijk vertegenwoordiger zelf verkrijgt (op zijn wederpartij) komt 

later nog ter sprake). 

- Zakenrechtelijk aanvaardt ons recht - i.t.t. sommige andere rechtsstelsels - dat de 

eigendomsoverdracht en andere zakenrechtelijke rechtsgevolgen rechtstreeks 

plaatsvinden tussen de opdrachtgever (vertegenwoordigde) en de derde-wederpartij 36 of 

omgekeerd, ook al ontstaat er in beginsel geen rechtstreekse verbintenisrechtelijke verhouding 

tussen hen. Wanneer de middellijke vertegenwoordiger goederen levert of ontvangt, gaat de 

eigendom in ons recht 37 rechtstreeks over tussen wederpartij en opdrachtgever, althans voor 

zover aan de overige vereisten voor dergelijke eigendomsoverdracht is voldaan (zie verder 

Afdeling E.). 

c) Beschikkingsbevoegdheid over eigen goederen kan niet bij overeenkomst worden beperkt. 

64, 1216 = Pas. I, 20; Cass. 22 oktober 1976, RW 1976-77, 1273 = Pas. I, 229. Dit geldt ook bij naamlening (het 

verborgen op naam van derden optreden), zie de terechte argumentatie van o.m. P.A. FORIERS, "Observations 

sur le contrat de prête-nom et la théorie des extensions de faillite", JT 1980, 417 v., meer bepaald 419-420; de 

wederpartij heeft géén keuze zoals bij veinzing, aangezien er (althans verbintenisrechtelijk) helemaal geen 

ontveinsde (gedissimuleerde) werkelijkheid is. Zo ook R. JANSEN, Beschikkings(on)bevoegdheid, nr. 911. 

36 In die zin W. van GERVEN, Algemeen deel, nr. 150, p. 489-490; L. SIMONT, "Le problème de la représentation 

dans le contrat de commission sur marchandises", JCB 1956, p. (129) 135 nr. 9 en 147 nr. 16 (argument 

uit o.m. het voorrecht van de commissionair) doch niet meer zo in "Exposé introductif", in Les intermédiaires 

commerciaux, Jeune Barreau Brussel 1990, (7) 19 nr. 13); L. FREDERICQ, Traité, I, nr. 177; VAN RYN- 

HEENEN, Principes, IV, nr. 62; VAN GERVEN-STUYCK, Ondernemingsrecht B, nr. 518; vgl. reeds F. 

LAURENT, Principes, XXIV, nr. 210; R. JANSEN, Beschikkings(on)bevoegdheid, nr. 912 en v. Anders P.A. 

FORIERS, in Les opérations fiduciaires, p. (263) 300-301. De onjuistheid van de andere stelling blijkt m.i. reeds 

uit art. 103, 2 FaillW, minstens voor alle gevallen waarin de commissionnair openlijk als dusdanig optreedt. Vgl. 

ook art. 13 V (vroeger 10 V) van het KB giraal effectenverkeer voor effectenrekeningen (effectenhandel via 

beursmakelaars). Een bijkomend argument is dat de commissionair een voorrecht - eigenlijk een wettelijk 

pandrecht - heeft op de goederen, wat inhoudt dat hij geen eigenaar is. 

37 Dat is ook zo in het Franse recht (zie F. LEDUC, “Réflexions sur la convention de prête-nom”, RTDCiv 

1999, (283) 309 nr. 31 met verwijzingen naar Franse cassatie- en andere rechtspraak) en in het 

(Staats)Nederlandse recht, dat laatste althans voor roerende goederen (zie art. 3:110 N.BW; L. GROEFSEMA, 

Bevoegd beschikken over andermans recht, Kluwer 1993). In het Duitse recht is dit slechts onder zeer strikte 

voorwaarden het geval, en vindt er in beginsel een dubbele eigendomsoverdracht plaats (tenzij bij Geheißerwerb 

(Geschäft für den, den es angeht) en overdracht van toekomstige schuldvorderingen). Dit sluit niet uit dat de 

fiduciant in sommige gevallen zakenrechtelijk wordt beschermd doordat de goederen juridisch afgezonderd 

blijven van het vermogen van de tussenpersoon (namelijk voor goederen die fiduciair werden toevertrouwd). In 

het Zwitserse recht vinden we precies het omgekeerde van het Duitse recht (het aanvaardt dat men rechtstreeks 

goederen kan verkrijgen door middel van een tussenpersoon, maar geeft geen bescherming voor goederen die 

aan een tussenpersoon werden overgedragen tot beheer). Bij onroerend goed bestaat de mogelijkheid in het 

(Staats)Nederlandse en Duitse recht niet, en vindt er dus maar een rechtstreekse verkrijging door de 

gemeenschap plaats wanneer ook in naam van de gemeenschap wordt verkregen - zie voor (Staats)Nederland HR 

2 april 1976, Modehuis Nolly, NJ 450. 

40


Een partij kan bij het verlenen van een volmacht aan een andere partij wel de verbintenis 

aangaan dat hij zelf bepaalde handelingen niet zal stellen, bv. bepaalde goederen niet zal 

vervreemden, doch een dergelijke verbintenis heeft geen zakelijke werking. Met andere 

woorden: beschikkingsbevoegdheid over eigen goederen kan (anders dan 

vertegenwoordigingsbevoegdheid) niet bij overeenkomst worden beperkt. Wel kan er een 

verbintenis worden aangegaan om niet te vervreemden, maar die maakt niet 

beschikkingsonbevoegd, m.a.w. heeft geen zakelijke werking 38 . Een zakenrechtelijke 

beperking kan enkel voortvloeien uit erkende rechten met zakelijke werking (zie de 

"catalogus"). 

d) Overdraagbaarheid kan niet bij overeenkomst worden beperkt: conventionele 

vervreemdingsbeperkingen hebben geen zakelijke werking. 

De numerus clausus houdt ook in dat beperkingen van de overdraagbaarheid van goederen, 

die niet bij wet zijn voorzien, in beginsel geen zakelijke werking hebben. Zakelijke werking 

hebben enkel de wettelijke vervreemdingsbeperkingen, dit zijn diegene die de wet zelf 

vastknoopt aan bepaalde rechtsfeiten, of die krachtens de wet bij overeenkomst kunnen 

worden bedongen of uit een overeenkomst voortvloeien (een voorbeeld van het laatste is het 

voorkooprecht van de pachter). 

Louter persoonlijke (d.i. obligatoire) rechten, zoals conventionele of testamentaire onvervreemdbaarheden, voor- 

kooprechten, goedkeuringsbedingen, aankoopopties, hypotheekverboden en andere "negatieve zekerheids- 

bedingen" (zie verderHofdstuk III Afdeling E.), verhuringsverboden, e.d.m. hebben dus in beginsel géén 

zakelijke werking. 

Dit wordt in Afdeling D. nader besproken (algemene bespreking van de overdraagbaarheid en beperkingen 

eraan) (dit alles onder voorbehoud van wat in het Deel V (schuldvorderingen) wordt uiteengezet over de zgn. 

externe werking van intern aangebrachte modaliteiten of beperkingen van schuldvorderingen (die maakt dat 

dergelijke beperkingen in beginsel wel tegenwerpelijk zijn aan derden en dus een werking hebben die gelijkt op 

die van een zakelijk recht)). 

3° Gevolgen bij fiduciaire verhoudingen. 

Het beginsel van de numerus clausus en de invulling ervan met de door ons recht erkende 

zakelijke rechten betekent dat er niet zoiets bestaat als “fiduciaire eigendom” in ons recht. 

Ons recht kent natuurlijk wel fiduciaire verplichtingen – dit is de verplichting om bij het 

stellen van rechtshandelingen, zij het als gerechtigde dan wel als vertegenwoordiger, te 

handelen in het belang van de fiduciant en niet in het eigen belang (en daarover rekenschap en 

verantwoording af te leggen). Meestal betekent dat ook dat de handelende persoon de 

opbrengst van zijn handelen (bv. zijn beheer van goederen) aan de fiduciant moet doen 

toekomen. In zoverre de eigenaar van de goederen aan de begunstigde verantwoording is 

verschuldigd over zijn beheer en niet zelf gerechtigd is tot de winst (of hoogstens tot een 

38 Zo ook R. JANSEN, Beschikkings(on)bevoegdheid, nr. 669-705. 

41


percentage ervan), is er dus een “fiduciaire verplichting” (fiduciary duty, Treupflicht, d.i. 

loyaliteitsverplichting). Het is dus evident mogelijk in ons recht om bij rechtshandeling 

daadwerkelijke schuldvorderingen toe te kennen die in verhouding staan tot de 

vermogenswaarde van bepaalde goederen of in ruil voor de overdracht van bepaalde 

goederen, waarbij de begunstigde ook een derde kan zijn 39 . 

Maar het fiduciair karakter van een bevoegdheid met betrekking tot goederen verschaft de 

partij jegens wie men deze verplichting heeft nog geen zakelijk recht ten aanzien van die 

goederen; de fiduciaire schuldvordering blijft in beginsel een zuivere schuldvordering. 

Wanneer iemand goederen in eigendom overdraagt aan een ander onder de verplichting deze 

in het belang van de overdrager te beheren en hem de opbrengst van die goederen over te 

maken, dan kan men die overdracht natuurlijk wel een fiduciaire ovrerdracht noemen, maar 

dan heeft de fiduciair wel de volle eigendom van die goederen en niet een apart soort 

eigendom, dat niet in zijn privévermogen zou vallen of waardoor hij niet alle bevoegdheden 

van een eigenaar zou hebben. Zijn schuldeisers kunnen er beslag op leggen, en gaat de 

fiduciair failliet, dan vallen die goederen in de faillissementsboedel; als het niet de bedoeling 

is een volle eigendom over te dragen, gaat het slechts om een pandrecht behalve in die 

gevallen waarin de wet zelf bijkomend een fiduciaire eigendom erkent (zie verder de 

bespreking van de zgn. zekerheidseigendom in Deel III hoofdstuk III Afdeling A 1.b.). 

Dit sluit natuurlijk niet uit dat het recht zich ontwikkelt en bepaalde rechtsposities die eerder niet als zakelijk 

werden erkend door die ontwikkeling op een bepaald ogenblik wel een zakelijke werking kunnen krijgen. De 

rechtsleer worstelt daar dan vaak mee en wringt zich in allerlei bochten om toch maar bepaalde fenomenen te 

verklaren zonder toe te geven op vaak achterhaalde stellingen (in deze Inleiding zullen we daarvan meerdere 

voorbeelden zien, bv. ten aanzien van de rechtspositie van de koper onder eigendomsvoorbehoud, van de 

retentor, van de certificaathouder van effecten, van de beslaglegger, van de begunstigde van een 

kwaliteitsrekening, van de verwachter van een fideicommis). Het aantal rechten met zakelijke werking in ons 

recht is dan ook, zoals gezegd, groter dan traditionele lijstjes aangeven. 

In het common law wordt op ruime schaal aanvaardt dat de schuldeiser van een fiduciaire verplichting (celui qui 

trust) geen loutere schuldvordering heeft maar een “equitable interest” die soms ook gewoonweg “equitable 

ownership” wordt genoemd (of korter: “equity” 40 ); dit is met nam het geval bij de trust in al zijn vormen. Ook in 

sommige andere rechtsstelsels zijn er nog andere gevallen waarin de fiduciant zakenrechtelijk beschermd wordt 

zonder eigenaar te zijn (bv. in het Franse recht de recent ingevoerde fiducie door rechtspersonen aan financiële 

instellingen, art. 2011 v. CC ingevolge de Wet nr. 2007-211 van 19 februari 2007). 

Meer algemeen vormt de bestemming van een goed, zelfs wettelijk bepaald, op zichzelf nog 

geen zakelijk recht (zie bv. voor subsidievorderingen Cass. 15 oktober 1999 41 ). 

39 Voorbeelden vinden we bij bij de klassieke vastgoedcertificaten, bij beleggingen in beleggingsvennootschappen 

anders dan als aandeelhouder, bij “portage” van aandelen (waarbij de porteur volledig eigenaar wordt, 

maar er tussen hem een derde een overeenkomst bestaat met o.m. een verkoopen/of – aankoopoptie) e.d.m. 

Bepaalde verzekeringsproducten zijn eveneens aan fiduciaire verplichtingen onderworpen (nl. wanneer 

winstdeling is beloofd). 

40 Omvat wel meer dan de hier gegeven omschrijving; zo worden ook de rechten van aandeelhouders van aan 

vennootschap equity genoemd. 

41 Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-2001, 479 = TBH 2000, 233 noot Ch.A. LEUNEN = JLMB 2000, 752 = 

42


3. Eisen gesteld aan de titularis van het recht; toebedeling aan een vermogen van één of 

meerdere personen 

a. Geen zakelijke rechten zonder titularis (bestaan van de gerechtigde) 

1° Regel bij ontstaan van zakelijke rechten 

Zakelijke rechten kunnen slechts bestaan in hoofde van een persoon (of meerdere personen 

tegelijk) die reeds bestaat (bestaan). Ook dit is een beginsel van ons zakenrecht, dat eventueel 

ook in verband kan worden gebracht met de numerus clausus. Zij kunnen dus niet toekomen 

aan een vermogen dat niet aan een of meerdere personen toebehoort. Dat ze in beginsel ook 

allen in het ene vermogen van die persoon vallen, wordt onder b. herhaald. Maar op de eerste 

plaats moet er dus een persoon (of meerdere personen) zijn aan wie het recht toekomt, zij het 

een natuurlijke persoon, zij het een rechtspersoon. 

Deze regel is vooral van belang bij overdrachten of vestigingen mortis causa: eigendom kan 

maar overgaan op c.q. een zakelijk recht gevestigd worden ten gunste van een persoon die 

bestaat ten tijde van het overlijden van de de cujus. 

Er kan wel een verbintenis bestaan om een nog niet bestaande persoon te begunstigen, mits 

deze verbintenis wordt aangegaan jegens een wel bestaande “bedinger”. Maar men kan geen 

gerechtigde of beneficiary zijn van een zakelijk recht zolang men niet bestaat. 

Of een persoon bestaat, dient natuurlijk te worden bepaald door de daarvoor toepasselijke wet. 

2° Uitzonderingen 

Op die regel gelden een aantal beperkte uitzonderingen, waarbij een persoon die nadien het 

leven ziet toch rechtstreeks verkrijger kan zijn: 

- infans conceptus pro iam nato habetur: een verwekt kind, mits het levend geboren wordt, 

kan begunstigde zijn vanaf de verwekking (zie bv. art. 906 BW); 

- een fideicommis (erfstelling over de hand) kan in een beperkt aantal gevallen ook gevestigd 

worden ten gunste van ook nog niet geboren kinderen van de begiftigde (zie art. 1048-1050 

BW); voor zover het recht van de verwachter een zakelijk recht is (zoals door ons verdedigd, 

maar wel betwist), gaat het om een zeldzaam geval van een "zwevend" zakelijk recht tot aan 

de geboorte van een kind van de begiftigde; 

- volgens sommigen zou ook het eigendomsrecht van een vennootschap of vereniging op de voor haar oprichting 

bestemde gelden (op een afgezonderde rekening) blijkbaar met terugwerkende kracht ingaan, aangezien deze 

gelden in geval van oprichting zouden ontsnappen aan de schuldeisers van de inbrenger 42 . Deze opvatting is 

RCJB 2001, noot N. THIRION "La théorie de l'égalité des créanciers en concours d'une personne morale en 

liquidation: nouveauw enseignements de la Cour de cassation". Het feit dat de subsidie wettelijk voor een 

bepaalde uitgave moest worden gebruikt, verschaft de leverancier van die uitgave nog geen voorrecht op de 

subsidievordering. Vgl. eerder Cass. 27 januari 1983, Arr. 1982-83, 307 = RW 1983-84, 1637 (beslagbaarheid 

van subsidievorderingen). 

42 L. SIMON, La loi du 6 mars 1973 modifiant la législation relative aux sociétés commerciales, Brussel 1875, 

43


zeer betwistbaar : de terugwerking geldt enkel voor de verbintenissen aangegaan ten name van de vennootschap 

in oprichting (zie art. 60 Wb. Venn; zo ook art. 3 § 2 VZW-wet zoals gewijzigd door de W. 2 mei 2002), niet 

voor het ontstaan van een afzonderlijk vermogen. 

3° Toepassing 

Bij overdracht onder levenden aan een persoon die nog niet bestaat, meer bepaald een 

rechtspersoon in oprichting, kan de overdracht of vestiging (het rechtsgevolg) maar 

plaatsvinden op het ogenblik waarop deze persoon ontstaat. 

Onder de oude Vzw-wet voorzag art. 27 dat de oprichting van een stichting van openbaar nut kon terugwerken 

tot op de dag van het overlijden van de stichter (wanneer de stichting testamentair werd opgericht, dan wel bij 

akte onder levenden, doch de stichter intussen overleed). De huidige vzw-wet, zoals gewijzigd bij Wet van 2 mei 

2002, bepaalt dit evenwel niet meer. Onder de nieuwe vzw-wet ontstaat de private stichting maar door de 

neerlegging van de statuten ter griffie en de stichting van openbaar nut door de erkenning bij Koninklijk Besluit. 

Men moet daaruit afleiden dat onder de nieuwe wet de goederen tot op die dag eigendom blijven van de 

stichters, zij het dat er vanaf de datum van de oprichtingsakte (bij oprichting bij akte onder levenden) of van het 

overlijden (bij oprichting bij authentiek testament) wel een verbintenis tot overdracht geldt - die, bij een 

testamentaire stichting, t.a.v. de erfgenamen van de erfgenamen een last van de nalatenschap is. 

Bijzondere bepalingen of bedingen kunnen wel bepalen dat de overdracht toch plaatsvindt, maar dan ten gunste 

van een andere persoon, indien de oprichting niet plaatsvindt binnen een bepaalde termijn (zie in dit verband bv. 

art. 60 Wb.Venn). Gaat de oprichting van een testamentaire stichting niet door, dan komen de goederen toe aan 

de erfgenamen. 

In het Anglo-Amerikaanse recht daarentegen kan men een “trust for purposes” scheppen ook zonder 

afzonderlijke rechtspersoon, en zonder dat er een eigenlijke beneficiary is, terwijl die beschikking niet louter 

verbintenisrechtelijk is. Wél moet er dan een “enforcer” zijn, die zoals de derde-bedinger bij ons de trustee kan 

verplichten de trustverbintenissen uit te voeren, met dien verstande dat dit in tegenstelling tot een verbintenis uit 

een derdenbeding wel een zekere zakelijke werking heeft. 

b. Toebehoren van alle goederen tot het ene vermogen van de persoon, behoudens erkende 

afgescheiden vermogens. 

Zoals (hoofdstuk I) reeds uiteengezet hanteert het Belgische recht als uitgangspunt dat elke 

persoon een vermogen heeft, en dat elke persoon slechts één vermogen heeft. Alle goederen 

van een persoon - dus alle zaken en andere vermogensrechten – vormen in beginsel één enkel 

vermogen (wat niet uitsluit dat bepaalde goederen mede-eigendom kunnen zijn van meerdere 

personen en daarbij aandelen in dat goed dus in meerdere vermogens vallen). Het 

belangrijkste gevolg daarvan is, zoals bepaald in art. 7 en 8 Hypotheekwet, dat in beginsel alle 

goederen van een persoon tot gemeenschappelijk onderpand strekken van al zijn schuldeisers. 

p. 8 nr. 11 zoals blijkbaar instemmend aangehaald door E. DIRIX, “Kwaliteitsrekeningen. Algemene inleiding 

en toepassingen” , in Inzake kwaliteit, Kluwer Deventer 1998, (3) 12. 

44


Hieruit volgt dat een apart vermogen in beginsel vereist dat er een aparte persoon is. Ook 

bestaan er in beginsel geen vermogens andere dan die van personen. We zullen verderop in 

Hoofdstuk IV niettemin zien dat er in afwijking van die beginselen ook in ons recht 

welbepaalde soorten afgescheiden vermogens bestaan. 

45


AFDELING D. Overdraagbaarheid en beslagbaarheid 

1. Overdraagbaarheid 

Het is ook een algemeen beginsel van ons zakenrecht 43 dat goederen overdraagbaar zijn (Fr. 

transférable, maar meestal zegt men aliénable; En. transferable; Dui. übertragbar) en 

vatbaar zijn voor bezwaring met erkende zakelijke rechten (voor “erkende”, zie hoger in 

Afdeling C de bespreking van het beginsel van de numerus clausus). 

Op deze regel bestaan er een reeks uitzonderingen van goederen die niet overdraagbaar zijn, 

of slechts na vervulling van bepaalde vereisten. 

a. Wettelijke beperkingen van de overdraagbaarheid. 

1° Goederen buiten de handel 

Zie hoger in di hoofdstuk II bij Afdeling A punt 2. 

2° Wettelijke niet-overdraagbaarheid ter bescherming van bepaalde partijen: rechten die 

intuitu personae zijn ten gunste van de persoon jegens wie ze worden uitgeoefend. 

Sommige andere goederen zijn niet overdraagbaar (Fr. inaliénable) omdat zij krachtens de 

wet intuitu personae zijn ten gunste van de persoon jegens wie ze worden uitgeoefend, zo bv. 

het recht van gebruik en bewoning (art. 631 BW) of het ouderlijk vruchtgebruik op goederen 

van de minderjarige (art. 384 BW). Deze onoverdraagbaarheid is relatief in die zin dat het 

recht natuurlijk wel kan beëindigd worden, en met instemming van de eigenaar van het goed 

aldus aan iemand anders kan toekomen. 

Vergelijkbaar is de situatie van het aandeel in een gemeenschappelijk vermogen dat intuitu 

personae wordt geacht (maatschap, tenzij intuitu pecuniae; huwgemeenschap, ook na de 

ontbinding ervan, e.d.) – zie de bespreking van afgescheiden vermogens in Hoofdstuk IV. 

Onroerende zakelijke genotsrechten kunnen krachtens een bijzondere bepaling bij de 

vestiging ervan eveneens niet-overdraagbaar worden gemaakt met zakelijke werking (voor 

zover die bepaling geldig is). 

Verder wordt de overdracht van schuldvorderingen soms wettelijk beperkt om aldus de 

schuldenaar van de schuldvordering te beschermen (zie bv. de beperkingen aan de overdracht 

van schuldvorderingen uit overeenkomsten van consumentenkrediet, zoals bepaald door art. 

25 v. WCK). 

Het kan ook om een tijdelijke niet-overdraagbaarheid gaan: art. 609 § 1 lid 4 Wb. Venn. bepaalt dat 

personeelsaandelen gedurende 5 jaar niet overdraagbaar zijn. Deze bepaling beschermt de schuldenaar, d.i. de 

43 Expliciet in bv. art. 3:83 I NBW and BGB § 137. 

46


vennootschap die de aandelen uitgeeft voor haar personeel. 

3° Overdracht slechts na vervulling van bepaalde wettelijke vereisten van openbare orde. 

Sommige andere goederen zijn slechts overdraagbaar nadat aan opschortende vereisten, 

waaronder bv. een vergunning of machtiging, is voldaan. Denken we bv. aan de overdracht 

van risicogronden onder het bodemsaneringsdecreet (art. 102 en v. Bodemsaneringsdecreet 

2006), art. 5.2.1. van het Grond- en pandendecreet van 27 maart 2009 (“Wonen in eigen 

streek”), en sommige regels inzake cultuurgoederen. 

4° Accessorium sequitur principale (niet afzonderlijk overdraagbaar zijn van afhankelijke 

rechten). 

Goederen die zakenrechtelijk niet bestaan, omdat ze een onzelfstandig onderdeel van een zaak 

uitmaken, zijn niet overdraagbaar zolang ze niet verzelfstandigd zijn. Dat volgt uit het hoger 

(afdeling C punt 1) besproken eenheidsbeginsel (uitgewerkt aan de hand van de regels inzake 

natrekking). 

Evenmin afzonderlijk overdraagbaar zijn bepaalde rechten die afhankelijk zijn van een 

hoofdzaak (accessorium sequitur principale). Het gaat hier dan om de natrekking in ruimere 

zin, die verderop wordt besproken (meer bepaald in Deel V voor accessoire 

schuldvorderingen). 

5° Wettelijke niet-overdraagbaarheid ter bescherming van de gerechtigde zelf (de schuldeiser) 

en zijn gezin. 

Een hele reeks schuldvorderingen zijn door de wet niet of slechts beperkt overdraagbaar (en 

verpandbaar) gemaakt om zo de gerechtigde zelf (de eigenaar ervan, dan wel de pandhouders 

e.d.m., of zijn gezin of onderhoudsgerechtigden) te beschermen (en onrechtstreeks soms ook 

wel de schuldenaar). Zij worden in Deel V hoofdstuk I besproken. 

De niet-overdraagbaarheid valt samen met een niet-beslagbaarheid. In beginsel kan van die 

rechten ook geen afstand worden gedaan, tenzij (onder bepaalde voorwaarden) voor het 

verleden. 

6° Overdracht slechts na vervulling van bepaalde wettelijke vereisten ter bescherming van 

bepaalde schuldeisers van de schuldeiser. 

Beperkingen op de overdraagbaarheid van schuldvorderingen vinden we onder meer bij schuldvorderingen op de 

staat wegens overheidsopdrachten. Zij worden verder besproken in Deel V. Verder ook bij overname van 

aandelen in een landbouwvennootschap of van aandelen in een S-BVBA, e.d.m. 

b. Afwezigheid van zakelijke werking van conventionele overdrachtsbeperkingen en 

verbintenisrechtlijke begrenzingen ervan 

47


Dergelijke bedingen en beperkingen hebben geen zakelijke werking, evenwel met bepaalde 

nuances (1°). Om enige werking te kunnen hebben, moeten de bedingen eerst 

verbintenisrechtelijk geldig zijn (2°). 

1° Afwezigheid van zakelijke werking 

a) Beginsel 

Zoals ook hoger (afdeling C punt 2 b) reeds uitgelegd, houdt de numerus clausus ook in dat 

beperkingen van de overdraagbaarheid van goederen, die niet bij wet zijn voorzien, in 

beginsel geen zakelijke werking (Fr. effet réel, Dui. dingliche Wirkung; En. proprietary effect) 

hebben 44 . D.w.z. dat conventionele en testamentaire (niet-wettelijke) beperkingen de 

"overdraagbaarheid" niet beperken en evenmin de eigenaar onbevoegd maken om te 

beschikken. De geldigheid van dergelijke bedingen houdt immers nog geen zakelijke werking 

in. En nog veel minder is een vervreemding in strijd met een beding van 

onvervreemdbaarheid nietig, zoals wel eens ten onrechte wordt gesteld 45 . Deze beperkingen 

hebben in beginsel enkel verbintenisrechtelijke gevolgen. 

Louter persoonlijke (d.i. obligatoire) rechten, zoals conventionele of testamentaire 

onvervreemdbaarheden, voorkooprechten, goedkeuringsbedingen, aankoopopties, 

hypotheekverboden en andere "negatieve zekerheidsbedingen" (zie verder Hoofdstuk III 

Afdeling E.5.a.), verhuringsverboden, e.d.m 46 hebben dus in beginsel géén zakelijke 

werking 47 . 

b) Nuances 

i) Obligatoire aanspraak op de verkrijger 

Als het beding verbintenisrechtelijk geldig is, vormt de schending ervan wanprestatie tussen 

partijen. De derde-verkrijger kan mogelijks medeplichtig zijn aan de wanprestatie, wat de 

bedinger eveneens een schuldvordering tot schadeloosstelling oplevert. 

In afwijking van de algemene zakenrechtelijke regel kunnen zij een zakelijke werking hebben 

voor zover zij tot de normale bedingen van een beperkt zakelijk recht (zoals erfpacht) 

behoren. 

ii) Onrechtstreekse zakelijke werking 

44 Vgl. BGB § 137, NBW 3:83, 1. 

45 Bv. A. DELIEGE, “Inaliénabilité”, Répertoire notarial, nr. 32. 

46 Zie bv. Hof Gent 25 oktober 1996, AJT 1996-97, 356 (voorkooprecht is louter obligatoor, zelfs al is het 

overgeschreven); A. DE BOUNGNE, “Voorkeurrechten en verkoopbeloften (aankoopoptie), N.F.M. 1991, (143) 

150, die eraan toevoegt dat men wel een hypothecaire inschrijving kan nemen tot waarborg van de vergoeding 

die bij miskenning van het voorkeurbeding verschuldigd zal zijn. 

47 Vgl. DE PAGE, Traité, V 907-907; COLIN & CAPITANT, Cours élémentaire de droit civil, I nr. 1608. Vgl. 

art. 1379 Italiaanse C.C. 

48


Onrechtstreeks kunnen zij wel een zakelijke werking krijgen, indien vervreemding in strijd 

met het verbod als een ontbindende voorwaarde wordt bedongen (vgl. ook de royeerbaarheid 

van certificaten). Soms gaat de wetgever verder en verschaft hij een ‘zakelijk’ recht van 

wederinkoop of overname (bv. Decreet ruimtelijke economie 2012). Ook kunnen de rechten 

van de bedinger in geval van wanprestatie van de andere partij (bv. recht op 

schadevergoeding) worden gewaarborgd door middel van een voorbehoud van hypotheek (of 

onroerend voorrecht), enzovoort. 

Naar Frans recht geldt er wel een onoverdraagbaarheid voor om niet verkregen goederen, 

wanneer deze onoverdraagbaarheid bedongen is overeenkomstig art. 900-1 CC. Deze 

voorheen in de Franse rechtspraak ontwikkelde theorie (in de CC ingeschreven in 1971) is in 

België evenwel niet aanvaard. 

iii) Bijzonder statuut van schuldvorderingen op naam 

Ook gelden er bijzondere regels inzake schuldvorderingen; overdrachtsbeperkingen e.a. bij 

schuldvorderingen op naam zijn tegenwerpelijk voor zover ze geldig bedongen zijn in de 

interne verhouding; dit wordt uitvoeriger besproken in Deel V (schuldvorderingen). 

iv) Bij beperkte zakelijke rechten 

In afwijking van de algemene zakenrechtelijke regel kunnen zij een zakelijke werking hebben 

voor zover zij tot de normale bedingen van een beperkt zakelijk recht (zoals erfpacht) behoren 

(vgl. hoger bij de bespreking van de numerus clausus, Afd. C 2.b). 

2° Verbintenisrechtelijke beperkingen op conventionele vervreemdingsbeperkingen. 

Om enige werking te kunnen hebben, moeten de bedingen verder eerst verbintenisrechtelijk 

geldig zijn. Ook op verbintenisrechtelijk vlak worden bedingen die de vervreemdbaarheid van 

goederen beperken, aan banden gelegd. Hoewel het hier in beginsel niet om beperkingen van 

zakelijke aard gaat, worden zij omwille van de samenhang met de hier behandelde vragen in 

dit hoofdstuk behandeld. Grenzen aan vervreemdbaarheidsbeperkingen bij schuldvorderingen 

worden bij de bespreking van overdracht van en zekerheden op schuldvorderingen besproken 

in Deel V. 

a) Algemene regel 

Omwille van de vrijheid van handel en nijverheid zijn bedingen van onvervreemdbaarheid slechts geldig indien 

zij voldoende beperkt zijn qua tijd en voorwerp en beantwoorden aan een rechtmatig belang 48 en niet uitsluitend 

48 SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE nr. 117; V. SAGAERT, “Nieuwe perspectieven op het eigendomsrecht 

na twee eeuwne brugerlijk wetboek”, in Zakenrecht. Droit des biens, Brugge 2005, p. 47 v. nrs. 6 tot 15; A. 

DELIEGE, “Inaliénabilité”, Répertoire notarial, nr. 14-29 met verwijzingen; E. DIRIX, in H. Bocken e.a., 

Bijzondere overeenkomsten, XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva 2007-2008, p. (141) 152. 

In de rechtspraak: Hof Brussel 8 mei 1980, R.Not.B., 1981, 374; Rb. Luik 5 maart 1990, JLMB 1222; Rb. 

Tongeren 10 juni 1998, T.Not. 466; Rb. Antwerpen 25 februari 1988, T.Not. 201; verdere rechtspraak bij M. 

COENE, “Overzicht van rechtspraak. Giften”, TPR 1994, p. 1669 v. 

49


voor het geval van vervreemding ingevolge beslag zijn geschreven 49 . Deze regel vinden we in art. 510 Wb. 

Venn. 50 , doch het gaat daar slechts om een bijzondere verwoording van een algemene regel. Het maakt daarbij 

geen verschil of het niet-vervreemden als een verbintenis wordt aangegaan, dan wel de vervreemding als een 

ontbindende voorwaarde wordt bedongen. 

Bovendien zijn deze bedingen ook inkortbaar indien ze het beschikbaar gedeelte overschrijden (dit betreft de 

veronderstelling van een schenking of legaat aan de reservatairen zelf - zij hebben nl. recht op een reserve “vrij 

en onbelast”). 

b) Rechtmatig belang 

Dat ze aan een rechtmatig belang moeten beantwoorden betekent dat de bedinger voor zichzelf of een derde het 

(subjectief) recht uit wanprestatie (heel vaak een uitdrukkelijk ontbindend beding) voorbehoudt om zijn eigen of 

diens rechtmatige belangen te beschermen 51 . Er moet dus worden nagegaan jegens wie de onvervreemdbaarheid 

wordt toegezegd, m.a.w. wie er een subjectief recht op heeft om de belover ervan aan het beding te houden. Dit 

zal meestal de vervreemder zelf zijn (typisch vb.: bij verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik), doch het kan 

ook een derde zijn (of meerdere personen). 

Voor zover men in een aan de algemene legataris (of legataris onder algemene titel) opgelegde last een 

onvervreemdbaarheid zou zien (juister : een verbod om aan iemand anders dan de bijzondere legataris te 

vervreemden), gaat het duidelijk om het belang van de begunstigde van die last en is er ook geen probleem van 

ongeldigheid van het beding, zo de last onmiddellijk of binnen een beperkte termijn opeisbaar is (NB. Bij een 

bijzonder legaat daarentegen heeft de legataris dadelijk een zakelijk recht op de zaak, tenzij het een soortzaak is). 

Het rechtmatig belang wordt vrij algemeen aanvaard wanneer de schuldenaar van het verbod kwalitatieve 

verplichtingen heeft jegens de bedinger, zoals normaal het geval is bij een vruchtgebruiker jegens een blote 

eigenaar, enz. 

c) Beperking in de tijd. 

i) regel 

Beperking in de tijd moet niet uitdrukkelijk bedongen zijn, maar zal van rechtswege worden geïmpliceerd 

(uitlegregel potius ut valeat) 52 . Dit belet niet dat een uitdrukkelijke beperking natuurlijk aangewezen is. De 

omvang van deze beperking, d.i. de toegelaten duur, kan sterk wisselen naargelang de aard van de verhouding - 

zo zal men bij onvervreemdbaarheid van blote eigendom, bedongen door de vruchtgebruiker, doorgaans 

aanvaarden dat deze onvervreemdbaarheid zolang kan duren als het vruchtgebruik zelf. Wanneer er tussen mede- 

eigenaars een aanwas- of tontine-overeenkomst is gesloten, waarbij elke partij de eigendom verwerft van het 

aandeel van de andere onder opschortende voorwaarden van het vooroverlijden van die andere, dan rechtvaardigt 

dit in beginsel ook een vervreemdingsverbod tot aan dat vooroverlijden. Vervreemdingsverboden bij koop- 

49 H. de PAGE, Traité, VIII nr. 341. Onbeslagbaarheidsbedingen hoeven eigenlijk niet nietig te zijn, ze zijn 

gewoon niet tegenwerpelijk aan de beslagleggende schuldeisers. 

50 Voorheen art. 41 § 2 Venn.W. 

51 En niet die van de verkrijger (H. de PAGE, Traité, VIII nr. 340; zie ook V 904 v.) 

52 Vgl. Hof Luik 16 december 1971, Pas., II, 45. 

50


verkoop van sociale woningen tot beloop van 20 jaar worden door de rechtspraak aanvaard. In een aantal andere 

bijzondere gevallen bepaalt de wet de duur van het vervreemdingsverbod op 5 of 10 jaar 53 . 

Bij de toevallige onverdeeldheid gelden bedingen om in onverdeeldheid te blijven voor maximum 5 jaar (art. 815 

BW) Deze bepaling is echter niet van toepassing op de conventionele onverdeeldheid, door partijen 

georganiseerd (zie de aanhef van art. 577-2 BW), al blijft een deel van de rechtsleer hardnekkig en ten onrechte 

het tegendeel beweren. 

ii) wettelijke versoepeling 

De wet kan natuurlijk van deze regel afwijken en vervreemdingsverboden of -beperkingen opleggen of toestaan 

voor een langer periode of zelfs zonder tijdsbeperking. Men denke bv. in de vervreemdingsbeperkingen in de 

wetgeving op de economische expansie 54 . 

Bij het beding van conventionele terugkeer (art. 951 BW) is er impliciet een vervreemdingsverbod gedurende het 

leven van de begiftigde 55 . 

d) Beperkte omvang 

De vereiste van beperking qua voorwerp betekent dat het beding er niet mag op neerkomen dat een eigenaar 

omzeggens feitelijk handelingsonbekwaam wordt doordat hij over het grootste deel van zijn vermogen niet meer 

zou kunnen beschikken. 

2. De beslagbaarheid of verhaalsonderworpenheid van activa 

a. Wettelijke beperkingen van de beslagbaarheid 

1° Regel 

Het is ook een algemeen beginsel van ons zakenrecht dat goederen beslagbaar (saisissable) 

zijn. Dit is besloten in art. 7 HypW., dat het heeft over alle goederen, zowel roerende als 

onroerende 56 , tegenwoordige als toekomstige. 

Het feit dat een subsidie op een bepaalde wijze moet worden aangewend, maakt de 

schuldvordering op de subsidie niet onbeslagbaar 57 . Het gaat immers om een verplichting van 

53 5 jaar in art. 54 Pachtwet en art. 5 Wet 16 mei 1900 Kleine nalatenschappen; 10 jaar in art. 6 Wet 29 augustus 

1988 Erfregeling landbouwbedrijven. 

54 Art. 32 Wet van 30 december 1970 op de economische expansie, enkel nog van toepassing in het Brussels 

Gewest; in Vlaanderen nu art. 75 lid 2 van het prgrammadecreet van 19 december 2003; in het Waals Gewest nu 

art. 21 van het Decreet van 11 maart 2004 betreffende de ontsluitingsinfrastructuur voor economische 

bedrijvigheid. 

55 V. SAGAERT, in Over erven, L.A. Mieken Coene, p. (387) 404. 

56 Dit was ten dele een vernieuwing door de Code Napoléon, aangezien in het Ancien régime onroerende 

goederen grotendeels onbeslagbaar waren. 

57 Cass. 27 januari 1983, Arr. 1982-83, 307 = RW 1983-84, 1637; Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-2001, 479 = 

TBH 2000, 233 noot Ch.A. LEUNEN = JLMB 2000, 752 = RCJB 2001, noot N. THIRION "La théorie de 

l'égalité des créanciers en concours d'une personne morale en liquidation: nouveaux enseignements de la Cour de 

51


24 dieren van de hoenderhof, met het stro, voeder en graan, nodig voor het strooisel en de 

voeding van dat vee gedurende één maand. 

Volgens art. 1 § 2 IV Auteurswet van 30 juni 1994 zijn niet gepubliceerde werken (die vatbaar zijn voor 

auteursrecht) niet beslagbaar. 

De rechtsleer en rechtspraak erkent ook nog andere goederen als uit hun aard onbeslagbaar, zoals vertrouwelijke 

documenten en familiepapieren, grafzerken, e.d.m. 60 . 

Logischerwijze dienen ook de schuldvorderingen die strekken tot verkrijging van een niet beslagbaar goed 

onbeslagbaar te zijn 61 . 

Art. 48 FaillW voegt hier nog aan toe dat de curators aan de gefailleerde natuurlijke persoon 

en aan zijn gezin het huisraad en de voorwerpen nodig voor eigen gebruik kunnen afgeven. 

Op beroepsgoederen (punt 3)) is er een uitzondering voor bepaalde schuldvorderingen: de 

prijs van de beroepsgoederen kan wel op die goederen worden verhaald. Zij maken verder ook 

deel uit van de failliete boedel, in afwijking van art. 1408 GerW. 

4° Niet-beslagbare schuldvorderingen 

Het betreft voornamelijk: 

- de inkomensvorderingen, met name voor zover ze niet overdraagbaar zijn (besproken in 

Deel V hoofdstuk I afdeling C); 

- verzekeringsvergoedingen tot vergoeding van beschadiging of verlies van niet-beslagbare 

goederen (art. 59, tweede zin LVO); 

- de schuldvordering uit onrechtmatige daad op vergoeding voor schade die aan de persoon is 

verbonden (d.i. lichamelijke en morele schade) (grondwetconforme verruiming van art. 16 IV 

FaillW) 62 ; 

- gelden van gedentineerden voortkomend uit gevangenisarbeid (art. 67 van KB 21 mei 1965). 

Sommige schuldvorderingen kunnen niet in beslag genomen worden voor bepaalde soorten 

60 F. 't KINT, Sûretés (2004), nr. 47. 

61 Deze regel vinden we uitdrukkelijk in de Duitse ZPO § 851 II. 

62 De regel uit de oude FaillW, die de uitzondering niet voorzag (nl. 444 W.Kh.) was overigens al eerder 

ongrondwettig verklaard in arrest nr. 11/2002 van 16 januari 2002, http://www.constcourt.be/public/n/2002/2002-011n.pdf, 

dit omdat gelijkaardige vergoedingen die toekomen aan werknemers 

krachtens de sociale zekerheid wel onbeslagbaar zijn. De wetgever heeft de uitzondering evenwel ten onrechte 

niet voorzien in het GerW, maar wel in art. 16 IV FaillW; het Grondwettelijk Hof oordeelde in zijn arrest nr. 

134/2008 van 2 oktober 2008, http://www.const-court.be/public/n/2008/ -134n.pdf, JLMB 2008, 1552 n Fr. 

GEORGES “Le préjudice lié à la personne soustrait de l’emprise du règlement collectif de dettes” = RW 2008- 

2009, 868, dat het eveneens ongrondwettig is wanneer deze vergoeding in de boedel zou vallen bij een 

collectieve schuldenregeling. Eerder in de zin van deze interpretatie DIRIX & BROECKX, Beslag (2001), p. 

408-409 nr. 699. Het Hof van cassatie is gevolgd in het arrest van 2 februari 2012, nr. C.11.0093.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20120202-7 door middel van een 

grondwetsconforme interpretatie van art. 1675/7 § 1 GerW, verduidelijkend dat dit zowel de vergoedingen 

betreft voor schade geleden voor de opening van als tijdens de procedure van collectieve schuldenregeling. 

53


schulden (men kan ze “relatief onbeslagbaar” noemen): 

- bv. het inkomen van minderjarigen niet voor schulden uit consumentenkrediet (art. 37 § 2 

WCK). 

- Sommige schuldvorderingen zijn relatief onbeslagbaar en onverrekenbaar, d.w.z. kunnen 

niet in beslag genomen worden of verrekend worden ter voldoening van bepaalde 

schuldvorderingen. Zo sluit art. 29bis § 4 WAM uit dat de verzekeraar zijn verbintenis tot 

betaling van vergoeding aan de zwakke weggebruiker zou verrekenen met een 

regresvordering op diezelfde partij 63 . 

- de aanspraak van de "zwakke weggebruiker" op vergoeding van lichamelijke schade 

(inbegrepen kledijschade) door de WAM-verzekeraar overeenkomstig art. 29bis WAM kan 

niet in beslag worden genomen ter voldoening van een schuldvordering van die verzekeraar 

die eveneens verschuldigd is wegens het verkeersongeval 64 . 

5° Goederen van publiekrechtelijke rechtspersonen (art. 1412bis, ter en quater GerW) 65 

Niet beslagbaar zijn in beginsel: 

- de goederen van Belgische publiekrechtelijke rechtspersonen (art. 1412bis GerW), 

- deze van de instellingen van de EU (Protocol van 8 april 1965 op de voorrechten en 

immuniteiten van de EG) en 

- deze van buitenlandse staten (art. 23 Verdrag van Bazel van 16 mei 1972 over de immuniteit 

van staten), en volkenrechtelijke organisaties (bv. wat de NAVO betreft, Verdrag van Ottawa 

van 20 september 1951 nopens de rechtspositie van de NAVO) 

- de tegoeden van gelijk welke aard, waaronder wisselreserves, die buitenlandse centrale 

banken of internationale monetaire autoriteiten in België aanhouden of beheren voor eigen 

rekening of voor rekening van derden (art. 1412quater GerW 66 ), 

- de cultuurgoederen die eigendom zijn van buitenlandse mogendheden (inb. deelgebieden, 

geledingen, lokale besturen) of publiekrechtelijke internationale organisaties, en zich in 

België bevinden met het oog op een openbare en tijdelijke tentoonstelling op dit grondgebied 

(art. 1412ter GerW, zie de wettekst voor details); 

- de goederen bestemd voor de Belgische internationale samenwerking en voor de overige 

Belgische officiële ontwikkelingshulp (art. 11 bis W. 25 mei 1999 betreffende de Belgische 

internationale samenwerking 67 ). 

Beslagbaar zijn de goederen die voorkomen op de door die overheid opgestelde lijst van 

beslagbare goederen; is er zo geen lijst of is ze ontoereikend, dan zijn de goederen beslagbaar 

63 Zie Cass. 2 oktober 2009, VAV 2010, 83 = JLMB 2010, 776 = RGAR 2010, 14627. 

64 Waaronder ook een verhaalsrecht wegens het ter beschikking stellen van het motorrijtuig aan een persoon 

zonder rijvergunning; in die zin Cass. 2 oktober 2009, nr. C.08.0200.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20091002-3 = JLMB 2010, 776 (dat handelde 

over schuldvergelijking, niet over beslag, maar daarvoor geldt dezelfde regel). 

65 Art. 1412bis bepaalt ook enkele afwijkende procedureregels. Over enkele aspecten daarvan deed het GwH 

uitspraak in arrest nr. 63/2012, http://www.const-court.be/public/n/2012/2012-063n.pdf (geen 

ongrondewttigheid). 

66 Ingevoegd bij Wet van 24 juli 2008. 

67 Zoals ingevoegd bij Wet van 6 april 2008. Voor een kritische bespreking, zie A. HANSEBOUT, “De wet van 

6 april 2008: over onbeslagbaarheid en aasgierfondsen”, RW 2008-2009, 595. 

54


die voor deze rechtspersonen kennelijk niet nuttig zijn voor de uitoefening van hun taak of 

voor de continuïteit van de openbare dienst 68 . De overheid heeft steeds het recht de in beslag 

genomen goederen ter vervangen door andere in België gelegen goederen die ze zelf aanbiedt 

(en waarvan de opbrengst volstaat), maar heeft volgens de rechtspraak 69 niet de plicht dat te 

doen om een beslag op te heffen. Een KB van 5 april 1995 bevat nadere regels voor de 

verklaring of lijst. Evenwel is er in al die tijd geen enkele overheid die zo’n verklaring heeft 

gepubliceerd; wel heeft de Vlaamse regering een aantal nadere maatregelen genomen voor de 

vastlegging van kredieten in geval van beslag door een schuldeiser (BVR van 1 september 

2006, B.S. 17 november 2006). 

Wat de tegoeden betreft die buitenlandse centrale banken of internationale monetaire 

autoriteiten in België aanhouden of beheren, is beslag mogelijk mits toestemming van de 

beslagrechter wanneer de beslaglegger aantoont dat de tegoeden uitsluitend bestemd zijn voor 

een economische of commerciële privaatrechtelijke activiteit (art. 1412quater § 2 GerW). 

Men ziet dus dat de onbeslagbaarheid van goederen van publieke rechtspersonen verder reikt 

dan enkel het openbaar domein, hoewel daarvoor (beperking van beslagbaarheid van het 

privaat domein) nauwelijks een rechtvaardiging is. 

Sinds enkele jaren wordt echter een belangrijke nuance aanvaard op grond van art. 6 § 1 

EVRM. In drie arresten van 21 december 2009 70 besliste het Hof van cassatie dat de 

immuniteit van internationale organisaties terzijde moet worden geschoven wanneer in de 

concrete omstandigheden van het geval deze immuniteit disproportioneel is, wat het geval is 

wanneer er geen andere redelijke middelen zijn om zijn rechten daadwerkelijk geldend te 

maken. 

6° Beperkte beslagbaarheid van de woning van een zelfstandige 

Een bijzonder beslagbeperking vinden we in art. 72 en v. van de Wet Diverse bepalingen van 

25 april 2007, met uitwerking sedert 8 juni 2007 71 . De zakelijke rechten van een zelfstandige 

in hoofdberoep op zijn woning (onroerend goed dat de hoofdverblijfplaats is) kunnen door die 

persoon niet vatbaar voor beslag verklaard worden. Vereist is ook dat de woning niet of voor 

minder dan 30 % voor beroepsdoeleinden wordt gebruikt (art. 75). 

Die onbeslagbaarheid betreft enkel schulden die uitsluitend beroepsmatig zijn (betrekking 

68 Van rekeningtegoeden wordt aangenomen dat zij altijd nuttig zijn: Hof Brussel 7 september 1999, RW 2000- 

2001, 1203 noot Stan BRIJS. Strenger voor de overheid: Beslagr. Brussel 20 december 1990, RW 1991-92 noot 

VAN VOLSEM & VAN HEUVEN (gelden niet noodzakelijk voor dagelijkse, lopende verplichtingen van een 

gemeente, zijn wel beslagbaar). 

69 Hof Brussel 7 september 1999, RW 2000-2001, 1203 noot Stan BRIJS. 

70 Cass. 21 december 2009, JT 2010, 129 n. E. DAVID = RW 2011-12, 690 met bijhorend artikel van J. 

WOUTERS, C. RYNGAERT en P. SCHMITT, Het Hof van Cassatie en de immuniteit van internationale 

organisaties. In dezelfde zin, w.b. een derdenbeslag lastens de NAVO, Beslagr. Brussel 23 juni 2011, JT 2011, 

655 n. E. DAVID; in dezelfde zin Cass. (Fr.) 25 januari 2005, JT 2005, 454 n. E. DAVID. Vgl. ook a contrario 

EHRM, grote kamer, 18 februari 1999, in de zaken Waite en Kennedy t/ Duitsland, Publ.Eur.Court H.R. 1999-I, 

393. en Beer en Regan t/ Duitsland, Publ.Eur.Court. H.R. 1999-I, 393. 

71 Literatuur o.m. A. COPPENS, "Niet-beslagbaarheid woning zelfstandige", NjW 2007, 914. 

55


hebben op de zelfstandige beroepsactiviteit 72 ) en ontstaan nadat een daartoe strekkende 

verklaring van de zelfstandige is ingeschreven op het hypotheekkantoor (art. 77 I). Voor die 

inschrijving is vereist dat de verklaring eerst verleden wordt in een notariële akte (art. 74). 

Men kan geen verbintenis aangaan om in de toekomst géén dergelijke verklaring af te leggen 

(art. 73 zoals aangevuld bij Wet 6 mei 2009). 

Uitgesloten zijn naast privéschulden of gemengde schulden ook schulden uit een misdrijf en schulden waarvoor 

de zelfstandige aansprakelijk wordt gesteld krachtens art. 265 § 2, 409 § 2 of 530 § 2 Wb.Venn. (art. 77 II en 

III). 

Bij vervreemding van het onroerend goed kan de onbeslagbaarheid behouden blijven op een van de koopsom 

afkomstig rekeningtegoed en vervolgens overgaan op de nieuwe woning, mits wederbelegging binnen één jaar 

en naleving van de daarbij voorgeschreven formaliteiten en de som intussen op een kwaliteitsrekening bij de 

notaris geblokkeerd blijft (art. 81). 

De onbeslagbaarheid vervalt ex tunc bij overlijden (art. 80) en bij afstand (art. 78). Bij verlies 

van de hoedanigheid van zelfstandige (inb faillissement) vervalt ze ex nunc. 

Over het nut van deze regeling (gekopieerd uit een Franse wet van 1 augustus 2003 73 ) bestaat 

er grote twijfel. 

b. Conventionele beperkingen van de beslagbaarheid 

1° Beginsel 

Net zoals conventionele beperkingen van de overdraagbaarheid in beginsel geen zakelijke 

werking hebben, hebben ook conventionele beperkingen van de beslagbaarheid geen zakelijke 

werking ten aanzien van derden (schuldeisers). 

2° Nuance bij schuldvorderingen op naam ? 

Zoals hoger (punt 1.b.1°b)) gesteld, gelden er bijzondere regels voor schuldvorderingen op 

naam; intern bedongen beperkingen van de overdraagbaarheid hebben principieel externe 

werking, zoals uitvoeriger zal worden besproken in Deel V (Schuldvorderingen) hoofdstuk I. 

De vraag rijst dan of deze externe werking zo'n schuldvordering ook onbeslagbaar kan maken 

voor derden. 

Enerzijds is het zo dat schuldvorderingen maar beslagbaar zijn in zoverre ze bestaan in de 

interne verhouding; is een schuldvordering bv. opgeslorpt in een rekening-courant, dan is 

enkel het saldo beslagbaar. 

72 Bij wet van 6 mei 2009 werd art. 72 aangevuld met een ruimere omschrijving van “zelfstandige in 

hoofdberoep” die bv. ook bestuurdersmandaten in rechtspersonen omvat. 

73 Door L. 2003-721 pour l'initiative économique, art. 8, ingevoegd in de Code de Commerce boek V; S. 

PIEDELIEVRE, "L'insaisissabilité de la résidence principale de l'entrepreneur individuel", SJ éd. G. 2003 D. I, 

165, 1717. 

56


Om een vergelijkbare reden zijn ook zgn. afwikkelingsrekeningen bij een betalings- en 

effectenafwikkelingssysteem niet beslagbaar (art. 9 Wet 28 april 1999); enkel het nettoresultaat van de 

afwikkeling is beslagbaar. 

Anderzijds is het in ons recht zo dat deze principiële externe werking van intern 

overeengekomen beperkingen in beginsel niet kan verhinderen dat de schuldvordering zoals 

ze intern bestaat, in beslag wordt genomen en gerealiseerd. Het beslag is (anders dan de 

overdracht) geen rechtshandeling van de titularis van de in beslag genomen schuldvordering. 

Partijen kunnen het beslag op de schuldvordering door een derde 74 (schuldeiser van de 

titularis) niet uitsluiten bij overeenkomst. 

74 Wel kan een individuele schuldeiser bij overeenkomst afstand doen van zijn verhaalsrecht ten aanzien van 

een of meer goederen (of zelfs alle goederen of alle goederen behalve één) (zie verder Afdeling D.7.). 

57


AFDELING E. De overgang van activa 

De verschillende wijzen waarop activa overgaan, worden in de handboeken zakenrecht 

besproken als wijzen van eigendomsverkrijging (acquisition, Eigentumserwerb). Ze worden 

hier slechts opgesomd, niet uitgewerkt. De gevolgen van de overgang van activa voor de 

passiva worden verder besproken (Hoofdstuk III afdeling A). 

1. Oorspronkelijke verkrijging 

Deze kan gegrond zijn: 

- op het bezit (verkrijgende verjaring, toe-eigening (occupatio) en aanverwante (schatvinding, 

vinding), vruchtdraging en –trekking); 

- op de beginselen van eenheid, specialiteit en bepaaldheid (natrekking (accessio), 

zaaksvorming (specificatio), confusio (Vermischung) en vermenging (commixtio, 

Vermengung)), 

- doordat goederen krachtens de wet ontstaan (erfdienstbaarheden krachtens de wet, 

schuldvorderingen, intellectuele rechten) (waarbij bij schuldvorderingen het recht soms reeds 

ab initio kan ontstaan in hoofde van een andere persoon dan diegene op wiens naam het 

ontstaan (kwalitatieve schuldvorderingen, bij middellijke vertegenwoordiging, bij uitoefening 

van een naastings- of uitkooprecht, door de wekring van een aanwasbeding, ...) 

- en enkele bijzondere gevallen zoals bv. toe-eigening bij namaking. 

Het recht van de verkrijger (acquéreur, Erwerber, acquirer) is niet afhankelijk van het recht 

van een persoon van wie het zou zijn afgeleid. 

Ook de verkrijging krachtens publiekrechtelijke regels (onteigening en aanverwante figuren (opeising, 

ruilverkaveling, verbeurdverklaring) is in beginsel oorspronkelijk, doch er gelden bijzondere regels wanneer de 

persoon tegen wie de maatregel gericht is niet de eigenaar is. 

2. Afgeleide verkrijging onder algemene titel 

Bij overgang onder algemene titel (Fr. transmission à titre universel, Dui. Gesamtnachfolge) 

gaat het om de verkrijging van een geheel vermogen of een onverdeeld aandeel erin (of een 

zakelijk recht op zo’n vermogen of aandeel erin) krachtens één enkele titel. Dit is een 

uitzondering op het specialiteitsbeginsel. 

Er zijn een beperkt aantal gevallen waarin dit in ons recht plaatsvindt, namelijk erfopvolging 

(en legaat onder algemene titel), vorming van een gemeenschap (huwgemeenschap, algemene 

maatschap), sommige verrichtingen met vennootschappen of bedrijfstakken (fusie, splitsing, 

inbreng algemeenheid, inbreng bedrijfstak, overdracht bedrijfstak), sommige gevallen van 

ontbinding van een rechtspersoon, en zo men wil ook het algemeen beslag in zijn 

verschillende vormen (de algemene samenloop, zie in Deel IX de verschillende vormen 

daarvan). 

58


Een natuurlijke persoon kan dus afzonderlijke delen van zijn vermogen – ut singuli – 

vervreemden, maar niet zijn vermogen als geheel, tenzij in de wettelijk toegelaten vormen 

(testament, algemene maatschap, ouderlijke boedelverdeling e.d.m.). 

3. Afgeleide verkrijging onder bijzondere titel 

a. Overzicht 

Bij verkrijging onder bijzondere titel gaat het steeds om de verkrijging van afzonderlijke 

goederen ("ut singuli"), waarbij de vereisten voor elk goed afzonderlijk moeten zijn vervuld. 

Is deze verkrijging afgeleid, dan blijft ze in beginsel beperkt tot de rechten die de persoon had 

van wie ze worden afgeleid. 

Een dergelijke verkrijging vinden we: 

- bij “overdracht” (zie hieronder b.); 

- bij de oneigenlijke natrekking (ingevolge waarvan goederen met een ander goed meegaan 

doordat ze als bijzaak ervan worden bestempeld, met name als kwalitatief recht); 

- bij persoonlijke subrogatie; en 

- wanneer een zekerheidsrecht krachtens de wet ontstaat (of althans krachtens een eenzijdige 

rechtshandeling van de begunstigde schuldeiser) – wettelijke hypotheken, sommige 

onroerende voorrechten, sommige roerende voorrechten, rechtstreekse vorderingen e.d.; 

Deze wijzen van verkrijging worden naargelang de categorie van goederen verder uitgewerkt 

in de delen over zakelijke zekerheden. 

b. Overdracht 

De in ons recht belangrijkste wijze van verkrijging van goederen is ongetwijfeld de 

overdracht (transfert, Übertragung, transfer) - in art. 711 BW kortweg omschreven als de 

“overdracht uit kracht van verbintenissen” -. Deze onderscheidt zich met name van de andere 

afgeleide wijzen van eigendomsverkrijging onder bijzondere titel doordat zij: 

- geschiedt krachtens en door middel van de uitvoering van een verbintenis 

(die verbintenis wordt de titel genoemd en de uitvoering ervan levering in juridische zin (te 

onderscheiden van de feitleijke afgifte), 

- en doordat ons recht daaraan een heel stelsel van derdenbescherming (met name 

bescherming van verkrijgers te goeder trouw) tegen beschikkingsonbevoegdheid 

van de vervreemder heeft vastgeknoopt, stelsel dat sterk samenhangt met de 

publiciteit die aan de levering kan worden gegeven. 

Hieruit volgen dan ook reeds de vier vereisten waaraan voor (de geldigheid van) een 

overdracht moet zijn voldaan: 

1° Geldige titel 

59


Er moet een "geldige titel" zijn, d.i. een onderliggende overeenkomst of andere verbintenis tot 

overdracht (of vestiging van het zakelijk recht) (La. iusta causa adquirendi, Fr. juste titre, 

Dui. Rechtsgrund - meestal een zgn. Verpflichtungsgeschäft). Die titel is meestal afkomstig 

uit een overeenkomst, soms uit de wet. Omwille van deze titelvereiste noemt men ons 

zakenrecht “causaal” en niet abstract. Ook al dient de overdracht of vestiging zelf te worden 

onderscheiden van de onderliggende verbintenis (zie volgende punt hieronder), ze is daarvan 

niet “geabstraheerd”: de geldigheid van de eerstgenoemde is afhankelijk van de geldigheid 

van die onderliggende verbintenis. 

2° Levering 

Er moet een levering in juridische zin (livraison; Dui. Verfügungseschäft, bij roerende zaken 

Übergabe of Übergabesurrogat, bij onroerende goederen Auflassung; En. conveyance) 

plaatsvinden krachtens die titel, d.i. een uitvoering van die verbintenis. Als levering volstaat 

normaal in ons recht het akkoord van partijen over de totstandkoming van het zakelijk recht 

(en niet alleen over de verbintenis tot vestiging). Hoewel beiden in beginsel consensueel zijn 

en ook in tijd vaak samenvallen, moet men een onderscheid maken tussen de onderliggende 

overeenkomst (de verbintenis tot geven) en de levering in uitvoering daarvan (met als 

rechtsgevolg - indien ook aan de andere vereisten is voldaan - de overdracht of vestiging). 

3° Beschikkingsbevoegdheid 

De vervreemder moet tot die beschikking bevoegd zijn; zoniet moeten de vereisten voor 

derdenbescherming tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder vervuld zijn. 

Daartoe is omzeggens steeds vereist dat de verkrijger te goeder trouw is ten aanzien van de 

beschikkings(on)bevoegdheid van de vervreemder. 

4° Overdraagbaarheid en andere objectieve vereisten 

Daarnaast is de overdracht ook onderwerpen aan de basisbeginselen van ons zakenrecht die 

hierboven (afdeling C en D) reeds werden besproken (namelijk de numerus clausus, 

specialiteits-, eenheids-, en bepaaldheidsbeginsel, vereiste van het bestaan van het goed, 

bestaan van de verkrijger, eventuele andere wettelijke vereisten voor overdraagbaarheid). 

Sommige daarvan gelden voor alle goederen, omdat zij uit de algemene beginselen van ons zakenrecht volgen, 

andere hebben slechts op welbepaalde soorten goederen betrekking. Doch het gaat telkens om louter 

zakenrechtelijke vereisten. Verwijzingsrechtelijk geldt dan ook de wet van de ligging. 

Allen hebben ze tot gevolg dat de overdracht niet kan ingaan zolang aan deze vereisten niet is voldaan. Het zijn 

echter geen “voorwaarden” zoals de modaliteiten van een verbintenis, en hun vervulling werkt in beginsel niet 

terug. Zolang er niet aan is voldaan, heeft de verkrijger dan ook nog geen recht op het goed, ook niet onder 

opschortende voorwaarde, maar slechts een gebeurlijk (eventueel) recht. 

Dergelijke volstrekte vereisten voor overdraagbaarheid kunnen niet conventioneel worden bedongen - onder 

voorbehoud van wat in Deel V. gezegd wordt betreffende schuldvorderingen op naam. 

60


** 

* 

Vervulling van deze vier vereisten leidt tot het rechtsgevolg “overdracht” (van een goed) dan 

wel “vestiging” (van een beperkt zakelijk recht). 

4. Onzelfstandige of declaratieve wijzen van verkrijging. 

Traditioneel erkent ons recht ook een aantal operaties – waaronder in de meeste gevallen de 

verdeling - als “declaratief”. Zo spreekt art. 1 HypW ook van declaratieve of aanwijzende 

rechtshandelingen. Over de betekenis van dit begrip bestaat veel verwarring. Zo wordt een 

declaratieve operatie vaak wel eens verward met een retroactieve overdracht, terwijl er juist 

helemaal geen overdracht plaatsvindt. 

Hét kenmerk van een declaratieve operatie is inderdaad dat er geen sprake is van enige – 

zelfstandige - titel van overdracht of verkrijging. Door een declaratieve operatie wordt de 

titel waaronder de goederen gehouden worden (een algemene of een bijzondere) niet 

gewijzigd, maar de titel “voortgezet” door een slechts een deel van de gerechtigden of zelfs 

door een andere persoon (die niet reeds medegerechtigd was in het goed). De persoon die 

een goed bij een declaratieve operatie krijgt toebedeeld houdt het goed onder dezelfde titel 

waaronder het goed voor die operatie werd gehouden door de eigenaar ervan – dan wel, bij 

toebedeling uit een mede-eigendom – door de persoon die het toebedeeld krijgt en zijn 

voormalige mede-eigenaars gezamenlijk. Hij heeft precies dezelfde rechten en precies 

hetzelfde bezit als datgene wat deze c.q. hij tezamen met de anderen - voordien reeds 

had(den). 

Dit kenmerk vonden we reeds bij de verkrijging onder algemene titel. Het blijkt evenwel in 

een beperkt aantal gevallen ook te bestaan bij verkrijgingen onder bijzondere titel, waaronder 

de verdeling (verder besproken in Hoofdstuk IV) en de zakelijke subrogatie. Bij de verdeling 

en met verdeling gelijkgestelde handelingen gaat het om een rechtshandeling; de zakelijke 

subrogatie vindt in beginsel van rechtswege plaats. 

61


HOOFDSTUK III. Passiva en hun verhaalbaarheid en andere 

gevolgen voor het vermogen 

Het verhaal van een schuldeiser op het vermogen van de schuldenaar veronderstelt eerst en 

vooral dat er een schuld is in hoofde van die schuldenaar (afdeling A.). De verhaalbaarheid is 

niet voor alle schulden dezelfde (afdeling B.). Bij sommige schuldvorderingen zal de 

schuldeiser reële executie beogen (afdeling C.). In afdeling D. wordt dan het eigenlijke 

verhaalsrecht van de schuldeiser op het vermogen uitgewerkt. In Afdeling E. bespreken we de 

zekerheidstechnieken. Vele daarvan worden in de volgende delen (II en v.) uitgewerkt; in 

afdeling F. van dit hoofdstuk werken we wel reeds enkele relevante informatieplichten en hun 

sancties uit. 

62


AFDELING A. Ontstaan en overgang van passiva 

De gronden voor het ontstaan van iemands schulden (passiva van zijn vermogen) wordt 

behandeld in het verbintenissenrecht. Ook voor de wijzen van tenietgaan van verbintenissen 

verwijzen we in beginsel daarnaar 75 . Hier willen we wel aandacht geven aan de vraag mits 

welke vereisten passiva die niet in hoofde van een bepaalde persoon zijn ontstaan, op hem 

overgaan en zijn vermogen bezwaren. De vraag rijst meer bepaald in welke gevallen passiva 

overgaan op de verkrijger van activa. Ons recht maakt daarbij een fundamenteel onderscheid 

tussen de verkrijging onder algemene titel en de verkrijging onder bijzondere titel. 

1. Bij verkrijging onder algemene titel 

Bij overgang onder algemene titel (erfopvolging, fusie en opslorping, algemene gemeenschap 

van goederen e.d.m.) gaat het zoals gezegd om de overgang van een geheel vermogen of een 

onverdeeld aandeel erin. 

Kenmerkend is dat naast activa ook passiva, naast de goederen ook de schulden mee 

overgaan. De gebondenheid van de verkrijger aan de rechtstoestand van de rechtsvoorganger 

is hier het grootst. Dit betekent niet noodzakelijk dat de rechtsopvolger ook persoonlijk 

verbonden is voor de schulden, maar wel dat deze schulden verhaalbaar zijn op de onder 

algemene titel verkregen goederen. Noch derden met een zakelijk recht, noch schuldeisers 

worden in hun verhaal door die overgang aangetast. Daarom kan deze verkrijging van 

rechtswege geschieden, zonder dat daartoe een levering of publiciteit moet worden vereist. 

Derdenbeschermingsmaatregelen zijn wel verantwoord doordat de schuldenaars van de oude 

boedel (nalatenschap, opgeslorpte rechtspersoon) nu in concurrentie komen met schuldenaars 

van de nieuwe boedel (vermogen van de erfgenamen, opslorpende vennootschap). 

Zie daarvoor dan ook: 

- de boedelscheiding van art. 878 BW; 

- de regels van art. 1399 en 1410 BW inzake de huwelijksgemeenschap 76 ; 

- die van art. 683 en v. Wb. Venn. in geval van fusie of splitsing 77 ; 

75 In dit werk komen wel aan bod: de schuldvergelijking; de verschoning na faillissement; en de bevijding in 

het akder van een collectieve schuldenregeling, alsook natuurlijk het tenietgaan van verbintenissen tot 

persoonlijke zekerheid. 

76 Zie evenwel H. TIELEMANS, "Het huwelijk van de schuldenaar. Een ongelukstijding voor de schuldeiser ?", 

TPR, 1981, 301 e.v. 

77 Zie o.m. F. ‘t KINT & I. CORBISIER, “La transmission des contrats et la protection des créanciers”, Le 

nouveau droit des fusions et des scissions de sociétés, 1995, p. (161) 202 v. 

Art. 684 Wb.Venn geeft de schuldeiser van een ttv de splitsing nog niet opeisbare zekere schuldvordering het 

recht een bijkomende zekerheid voor nakoming te eisen, art. 686 Wb.Venn. bepaalt dat voor ttv de splitsing 

zekere en opeisbare schulden de opvolgende vennootschappen hoofdelijk gehouden zijn. Het Hof van cassatie 

interpreteert zeker hier restrictiever dan in het beslagrecht (1414-1415 Ger.W.) (Cass. 14 oktober 2011, 

C.08.0287?F = http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20111014-2: een schuld 

vastgesteld bij een niet uitvoerbaar vonnis waartegen beroep aanhangig is, is geen zekere schuld). Dat is 

problematisch is omdat de EU-Richtlijn 1982:891 (“zesdee richtlijn”) weliswaar geen hoofdelijke 

aansprakelijkheid vereist voor vervallen schulden, maar wel een bescherming voorschrijft van die schuldeisers 

63


- die van art. 766 Wb. Venn. inzake de inbreng van een algemeenheid of een bedrijfstak in één of meer 

vennootschappen). 

Verder kunnen schuldeisers bescherming behoeven in sommige gevallen doordat een partij 

zich daardoor verarmt 78 (voor de toepassing van sommige regels kan het van belang zijn of 

verkrijging onder algemene titel kan daarbij als handeling om niet dan wel onder bezwarende 

titel wordt beschouwd). 

Omgekeerd bestaan er ook regels ter bescherming van de verkrijger onder algemene titel 

tegen verplichtingen waarvan ze onkundig zouden zijn. 

Het belangrijkste voorbeeld hiervan is het voorrecht van boedelbeschrijving der erfgenamen (mogelijkheid tot 

beneficiaire aanvaarding, d.i. aanvaarding van de schulden slechts tot beloop van de baten, Lat. beneficium 

inventarii). Een bijzonder geval is de bescherming van de verkrijger tegen niet-ingeschreven hypotheken door 

art. 82 II HypW (inschrijving kan maar binnen 3 maanden na het overlijden) alsook meer algemeen de 

bescherming tegen niet ingeschreven voorrechten en hypotheken door de mogelijkheid tot zuivering (zie art. 112 

HypW). Deze bescherming wordt wel eens onvoldoende geacht, evenals het ontbreken ervan in de andere 

gevallen 79 . 

2. Bij verkrijging onder bijzondere titel 

a. Regel 

Bij verkrijging van goederen onder bijzondere titel daarentegen gaan de schulden in beginsel 

niet mee over op de verkrijger van het goed, ook niet wanneer ze in verband staat met dat 

goed 80 . 

Daarom rijst telkens de vraag in welke gevallen de schuldeisers van de vervreemder zich 

moeten neerleggen bij het verdwijnen van een goed uit het vermogen van hun schuldenaar. 

Ook vereist het rechtsverkeer dat derden mist bepaalde vereisten zijn vervuld (bv. goede 

trouw e.d.) beschermd worden wanneer zij goederen hebben verkregen van een nietgerechtigde 

en dat het nemo-plus-beginsel dus in die gevallen wordt doorbroken. 

Uitzonderingen: 

a) wanneer de verkrijger van het goed erin toestemt de verbintenis op zich te nemen 

(schuldovername, schuldtoetreding, enz.), of 

b) wanneer de verbintenis rechtens als kwalitatieve verbintenis wordt beschouwd (zie 

hieronder b.). 

zonder dat die beperkt wordt tot “zekere” schulden. 

78 Bv. de toebedeling van praktisch alle goederen aan één echtgenoot in een regelingsakte voor echtscheiding bij 

onderlinge toestemming of bij scheiding van goederen. Zie hierover onder meer A. VERBEKE, “Bescherming 

van schuldeisers bij wijziging van huwelijksvermogensstelsel van gemeenschap van goederen naar scheiding van 

goederen”, T. Not., 1993, 91 v. 

79 Zie over deze problematiek meer algemeen I. CORBISIER, “Les différents tiers au contrat”, in Les effets du 

contrat à l’égard des tiers, p. 100 v. 

80 Zie voor het beginsel (en toepassing ervan op een legaat onder bijzondere titel) Cass. 6-2-1913, Pas., 93. 

64


b. Kwalitatieve verbintenissen 

Wel vinden we een bijzonder soort volgrecht bij zgn. kwalitatieve verbintenissen 81 . 

1° Begrip en rechtsgevolgen. 

In bepaalde gevallen vormt het een bijkomende bescherming voor de schuldeiser van een 

schuldvordering wanneer de verbintenis "kwalitatief" wordt gemaakt. Verbintenissen zijn 

"kwalitatief" wanneer ze gekoppeld worden aan een hoedanigheid (qualité) met betrekking tot 

een goed (in beginsel eigendom) 82 , zodat de schuld ook overgaat op rechtsopvolgers onder 

bijzondere titel van een schuldenaar (en niet alleen op rechtsopvolgers onder algemene titel, 

zoals gewone schulden) 83 . 

Kwalitatieve verbintenissen gelden vaak in hoofde van eigenaars waarvan de 

beschikkingsbevoegdheid (zie daarvoor supra hoofdstuk II afdeling B punt 4) beperkt is door 

zakelijk werkende rechten van derden: zij komen er echter bovenop, in de vorm van 

verbintenissen jegens die derde - bv. verbintenissen van de blote eigenaar jegens de 

vruchtgebruiker en omgekeerd. Sommigen spreken van “zakelijke verbintenissen”, maar het 

is beter de preciezere term “kwalitatieve verbintenissen” te gebruiken, althans voor zover de 

verbintenissen inderdaad in de hoedanigheid van eigenaar gelden. Kwalitatieve verbintenissen 

mogen ook niet verward worden met verbintenissen die slechts op één enkel goed verhaalbaar 

zijn, zoals bv. bij de zakelijke borg. 

Men kan onderscheiden tussen volmaakt kwalitatieve, waarbij de oude schuldenaar bevrijd is, 

en onvolmaakt kwalitatieve, waar de oude schuldenaar nog gehouden blijft tezamen met de 

verkrijger van het goed. Kwalitatieve verbintenissen betreffende voortdurende of 

opeenvolgende prestaties zijn normaal enkel voor de toekomst kwalitatief (d.i. voor zover ze 

de periode na de eigendomsovergang betreffen); in ieder geval moet worden bepaald of er ook 

"lasten uit het verleden" overgaan en zo ja welke. 

In de mate waarin een rechtsopvolger gehouden is tot een kwalitatieve verbintenis, is hij in 

beginsel gehouden met heel zijn vermogen (en niet enkel met dat ene goed). Daardoor 

verschilt een kwalitatieve verbintenis wegens de eigendom van een zaak van een 

gehoudenheid met enkel die zaak. De schuldenaar van een kwalitatieve verbintenis is dus 

door het opgeven van de zaak niet bevrijd van zijn verbintenissen die de periode betreffen 

waarin hij eigenaar was van die zaak. 

81 Zie hierover o.m. V. SAGAERT, "Kwalitatieve verbintenissen in het belgische en Nederlandse recht", in in J. 

SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht, p. 341 v. 

82 Wanneer het goed bewaard is met zakelijke rechten, zal het kwalitatief recht gekoppeld zijn aan de kwaliteit 

van eigenaar dan wel van beperkt gerechtigde (vruchtgebruiker, pandhouder, ...) naargelang de 

bevoegdheidsverdeling tussen eigenaar en beperkt gerechtigde. 

83 Ook kwalitatieve aansprakelijkheden zijn verbonden aan de hoedanigheid van titularis van een goed (bv. art. 

1386 BW, alsmede vergoedingsplicht wegens nabuurhinder). Doch de verplichting tot schadevergoeding die 

ontstaat uit zo’n aansprakelijkheid is zelf geen kwalitatieve verplichting; eenmaal deze verplichting is ontstaan, 

gaat ze niet meer over bij overdracht van het goed. 

65


2° Basisregel 

In ons recht kunnen verbintenissen in beginsel niet bij overeenkomst kwalitatief worden 

gemaakt (wel kan bij de overdracht bedongen worden dat de verkrijger zich verbindt tot 

nakoming ervan), maar enkel op grond van de wet 84 . Men kan hier du spreken van een soort 

numerus clausus zoals bij zakelijke rechten (besproken in Hoofdstuk IV). In sommige andere 

rechtsstelsels kunnen verbintenissen bij overeenkomst kwalitatief worden gemaakt onder 

bepaalde voorwaarden, minstens bij onroerend goed 85 . 

Een wettelijk aanknopingspunt is enkel vereist voor het beginsel zelf van de kwalitatieve 

werking. De inhoud van de verbintenissen kan namelijk meestal wél bij overeenkomst worden 

bepaald. 

Vaak, maar bijlange niet altijd, zijn er voor (het de rechtsopvolger verbinden van) dergelijke 

verbintenissen publiciteitsvereisten. Ook worden de gemeenrechtelijke vereisten inzake vaste 

datum in een aantal gevallen verstrengd. 

3° Toepassingen 

Deze verbintenissen worden in dit werk niet nader uitgewerkt; zij horen ook niet thuis in het 

algemeen deel van het zakenrecht, maar wel in het bijzonder deel, bij de bespreking van de 

verschillende zakelijke rechten en rechtsverhoudingen. We geven wel enkele voorbeelden ter 

verduidelijking. 

* Een duidelijk voorbeeld zijn de verbintenissen van de verhuurder bij huur. Deze zijn in 

bepaalde gevallen kwalitatief 86 (art. 1743 BW bij vaste datum en daarbuiten art. 9 Woninghuurwet; 

en bijkomende vereiste bij langdurige huur is de overschrijving van de akte in de 

hypotheekregisters, zie art. 1 II HypW (maar niet bij pacht) 87 ). De inhoud van die 

verbintenissen is bepaald bij overeenkomst. Is de huur tegenwerpelijk, dan geldt dat voor alle 

daarmee verbonden bedingen, dus bv. ook een voorkooprecht van de huurder 88 . 

* Hoewel dit niet uitdrukkelijk door de wet is geregeld, kan impliciet uit meerdere regels worden afgeleid dat 

verbintenissen in het kader van een zakenrechtelijke verhouding (met name tussen eigenaar en vruchtgebruiker 

84 Voor één van de eerste overzichten van door het BW geschapen kwalitatieve verbintenissen, zie MICHON, 

Des obligations “propter rem” dans le code civil, pr. Nancy 1891. 

85 Bv. art. 6:252 NBW. Pleidooien voor de aanvaarding van door overeenkomst kwalitatieve verbintenissen 

vinden we in Frankrijk bij M. de JUGLART, Obligation réelle et servitudes en droit français, pr. Bordeaux 

1937, en ABERKANE, Essai d’une théorie générale de l’obligation “propter rem” en droit positif, pr. Parijs 

1955, LGDJ Parijs 1957. 

86 Vgl. V. SAGAERT, "Het goederenrecht als open systeem van verbintenissen", TPR 2005, randrn. 27. Voor 

meer traditionele verklaringen, zie bv. E. DIRIX, Obligatoire verhoudingen, nr. 58 v.; A. van OEVELEN, "De 

tegenwerpbaarheid van de huurovereenkomst bij overdracht van het verhuurde goed" Notarius 1991. Art. 9 

Woninghuurwet spreekt van indeplaatsstelling (subrogatie), wat eigenlijk alleen maar correct is voor de rechten, 

maar niet de juiste term voor de verplichtingen. 

87 Cass. 12 oktober 1979, RW 1979-80, 2577 = RCJB 1982 n. Y. MERCHIERS; 28 november 2008, RW 2009- 

2010, 446. 

88 A. DE BOUNGNE, “Voorkeurrechten en verkoopbeloften (aankoopoptie), NFM 1991, (143) 153. 

66


of opstalhouder of erfpachter) eveneens kwalitatief zijn 89 . De rechtspraak aanvaardt meer bepaald het 

kwalitatief karakter van verbintenissen die uit hun aard inherent worden geacht aan het zakelijk recht. Ook hier 

wordt de inhoud door partijen nader bepaald. 

Dit is zeker het geval voor zakenrechtelijke verhoudingen tussen de eigenaar en de beperkt gerechtigde. 

- Een duidelijk voorbeeld is de verplichting van de erfpachter of opstalhouder om een vergoeding (canon e.d.) te 

betalen; deze verplichting wordt bij de vestiging van het recht bepaald en is vanaf dan kwalitatief, d.w.z. gaat 

over op de rechtsverkrijgers van de beperkt erfpachter of opstalhouder althans voor de periode vanaf de 

overgang van dat recht. 

- Andere voorbeelden vinden we in de verhouding tussen de gerechtigde van een intellectueel eigendomsrecht en 

de beperkt gerechtigde (bv. de licentiehouder). 

- Ook de verplichtingen van de eigenaar van het lijdend erf (bij erfdienstbaarheden) op grond van art. 640 en 

696-699 BW zijn kwalitatieve verbintenissen. De wet beperkt wel de mogelijke inhoud van kwalitatieve 

verbintenissen die partijen bijkomend zouden bedingen: de erfdienstbaarheid zelf kan slechts uit een dulden of 

niet doen bestaan, kwalitatief zijn verder enkel de verbintenissen die de wet uitdrukkelijk toestaat dan wel strikt 

bijkomstig zijn aan de erfdienstbaarheid 90 . 

* Hetzelfde kan ook gelden voor de verhoudingen tussen mede-eigenaars. Duidelijk is dit in ieder geval voor de 

verplichtingen van mede-eigenaars van appartementen jegens elkaar 91 - zij het dat deze aan overschrijving in de 

hypotheekregisters onderworpen zijn. 

Bij de (vrijwillige) onverdeeldheid van een afzonderlijk goed zijn de verbintenissen in beginsel niet kwalitatief; 

nochtans lijkt de wet sommige ervan bij onroerend goed toch kwalitatief te maken, met name een geldig beding 

om in onverdeeldheid te blijven; ten aanzien van derde-verkrijgers is overschrijving in de hypotheekregisters 

vereist (zie art. 815 BW); ten aanzien van beslagleggers niet (art. 1561 I GerW). 

Betreft de mede-eigendom een geheel van goederen (boedel, afgescheiden vermogen), dan volgt het kwalitatief 

karakter van de verbintenissen in beginsel daaruit, dat het aandeel steeds een aandeel in het geheel van de activa 

én passiva omvat, zodat de verkrijger aan de verbintenissen die uit de mede-eigendom ontstaan gebonden is. 

Kwalitatieve verbintenissen vinden we verder ook in gevallen zoals de gemene muur (zie art. 655 v. BW, 

verplichting tot herstel en wederopbouw). 

* Volgens art. 91 Bosdecreet (zoals gewijzigd 19 mei 2006) zijn de rechten en plichten die voortvloeien uit het 

bosdecreet kwalitatief. 

* In bepaalde gevallen vloeit uit de wetgeving voort dat verbintenissen m.b.t. leveringen van nutsbedrijven 

(water, elektriciteit e.d.m.) ook kwalitatief zijn en dus overgaan met de eigendom; zo bv. bepaalt art. 3 van de 

Brusselse ordonnantie tot regeling van de drinkwatervoorziening dat wanneer de aanvrager van een 

89 Zie V. SAGAERT, "Het goederenrecht als open systeem van verbintenissen", TPR 2005, randnr. 25 

(vruchtgebruik) en 26 (erfpacht). 

90 Zie o.m. DE PAGE VI nr. 499; J. HANSENNE, “La limitation du nombre des droits réels et le champ 

d’application du concept de service foncier“, RCJB 1968, 177; J. KOKELENBERG, “Privaatrechtelijke 

erfdienstbaarheden”, TPR 1983, 90 nr. 2. 

91 Deze verbintenissen kunnen bovendien ook van derden, niet-mede-eigenaars, worden afgedwongen, en dit is 

de reden waarom er bv. overschrijving is vereist van het reglement van mede-eigendom. 

67


wateraansluiting niet de zakelijk gerechtigde is, deze zijn akkoord moet geven en daardoor hoofdelijk en 

ondeelbaar verbonden is. Deze verbondenheid is kwalitatief en gaat over bij vervreemding van het goed; zij 

vervalt wel wanneer de titel van de eigenaar die zijn akkoord heeft gegeven retroactief wordt ontbonden (een 

kwalitatieve verbintenis gaat niet over op de vorige eigenaar, aangezien deze bij een retroactieve ontbinding, 

nietigverklaring e.d.m. niet de rechtsopvolger is 92 ). 

* Ook in sommige andere gevallen worden verbintenissen geacht dusdanig verbonden te zijn met een zaak dat ze 

mee overgaan met de eigendom van die zaak. 

92 Cass. 6 december 2007, RW 2008-2009 n. J. DE CONINCK "Retroactieve toebedeling van het 

eigendomsrecht en gehoudenheid tot verbintenissen in verband met de eigendom". De andere stelling zou 

overigens wellicht strijdig zijn met de Grodnwet, zie a contrario het arrest van het Arbitragehof over de 

genoemde wetsbepaling, nr. 9/96 van 8 februari 1996, http://grondwettelijkhof.be/public/n/1996/1996-009n.pdf. 

68


AFDELING B. Soorten passiva 

1. Volgens hun verhaalbaarheid 

De passiva of schulden kunnen onderscheiden worden naargelang hun verhaalbaarheid. 

a. Verhaalbare en niet verhaalbare 

Schulden of verbintenissen kunnen civiele of louter natuurlijke verbintenissen zijn, 

naargelang zij de passiefzijde zijn van een volwaardige aanspraak dan wel van een louter 

natuurlijke schuldvordering. 

Een louter natuurlijke verbintenis mist de afdwingbaarheid die een volwaardige 

schuldvordering kenmerkt. Maar de vrijwillige uitvoering ervan geldt niet als onverschuldigd 

en de natuurlijke verbintenis kan daardoor ook een geldige titel vormen voor een overdracht. 

Ook is een borgstelling mogelijk voor een natuurlijke verbintenis. 

b. In natura uitvoerbaar of niet 

Een persoon met een zakelijk recht heeft een recht op de zaak als dusdanig. Een schuldeiser 

niet, hij kan: 

uitvoering in natura proberen te verkrijgen van de verschuldigde prestatie (zie afdeling 

C.) 

wanneer hij dat niet meer wil, of wanneer deze niet mogelijk is, wordt de 

schuldvordering omgezet in een schuldvordering tot vergoeding, normaal in geld. 

De geldvordering kan op het vermogen van de schuldenaar verhaald worden. Het is over dit 

verhaalsrecht dat we het Afdeling D. en volgende van dit hoofdstuk hebben. 

c. Op het hele vermogen verhaalbare, op een enkel goed verhaalbare, (mede) op een 

afgescheiden vermogen verhaalbare. 

De meeste schuldvorderingen zijn verhaalbaar op het hele vermogen van de schuldenaar (of 

schuldenaars), en enkel daarop (behoudens enkele uitbreidingen van het verhaalsrecht, die 

voor alle schuldvorderingen gelden en verder uitvoeriger besproken worden onder afdeling 

D.). 

Er zijn echter ook schuldvorderingen die slechts op één of meer goederen verhaalbaar zijn 

(2°) of die verhaalbaar zijn op een vermogen wiens mede-eigenaars niet of niet allen 

schuldenaar zijn (3°). 

1° Regel: verhaalbaar op het hele vermogen, niet op de persoon 

69


Dit doet zich ook voor bij elke andere gerechtigde tot een goed die daardoor tot verbintenissen 

gehouden is waarvan hij bevrijd is door afstand te doen van het goed. 

Dat geldt meer bepaald voor: 

- de “zakelijke borg” (caution réelle, dinglicher Schuldner) 96 . Deze staat niet borg met heel 

zijn vermogen, maar slechts met één of meer bepaalde goederen, waarop hij in de meeste 

gevallen overigens een zekerheid vestigt ten gunste van die schuldeiser (een derde-pandgever 

(Fr. tiers-gagiste of tiers bailleur de gage) of een derde-hypotheekgever bv.). 

- de derde-bezitter van een hypothecair goed (waarvan de zakelijke borg bij onroerend goed 

een toepassingsgeval is) 97 of van een na de overschrijving van een beslagexloot verkregen 

goed 98 . 

(althans wat de borg c.q. derde-bezitter betreft; t.a.v. de (hoofd)schuldenaar is de verbintenis 

is wel verhaalbaar op heel diens vermogen); 

- Erfgenamen zijn ook met de erfgoederen onderworpen aan verhaal voor het geheel der 

successierechten en niet enkel tot diegene die ze persoonlijk verschuldigd zijn (zie verder). 

- Andere voorbeelden vinden we in het zeerecht. 

Indien op dat goed waarmee men borg staat géén zakelijke zekerheid gevestigd wordt, gaat de 

gehoudenheid overigens teniet bij overdracht van het goed, indien er een zakelijke zekerheid 

gevestigd is, heeft die volgrecht (zie toepassingen in het zeerecht). 

b) Niet verwarren met kwalitatieve verbintenissen 

Men spreekt in de zopas besproken gevallen ook wel van “verbintenissen propter rem”. Deze 

uitdrukking is niet geheel verkeerd bij de zakelijke borg (die immers een verbintenis aangaat 

jegens de schuldeiser, zij het binnen de perken van de waarde van het aan verhaal 

onderworpen goed), maar jammer genoeg wel zeer dubbelzinnig, omdat ze ook gebruikt 

wordt in een heel andere betekenis, namelijk die van kwalitatieve verplichting. Dit is zoals 

hoger besproken (afdeling A punt 2 b) een verplichting die men heeft in een bepaalde 

hoedanigheid en die overgaat (althans voor de toekomst) wanneer die hoedanigheid overgaat: 

hoedanigheid is dan meestal de eigendom van een bepaald goed. De nieuwe schuldenaar is 

echter wel met heel zijn vermogen (en niet enkel met die zaak) gehouden tot die verbintenis. 

c) Gehoudenheid enkel van het bestuurd (vreemd) vermogen 

96 Zie hierover onder meer F. GRUA, "Le cautionnement réel", JCP 1984 I 3167 en uitvoerig R. VAN 

RANSBEECK, De zakelijke borgtocht naar Belgisch recht, Maklu Antwerpen 2005. De rechtsfiguur wordt 

uitdrukkelijk onder die benaming erkend in Cass. 22 december 2006, nr. C06.0089N en Cass. 6 maart 2009, 

Codreca, nr. C.08.0138.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090306-4. 

De rechtsfiguur afwijzend: J. RICHELLE, “Ceci n’est pas un cautionnement – Réflexions sur le cautionnement 

réel”, in Liber amicorum Jean-Pierre de Bandt, Bruylant Brussel 2003. 

97 De regels inzake de derde-bezitter, zoals art. 96 v HypW, gelden ook voor de zakelijke borg: Cass. 6 maart 

2009, Codreca, nr. C.08.0138.N. 

98 Zie verder Cass. 7 november 2005, Imperium, roln. C.04.0230.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20051107-4 = RW 2005-2006, 1662 n. R. 

JANSEN "Over volgrechten en niet-tegenwerpelijkheden". 

71


De uitdrukking “persoonlijk verbonden” moet er ons echter ook aan herinneren dat ook in een 

aantal andere gevallen personen die verbintenissen aangaan niet persoonlijk verbonden zijn. 

Dit is met name het geval bij de eigenlijke vertegenwoordiging (optreden in naam van een 

lastgever, die als enige verbonden is), de organieke vertegenwoordiging (optreden als orgaan 

van een rechtspersoon, die als enige verbonden is) en het optreden qualitate qua van 

bewindvoerders (waar enkel het onder bewind gestelde vermogen verbonden is, zie daarover 

meer bij de bespreking van het vereffeningsbewind in Deel IX). 

Verder is het ook zo dat de schuldenaar niet persoonlijk verbonden is indien hij qualitate qua 

verbintenissen aangaat voor rekening van een vermogen waarover hij bewind voert (dit wordt 

verder uitvoeriger besproken, bv. de bewindvoerder van een vermogen in vereffening in Deel 

IX). 

d) Verdwenen uitzondering: het zeefortuin; opgekomen uitzondering: de volkomen 

rechtspersoon 

In het verleden kende ons recht een uitzonderingen voor maritieme schulden, welke enkel op het zeefortuin (Fr. 

fortune de mer) konden worden verhaald (dit waren het schip en andere maritieme goederen). In het huidige 

recht is dit vervangen door een beperking van de aansprakelijkheid voor zeeschulden (die binnen die grenzen 

wel verhaalbaar zijn op het hele vermogen van de schuldenaar). Er zijn wel nog enkele bijzonderheden, die in 

het zeerecht worden besproken. De scheepseigenaar kan een beperkingsfonds aanleggen, dat een afgescheiden 

vermogen vormt tot voldoening van de maritieme schulden (zie art. 48 Scheepvaartwet). 

Het soort beperking van de verhaalbaarheid tot een bepaalde categorie van activa, die we vroeger in het zeerecht 

vonden, vinden we nu natuurlijk wel in de mogelijkheid om een activiteit onder te brengen in een vennootschap 

met beperkte aansprakelijkheid (NB, BVBA, CVBA, CommVA); men zegt dan ook wel dat de aansprakelijkheid 

beperkt is tot de inbreng (in het kapitaal van de vennootschap). Het gaat hier echter om een ander concept, 

waarbij de schulden door de vennoot of bestuurder niet meer in eigen naam worden aangegaan, maar in naam 

van een rechtspersoon (organieke vertegenwoordiging, zie hierboven); strikt genomen is er helemaal geen 

aansprakelijkheid van de vennoten; wel is hun "risico" beperkt tot hun inbreng (het duidelijkste voorbeeld 

hiervan is de eenhoofdige BVBA). Historisch kan men het zeefortuin wel als een voorloper van de "compagnie" 

en later de "NV" beschouwen. 

e) Niet-beslagbaarheid gezinswoning voor professionele schulden 

Zoals hoger (hoofdstuk II afdeling D punt 2, a, 6°) besproken bestaat voor een zelfstandige de mogelijkheid om 

door de inschrijving op het hypotheekkantoor van een daartoe strekkende notarieel verleden verklaring de 

zakelijke rechten op de gezinswoning onbeslagbaar te maken door zuiver professionele schulden die na die 

inschrijving ontstaan (art. 72 v. Wet 25 april 2007). 

3° Verhaalbaar op een vermogen wiens mede-eigenaars niet of niet allen schuldenaar zijn. 

Tenslotte kan het ook zijn dat de schuldvordering verhaalbaar is op een gemeenschappelijk 

vermogen waarvan niet alle mede-eigenaars persoonlijk verbonden zijn. We vinden dit met 

name bij de: 

72


- die soorten schulden van een echtgenoot, die wel verhaalbaar zijn op de 

huwelijksgemeenschap, maar niet op de eigen goederen van de andere echtgenoot (zie onder 

meer art. 1413 v. BW) ( de zgn. onvolmaakt gemeenschappelijke schulden) 99 ; 

- schulden aangegaan voor gemene rekening door de actieve vennoot van een stille 

maatschap, die wel verhaalbaar zijn op het maatschapsvermogen, maar niet op de goederen 

van de stille vennoten; 

- schulden van een overledene, die verhaalbaar zijn op de nalatenschap en op het vermogen 

van de zuiver aanvaardende erfgenamen, maar niet of slechts beperkt op dat van de beneficiair 

aanvaarden erfgenamen. 

Deze situaties worden besproken in de desbetreffende rechtstakken (huwelijksvermogensrecht, erfrecht, 

vennootschapsrecht). Wel komen ze zijdelings aan bod in Hoofdstuk IV van dit Deel II, dat in het algemeen 

handelt over afgescheiden vermogens. 

d. Bevoorrechte, niet-bevoorrechte, achtergestelde. 

Het onderscheid tussen verschillende soorten schulden c.q. schuldvorderingen naargelang hun rang - 

hoofdzakelijk de bijzonder bevoorrechte, algemeen bevoorrechte, niet-bevoorrechte of chirografaire en 

achtergestelde -, wordt uitgewerkt in Hoofdstuk VI. 

2. Volgens de aard van de schuld en van het krediet. 

Op de eerste plaats kan men onderscheiden tussen geldvorderingen en schuldvorderingen op 

andere prestaties. 

Binnen de geldvorderingen kan men verdere onderscheidingen maken, die ten dele van economische aard zijn, 

maar ook gepaard gaan met juridische onderscheidingen en gevolgen. Men kan aldus onderscheiden tussen: 

geldvorderingen uit geldlening (inbegrepen obligatielening) en "deposito" (zgn. "vreemd kapitaal"); 

kapitaalschulden, wegens ingebracht kapitaal ("eigen kapitaal"); 

geldvorderingen wegens andere prestaties; 

geldvorderingen uit schenkingen; 

buitencontractuele geldvorderingen (tot herstel van veroorzaakte schade of ongegronde verrijking). 

In het Engels noemt men kapitaalschulden een vorm van “equity” terwijl de andere genoemde schulden onder de 

noemer “debt” vallen. 

Geldleningen kunnen toegestaan zijn: 

door daartoe gespecialiseerde instellingen, d.i. banken, in de wettelijke terminologie 100 ook 

kredietinstellingen genaamd. We gebruiken doorgaans de term bank, nu het vroegere onderscheid tussen bank, 

spaarbank en openbare kredietinstelling privaatrechtelijk niet meer bestaat. Banken kunnen kredieten toegestaan 

hebben aan overheden dan wel aan (andere) cliënten; zij brengen meestal een zgn. debetinterest op; 

99 In geval er overgegaan wordt naar scheiding van goederen, blijven de bestaande gemeenschappelijke 

schulden verhaalbaar op hetgeen de andere echtgenoot uit de verdeling ontvangen heeft, zie art. 1440 BW. 

100 Wet van 22 maart 1993 op het statuut van en toezicht op de kredietinstellingen, afgekort Bankwet. 

73


aan dergelijke instellingen door middel van zogenaamde deposito's (zij het op zicht, op termijn, e.d.), 

die al dan niet een creditinterest opbrengen; 

tussen dergelijke instellingen (interbankschulden); 

zonder dat er een bank voor eigen rekening optreedt (eventueel wel als bemiddelaar, in zgn. buiten- 

balans-activiteiten), zij het in de vorm van effecten (bv. obligaties) of pools van effecten (beleggingsfondsen), 

dan wel zonder uitgifte van effecten (w.o. ook hypothecaire leningen door anderen dan banken). Men spreekt in 

bankentaal wat verwarrend van desintermediatie, d.i. kredietverlening zonder intermediatie van de banken - 

verwarrend omdat de banken hier vaak wel "intermediëren", d.i. als tussenpersoon optreden, maar dan wel niet 

voor eigen rekening optreden (dus niet zelf krediet verlenen met door hen ingezamelde gelden, waarvan ze 

eigenaar zijn, maar enkel bemiddelen bij rechtstreekse kredietverlening door investeerder aan kredietnemer). Het 

aandeel van de kredietverlening waarbij banken niet meer zelf krediet verlenen, maar enkel nog tussenpersoon 

spelen bij de "verkoop van financiële producten" is de laatste decennia duidelijk toegenomen en dit heeft zonder 

twijfel mee bijgedragen aan de financiële crisis van 2008. 

Data: 

Zie het statistisch vademcecum van de Belgische banksector jaarlijks gepubliceerd door Febelfin op 

http://www.febelfin.be/febelfin/nl/publication/Vademecum. Men vindt daaer cijfers zoals het totaal van de 

clientendeposito's bij belgische banke, het totaal van de interbankschulden als werkingsmiddelen van belgische 

banken; het uitstaande bedrag aan kredieten van de Belgische banken (en aan welke categroei kredietnemers, de 

omvang van de diverse kredietvormen (overheidseffecten, Leningen op termijn, Hypothecaire leningen, 

Voorschotten in rekening-courant, niet-hypothecaire leningen op afbetaling, handelswissels en accepten, leasing, 

enz.; men onderscheidt ook tussen consumentenkredieten en professionele kredieten), enz. 

Men kan de geldschulden natuurlijk ook onderscheiden naargelang de termijn: 

kortlopend (tot 1 jaar); 

middellang (1 tot 3 à 5 jaar); 

langlopend. 

3. Kapitaal (hoofdsom) en interest. 

In het verbintenissenrecht onderscheidt men kapitaal in de zin van hoofdschuld, en rente 

(interest) 101 . Dit onderscheid is ook voor zekerheden van belang, omdat: 

- niet alle zekerheden naast de hoofdsom ook de interest verzekeren; 

- de regels van insolventierecht het recht op interest gedurende de periode van samenloop in 

vele gevallen beperken (de regels verschillen naargelang het soort samenloop; erg relevant 

zijn m.b. de regels inzae collectieve schuldenregeling – in Deel IX besproken - omdat daar de 

interest zelfs niet verhaalbaar is op het onderpand van de zakelijke zekerheid). 

Verder is het onderscheid ook van belang voor de regels inzake toerekening van betalingen. 

Om die reden kunnen schuldeisers er belang bij hebben om in plaats van een schuldvordering 

op een hoofdsom en interest te verkrijgen, een schuldvordering te verkrijgen op een hoofdsom 

101 Zie in het bijzonder J. PETIT, APR, Interest. Zie ook M.E. STORME, "Vragen rond rente", lezing studiedag 

consumentenrecht van de Vereniging van vrede- en politierechters en de balie te Brussel, Brussel 15 februari 

1996, Tijdschrift voor Vrederechters 1997, 196-203, ook op http://www.storme.be/rente.pdf. 

74


waarin de interest reeds is ingecalculeerd (bv. door krediet te verlenen onder de vorm van 

leasing in plaats van geldlening). 

75


AFDELING C. Reële executie 

In deze en de volgende afdeling wordt kort ingegaan op de executiemogelijkheden van de 

schuldeiser, d.i. de mogelijkheden van gedwongen uitvoering. We onderscheiden de reële 

executie, die de primair verschuldigde prestatie (andere dan de betaling van een geldsom) 

moet opleveren en de executie door de realisatie van activa, waarvan de opbrengst gebruikt 

wordt voor de betaling van de primaire schuld - indien die een geldsom betreft - dan wel de 

vervangende schadevergoeding. 

In welke mate de schuldeiser recht heeft op gedwongen uitvoering dan wel verhaal op activa 

van de schuldenaar (of van derden) zijn vragen van materieel vermogensrecht, de vormen 

waarin dit gebeurt is een vraag van executieprocesrecht als tak van het procesrecht. 

1. Aspecten van verbintenissenrecht c.q. executieprocesrecht 

Het verhaalsrecht van schuldeisers in enge zin, d.i. het verhaal op het vermogen van de 

schuldenaar, komt dus maar ter sprake bij schuldvorderingen die ofwel primair geld tot 

voorwerp hebben ofwel omgezet zijn in een geldvordering. 

Onder welke voorwaarden er een geldvordering ontstaat of een andere schuldvordering of 

ander recht omgezet wordt in een geldvordering (mer name bij de zgn. uitvoering bij 

euivalent), is een vraag die in het verbintenissenrecht wordt beantwoord. Zo geldt het beginsel 

van de voorrang van de nakoming in natura en een reeks uitzonderingen, zoals bij 

onmogelijkheid, bij rechtsmisbruik, bij het in het gedrang brengen van continuïteit van de 

openbare dienst 102 . Ook zal er geen uitvoering in natura kunnen worden afgedwongen indien 

de dwangmaatregel in strijd zou met de menseliijke waardigheid of persoonlijke vrijheid 103 . 

Is de primaire verbintenis geen geldvordering, dan bepaalt het verbintenissenrecht dus 

eveneens of er uitvoering in natura kan worden geëist of niet 

Zo ook bepaalt het vermogensrecht welke aanspraken inherent zijn aan zakelijke rechten en 

andere vermogensrechten en onder welke voorwaarden die geldend kunnen worden gemaakt. 

Het executieprocesrecht behandelt wel - naast de wijze van verhaal op het vermogen (door 

beslag) - de pleegvormen waarin patrimoniale rechten ten uitvoer kunnen worden gelegd, 

andere dan door verhaal op het vermogen. 

2. Vormen van en vereisten voor reële executie 

102 (Cass. 24 april 1998, RW 2000-2001, 1195 noot S. BRIJS "De absolute uitvoeringsimmuniteit thans ook 

doorbroken bij reële executie" - een arrest dat een nuance aanbrengt op de eerder, striktere rechtspraak zoals 

Cass. 26 juni 1980, Arr. 1979-80 nr. 686 = RW 1980-81, 1661 = Pas. I 1341 = RCJB 1983, 173 noot 

DELPEREE), e.d.m. 

103 Zie DIRIX, Beslagrecht, 9 e uitgave, Acco Leuven 2012, nr. 6 en 7. 

76


De reële executie vindt vooreerst plaats door de tenuitvoerlegging van een uitvoerbare titel die 

uitvoering in natura oplegt of toestaat. Bv. uitzetting van een huurder e.d. (art. 1344ter en v. 

GerW) 104 , ontruiming van een goed, afgifte van een zaak, enz. De uitvoerbare titel moet de 

opgelegde verplichting nauwkeurig aangeven en de reële executie uitdrukkelijk machtigen 105 . 

De belangrijkste uitvoerbare titels zijn: 

- uitvoerbare rechterlijke uitspraken 106 (in de vorm van een uitgifte of grossen bij uiterste 

noodzakelijkheid eventueel ‘op de minuut’ (origineel)) – zowel binnenlandse uitspraken als 

die uitspraken uit andere EU-landen die een “EET” (europese executoriale titel) vormen; 

- de uitgifte (grosse) van een notariële akte 107 ; 

- uitvoerbare administratieve akten 108 , waaronder ook het fiscaal dwangbevel 109 , het 

parafiscaal dwangbevel (vanwege een inningsinstelling voor sociale bijdragen, art. 40 RSZ- 

Wet) en het niet-fiscaal dwangbevel van o.m. gemeenten en provincies 110 .; 

- een arbitrale beslissing of buitenlandse rechterlijke beslissing of authentieke akte na 

exequatur. 

104 Zie nader DIRIX, Beslagrecht, nr. 13. 

105 DIRIX, Beslagrecht, nr. 9. 

106 Dit zijn diegene die ofwel uitvoerbaar zijn bij voorraad (d.i. ondanks een rechtsmiddel), ofwel niet meer 

vatbaar voor verzet of hoger beroep. Voor buitenlandse uitspraken is een exequatur nodig (met voor uitspraken 

uit andere EU-landen een vereenvoudigde procedure, volgens Verordening 2001/44), behalve in het bijzondere 

geval van gewaarmerkte uitspraken voor niet-betwiste schuldvorderingen, afkomstig uit een ander EU-land 

(toepassing van de Verordening 2004/805 tot invoering van een Europese executoriale titel voor niet-betwiste 


107 Zie verder aslook voor nadere uitleg E. DIRIX, Beslagrecht nr. 131; A. MICHIELSENS, “De notariële akte 

en het exequatur”, NFM 2008, 109 v.; K. BROECKX, "De uitvoerbare kracht van een notariële akte", TPR 1991, 

29; J. DEMBLON, "L'acte notarié", in Répertoire notarial XI, Droit notarial; C. REMON, "La force exécutoire 

de l'acte notarié et son exécution directe", RnotB 1978, 302; de annotaties onder Cass. 23 mei 1991, RW 1991- 

92, 462 noot J. LAENENS = JT 1991, 613 noot BROECKX & LEDOUX = RnotB 1991, 532 noot DEMBLON = 

Act.Dr. 1991, 783 noot DE LEVAL. 

Alle bepalingen waarop de schuldeiser zich wenst te beroepen moeten wel in de akte zelf zijn opgenomen of 

vermeld, verleden volgens de vormwoorwaarden van de Notarisambtwet. Een loutere verwijzing naar 

onderhandse kredietvoorwaarden of andere modaliteiten volstaat niet: Cass. 17 november 1988, Arr. 1988-89 nr. 

162 = RW 1988-89, 1168 = Pas. 1989 I 303; Cass. 21 juni 1990, Pas. I 1206 nr. 616; Hof Luik 30 juni 2005, JT 

2006, 96. 

De vraag welke gelden opgenomen zijn en welke terugbetaald, kan niet uit de leningsakte zelf blijken; de 

rechtspraak aanvaardt dat de akte desondanks uitvoerbaar is voor het verschuldigd saldo als de akte bepaalt op 

welke wijze dat wordt vastgesteld (Hof Antwerpen 7 maart 1994, RW 1994-95, 503 n. E. DIRIX); vgl. Hof Gent 

19 oktober 2006, RW 2007-2008, (320) 321. Voor een soepele interpretatie van de regel, zie bv. Besl. Gent 6 juni 

2006 (K. Broeckx), RW 2006-2007, 1531. 

108 De overheid kan zichzelf in de door de wet bepaalde gevallen éénzijdig een uitvoerbare titel verschaffen 

(zgn. privilège du préalable). Zie met name art. 94 Wet Rijkscomptabiliteit. 

109 Bij de inkomstenbelastingen is het dwangbevel een akte van tenuitvoerlegging van het belastingkohier, dat 

de primaire uitvoerbare titel vormt; het moet een uittreksel uit het kohierartikel betreffende de belastingschuldige 

en een afschrift van de uitvoerbaarverklaring van het kohier bevatten, Cass. 17 november 2006, nr. F.05.0071.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20061117-6 = Pas. 2006, 2423. Het kohier is 

krachtens art. 393 § 2 WIB alvast voor de inkomstenbelastingen ook uitvoerbaar tegen de personen die mede 

gehouden zijn tot de belastingschuld, ook als ze er niet nominatim in zijn opgenomen. 

Bij BTW is het dwangbevel zelf de uitvoerbare titel, na de uitvoerbaarverklaring ervan door de gewestelijke 

directeur of een aangewezen ambtenaar (zie art. 85 § 1 WBTW). 

110 Zie onder meer art. 94, 2° Vlaams gemeentedecreet 2005 en art. 90 Vlaams provinciedecreet 2005. 

77


4. Beperkingen van het executierecht 

De bevoegdheid tot executie vervalt wanneer de titel verjaard is. Daarnaast kan in bepaalde 

gevallen sprake zijn van misbruik van recht. Voor het handelen van de executiegerechtigde 

geldt niet het vereiste van een redelijke termijn van art. 6.1. EVRM: dat betreft enkel de 

verplichting van de overheid om binnen redelijke termijn de middelen tot executie te 

verschaffen aan de schuldeiser, maar houdt geen verplichting voor de executiegerechtigde 

in 114 . 

114 Cass. 30 januari 2009, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090130-1 = RW 

2009-2010, 1308. 

79


AFDELING D. Het verhaalsrecht van de schuldeisers op het vermogen van 

hun schuldenaar. 

Heeft de schuldeiser een geldvordering - zij het een schuldvordering die primair een 

geldvordering was, zij het een schuldvordering die in een geldvordering is omgezet - dan kan 

hij deze geldend maken door verhaal op het vermogen van de schuldenaar. De voorwaarden 

waaronder dit verhaal kan worden uitgeoefend worden besproken in het vermogensrecht, de 

pleegvormen waarin dit dient te gebeuren in het executieprocesrecht (waarin ook 

faillissementsprocesrecht e.d.m.); het eerste aspect wordt in deze inleiding systematisch 

besproken, het tweede beknopt. 

1. De rechtsgevolgen van schuldvorderingen voor hun realisatie. 

Om het verhaalsrecht van de schuldeisers te begrijpen, alsmede de keuzes die het Belgische 

recht daarbij heeft gemaakt, is het goed eerst de basiskenmerken zelf van schuldvorderingen 

in vergelijking met zakelijke rechten in herinnering te brengen. 

a. De afwezigheid van anterioriteitsbeginsel ten aanzien van de goederen van de schuldenaar 

Bij zakelijke rechten, als rechten op een zaak (of ander goed), gaat het oudste recht in 

beginsel voor (anterioriteitsbeginsel; “prior temporis, potior ius). 

Bij verhaal op het vermogen voor een schuldvordering daarentegen gaat de oudere 

schuldvordering niet voor op de jongere, niet ten aanzien van een bepaalde zaak, en in 

beginsel ook niet ten aanzien van het vermogen van de schuldenaar in zijn geheel. Met andere 

woorden: ten aanzien van het vermogen van de schuldenaar hebben alle schuldvorderingen in 

beginsel gelijke rang, ongeacht de datum waarop ze zijn ontstaan of opeisbaar zijn geworden. 

Schuldvorderingen “concurreren” dus met elkaar - in de algemene, niet-technische betekenis 

van het woord. Schuldeisers kunnen dus in beginsel steeds proberen om eerder betaald te 

worden dan andere schuldeisers, zelfs die met een oudere schuldvordering; omgekeerd heeft 

de schuldenaar zolang er geen verhaal wordt genomen door schuldeisers, of althans geen 

staking van betaling is ingetreden, in beginsel de vrijheid om de ene schuldeiser eerder te 

betalen dan een andere. 

Aangezien de schuldvordering op zichzelf geen zakelijk recht verschaft op bepaalde activa, 

zal bij gebreke aan vrijwillige nakoming door de schuldenaar de schuldvordering moeten 

worden “gerealiseerd” door verhaal te nemen op activa van de schuldenaar. Een dergelijke 

“realisatie” is ook nodig om te vermijden dat activa uit het vermogen van de schuldenaar 

zouden verdwijnen, en aldus de verhaalsmogelijkheden van de schuldenaar zouden 

verminderen. 

Of deze realisatie iets verandert aan de gelijke rang tussen schuldeisers wordt zo dadelijk 

onderzocht. Maar in ieder geval speelt de datum waarop de schuldvordering is ontstaan 

daarbij geen rol. 

80


Zoals eerder gezegd mag dit onderscheid tussen zakelijke rechten en schuldvorderingen niet 

overschat worden. Het gebrek aan anterioriteit bij schuldvorderingen betreft namelijk enkel de 

verhouding tot het vermogen van de schuldenaar, en niet het recht op de prestatie als 

dusdanig. Zolang het niet gaat om de vraag welke rechten een schuldvordering verschaft op 

de activa van de schuldenaar gelden er andere regels. 

b. Nuancering van de relativiteit van schuldvorderingen 

Nu mag dit onderscheid tussen zakelijke rechten en schuldvorderingen ook niet overschat 

worden. Het gebrek aan anterioriteit bij schuldvorderingen betreft namelijk enkel de 

verhouding tot het vermogen van de schuldenaar, en niet het recht op de prestatie als 

dusdanig. Zolang het niet gaat om de vraag welke rechten een schuldvordering verschaft op 

de activa van de schuldenaar gelden er andere regels (zie hierboven Afdeling C.). 

Het recht van een schuldeiser op een prestatie van een schuldenaar – als recht op nakoming 

(uitvoering in natura) van een prestatie en niet als recht op een specifiek goed, in re - is 

namelijk evenzeer een recht dat door derden moet worden geëerbiedigd 115 . Een 

schuldvordering of obligatoir recht geldt in die zin evenzeer "erga omnes", namelijk zolang 

dat recht op een andere wijze kan worden uitgeoefend dan door verhaal op de activa van de 

schuldenaar, en met name zolang het gaat om de uitvoering in natura van de prestatie. Derden 

moeten in beginsel evenzeer de anterioriteit van de eerste schuldeiser van die prestatie in 

natura aanvaarden en zijn onder bepaalde voorwaarden aansprakelijk voor een schending van 

dit obligatoir recht (m.b. bij derde-medeplichtigheid aan wanprestatie). 

Waar het dus op aankomt, is niet op de eerste plaats het absolute of relatieve karakter van het 

recht, maar wel het voorwerp ervan: enerzijds een goed, anderzijds een prestatie. De 

zwakkere aard van obligatore rechten komt maar echt tot uiting wanneer nakoming (in 

natura) niet meer mogelijk is (ofwel omdat specifiek de nakoming van die verbintenis 

onmogelijk is, ofwel wegens algemeen onvermogen (insolvabiliteit) van de schuldenaar). Dan 

immers kan de schuldenaar enkel nog verhaal nemen op het vermogen van de schuldenaar, 

met alle beperkingen vandien zoals die hieronder (punt 2. en volgende) zullen blijken. 

c. Afwezigheid van handhaving door zakelijke subrogatie 

Obligatore rechten die betrekking hebben op goederen, kunnen anders dan zakelijke rechten 

niet gehandhaafd worden door middel van zakelijke subrogatie. 

115 Zij het dat de traditionele verwoording van deze regel, nl. dat het ‘bestaan’ van de schuldvordering als 

rechtsfeit tegenwerpelijk is aan derden (bv. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht I p. 4; VAN GERVEN & 

COVEMAEKER, p. 30), wel eens tot misverstanden leidt. Zie nader mijn bijdragen "De uitwendige 

rechtsgevolgen van verbintenissen uit overeenkomst en andere persoonlijke rechten : zgn. derdemedeplichtigheid 

aan wanprestatie, pauliana en aanverwante leerstukken", in Overeenkomsten en derden : De 

externe gevolgen van overeenkomsten en de derde-medeplichtigheid, Brussel: BVBJ / Vlaams Pleitgenootschap / 

Jeune Barreau, p. 111 v. = http://www.storme.be/3medeplichtigheid.html en "De drievoudige gelaagdheid van 

schuldvorderingen en hun bescherming", Feestbundel Walter van Gerven, Antwerpen: Kluwer 2000, p. 329 v. = 

http://www.storme.be/3voudigegelaagdheid.html. Zie ook Th. LEONARD, “Pour un dépassement des impasses 

de la théorie de la tierce complicité”, TBBR 2010, 2 v. 

81


Wel bestaan er soms andere remedies voor de schuldeiser, zoals het naastingsrecht (typisch 

voorbeeld: bij miskenning van een voorkooprecht), de zijdelingse vordering en de actio 

Pauliana. 

2. De “realisatie” van schuldvorderingen. 

a. Verschillende realisatievormen zoals ze zich historisch hebben ontwikkeld. 

Het verhaal op het vermogen van de schuldenaar veronderstelt een “realisatie” van de 

schuldvordering in de zin van het verkrijgen van een zakelijk recht op één of meer activa van 

de schuldenaar dan wel op zijn hele vermogen 116 . 

Rechtshistorisch bekeken kent die realisatie (verzakelijking) in een eerste fase voornamelijk 

twee vormen, namelijk: 

- enerzijds de verschaffing door de schuldenaar aan de schuldeiser (bij overeenkomst) van een 

zakelijk recht op één of meer goederen van de schuldenaar of gebeurlijk zijn heel vermogen 

(vooralsnog ongeacht of het hier om een verkrijging in eigendom gaat dan wel om een beperkt 

zakelijk recht, in het bijzonder een zekerheidsrecht zoals pand of hypotheek); 

- anderzijds het in beslag nemen door een schuldeiser (eenzijdig) van één of meer goederen 

van de schuldenaar of gebeurlijk zijn heel vermogen. Het gaat hier om een vorm van 

gedwongen executie of tenuitvoerlegging (Fr. exécution forcée, Dui. Zwangsvollstreckung). 

Tussenin bestaat er nog de figuur van het eenzijdig nemen van zekerheden krachtens een wettelijke bevoegdheid, 

bv. de wettelijke hypotheek van de fiscus. Zie nader over de verschillende wijzen van totstandkoming van 

zakelijke zekerheden Deel IV. 

In een verdere ontwikkelingsfase van het recht ontwikkelde zich ook de collectieve realisatie, 

dit is de verschaffing van een zakelijk recht aan, dan wel de inbeslagname door of ten bate 

van, de gezamenlijke schuldeisers van een persoon of vermogen. In vele gevallen is het 

immers vanuit maatschappelijk oogpunt efficiënter om tot een gezamenlijke realisatie over te 

gaan, veeleer dan elke schuldeiser apart zijn ding te laten doen. De collectieve realisatie werd 

reeds eeuwen geleden op een hoog niveau van ontwikkeling gebracht in het handelsrecht, met 

name door de ontwikkeling van het faillissementsrecht, op de eerste plaats door de Italiaanse 

statutisten 117 ; in het burgerlijk recht werd dit niveau van ontwikkeling veelal pas onlangs 

bereikt – zo kent ons recht géén faillissement van niet-handelaars en eerst sedert 1 januari 

1999 de zgn. “collectieve schuldenregeling“ bij niet-handelaars. 

We zullen dadelijk zien in welke zin deze verschillende vormen de schuldvordering 

“realiseren”. 

116 Niet elke “realisatie” (verzakelijking) van de schuldvordering leidt tot verhaal in de enge zin van 

tegeldemaking (bv. bewarend beslag heeft zakelijke werking, maar leidt nog niet tot tegeldemaking). 

117 Het beginsel dat verhaal individueel is en niet collectief, en de eerdere beslagleggende schuldeiser dus 

voorgaat op de volgende, heeft het langst standgehouden in het Duitse en Zwitserse recht, ten dele tot op 

vandaag (het uitvoerend beslag is naar Duits recht ook nu nog geen collectieve procedure). 

82


Algemeen kan men wel het volgende stellen. Het zakelijk recht dat men verkrijgt (individueel 

of collectief) is een recht op de opbrengst (in de zin van gerealiseerde waarde) van de 

goederen (Fr. produit, Dui. Erlös, En. proceeds) en niet op de goederen zelf. De getroffen 

activa verliezen hun natuurlijke bestemming ten dienste van de eigenaar (en/of 

genotsgerechtigde), en worden in beginsel te gelde gemaakt (de toebedeling of toewijzing van 

een zaak aan de schuldeiser is slechts zeer uitzonderlijk 118 ). 

b. Het onderscheid tussen individuele en collectieve realisatie. 

Los van de vraag of en in welke mate in een bepaald rechtsstelsel de verschillende zonet in 

algemene bewoordingen aangegeven realisatievormen bestaan, kan men de belangrijkste 

kenmerken daarvan aangeven. 

1° Individuele realisatie 

Een individuele realisatie van schuldvorderingen houdt in dat een welbepaalde schuldeiser 

een individueel zakelijk recht verkrijgt op één of meer goederen van zijn schuldenaar. Ook 

wanneer dat recht enkel maar een zekerheidsrecht is, zal het de basiskenmerken van zakelijke 

rechten vertonen zoals het erga-omnes-karakter, de voorrang van het oudere recht boven het 

jongere (waarbij de datum van “realisatie” de maatstaf is), e.d.m. (vgl. hoger Hoofdstuk II 

afdeling B). Op het voorwerp van dat zakelijk recht (“onderpand”) zal dat recht de schuldeiser 

die het verkrijgt dus in beginsel voorrang geven boven personen die op dat goed pas later 

rechten verkrijgen (waaronder ook schuldeisers die later hun schuldvordering op dat goed 

willen realiseren). In een rechtsstelsel dat de numerus clausus van zakelijke rechten tot 

uitgangspunt neemt, zal een schuldeiser zijn recht maar individueel kunnen realiseren door het 

verkrijgen van één van de door het recht erkende zakelijke rechten. 

2° Collectieve realisatie 

Een collectieve realisatie van schuldvorderingen ("groepsbeginsel") daarentegen houdt in: 

- dat meerdere of alle schuldeisers van eenzelfde schuldenaar tegelijkertijd hun 

schuldvordering op dezelfde goederen realiseren (pari passu : in dezelfde stap). In ons recht 

drukt men dit uit door te zeggen dat er “samenloop” (concursus creditorum, Fr. concours (de 

créanciers)) van schuldeisers ontstaat op die activa; 

- dat deze dus – gezien die gelijktijdigheid van realisatie – slechts een gezamenlijk (collectief) 

zakelijk recht verkrijgen op de betroffen goederen van de gemeenschappelijke schuldenaar, 

dat wij verder “collectief pandrecht” zullen noemen (vgl. de term “gage collectif”, 

“gemeenschappelijk onderpand” in art. 8 HypW 119 ). Daarbij is het aandeel van elke 

schuldeiser in abstracto vastgelegd, of met andere woorden hun onderlinge verhouding 

gefixeerd. De concursus roept dus een halt toe aan de vrije concurrentie tussen de 

118 Bv. art. 2078 BW. 

119 Het gebruik van deze term in art. 8 HypW is m.i. ten onrechte sterk bekritiseerd geworden, omdat het niet 

om een echt pandrecht zou gaan. 

83


schuldeisers. De tot dan toe vrij concurrerende schuldvorderingen worden nu “concurrente 

schuldvorderingen” (schuldvorderingen waarvan de realisatie “samenloopt” 120 ); 

- dat gezien de gelijktijdigheid van realisatie (verkrijging van een zakelijk recht) en het 

collectief karakter van het aldus verkregen zakelijk recht het recht van de ene schuldeiser in 

beginsel geen voorrang op dat van de andere, maar gelijke rang 121 . Dat is slechts anders 

indien: 

1° een schuldeiser reeds eerder een zakelijk recht had verkregen op één of meer betroffen 

goederen, of 

2° dit uit een bijzondere rechtsregel volgt om andere redenen dan de anterioriteit van een 

schuldvordering of van de realisatie ervan (de zgn. “wettige redenen van voorrang” van art. 8 

HypW). 

Bij gelijke rang (pari passu) geschiedt de verdeling van de opbrengst in evenredigheid met de 

schuldvordering (“pondspondsgewijze”). 

Dit alles wordt in Hoofdstuk VI v. uitvoeriger besproken. Er kan echter al dadelijk op 

gewezen worden dat de gelijktijdigheid waar het hier over gaat een fictieve gelijktijdigheid is, 

waarbij binnen bepaalde grenzen de later komende schuldeiser geacht wordt gelijktijdig aan te 

treden met de eerder aangetreden schuldeiser. 

c. De rechtspolitieke keuze van het Belgische recht: collectief karakter van het beslag (geen 

individueel zakelijk recht of voorrang). 

1° Collectief karakter van faillissement en andere algemene beslagen 

Alle Westerse rechtsstelsels hebben de rechtsfiguur van het faillissement ontwikkeld 122 als 

een bij uitstek collectieve procedure, met name een procedure van vereffening van alle 

beslagbare goederen van de schuldenaar ten bate van alle schuldeisers (zie de bespreking van 

het faillissement in Deel IX) of concursus universalis. Het impliceert een realisatie van de 

rechten van alle schuldeisers door middel van één algemeen beslag, zodat deze realisatie 

120 De precieze betekenis van de term samenlopende of concurrente schuldeisers komt aan bod bij de 

bespreking van de voorrangsregeling in Hoofdstuk V, waar het onderscheid wordt gemaakt tussen concurrente 

schuldeisers en separatisten. 

121 In dezelfde zin DIRIX & DECORTE (2006), nr. 36 p. 33; A. VERBEKE, in Schuldeisers en ondernemingen 

in moeilijkheden, nr. 28. Zie voor verdere onderbouwing M. GREGOIRE, Théorie générale du concours des 

créanciers, nr. 39 en passim. 

122 Zij het dat er: 

1° historisch - en tot op vandaag - verschillende modellen zijn met uiteenlopende opvattingen van het 

faillissement, grofweg het Italiaans-Frans-Duitse model, het Engelse model en het Spaanse model. Zie uitvoerig 

J. KOHLER, Lehrbuch des Konkursrechts, Stuttgart 1891. 

2° vandaag belangrijke verschillen zijn tussen rechtsstelsels in de wijze waarop ze de collectieve procedures 

regelen. Waar er in het Belgisch recht meerdere duidelijk verschillende regimes zijn ontwikkeld, zoals 

faillissement, gerechtelijk akkoord, vereffening rechtspersoon en collectieve schuldenregeling, is er een tendens 

in andere landen om te komen tot één basisregime, waarbinnen dan in concreto uiteenlopende vormen van 

afwikkeling mogelijk zijn. 

Zie recent ook E. DIRIX, "Historische verkenningen in het faillissementsrecht", RW 2005-2006, 212 v. 

84


gelijktijdig gebeurt. De schuldeisers die uiteindelijk in het faillissement zullen opkomen (de 

samenlopende of concurrente schuldeisers) verkrijgen dan ook een collectief zakelijk recht op 

de faillissementsboedel. 

Op de vraag in welke andere gevallen er sprake is van een collectieve realisatie van de rechten 

van de schuldeisers, en dus van een samenloop (concursus), lopen de antwoorden in diverse 

rechtsstelsels meer uiteen. Meestal wordt het collectief karakter en de samenloop aanvaard in 

de procedures waarin het erom gaat een heel vermogen te vereffenen (een rechtspersoon, een 

nalatenschap e.d.m.). Het wordt meestal ook aanvaard wanneer een geheel vermogen onder 

bewind wordt gesteld met het oog op de sanering (aanzuivering van schulden), in die gevallen 

waarin een rechtsstelsel die rechtsfiguur kent (zij het als een afzonderlijke procedure, zoals bij 

ons de procedures inzake collectieve schuldenregeling (schuldsanering natuurlijke personen), 

en de vroegere procedure inzake gerechtelijk akkoord, zij het als een mogelijke modaliteit van 

een algemeen regime). Het gaat daarbij dus telkens om vormen van concursus universalis. 

2° Collectief karakter van het individuele uitvoerend beslag 

Evenwel zijn er grote verschillen tussen de rechtsstelsels betreffende het al dan niet collectief 

karakter van het uitvoerend beslag (= “executoriaal beslag”) op één of meer afzonderlijke 

goederen gelegd door of op verzoek van een individuele schuldeiser 123 . 

Uit de kenmerken zelf van schuldvorderingen vloeit wel voort dat alle schuldeisers dus in 

beginsel dezelfde mogelijkheden hebben om verhaal te nemen op de activa van hun 

schuldenaar en zo hun schuldvordering te realiseren, maar dit betekent hoegenaamd nog niet 

noodzakelijk dat de schuldeiser die dit eerst doet daarmee geen voorrang zou kunnen krijgen 

op de andere. 

a) Rechtsstelsels waar individueel beslag individuele voorrang schept 

Zo zijn er rechtsstelsels waar het uitvoerend beslag, of minstens bepaalde vormen van beslag, 

enkel de schuldvordering van de beslaglegger zelf realiseert en hem dus een individueel 

zakelijk recht (een soort pandrecht) verschaft, waardoor hij voorrang krijgt op de andere 

schuldeisers, op dezelfde wijze als een schuldeiser voorrang kan krijgen door van zijn 

schuldenaar een pandrecht of hypotheekrecht te verkrijgen. Hier geldt bij beslag het 

"voorrangsbeginsel" en niet het "groepsbeginsel". 

“Wie eerst komt, eerst maalt”, geldt bv.: 

- in beginsel bij beslag in het Duitse recht: de beslaglegger verkrijgt door de “Pfändung” 

(beslag) een bepaald soort (individueel) Pfandrecht c.q. hypotheek (het Pfändungspfandrecht 

voor roerend goed c.q. voor onroerende goederen de Arresthypothek), het beslag wordt dus 

gezien als een inpandneming door middel van een eenzijdige rechtshandeling van de 

schuldeiser 124 ; 

123 Voor een uitstekend overzicht, zie K. KERAMEUS, “Distribution Proceedings and Relationships among 

Creditors in a Comparative Perspective”, in Liber amicorum Kurt Siehr (red. J. Basedow e.a.), Asser Press, Den 

Haag 2000, 311 v. 

124 Zie ZPO § 804. Dit beslag zal geen voorrang verlenen indien er binnen de maand na het beslag een 

85


- en in grote mate in het Franse recht voor het onroerend beslag 125 en het beslag op 

schuldvorderingen (genoemd saisie-attribution). 

Deze rechtsstelsels geven dus meer gewicht aan de spreuk ius est vigilantibus. 

b) Belgisch recht: beslag als collectieve maatregel 

Dit is niet het geval in het Belgische recht. Het collectief karakter van het zakelijk recht van 

de schuldeisers op de goederen van hun schuldenaar en de evenredige verdeling van de 

opbrengst zijn als algemene regel ingeschreven in art. 8 HypW (voorheen art. 2093 Code 

civil), en dus impliciet ook de gelijktijdigheid van realisatie. Dit wordt zo begrepen dat dit niet 

alleen geldt bij beslag op een geheel vermogen (de concursus universalis), maar ook bij 

beslag op één of meer afzonderlijke goederen; dan ontstaat een concursus particularis - zij het 

met enkele nuances. 

De regels van het Belgische beslagrecht gaan dus uit van het groepsbeginsel of de paritas 

creditorum (anders dan in vele andere landen), zelfs die inzake derdenbeslag (zie de 

bespreking in het deel V (schuldvorderingen), Hst. II). Individueel uitvoerend beslag 

(waarover verder meer) schept in ons recht geen voorrang voor de beslaglegger, maar 

realiseert op hetzelfde tijdstip virtueel de rechten van alle schuldeisers van de beslagene. De 

schuldeiser kan wel op andere gronden dan het beslag voorrang krijgen boven andere 

schuldeisers, maar het beslag is op dat punt neutraal. Het verschaft de schuldeiser geen hogere 

rang bij de vereffening van de beslagen goederen, evenmin als het afbreuk doet aan een 

voorrang die hij reeds zou hebben verkregen (meer bepaald krachtens een erkend 126 zakelijk 

(zekerheids)recht verkregen voor het beslag). Een individueel zakelijk (zekerheids)recht 

verkrijgt men in ons recht enkel in de vorm van de erkende zakelijke (zekerheids)rechten; en 

in beginsel verkrijgt men die niet door een eenzijdige handeling van de schuldeiser. Het is 

slechts zeer uitzonderlijk dat een zakelijke zekerheid door een eenzijdige rechtshandeling 

wordt verkregen (omzeggens alleen de fiscus beschikt in ons recht over die bevoegdheid, met 

name de bevoegdheid om eenzijdig een wettelijke hypotheek in te schrijven in een hele reeks 

gevallen). 

Het is wel mogelijk dat de volledige netto-opbrengst van een uitvoerend beslag uiteindelijk 

naar de beslaglegger zal gaan, om de eenvoudige reden dat er geen enkele andere schuldeiser 

is opgedaagd vooraleer de beslagprocedure wordt afgesloten en er dus geen actuele 

samenloop ontstaat 127 . Maar indien er meerdere schuldeisers zijn, is die kans klein in het 

Belgische recht, omdat dit het ontstaan van de samenloop - en dus van collectivisering van het 

verhaal - in geval van uitvoerend beslag zeer sterk bevordert (vanuit de collectivistische 

ingesteldheid van de wetgever) door de bewindvoerder (gerechtsdeurwaarder of notaris) te 

faillissement volgt. 

125 De schuldeiser kan éénzijdig een hypothèque judiciaire - en daarmee voorrang - verkrijgen door een 

bewarend onroerend beslag te leggen (die voorrang blijft behouden als men dat vervolgens omzet in een 

uitvoerend beslag) 

126 Met “erkend” wordt verwezen naar de numerus clausus van zakelijke rechten. 

127 Het beslag met slechts één schuldeiser schept geen samenloop: Cass. 20 januari 1935, Pas. I 101; DIRIX & 

BROECKX, APR, Beslag nr. 30. 

86


verplichten actief een samenloop te organiseren. De specifieke regels in dat verband worden 

bij de nadere bespreking van het uitvoerend beslag aangegeven. Hoewel het uitvoerend beslag 

initieel een individuele maatregel is, en als dusdanig nog geen samenloop doet ontstaan, leidt 

het dan ook meestal tot samenloop. Zoals hierboven reeds aangegeven en verder in Hoofdstuk 

V uitgewerkt: 

- komen in dat geval alle schuldvorderingen die niet reeds door een zakelijk recht verzekerd 

zijn in gelijke rang, tenzij er om andere redenen dan anterioriteit voorrang wordt verleend aan 

sommige schuldvorderingen boven andere; 

- en geschiedt bij gelijke rang de verdeling van de opbrengst in evenredigheid met de 

schuldvordering (“pondspondsgewijze”). 

Wel is het zo dat er enkele nuances nodig zijn die maken dat er niet altijd een gelijke rang is 

van de schuldeisers, naargelang zij zelf het beslag hebben gelegd of pas later in het beslag 

opkomen; dit wordt verder meer in detail besproken bij verschillende vormen van beslag 

(voor roerend beslag in Deel IV Hoofdstuk II, voor onroerend beslag in Deel VII Hoofdstuk 

II). 

c) Commentaar 

Rechtspolitiek valt bij dit extreem collectivisme van het Belgische recht heel wat aan te 

merken. Het collectivisme zou immers bedoeld zijn om de positie van de schuldeisers zonder 

zakelijk recht te verbeteren, maar bereikt die doelstelling helemaal niet: 

- indien men niet tegelijk een beperking oplegt aan de wettelijke en bedongen zekerheden, 

blijft er sowieso niets over om te verdelen, en hoe minder mogelijkheden een individuele nietbevoorrechte 

schuldeiser heeft om door zijn eigen waakzaamheid betaald te geraken, hoe 

meer hij zekerheden zal bedingen; 

- de verregaande collectivisering van het beslag doet de vereffeningskosten globaal genomen 

veel hoger oplopen, zodat er globaal genomen nog eens minder te verdelen is voor de 

chirografaire schuldeisers. 

Het collectivisme is vandaag dan ook veeleer een ideologisch symbool dan een effectieve 

regel. 

Wat er ook van zij, naar Belgisch recht vandaag is het recht met zakelijke werking dat uit het 

beslag volgt dus in beginsel een collectief zakelijk recht van alle schuldeisers die uiteindelijk 

in dat beslag zullen opkomen (“collectief pandrecht”). Dit is niet zo omdat dit noodzakelijk 

uit de kenmerken van het beslag volgt, maar omdat dit de rechtspolitieke keuze is van de 

Belgische wetgever en rechtspraak. 

Anderzijds moet men zich bij de “gelijkheid van de schuldeisers” (paritas creditorum) in het 

Belgische positieve recht niet te veel voorstellen: de mogelijkheden om individuele zakelijke 

zekerheidsrechten te verkrijgen zijn vrij ruim en talloze schuldvorderingen zijn in ons recht 

bevoorrecht, zodat er in de meeste gevallen voor niet-bevoorrechte schuldeisers nauwelijks 

iets overblijft (wat men in het Duitse Massearmut noemt, "boedelarmoede"). De 

positiefrechtelijke betekenis van het gelijkheidsbeginsel is dan ook nauwelijks een andere dan 

dat een “gewone” schuldeiser niet door middel van een beslag voorrang kan krijgen op de 

andere (gewone) schuldeisers. De "gelijkheid" van de schuldeisers is niet een rechtsplicht die 

87


in acht moet worden genomen tussen de schuldeisers (die in tegendeel juist mogen proberen 

om voorrang te verkrijgen), maar een rechtsregel die de verdeling van in beslag genomen 

goederen of boedel regelt wanneer meerdere schuldeisers geacht worden daarop gelijktijdig 

verhaal te hebben genomen 128 . 

De paritas creditorum is in het Belgische recht dus niet zozeer een positiefrechtelijk 

rechtsbeginsel, maar een rechtstechnisch concept dat volgt uit de toepassing van de 

rechtstechnische regels inzake het verhaalsrecht van de schuldeisers - al zijn die 

rechtstechnische regels op hun beurt wel geïnspireerd door een rechtspolitieke opvatting over 

een bepaalde vorm van "gelijkheid" onder de schuldeisers. 

Waar het collectief karakter van het beslag ingaat tegen de idee dat wie eerst komt, eerst 

maalt, stellen we vast dat de rechtvaardiging van deze collectivisering anderzijds een flinke 

deuk krijgt in de concrete toepassing. Schuldeisers die noch voorrang hebben noch een 

uitvoerbare titel, kunnen bij uitvoerend beslag niet meedoen, tenzij er voor de verdeling van 

de opbrengst van het beslag een algemene samenloop intreedt. Bij een handelaar kunnen de 

schuldeisers die zelf uitlokken door de faillietverklaring te vorderen, en bij een rechtspersoon 

zonder handelskarakter door de ontbinding te vorderen, doch bij een natuurlijke persoon niethandelaar 

beschikken ze over geen enkele mogelijkheid daartoe (niet-handelaars kunnen 

immers naar Belgisch recht nog steeds niet failliet worden verklaard en de collectieve 

schuldenregeling voor niet-handelaars kan niet door de schuldeisers worden gevorderd). In 

een land en tijd waar de gerechtelijke achterstand om aan een uitvoerbare titel te geraken nog 

steeds ontstellend is, is dit moeilijk te verantwoorden. Het gaat dan ook om een uit de wet 

voortvloeiende discriminatie van de (niet-bevoorrechte) schuldeisers van natuurlijke 

personen-niet-handelaars vergeleken met de schuldeisers van andere personen. 

Het ware dan ook beter de verplichting tot actieve samenloop bij executoriaal beslag af te 

schaffen of zelfs voorrang te geven aan de beslaglegger, zij het op voorwaarde dat men alle 

schuldeisers voldoende toegang geeft tot vermogensinformatie, met name door alle voor 

zekerheden relevante publiciteit te centraliseren en onder gelijke voorwaarden voor alle 

schuldeisers toegankelijk te maken. 

d. Gevolgen van de collectivisering van het verhaal: de relativiteit van schuldvorderingen. 

Gezien de verregaande beperking van de individuele realisatie van schuldvorderingen in ons 

recht, komt het verhaalsrecht van de schuldeiser wiens schuldvordering niet of niet meer in 

natura kan worden afgedwongen, en die niet over een zakelijke zekerheid beschikt, neer op 

een recht op een evenredig aandeel van (de opbrengst) het geheel van de goederen (activa) 

van de schuldenaar. 

Kan men geen uitvoering in natura meer bekomen, dan is de “reële” waarde van een 

schuldvordering die niet door een zakelijk recht is “verzekerd” - i.t.t. de nominale waarde 

ervan - dus een relatief (evenredig, procentueel) aandeel in het actief. Die reële waarde 

vermindert dus: 

128 Vgl. M. GREGOIRE, Théorie générale du concours, passim; A. ZENNER & I. PEETERS, RW 2004-2005, 

(481) 488 nr. 14. 

88


- zowel door het verminderen van het actief van de schuldenaar, 

- als door het ontstaan van nieuwe schulden (toename van het passief). 

Vanuit dat perspectief is het van belang te weten: 

- op welke wijze een schuldeiser zakelijke rechten, in het bijzonder zakelijke zekerheden, kan 

verkrijgen; 

- op welke andere wijzen een schuldeiser zijn schuldvordering kan realiseren (zij het in ons 

recht in beginsel slechts met een collectieve realisatie tot gevolg); 

- welke andere mogelijkheden een schuldeiser heeft om de vermindering van het actief van 

zijn schuldenaar tegen te gaan; 

- welke de mogelijkheden een schuldeiser heeft om de toename van het passief van zijn 

schuldenaar tegen te gaan. 

We bespreken hieronder eerst de mogelijkheden om beslag te leggen en/of collectieve 

realisatie uit te lokken en de omvang van dat verhaalsrecht (3. tot 6.), vervolgens de 

zekerheidstechnieken (afdeling D.) en de andere maatregelen die een schuldeiser kan nemen 

(E.) om zijn verhaal te beveiligen. 

3. De concrete uitoefening van het verhaalsrecht en zijn gevolgen: beslag leggen of uitlokken; 

toepasselijk recht. 

a. De vormen van beslag: partieel beslag en algemeen beslag 

Voor een schuldeiser zonder zakelijk recht veronderstelt het verhaal nemen altijd als eerste 

stap een “beslag” sensu lato. Beslag sensu lato omvat twee categorieën. 

Er is enerzijds het beslag dat het gevolg is van een beslaglegging door of op verzoek van een 

individuele schuldeiser (beslag s.s., Fr. saisie s.s., Dui. Pfändung; En. seizure); dit gebeurt 

volgens de regels van het GerW of eventuele bijzondere wetten (bv. fiscaal beslag). Een 

dergelijk beslag treft steeds één of meer bepaalde goederen. Het kan gaan om een uitvoerend 

beslag of een louter bewarend beslag. Aangezien een bewarend beslag op zichzelf niet leidt 

tot verhaal door de schuldeisers, wordt het verderop onder E. besproken (bij de andere 

maatregelen van de schuldeisers). Het uitvoerend beslag in enge zin wordt verder apart 

besproken in Deel IV voor roerend beslag, Deel V voor derdenbeslag en Deel VII voor 

onroerend beslag. Een variante op het uitvoerend beslag is daarbij het verzet aangetekend bij 

een bestaand of toekomstig beslag. 

Anderzijds is er het beslag onder algemene titel of beslag op een geheel vermogen dat in ons 

recht ontstaat in een reeks gevallen die in Deel IX uitvoeriger worden besproken, zoals de 

faillietverklaring, de beschikking tot collectieve schuldenregeling, de invereffeningstelling 

van een rechtspersoon, de beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap, e.d.m. (totmaart 

2009 ook de aanvraag van een gerechtelijk akkoord). In al die gevallen wordt een vermogen 

onder bewind gesteld, zij het met het oog op de vereffening ervan, zij het met het oog op de 

aanzuivering van schulden (vereffeningsbewind c.q. aanzuiveringsbewind). Ook bij het "bevel 

tot overdracht onder gerechtelijk gezag" (art. 59 v. WCO) en bij het voorlopig bewind van art. 

28 WCO is er m.i. sprake van een vorm van beslag (waar de opening van de procedure van 

89


gerechtelijke reorganisatie anders dan de opening van de vroegere procedure gerechtelijke 

akkoord, niet als beslag geldt). 

Voor schuldeisers die reeds een zakelijk recht hebben (en dus hun schuldvordering niet meer 

moeten “realiseren” maar wel dat zakelijk recht uitoefenen) gelden er voor het verhaal op het 

onderpand van hun zakelijk recht bijzondere regels naargelang de aard van de zekerheid; in de 

meeste gevallen is er eveneens eerst een beslag sensu lato vereist 129 (wanneer het niet om een 

louter zekerheidsrecht gaat, maar om een volwaardig eigendomsrecht, kan de eigenaar 

daarentegen revindiceren en andere uit het eigendomsrecht voortvloeiende rechten of 

remedies uitoefenen). In een aantal gevallen is er geen uitvoerbare titel vereist – nl. voor 

sommige gevallen van pandverzilvering -; dan spreekt men van het recht op dadelijke 

uitwinning of parate executie (hoewel bij pandverzilvering veelal wel nog een rechterlijke 

machtiging nodig is). Wanneer het niet om een louter zekerheidsrecht gaat, maar om een 

volwaardig eigendomsrecht, kan de eigenaar daarentegen in beginsel zonder gerechtelijke 

procedure revindiceren en andere uit het eigendomsrecht voortvloeiende rechten of remedies 

uitoefenen). 

Het recht op parate executie kan enkel door de wet kan worden toegekend; een daartoe 

strekkende overeenkomst is relatief nietig (bv. art. 1626 GerW) Meer algemeen kan de 

schuldenaar geen afstand doen van de bescherming die de beperkende regels van het 

executierecht bieden, behalve nadat de schuld opeisbaar is geworden (de schuldenaar kan dan 

immers ook steeds instemmen met een inbetalinggeving) 130 . 

b. Toepasselijk recht 

Anders dan de individuele zakelijke rechten 131 , wordt het collectieve verhaalsrecht van de schuldeisers 

krachtens de regels van IPR niet beheerst door de wet van de ligging van de goederen waarop het verhaal wordt 

uitgeoefend, maar door de lex concursus, d.i. de wet van de plaats waar de insolventieprocedure (faillissement 

e.d.m.) wordt geopend (d.i. volgens Vo. 1346/2000 het centrum van de voornaamste belangen van de 

schuldenaar), onder voorbehoud van de gevolgen van een secundaire insolventieprocedure in het land van een 

bijkomende vestiging. Maar de uitwerking van de opening van een insolventieprocedure op de zakelijke rechten 

van derden op goederen die toebehoren aan de schuldenaar worden beheerst door het recht dat op die zakelijke 

rechten van toepassing is (de lex rei sitae) (art. 119 § 2 WIPR). De lex rei sitae bepaalt ook het recht van 

voorrang en de rangorde, alsook de verdeling van de opbrengst van de tegeldemaking van een goed van een 

schuldenaar (art. 94 § 2 WIPR). Ook is de bevoegdheid van Belgische overheden (gerecht, gerechtsdeurwaarder) 

om beslag te leggen krachtens het territorialiteitsbeginsel beperkt tot goederen die zich in België bevinden (lex 

rei sitae) 132 . 

129 Wanneer men de zaak reeds in bezit heeft (zoals bij het vuistpand), moet ze niet meer in beslag worden 

genomen, maar de regels inzake tegeldemaking zijn vergelijkbaar met die na beslag. 

130 E. DIRIX, Beslagrecht, nr. 3. 

131 Gedefinieerd in art. 5 Vo. 1346/2000 op de insolventieprocedures. 

132 Cass. 26 september 2008, nr. C.07.0519.N, FG Hemisphere Associates LLC t. Gecamines, JLMB 2009, 842 

n. L. FRANKIGNOUL = Jaarverslag cass. 2008, 62 = RW 2009-2010, 237 en artikel R. FRANSIS "Het 

territorialiteitsbeginsel in het executierecht". 

90


4. De beperking van het verhaal tot het vermogen zoals het bestaat (“in de schoenen van de 

schuldenaar”) 

Behoudens de hierna (5.) besproken uitzonderingen geldt als regel in ons recht dat de 

schuldeisers het vermogen van hun schuldenaar moeten nemen in de staat waarin het zich 

bevindt op het ogenblik waarop ze verhaal nemen c.q. ze geacht worden verhaal te nemen 

doordat een samenloop ontstaat 133 . 

Het recht dat de schuldeisers hebben op de activa van de schuldenaar, dat we hierboven een 

collectief pandrecht hebben genoemd, is immers afgeleid van de rechten van de schuldenaar 

zelf (vgl. hoger hoofdstuk II afdeling E. het begrip afgeleide wijze van 

eigendomsverkrijging). 

a. Gebondenheid aan zakelijke rechten en kwalitatieve verplichtingen 

Het gevolg is dat alle op het ogenblik van het beslag bestaande zakelijk werkende 

beperkingen aan de rechten (goederen) van de schuldenaar, in beginsel ook tegen de 

schuldeisers van die schuldenaar kunnen worden ingeroepen, ook wanneer zij hun rechten 

realiseren door middel van een beslag. Dit geldt dus in beginsel voor: 

1° alle op dat ogenblik bestaande zakelijke rechten die op het goed rusten, inbegrepen de 

zakelijke zekerheidsrechten 134 ; 

2° de modaliteiten waarvan de verkrijging van dat goed door die schuldenaar afhankelijk is, 

voor zover zij zakelijke werking hebben; dit betreft de “titelgebreken en titelbeperkingen”, 

zoals daar zijn de nietigheid van de verkrijgingstitel, de ontbindende voorwaarde in de 

verkrijgingstitel (inbegrepen een ontbindende voorwaarde van vooroverlijden bij een 

gemeenschappelijke verkrijging, de zgn. “tontine” 135 ), de ontbinding, herroeping of inkorting 

van de verkrijgingstitel, of de aanvechting van de verkrijgingstitel wegens 

schuldeisersbedrog; 

3° alle interne (doch extern werkende) bepalingen van de schuldvorderingen die de 

schuldenaar heeft. De schuldeiser moet ook dat soort activa nemen zoals ze zijn, met alle 

daaraan verbonden afspraken en modaliteiten (zie verdere uitwerking in Deel V 

schuldvorderingen, hoofdstuk. I); men zegt ook soms dat contractuele rechten slechts "netto" 

in de boedel vallen: 

4° alle interne (doch extern werkende) vormen van beschikkingsgebondenheid van goederen 

die een afzonderlijk vermogen vormen (zie de bespreking in Hoofdstuk IV; bv. maatschap, 

huwgemeenschap e.d.m.), en in beginsel ook van goederen onder een aanwasregeling; zo 

bepaalt het huwelijksvermogensrecht voor welke schuldvorderingen verhaal kan worden 

genomen op welk vermogen (huwgemeenschap c.q. eigen vermogen van de ene en van de 

andere echtgenoot); 

133 Ook uitgewerkt in o.m. DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 21-22 p. 22-24. 

134 Dat het goed bezwaard is met een zakelijke zekerheid, belet niet dat andere schuldeisers er beslag op kunnen 

leggen; de zakelijke zekerheid verschaft geen recht op het goed zelf, maar op de opbrengst ervan (zie verder). 

Wel zal de verzekerde schuldvordering dus eerst uitbetaald worden uit de opbrengst van het goed. 

135 Of de gebondenheid hieraan ook aan de schuldeisers kan worden tegengeworpen, is betwist; zie V. 

SAGAERT, in Familiale vermogensplanning, p. (205) 214-217. 

91


5° de hoger (afdeling A punt 2 b) besproken zgn. kwalitatieve verplichtingen, die immers in 

beginsel tegenwerpelijk zijn aan de overige schuldeisers (bv. de verplichting om in 

onverdeeldheid te blijven, uitdrukkelijk tegenwerpelijk volgens art. 1561 I GerW; de huur met 

vaste datum e.d.m.). 

Ad 4°: daarbovenop komt nog de regel die bepaalt dat op een onverdeeld of 

gemeenschappelijk goed wel beslag kan worden gelegd, maar de uitvoering ervan wordt 

opgeschort tot het goed toebedeeld is in de verdeling (art. 1561 GerW). 

b. Geen gebondenheid aan geveinsde rechten 

Geveinsde vervreemdingen of beperkingen daarentegen verhinderen het verhaalsrecht van de 

schuldeisers niet, en zij kunnen steeds vorderen dat een gesimuleerde handeling geveinsd 

wordt verklaard en zich op de ontveinsde rechtstoestand beroepen (eis in geveinsdverklaring, 

Fr. action en déclaration de simulation) om aan te tonen dat bepaalde activa wel degelijk deel 

uitmaken van het vermogen van hun schuldenaar (vgl. ook omgekeerd de mogelijkheid zich 

op de geveinsde handeling te beroepen; de specifieke problematiek van de naamlening en 

middellijke vertegenwoordiging, die in beginsel géén vormen van simulatie zijn, komt daarna 

ook ter sprake). 

Een voorbeeld vinden we in een arrest van het Hof van beroep te Antwerpen 136 betreffende twee kredietnemers 

die een lening aangaan om een bungalow te kopen en vervolgens die bungalow op naam van hun minderjarige 

kinderen kopen; het op naam van de kinderen stellen werd als simulatie gekwalificeerd, zodat de kredietverlener 

verhaal kon nemen op het onroerend goed als deel uitmakende van het vermogen van de ouders-kredietnemers. 

Aangezien het hier niet om een pauliana gaat, moet geen bedrog van de verkoper bewezen worden. 

c. Geen gebondenheid aan oudere maatregelen van collectief geacht verhaal 

Rechten die bepaalde schuldeisers reeds zouden verkregen hebben, maar slechts een collectief 

en geen individueel karakter hebben, verhinderen niet het verhaal door andere schuldeisers - 

of juister: het mee delen van andere schuldeisers in de opbrengst. De concrete regels worden 

besproken in Deel IX, in het bijzonder waar we het hebben over de opeenvolging van 

meerdere vormen van samenloop. 

d. Uitzonderingen op de eerbiediging van eigendom of zakelijke rechten van een derde 

Op de grondregel in ons recht dat de schuldeisers het vermogen van hun schuldenaar moeten 

nemen in de staat waarin het zich bevindt op het ogenblik waarop ze verhaal nemen c.q. een 

samenloop ontstaat, zijn er verschillende soorten uitzonderingen, waarbij de schuldeisers toch 

in zekere mate als “derden” beschermd worden (al leiden zij hun rechten zoals gezegd af van 

hun schuldenaar): Zij zijn gegrond: 

- uitzonderingen gegrond op de schijn- of vertrouwensleer, besproken onder 5.; 

- uitzonderingen ingevolge de aanvechting van bedrieglijke of abnormale handelingen, 

besproken onder 6. 

136 Hof Antwerpen 26 mei 2008, NjW 2008, 928 noot M. DAMBRE. 

92


Dat de schuldeiser ook verhaal kan nemen op de mede-schuldenaars of derden is geen 

uitzondering. Wel kan er gewezen worden op de specifieke gevallen van de zakelijke borg 

(verhaalsrecht op één bepaald goed van een derde), de hypotheek voor de successierechten op 

alle onroerende goederen van de nalatenschap en de zgn. derde-bezitter van een goed waarop 

de schuldeiser een zakelijke zekerheid met volgrecht heeft of reeds beslag had gelegd, die alle 

ter sprake komen in Deel I (persoonlijke zekerheden). 

Hoger (afdeling B punt 1 c) werden reeds enkele gevallen vermeld waarin een schuld ook 

verhaalbaar is op de goederen waarvan de schuldenaar slechts mede-eigenaar is. 

Verder is er nog een specifieke uitzondering in het faillissementsrecht, waar de schuldeisers 

verhaal nemen op alle goederen van de huwgemeenschap van de gefailleerde (art. 96 FaillW), 

ook voor schulden die krachtens de gewone regels (art. 1409 v. BW) niet of slechts beperkt op 

de huwgemeenschap kunnen worden verhaald. 

Om die reden zullen handelaars normaal kiezen voor een huwelijksstelsel van scheiding van goederen (zie in dit 

verband ook art. 12 tot 15 WvK in verband met de publiciteit te geven aan van het wettelijk stelsel afwijkende 

huwelijksvoorwaarden van handelaars). 

Tenslotte zijn er specifieke uitzonderingen voor het verhaal van fiscale schuldvorderingen, 

waardoor de eigen goederen van een mede-echtgenoot slechts aan verhaal voor fiscale 

schulden van de andere echtgenoot ontsnappen in bepaalde gevallen, nader omschreven in art. 

394 § 1 WIB (1992). De mede-echtgenoot ontsnapt volgens die bepaling slechts aan verhaal 

op zijn eigen goederen indien hij aantoont ze op één van de volgende 3 wijzen te hebben 

verkregen: 1 o dat hij ze bezat vóór het huwelijk; 2 o of dat zij voortkomen van een erfenis of 

van een schenking door een andere persoon dan zijn echtgenoot; 3 o of dat hij ze heeft 

verworven door middel van fondsen die voortkomen van de realisatie van dergelijke 

goederen; 4 o of dat hij ze heeft verkregen met inkomsten die eigen zijn op grond van zijn 

huwelijksvermogensstelsel. Andere eigen goederen blijven dus onderworpen aan het verhaal 

voor fiscale schulden van de mede-echtgenoot 137 . Het gaat wel enkel om een uitbrieding van 

het verhaalsrecht, niet om een hoofdelijke medeschuld 138 . 

5. Uitbreiding van het verhaalsrecht tot sommige goederen die schijnbaar aan de schuldenaar 

toebehoren. 

Een eerste categorie van mogelijke uitzonderingen berust op de gebeurlijke toepassing van de 

regels van derdenbescherming uit het zakenrecht. 

a. Mogelijke toepassing van de regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder 

trouw 

137 Cass. 22 november 2007, RW 2008-2009, 869. 

138 Cass. 8 juni 2006, RW 2009-2010, 405. 

93


1° Uitgangspunt: de regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder trouw 

In het zakenrecht worden verkrijgers onder bijzondere titel mits vervulling van nadere 

vereisten beschermd tegen oudere zakelijke rechten. Het gaat om gevallen waar de 

vervreemder zijn beschikkingsbevoegdheid te buiten gaat, maar de goederen wel vervreemd 

worden aan een wederpartij te goeder trouw door middel van een “levering” krachtens een 

(geldige) titel (zie verder in Afdeling E de bespreking van de rechtsfiguur “overdracht”). Met 

andere woorden, aan alle vereisten voor een geldige overdracht (of vestiging van een zakelijk 

recht) is voldaan, behalve de beschikkingsbevoegdheid. Ondanks die 

beschikkingsonbevoegdheid wordt de derde-verkrijger te goeder trouw in een aantal gevallen 

beschermd, met name: 

- de verkrijger van roerende zaken in beginsel indien hij de zaak te goeder trouw in zijn 

feitelijk bezit heeft gekregen (art. 2279 BW); 

- in sommige gevallen de verkrijger van onroerend goed die eerst zijn titel heeft gepubliceerd 

(art. 1 HypW); 

- in sommige gevallen de verkrijger van schuldvorderingen die eerst zijn verkrijging ter 

kennis heeft gebracht van de schuldenaar van die schuldvordering (de debitor cessus) (art. 

1690 BW). 

Deze regels worden verder nader aangegeven voor de verschillende categorieën van goederen 

afzonderlijk. Het gaat telkens om gevallen waarin de goederen schijnbaar toebehoorden aan 

de vervreemder. 

Deze regels gelden ook voor de verkrijging van individuele zakelijke zekerheden, zoals 

pandrechten en hypotheekrechten; ook deze kunnen, in beginsel met vervulling van dezelfde 

vereisten, verkregen worden van een beschikkingsonbevoegde (er zijn wel enkele verschillen; 

ook kan het rechtsmisbruik zijn om eerst verhaal te nemen op goederen die niet aan de 

schuldenaar toebehoren en waarover hij niet beschikkingsbevoegd was). Dit wordt nader 

besproken bij de bespreking van de verschillende zakelijke zekerheden. 

2° Mogelijke toepassing van de regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder 

trouw op de verkrijger krachtens beslag. 

Nu rijst de vraag of ook een schuldeiser die beslag legt, en bij uitbreiding, een schuldeiser die 

opkomt in een samenloop, als verkrijger van een “collectief pandrecht” over dezelfde 

bescherming beschikt als een derde-verkrijger van eigendom of een individueel pandrecht, en 

zich om die reden ook zou kunnen verhalen op goederen die slechts schijnbaar aan zijn 

schuldenaar toebehoren (doctrine of reputed ownership). Kan een schuldeiser bijvoorbeeld 

verhaal nemen op: 

- roerende zaken van een derde die in het feitelijk bezit zijn van zijn schuldenaar (bv. 

ingevolge huur, bewaarneming, consignatie, eigendomsvoorbehoud van de verkoper, enz.), of 

- onroerende goederen van een derde die in het hypotheekkantoor onaangetast 139 

139 Daarmee bedoel ik dat die inschrijving op naam van de schuldenaar ook niet aangevochten is door middel 

van een eis die gekantmeld is (eis tot nietigverklaring of herroeping, actio pauliana, enz.), en niet onderworpen is 

aan een door middel van een voorrecht verzekerd ontbindingsrecht. 

94


ingeschreven staan op naam van zijn schuldenaar, of 

- schuldvorderingen die toekomen aan een derde maar volgens de kennis van de debitor 

cessues op naam staan van zijn schuldenaar ? 

Weliswaar is het verhaalsrecht van de schuldeiser in beginsel afgeleid van het recht van zijn 

schuldenaar op dat goed, maar dat geldt voor de hierboven (1°) genoemde derde-verkrijgers 

evenzeer. Verder is het ook zo dat de verhaal nemende schuldeiser niet verkrijgt door een 

levering door zijn schuldenaar krachtens een daartoe strekkende verbintenis tot geven (titel), 

maar ofwel door een daad van beslag wegens een geldvordering, ofwel door het beslag dat het 

gevolg is van een collectieve procedure. 

Vanuit het perspectief van de concurrente schuldeisers daarentegen is het perspectief zeer 

gelijkaardig, namelijk de vraag of zij beschermd worden tegen oudere zakelijke rechten 

(overdracht e.d.) die ze niet behoorden te kennen. Zo bezien komt de vraag erop neer of 

overdrachten of vestigingen van zakelijke rechten moeten worden geëerbiedigd door de 

samenlopende schuldeisers, wanneer aan deze overdracht geen publiciteit is gegeven zoals 

hierboven beschreven (bezit voor roerende zaken, overschrijving van de titel voor onroerende 

goederen, mededeling aan de schuldenaar voor schuldvorderingen), dan wel de schuldeisers in 

die gevallen verhaal kunnen uitoefenen op goederen die slechts schijnbaar tot het vermogen 

van hun schuldenaar behoren. Aangezien schuldeisers krachtens art. 7 en 8 Hyp.W. een 

virtueel pandrecht hebben op alle goederen van hun schuldenaar, zouden zij bij de "realisatie" 

(verzakelijking) daarvan - die geschiedt door het ontstaan van de samenloop - kunnen worden 

beschermd op een wijze die gelijkaardig is aan de bescherming van derde-verkrijgers te 

goeder trouw. 

Er zijn dus belangrijke gelijkenissen en belangrijke verschillen. 

Het antwoord op die vraag is in ons recht niet éénduidig. 

Op de eerste plaats worden de verhaal nemende schuldeisers beschermd doordat oudere 

zakelijke rechten van derden, die enkel een zekerheidsrecht zijn, hem inderdaad niet 

tegenwerpelijk zijn indien niet voldaan is aan de publiciteitsvereisten voor zo’n 

zekerheidsrecht. En de meeste zakelijke zekerheden in ons recht zijn aan publiciteit 

onderworpen (althans bij roerende zaken, onroerend goed in intellectuele rechten; anders het 

pandrecht op schuldvorderingen). 

Voor oudere zakelijke rechten van derden die geen zekerheidsrechten zijn, maar een 

volwaardige eigendom of genotsrecht inhouden, gelden die tegenwerpelijkheidsvereisten 

echter niet algemeen. Meer nog, we kunnen enkel vaststellen dat de bescherming van de 

samenlopende schuldeisers tegen dergelijke oudere zakelijke rechten van derden erg 

uiteenlopend is: 

- bij onroerend goed worden de schuldeisers in samenloop in beginsel beschermd zoals een 

verkrijger te goeder trouw en kunnen ze dus verhaal nemen op goederen die in de 

hypotheekregisters op naam van hun schuldenaar staan; 

- bij roerende zaken daarentegen kunnen ze in beginsel geen verhaal nemen op goederen die 

aan derden toebehoren, ook al bevinden ze zich in de macht (detentie) van hun schuldenaar; in 

95


sommige gevallen worden die oudere rechten nochtans wél beperkt (zie verder in Deel IV 

Hoofdstuk III de bespreking van de beperkingen aan bv. het ontbindingsrecht van de 

verkoper); 

- bij schuldvorderingen is dit een betwist punt, maar de heersende mening is dezelfde als bij 

roerende zaken (zie dan ook de bespreking verder in Deel V hoofdstuk III) 140 . 

Dit vraagstuk wordt dan ook voor de verschillende categorieën van goederen verder nader 

uitgewerkt. 

b. Toepassing van de regels inzake gewone simulatie en deze inzake zakenrechtelijke 

simulatie 

Een andere mogelijkheid op grond waarvan schuldeisers verhaal kunnen nemen op goederen 

die schijnbaar aan hun schuldenaar toebehoren, is de simulatie (veinzing). 

1° Gewone simulatie 

Uit art. 1321 BW volgt dat derden, waaronder ook schuldeisers, in geval van simulatie (d.i. 

bewuste veinzing van een rechtshandeling) kunnen kiezen of ze zich op de gesimuleerde 

(geveinsde) handeling beroepen, dan wel op de gedissimuleerde (werkelijke) handeling. Zo 

kunnen schuldeisers meer bepaald verhaal nemen op goederen die volgens de geveinsde 

handeling aan hun schuldenaar toekomen, ook al behoren ze in werkelijkheid aan een 

derde 141 . Wel wordt vaak geoordeeld dat derden zich niet op de geveinsde handeling kunnen 

beroepen indien zij niet te goeder trouw waren 142 ; in geval van samenloop zou dan evenwel 

moeten worden aangetoond dat alle schuldeiser de ontveinsde handeling kenden. 

2° Zakenrechtelijke simulatie - Verhaal op andermans goederen met betrekking waartoe de 

schuldenaar in eigen naam optreedt (“verborgen” middellijke vertegenwoordiging). 

Een daarvan te onderscheiden situatie vinden we wanneer een partij krachtens de hem door 

een principaal verleende bevoegdheid in eigen naam over diens goederen beschikt of ze voor 

zijn rekening verkrijgt, d.i. middellijke vertegenwoordiging. Zo zal een commissionair in 

eigen naam, maar voor rekening van een opdrachtgever, overeenkomsten sluiten tot verkoop 

of aankoop van goederen. De beheerder van een stille maatschap zal in eigen naam handelen 

voor gemeenschappelijke rekening van de maten. 

140 Volgens de ene opvatting (A. VERBEKE, I. PEETERS e.a.) is de overdracht van schuldvordering zonder 

enige publiciteit tegenwerpelijk aan de samenlopende schuldeisers (en publiciteit slechts vereist bij conflict 

tussen concurrerende zakelijke rechten in enge zin op een schuldvordering); volgens de andere (E. DIRIX, M.E. 

STORME, J. VANANROYE) geeft de publiciteit ook de doorslag bij conflict tussen een cessionaris en de 

samenlopende schuldeisers van de overdrager. 

141 Voor een toepassing: Hof Antwerpen 20 oktober 2010, RW 2011-2012, 1809 (geveinsde handgift door ex- 

echtgenoot aan zijn zuster). 

142 Zie in dit verband Cass. 11 december 1987, Pas. 1988 I 449 = RCJB 1993, 49 noot D. PHILIPPE, "La 

simulation et la protection des tiers". 

96


Zoals hoger (hoofdstuk II afdeling C punt 2b2°b) gezegd, ontstaat er bij middellijke 

vertegenwoordiging verbintenisrechtelijk een rechtsverhouding tussen de middellijke 

vertegenwoordiger en de wederpartij enerzijds en tussen de middellijke vertegenwoordiger en 

de opdrachtgever anderzijds. Op dit niveau is er daarbij helemaal geen sprake van 

simulatie 143 : de vertegenwoordiger verbindt enkel zichzelf en pretendeert ook niets anders. 

De wederpartij heeft géén keuze zoals bij veinzing, aangezien er (althans 

verbintenisrechtelijk) helemaal geen daarvan afwijkende ontveinsde (gedissimuleerde) 

werkelijkheid is. 

Zakenrechtelijk aanvaardt ons recht zoals gezegd dat de eigendomsoverdracht en andere 

zakenrechtelijke rechtsgevolgen rechtstreeks plaatsvinden tussen de opdrachtgever 

(vertegenwoordigde) en de derde-wederpartij of omgekeerd, ook al ontstaat er in beginsel 

geen rechtstreekse verbintenisrechtelijke verhouding tussen hen. Wanneer de middellijke 

vertegenwoordiger goederen levert of ontvangt voor rekening van een opdrachtgever (of voor 

gemene rekening, de stille maatschap), gaat de eigendom in ons recht rechtstreeks over tussen 

wederpartij en opdrachtgever, althans voor zover aan de overige vereisten voor dergelijke 

eigendomsoverdracht is voldaan (zie hoofdstuk II afdeling E punt 3b). 

Op dit niveau nu kan er wel sprake zijn van simulatie, nl. wanneer de bijzondere aard van 

deze verkrijging of vervreemding (nl. voor andermans rekening) verborgen wordt gehouden. 

De middellijke vertegenwoordiging - dus het in eigen naam handelen voor andermans of 

gemene rekening - kan immers zowel openlijk als verborgen geschieden: 

- in het eerste geval wordt misschien wel de naam van de opdrachtgever (of van de stille 

vennoten) verborgen gehouden, maar niet het feit dat voor andermans of gemene rekening 

wordt gehandeld; de derde kan niet op het tegendeel vertrouwen; 

- in het tweede geval wordt ook het feit dat voor andermans of gemene rekening wordt 

gehandeld verborgen gehouden (zuivere naamlening). Verbintenisrechtelijk gaat het nog 

steeds niet om veinzing, maar zakenrechtelijk wél: de vertegenwoordiger wekt bewust de 

schijn dat hij ook (alleen) eigenaar is van de goederen die hij beheert of verkrijgt, zodat 

derden daar ook op mogen vertrouwen 144 . Het resultaat hiervan moet zijn dat de eigen 

schuldeisers van de vertegenwoordiger verhaal kunnen nemen op die goederen, ook al 

143 Zie de terechte argumentatie van o.m. P.A. FORIERS, "Observations sur le contrat de prête-nom et la 

théorie des extensions de faillite", JT 1980, 417 v., meer bepaald 419-420. 

144 Deze opvatting over de zakenrechtelijke veinzing heb ik eerder ontwikkeld, onder meer in mijn bijdrage "De 

bescherming van de wederpartij en van het dwingend recht bij middellijke vertegenwoordiging, m.b. 

naamlening, in het burgerlijk procesrecht, en de betwistbare verwoording daarvan in de cassatiearresten van 25 

november 1993", Proces & bewijs 1994, 53 v., meer bepaald nr. 3. Zij werd gevolgd en verder uitgewerkt door J. 

VANANROYE in Knelpunten van dertig jaar vennootschapsrecht, (205) 223 v. randnr. 23 en in TPR 1999, 

(1453) 1482 v. Zie voor aanzetten daartoe in Nederland PITLO-BOSKAMP-CAHEN, Korte uitleg, p. 56, en ook 

J.L.P. CAHEN, “Het omslagpunt bij de middellijke vertegenwoordiging” in Op de grenzen van komend recht, 

Opstellen aangeboden aan prof. mr. J.H. Beekhuis, Kluwer Deventer - Tjeenk Willink Zwolle 1969, 67 v. 

Vgl. ook F. LEDUC, RTDCiv 1999, (283) 311 nr. 32. 

Waar De PAGE zondigt door het ene uiterste, namelijk elke naamlening als simulatie te beschouwen, zondigen 

sommige andere schrijvers door het andere uiterste, nl. door te stellen dat veinzing gewoon niet mogelijk is in 

die gevallen (b.v. P.A. FORIERS, "Observations sur le contrat de prête-nom et la théorie des extensions de 

faillite", J.T., 1980, 417 e.v.; L. SIMONT, "Exposé introductif", in Les intermédiaires commerciaux, (7) 14 nr. 

11). Deze schrijvers verwarren de verbintenisrechtelijke gevolgen, waarvoor hun stelling juist is, en de 

zakenrechtelijke gevolgen, waarvoor ze onjuist is. 

97


behoren die toe aan diens opdrachtgever of maken ze deel uit van een stille maatschap tussen 

de vertegenwoordiger en één of meer andere maten. 

De hier aangegeven regel werd toegepast bij het verhaal van een schuldeiser van een 

beherende vennoot van een stille maatschap op een schuldvordering van de maatschap in het 

arrest-Van Laere 145 . Het arrest besliste dat het gemeenschappelijk karakter van een 

schuldvordering die door de handelende vennoot in eigen naam voor gemene rekening was 

verkregen, en dus het vallen binnen het afgescheiden vermogen van de maatschap (en niet in 

het privévermogen van de handelende vennoot) (zie hierover verder hoofdstuk IV) niet 

tegenwerpbaar is aan de schuldeisers van eigen schulden van de handelende vennoot (in casu 

in geval van samenloop ontstaan door het faillissement van de beherende vennoot). Gevolg 

daarvan is bv. dat wanneer een persoon voor gemene rekening handelt (stille maatschap) 

zonder dat dit blijkt, de door hem in eigen naam beheerde goederen vatbaar zijn voor verhaal 

door zijn persoonlijke schuldeisers, ook al gaat het eigenlijk om gemeenschappelijke 

goederen: de mede-eigendom wordt immers bewust verborgen gehouden, zodat dit aan derden 

de mogelijkheid geeft deze te negeren. 

6. Uitbreiding van het verhaalsrecht door aanvechting van handelingen uit de “verdachte 

periode” en van bedrieglijke handelingen (pauliaanse vorderingen s.l.). 

Een tweede categorie van uitzonderingen bestaat daarin dat eerdere handelingen van de 

schuldenaar waardoor de verhaalsmogelijkheden van de schuldeisers zijn verminderd 

'"verhaalsbenadeling") – en in het bijzonder activa zijn vervreemd - door diens schuldeisers 

(of de bewindvoerder die voor hun rekening optreedt) in bepaalde gevallen (abnormale dan 

wel bedrieglijke handelingen) kunnen worden aangevochten (Fr. attaqué) en aldus niet 

tegenwerpelijk kunnen worden verklaard. Men kan spreken van aanvechtbare handelingen 

(En. vulnerable transactions of voidable transactions) 

Dit geldt in ruime mate in geval van faillissement (a) en in beperkte mate krachtens het 

gemeen recht (actio pauliana, b). Daarnaast zijn er nog enkele bijzondere bepalingen (c en d). 

Al deze aanvechtingsmogelijkheden kan men de actio pauliana s.l. noemen. Omgekeerd zijn 

er bepaalde handelingen die immuun worden verklaard tegen al deze bepalingen – zo bv. de 

overdrachten tussen kredietinstellingen die op grond van art. 30 Bankwet en met toestemming 

van de Nationale Bank 146 geschieden (zie art. 31 lid 2 Bankwet). 

a. Herstel- of aanvechtingsbevoegdheden bij faillissement van een handelaar 

1° Overzicht en internationale aspecten 

a) Toepassingsgebied 

145 Cass. 30 maart 1962, Pas. 842 = RPS 1963 nr. 5108, 86 = RW 1962-63, 538, ook besproken door J. 


(1453) 1485 v. 

146 Toestemming die moet worden gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. 

98


In sommige situaties, en meer bepaald het faillissement, wordt het verhaalsrecht van de 

schuldeisers uitgebreid door een aantal aanvechtings- of herstelbevoegdheden die voor 

rekening van alle samenlopende schuldeisers gezamenlijk, dus door de faillissementscurator, 

kunnen worden uitgeoefend 147 . Dergelijke regels vinden we ook in het faillissementsrecht van 

de meeste andere Europese landen, al loopt de concrete inhoud ervan wel nogal uiteen 148 . 

Aangezien in ons recht enkel handelaars ("kooplieden" 149 ) failliet kunnen gaan, betreft deze 

uitbreiding (anders dan de actio pauliana, zie infra onder b.) enkel de verhaalsmogelijkheden 

van een schuldeiser van een handelaar. In rechtsstelsels waar het faillissement niet beperkt is 

tot handelaars, gelden deze remedies in beginsel ook in de andere gevallen die onder het 

faillissementsrecht vallen. 

Naar Belgisch recht vereist dit specifieke aanvechtingsrecht van de schuldeisers géén bedrog 

in eigenlijke zin; wel treft het enkel handelingen die hebben plaatsgevonden in de 

zogenaamde “verdachte periode” 150 d.i. na de staking van betaling (zie Deel IX) (Fr. période 

suspecte; En. ook soms suspect period, in de VS preference period). 

Art. 17 FaillW bevat een “zwarte lijst” 151 en art. 18 een “grijze lijst” van aanvechtbare 

rechtshandelingen (Fr. actes attaquables; Dui. anfechtbare Rechtshandlungen, En. 

impeachable/vulneralble/voidable dispositions/transactions) c.q. aanvechtingsmogelijkheden 

(Dui. Anfechtungsrechte, Sp. acciones de reintegration; in het Fr. heeft met het veeleer over 

actions en inopposabilité en in het En. over transaction avoidance of nog reversal (of a 

transaction)) 152 . 

Het betreft in beginsel handelingen waardoor de wederpartij in een betere positie is 

terechtgekomen dan hij zonder die handeling in het faillissement zou hebben bekleed (in het 

Engels spreekt men van een "preference" die hij gekregen heeft, een voorkeursbehandeling). 

147 De bevoegdheid kan dus niet door individuele schuldeisers worden uitgeoefend. 

148 Zie bv. in het Duitse recht § 129 v. van de Insolvenzordnung, alsook het Anfechtungsgesetz (regeling van de 

Gläubigeranfechtung); §§ 27-43 Oostenrijkse KO (Konkursordnung) 1914 (met een gecompliceerder stelsel van 

Anfechtungsrechte), intussen vervangen door § 31 van de IO (Insolvenzordnung, enkel voor handelingen van 

minder dan 6 maanden voor de opening van de insolventieproecedure, een middellijke verarming volstaat 

daarbij); art. 71 v. Spaanse LC (Ley Concursal) 2003 (betreffende de "acciones de reintegration", die in de 

plaats komen van de vroegere nietigheden van de oude art. 878 v. Codigo de Comercio), enz. In het Nederlands 

recht vinden we enkel de faillissementspauliana (art. 42 v. Faillissementswet 1893). 

149 Zoals gedefinieerd in art. 1 v W.Kh. 

150 In sommige andere rechtsstelsels kan men onder strikte voorwaarden soms rechtshandelingen van vele jaren 

voordien nog aanvechten; in ons recht kan dit alleen door middel van de actio pauliana, zie verder. 

151 Een lijst van handelingen die per se ongeldig zijn, d.i. zonder nadere voorwaarden, wordt vaak een zwarte 

lijst genoemd. 

152 In de Duitse Insolvenzordnung is er een hele lijst in § 130 tot 136. In het Staats-Nederlandse recht bestaat er 

geen dergelijke zwarte lijst; er is wel een grijze lijst van handelingen gesteld binnen het jaar voor de 

faillietverklaring in art. 43 en 45 Fw, waar een vermoeden van "wetenschap van benadeling" geldt voor de 

toepassing van de faillissementspauliana van art. 42 Fw - zie de bespreking verderop alsook de 

rechtsvergelijkede analyse bij I. VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de 

overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht, p. (365) 384 v. 

99


b) Uitzonderingsregels 

Op deze algemene bepalingen gelden er enkele uitzonderingen die betrekking hebben op 

zekerheden op financiële activa (ten gevolge van EG-Richtlijnen inzake 

effectenverrekeningsstelsels en inzake financiële zekerheden en hun omzetting in Belgisch 

recht) of transacties in het kader van de uitgifte van covered bonds (art 17 en 18 FaillW 

worden dan uitgeschakeld door art. 8 § 3 en 4 Wet 3 augustus 2012 mobilisering van 

schuldvorderingen in de financiële sector). 

Niet aanvechtbaar zijn de handelingen uit de verdachte periode die gesteld werden in het 

kader van een procedure tot gerechtelijk akkoord (onder de oude WGA, voor 1 april 2009) 

met medewerking, machtiging of bijstand van de commissaris inzake opschorting (wanneer 

de procedure mislukt en er toch een faillissement volgt); zij werden immers gelijkgesteld met 

handelingen van de curator (art. 44 WGA) 153 . Onder de nieuwe WCO gelden er meer 

specifieke regels ten aanzien van de handelingen van art. 17, 2° en 18 FaillW, die hieronder in 

3° en 4° worden besproken. 

c) Internationaal privaatrecht 

Hoewel deze aanvechtingsbevoegdheid traditioneel een bijzondere regel van faillissementsrecht is, volgt uit art. 

119 § 4 WIPR en art. 4 II m° en 13 van de Insolventie-verordening (Vo. 1346/2000) dat een rechtshandeling 

(titel) er maar door getroffen wordt wanneer het op die rechtshandeling toepasselijke recht (de lex contractus) dit 

mogelijk maakt 154 . 

2° Bepaling van de verdachte periode 

Dit is naar huidig recht 155 de periode voorafgaand aan het faillissement en na de datum van 

staking van betaling, zoals die bij faillietverklaring wordt vastgesteld. De datum van staking 

van betaling is de datum waarop de materiële faillissementsvoorwaarden vervuld waren 156 , 

dus niet alleen de staking van betaling in enge zin, maar ook het niet meer hebben van krediet 

(zie daarvoor in Deel IX de bespreking van het faillissement). Behalve bij de faillietverklaring 

van ontbonden rechtspersonen kan deze datum hoogstens 6 maanden voor de faillietverklaring 

liggen. Bij faillietverklaring van een ontbonden rechtspersoon kan de verdachte periode en 

153 Vgl. P. COUSSEMENT, “De overgang van gerechtelijk akkoord naar faillissement en de vaststelling van de 

datum van staking van betaling”, RW 2003-2004, (1677) 1683 v. 

154 Volgens art. 119 § 4, 1° WIPR wordt “indien degene die voordeel heeft gehad bij een voor het geheel van de 

schuldeisers nadelige handeling bewijst dat deze handeling onderworpen is aan het recht van een andere Staat en 

dit recht in het gegeven geval die handeling niet laat bestrijden, de nietigheid, de vernietigbaarheid of de niettegenwerpbaarheid 

van die handeling beheerst door het recht van die Staat”. 

Zie hierover DIRIX & SAGAERT, "Verhaalsrechten en zekerheidsposities van schuldeisers onder de Europese 

Insolventieverordening", TBH 2001, (580) 586 nr. 20. 

155 In de Code de commerce van 1808 ging het faillissement en dus de samenloop in door de staking van 

betaling, en werkte de faillietverklaring dus terug tot op die dag (declaratief vonnis). De verdachte periode was 

in dat stelsel de periode van 10 dagen voor de staking van betaling. 

156 Zo bv. kh. Hasselt 8 februari 2001, RW 2001-2002, 822; Hof Antwerpen 13 november 2003, NJW 2004, 

377. Anders Hof Gent 16 juni 2003, NJW 2004, 380. 

100


dus de herstelbevoegdheid terugwerken tot op de dag van ontbinding van de rechtspersoon, 

indien er aanwijzingen dat deze ontbinding geschiedde met bedrieglijk inzicht 157 . 

Voor de procedure tot vaststelling van de staking van betaling, zie de bespreking verderop in 

Deel IX (Bijzondere vormen van samenloop). 

In andere landen gelden soms vrij verschillende regels. Zo bedraagt de preference period in 

de VS in beginsel 90 dagen, maar voor “insiders” bedraagt ze 1 jaar. 

3° Zwarte lijst van art. 17 FaillW 

Art. 17 FaillW bevat de lijst van handelingen uit die verdachte periode (d.i. na de staking van 

betaling) die, zo de curator ze aanvecht (d.i. de niet-tegenwerpelijkheid vordert) aan de 

schuldeisers niet-tegenwerpelijk worden verklaard zonder enige verdere waardering in 

concreto. 

De goede of kwade trouw van de wederpartij, met wie gehandeld is (de Anfechtungsgegner), 

speelt geen rol, en dus ook niet of deze al dan niet kennis heeft van de staling van betaling. 

Discussie is er wel over de vraag of de benadeling van de boedel (verhaalsbenadeling) een 

vereiste is; volgens een opvatting zou de aanvechting van de curator immers maar 

ontvankelijk zijn indien de boedel belang heeft bij de niet-tegenwerpelijkheid van de 

aangevochten handeling 158 , wat alvast vereist dat de gelijkheid van de schuldeisers erdoor 

wordt aangetast 159 . 

We bespreken afzonderlijk de vier gevallen die opgesomd worden in art. 17. 

In het Amerikaanse recht zegt men dat de bewindvoerder een “preference claim” heeft tot 

teruggave of vergoeding van activa die in de preference period zijn ovegedragen aan of ten 

bate van een schuldeiser, waardoor deze meer ontvangt dan hij bij faillissement zou 

ontvangen, en met uitzondering van 1° betalingen gedaan in the ordinary course of business 

(“on ordinary business terms”) en 2° de gevallen waar tegelijk of nadien aan de debiteur in 

ruil nieuwe waarde werd verschaft, inbegrepen de gevallen waarin de betaling binnen de 30 

dagen na de tegenprestatie gebeurde 

157 Art. 12 FaillW dat spreekt van vaststelling op de dag van het ontbindingsbesluit. Sommige rechtspraak 

aanvaardt zelfs terugwerking tot op de dag van de “feitelijke ontbinding” zoals de verkoop van de handelszaak 

waardoor het maatschappelijk doel niet meer kan worden verwezenlijkt en met bedrieglijk opzet – zie kh. 

Brugge 16 april 2003, RW 2003-2004, 114; Rb. Mechelen 5 oktober 1992, TRV 1994, 465 noot B. TILLEMAN. 

158 Zo VAN RYN-HEENEN, Principes IV (1 e uitg.) nr. 2718; VAN DEN BERG, APR 

Afbetalingsovereenkomsten nr. 638; GEINGER, “Overzicht”, TPR 1991, 537 nr. 163. Contra P. COPPENS, noot 

in TBH 2002, 323; CLOQUET nr. 406; FREDERICQ, Traité, VII nr. 107; A. ZENNER, (Faillite et concordats, 

Dossier JT, Brussel 2000, ?) p... nr. 1043, P. COPPENS & ’t KINT, RCJB 1991, 525 nr. 117. Vgl. ook Hof Gent 

28 februari 2001, TBH 2002, 322 noot P. COPPENS, stelt dat de aanvechting moet verworpen worden indien de 

wederpartij bewijst dat de boedel niet benadeeld is; maar het nadeel wordt in dat arrest wel ruim uitgelegd: dat 

een schuldvordering bevoorrecht zou zijn (kosten behoud van de zaak) en daardoor hoe dan ook zou moeten 

worden betaald bij voorrang, werd onvoldoende reden geacht om een voortijdige betaling van die 

schuldvordering in stand te houden. 

159 Cass. 11 oktober 1985, Pas. 1986 I 150 = Arr. p. 174 = RW 1986-87, 453. 

101


a) Art. 17, 1° FaillW: handelingen geheel of gedeeltelijk om niet 

Deze bepaling treft alle handelingen waarbij in tempore suspecto om niet wordt beschikt over 

roerende of onroerende goederen, alsmede handelingen, verrichtingen of overeenkomsten, 

vergeldend of onder bezwarende titel, indien de waarde van hetgeen de gefailleerde heeft 

gegeven, de waarde van hetgeen hij daarvoor heeft ontvangen, aanmerkelijk overtreft. 

Hier was de prestatie (beschikking) niet verschuldigd, het is de titel krachtens dewelke ze 

wordt toegezegd die aangevochten wordt (en ten gevolge van die aanvechting vervalt ook de 

eigendomsovergang). Die titel kan dus worden aangevochten voor zover de handeling vanuit 

het oogpunt van de gefailleerde om niet is; bv. ook: 

- een onrechtstreekse schenking, waarbij de gefailleerde goederen vervreemdt in ruil voor een 

begunstiging van een derde door de verkrijger); 

- een overeenkomst tot inpandgeving of hypotheek tot zekerheid van een schuld van een 

dochtervennootschap (de moedervennootschap verkreeg hiervoor geen concrete 

tegenprestatie; in het faillissement van de moedervennootschap is dit dus een handeling om 

niet) 160 of omgekeerd van een moedervennootschap 161 . De rechtspraak oordeelt dus vrij 

streng over het kosteloos of bezwarend karakter; de afwezigheid van animus donandi 

verhindert nog niet dat de handeling kosteloos wordt geacht; ook het feit dat de handeling 

vennootschapsrechtelijk geldig is (wegens het groepsbelang) betekent nog niet dat ze niet 

kosteloos zou zijn in de zin van art. 17. Een overeenkomst tot het stellen van een zekerheid 

voor eigen schulden daarentegen valt niet onder art. 17, 1°. 

De uitvoering van een natuurlijke verbintenis valt eveneens onder art. 17, zij het wellicht 

veeleer op grond van art. 17, 2° dan 17, 1°. 

b) Art. 17, 2° FaillW: betaling van niet vervallen schulden, anders dan door 

schuldvergelijking 

Dit betreft alle betalingen in tempore suspecto, hetzij in geld, hetzij bij overdracht, verkoop, 

of anderszins, wegens niet vervallen schulden. De aangevochten handeling kan worden 

aangevochten omdat ze nog niet verschuldigd (opeisbaar) was, ook al was er wel een schuld. 

Hierbuiten valt een betaling van een niet vervallen schuld bij terugname van de daarvoor in 

pand gegeven goederen (in casu bepaalde de overeenkomst tussen partijen dat de schuldenaar 

ten allen tijde de in pand gegeven effecten kon terugnemen tegen betaling van de 

overeenstemmende schuld) 162 , of een voortijdige betaling in ruil voor een korting (disconto) 

(bv. ook voorafbetalingen van belastingen, enz.). 

160 Cass. 9 maart 2000, Arr.Cass. 2000, 550, nr. 166 = Pas. 2000, nr. 166 = RW 2000-2001, 662 = TBH 2000, 

782 noot LEUNEN = TRV 2001, 94 noot NAPOLITANO, kritisch besproken door DIRIX, "Overzicht", TPR 

2004 nr. 21; Cass. 17 februari 2005, RW 2007-2008, 1221. 

161 Cass. 7 april 2005, nr. C.04.0202.F., International investment group KSC t. faill. Digicorp European Sales, 

TRV 2006, 597 n. F. JENNé, "Zekerheden in groepsverband: een onzeker lot ?" met verdere verwijzingen. 

162 Cass. 12 november 1914, Pas. 1915-16 I 124. 

102


Hierbuiten valt ook de voorafbetaling van belastingen 163 . 

Sedert de WFZ geldt art. 17, 2° FaillW niet meer voor overeenkomsten tot schuldvergelijking 

of schuldvernieuwing en betalingen in uitvoering daarvan gedaan (art. 16 § 3 WFZ; weliswaar 

bevat de tekst van art. 17, 2° nog het woord schuldvergelijking, doch dit is stilzwijgend 

opgeheven). 

De bepaling geldt evenmin voor verrekeningen van overboekingsopdrachten betreffende fondsen of financiële 

instrumenten en van de schuld(vordering)en die voortvloeien uit zulke opdrachten, in een betalings- en 

effectenafwikkelingssysteem (art. 3 en 4 Wet 28 april 1999). 

Sedert de inwerkingtreding van de WCO (Wet continuïteit ondernemingen, 1 april 2009) geldt 

art. 17, 2° ook niet meer voor betalingen gedaan: 

in uitvoering van een minnelijk akkoord in de zin van art. 15 WCO 164 ; 

vrijwillige betalingen gedaan door de schuldenaar tijdens de opschorting in het kader 

van de procedure gerechtelijke reorganisatie (art. 33 IV WCO); 

of in uitvoering van een minnelijk akkoord gesloten in het kader van de procedure 

gerechtelijke reorganisatie (art. 43 VI WCO). 

c) Art. 17, 2° FaillW vervolg: inbetalinggeving 

i) Regel 

Dit betreft, volgens de tekst van de wet, "alle betalingen anders dan in geld of in 

handelspapier" (wegens vervallen schulden). Dit wordt zo uitgelegd dat het gaat om alle 

beschikkingen in tempore suspecto die uit iets anders bestaan dan de voorheen verschuldigde 

prestatie 165 . 

Hier was de prestatie of beschikking als dusdanig zelf niet verschuldigd; de titel krachtens 

dewelke ze wordt toegezegd, wordt aangevochten (en ten gevolge van die aanvechting vervalt 

ook de eigendomsovergang). 

ii) Niet getroffen betalingen of inbetalinggevingen 

* Betalingen (van vervallen schulden) “in geld of handelspapier” ontsnappen hieraan. Onder 

betaling in geld of in handelspapier verstaat men in het bijzonder: 

betaling met chartaal geld (munten en bankbiljetten); 

163 Cass. 13 januari 2006, RW 2008-2009, 405. 

164 Het moet volgens art. 15 WCO gaan om een akkoord met minstens 2 schuldeisers, gesloten met het oog op 

de gezondmaking van zijn financiële toestand of de reorganisatie van zijn onderneming, dat vermeldt dat het met 

die doelstelling is gesloten en neergelegd wordt op de griffie van de rechtbank (en aldaar in een register wordt 

bewaard). Zie terecht zeer kritisch over deze ontsnappingsmogelijkheid R. JANSEN, "Far West-recht: enkele 

kritische kanttekeningen bij het buitengerechtelijk minnelijk akkoord in de nieuwe Wet Continuïteit 

Ondernemingen", RW 2008-2009, 1580. 

165 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 136. 

103


girale betaling, d.i. een overschrijving van een geldsom die een rekeningtegoed doet 

ontstaan van de begunstigde (waarbij de opdrachtgever van de overschrijving een "delegant" 

is die aan de financiële instelling delegeert een dergelijk tegoed te verschaffen aan de 

begunstigde (delegataris), dus een delegatieovereenkomst) 166 , voor zover ook de financiële 

instelling van de delegant (latere gefailleerde) niets anders ontvangt dan geld of 

handelspapier; 

betaling met een wisselbrief (die ook een delegatieovereenkomst inhoudt; zie verder 

Deel I), zij het door een wisselbrief te trekken ten gunste van de schuldeiser of er een 

wisselbrief die men bezit te endosseren aan de schuldeiser; 

betaling met een orderbriefje (door het te endosseren aan de schuldeiser); 

betaling met een cheque (zij het door deze te trekken op de gedelegeerde, of een 

cheque die men bezit te endosseren; zie ook over de cheque meer in Deel V en VI). 

De drie laatste gevallen houden, zoals in Deel V. zal worden uitgelegd, een beschikking in over het “fonds” dat 

de betaler heeft bij de betrokkene (gedelegeerde) van de cheque, wisselbrief of overschrijving 167 (en dit 

ongeacht de aanvaarding door de gedelegeerde). Ook andere vormen van delegatie, zoals de opdracht tot 

overschrijving, of de "betaling" per kredietkaart, houden in geval van aanvaarding door de gedelegeerde, een 

beschikking in over het fonds dat de betaler heeft bij de gedelegeerde. Het begrip delegatieovereenkomst komt 

uitvoeriger ter sprake in Deel I (persoonlijke zekerheden) en verder in Deel V (Schuldvorderingen) vanuit het 

perspectief dat het hier ook gaat om een beschikking over de fondsvordering. 

* Om de hierboven genoemde reden ontsnappen hieraan ook alle betalingen krachtens een 

overeenkomst tot schuldvergelijking of schuldvernieuwing (zgn. nettingovereenkomsten) 

hieraan (art. 16 § 3 WFZ) en andere vormen van betalingsafwikkeling ("clearing" 168 ) in een 

betalings- en effectenafwikkelingssysteem (Wet 28 april 1999). 

* Niet onder art. 17, 2° valt een overeenkomst onder bezwarende titel, waarbij de "abnormale" 

wijze van betalen geen betrekking heeft op een bestaande schuld, maar op een nieuwe schuld, 

waarvoor een normale tegenprestatie wordt verkregen 169 . 

166 Dit wordt nader uiteengezet bij de bespreking van de delegatieovereenkomst in het Deel over persoonlijke 

zekerheden. 

167 Bij overschrijving via 2 banken, beschikt de opdrachtgever over het fonds dat hij bij bank 1 heeft om een 

verbintenis (creditering) van bank 2 jegens de begunstigde te doen ontstaan, wat evenwel mogelijk is dankzij een 

bestaande overeenkomst tussen banken 1 en 2. 

168 "Clearing" is de meer algemene term voor de afwikkeling van een betaling of effectenoverdracht via een 

georganiseerd systeem: het kan zijn dat die afwikkeling een "nettting" impliceert, d.i. gebeurt op basis van 

nettoposities - en dat impliceert dan dat er schuldvergelijking og schuldvernieuwing plaatsvindt met een 

nettopositie als resultaat -, maar het kan ook zijn dat de afwikkeling "bruto" gebeurt voor elke transactie 

individueel. 

169 Bv. kh. Brugge 18 oktober 1973, RW 1973-74, 882. De leverancier stelde nieuwe leveringen afhankelijk van 

een opdracht door de koper aan een van zijn schuldenaars om aan de leveranier te betalen; volgens de rechtbank 

was dit tegenwerpelijk aan de boedel en niet aanvechtbaar onder het toenmalige art. 445, 3° FaillW Zie ook nog 

Hof Luik 13 januari 2000, TBH 2000, 423. Het betrof een verkoopovereenkomst tussen een verkoper en een 

agent voor rekening van diens kliënt; de verkoper had een opschortingsrecht en leverde de auto maar tegen 

cessie van de prijsvordering die de agent had op zijn opdrachtgever. De rechter oordeelde dat deze overeenkomst 

na het faillissement van de agent tegenwerpelijk bleef aan de boedel. 

104


iii) Getroffen betalingen of inbetalinggevingen 

Het gaat dan meer bepaald om: 

- elke inbetalinggeving, d.i. de levering van een andere prestatie dan diegene die tot dan toe 

voorwerp was van de schuld (Lat. datio in solutum, Fr. dation en paiement; En. in lieu of 

payment). Concreet gaat het meestal om een betaling in goederen (zaken of 

schuldvorderingen); anders dan de overschrijving, wordt ook de cessie van een 

schuldvordering door de latere gefailleerde, die in de plaats komt van de voorheen 

afgesproken betalingswijze, wel beschouwd als een inbetalinggeving 170 . 

- maar ook om een beschikking door afstand van een recht in ruil voor het tenietgaan van de 

schuld; 

- of een beschikking over een schuldvordering die men heeft op een derde door aan deze 

derde opdracht te geven zich te verbinden jegens de schuldeiser (delegatieovereenkomst) of te 

betalen aan de schuldeiser 171 ; uitgezonderd hiervan (en dus wél tegenwerpelijk) zijn de 

hierboven genoemde betalingswijzen (overschrijving, wisselbrief, cheque). Om niettegenwerpelijk 

te zijn, moet het wel gaan om een betalingswijze die niet overeengekomen was 

(in tempore non suspecto). 

Ook de minnelijke ontbinding valt onder de bepaling (althans indien de rechter vaststelt dat 

het doel ervan een inbetalinggeving was) 172 , niet evenwel de ontbinding waarop de 

schuldeiser recht heeft 173 . 

NB. Ook deze regels geldt sedert 1 april 2009 niet meer voor betalingen of 

inbetalinggevingen: 

in de vorm van of in uitvoering van een minnelijk akkoord in de zin van art. 15 WCO 

(zie hoger b) voor de vereisten daarvoor); 

vrijwillig gedaan door de schuldenaar tijdens de opschorting in het kader van de 

procedure gerechtelijke reorganisatie (art. 33 IV WCO); 

of in de vorm van of in uitvoering van een minnelijk akkoord gesloten in het kader 

van de procedure gerechtelijke reorganisatie (art. 43 VI WCO). 

d) Art. 17, 3° FaillW: zakelijke zekerheden gevestigd voor vroegere schulden (aanvullende 

zekerheden) 

170 kh. Ieper 27 mei 2002 (RW 2003-2004, 271) kwalificeert de zaak waarin de schuldenaar aan de notaris 

opdracht geeft om de door hem ingevolge de (normale) verkoop van een goed van de schuldenaar geïnde 

koopprijs uit te betalen aan sommige schuldeisers, als een overdracht van de schuldvordering die hij had op de 

koper. Dit is wel erg betwistbaar. In casu was een toepassing van art. 18 FaillW meer aangewezen geweest. 

Was de cessie van bij het begin of althans voor de verdachte periode overeengekomen als betalingswijze, dan 

valt ze niet onder 17, 2°: Cass. 15 november 1985, Pas. 1986 I 316 = TBH 1986, 276. 

171 Zie bv. Cass. 4 september 1958, Pas. 1959 I 14 = JT 1959, 75 n. J. RENAULD. 

172 Cass. 14 januari 1982, Arr. 1981-82, 613 = RW 1982-83, 437 = Pas. I 594 = RCJB 1985, 181 kritische noot 

F. 'T KINT, "La résolution conventionnelle du contrat de vente en période suspecte au regard de l'article 445, 

alinéa 3, de la loi sur les faillites" = RGEN 1984, 395; Hof Gent 21 december 1994, TBH 1996, 443 noot; Hof 

Antwerpen 17 april 1980, BRH 1981, 519. 

173 Voor een toepassing van het laatste, zie bv. Kh. Hasselt 12 juni 2002, RW 2003-2004, 1232. 

105


Art. 17, 3° tenslotte treft alle bedongen hypotheken en alle rechten van gebruikspand of van 

pand, op de goederen van de schuldenaar gevestigd in tempore suspecto wegens voordien 

aangegane schulden. Men kan deze in zekere zin gelijkstellen met handelingen om niet (waar 

de vestiging van zekerheden voor nieuwe schulden als een handeling onder bezwarende titel 

geldt). 

De regel is beperkt tot de erin opgesomde bedongen zakelijke zekerheden, nl. gevestigd bij 

rechtshandeling (i). De regel geldt wel zowel voor onverplichte (ii) als verplichte (iii) 

vestigingen. Een randgeval zijn de zgn. marge-opvragingen (iv). Handhaving van bestaande 

zekerheden wordt er niet door getroffen (v). Het onderscheid tussen bestaande en nieuwe 

schulden vergt ook verdere toelichting (vi). 

i) Niet getroffen zekerheden 

De regel geldt enkel voor zakelijke zekerheden die door een rechtshandeling gevestigd 

worden in de verdachte periode, en niet voor diegene die uit de wet voortvloeien, ook indien 

het zekerheden betreft die uit krachtens de wet uit een contractuele verhouding voortvloeien 

en in die zin contractueel zijn. 

Erbuiten vallen dus o.m.: 

- alle voorbehouden zekerheden (zoals voorrecht verkoper en eigendomsvoorbehoud, enz.) 

(dit begrip wordt in Deel IV, Hoofdstuk III nader uitgewerkt); 

- het voorrecht/pandrecht van de verhuurder en de hotelhouder; 

- het retentierecht binnen de grenzen van het "debitum cum re iunctum" (niet de conventionele 

uitbreiding); 

- de rechtstreekse vorderingen, enz. 

Deze bepaling is ook niet van toepassing op zgn. nettingovereenkomsten, d.i. overeenkomsten 

die voorzien in een schuldvergelijking of schuldvernieuwing (dadelijk dan wel op een later 

tijdstip), omdat zij niet onder de opsomming vallen (en weliswaar een zekerheidsrecht op een 

schuldvordering inhouden, maar niet door inpandgeving). 

De regel treft niet de toename van het onderpand in de gevallen van vlottend pandrecht, zoals 

in het bijzonder het pand op handelszaak (wel getroffen is de verhoging van het verzekerde 

plafond bij een hypotheek of pand handelszaak; of de uitbreiding van het pand op handelszaak 

door een beding waarbij bepaalde activa die er voordien niet onder vielen ook bezwaard 

worden) en het voorrecht van de verhuurder (dat laatste valt om de hierboven genoemde reden 

overigens hoe dan ook buiten art. 17,4° HypW). 

ii) Onverplichte vestigingen 

In sommige gevallen geldt ook hier dat de prestatie zelf (d.i. de vestiging van een 

zekerheid) 174 niet verschuldigd was, maar pas in de verdachte periode was beloofd en 

174 De “vestiging” van een zekerheid is in ons recht immers steeds de uitvoering van een daartoe strekkende 

verbintenis (die wat verwarrend meestal pandbelofte c.q. hypotheekbelofte wordt genoemd). 

106


uitgevoerd. Alsdan is het opnieuw de titel krachtens dewelke ze wordt toegezegd die 

aangevochten wordt (en ten gevolge van die aanvechting vervalt ook de pand- of 

hypotheekvestiging). 

Hieronder valt bv. ook het geval waarin de zekerheid zogezegd wordt gevestigd voor een 

nieuw krediet, doch dit enkel strekte tot vervanging van een reeds bestaande schuld die niet 

verzekerd was 175 . 

iii) Verplichte vestigingen 

Problematischer is het evenwel wanneer men op grond van deze bepaling ook handelingen 

kan aanvechten die niet onverplicht waren maar slechts de uitvoering van een eerder geldig 

aangegane verbintenis (nl. een verbintenis tot pand- of hypotheekvestiging). Naar Staats- 

Nederlands recht treft de aanvechting in beginsel géén verplichte vestigingen. 

- Een eerste zekerheidstechniek die hierdoor regelmatig sneuvelt (althans bij handelaars) is de 

hypothecaire volmacht. Het gaat om het geval waarin de schuldenaar bij het aangaan van de 

schuld een volmacht geeft aan zijn schuldeiser om desgevallend later een hypotheek te 

nemen, en deze volmacht eerst in de verdachte periode wordt uitgeoefend, zodat de hypotheek 

eerst in de verdachte periode wordt gevestigd (de hypotheek wordt immers maar gevestigd 

door het verlijden van de notariële akte). De rechtspraak is nu duidelijk in die zin gevestigd 

dat dit onder art. 17, 3° FaillW valt 176 , al werd de tegengestelde opvatting eerder wel (en m.i. 

terecht) door een belangrijk deel van de rechtsleer verdedigd, onder meer omdat het hier niet 

om een vrije handeling van de schuldenaar zelf gaat 177 . 

- Op basis van de redenering van het cassatie-arrest van 24 oktober 2002 kunnen niet alleen 

hypotheekvestigingen in uitoefening van een eerdere volmacht aangevochten worden, maar 

ook volstrekt normale transacties met handelaars, waarbij een schuld wordt aangegaan en 

tegelijk een pand of hypotheek wordt toegezegd, maar de formaliteiten voor vestiging (d.i. 

buitenbezitstelling of authentieke akte) eerst kort nadien worden vervuld (zo wordt volgens de 

heersende leer het vuistpand maar gevestigd door buitenbezitstelling, het pand op handelszaak 

door de akte van vestiging). Immers, zelf al is de onderliggende titel (de pand- of 

hypotheekbelofte die reeds bij het aangaan van de schuld werd gedaan) onaanvechtbaar, de 

daarop voortbouwende vestiging is wel aanvechtbaar 178 . 

175 Hof Gent 27 oktober 1999, TBH 2000, 416. 

176 Cass. 24 oktober 2002, RW 2002-2003, 1343, noot V. SAGAERT, “Eindelijk duidelijkheid over de 

omzetting van een hypothecaire volmacht tijdens de verdachte periode” = TBH 2003, 304 noot E. VAN DEN 

HAUTE, "Hypothecaire volmacht en verdachte periode: einde van een controverse"; voordien bv. reeds Hof 

Antwerpen 3 oktober 1995, RW 1195-1996, 929. Zie eerder J. VAN COMPERNOLLE, in Les sûretés, Feduci 

1984, p. 121; F 't KINT, Sûretés, uitg. 1991, p. 308 nr. 608; P. COPPENS, "Examen", RCJB 1969, 423-425; J.- 

M. CHANDELLE, "Le mandat irrévocable d'hypothéquer", R.Not.B. 1984, 260. 

177 Bv. DIRIX & DE CORTE, Zekerheidsrechten (4 e uitg. 1999) nr. 647 en 650; A. VERBEKE, in Schuldeisers 

en ondernemingen in moeilijkheden, 34. In DIRIX & DE CORTE, 5 e uitg. 2006, p. 476-477, nr. 687 is de kritiek 

geschrapt. 

178 Zie bv. Kh. Charleroi 7 januari 1998, JLMB 1999, 985. Zie voor het vuistpand reeds Cass. 1 juni 1878, Pas. 

1878 I 279; A.M. STRANART-THILLY, JT 1976, 241 p. 65. Zie ook A. VERBEKE, “De inpandgeving van 

schuldvorderingen”, in E. DIRIX e.a., Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, Kluwer 1995, p. (39) 

107


Kredietverleners dienen er dus voor te zorgen dat de schuld niet “aangegaan” is vooraleer de 

zekerheid is “gevestigd”. Dit betekent bv. dat men voor de vestiging van de zekerheid wel een 

kredietopening kan toestaan, maar het krediet slechts mag uitbetalen (de lening uitvoeren) 

vanaf de eigenlijke vestiging (dus in de heersende opvatting de buitenbezitstelling van het 

pand c.q. het ondertekenen van de authentieke hypotheekakte). 

Het is wel slechts riskant indien de daad van vestiging tijdens de verdachte periode 

plaatsvindt, niet wanneer ze voordien plaatsvindt - ook al heeft ze pas later gevolg (zo bv. bij 

de inpandgeving van toekomstige schuldvorderingen, die maar rechtsgevolg heeft wanneer 

die schuldvorderingen niet meer toekomstig zijn) 179 . Ook bestaat dit risico enkel bij 

handelaars, aangezien enkel handelaars failliet kunnen worden verklaard en de 

aanvechtingsmogelijkheid alleen bestaat in geval van opvolgend faillissement. 

iv) In het bijzonder marge-opvragingen 

De geldende interpretatie betekent wel een probleem voor zgn. "marge-zekerheden" of 

"marge-opvragingen" (Fr. appel de marge, En. margin calls, Dui. Margensicherheit), waarbij 

de schuldenaar bijkomende activa in pand geeft om de onverzekerde "marge" te dekken die 

ontstaan is door schommelingen in waarde van het zekeringsgoed (i.h.b. in pand gegeven 

effecten of gecedeerde effecten) en/of de verzekerde schuldvordering 180 . 

Daarom werden belangrijke uitzonderingen op deze bepaling gemaakt: dergelijke margezekerheden 

zijn niet meer aanvechtbaar op grond van art. 17, 3° FaillW wanneer zij 

betrekking hebben op financiële effecten of rekeningtegoeden en er buitenbezitstelling heeft 

plaatsgevonden 181 . Hetzelfde geldt wanneer ze gebeuren in het kader van een cessieretrocessie-overeenkomst 

van financiële instrumenten (zgn. repo, waarover meer in Deel VI; 

art. 13 § 1 WFZ). 

Dit probleem rijst in ons recht overigens niet bij die zekerheden die een vlottend voorwerp 

kunnen hebben, en waarbij men dus reeds op voorhand een zekerheid kan vestigen op 

toekomstige goederen (zie met name de bespreking in Deel IV van het pand op handelszaak, 

het voorrecht van de verhuurder en het landbouwvoorrecht). 

47, die in 1995 verdedigde dat de zekerheid geldig moet zijn indien ze een noodzakelijke voorwaarde vormt voor 

de gewaarborgde verbintenis, ook al is de verbintenis tot het vetsigen pas later uitgevoerd (met verwijzing naar 

kh. Brussel 25 maart 1930, twee vonnissen, JCB 1931, 284 en 308 n. DORFF). 

179 Indien men zou oordelen dat zowel pand als hypotheek consensueel kunnen gevestigd worden en de 

buitenbezitstelling c.q. notariële akte enkel de tegenwerpelijkheid aan derden betreffen, is er geen probleem. 

Maar dat is niet de opvatting van het Belgische recht. 

180 Zie voor een definitie art. 7 § 2, 15 en 16 WFZ. Sommgen staan een zeer ruiem uitleg voor, die zelfs het 

geval zou dekken dat er oorspronkelijk helemaal geen pand werd verstrek t en de latere marge-opvraging dus 

eigenlijk de eerste vestigign zou inhouden – zo I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006, (170) 187 nr. 60; 

dit is in strijd met de regel, die het heeft over eeen situatie warin er rees financiële activa als zekerheid waren 

verstrekt. 

181 Art. 16 § 1 WFZ, in uitvoering van art. 8 RL 2002/47 inzake financiële zekerheden. Voordien bestond er 

reeds een beperktere uitzondering voor cessie-retrocessie-overeenkomsten van financiële instrumenten in art. 23 

van de wet van 2 januari 1991 betreffende de markt van de effecten van de overheidsschuld en het monetair 

beleidsinstrumentarium, zoals gewijzigd door de wet van 15 juli 1998. 

108


v) Vervanging van bestaande zekerheden 

Bij vervanging van bestaande zekerheden door nieuwe, zal de nieuwe niet onder de 

aanvechtingsmogelijkheid vallen voor zover men kan stellen dat het enkel gaat om het 

handhaven van de bestaande zekerheid. Dit vinden we bij de volgende vervangingen: 

1° krachtens zakelijke subrogatie. Zoals in hoofdstuk II afdeling B punt 5 uiteengezet wordt 

het zakelijk (zekerheids)recht gehandhaafd op een vervangende zaak; er komt dus geen 

nieuwe zekerheid; daartoe moet er een causaal verband zijn tussen het wegvallen van het 

recht op de ene zaak en de vervanging ervan). Overigens wordt de vervangende zekerheid hier 

meestal niet gevestigd door een rechtshandeling en ontsnapt ze ook om die reden aan art. 17 

FaillW. 

2° binnen de grenzen van een vlottend pandrecht (zie met name in Deel IV de bespreking van 

het pand op handelszaak en het voorrecht van de verhuurder en het landbouwvoorrecht). 

3° binnen de grenzen van het wisselpand. Zoals hoger (hoofdstuk II afdeling C punt 1.a.2°b) 

reeds besproken veronderstelt dit dat goederen vervangen worden door goederen van dezelfde 

soort of althans door partijen gelijkaardig geacht (in casu ging het om waardepapieren); het 

pandrecht wordt geacht gewoon door te lopen op de vervangende goederen binnen de grenzen 

is van de kleinste intermediaire hoeveelheid (d.i. de kleinste hoeveelheid van die zaken die 

continu aanwezig is gebleven). Binnen die grenzen geldt dit niet als een nieuwe vestiging. 

Wat zekerheden op financiële effecten of rekeningtegoeden betreft, bepaalt art. 16 § 2 WFZ 

dat het voldoende is dat zij in de plaats worden gesteld van de financiële instrumenten of 

rekeningtegoeden die oorspronkelijk als zekerheid zijn verschaft of zijn overgedragen in het 

kader van een zakelijke-zekerheidsovereenkomst (zowel pand als fiduciaire cessie als cessieretrocessie; 

gezien het toepassingsgebied van de wet gaat het wel enkel om zekerheden met 

buitenbezitstelling). Hier wordt het begrip “gelijkaardig” verruimd tot “gelijkwaardig” en kan 

het dus ook om andersoortige financiële activa gaan 182 . 

Ook bij de vervanging van andere zekerheden wordt aanvaard dat art. 17, 3° niet van 

toepassing is, bv. wanneer een hypotheek door een andere vervangen wordt 183 , dit alles 

natuurlijk binnen de grenzen van het voorheen en tot dan bestaande zekerheidsrecht; hier gaat 

het veeleer om een toepassing van de zakelijke subrogatie. 

vi) Onderscheid tussen bestaande en nieuwe schulden; rekening-courantverhoudingen 

In de verdachte periode gevestigde zekerheden kunnen dus niet op grond van art. 17, 3° 

aangevochten worden voor zover zij strekken tot zekerheid van nieuwe schuld(vordering)en, 

d.i. diegene die tegelijk of later aangegaan worden of ontstaan. Wordt de zekerheid gevestigd 

182 I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006 (170) 188 nr. 65. 

183 Kh. Gent 27 december 1989, TBH 1990, 893; F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 139. 

109


voor oude én nieuwe kredieten, dan geldt ze alleen tot zekerheid van de schulden uit de 

nieuwe kredieten. 

In de meeste gevallen is dit onderscheid vrij eenvoudig te bepalen; anders ligt het wanneer de 

schuldeiser de “nieuwe” aard van de onbetaalde schuld(vordering) inroept terwijl het totale 

bedrag van de schuld niet in dezelfde mate is toegenomen, of zelfs is afgenomen, en de 

zekerheden niet voor welbepaalde schulden werden gevestigd maar voor alle schulden. 

We vinden dit in het bijzonder wanneer er een rekening-courant-verhouding bestaat tussen 

schuldeiser en schuldenaar, waarbij de uitstaande schuld verminderd wordt telkens de 

schuldenaar betaalt (of er voor zijn rekening een geldsom wordt geïnd door de schuldeiser) en 

vermeerderd wordt telkens hij opnieuw geld opneemt. Denken we aan het geval waar er een 

bepaalde schuld bestaat, die niet geheel is gewaarborgd door zekerheden; vervolgens wordt er 

een nieuwe zekerheid gevestigd (m.i.v. een bijkomende inschrijving van een hypotheek of 

pand op handelszaak) tot zekerheid van alle schulden uit die verhouding (of althans van het 

saldo dat uit die verhouding zal resulteren); vervolgens vinden er zowel betalingen door de 

schuldenaar als geldopnames plaats; tenslotte gaat de schuldenaar failliet. Men zou dit op 3 

wijzen kunnen analyseren: 

- vanuit de idee dat er geen schuldvordering ontstaat zolang de rekening-courant niet is 

afgesloten, zodat de saldovordering daarvan steeds een nieuwe schuld is, die door de 

aanvullende zekerheid wordt gedekt; 

- vanuit de idee dat de saldovordering van de rekening-courant geen andere schuldvordering is 

dan deze die van in het begin reeds bestond (waarvan alleen het bedrag schommelt), zodat dit 

saldo steeds een bestaande schuld is, en de aanvullende zekerheid daarvoor dus niet 

tegenwerpelijk is; 

- of vanuit de idee dat de rekening-courant niet verhindert dat er afzonderlijke schulden 

ontstaan, zij het wel de opeisbaarheid ervan opschort, en dus niet uitsluit dat de 

binnengekomen betalingen eerst op de oudste schuld worden toegerekend, en dan pas op de 

jongste, zodat de op het einde uitstaande schuld wordt geacht de jongste te zijn (en dus veelal 

van na de aanvullende zekerheid dateert en er dus door gedekt wordt). 

De huidige rechtspraak kiest voor de laatste oplossing, gaat er dus van uit dat ook in een 

rekening-courant-verhouding betalingen nog kunnen worden toegerekend, en aanvaardt dus 

dat betalingen door een schuldenaar van een rekening-courant na de vestiging van de 

aanvullende zekerheid gedaan, worden aangerekend op de oudste schulden en dat 

geldopnames die nadien gebeuren dus wel degelijk nieuwe schulden zijn. Aanvullende 

zekerheden kunnen dus tot zekerheid daarvan strekken, zelfs indien ze in de verdachte periode 

werden gevestigd 184 . Het is een pragmatische oplossing die op gespannen voet staat met de 

traditionele opvatting van de rekening-courant (rechtsfiguur die verderop nader besproken 

wordt in Deel V (schuldvorderingen), hoofdstuk VIII). Aangezien de rekening-courant 

184 Cass. 18 mei 1973, RW 1973-74, 363 met concl. p.g. GANSHOF VAN DER MEERSCH = RCJB 1975, 62 

noot F. ’t KINT, Pas. 1973 I 873 = Arr. 1973, 911; A.M. STRANART, "Opposabilité à la masse du gage 

constitué en période suspecte pour sûreté du solde débiteur éventuel d'un compte courant", JT 1975, 357; J.M. 

NELISSEN GRADE, De rekening courant, 234-263; VAN GERVEN-STUYCK, Ondernemingsrecht nr. 623. 

Voor toepassingen, zie bv. kh. Brussel 30 mei 1995, TBH 1996, 456; Hof Antwerpen 5 november 1996, RW 

1996-97, 1300; kh. Aalst 15 september 2000, TBH 2002, 67. 

110


evenwel een contractuele verhouding is, is er geen enkele grondslag om er verderstrekkende 

gevolgen aan toe te kennen dan partijen zijn overeengekomen, zolang deze niet in strijd zijn 

met de wettelijke regels inzake toerekening van betalingen (art. 1253 v. BW); de door de 

rechtspraak gegeven oplossing is dus perfect verdedigbaar. 

4° Grijze lijst van art. 18 en 19 FaillW. 

a) Faillissementspauliana (art. 18 FaillW) 

i) Regel: drie vereisten 

Krachtens art. 18 FaillW kunnen alle andere handelingen uit die verdachte periode op verzoek 

van de faillissementscurator niet-tegenwerpelijk worden verklaard aan de boedel, indien aan 

drie nadere vereisten wordt voldaan, nl.: 

- een vermindering van het actief, 

- benadeling van de boedel, en 

- kennis door de wederpartij van de staking van betaling. Kwade trouw (bedrieglijk opzet) is 

niet vereist 185 . 

Gezien de bijkomende vereisten, die in de buurt komen van de actio pauliana, noemt men 

deze bevoegdheid ook de faillissementspauliana of vereenvoudigde pauliana (de gewone 

pauliana vinden we in art. 1167 BW en art. 20 FaillW). 

Rechtspraak is er voornamelijk over de vraag wanneer kennis van de staking van betaling 

wordt aangenomen 186 . Schuldeisers die tegelijk het daadwerkelijke bestuur hebben over de 

vennootschap, worden steeds geacht daarvan kennis te hebben 187 . Volgens een bepaalde – erg 

betwistbare – rechtspraak zou een schuldeiser die zijn schuldenaar in faillissement dagvaardt, 

per definitie kennis hebben van de staking van betaling (dit is met name onterecht indien de 

dagvaarding in faillissement slechts in subsidiaire orde gebeurt) 188 . 

Noot. in het Staats-Nederlandse recht is de faillissementspauliana (die ook bij niet-handelaars mogelijk is, gezien 

die ook failliet kunnen worden verklaard) nog meer georganiseerd als een versoepeling van de gewone pauliana, 

doordat het vereiste van bedrog versoepeld wordt tot het behoren te weten van de benadeling van de (andere) 

schuldeisers, zie art. 42 Fw. Deze faillissementspauliana is bovendien niet beperkt tot handelingen uit de periode 

na staking van betaling; wel gelden er een aantal vermoedens van bedrog voor een reeks handelingen gesteld 

binnen het jaar voor de faillietverklaring (grijze lijst van art. 43 en 45 Fw). Zij heeft dus eerder betrekking op de 

handelingen die naar Belgisch recht op de zwarte lijst van art. 17 van de Belgische FaillW staan eerder dan op 

185 Cass. 25 mei 1978, Pas. I 1090 = Arr. 1130; zie ook Cass. 3 september 1982, Arr. 1982-83, nr. 3. 

186 Zie bv. Hof Gent 3 november 2003, TBH 2004, 398. 

187 Vb. Hof Gent 27 maart 2002, TRV 2003, 673. Vgl. ook Hof Gent 21 februari 2001, TBH 2002, 319 noot 

P.C.: de boekhouder die eerder zijn medewerking had stopgezet omdat hij niet betaald was, en na de vereffening 

de balans opmaakt, had kennis van de staking van betaling die kort nadien tot faillietverklaring voerde. De vraag 

rijst wel of het opmaken van die balans tegen normale vergoeding wel een voor de schuldeisers nadelige 

handeling is...; het is immers een boedelschuld van de vereffening (die weliswaar in een opvolgend faillissement 

geen boedelschuld vormt wanneer deze nog niet betaald is, maar indien ze betaald is, m.i. wel geldig betaald is). 

188 zie bv. kh. Kortrijk 8 maart 2001, RW 2003-2004, 31. 

111


diegene waarvoor art. 18 Faillw dient; wat de betaling van een opeisbare schuld betreft (het belangrijkste 

toepassingsgeval van ons art. 18 Faillw) kan die faillissementspauliana namelijk maar slagen "wanneer wordt 

aangetoond, hetzij dat hij die de betaling ontving, wist dat het faillissement van de schuldenaar reeds 

aangevraagd was, hetzij dat de betaling het gevolg was van overleg tussen de schuldenaar en de schuldeiser, dat 

ten doel had laatstgenoemde door die betaling boven andere schuldeisers te begunstigen" (art. 47 Fw) 189 . 

ii) Al dan niet aan art. 18 onderworpen rechtshandelingen 

(1) Onderworpen rechtshandelingen 

De regel geldt met name voor de handelingen uit de verdachte periode die niet onder art. 17 

vallen: 

elke betaling wegens vervallen schulden in geld of in handelspapier (zelfs bij 

gedwongen uitvoering) 190 , of door middel van conventionele schuldvergelijking 191 ; en 

elke handeling onder bezwarende titel. 

(2) Bijzondere regel bij wisselbrief en orderbriefje 

Bij betaling, tijdens de verdachte periode, in geld van een schuld uit een wisselbrief, is de aanvechting maar 

mogelijk indien het trekken van de wisselbrief op de latere gefailleerde gebeurde tijdens de verdachte periode en 

met kennis van de staking van betaling; de terugvordering van de betaling kan bovendien enkel jegens de trekker 

gebeuren (art. 21 FaillW) en niet van latere verkrijgers van de wisselbrief (waaronder de persoon aan wie hij 

uitbetaald werd indien die niet de trekker is). Vergelijkbaar kan bij betaling, tijdens de verdachte periode, in geld 

van een schuld uit een orderbriefje, de betaling maar worden aangevochten indien de uitgifte van het orderbriefje 

de door latere gefailleerde gebeurde tijdens de verdachte periode aan een persoon die kennis had van de staking 

van betaling; de terugvordering hier kan enkel jegens de eerste endossant gebeuren (art. 21 FaillW) en niet van 

latere verkrijgers van het orderbriefje (waaronder de persoon aan wie hij uitbetaald werd indien die niet de eerste 

endossant is) (eveneens art. 21 FaillW). 

(3) Uitdrukkelijk niet onderworpen handelingen 

Een aantal transacties vallen uitdrukkelijk niet onder art. 18 FaillW, met name: 

- marge-opvragingen en vervangende zekerheden op financiële instrumenten en 

rekeningtegoeden die buiten bezit zijn gesteld (art. 16 § 1 en 2 WFZ) (over de betekenis van 

buitenbezitstelling bij rechten op naam, zie de bespreking in Deel V); 

- nettingovereenkomsten (d.i. overeenkomsten tot schuldvergelijking of schuldvernieuwing) 

of handelingen in uitvoering daarvan (art. 16 § 3 WFZ); 

189 Voor een extensievere opvatting in het Staats-Nederlandse recht, zie R. VRIESENDORP, "Een van de 

grenzen van artikel 47 Fw nader verkend", T.InsR 1999-10, p. 172 v., evenwel niet aanvaard in de rechtspraak 

van de HR. 

Zie verder de rechtsvergelijkede analyse bij I. VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van 

de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht, p. (365) 384 v. 

190 F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 141; Cass. 25 mei 1978, Pas. 1979 I 410; Cass. 3 september 1982, Pas. 1983 I 

6. 

191 Voor een vb. van het laatste, zie Hof Antwerpen 22 september 1997, RW 1998-99, 157. 

112


- overboekingsopdrachten betreffende fondsen of financiële instrumenten en verrekening van die opdrachten en 

van de schuld(vordering)en die voortvloeien uit zulke opdrachten, in een betalings- en 

effectenafwikkelingssysteem (art. 3 en 4 Wet 28 april 1999). 

Net zoals art. 17, 2° geldt ook art. 18 sedert de inwerkingtreding van de WCO (Wet 

continuïteit ondernemingen, 1 april 2009) niet meer voor: 

een minnelijk akkoord in de zin van art. 15 WCO en handelingen in uitvoering 

daarvan; 

vrijwillige betalingen gedaan door de schuldenaar tijdens de opschorting in het kader 

van de procedure gerechtelijke reorganisatie (art. 33 IV WCO); 

een minnelijk akkoord gesloten in het kader van de procedure gerechtelijke 

reorganisatie en handelingen in uitvoering daarvan (art. 43 VI WCO). 

Al deze uitgesloten transacties vallen wel onder de eigenlijke pauliana van art. 1167 BW en 

art. 20 FaillW (verder onder b. besproken). 

b) Art. 19 FaillW 

Art. 19 FaillW tenslotte maakt het mogelijk om handelingen aan te vechten waarbij aan 

zekerheden, die op zichzelf niet aanvechtbaar zijn, publiciteit wordt gegeven, wanneer er 

tussen de vestiging van de zekerheid en de publiciteit een bepaalde periode is verlopen, met 

name 15 dagen voor de inschrijving van een conventionele hypotheek (deze bepaling geldt 

dus niet voor wettelijke hypotheken). Anders dan de andere bepalingen kan deze bepaling 

eenzijdige handelingen van de schuldeiser treffen. De aanvechting wordt door de rechtspraak 

maar aanvaard indien door de vertraging een schijn van kredietwaardigheid werd opgehouden 

en de boedel daardoor werd benadeeld. 

5° Gevolgen 

a) Beperkt tot het nadeel 

De aanvechting blijft beperkt tot het nadeel dat gelden wordt door de boedel 192 ; vgl. de 

uitwerking hiervan infra (onder b.) bij de bespreking van de pauliana. De schuldvordering die 

de curator uitoefent is overigens een “boedelvordering” (een schuldvordering van de 

gezamenlijke schuldeisers, niet van de gefailleerde). 

b) In de verhouding met de wederpartij 

Het recht op aanvechting is geen aanspraak op een prestatie jegens een bepaalde persoon (de 

medecontractant bv.), maar een Gestaltungsrecht 193 , en meer bepaald een bevoegdheid ten 

aanzien van een bepaalde rechtshandeling (in beginsel van de schuldenaar) 194 : 

192 Vgl. V. SAGAERT, "Vastgoed in een faillissementsprocedure: enkele aandachtspunten", nr. 32; Hof Gent 9 

juni 1999, TBH 2000, 411. 

193 Het recht om door middel van een rechtshandeling in te grijpen in andermans rechtssfeer, en dus een 

rechtsverhouding tot stand te brengen, te wijzigen of te beëindigen. Vb. het recht een overeenkomst te ontbinden 

113


- ofwel treft de aanvechting een obligatoire handeling, maar bij niet-tegenwerpelijkheid 

daarvan vervalt ook de daarop gebaseerde eigendomsoverdracht of vestiging (dat laatste is 

wat men soms de werking in rem van de aanvechting noemt; deze term is evenwel ambigu en 

wordt om die reden hier niet verder gebruikt); 

- ofwel – namelijk bij later gevestigde zekerheden (het geval van art. 17, 3° FaillW) – treft het 

de constitutieve handeling waarmee de zekerheid wordt gevestigd. 

Het gevolg is in beide gevallen dat de beschikking zelf (overdracht of vestiging) niet 

tegenwerpelijk is aan de boedel; de verkrijging door de medecontractant (Dui. 

Anfechtungsgegner) is, achteraf en retroactief gezien, niet geldig. Dit is niet omdat de 

schuldenaar beschikkingsonbevoegd was in eigenlijke zin (het gaat immers om handelingen 

van voor de faillietverklaring) maar omwille van een gebrek van de handeling zelf, die tussen 

schuldenaar (A) en medecontractant (B) plaatsvond. Aldus keert het goed terug naar de 

boedel. Is het goed vervangen door een surrogaat, dan geniet de boedel van zakelijke 

subrogatie 195 . 

Is terugkeer van het goed in de boedel materieel of juridisch onmogelijk geworden, dan is de 

wederpartij in beginsel vergoeding verschuldigd van de waarde ervan (bv. de prijs die 

ingevolge doorverkoop werd verkregen). Heeft de wederpartij een fout begaan, dan kan zij 

worden aangesproken in schadevergoeding. De curator kan deze schudlvordering overigens 

cederen. 

In zoverre de wederpartij een tegenprestatie heeft verricht, dient deze in beginsel aan die 

wederpartij te worden teruggegeven. Aangezien dit in beginsel gelijktijdig moet gebeuren, 

mag de wederpartij de teruggave aan de boedel opschorten tot ook die teruggave door de 

bewindvoerder wordt aangeboden. Het is niet duidelijk of de wederpartij, mits zij niet 

bedrieglijk heeft gehandeld, dit opschortingsrecht ook tegen de boedel kan inroepen. De 

restitutieschuld is immers in beginsel een schuld in de boedel en geen boedelschuld 196 . 

c) In verhouding met partijen die hun volgrecht verloren hebben 

De aanvechting komt ten goede van de schuldeisers "in de boedel". Schuldeisers die voor de 

aangevochten handeling rechten hadden op de goederen, die ze door die handeling verloren 

hebben, krijgen die niet terug. Dit geldt in het bijzonder voor een pandhouder, wanneer deze 

geen volgrecht had of dit intussen verloren was (door het niet tijdig uit te oefenen) 197 . 

d) In verhouding tot derde-verkrijgers 

of aan te vechten wegens wilsgebrek. 

194 Anders dan bij de gewone actio pauliana wordt dit bij deze herstelbevoegdheden algemeen aanvaard. 

195 L. en S. FREDERICQ, Traité de droit commercial, Gent 1949, VII, nr. 147; J. MAHAUX, “L’action 

paulienne et les nullités de la période suspecte : conditions et effets respectifs », n. onder Cass. 15 maart 1985, 

RCJB 1989, 334, nr. 37. 

196 Voor het laatste, vgl. in dezelfde zin Cass. (Fr.) comm. 20 januari 2009, D. 2009 AJ 425 n. A. LIENHARD 

= JCP 2009 L. 136 nr. 6 n. M. CABRILLAC. 

197 Hof Bergen 29 mei 2000, JLMB 2001, 1293; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 116. 

114


Het resultaat is wel dat de medecontractant-verkrijger (B), die geacht wordt nooit geldig te 

hebben verkregen, ook geacht wordt nooit bevoegd te zijn geworden om over het goed te 

beschikken 198 . Heeft hij het goed intussen al verder vervreemd aan C, dan schept de 

aanvechting van de handeling A-B in de verhouding B-C een probleem van 

beschikkingsbevoegdheid. Ten aanzien van verdere verkrijgers heeft dit immers tot gevolg dat 

deze van een beschikkingsonbevoegde hebben verkregen, en dus om die reden niet geldig 

verkregen hebben. Dit is maar anders indien ze voldoen aan de gemeenrechtelijke vereisten 

voor de bescherming van een derde-verkrijger: 

- aldus zal de onderverkrijger (C) van een roerende zaak die de zaak in zijn macht heeft en te 

goeder trouw was, beschermd worden door art. 2279 BW 199 ; 

- de onderverkrijger (C) van onroerend goed zal beschermd worden als hij te goeder trouw 

heeft verkregen en zijn titel heeft gepubliceerd vooral de faillietverklaring 200 . 

e) In verhouding tot schuldeisers van de wederpartij 

Ook schuldeisers van de medecontractant kunnen de terugkeer dus niet beletten; in het 

faillissement van de medecontractant-verkrijger hebben de schuldeisers van de schuldenaarvervreemder 

voorrang op die van de medecontractant. 

b. De gemeenrechtelijke actio Pauliana of aanvechting wegens schuldeisersbedrog, in en 

buiten faillissement. 

1° Algemeen 201 

Dit aanvechtingsrecht (art. 1167 BW spreekt van "opkomen tegen", de originele Franse tekst 

van "attaquer") vinden we geregeld in art. 1167 BW en 20 FaillW 202 (La. actio Pauliana, Fr. 

action paulienne of nog action révocatoire; in het Du. een vorm van Anfechtung en in het En. 

een vorm van transaction avoidance) 

198 In sommige andere rechtsstelsels daarentegen wordt uit het feit dat de rechtshandeling enkel jegens de 

samenlopende schuldeisers ongeldig is, afgeleid dat zij wel de titel voor een geldige eigendomsoverdracht kan 

vormen, maar kan de aanvechting wel jegens een volgende verkrijger worden uitgeoefend, indien deze op zijn 

beurt te kwader trouw is dan wel onder kosteloze titel heeft verkregen (zo bv. het Oostenrijkse recht, zie § 38 II 

KO). 

199 Zie met name Cass. 31 januari 2002 nr. C.01.0229N, curatoren Bvba Internationaal Transport De Koning t. 

Bvba Andre, TBH 2002, 316 noot BD = RW 2002-2003, 982 noot S. MOSSELMANS (die echter een andere m.i. 

onjuiste verklaring geeft) = T.Not. 2003, 24 noot DE CLERCQ = TBH 2002, 316 noot B.D. ZIE DE PAGE, 

Traité, III (1967), p. 261 nr. 255; J. MAHAUX, “L’action paulienne et les nullités de la période suspecte”, RCJB 

1989, 339 nr. 42. Vgl. voor Frankrijk cass.Fr. 17 december 1985, D. 1986 Jur. 101 noot DERIDA. Voor 

Nederland, zie art. 51 § 2 Faillissementswet (een lex specialis die licht afwijkt van de gemeenrechtelijke regel in 

art. 3:86 BW). 

200 Zie ter vergelijking Cass. 25 oktober 2001, RW 2002-2003, 940 = Pas. 2001 I 1706, zij het dat het hier om 

de Pauliana ging. 

201 Voor de geschiedenis, zie J.A. ANKUM, De geschiedenis der actio Pauliana, Tjeenk Willink Zwolle 1962. 

202 Vgl. verder DE PAGE, Traité III nr. 203-260; VAN GERVEN, Verbintenissenrecht, p. 141-143; 

DEKKERS, Handboek II, nr. 402-414; KLUYSKENS, Verbintenissen (1948), nr. 94-99, KRUITHOF e.a., 

"Overzicht", TPR 1994, 171 v.; D. DEVOS, RCJB 1995, 317. 

115


Het gaat om een aanvechtingsrecht en niet om een aanspraak tot vergoeding van schade (weze 

het in natura) wegens onrechtmatige daad (zie de bespreking van het verschil verder onder 3° 

bij de rechtsgevolgen). Dit sluit niet uit dat de gedraging van de derde-partij tegelijk een 

onrechtmatige daad kan vormen, waarvoor deze schadevergoeding kan verschuldigd zijn 203 . 

Het gaat om een aanvechtingsmogelijkheid voor elke schuldeiser afzonderlijk en niet enkel 

voor de schuldeisers gezamenlijk (zoals oorspronkelijk in het romeins recht en zoals nu geldt 

voor dein punt a. besproken uitgebreidere aanvechtingsmogelijkheden in de FaillW). 

Ze is vooral nuttig voor schuldeisers van niet-handelaars (die in ons recht niet failliet kunnen 

worden verklaard) of voor schuldeisers van handelaars wiens bedrog niet binnen de 6 

maanden heeft geleid tot een faillissement (en dus buiten de verdachte periode blijft vallen). 

De actio pauliana is vandaag in de praktijk, meer dan vroeger, een frequent gebruikt 

rechtsmiddel. 

De precieze regels zijn grotendeels niet in de wet te vinden, maar door de rechtspraak 

uitgewerkt op basis van de traditie (die ouder is dan het BW) 204 . Voor de aanvechting van 

bepaalde rechtshandelingen uit het erfrecht en huwelijksvermogensrecht gelden bijzondere 

regels, die krachtens art. 1167 II B.W. voorrang hebben op de algemene regel (zie verder 

onder c.). 

2° Vereisten 

Uit de rechtspraak volgen er een reeks vereisten, die in 6 punten kunnen worden geordend 

(behoudens negatieve vereisten zoals het niet verjaard zijn van de actio, geen rechtsmisbruik 

e.d.). Vereist is dat: 

- de schuldeiser die een rechtshandeling van de schuldenaar (a) wil aanvechten een 

schuldvordering heeft die (b) in beginsel ouder is dan de aangevochten handeling en (c) 

opeisbaar ten tijde van de aanvechting een schuldvordering, waarvoor (d) de 

verhaalsmogelijkheden zijn verminderd door de aangevochten handeling en verbeterd kunnen 

worden door de aanvechting ervan; (e) de schuldenaar bedrieglijk handelde; en (f) indien er 

een wederpartij betrokken is en de aangevochten handeling in diens hoofde onder bezwarende 

titel is, ook de erbij betrokken wederpartij bedrieglijk handelde. 

a) Een rechtshandeling van de schuldenaar 

De actio pauliana betreft de aanvechting van een rechtshandeling betreft om ze niettegenwerpelijk 

te doen verklaren aan de agerende schuldeiser (zie verder). Het moet dus om 

een rechtshandeling gaan. Het kan zowel een wederkerige als een eenzijdige rechtshandeling 

203 Voor een voorbeeld waar de schuldeiser gekozen heeft voor een schuldvordering tot schadevergoeding en 

geen pauliana, zie Rb. Mechelen 5 februari 1997, RW 1997-98, 983 noot K. VAN RAEMDONCK,"Inbreng in 

natura in een vennootschap en (deelneming aan) bedrieglijk onvermogen". 

204 Een uitdrukkelijk beroep op de traditie als rechtsbron vinden we in Cass. 9 januari 1890, Pas. I 59; 

LAURENT, XVI nr. 433. 

116


zijn. Of ze om onder bezwarende titel of niet moet zijn, verplicht of onverplicht, wordt verder 

onder d) en f) besproken. 

Een louter niet-handelen kan men niet aanvechten; in dat geval zal de schuldeiser normaal wel 

de “zijdelingse vordering” van art. 1166 BW kunnen uitoefenen (die bv. ook kan dienen om 

de rechtshandeling te vernietigen wanneer die relatief nietig is ten aanzien van de schuldenaar 

en deze de nietigheid niet vordert); ook kan een niet-handelen soms het misdrijf van art. 

490bis SW vormen (organisatie van insolvabiliteit). 

Een afstand of verwerping van een nalatenschap zijn daarentegen wel rechtshandelingen en 

kunnen dus in beginsel worden aangevochten, net zoals de aanvaarding van een 

nalatenschap 205 . Een specifieke toepassing vinden we in art. 2225 BW (aanvechting van een 

afstand van verjaring, ook toepasselijk bij verkrijgende verjaring) 206 . Ook de verdeling is een 

rechtshandeling (zie wel onder h) enkele bijzondere regels voor de aanvechting daarvan). 

Het moet bovendien om een rechtshandeling van de schuldenaar gaan. Zo kan de schuldeiser 

van een schuldenaar die een hypothecaire volmacht heeft verleend aan een andere schuldeiser, 

door middel van een pauliana wel de verlening van die volmacht aanvechten, maar niet de 

uitoefening ervan door de lasthebber 207 . 

Gaat het niet om de aanvechting van een rechtshandeling van de schuldenaar, dan is er geen 

pauliana; wel zijn er nog andere gevolgen waarin het schuldeisersbedrog een rol speelt - bv. 

de mogelijkheid om goederen in beslag te nemen die bedrieglijk op naam van een derde staan 

(ook zonder dat ze door een rechtshandeling aan die derde zijn overgedragen) 208 - zie de 

bespreking supra in deze afdeling D. punt 5) en in de Bijzondere Delen (deel IV hoofdstuk II 

afdeling B; deel V hoofdstuk III afdeling B; deel VII hoofdstuk II afdeling B). 

b) Anterioriteit van de schuldvordering tegenover de aangevochten handeling 209 , behalve in 

geval van faillissement 

i) Regel 

In beginsel moet de aanvechtende schuldeiser een schuldvordering hebben die ouder is dan de 

aangevochten rechtshandeling 210 . 

205 S. LOOSVELD, TBBR 20011, (153) 154. 

206 Zie onder meer SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 669. 

207 Zo ook J. ROODHOOFT, “De pauliaanse vordering”, Bestendig handboek verbintenissenrecht II/4, p. 258 

nr. 2070. 

208 Bv. Hof Gent 26 mei 2009, RW 2009-2010, 1396, in bevestiging van Rb. Gent 29 april 2008, RW 2008- 

2009, 33. 

209 Zie ook I. SAMOY, “...” TBH 2000, 380, MAHAUX, RCJB 1989, 319; Hof Gent 23 februari 1999, AJT 

1999-2000, 552; Brussel 19 oktober 1998, JT 1999, 44; Hof Antwerpen 15 februari 1989, Pas. II 209; Rb. 

Kortrijk 24 april 2001, TWVR 113. 

210 Cass. 23 maart 1956, Pas. I 783; Hof Gent 20 juni 1989, RW 1991-92, 504 = TGR 1989, 95; Cass. 3 oktober 

1985, Arr. 117. 

Anders in Nederland, waar dit vereiste niet geldt: art. 3:45 lid 1 BW. 

117


Dit wordt vrij ruim uitgelegd 211 . Het is niet nodig dat het bedrag van de schuld toen reeds 

vaststond 212 of de schuldvordering toen reeds opeisbaar was 213 ; enkel de titel in de zin van 

ontstaansfeit moet dateren van voor de aangevochten handeling. Zo bv.: 

- kunnen bedrieglijke handelingen van een borg aangevochten worden zodra de borgtocht is 

gesteld, ook wanneer ze gesteld zijn vooraleer de hoofdschuld ontstond; 

- kunnen bedrieglijke handelingen van een vennootschapsbestuurder kunnen aangevochten 

worden zodra de bestuursfout op grond waarvan hij aansprakelijk wordt gesteld is gemaakt, 

ook al trad de hoofdelijke aansprakelijkheid maar in door de faillietverklaring van de 

vennootschap 214 . In het laatste voorbeeld gaat de rechtspraak m.i. vrij ver, omdat een 

buitencontractuele aansprakelijkheidsvordering maar ontstaat zodra zowel de fout als de 

schade aanwezig zijn, en niet wanneer enkel de fout aanwezig is. 

- kunnen bedrieglijke handelingen van een onderhoudsplichtige aangevochten worden ook 

voor de toekomstige termijnen van onderhoudsvorderingen. 

Zo werd de anterioriteitsvereiste ook vervuld geacht in een geval waarin een persoon op de 

dag dat ze naar een OCMW-rusthuis trekt, al haar geld wegschenkt aan een derde, terwijl haar 

pensioen niet volstaat om het rusthuis te betalen 215 . 

Bij belastingschulden is niet vereist dat de aanslag reeds gevestigd is of ingekohierd, maar 

enkel dat de materiële belastingschuld reeds is ontstaan (doordat aan de vereisten voor de 

belastingwet is voldaan) 216 . Bij fiscale misdrijven van medeplichtigheid aan belastingfraude, 

die hoofdelijke gehoudenheid tot de ontdoken belastingschuld tot gevolg hebben (onder meer 

krachtens art. 458 WIB 1992), volstaat het dat de strafbare handeling dateert van voor de 

aangevochten handeling en moet er ook niet reeds een strafrechtelijke veroordeling 

211 Zie H. DE PAGE, Traité III (1967) p. 238 nr. 226; K. van RAEMDONCK, "De draagwijdte van de 

anterioriteitsvereiste als een van de toepassingsvoorwaarden van de Pauliaanse vordering", noot on der Cass. 19 

maart 1998, RW 1998-99, 1177; C. VERBRUGGEN, “L’antériorité de la créance du demandeur dans l’action 

paulienne: du nouveau à l’occasion de l’action intentée contre une caution”, TBH 1998, 531;de rechtspraak 

aangehaald door A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005 (1641) 1661 noot 211; Hof Antwerpen 15 februari 1989, 

pas. 1989 II 209; Hof Brussel 6 december 1967, Pas. 1968 II, 114; AK. LENAERTS, "Over de pauliaanse 

vordering: draagwijdte van de anterioriteitsvoorwaarde en rechtsgevolgen", TBBR 2009, (494) 497 v. 

212 Cass. 19 maart 1998, Arr. 338 nr. 156 = Pas. nr. 156 = RW 1998-99, 1177 noot K. VAN RAEMDONCK = 

TBH 1998, 531 noot C. VERBRUGGEN; Hof Luik 28 juni 1996, Pas. 1995 II 100; Hof Luik 13 november 1997, 

TBBR 1998, 366; Rb. Mechelen 29 januari 1987, RW 1987-88, 1513; DE PAGE, Traité III nr. 226; A. VAN 

OEVELEN, RW 2004-2005 (1641) 1661. 

213 Cass. 19 maart 1998, RW 1998-99, 1177-1181, n. = TBH 1998, 535 n.; Rb. Mechelen 29 januari 1987, Pas. 

III, 48; Hof Gent 20 juni 1989, RW 1991-92, 504 ; Rb. Brussel, 3 maart 1997, T.Not. 454; Hof Luik 28 juni 1996, 

Pas. 1995, II, 100; Rb. Hasselt 23 april 2001, RW 2003-2004, 1350; DE PAGE, III nr. 226. 

contra Rb. Verviers 25 april 1995, TBBR 505. 

Zie verder P. VAN DER PUTTEN, “De actio pauliana in grote lijnen”, noot onder Hof Antwerpen 1 maart 1995, 

AJT 1994-95, 495; R. KRUITHOF, H. BOCKEN, F. DE LY en B. TEMMERMAN, “Overzicht van 

rechtspraak”, TPR 1994, 688-689, nr. 363; P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, IV, Brussel, ULB, 

1996, 1051, nr. 2; C. VAN HEUVERSWYN, “Paulianabeslag op onroerend goed en pauliaanse vordering”, n. 

onder Hof Gent, 16 december 1995, T.Not. 1996, 229. 

214 Cass. 5 januari 2006, RW 2008-2009, 361, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20060105-10. 

215 Hof Antwerpen 3 januari 2005, TBBR 2008, 164 n. S. NOTARNICOLA, zij het dat de pauliana om een 

andere reden werd afgewezen. 

216 Rb. Antwerpen 28 november 2001, Fisc. Koerier 2002, 193; Hof Antwerpen 12 april 2005, NJW 2005, 1102 

= Fisc. Koerier 2005, 252; kh. Antwerpen 24 oktober 2005, RW 2006-2007, 1650; Hof Antwerpen 16 november 

2009, NjW 2010, 668. Bij BTW is dat het tijdstip van de levering van goed of dienst. 

118


voorafgaan 217 . 

Ook een wijziging van de schuld na de aangevochten handeling verhindert de pauliana 

niet 218 , en evenmin een schuldvernieuwing 219 . 

Om de anterioriteit tussen de schuldvordering en de aangevochten handeling te bewijzen, wordt traditioneel 

aanvaard dat in niet-handelszaken de regel van art. 1328 BW (de regel van de vaste datum) kan spelen (deze 

bepaling is niet van toepassing op schuldvorderingen die niet uit een geschrift volgen); de agerende schuldeiser 

kan zich evenwel niet te kwader trouw beroepen op het gebrek aan vaste datum 220 ; volgens sommigen speelt de 

regel zelfs helemaal niet en ligt de bewijslast van antidatering op de schuldenaar zodra diens bedrieglijk opzet is 

aangetoond 221 . 

Het gebrek aan overschrijving van de aangevochten rechtshandeling (art. 1 HypW) daarentegen, kan door de 

agerende schuldeiser niet worden ingeroepen, aangezien deze exceptie enkel toekomt aan personen met een 

concurrerend zakelijk recht; voor schuldeisers zonder zakelijk recht speelt dat dus maar vanaf het ogenblik 

waarop zij hun schuldvordering “realiseren” en voor rechtshandelingen die nadien plaatsvonden 222 . 

ii) Twee uitzonderingen 

Op dit beginsel zijn er twee uitzonderingen: 

- in geval van faillissement vervalt de anterioriteit van de schuld als apart vereiste (zie art. 20 

FaillW); 

- volgens de rechtsleer en rechtspraak moet de schuldvordering evenmin ouder zijn dan de 

aangevochten handeling wanneer deze als enig doel had zich te onttrekken aan het verhaal 

van een toekomstige schuldeiser of toekomstige schuldeisers 223 . Daartoe moet wel het 

217 Cass. 20 maart 2008 nr. F.07.0027.N (verbreking van hof Antwerpen 30 juni 2006), 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20080320-2, RW 2008-2009, 364 mt concl. A-g 

D. Thijs = NjW 2009, 28 n. S. DE RAEDT = Pas. 2008, 776 = RGCF 2009, 444. Zo ook Hof Gent 19 september 

2006, FJF 2007, 100. Anders voordien Rb. Antwerpen 28 november 2001, Fisc. Koerier 2002, 191; Rb. 

Antwerpen 25 juni 2004, TFR 2004, 225. 

218 Cass. 3 oktober 1985, Arr 1985-86, 117. 

219 Hof Brussel 2 december 2002, RABG 2003, 672 n. G. JOCQUE “De pauliaanse vordering: 

anterioriteitsvereiste en schuldvernieuwing”. 

220 Hof Luik 7 november 1933, JL 1934, 58; P. VAN DER PUTTEN , AJT 1994-95, 494, nr. 4; N. 

VERHEYDEN-JEANMART, Droit de la preuve, p. 286, nrs. 608-610. 

221 Zo J.-F. ROMAIN, Théorie critique du principe général de bonne foi en droit privé, p. 628, nr. 280; P. VAN 

DER PUTTEN, AJT 1994-95, 494, nr. 4 ; S. BAR & C. ALTER, “Les effets du contrat” in Pratique du droit, 

Kluwer, 2006, p. (133) 136 nr. 247. 

222 Anders, ten onrechte, DE PAGE III nr. 227; I. BANMEYER, “L’action paulienne et la tierce complicité: 

Point de contact“, in La théorie générale des obligations, Cahiers de la Faculté de droit de Namur, 1998, 246 nr. 

2 ; S. STIJNS , Leerboek verbintenissenrecht, I p. 234 nr. 327. 

223 LAURENT, XVI nr. 462; DE PAGE III nr. 228 met verwijzingen in vn. 1; K. van RAEMDONCK, RW 

1998-99, (1177) 1179 nr. 4; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, (1641) 1661 nr. 43; I. VERVOORT, in J. 

SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht, p. (365) 375; 

Hof Antwerpen 15 februari 1989, Pas. II 209; Hof Brussel 19 oktober 1998, JT 1999, 44 = TBBR 2001, 145 noot 

S. LOOSVELD “L’action paulienne: une institution séculaire en pleine vogue”; Rb. Luik 10 september 1999, 

TBH 2000, 380 noot I. SAMOY “Over de pauliaanse vordering en de vraag hoe uitzonderlijk de uitzonderingen 

zijn op de anterioriteitsvoorwaarde”. 

119


bijzonder opzet worden aangetoond 224 . 

iii) Ongeacht cessie of subrogatie 

Het is de schuldvordering zelf die moet dateren van voor de aangevochten handeling; niet 

vereist is dat de agerende schuldeiser deze reeds bezat op dat ogenblik. Ook wanneer de 

agerende schuldeisers de schuldvordering bv. pas nadien heeft verkregen op grond van 

subrogatie, kan hij de handeling aanvechten 225 , idem bij cessie die plaatsvindt na de 

aangevochten handeling van de cessus 226 ; de cessionaris treedt immers in de rechten van de 

cedent 227 . De actio is een nevenrecht verbonden aan de schuld en niet aan de persoon van de 

schuldeiser. 

c) Opeisbare schuldvordering op het tijdstip van de aanvechting 

Bij het uitoefenen van de actio pauliana moet de schuldvordering van de agerende schuldeiser 

reeds opeisbaar zijn 228 , en dus niet voorwaardelijk (pendente conditione) of onder een niet 

vervallen tijdsbepaling. Maar indien de schuldenaar onvermogend is, vervalt de tijdsbepaling 

(art. 1188 BW), zodat de aanvechting ook door de schuldeiser van een schuldvordering onder 

tijdsbepaling daardoor mogelijk wordt. Wel rijst de vraag of het niet voldoende is dat aan die 

vereiste is voldaan op het ogenblik waarop de actio pauliana wordt toegekend (dus datum van 

de uitspraak en niet van het instellen van de eis) 229 . Ook geldt die vereiste niet voor de 

aanvechting van een verdeling indien aan de andere vereisten daarvoor is voldaan (zie onder 

224 Vergelijkbaar G. JOCQUE, “De pauliaanse vordering: anterioriteitsvereiste en schuldvernieuwing”, n. onder 

Hof Brussel 2 december 2002, RABG 2003, 676, nr. 8; S. LOOSVELD, “De schuldeisers van de gesplitste 

vennootschap en de faillissementspauliana” , n. onder Kh. Dendermonde 9 december 1977, TRV 1998, 332; I. 

SAMOY, “Over de pauliaanse vordering en de vraag hoe uitzonderlijk de uitzonderingen zijn op de 

anterioriteitsvoorwaarde”, n. onder Rb. Luik, 10 september 1999, TBH 2000, 384-385; Rb. Antwerpen 25 juni 

2004, TFR 2005, 225, goedkeurende noot A. VOET. 

Sommige rechtspraak lijkt genoegen te nemen met een louter objectief bedrog: Kh Dendermonde 9 december 

1997, TRV 1998, 325, n. S. LOOSVELD; Rb. Luik 10 september 1999, TBH 2000, 380, n. I. SAMOY. 

225 Zie bv., zij het anders verwoord, Rb. Gent 16 december 2008, T.Not. 2009, 298 = RABG 2009, 190. 

226 Anders, ten onrechte S. LOOSVELD, TBBR 2001, (145) 158. 

227 In beginsel kan men de vraag stellen of de cedent zich de pauliana niet zou hebben voorbehouden bij de 

cessie-overeenkomst; aangezien de pauliana echter geen zelfstandig recht vormt maar slechts de 

verhaalsmogelijkheid van een schuldvordering waarborgt, gaat ze noodzakelijk mee over. 

228 In die zin H. DE PAGE , III, 239, nr. 229; P. VAN OMMESLAGHE, “Examen, de jurisprudence (1968 à 

1973) – les obligations “, RCJB 1975, 694, nr. 11 ; I. BANMEYER, “L’action paulienne et la tierce complicité: 

Point de contact“, in La théorie générale des obligations, Cahiers de la Faculté de droit de Namur, 1998, 247 ; S. 

STIJNS, P. WERY & D. VAN GERVEN, JT 1996, p. 751, nr. 180; P. VAN DER PUTTEN, AJT 1994-95, p. 

495 nr. 4; G.L. BALLON, “Inbreng in een patrimoniumvennootschap en pauliaanse vordering”, n. onder Hof 

Gent 2 januari 2001, DAOR 2001, 54; G. JOCQUE, RABG 2003, 675, nr. 5 ; J.-F. ROMAIN, Théorie critique du 

principe général de bonne foi en droit privé 627, nr. 279 ; C. VAN HEUVERSWYN, T. Not. 1996, 229; I. 

VERVOORT, “Paulianeuze inbreng in vennootschap”, noot onder Hof Antwerpen 6 maart 2000, AJT 2000-01, 

553, nr. 5; G. JOCQUE, "De pauliaanse vordering: anterioriteitsvereitse en schuldvernieuwing", n. onder Hof 

Brussel 2 december 2002, RABG 2003, 675 nr. 5Rb Antwerpen, 25 juni 2004, TFR 2005, 229; AK. LENAERTS, 

"Over de pauliaanse vordering: draagwijdte van de anterioriteitsvoorwaarde en rechtsgevolgen", TBBR 2009, 

(494) 496. 

229 In die zin Hof Brussel, 19 oktober 1998, JT 1999, 44 ; S. LOOSVELD, TBBR 2001, 156, nr. 7. Zie nog Rb. 

Ieper, 13 juni 1995, TBBR 1997, 438; Rb. Mechelen 19 januari 1987, RW 1987-88, 1513; Rb. Brussel 10 

september 1987, JLMB 1987, 1543. 

120


h) 230 . 

De schuldvordering moet daarentegen nog niet “liquide”/vaststaand zijn 231 . 

De agerende schuldeiser moet evenmin over een uitvoerbare titel beschikken 232 . Immers, 

indien de schuldvordering betwist wordt zal de rechter daarover oordelen en de pauliana maar 

toekennen indien hij de schuldvordering erkent. 

d) Vermindering van de verhaalsmogelijkheden van de aanvechtende schuldeiser 

De aangevochten handeling moet de schuldeiser benadelen (eventus damni) en meer bepaald 

de verhaalsmogelijkheden van de schuldeiser in concreto verminderd hebben 233 (vereiste van 

"verhaalsbenadeling" 234 ). 

i) Een verarming in ruime zin 

Het moet om een verarming in ruime zin gaan: 

- Dit is het geval bij het onttrekken van een goed aan het vermogen van de schuldenaar - dus 

aan het collectief onderpand van de schuldeisers -, zij het onder bezwarende titel, zij het 

kosteloos (daarover meer onder 2°). Het moet daarbij wel gaan om goederen waarop de 

schuldeiser verhaal kan nemen (dus geen onbeslagbare goederen, inbegrepen strikt 

persoonlijke rechten). In de praktijk zal de pauliana natuurlijk het vaakst gebruikt worden om 

een vervreemding van een waardevol goed aan te vechten. 

De inbreng van een goed in een gemeenschappelijk vermogen is een verarming in deze ruime 

zin, in die zin dat de inbrenger zijn recht op het goed zelf vervangt door een onlichamelijk 

aandeel in dat vermogen (zie de bespreking in hoofdstuk IV afgescheiden vermogens). 

230 P.J. DECKER, “Art. 882 BW: schuldeisers binnen de verdeling, zwak of machtig?”, RW 2012-13 (82) 91. 

Anders D. LEROY en B. VERDICKT, “Actuele ontwikkelingen in het erfrecht”, in W. Pintens en J. Du Mongh 

(eds.), Familiaal Vermogensrecht, Themis 55, Brugge: die Keure, 2009, p. 91-92, nr. 66-67. 

231 Anders: I. BANMEYER, “L’action paulienne et la tierce complicité: Point de contact“, in La théorie 

générale des obligations, Cahiers de la Faculté de droit de Namur, 1998, 246, nr. 2, die stelt dat een nietpecuniaire 

schuldvordering eerst moet geliquideerd worden. 

232 In onze zin S. STIJNS, P. WERY & D. VAN GERVEN, JT 1996, p. 751, nr. 180; S. BAR & C. ALTER, 

“Les effets du contrat” in Pratique du droit, Kluwer, 2006, p. (133) 136. 

Anders, ten onrechte, H. DE PAGE, III p. 239, nr. 229; P. VAN OMMESLAGHE, RCJB 1975, 694, nr. 110; I. 

BANMEYER, “L’action paulienne et la tierce complicité: Point de contact“, in La théorie générale des 

obligations, Cahiers de la Faculté de droit de Namur, 1998, 247; C. VAN HEUVERSWYN, “Paulianabeslag op 

onroerend goed en pauliaanse vordering”, n. onder Hof Gent 19 december 1995, T. Not. 1996, 227; Rb. Brussel, 

3 maart 1997, T. Not.1997, 454; Rb. Leuven, 23 september 1988, Pas. 1989, III, 33; Rb. Brussel 10 september 

1987, JLMB 1987, 1543. 

233 Vgl. verder E. DIRIX, “De vergoedende functie van de actio pauliana”, RW 1992-93, 332; D. DEVOS, 

RCJB 1995, 322 v.; Hof Antwerpen 1 maart 1995, AJT 1994-95, 491; KRUITHOF, "Overzicht", TPR 1983, p. 

689 nr. 184; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005 (1641) 1661; Hof Brussel 19 oktober 1998, JT 1999, 44 = 

TBBR 2001, 145 noot S. LOOSVELD; Hof Gent 23 februari 1989, T.Not. 2001, 185 noot F. BLONTROCK. 

234 Wat minder streng is dan de oudere leer, die vereiset dat de verarming de insolvabiliteit veroorzaakte. Zie 

over die ontwikkeling I. VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de overeenkomst naar 

Belgisch en Nederlands recht, p. (365) 369 v. 

121


- Het kan ook om een verarming in ruime zin gaan door het opnemen van passiva of zijn 

vermogen aan verhaal te onderwerpen voor passiva 235 . 

- Handelingen waardoor de schuldeiser zich niet verarmt, maar enkel ervan afziet zich te 

verrijken, kunnen niet met de pauliana worden aangevochten 236 . De afstand van een reeds 

verkregen recht is echter wel een verarming 237 (voor het bijzondere geval van verwerping van 

een nalatenschap, zie de bespreking verderop van art. 788 BW). 

Gaat het niet om een verarming, dan beschikt de schuldeiser vaak wel over andere remedies, zoals: 

- de zijdelingse vordering (art. 1166 BW), bv. om de schuldenaar een recht te doen verkrijgen dat hij nalaat te 

verkrijgen (zie de bespreking onder 5.c.2°); 

- de aanspraak tot schadevergoeding jegens een derde die medeplichtig is aan de wanprestatie van de 

schuldenaar. 

ii) Niet noodzakelijk om een verarming in enge zin 

Het moet niet noodzakelijk om een verarming in enge zin gaan, d.i. een handeling waar geen 

evenwaardige tegenprestatie tegenover staat. 

Het meest klassieke toepassingsgeval van de pauliana is natuurlijk wel de rechtstreekse 

kosteloze verarming van de schuldenaar door: 

- vervreemding van een goed om niet, of 

- afstand van recht 238 , of 

- de verwerping van een nalatenschap (zie daarvoor de bijzondere bepaling van art. 788 

BW) 239 , dan wel 

- een vervreemding voor een prijs die merkelijk beneden de waarde ligt 240 , 

- of omgekeerd een aankoop van een goed of dienst voor een prijs die merkelijk boven de 

waarde ervan ligt 241 . 

Maar ook transacties waardoor de schuldenaar niet verarmt in enge zin, maar zijn activa 

moeilijker uitwinbaar worden (zodat de uitwinning van de schuldenaar in concreto wordt 

verhinderd), komen in aanmerking; men spreekt van verarming in ruime zin of beter 

235 O.m. I. VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en 

Nederlands recht, p. (365) 381. 

236 DE PAGE III nr. 212; Hof Bergen 2 okotber 1985, R.Not.B. 1986, 189. Bv. De kostwinner di gehuwd is met 

scheiding van goederen en dit omzet in een stelsel van gemeenschap (P. De PAGE & M. VAN MOLLE, JT 

2009, p. (186) 192. 

237 Zie bv. art. 622 BW bij afstand van vruchtgebruik; Rb. Brugge 26 juni 2000, RW 2001-2002, 282 voor een 

voorbeeld van paulianeuze afstand van vruchtgebruik. 

238 Bv. Rb. Brugge 26 juni 2000, RW 2001-2002, 282 (afstand van vruchtgebruik); Rb. Hasselt 8 mei 2002, 

TFR 2002, 893 noot J. SPEECKE. 

239 Zie hierbij Cass. 22 juni 2000, RW 2000-2001, 1085, dat verduidelijkt dat enkel de persoonlijke schuldeisers 

van de verwerpende erfgenaam, en niet die van de overledene, de verwerping kunnen aanvechten. 

240 Bv. Hof Gent 27 december 1991, RW 1991-92, 1125; Rb. Namen 27 april 2004, TBBR 2005, 120. 

241 bv. kh. Antwerpen 24 oktober 2005, RW 2006-2007, 1650 (vennootschap met belastingschulden koopt van 

de (voormalige) zaakvoerder voor hoge prijs een dubieuze uitvinding). 

122


middellijke verarming 242 : 

- zo zal de verkoop van goederen tegen geld (men spreekt van de “mobilisering” van activa in 

de zin van roerendmaking) omzeggens altijd een vermindering van de verhaalsmogelijkheden 

van de schuldeisers opleveren - omdat geld nu eenmaal gemakkelijk weg te steken is -, en is 

die benadeling aanwezig indien het geld op het ogenblik van het verhaal niet meer aanwezig 

is 243 ; 

- ook het onderbrengen van goederen in een vennootschap of afgescheiden vermogen (bv. 

maatschap) kan paulianeus zijn, omdat het verhaal daardoor drastisch bemoeilijkt wordt (het 

aandeel in dat vermogen of die vennootschap is niet of moeilijk uitwinbaar, zie verder 

Hoofdstuk IV) 244 ; 

- het langdurig verhuren van een onroerend goed vermindert ook de verkoopwaarde ervan (in 

casu werd het bedrieglijk karakter aanvaard daar het goed verhuurd werd aan een 

vennootschap die aan de schuldenaars behoorde, tegen een overigens betrekkelijk lage 

huurprijs) 245 ; 

- ook het verstrekken van zekerheden voor bestaande schulden aan andere schuldeisers kan 

bedrieglijk zijn en in dat geval aanvechtbaar; 

- een wijziging van het huwelijksgoederenstelsel waardoor de verhaalsrechten van een 

schuldeiser verminderen (bv. door overgang naar scheiding van goederen); 

- een tenietdoen van een schuldvordering door inbetalinggeving (te aanvaarden) van een 

waardeloos of fictief actief 246 ; 

- een overeenkomst tot schuldvergelijking (al zal die niet gauw als abnormaal of bedrieglijk 

mogen beschouwd worden). 

Naargelang de derde-wederpartij kosteloos of onder bezwarende titel verkrijgt, verschilt wel 

de onder f) besproken vereiste van medeplichtigheid van de derde. 

242 In het Duits “mittelbare Nachteiligkeit” – vgl. dezelfde vereiste voor de faillissementspauliana in het 

Oostenrijkse recht in § 28 IO (Insolvenzordnung) 

243 Voor een toepassing, zie kh. Marche-en-Famenne 21 mei 2001, TBH 2002, 325 noot P. COPPENS (verkoop 

van een aandeel in mede-eigendom tegen een geldsom). Zie DE PAGE, Traité III, p. 243-244 nr. 235; D. 

DEVOS, RCJB 1995, 323; Hof Luik 6 februari 1996, JLMB 1996, 469; en de rechtspraak aangehaald door A. 

VAN OEVELEN, RW 2004-2005 (1641) 1661 noot 217. 

In dezelfde zin Oostenrijks OGH (1 Ob 2297/96t in ÖBA 1998, 798 n. R. BOLLENBERGER). 

244 Zie bv. Hof Gent 21 juni 1994, RW 1994-95, 717 (inbreng in een nieuwe vennootschap; de geldigheid van 

de oprichting verhindert de pauliana niet); Hof Antwerpen 4 januari 1993, RW 1993-1994, 199 noot E. DIRIX; 

Hof Gent 22 juni 1993, RW 1993-94, 204; Hof Luik 6 februari 1996, JLMB 1996, 469; Hof Antwerpen 6 maart 

2000, AJT 2000-2001, 550 n. I. VERVOORT , “Paulianeuze inbreng in vennootschap” = JDSC 2002, 23 n. S. 

GILCART; Hof Luik 23 december 2003, JT 2004, 384, waarin de schuldenaar (borg) eerst een onroerend goed 

inbracht in vennootschap en later zijn aandelen daarin aan familieleden overdroeg; Hof Antwerpen 16 november 

2009, NjW 2010, 668 (inbreng in een patrimoniumvennootschap met familieleden). Vgl. ook Hof Gent 29 april 

2008, RW 2008-2009, 33 (revindicatie door vennootschap afgewezen). 

Zie verder G. DE LEVAL, Traité des saisies, p. 88; D. DEVOS, RCJB 1995, 324 nr. 8; RIVES LANGE, Rev. 

banque 1987, 1096; Hof Brussel 19 oktober 1998, JT 1999, 44; G.L. BALLON, “Inbreng in een 

patrimoniumvennootschap en pauliaanse vordering”, n. onder Hof Gent 2 januari 2001, DAOR 2001, 54. Zie ook 

nog H. LAGA "Rechtsvordering van persoonlijke schuldeisers bij frauduleuze inbreng van hun schuldenaar in 

een vennootschap", J.Falc. 1978-79, 237 v.; K. GEENS, "De nietigheid bij de oprichting van een vennootschap", 

TPR 1990, 1642 nr. 14. 

245 Rb. Hasselt 23 april 2001, RW 2003-2004, 1350. 

246 Hof Antwerpen 22 mei 2007, AR nr. 2006/3263, W De N t. Min. Financiën, RW 2009-2010, 928, in 

bevestiging van kh. Antwerpen24 oktober 2005, RW 2006-2007, 1650. 

123


iii) Niet als de benadeling ongedaan wordt gemaakt 

Men neemt wel aan dat de derde zich kan verweren door te eisen dat de schuldeiser eerst 

probeert de schuldenaar uit te winnen 247 (wat evenwel een bewarend beslag tegen de derde 

niet kan verhinderen), of door de schuldeiser uit te betalen 248 (best met subrogatie). Ook moet 

de benadeling aanwezig zijn op het ogenblik waarop de actio wordt uitgeoefend 249 . 

iv) Niet wanneer de rechtshandeling verplicht was 

Aangevochten kunnen enkel onverplichte rechtshandelingen en géén rechtshandelingen 

waartoe de schuldenaar reeds rechtens verplicht was (bv. betaling van een eerder aangegane 

schuld) 250 ; een "morele" verplichting volstaat niet voor deze uitzondering 251 . Dit is anders bij 

rechtshandelingen uit de verdachte periode en de faillissementspauliana (zie punt a). Zolang 

een schuldenaar niet in staking van betaling is, kan hij immers kiezen welke schuld hij eerst 

betaalt. Het is niet onmogelijk dat er bij verplichte rechtshandelingen (betaling met name) 

toch bedrog in het spel is, doch in dat geval spelen alleen de gewone remedies voor 

onrechtmatige daad en niet de bijkomende specifieke remedie van de pauliana (over de 

verhouding tussen beiden, zie verder onder 3°) 252 . 

v) Niet wanneer de aanvechting niets kan opleveren 

Voor de beoordeling van de benadeling vergelijke men de huidige toestand met deze die zich 

zonder de aangevochten handeling zou hebben voorgedaan 253 . 

Aldus is ook vereist is dat de schuldeiser die de pauliana instelt zijn toestand door die actio 

kan verbeteren; indien de volledige opbrengst van het goed naar bevoorrechte 

schuldvorderingen zou gaan (bv. hypothecaire), is de actio pauliana van een chirografair 

schuldeiser niet gegrond 254 . Ook de vervreemding van een goed dat niet voor beslagbaar is, 

kan in beginsel niet aangevochten worden 255 . 

247 LAURENT, XVI nr. 437; DE PAGE III nr. 233 a) met verwijzingen; Hof Brussel 13 december 1960, Pas. 

1962 II 8. De derde-wederpartij moet daarbij niet de kosten voorschieten, zoals een borg moet doen die het 

voorrecht van uitwinning inroept. 

248 DE PAGE III nr. 233 b) met verwijzingen. 

249 S. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht I (2005), 234 nr. 327. 

250 Zie, met enkele nuances, I. VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de 

overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht, p. (365) 377-379. In het Staats-Nederlandse recht wordt dit 

veel uitdrukkelijker gesteld. 

251 Vgl. HR 10 december 1976, NJ 1977, 617. 

252 Zie evenwel Hof Bergen 2 oktober 1985, RNotB 1986, 189. 

253 VAN GERVEN & COVEMAEKER, Verbintenissenrecht (2006) 228; AK. LENAERTS, "Over de 

pauliaanse vordering: draagwijdte van de anterioriteitsvoorwaarde en rechtsgevolgen", TBBR 2009, (494) 495; 

Hof Gent 2 januari 2001, DAOR 2001, 49 n. L. BALLON; S. LOOSVELD, TBBR 2001, (153) 161; Rb. Brussel 

3 maart 1997, T.Not. 1997, 462; Hof Luik 29 januari 2002, JT 2002, 290. 

254 Hof Luik 29 januari 2002, P&B 2002, 186 = JT 2002, 290; Rb. Hasselt 24 juni 1975, Limb.Rl. 1976, 28; Hof 

Gent 11 januari 1980, RW 1980-81, 1671; D. DEVOS, RCJB 1995, 321; S. BAR & C. ALTER, “Les effets du 

contrat” in Pratique du droit, Kluwer, 2006, p. (133) 140 nr. 256. 

255 H. DE PAGE, III, nr. 218 p. 235. 

124


Is er omgekeerd geen probleem om de schuldvordering anders te verhalen, dan is er evenmin 

belang. 

Zo zal een schuldeiser met een zakelijke zekerheid met volgrecht (zoals een hypotheek) geen 

belang hebben bij de aanvechting zolang zijn volgrecht niet wordt aangetast door de bestreden 

handeling. Zo zal een schuldeiser die reeds een onroerend beslag heeft gelegd op een 

onroerend goed, of reeds het bevel heeft doen overschrijven, meestal niet meer kunnen 

worden benadeeld door de vervreemding van datzelfde goed (bv. door inbreng in een 

vennootschap), doch dat hangt toch van de concrete omstandigheden af, en met name of 

andere schuldeisers van de vervreemder tijdig mee opkomen in het onroerend beslag 256 

(hoewel het voordeel van de pauliana in dat geval dan weer zou kunnen verdwijnen indien 

diezelfde schuldeisers zelf ook met de pauliana opkomen tegen die rechtshandeling). 

Kan de pauliana de toestand van de schuldeiser verbeteren, dan blijft ze wel beperkt tot die 

verbetering (zie onder de gevolgen). Aangezien de pauliana relatieve werking heeft (zie 

onder) moet daarbij geen rekening worden gehouden met bevoorrechte schuldeisers die in 

casu geen verhaal uitoefenen. 

e) Bedrog in hoofde van de schuldenaar 

De schuldenaar moet bedrieglijk hebben gehandeld; dit wordt ruim uitgelegd als “in de 

wetenschap van benadeling van de schuldeiser” 257 . Er is geen “bijzonder opzet” vereist, een 

algemeen opzet volstaat. Het abnormale karakter van de handeling geldt als een vermoeden 

van dergelijke wetenschap 258 . Het bedrieglijk opzet wordt beoordeeld naar het tijdstip waarop 

de aangevochten handeling is gesteld. 

NB. In geval van legaat door de schuldenaar komt men niet aan de pauliana toe; immers de schuldeisers van de 

overledene hebben voorrang op de legatarissen (vgl. verder in Deel II. Hst. VI over rangschikking van 

schuldeisers in het algemeen; regel uitgedrukt in het adagium “Nemo liberalis nisi liberatus”). Het legaat heeft 

dus maar uitwerking na betaling van de schulden, en hoeft dus niet te worden aangevochten. 

256 Zie in dit verband S. LOOSVELD, TBBR 2001, (153) 162, die de keuzevrijheid van de schuldeiser 

verdedigt; de pauliana werd in zo'n geval toegekend door Hof Brussel 19 oktober 1998, TBBR 2001, 169. 

257 Cass. 11 januari 1988, Arr. 1987-88, 594; Rb. Hasselt 23 april 2001, RW 2003-2004, 1350. 

258 H. DE PAGE, III, nr. 235 p. 243-244; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1662 met verwijzingen in 

voetnoot 220; I. VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de overeenkomst naar 

Belgisch en Nederlands recht, p. (365) 372; Cass. 15 maart 1985, RW 1985-86, 2609; Hof Luik 13 november 

1997, TBBR 1998, 366; Hof Luik 6 februari 1996, JLMB 1996, 469; Hof Antwerpen 19 maart 1996, Not.fisc.M. 

1997, 209 noot L. VAEL; Rb. Hasselt 23 april 2001, RW 2003-2004, 1350 = Huur 2002, 133; Rb. Namen 27 

april 2004, JLMB 2004, 1733; Hof Luik 5 februari 2007, JLMB 2008, 82. 

Voor een geval waarin het abnormaal karakter niet werd aanvaard: Hof Gent 13 februari 2006, RW 2007-2008, 

1456 (bijna alle activa zowel als de huurceel werden door de latere gefailleerde overgedragen aan een 

schuldeiser en de verkoopprijs in verrekening gebracht met uitstaande schulden; partijen bleven nadien nog een 

jaar verder handel drijven tot het faillissement volgde). 

Kritisch t.a.v. deze afzwakking van de vereiste opzet P. VAN OMMESLAGHE, “Examen, de jurisprudence 

(1968 à 1973) – les obligations “, RCJB 1975, 694; S. BAR & C. ALTER, “Les effets du contrat” in Pratique du 

droit, Kluwer, 2006, p. 268. 

125


NB. De bedrogvereiste geldt niet bij de aanvechting van een verdeling die inweerwil van het voorafgaande 

verzet van een schuldeiserr buiten diens tussenkomst heeft plaatsgevonden, zie onder h). 

f) Indien er een wederpartij betrokken is en de aangevochten handeling in diens hoofde onder 

bezwarende titel is, ook bedrog in hoofde van de erbij betrokken wederpartij vereist 

Dit vereiste verschilt naargelang de handeling om niet plaatsvindt of onder bezwarende titel. 

We vinden het niet enkle bij translatieve handelingen - zo bv. kan ook een declaratieve 

handeling zoals een verdeling of toebedeling om niet of onder bezwarende titel zijn 

naargelang de tegenprestatie. 

i) Handelingen onder bezwarende titel 

Indien de handeling onder bezwarende titel geschiedde in hoofde van de wederpartij, moet 

ook deze te kwader trouw zijn (scientia fraudis) 259 . De loutere kennis door de wederpartij van 

het feit dat de aangevochten handeling de schuldenaar verarmt, is nog geen kwade trouw; die 

is er wel wanneer men wist dat dit de schuldeisers benadeelde door het onvermogen te 

bewerkstelligen 260 of de verhaalsmogelijkheden in concreto te beperken. Die wetenschap kan 

uit de omstandigheden blijken 261 . Het is niet voldoende dat de derde kennis zou gehad hebben 

indien hij zorgvuldiger was geweest 262 ; sommige rechtspraak meent echter dat het volstaat dat 

de wederpartij dit redelijkerwijze behoorde te weten 263 . 

Indien de wederpartij een vennootschap is, waarvan de schuldenaar bestuurder is, of 

omgekeerd, zal de wetenschap van de schuldenaar aan de wederpartij worden toegerekend 264 . 

Ook in andere gevallen van nauwe banden wordt de kwade trouw gemakkelijker aanvaard 265 . 

Maar een familiale band op zichzelf volstaat niet 266 . 

ii) Kosteloze handelingen 

259 Zie voor nadere uitwerking BOCKEN & KRUITHOF, TPR 1994, 688 v., nr. 361 v. Vgl. ook E. DE 

LUYCK, "Het bedrog vanwege de schuldenaar en de derde-medeplichtigheid in de actio pauliana", J.Falc. 1978- 

79, 642. Voor een voorbeeld van afwijzing: Rb. Gent 16 december 2008, T.Not. 2009, 298 = RABG 2009, 190. 

260 Hof Luik 29 januari 2002, P&B 2002, 186 = JT 2002, 290; Hof Brussel 19 oktober 1998, TBRR 2001, 145 v. 

261 Bv. zustervennootschap die goederen opkoopt welke reeds eerder in beslag waren genomen, dadelijk nadat 

het eerste beslag werd opgeheven (de tapijten lagen nog bij de gerechtsdeurwaarder die met het eerste beslag was 

belast geweest). 

262 Dat is de maatstaf van goede of kwade trouw voor een derde-verkrijger die verkrijgt in strijd met een ouder 

zakelijk recht; maar hier gaat het precies over een geval waarin de aanvechtende schuldeiser niet handelt 

krachtens een ouder zakelijk recht. 

263 Zie A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1662 met verwijzingen in voetnoot 221. 

264 Kh. Luik 13 oktober 1981, RPS 1982, 45; Rb. Verviers 23 oktober 1984, RNot.b. 1986, 149.; Hof Luik 24 

april 1987, RNot.b. 1987, 671; Rb. Brussel 10 september 1987, JLMB 1987, 1543; Hof Antwerpen 16 december 

1988, T.Not. 1988, 366. 

265 Hof Luik 6 februari 1996, JLMB 1996, 469; Hof Antwerpen 19 maart 1996, Not.fisc.M. 1997, 209 noot L. 

VAEL; Rb. Hasselt 23 april 2001, RW 2003-2004, 1350 = Huur 2002, 133; A. VAN OEVELEN, RW 2004- 

2005, 1662. 

In het Staats-Nederlandse recht gelden hierbij een aantal wettelijke vermoedens, zie art. 3:46 lid 1 NBW. 

266 Zie Rb. Turnhout 24 mei 1996, T.Not. 1996, 6003, n.; Hof Luik 6 februari 1996, JLMB 1996, 469; Hof 

Antwerpen 19 maart 1996, Not. Fisc. M. 1997, 209, noot; Rb. Hasselt 23 april 2001, Huur 2002, 133. 

126


Wederpartijen te goeder trouw worden niet beschermd wanneer hun titel een kosteloze is, dus 

wanneer zij om niet hebben verkregen 267 . Hier wordt het belang van de schuldeiser voorrang 

gegeven op dat van die wederpartij (die in beginsel geen nadeel lijdt, maar enkel een voordeel 

verliest: certat de lucro captando, non de damno vitando). Een kosteloze titel is in ons recht 

nu eenmaal in meerdere opzichten zwakker dan een bezwarende titel 268 . Naar Nederlands 

recht zal de verkrijger om niet toch getroffen worden in geval van faillissement van de 

schuldenaar, voor zover hij ten tijde van de faillietverklaring nog steeds gebaat was (art. 42 III 

Fw; hier speelt de verrijkingsgedachte). 

Een handeling is niet enkel kosteloos wanneer het om een schenking in enge zin gaat. Het kan 

zowel om een formele schenking gaan, als om een materiële schenking die niet in de vorm 

van een formele schenking gebeurt (bv. een handgift, een indirecte schenking), maar ook om 

een inbreng in een stichting e.d.m. Omgekeerd zal een formele schenking niet kosteloos zijn 

in de mate waarin er een last wordt opgelegd aan de begiftigde jegens de schenker zelf 269 . Bij 

een last ten gunste van een derde is er een indirecte schenking aan die derde 270 . 

g) Geen misbruik van recht 

Tenslotte kan het zijn dat de aanvechting geweigerd wordt omdat ze abusief is, bv. wegens 

rechtsverwerking omdat de curator gedurende twee jaar de wederpartij de overeenkomst heeft 

laten uitvoeren 271 . 

h) Bijzondere regels voor aanvechting van een verdeling (882 BW) 272 

Voor de aanvechting van een vereffening of verdeling van een gemeenschappelijk 

vermogen 273 door een schuldeiser van een of meer deelgenoten, gelden enkele bijzondere 

regels. 

Enerzijds geldt er een bijzonder vereiste om de verdeling te kunnen aanvechten, nl. in 

beginsel voorafgaand verzet aantekenen, anderzijds kan bij miskenning van zo’n verzet de 

verdeling die een schuldeiser benadeelt ook aangevochten worden wanneer ze zonder 

267 Bv. Hof Gent 20 juni 1989, TGR 95. Zie ook Vred. Sint-Truiden 28 maart 2006, RW 2008-2009, 1998 n. R. 

BARBAIX, "Kan een Vrederechter de machtiging tot aanvaarding van een schenking weigeren, omdat die 

paulianeus zou kunnen zijn ?". 

268 Vgl. bv. in het erfrecht de mogelijkheid tot inkorting, de achterstelling van legaten op de schulden van de 

erflater en overige nalatenschapsschulden (nemo liberalis nisi liberatus), e.d.m. 

269 Vgl. DEKKERS, Handboek III (1955) nr. 1009-1010. 

270 Zie hierover DE PAGE III nr. 238. 

271 Hof Gent 13 februari 2006, RW 2007-2008, 1456. 

272 Voor een recente studie zie P.-J. DE DECKER, “Art. 882 BW: schuldeisers binnen de verdeling, zwak of 

machtig?”, RW 2012-2013, 82. 

273 Zowel een nalatenschap als een andere gemeenschap waarop de regel van art. 882 BW krachtens de 

schakelbepaling van toepassing is, d.w.z elke boedelgemeenschap (zie bv. art. 1430 IV BW voor de 

huwgemeenschap, art. 55 Wb.Venn. voor de maatschap). Art. 883 BW en dus ook art. 882 BW gelden niet voor 

de zaaksgemeenschap (zo ook o.m. P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 86). Dit onderscheid wordt verder 

besproken in het hoofdstuk Afgescheiden vermogens. 

127


bedrieglijk opzet gebeurde. Die regels gelden zowel bij een partiële als bij een volledige 

verdeling 274 , en zowel bij de verdeling s.s. als bij met verdeling gelijkgestelde handelingen 275 . 

i) Bijzondere vereiste van voorafgaand verzet en uitzonderingen 

Als algemene regel kan een schuldeiser een reeds voltrokken verdeling van een 

gemeenschappelijk vermogen niet aanvechten: hij kan zich verzetten tegen een verdeling 

buiten zijn aanwezigheid en tussenkomen in een procedure van verdeling. Het verzet als 

bewarende maatregel wordt verder in Afdeling E. besproken bij het overzicht van bewarende 

maatregelen. 

Zonder voorafgaand verzet kan een voltrokken verdeling slechts aangevochten worden indien 

de verdeling bedrieglijk werd voltrokken met het opzet een tijdig verzet door schuldeisers 

onmogelijk te maken 276 . 

Deze inperking geldt slechts als er effectief een verdeling plaatsvindt; worden bij omzetting 

van een gemeenschap in een scheiding van goederen activa onttrokken aan de kavel van de 

schuldenaar om ze in de kavel van de andere echtgenoot te leggen, dan kwalificeert de 

rechtspraak dit als een fictieve verdeling, die kan aangevochten worden als een (vermomde) 

schenking 277 (waarvoor niet aan de vereisten voor een pauliana moet zijn voldaan). 

De inperking is ook geen regel van dwingend recht 278 . 

ii) Aanvechting van een verdeling die ondanks verzet heeft plaatsgevonden 

Wordt zijn verzet miskend, dan kan hij wel de in weerwil daarvan verrichtte verdeling 

aanvechten als ze hem benadeelt, ook wanneer dat niet geschiedde met bedrieglijk opzet 279 . 

274 Hof Gent 15 februari 2007, T.Not. 2009, 473 n. J. VERSTRAETE; V. SAGAERT, in Artikelsgewijze 

commentaar, art. 882; P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 87. 

275 Cass. 9 oktober 2009, Pas. 2208 = R.Not.b. 2010, 54 = RTDF 2010, 738 n. F. TAINMONT; P.J. DE 

DECKER, RW 2012-13, (82) 88. 

276 Zie Cass. 3 december 1999, Arr. 1559 = Pas. I 1625 = R.Cass. 2000, 157 n. B. WAÜTERS = RW 1999- 

2000, 981; V. SAGAERT in Commentaar Erfrecht art. 882, nr. 28; W. PINTENS, “Wijziging van het 

huwelijksvermogensstelsel. Een commentaar op de wet van 8 juli 2008”, RW 2008-2009, (946) 953 nr. 25; P. DE 

PAGE & M. VAN MOLLE, JT 2009, (186) 193; P.J. DE DECKER, RW 2012-13, 582) 100-101.. 

Voor een voorbeeld waarin die onmogelijkheid niet werd aanvaard: Hof Gent 15 februari 2007, T.Not. 2009, 

473. 

Eerder in die zin Cass. Fr. 29 mei 1979, J. des Not. 1980, 858; Cass. fr. 6 maart 1996, Bull.civ. I nr. 125. 

277 W. PINTENS, “Wijziging van het huwelijksvermogensstelsel. Een commentaar op de wet van 8 juli 2008”, 

RW 2008-2009, (946) 953 nr. 25. 

278 Cass. 15 november 2007, RW 2010-2011, 870. 

279 Hof Luik 31 mei 2006, Not.Fisc.M. 2008, 140, noot S. RENIERS; F. LAURENT, Principes, X, p. 577-578, 

nr. 534; H. De PAGE, Traité, IX, (1946) p. 837, nr. 1123; D. LEROY en B. VERDICKT, in W. Pintens en J. Du 

Mongh (eds.), Familiaal Vermogensrecht, Themis 55, p. 105, nr. 93; DEKKER-CASMAN, Handboek Burgerlijk 

Recht, Deel 4, p. 435; P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 98; V. Sagaert, «Art. 882 BW», in Commentaar 

Erfrecht, p. 69, nr. 24. 

128


3° Gevolgen van een geslaagde aanvechting 

De traditionele omschrijving van de gevolgen van een geslaagde pauliana luidt dat de 

handeling niet nietig is tussen de partijen, maar niet-tegenwerpelijk aan de schuldeisers die ze 

hebben uitgeoefend of er zich bij hebben aangesloten (c.q. bij instelling namens de 

gezamenlijke schuldeisers bij samenloop, aan de samenlopende schuldeisers) 280 . 

Deze omschrijving is correct. Maar misschien moeten we toch proberen de gevolgen ook in 

minder vage termen te verwoorden. 

a) Verhaalsrecht op de goederen, ongeacht de verkrijging door een derde, maar behoudens 

derdenbescherming 

i) In de verhouding tussen de agerende schuldeiser en de wederpartij van diens schuldenaar 

(en diens schuldeisers) 

(1) Verhaalsrecht tegen de wederpartij 

Op de eerste plaats kan de schuldeiser zich erop blijven verhalen 281 : Hij kan er beslag op 

leggen; in geval van een algemeen beslag vallen ze in de boedel 282 . Aangezien een 

gerechtelijke reorganisatie van de schuldenaar op zichzelf nog geen samenloop inhoudt, staat 

ze er niet aan in de weg dat de schuldeiser zich op dat goed verhaalt (dat in verhouding tot de 

schuldenaar en diens andere schuldeisers immers geen deel meer uitmaakt van zijn vermogen) 

De tegenpartij kan zich niet verweren met een beroep op het opschortingsrecht dat zij zou 

hebben jegens zijn contractspartij (schuldenaar van de actor), aangezien zij ofwel 

medeplichtig is aan het bedrog ofwel kosteloos heeft verkregen en dus ook geen 

tegenprestatie terug te krijgen heeft (dit kan anders zijn bij de aanvechtingsrechten uit de 

verdachte periode omdat daar geen medeplichtigheid van de derde is vereist bij handelingen 

onder bezwarende titel). 

De derde kan het verhaal wel tegenhouden door de schuldvordering van de agerende 

schuldeiser te betalen 283 (waarbij hij in beginsel gesubrogeerd zal zijn in diens 

schuldvordering). 

Dit verhaalsrecht is zelfs tegenwerpelijk aan de schuldeisers van de wederpartij van de 

schuldenaar 284 . In die zin heeft het zakelijke werking 285 . Reeds hieruit blijkt dat de actio 

280 Vgl. A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1662 en verwijzingen in vn. 223-224. 

281 Onbetwist. 

282 Vgl. voor het geval van faillissement van de schuldenaar zelf DE PAGE, Traité III nr. 254-255; F. TOP, T. 

Not. 2006, (175) 177 noot 12. 

283 H. DE PAGE, III nr. 244. 

284 DE PAGE, Traité III (1967), nr. 246, b); D. DEVOS, RCJB 1995, (317) nr. 23; F. TOP, T. Not. 2006, (175) 

177; L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis nr. 304; C. CAUFFMAN, "Pauliaanse vordering", in 

Commentaar Bijzondere Overeenkomsten, nr. 79-81; TERRE & SIMLER, Obligations (2002) nr. 1184; E. 

DIRIX, "De vergoedende functie van de actio Pauliana", RW, 1992-93, 331 nr. 3. Anders S. BAR & C. ALTER, 

129


pauliana, ook al veronderstelt zij in de meeste gevallen een onrechtmatige daad in hoofde van 

de wederpartij (niet altijd: met name niet in hoofde van een wederpartij die kosteloos 

verkrijgt), in zijn rechtsgevolg niet te herleiden is tot een schuldvordering uit onrechtmatige 

daad (hierover dadelijk meer). 

(2) Gebeurlijk zakelijke subrogatie 

Aangezien de pauliana in de zopas besproken zin zakelijke werking heeft, kan de agerende 

schuldeiser zich ook op zakelijke subrogatie beroepen wanneer het goed in het vermogen van 

de derde vervangen is door een surrogaat 286 . 

(3) Gebeurlijk vervangende vergoeding 

- Schadevergoeding uit onrechtmatige daad: 

In bepaalde gevallen kan het verhaalsrecht niet meer kan worden uitgeoefend, onder meer de 

volgende: 

het goed zich niet meer (of niet meer onbezwaard) in het vermogen van de wederpartij 

bevindt en de opvolgende verkrijger beschermd wordt (als verkrijger te goeder trouw, zie 

hieronder ii); door verkrijgende verjaring of anderszins); 

het goed materieel is tenietgegaan; 

het eigendomsrecht op het goed door vermenging is tenietgegaan (inbegrepen de 

confusio nummorum bij geld). 

In dat geval kan de schuldeiser jegens de medecontractant te kwader trouw van zijn 

schuldenaar 287 schadevergoeding uit onrechtmatige daad (nl. derde-medeplichtigheid) 

vorderen. Ook wanneer het goed om andere redenen dan verkrijging door een “derde” (in 

zekere zin vierde) niet kan worden teruggegeven of in waarde is verminderd, kan 

schadevergoeding op grond van art. 1382 BW worden toegekend 288 . Wanneer bv. het actief 

dat uit het vermogen van de schuldenaar verdween een geldsom is (of een geldvordering die 

door schuldvergelijking is tenietgegaan), dan zal de derde-medeplichtige die som als 

schadevergoeding moeten betalen aan de schuldeiser (natuurlijk binnen de grenzen van de 

schuldvordering die die schuldeiser niet heeft kunnen verhalen) 289 . 

Strikt genomen kan het om twee gevallen gaan: 

enerzijds kan het zijn dat de medecontractant een onrechtmatige daad heeft begaan 

door de aangevochten rechtshandeling zelf, en kan hij aangesproken worden voor de daardoor 

"Les effets du contrat", in Pratique du droit 2006, 158-159 nr. 297-298. 

285 Niet in de zin dat deze voorrang zou verschaffen in het faillissement van de eigen schuldenaar. 

286 Zo V. SAGAERT, “De gevolgen van de actio pauliana en haar band met de ongerechtvaardigde verrijking”, 

TBBR 2001, (569) 576 nr. 9 met verwijzingen naar Franse doctrine in dezelfde zin. 

287 Zie o.a. Cass. 25 oktober 2001, RW 2002-2003, 940 = Pas. 2001 I 1706; Cass. 9 februari 2006, nr. 

C.03.0074N, RW 2007-2008 n. M.E. STORME; Hof Luik 20 maart 2007, JLMB 2008, 1444. Voor nog een 

toepassing, zie Hof Antwerpen 16 november 2009, NjW 2010, 668. 

288 Hof Luik 29 januari 2002, P&B 2002, 186= JT 2002, 290. 

289 Voor een vb. kh. Antwerpen 24 oktober 2005, RW 2006-2007, 1650. 

130


veroorzaakte schade; hier gaat het om een toepassing van art. 1382 BW los van art. 1167 

BW 290 . Indien een andere persoon dan de medecontractant eveneens een fout heeft begaan in 

causaal verband, kan ook, die bijkomende persoon worden aangesproken (bv. de zaakvoerder 

van de derde) 291 . Zo ook kan bij een verdeling van een gemeenschappelijk vermogen in 

weerwil van verzet, de schuldeiser die verzet heeft gedaan ervoor kiezen om in plaats van de 

verdeling aan te vechten, de deelgenoten van de schuldenaar aan te spreken wegens 

onrechtmatige daad (art. 1382 BW) 292 . 

anderzijds kan de medecontractant ook aangesproken worden wanneer door zijn fout 

de restitutie niet meer mogelijk is. Dan gaat het om een uitvoering bij equivalent van die 

restitutieverbintenis zelf. Zo zal de medecontractant ook instaan voor beschadiging door 

overmacht wanneer deze is ingetreden nadat hij reeds in gebreke was om het goed te 

restitueren (toepassing van art. 1302, 2° BW) 293 . 

De schadevergoeding blijft beperkt tot de waarde van het vervreemde actief en dit binnen de 

grenzen van de schuldvordering van de schuldeiser 294 en na aftrek van de bedragen die bij 

verhaal op het goed zouden toegekomen zijn aan schuldeisers in hogere rang (niet de 

chirografaire schuldeisers) 295 . 

Anders dan een deel van de rechtsleer 296 meent, is deze aanspraak op schadevergoeding (in 

tegenstelling tot de actio pauliana s.s.) evenwel niet bevoorrecht op andere schuldvorderingen 

jegens die medecontractant 297 ; er is in ons recht immers géén rechtsgrond voor een dergelijke 

voorkeursbehandeling (uitgezonderd wanneer het zakelijk werkend recht van de schuldeisers 

gehandhaafd wordt door middel van zakelijke subrogatie, op een ander specifiek goed in het 

vermogen van de medecontractant). Wel zal de agerende schuldeiser die vergoeding niet 

moeten delen met andere schuldeisers van zijn schuldenaar die niet mee de pauliana hebben 

uitgeoefend (zie onder c) w.b. deze “relatieve” werking van de pauliana) 298 . 

290 Zo ook Hof Antwerpen 3 januari 2005, TBBR 2008, 164, waarbij wel de vraag rijst of de rechter de eis niet 

had moeten herkwalificeren (mits heropening der debatten) 

291 Hof Gent 15 september 2008, TBBR 2009, 508 met bijbehorend artikel AK. LENAERTS, TBBR 2009, (494) 

506. 

292 A. KLUYSKENS, Erfenissen, p. 325, nr. 229; F. LAURENT, Principes, X, p. 578-579, nr. 535; H. DE 

PAGE, Traité, IX (1946), p. 837, nr. 1123; DEKKERS-CASMAN, Handboek Burgerlijk Recht, 4, p. 435, 

nr. 652; V. SAGAERT, «Art. 882 BW», Commentaar Erfrecht p. 70, nr. 27; P.J. DE DECKER, RW 2012-13, 99. 

293 V. SAGAERT, “De gevolgen van de actio pauliana en haar band met de ongerechtvaardigde verrijking”, 

TBBR 2001, (569) 577 nr. 12. 

294 Cass. 9 februari 2006, nr. C.03.0074N, RW 2007-2008 n. M.E. STORME. 

295 Bv. Hof Luik 20 maart 2007, JLMB 2008, 1444, waar de waarde van het intussen verder vervreemde 

onroerend goed verminderd werd met het bedrag van de hypotheciare schuld en het voorrecht van de fiscus. 

296 DE PAGE, Traité III, 254-255 nr. 246; E. DIRIX, “De vergoedende functie van de actio pauliana”, RW 

1992-1993, 331; D. DEVOS RCJB 1995, (314) 327 nr. 12; L. CORNELIS, Algemene theorie (2000), 382 nr. 

307; C. CAUFFMAN, "Pauliaanse vordering", Bijz. overeenkomsten Artikelsgewijze commentaar, p. 35 nr. 79; 

S. LOOSVELD, TBBR 2001, (145) 166 nr. 23; AK. LENAERTS, TBBR 2009, (494) 505. 

297 V. SAGAERT, “De gevolgen van de actio pauliana en haar band met de ongerechtvaardigde verrijking”, 

TBBR 2001, (569) 574 nr. 6; PLANIOL-RIPERT, Traité VII nr. 961; WEILL& TERRE, Les obligations, Parijs 

1986, p. 891 nr. 882; F. TERRE & P. SIMLER, Obligations (2002) nr. 1184. J. MAHAUX, “L’action paulienne 

et les nullités de la période suspecte : conditions et effets respectifs », n. onder Cass. 15 maart 1985, RCJB 1989, 

(334) 341-342, nr. 37; S. NOTARNICOLA , "A propos de l'action paulienne", TBBR 2008, 171 nr. 9. 

298 AK. LENAERTS, "Over de pauliaanse vordering: draagwijdte van de anterioriteitsvoorwaarde en 

131


- Vergoeding wegens ongegronde verrijking: 

Is de wederpartij te goeder trouw en heeft zij kosteloos verkregen, dan kan bij tenietgaan of 

waardevermindering van de zaak afgifte van de verrijking 299 worden gevorderd, ook wanneer 

de derde niet foutief tekortgeschoten is in de restitutieverbintenis. Heeft de wederpartij te 

goeder trouw de zaak vervreemd nadat zij reeds weet had van de restitutieverbintenis, dan 

geldt de schadevergoeding zoals hierboven besproken 300 . 

ii) In de verhouding met een opvolgende verkrijger 

Verder blijkt uit de rechtspraak ook dat een volgende verkrijger aan wie het goed door de 

wederpartij is doorverkocht en –geleverd, dit in beginsel niet geldig heeft verkregen, of juister 

nog: verkregen heeft van een beschikkingsonbevoegde. Die latere verkrijger kan, zo deze te 

goeder trouw is, zich wel beroepen op de regels inzake de bescherming van derde-verkrijgers 

te goeder trouw, die een uitzondering vormen op de regel dat men niet verkrijgt van een 

beschikkingsonbevoegde: 

- zie voor onroerend goed bv. het Cassatie-arrest van 25 oktober 2001: personen die van de 

medecontractant van de schuldeiser verkregen hebben – dus onderverkrijgers – zijn 

beschermd indien zij te goede trouw waren en hun recht gepubliceerd was voor de publicatie 

(kantmelding) van de actio Pauliana 301 ; zolang er geen kantmelding is, is er een weerlegbaar 

vermoeden van goede trouw. 

- wat roerende zaken betreft hangt de bescherming van de onderverkrijger evenzeer af van de 

vervulling van de vereisten voor derdenbescherming, zoals afgeleid uit art. 2279 BW 

(bescherming die dus ook geldt voor de onderverkrijger om niet die te goeder trouw in het 

bezit is gekomen); vgl. de rechtspraak bij art. 17 en 18 FaillW 302 (en er is geen enkele reden 

waarom bij de gemeenrechtelijke pauliana niet dezelfde regels zouden gelden 303 ). 

rechtsgevolgen", TBBR 2009, (494) 505 voetnoot 78 met verwijzingen. 

299 Vgl. LAURENT XVI nr. 492. 

300 Zie over dit alles V. SAGAERT, “De gevolgen van de actio pauliana en haar band met de 

ongerechtvaardigde verrijking”, TBBR 2001, (569) 577 v. 

301 Zie Cass. 25 oktober 2001, RW 2002-2003, 940 = Pas. 2001 I 1706. Zie verder F. TOP, T. Not. 2006, 183; 

C. VAN HEUVERSWYN, “Paulianabeslag op onroerend goed en pauliaanse vordering”, noot onder Hof Gent, 

16 december 1995, T.Not. 1996, 230. De oplossing vinden we reeds t.g.v. een vierde parij die te goeder trouw 

een hypotheek heeft verkregen in Cass. 6 november 1902, Pas. 1903 I 25 (zij het wel anders gemotiveerd dan 

hier). 

302 Zie met name inzake art. 17 II FaillW Cass. 31 januari 2002 nr. C.01.0229N, curatoren Bvba Internationaal 

Transport De Koning t. Bvba Andre, TBH 2002, 316 noot BD = RW 2002-2003, 982 noot S. MOSSELMANS. 

303 Vgl. LAURENT XVI nr. 470; voor Nederland, zie art. 3:45 § 5 BW (een lex specialis die licht afwijkt van 

de gemeenrechtelijke regel in art. 3:86 BW). Er is inderdaad geen enkele reden waarom de regel niet ook voor de 

gewone actio pauliana zou gelden. Waar sommigen (bv. DE PAGE III nr. 255) in de oude FaillW nog een 

argument konden vinden omdat de oude FaillW sommige handelingen nietig achtte en andere slechts niettegenwerpelijk, 

maakt de nieuwe FaillW dat onderscheid niet meer en worden zowel de pauliana als de andere 

aanvechtingsmogelijkheden er als niet-tegenwerpelijkheden beschouwd. 

Een deel van de klassieke rechtsleer evenwel meent dat de onderverkrijger om niet niet beschermd wordt, bv. DE 

PAGE III nr. 242; F. TOP, T.Not. 2006, (175) 179. 

132


iii) Gevolgtrekkingen voor de aard van de pauliana 

Ook de actio Pauliana is dus - net zoals de aanvechtingsmogelijkheden uit de FaillW - géén 

aanspraak op een prestatie door de wederpartij (bv. teruggave of schadevergoeding), maar op 

de eerste plaats een bevoegdheid (Gestaltungsrecht) waarmee een rechtshandeling tussen 

schuldenaar en medecontractant kan worden aangevochten 304 . Is de aangevochten handeling 

de titel van een vervreemding door schuldenaar A aan wederpartij B geweest, dan volgt uit de 

geslaagde aanvechting daarvan dat ook de eigendomsoverdracht waarvoor die 

verbintenisrechtelijke handeling de titel vormde, achteraf gezien nooit tegenwerpelijk heeft 

plaatsgehad (dit volgt uit ons causaal stelsel van eigendomsoverdracht). Daardoor is B 

achteraf gezien nooit beschikkingsbevoegd geweest (in verhouding tot de agerende 

schuldeiser) en heeft een mogelijke onderverkrijger C van een in dat opzicht 

beschikkingsonbevoegde persoon verkregen (en dus niet verkregen, behoudens 

derdenbescherming) 305 . Dat de regels van derdenbescherming van toepassing zijn, bewijst 

met andere woorden dat de actio pauliana geen loutere schuldvordering (“persoonlijk recht”) 

op schadevergoeding is, maar een Gestaltungsrecht 306 . Vermits de schuldeisers als zodanig 

geen enkel zakelijk recht hebben op de goederen van hun schuldenaar zolang ze niet in 

samenloop zijn (de samenloop verschaft hen een soort gezamenlijk pandrecht), is de actio 

Pauliana ook niet de uitoefening van een zakelijk recht op die goederen. Ze is echter wel 

geïnspireerd door dat gezamenlijk pandrecht van de schuldeisers, dat onder bepaalde 

voorwaarden als het ware “op voorhand” kan worden ingeroepen. Aldus houdt het een 

304 Dit volgt alleen al uit de tekst van art. 1167 BW, die spreekt van opkomen tegen (attaquer), d.i. aanvechten, 

en die van art. 20 FaillW, die het gevolg als niet-tegenwerpelijkheid omschrijft. 

Deze kwalificatie stemt grotendeels overeen met de opvatting van F. LAURENT, Principes, XVI, nr. 465 v. en 

483 v. (die wel onjuist spreekt van nietigheid in plaats van niet-tegenwerpelijkheid) en gaat in tegen de opvatting 

van DE PAGE, Traité III nr. 242, volgens wie het een loutere aanspraak uit onrechtmatige daad is. 

Vgl. in onze zin ook N. GEELHAND, Belangenafweging in het huwelijksvermogensrecht, Dl. II, nr. 1994-1995 

en 1997, die de actio ziet als de sanctie van een bevoegdheidsoverschrijding door de schuldenaar. In onze zin 

ook STRANART & ALTER, in Liber amicorum Lucien Simont, p. (493) 500-501 nr. 12; S. LOOSVELD, TBBR 

2001 (153) 166 nr. 24 (zij het minder duidelijk). 

Zo ook de opvatting van een dele van de Franse doctrine, bv. TERRE & SIMLER, Obligations (2002) nr. 1156; 

P.-Y. GAUTIER & Fr. PASQUALINI, in Rép. civ. Dalloz, v° Action paulienne (1988° nr. 65 en 95; vgl. ook J. 

GHESTIN, "La fraude paulienne", Mélanges dédiés à Gabriel Marty, Toulouse 1978, (569) 574-575. In Staats- 

Nederland wordt het gevolg beschouwd als een “relatieve nietigheid”, wat in de praktijk hetzelfde betekent (met 

relatieve nietigheid bedoelt men nietigheid in verhouding tot een bepaalde persoon; wat in het Frans-Belgische 

recht relatieve nietigheid heet, heet in het Staats-Nederlandse vernietigbaarheid). 

DE PAGE geeft toe (Traité III nr. 252 B.) dat zijn theorie van de loutere onrechtmatige daad op minstens 2 

punten niet klopt, namelijk dat de pauliana ook geldt tegen de wederpartij te goeder trouw die kosteloos heeft 

verkregen en dat zij voorrang verschaft boven de schuldeisers van de derde-wederpartij. Hij stelt dan maar dat 

dit billijkheidsuitzonderingen zijn op de theorie; in onze opvatting van de pauliana zijn het echter geen 

uitzonderingen en is die contradictie er dus niet. 

In de recente rechtspraak van het Hof van cassatie wordt weliswaar verkondigd dat de pauliana strekt tot 

vergoeding van schade die de bedrieglijke verarming berokkent, maar wordt er onmiddellijk aan toegevoegd dat 

de vergoeding in beginsel gebeurt door de niet-tegenwerpelijkheid van de rechtshandeling als een vorm van 

herstel in natura (zie bv. Cass. 9 februari 2006, nr. C.03.0074.N, RW 2007-2008 n. M.E. STORME; vergelijkbaar 

o.m. F. TOP, T. Not. 2006, (175) 177) Dat herstel blijft echter niet beperkt tot hetgeen men zou verkregen 

hebben indien de fout niet was gegaan en is dus géén toepassing van art. 1382 BW. 

305 Vgl. LAURENT, XVI nr. 465. 

306 De redenering van DE PAGE dat het noch een zakelijke aanspraak is, noch een echte nietigheid, en dus een 

persoonlijke aanspraak op schadevergoeding "in natura", is dus fout. 

133


beperking in op de principiële bevoegdheid van een schuldenaar om over zijn vermogen te 

beschikken zolang de schuldeisers hun rechten niet “realiseren”. 

De aanvechting van de rechtshandeling is dus rechtstechnisch gezien géén vorm van 

schadevergoeding voor onrechtmatige daad, zoals m.i. op incoherente wijze wordt gesteld 

door het Hof van cassatie 307 (dan zou ze immers geen voorrang hebben in de boedel van de 

wederpartij), maar een meer directe vorm van rechtsbescherming van schuldeisers 308 (nl. men 

zorgt dat de schade niet ontstaat, zodat men aan de vergoeding ervan niet toekomt) 309 . Dat 

sluit niet uit dat er daarnaast ook remedies uit onrechtmatige daad kunnen spelen voor zover 

men door middel van de pauliana de schade niet kan vermijden (bv. schadevergoeding 

verschuldigd door de derde-medeplichtige die het goed intussen verder heeft vervreemd). 

Uit dit alles volgt dus ook dat tegenover de onderverkrijger geen actio pauliana kan worden 

uitgeoefend 310 . Zo deze niet beschermd wordt krachtens de regels van derdenbescherming, 

ondergaat hij gewoon het verhaal op de goederen. Wel is het niet uitgesloten dat de 

schuldeiser ook jegens verdere verkrijgers een gewone aanspraak op schadevergoeding uit 

onrechtmatige daad (derde-medeplichtigheid) heeft. 

b) Beperking van de gevolgen van de pauliana in verhouding tot de beperking van het 

verhaalsrecht. 

Het verhaalsrecht van de agerende schuldeiser is natuurlijk op de eerste plaats beperkt tot het 

bedrag van zijn schuldvordering. 

Verder geldt ook dat indien de schuldeiser zich zonder de paulianeuze handeling ook niet op 

het goed voor de volle waarde had kunnen verhalen, bv. omdat er een hypotheek op gevestigd 

was, hij zijn verhaalsrecht c.q. recht op vergoeding door de verkrijger, slechts kan uitoefenen 

307 Cass. 26 april 2012, nr. C.11.0143.N, Lenaerts t. Keirens, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20120426-3, ter perse in RW. 

308 Net zoals bv. een revindicatie of een actio negatoria door een eigenaar als "afweerrechten" (en geen 

vergoedingsrechten) ook vormen van rechtstreekse rechtsbescherming zijn, en niet te herleiden zijn tot een soort 

herstel in natura voor een onrechtmatige daad. Zie mijn bijdragen "De drievoudige gelaagdheid van 

schuldvorderingen en hun bescherming", Feestbundel Walter van Gerven, Kluwer Antwerpen 2000, 329-342 

(http://www.storme.be/3voudigegelaagdheid.html) en "De uitwendige rechtsgevolgen van verbintenissen uit 

overeenkomst en andere persoonlijke rechten: zgn. derde-medeplichtigheid aan wanprestatie, pauliana en 

aanverwante leerstukken", in Overeenkomsten en derden : De externe gevolgen van overeenkomsten en de 

derde-medeplichtigheid, BVBJ, Vlaams Pleitgenootschap, Jeune Barreau Brussel 1995, p. 111-189 

(http://www.storme.be/3medeplichtigheid.html). 

309 Deze zakelijke werking ontbreekt bij toepassing van het leerstuk der derde-medeplichtigheid buiten de 

Pauliana om. In dat geval is er enkel een verplichting tot teruglevering door de derde; deze teruglevering vindt 

niet plaats met terugwerkende kracht, vermits zij een beteugeling is voor onrechtmatige daad. Het is slechts 

wanneer er een nietigverklaring of niet-tegenwerpbaarverklaring krachtens de wet geschiedt (zoals bv. art. 224 

BW), dat deze zakelijke werking heeft. 

310 Cass. 9 februari 2006, nr. C.03.0074N, RW 2007-2008 n. M.E. STORME, suggereert ten onrechte het 

tegendeel in overweging 3; bij nauwkeurige lezing blijkt echter dat het gaat om de aanspraak op 

schadevergoeding wegens derde-medeplichtigheid, die ook tegen de onderverkrijger bestaat indien zowel de 

derde-verkrijger als de onderverkrijger medeplichtig zijn. 

DE PAGE III nr. 242 gaat alvast zo ver mee, dat volgens hem geen pauliana kan worden uitgeoefend tegen de 

onderverkrijger wanneer de rechtshandeling van de eerste verkrijger zelf niet paulianeus is. 

134


tot beloop van het verschil tussen de opbrengst van het goed bij gedwongen verkoop en het 

bedrag van de door de hypotheek verzekerde schuld(vordering)en. De pauliana mag immers 

voor de agerende schuldeiser geen bron van winst zijn, waardoor zijn positie voordeliger 

wordt dan indien de aangevochten handeling door de schuldenaar niet was verricht 311 . Met 

schuldeisers die niet mee aanvechten moet daarbij wel geen rekening worden gehouden (zie 

onder c). 

Naar de omvang van het bedrog (bv. de mate waarin de verkoopprijs beneden de waarde lag) 

daarentegen moet men niet kijken 312 ; het gaat immers om de verhaalsmogelijkheden van de 

schuldeiser eerder dan de verarming van de schuldenaar. 

Ook zal aan voordeelstoerekening moeten worden gedaan, indien blijkt dat de agerende 

schuldeiser uit de aangevochten rechtshandeling eerder ook voordeel heeft gehaald, bv. 

doordat de prijs die de wederpartij betaald heeft hem geheel of ten dele ten goede is 

gekomen 313 . 

c) Relatieve werking (begunstigde schuldeisers) - verhouding met andere schuldeisers van de 

schuldenaar. 

Een geslaagde pauliana heeft relatieve werking in die zin dat de niet-tegenwerpelijkheid en 

daardoor de uitbreiding van het verhaalsrecht enkel kan worden ingeroepen door de 

schuldeisers die deze bekomen hebben, en niet door de andere chirografaire schuldeisers van 

dezelfde schuldenaar (met wie de eerste dus niet in samenloop komt) 314 . Ten aanzien van die 

schuldeisers blijft de aangevochten handeling even geldig als tussen de bij de handeling 

betrokken partijen. Met deze schuldeisers moet, anders dan met hypothecaire schuldeisers en 

deze met een ander zekerheidsrecht aan wie men hoe dan ook voorrang had moeten geven, 

dus ook geen rekening worden gehouden bij een mogelijke beperking van de gevolgen van de 

pauliana 315 . In die zin verschaft de pauliana voorrang op de gereïntegreerde goederen ten 

aanzien van de andere schuldeisers van de schuldenaar. Zolang het goed niet uitgewonnen is, 

kunnen de andere schuldeisers nog de niet-tegenwerpelijkheid bekomen en daardoor mee 

opkomen, bv. door zich bij de actio aan te sluiten. 

Wordt de pauliana uitgeoefend door de curator, dan komt ze wel aan alle concurrente 

schuldeisers ten goede. Na het faillissement kan een schuldeiser de pauliana overigens niet 

meer uitoefenen, tenzij hij door de aangevochten handeling een specifiek nadeel lijdt dat niet 

gemeen is aan de (concurrente) schuldeisers. 

311 Zo Cass. 15 mei 1992, Arr. 1991-92, 867 noot G.D. = RW 1992-1993, 330 noot E. DIRIX = Pas. 1992 I 

813 = T.Not. 1993, 70 = RCJB 1995, 314 noot D. DEVOS, "La réparation de préjudice du créancier demandeur à 

l'action paulienne". 

312 Eveneens Cass. 15 mei 1992 (vorige noot). 

313 E. DIRIX, RW 1992-1993, (331) 332 in fine met verwijzing BAUDRY-LACANTINERIE & BARDE, 

Traité XII, 743 nr. 720 v.; AUBRY & RAU, Cours de droit civil, 5 e uitg., Deel IV, 235 § 313. 

314 Cass., 11 januari 1988, RW 1987-88, 1406; Cass. 15 mei 1992, RW 1992-93, 330; A. VAN OEVELEN, RW 

2004-2005, 1662 en verwijzingen in vn. 225; S. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht, p. 232, nr. 325; I. 

VERVOORT, in J. SMITS & S. STIJNS, Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands 

recht, p. (365) 381. 

315 E. DIRIX, RW 1992-1993, (331) 332 nr. 5; R. DEMOGUE, Traité des obligations, VII, 492 nr. 1107. 

135


d) Gevolgen voor de interne verhouding tussen schuldenaar en wederpartij 

De pauliana doet geen afbreuk aan de geldigheid van de aangevochten handeling tussen de 

partijen bij die handeling 316 . Indien de wederpartij ingevolge de pauliana uitgewonnen wordt 

of anderszins het voordeel van de aangevochten handeling verliest, kan zij zich keren tegen 

haar contractspartij. In ieder geval kan ze restitutie vorderen van haar tegenprestatie. In geval 

van goede trouw (bij een kosteloze handeling) kan eventueel ook schadevergoeding gevorderd 

worden (zo schade kan worden bewezen). 

4° Werkwijze. 

a) Mogelijke werkwijze van de schuldeiser 

De actio pauliana is in wezen gericht tegen de derde-wederpartij (en niet tegen de eigen 

schuldenaar). Het zijn diens door de aangevochten rechtshandeling verkregen rechten 

waarvan men de niet-tegenwerpelijkheid wil bekomen. 

De schuldeiser hoeft de pauliana niet vooraf in te stellen om verhaal te nemen op de betroffen 

goederen; hij kan: 

- indien hij een uitvoerbare titel heeft tegen de schuldenaar, verhaal nemen op de activa alsof 

ze zich nog in het vermogen van de schuldenaar bevinden (bij een frauduleus gecedeerde 

schuldvordering door derdenbeslag te leggen onder de gecedeerde schuldenaar 317 ); 

- indien hij nog geen uitvoerbare titel tegen zijn schuldenaar heeft, bewarend beslag leggen op 

grond van art. 1167 BW (pauliaans beslag) 318 , mits toestemming van de beslagrechter (bij 

onroerend goed zal dit geweigerd worden omdat de kantmelding van de eis de facto hetzelfde 

effect heeft als een bewarend beslag 319 ). Wanneer de wederpartij-eigenaar zich dan tegen dat 

verhaal (beslag) verweert (meer bepaald een revindicatie instelt), zal de schuldenaar 

vervolgens de pauliana door middel van een tusseneis uitoefenen 320 . 

Zoals hoger (2° c) gezegd is voor het uitoefenen van de pauliana zelf geen uitvoerbare titel 

vereist, maar de executie van het goed vereist dat wel. 

316 Onbetwist. Onder meer H. DE PAGE III nr. 246 p. 254. 

317 En bij een frauduleus gecompenseerde schuldvordering door derdenbeslag te leggen onder de voormalige 

schuldenaar, zie bv. Hof Antwerpen 22 mei 2007, AR nr. 2006/3263, W De N t. Min. Financiën, RW 2009-2010, 

928 = RABG 2007, 1197 n. S. VANCOLEN, in bevestiging van kh. Antwerpen24 oktober 2005, RW 2006-2007, 

1650. 

318 E. DIRIX, RW 1992-1993, 331; K. BROECKX, "Ter inleiding: enkele topics uit het beslagen 

executierecht", in Beslag en collectieve schuldenregeling, p. (1) 12; C. VAN HEUVERSWYN, “Paulianabeslag 

op onroerend goed en pauliaanse vordering”, noot onder Hof Gent, 16 december 1995, T.Not. 1996, 229. Bv. 

Hof Antwerpen, 6 oktober 2004, P & B 2005, 85; Hof Antwerpen, 4 januari 1993, RW 1993-94, 199, n.; Hof 

Gent 22 juni 1993, RW 1993-94, 204. 

319 Hof Gent 19 december 1995, T.Not. 1996, 230 n. C. VAN HEUVERSWYN, “Paulianabeslag op onroerend 

goed en pauliaanse vordering”. 

320 Hof Gent 21 juni 1994, RW 1994-95, 717; Beslagr. Gent 26 mei 2009, TGR 2010, 338; R. DEMOGUE, 

Traité des obligations, VII, 474 nr. 1090; DIRIX & BROECKX, Beslag p. 19 nr. 26; E. DIRIX, RW 1992-1993, 

331. 

136


Indien de aanvechting betrekking heeft op een aan overschrijving (art. 1 HypW) onderworpen 

rechtshandeling, dan dient de schuldeiser zijn eis te kantmelden (zie art. 3 I HypW). Dit is 

vereist: 

- om te vermijden dat een opvolgende verkrijger het goed te goeder trouw zou verkrijgen 

vooraleer de niet-tegenwerpelijkheid wordt uitgesproken; 

- maar ook voor de tegenwerpelijkheid van de actio pauliana aan de wederpartij 321 . 

Bestaat het bedrog van de schuldenaar erin zich te laten veroordelen jegens een derdewederpartij, 

dan zal de aanvechting dienen te geschieden door een derdenverzet tegen dat 

veroordelend vonnis 322 (tenzij men reeds voordien in het geding is tussengekomen). 

b) Mogelijke handelingen tegen de agerende schuldeiser 

De wederpartij bij de aangevochten handeling kan zoals gezegd de pauliana tegenhouden 

door de schuldeiser zelf te betalen (en zich dan te keren tegen zijn contractspartij). 

Ook kan een belanghebbende eisen dat de kantmelding van de actio pauliana wordt 

opgeheven wanneer de agerende schuldeiser niet aan de vereisten voldoet; weigert deze dat 

kan hij schadeplichtig zijn 323 . 

5° Verjaring 

De actio pauliana is aan de gemeenrechtelijke verjaringstermijn onderworpen. 

Sinds de wet van 1998 de uniforme verjaring van 30 jaar heeft verbrokkeld, rijst echter de 

vraag welke gemeenrechtelijke verjaringstermijn van toepassing is. Uit de hoger (3° a) 

gegeven kwalificatie van de actio pauliana volgt dat dit m.i. de termijn van 10 jaar van art. 

2262bis § 1, I en art. 1304 BW is 324 ; de aanvechting is immers geen schadevergoeding. 

Aangezien het Hof van cassatie evenwel het tegendeel stelt, past het op de pauliana de 

verjaringsregel van art. 2262bis § 1, II toe 325 . De vijfjarige termijn vertrekt daarbij volgens 

die rechtspraak vanaf de effectieve kennisname door de schuldeiser (en bv. niet vanaf het 

tijdstip waarop er publiciteit werd gegeven aan de aangevochten rechtshandeling) 326 . 

321 Zie Cass. 25 oktober 2001, RW 2002-2003, 940 = Pas. 2001 I 1706. 

322 LAURENT XVI nr. 472; DE PAGE III nr. 215. 

323 Zie hierover F. TOP, T.Not. 2006, (175) 187 v., in bespreking van Cass. 25 oktober 2001, RW 2002-2003, 

940 = Pas. 2001 I 1706, een zaak waarin de agerende schuldeiser tot een zware schadevergoeding was 

veroordeeld jegens de vierde hypotheekhouder te goeder trouw, die door de kantmelding maar een veel lagere 

verkoopopbrengst had bekomen. 

324 F. TAINMONT, R.not.B. 2009, 46; A. SIBIET, in Not.Fisc.M. 2008, p. 281 nr. 53; Rép. not. "Les régimes 

matrimoniaux" ch. IV nr 612-1 noot 3. Zo ook, zij het ten dele om andere redenen, L. CORNELIS, Algemene 

theorie van de verbintenis, p. 391 nr. 314. 

Een termijn van 10 jaar geldt bv. ook voor de Oostenrijkse faillissementspauliana (§ 28 IO (Insolvenzordnung)). 

Anders F. TOP, T.Not. 2006, (175) 182; P. DE PAGE & M. VAN MOLLE, JT 2009, (186) 192. 

325 Cass. 26 april 2012, nr. C.11.0143.N, Lenaerts t. Keirens, 


326 Eveneens Cass. 26 april 2012, nr. C.11.0143.N, Lenaerts t. Keirens, 

137


Komt er bovenop of in plaats van de pauliana een aanspraak op schadevergoeding jegens de 

derde-wederpartij, dan is het onbetwist dat daarvoor de termijn van 5 c.q. 20 jaar van art. 

2262bis § 1, II BW geldt. Gaat het om een verrijkingsaanspraak, dan verjaart deze na 10 jaar 

op basis van de hoofdregel van art. 2262bis § 1, I BW. 

6° IPR 

In het internationaal privaatrecht gaat men ervan uit dat de actio pauliana enkel mogelijk is indien enerzijds het 

recht van de schuldvordering van de eiser ze als remedie toekent en anderzijds ook het recht van de 

aangevochten handeling zo’n niet-tegenwerpbaarheid erkent 327 . Verordening 1346/2000 EU betreffende de 

insolventieprocedures bepaalt dat de Pauliana bij insolventie (faillissement, gerechtelijk akkoord of gerechtelijke 

reorganisatie, collectieve schuldenregeling) door de lex fori (d.i. die van het voornaamste belangencentrum van 

de insolvabele schuldenaar) wordt bepaald (art. 4 II m Vo.), maar dat dit niet van toepassing is als de 

aangevochten handeling aan een ander recht onderworpen is, dat in dat geval deze aanvechting niet voorziet (art. 

13 Vo.). bij titels voor de verkrijging van onroerend goed geldt alleen de wet van de ligging (art. 8 Vo.). 

c. Aanvechting van een bedrieglijke verwerping van een nalatenschap (art. 788 BW) 

Verwant aan de pauliana is ook de bepaling van art. 788 BW, krachtens dewelke schuldeisers de nalatenschap 

die door hun schuldenaar met benadeling van hun rechten is verworpen, kunnen aanvaarden in hun plaats tot 

beloop van hun schuldvordering 328 . Hoewel de verwerping geen rechtshandeling is tussen de verwerper en zijn 

mede-erfgenamen, moet de actio wel gericht worden tegen degene die uit de verwerping voordeel halen, dus vnl. 

de mede-erfgenamen (art. 788 BW). 

Gevolgen ten aanzien van de verwerper en de andere erfgenamen: 

De gevolgen zijn vergelijkbaar met die van de aanvechting van de verwerping door middel van een pauliana. De 

verwerping is “ten voordele van die schuldeisers alleen vernietigd”, d.w.z. niet-tegenwerpelijk en dit slechts tot 

beloop van de schuldvorderingen van de agerende schuldeiser; de agerende schuldeiser moet niet delen met 

schuldeisers die niet aanvechten. De agerende schuldeiser wordt daardoor, anders dan de letter van de wet stelt, 

geen erfgenaam. Hij zou wel in die zin tot beloop van zijn schuldvorderingen deelgenoot van de nalatenschap 

worden, dat hij de vereffening-verdeling in eigen naam kan vorderen 329 . Aangezien dat deelgenootschap en die 

vereffening-verdeling enkel geldt ten aanzien van de agenrede schuldeiser en enkel tot beloop van diens 

schuldvordering, gaat het om een zgn. fictieve vereffening-verdeling 330 . 

De mede-erfgenamen worden niet beschermd tegen die schuldeiser, ook niet bij afwezigheid van 

medeplichtigheid, aangezien zij het aandeel van de verwerper om niet verwerven. 

Wel blijft de verwerping gelden in de interne verhouding tussen de mede-erfgenamen. Dat heeft tot gevolg dat 

de mede-erfgenamen die het verhaal van de agerende schuldeiser mede ondergaan, een regresrecht hebben 


327 VAN HECKE & LENAERTS, Internationaal privaatrecht, nr. 791. 

328 Voor een recente toepassing, zie Hof Gent 3 april 2003, NJW 2003, 1374; de aanvaarding werd toegekend, 

ook al hadden de andere erfgenamen intussen de nalatenschap reeds verdeeld en was de schuldeiser niet 

tussengekomen in die verdeling. 

329 Rb. Gent 4 november 2008, TGR/TWVR 2009, 99. 

330 Zo Rb. Gent 21 juni 2011, TBBR 2012, 238 = T.Not. 2011, 417; zo ook M.A. MASSCHELEIN, “Gevolgen 

van de bedrieglijke verwerping in het kader van een collectieve schuldenregeling”, TBBR 2012 (239) 241 nr. 4. 

138


jegens de verwerpende erfgenaam, verzekerd door een suborgatoire vordering tot beloop van de door hen 

bhetaalde schuldvordering van de agerende schuldeiser 331 . 

d. Inroepen van de verjaring ondanks afstand door de schuldenaar 

Volgens art. 2225 BW kunnen “schuldeisers, of alle andere personen die er belang bij hebben 

dat de verjaring verkregen is, zich daarop beroepen, hoewel de schuldenaar of de eigenaar 

ervan afstand doet”. De rechtsleer is het erover eens dat hierbij geen bedrog door de 

afstanddoende schuldenaar is vereist 332 . 

7. Beperkingen van het verhaalsrecht 

Behalve doordat de wet bepaalde goederen onttrekt aan verhaal door ze onbeslagbaar te 

maken (zie hoger hoofdstuk II afdeling D) zijn er nog enkele andere beperkingen van het 

verhaalsrecht. 

a. Afstand door de schuldeiser van verhaal op bepaalde goederen 

Bij overeenkomst tussen de schuldeiser en de schuldenaar, of door een eenzijdige afstand van 

de schuldeiser, kan bepaald zijn dat de schuldeiser géén verhaal kan nemen op bepaalde activa 

van zijn schuldenaar. Waar een schuldenaar zijn goederen niet onbeslagbaar kan maken 

jegens zijn schuldeisers door middel van een overeenkomst waarbij de schuldeisers geen 

partij zijn (zie hoger Deel I hoofdstuk II afdeling D.2.), geldt dit natuurlijk niet wanneer het 

een overeenkomst met die schuldeiser betreft. 

Een voorbeeld van dergelijke overeenkomst kan zijn dat een partij op voorhand afstand doet 

van de mogelijkheid bepaalde schulden die hij heeft jegens een wederpartij te verrekenen met 

zijn schuldvorderingen op die partij (schuldvergelijking); aldus doet hij afstand van de 

mogelijkheid om zijn schuldvordering te verhalen op een of meer bepaalde passieve 

schuldvorderingen van de wederpartij en garandeert hij dat die passieve schuldvorderingen in 

ieder geval eerst zullen worden betaald. 

Uit bepaalde vormen van overeenkomst wordt door de rechtspraak een dergelijke afstand 

impliciet afgeleid. Zo oordeelt de rechtspraak dat wanneer een partij aan de wederpartij 

toezegt een documentair krediet te bezorgen, uit die overeenkomst volgt dat de eerste partij 

zich niet kan verhalen op de schuldvordering van die wederpartij jegens de bank voor 

schuldvorderingen die hij op die wederpartij zou hebben; aldus kan er geen derdenbeslag 

gelegd worden in handen van de bank tegen die wederpartij 333 . 

331 Volgens sommigen is dit regresrecht gegrond op art. 1382 BW; dit is betwijfelbaar aangezien zonder de 

bedrigelijke verwerping de mede-erfgenamen ook geen recht zouden gehad hebben op het aandeel van de 

verwerper en eveneens de kosten van vereffening-verdeling hadden opgelopen. Het gaat dan ook om een 

autonoom regresrecht van dezelfde aard als het regresrecht tussen mede-schuldenaars die niet contractueel 

verbonden zijn. 

332 DEKKERS, Handboek I nr. 1589. 

333 Cass. 23 juni 1994, Pas. I nr. 328 met concl. A.g. Janssens de Bisthoven = RW 1994-95, 566 noot E. DIRIX 

“Beslag op documentair krediet” = Bank & Fin. 1995/2, 111 noot L. SIMONT. Vgl. in Frankrijk Cass. fr. 14 

139


b. Opschorting met het oog op gerechtelijke reorganisatie 

Belangrijke beperkingen van het verhaalsrecht werden ingevoerd door de WCO, met name de 

"opschorting". We bespreken ze hierna kort. De impact van andere collectieve procedures op 

het verhaalsrecht van de schuldeisers wordt in Deel IX besproken, omdat het daar in eerste 

instantie niet gaat om een beperking van het verhaalsrecht, maar om een collectieve 

uitoefening ervan (al zal met name bij collectieve schuldenregeling dit in feite veeleer op een 

beperking van het verhaalsrecht neerkomen). Het gemeenrechtelijk uitstel van betaling 

anderzijds wordt hier niet besproken, omdat het daar gaat om een wijziging van de termijn 

van opeisbaarheid van de schuldvordering zelf (en niet om een beperking van het 

verhaalsrecht als dusdanig). 

Het verhaalsrecht van de schuldeisers wordt volgens art. 22 WCO voor alle 

"schuldvorderingen in de opschorting" opgeschort vanaf de neerlegging van een 

verzoekschrift tot gerechtelijke reorganisatie tot er uitspraak over is gedaan. Dit geldt voor 

elke vorm van tegeldemaking van activa van de schuldenaar. Wanneer de rechtbank in zijn 

uitspraak de procedure van gerechtelijke reorganisatie opent, bepaalt zij de duur van de 

opschorting (art. 24 § 2 WCO). Tijdens de duur van de opschorting blijven de meeste 

middelen van tenuitvoerlegging opgeschort (art. 30 WCO), met enkele uitzonderingen: 

- de uitoefening van de rechten van de pandhouder op schuldvorderingen (art. 32 WCO) 

- de rechtstreekse vordering van de onderaannemer (art. 1798 BW en 33 III WCO); 

- de uitoefening van zekerheidsrechten krachtens de WFZ, inbegrepen de uitvoering van 

nettingovereenkomsten (art. 7 en 34 WCO); 

- de schuldvergelijking tussen verknochte schuldvorderingen (art. 34 WCO). 

De revindicatierechten van de eigenaar van goederen die zich in het bezit van de schuldenaar 

bevinden (eigendomsvoorbehoud, leasing e.d.) zijn ook opgeschort. 

Die opschorting treft ook een reeds begonnen executie (art. 22 en 30 WCO). 

"Schuldvorderingen in de opschorting" zijn in beginsel alle schuldvorderingen die ontstaan 

zijn voor het vonnis dat de procedure van gerechtelijke reorganisatie opent of die uit het 

verzoekschrift of beslissingen genomen in het kader van de procedure volgen (art. 2 C WCO). 

Niet aan de opschorting onderworpen zijn evenwel schuldvorderingen die betrekking hebben 

op prestaties verricht nadat de procedure open is verklaard (ook al zijn zij voordien ontstaan) 

(art. 36 WCO) en schuldvorderingen die voortvloeien uit nieuwe verbintenissen van de 

schuldenaar impliciet in at. 2 c en 37 WCO). Het gaat om schulden die we boedelschulden 

zouden noemen indien er door de opening een "boedel" zou ontstaan (wat blijkbaar onder de 

WCO evenwel niet het geval is). 

Anders dan bij andere collectieve procedures is de opschorting van de individuele 

executierechten niet de keerzijde van een collectief beslag; de opschorting staat volgens art. 

oktober 1981, JCP 1982 II, 19815 noot C. GAVALDA & J. STOUFFLET = D. 1982, 301 noot M. VASSEUR = 

Banque 1982, 524 noot L.M. MARTIN; Cass. fr. 14 maart 1984, Bull. 1984, IV 86, nr. 102; Cass. fr. 24 juni 

1986, Bull. 1986, IV 110 nr. 131, en voor een garantie op eerste verzoek Cass. fr. 18 maart 1986, Banque 1986, 

610 noot J.L. RIVES-LANGE = JCP 1986 II 20624 noot J. STOUFFLET = D. 1986, 374 noot M. VASSEUR. 

140


33 WCO de vrijwillige betaling door de schuldenaar van schuldvorderingen in de opschorting 

niet in de weg ! Dit stelt het beginsel van de gelijke rang van schuldeisers, waaraan het 

Belgische recht zo gehecht was, volledig terzijde en opent de deur voor velerlei misbruiken... 

Wordt de opschorting beëindigd door een collectief akkoord, dan wordt het verhaalsrecht van 

de schuldeisers ook gewijzigd, maar in dat geval gaat het opnieuw om een wijziging aan de 

schuldvordering zelf veeleer dan een beperking van het verhaalsrecht. 

De impact van andere collectieve procedures op het verhaalsrecht van de schuldeisers wordt 

in Deel IX over de vormen van samenloop besproken, omdat het daar in eerste instantie niet 

gaat om een beperking van het verhaalsrecht, maar om een collectieve uitoefening ervan. 

c. Volgorde die al dan niet moet worden gehanteerd bij het verhaal. 

1° Beginsel 

In het algemeen bestaat er geen volgorde die de schuldeiser in acht moet nemen bij het nemen 

van verhaal op zijn schuldenaar, en evenmin bij de uitwinning van zekerheden, tenzij dit uit 

specifieke regels of bedingen volgt 334 . De regel kan worden afgeleid uit art. 7 en 8 Hyp.W., 

die immers bepalen dat alle goederen van een schuldenaar gelijkelijk aan verhaal van de 

schuldeisers onderworpen zijn. 

Nochtans kan de vraag wel rijzen vanuit drie oogpunten: 

- de vraag of de schuldeiser beperkingen worden opgelegd in het belang van andere 

schuldeisers; deze komt verderop onder 7. ter sprake; 

- de vraag of er beperkingen volgen uit het feit dat het zekerheidsgoed geen eigendom is van 

de schuldenaar, maar van een derde, die met die zekerheid niet heeft ingestemd; ook dit komt 

verderop ter sprake; 

- de vraag of de uitwinning misbruik vormt in verhouding tot de schuldenaar, vraag die we 

hier bespreken. 

2° Schakeringen 

a) "Voorrecht van uitwinning" van de borg 

De belangrijkste bepaling in andere zin is de regel dat borgtocht in beginsel subsidiair is, 

d.w.z. een borg het “voorrecht van uitwinning” kan inroepen indien hij daarvan geen afstand 

heeft gedaan. 

Uit het beginsel van de subsidiariteit van de borg leidt men af dat dit ook geldt voor de 

persoon die willens nillens in dezelfde positie staat als een zakelijke borg, nl. doordat op zijn 

goederen verhaal kan worden genomen door de schuldeiser van een ander (waarvoor hij geen 

borg staat), die daarop als derde-verkrijger te goeder trouw een verhaalsrecht heeft (zie voor 

334 Bv. art. 1563 GerW voor de hypothecaire schuldeiser. 

141


een voorbeeld het voorrecht van de verhuurder, infra (Deel IV hoofdstuk V afdeling C); 

verder ook de derde-bezitter van een gehypothekeerd goed 335 . 

De vrijwillige zakelijke borg heeft echter geen voorrecht van uitwinning, tenzij dit uit de 

omstandigheden blijkt, zoals bv. wanneer zowel de hoofdschuldenaar als de zakelijke borg 

een hypotheek hebben toegestaan 336 . 

Anders dan de hoofdregel bij borgtocht, is het bij zakelijke zekerheden in het algemeen niet 

zo dat men een zakelijke zekerheid maar kan uitwinnen nadat men eerst andere 

verhaalsmogelijkheden heeft uitgeput. Omgekeerd is de hypotheekhouder integendeel zelfs in 

beginsel verplicht om eerst het gehypothekeerde goed uit te winnen (art. 1563 GerW; zijn er 

meerdere gehypothekeerde goederen, dan heeft hij wel de keuze 337 ). 

b) Misbruik van recht; algemene zorgvuldigheidsplicht 

Voor het overige heeft een schuldeiser de keuze welke goederen of zekerheden hij uitwint, 

onder voorbehoud van het verbod van rechtsmisbruik 338 ; hij kan verschillende vormen van 

uitwinning na elkaar in zelf gekozen volgorde, dan wel tegelijkertijd uitproberen. 

Rechtsmisbruik zal slechts aanwezig zijn indien zijn keuze onevenredig bezwarend is voor de 

schuldenaar of borg in verhouding tot het voordeel voor de schuldeiser 339 . Verhaal nemen om 

goederen met een grotere waarde dan de schuld zal voor een niet-bevoorrecht schuldeiser 

geen rechtsmisbruik zijn, aangezien hij niet op voorhand kan weten hoeveel hem bij 

evenredige verdeling zal toekomen 340 ; wel zal in bepaalde gevallen de procedure worden 

stopgezet zodra de opbrengst volstaat om alle reeds opgekomen schuldeisers te voldoen 341 . 

Verhaal nemen op goederen waarvan de netto-opbrengst voorzienbaar nul is (d.i. de kosten 

zijn hoger dan de opbrengst), kan ook rechtsmisbruik uitmaken 342 - maar dit geldt niet 

wanneer dit niet moest worden voorzien. Tijdens een procedure van opschorting onder de 

WCO is de uitoefening van sommige zakelijke zekerheidsrechten, zoals het pand op 

schuldvorderingen, in beginsel niet geschorst, maar dat sluit niet dat er de uitoefening in 

bepaalde gevallen rechtsmisbruik kan vormen 343 . 

335 Zie DIRIX & DECORTE (2006) nr. 28 p. 28; toepassingen in Hof Gent 29 juni 1973, RW 1973-74, 2501; 

Hof Brussel 26 november 2001, RW 2002-03, 1302. Dat de subsidiariteit ook bij de zakelijke borg speelt, vinden 

we uitdrukkelijk in art. 3:234 Nederlands BW. 

336 E. DIRIX, “Is een schuldeiser zijn broeders hoeder?“, Liber amicorum Lucien Simont 2002, (371) 375 

337 Hof Brussel 19 september 2001, RW 2002-2003, 1468. 

338 Zie DIRIX & DECORTE nr. 27; Zie R. DECORTE, “Beslag en rechtsmisbruik”, in Het zakenrecht; 

absoluut niet een rustig bezit, Kluwer Antwerpen 1992, (187) 210-213; Vz. Kh. Leuven 19 juni 1998, AJT 1999- 

2000, 387 noot K. WAGNER 

339 Rb. Turnhout 9 december 1999, RW 2002-2003, 828. Zie ook: Vz. Kh. Leuven 19 juni 1998, A.JT 1999- 

2000, 387; Hof Luik 29 april 1988, 1989, 105. 

340 F. ’T KINT, Sûretés (2004) nr. 70 . 

341 Zie bij roerend uitvoerend beslag art. 1527 GerW. 

342 Zie bv. Hof Antwerpen 11 oktober 1984, RW 1985-86, 1502. 

343 Bv. Vz. kh. Brussel (k.g.) 15 juni 2009, Elementaire rechtspraak ondernemingsrecht 2010-1, 29. 

142


AFDELING E. Zekerheidstechnieken en zekerheidsovereenkomsten in het 

algemeen. 

1. Redenen voor het belang van zekerheidsovereenkomsten. 

Het belang van zekerheidsovereenkomsten is vrij evident gegeven de in de vorige afdeling 

besproken beginselen van ons recht inzake verhaalsrecht van schuldeisers, waaronder de 

collectivisering van alle beslagen (en de principieel gelijke rang tussen de schuldvorderingen 

die daaruit voortvloeit) 349 . 

Uitgangspunt is dat de wettelijke bescherming van de schuldeisers beperkt is op twee, zo men 

wil drie vlakken. 

a. Ondermijning aan de actiefzijde 

Zolang er geen beslag op is gelegd (in ruime zin, inbegrepen het beslag door faillietverklaring 

en andere vormen van samenloop), is de schuldenaar bevoegd over zijn activa te beschikken 

(o.a. vervreemden, bezwaren met zakelijke zekerheden of andere beperkte zakelijke rechten 

...) en zullen de schuldeisers de gevolgen van deze handelingen moeten ondergaan. Het is 

slechts in zoverre zij op bepaalde activa zakelijke rechten hebben, dat de 

beschikkingsbevoegdheid van hun schuldenaar op die goederen ook buiten beslag of 

samenloop om beperkt is. Bovendien kunnen zij geconfronteerd worden met een opschorting 

van executierechten krachtens de WCO, waarbij zelfs geen samenloop meer wordt 

georganiseerd. 

b. Ondermijning aan de passiefzijde 

De schuldenaar kan, zolang er geen samenloop is, ook voortdurend nieuwe schulden aangaan 

waardoor de verhaalsmogelijkheden voor de bestaande schulden evenredig worden 

verminderd. Tussen schuldvorderingen geldt er immers zoals gezegd geen 

anterioriteitsbeginsel; een jongere schuldvordering staat ten aanzien van de activa van de 

schuldenaar in beginsel in dezelfde rang als een oudere. Het ontstaan van nieuwe schulden 

vermindert dus het verhaalsrecht voor bestaande schulden (tenzij daar ook nieuwe activa 

tegenover staan). 

De mogelijkheid nieuwe schulden aan te gaan wordt wel beperkt bij de verschillende vormen 

van samenloop (zie Deel IX). 

c. Ondermijning door zakelijke zekerheden 

349 Vgl. DIRIX & DECORTE (2006) nr. 359 p. 233-234; A. VERBEKE, in Schuldeisers en ondernemingen in 

moeilijkheden, nr. 28. 

144


Gezien het bestaan van zakelijke zekerheidsrechten en andere voorrechten, waardoor het 

evenredig te verdelen actief vaak drastisch wordt ingeperkt, is de nood voor andere 

schuldeisers om dergelijke zekerheden te verkrijgen des te groter. 

In vele gevallen zal het verlenen van krediet dan ook slechts geschieden wanneer de 

kredietnemer (de latere schuldenaar) zekerheden stelt. 

Zekerheden zijn aldus van enorm belang voor de mogelijkheid om krediet te krijgen, waarbij we op de eerste 

plaats denken aan de twee meest typische vormen van krediet, nl. geldkrediet (geldlening in één van zijn 

vormen) en warenkrediet (de levering van goederen met uitgestelde betaling) (deze twee begrippen komen in 

Deel III en IV nog nader aan bod). In onze samenleving is de mogelijkheid om bepaalde zekerheden te 

organiseren een belangrijk element geweest in de ontwikkeling van bepaalde economische activiteiten, evenzeer 

als van bepaalde consumptievormen en bepaalde vormen van eigendomsverwerving (bv. het verwerven van 

woningen in eigendom is bevorderd door het hypothecair krediet, d.i. krediet verzekerd door een hypotheek). We 

zien dan ook dat wijzigingen in de wetgeving op de zekerheden er vaak op gericht waren bepaalde vormen van 

krediet en daarmee de daardoor vergemakkelijkte activiteiten te bevorderen (enkele historische voorbeelden: 

bevordering van krediet aan landbouwers door het landbouwvoorrecht, van krediet aan de nijverheid door het 

voorrecht van de verkoper van bedrijfsuitrusting, van algemeen krediet door banken aan handelaars door het 

pand op handelszaak, enz.) 350 . 

2. Classificatie van de zekerheden 

a. Naar hun rechtsgevolgen 

Het doel van het verkrijgen van zekerheden in enge zin bestaat er natuurlijk in om aan één of 

meerdere nadelige gevolgen van de gemeenrechtelijke regels te ontsnappen: 

- hetzij door samenloop met andere schuldeisers te vermijden door verhaal te hebben buiten 

het vermogen van de schuldenaar: de "persoonlijke zekerheden" (Fr. sûretés personelles, Dui. 

Personalsicherheiten, En. personal guarantees); 

- hetzij door in geval van samenloop met andere schuldeisers op het vermogen van de 

schuldenaar een bevoorrechte positie te verwerven: de "zakelijke zekerheden" (Fr. sûretés 

réelles, Dui. Realsicherheiten, En. proprietary security), waaronder ook de bijzondere 

voorrechten (bijzonder bevoorrechte schuldeisers, Fr. créancier à privilège spécial; En. 

secured creditor). 

Van zekerheden in ruime zin kan men ook spreken telkens wanneer het onderpand waarop 

men verhaal kan nemen beveiligd wordt, ook al komt dit aan alle schuldeisers ten goede. Dit 

kan onder meer gebeuren door 

beperkingen aan de bestuursbevoegdheid van de schuldenaar 351 ; 

toekennen van bestuursbevoegdheden aan een schuldeiser; 

350 Vele andere wijzigingen daarentegen waren er veeleer op gericht om andere categorieën van schuldeisers 

dan diegenen die zekerheden kunnen bedingen te beschermen. Zie de algemene beschouwingen van F. 't KINT, 

Sûretés (2004) nr. 3-4. 

351 A. VERBEKE, in Schuldeisers en ondernemingen in moeilijkheden, 11 v.gebruikt dezelfde drie begrippen, 

maar beschouwt juist een reeks mechanismen die hier als vormen van zakelijke zekerheid worden beschreven als 

“samenloop-vermijdend” met name, retentierecht, schuldvergelijking en ontbinding). 

145


achterstelling van bepaalde schuldeisers ten opzichte van alle anderen; 

allerlei bewarende maatregelen; 

curatieve of "herstel"maatregelen zoals de actio pauliana en de zijdelingse vordering. 

Tenslotte zijn er ook technieken om ervoor te zorgen dat een schuldeiser ook daadwerkelijk 

kan deelnemen aan collectieve maatregelen. 

We bespreken deze verschillende categorieën hieronder (3 en v.); diegene die elders uitvoerig 

aan bod komen worden slechts zeer kort vermeld. 

b. Naar hun bedingbaarheid 

Vanuit het standpunt van een kredietverlener kan men onderscheiden tussen zekerheden die door een 

kredietverlener bedongen kunnen worden bij het geven van krediet en andere. Onder de eerste vinden we in ons 

recht onder meer: 

- de meeste persoonlijke zekerheden; 

- voorbehouden zekerheden op roerende goederen zoals eigendomsvoorbehoud, of op onroerende goederen zoals 

onroerende voorrechten; 

- gevestigde zekerheden zoals hypotheken, de meeste pandrechten, zekerheidsoverdracht waar in ons recht 

mogelijk, bedongen retentierecht, overeenkomsten van schuldvergelijking of netting, e.d.m. 

c. Naar hun wijze van verkrijging 

Sommige zekerheden worden rechtstreeks door de wet toegekend en hoeven niet te worden 

aangegaan (voor persoonlijke zekerheden) of gevestigd (voor zakelijke zekerheden) 

gevestigd; andere kan men door een eenzijdige rechtshandeling verkrijgen (bv. de wettelijke 

hypotheek van de fiscus; uitvoerend beslag schept echter zoals hoger (Afdeling D punt 2.) 

besproken in ons recht geen individueel zekerheidsrecht), of zich voorbehouden bij de 

overdracht van goederen. Andere tenslotte ontstaan door een rechtshandeling van 

(overeenkomst met) de zekerheidssteller, waarbij deze laatste ofwel een persoonlijke 

zekerheid aangaat ofwel een zakelijke zekerheid vestigt (in het Dui. spreekt men van 

Sicherheitsleistung). 

Een dergelijke overeenkomst is in die zin niet altijd even vrijwillig dat ze vaak een 

voorwaarde is om bepaalde kredieten te verkrijgen dan wel te behouden. 

Ze is al evenmin echt vrijwillig in de vele gevallen waar een verplichting tot 

zekerheidsstelling krachtens de wet geldt ten gunste van bepaalde schuldeisers 352 . 

Voorbeelden: 

352 In het Belgische contractenrecht is er evenmin een algemene regel die een schuldenaar verplicht tot 

zekerheidsstelling in geval van "tekortkoming op voorhand"; een soortgelijke regel vinden we wel in Art. 2-609 

amerikaanse UCC. In de DCFR wordt bepaald dat bij tejkortkoming op voorhand de schuldisers mag 

iopschorten en ontbinden indien de schuldenaar r niet ingaat op een verzoek om een voldoende zekerheid te 

stellen, zie art. III-3:505 en IIi-3:401 (2) DCFR. 

146


- art. 420-421 WIB, die aan de koning en de fiscale administratie uitgebreide machten verlenen om een 

borgstelling te eisen 353 ; 

- art. 88bis WBTW, volgens hetwelk van de Btw-plichtige onder bepaalde voorwaarden een zekerheidsstelling 

kan worden geëist 354 ; 

- art. 94 W.Succ., voor de successierechten verschuldigd door erfopvolgers die bij het openvallen van de 

nalatenschap in het buitenland wonen en roerende goederen erven uit een Belgische nalatenschap. 

- de bepalingen in de AWDA, onder meer art. 60; 

- of nog, de zekerheidsstelling die vereist is vooraleer men een bepaald recht wil uitoefenen (bv. wanneer de 

voorlopige tenuitvoerlegging wordt toegestaan onder vereiste van zekerheidsstelling, art. 1400 GerW); 

- de zekerheidsstelling die een schuldeiser kan worden gevorderd van een vennootschap die zijn kapitaal 

vermindert met uitkering aan de aandeelhouders (art. 613 IV Wb.Venn.); 

- de zekerheidsstelling die OVAM kan eisen vooraleer in te stemmen met de overdracht van vervuilde en te 

saneren gronden (art. 38 II en 29 Vlaams Bodemsaneringsdecreet 22 december 1995; art. 71 § 3, 90, 104 § 2, 

109 § 2 en 155 § 4 Vlaams Bodemdecreet van 27 okotober 2006); 

- naar komend recht, in uitvoering van RL 2004/35/EG (21 april 2004) betreffende milieuaansprakelijkheid met 

betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, art. 8 II, dat de lidstaten verplicht waarborgen te 

voorzien voor de terugvordering op de exploitant van kosten voor preventie en/of herstel van milieuschade 355 . 

Andere vormen van wettelijke verplichting tot zekerheidsstelling zijn onder meer: 

- de wettelijk verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen (besproken bij de persoonlijke zekerheden); 

- de inrichting van een vergoedingsfonds, meestal gespijsd met verplichte bijdragen van de betrokken 

economische sector. 

De precieze wijze van verkrijging wordt verder voor elke soort zekerheid afzonderlijk 

uitgewerkt. 

Algemeen uitgangspunt daarbij is dat de regels inzake zekerheden in ons recht in beginsel niet 

van openbare orde zijn. Zij beschermen de belangen van de overige schuldeisers, en deze 

schuldeisers kunnen in de meeste gevallen daarvan afstand doen 356 . Wel is duidelijk dat de 

rechten van andere schuldeisers niet in afwijking van het recht kunnen worden beperkt zonder 

hun toestemming. En natuurlijk geldt voor zakelijke rechten onder meer het beginsel van de 

numerus clausus (geen zakelijk zekerheidsrecht kan toegekend worden behalve diegene die 

door het recht erkend worden als zakelijke rechten). 

353 Art. 420 § 1 bepaalt: ”Bij gemotiveerde beslissing van de gewestelijke directeur der directe belastingen kan 

een zakelijke zekerheid of een persoonlijke borgstelling worden geëist van elke natuurlijke of rechtspersoon die 

onderworpen is aan één van de inkomstenbelastingen, als genieter van winst om baten alsmede van elke 

natuurlijke of rechtspersoon, schuldenaar van een roerende voorheffing of een bedrijfsvoorheffing, wanneer de 

venale waarde van zijn in België gelegen goederen die het pand van de Schatkist vormen, na aftrek van de 

schulden en lasten die ze bezwaren, ontoereikend is om het bedrag te dekken dat vermoedelijk voor één jaar zal 

verschuldigd zijn krachtens dit Wetboek”. 

354 Art. 88bis zoals ingevoegd bij de Programmawet van 27 december 2006 en gewijzigd bij Programmawet 

van 27 apmril 2007. 

355 Zie hierover H. BOCKEN, "Financial assurances in the directive on prevention and remediation of 

environmental damage", Liber amicorum Bill Dufwa 2005. Zie ook M. FAURE & D. GRIMEAUD, "Financial 

Assurance Issues of Environmental Liability", Report 2000, 

http://europa.eu.int/comm/environment/liability/insurance_gen.htm. 

356 DIRIX & DECORTE (2006) nr. 39 p. 35. 

147


3. Persoonlijke zekerheden, d.i. verhaal op het vermogen van een derde 

De zekerheid bestaat hier uit de verbintenis van een andere persoon naast de schuldenaar. In 

zoverre de schuldeiser naast zijn schuldenaar ook een derde als bijkomende schuldenaar kan 

aanspreken, vermijdt hij de samenloop met de andere schuldeisers van die schuldenaar (hij 

vermijdt natuurlijk niet de samenloop met de andere schuldeisers van die persoonlijke 

zekerheid). Zijn verhaal wordt versterkt doordat hij naast het vermogen van de schuldenaar 

ook dat van de persoonlijke zekerheid kan aanspreken (geheel, dan wel – in het geval van de 

zakelijke borg – slechts tot beloop van bepaalde goederen). In een ruimere zin kunnen we ook 

van persoonlijke zekerheid spreken wanneer een schuldvordering verhaalbaar is op een 

vermogen ook zonder dat de eigenaar ervan een schuldenaar is (meer bepaald op een 

gemeenschappelijk vermogen waarvan niet alle mede-eigenaars persoonlijk verbonden zijn, 

zie hoger (dit Deel afdeling B punt 1.c); of op het vermogen van de andere echtgenoot voor 

bepaalde fiscale schulden). 

Persoonlijke zekerheden vloeien soms uit de wet voort, en kunnen daarnaast op vrij algemene 

wijze door middel van een overeenkomst worden bedongen. Zij kunnen al dan niet accessoir 

zijn. Er bestaat ook geen numerus clausus van types persoonlijke zekerheden (wel criteria 

voor classificatie). Ook de rechtstreekse aanspraak van een schuldeiser op de van de 

schuldenaar is minstens in sommige gevallen te beschouwen als een persoonlijke zekerheid. 

NB. In een ruimere zin kan ook de bevrijdende schuldovername door een nieuwe schuldenaar (d.i. waarbij de 

oude schuldenaar volledig vervangen wordt door een nieuwe) desgevallend de positie van de schuldeiser 

versterken (nl. als de nieuwe schuldenaar solvabeler is dan de oude), al gaat het niet om een persoonlijke 

zekerheid in eigenlijke zin, omdat er geen pluraliteit is van schuldenaars. 

In een heel ruime zin kan men ook van persoonlijke zekerheden spreken wanneer een derde bepaalde 

verplichtingen aangaat, die evenwel niet één bepaalde schuldeiser van de hoofdschuldenaar, maar in beginsel 

alle schuldeisers ten goede komen. We zien dat bij sommige vormen van patronaatsverklaringen, maar bv. ook 

de de belofte van een derde tot kapitaalsverhoging van de schuldenaar-vennootschap. 

Onder persoonlijke zekerheden in ruime zin kan men ook rechtsfiguren met een gelijkaardige functie begrijpen, 

zoals schadeverzekeringen aangegaan door of ten gunste van de potentiële schadelijder-schuldeiser. Deze zijn 

met name van belang voor mogelijke slachtoffers van onrechtmatige daden, aangezien het natuurlijk veel 

moeilijker is om zekerheden te bedingen van potentiële daders van onrechtmatige daden dan aan schuldenaars 

aan wie men bij overeenkomst krediet geeft. In andere gevallen verplicht de wet personen die bepaalde 

activiteiten uitoefenen om ervoor te zorgen dat mogelijke slachtoffers verzekerd zijn bij een 

verzekeringsonderneming of fonds dat betaald wordt door de beoefenaars van die activiteit (bv. Verzekering 

voor zwakke weggebruikers, vergoeding van schade aks gevolg van gezondheidszorg (Wet van 15 mei 2007), 

Fonds voor de sluiting van ondernemingen, enz.). Onder de schadeverzekeringen die de schuldeiser kan aangaan 

kan men ook de kredietverzekering vermelden. 

Nog een andere techniek bestaat erin bepaalde activiteiten voor te behouden aan rechtspersonen die de nodige 

solvabiliteitsgranaties bieden (bv. kapitaal- of actiefvereisten voor banken, verzekeraars e.d.), of althans te eisen 

148


dat voor bepaalde transacties een rechtspersoon die zulke garanties biedt optreedt als « centrale tegenpartij » (zie 

de bespreking daarvan in Deel VI Effecten). 

Tenslotte kan ook gewezen worden op de gevallen waarin de schuldeiser van een derde, in het bijzonder een 

overheidsdienst, een provisie kan bekomen en de invordering door die derde kan laten geschieden. Zo worden 

alimentatieschuldeisers in bepaalde gevallen geholpen door de overheid, zonder dat deze laatste zich als borg 

verbindt; krachtens de Wet van 21 februari 2003 werd een Dienst Alimentatievorderingen opgericht die onder 

nader bepaalde voorwaarden voorschotten uitbetaalt en vervolgens zelf de alimentatievordering invordert op de 

onderhoudsschuldenaar op basis van een lastgeving door de gerechtigde 357 . 

4. Zakelijke zekerheden 

a. Zakelijke zekerheden in enge zin 

Zakelijke zekerheden in enge zin, d.i. zakelijke rechten tot zekerheid, zijn alle mechanismen 

waardoor een schuldvordering (of een categorie schuldvorderingen) boven de andere 

schuldvorderingen voorrang verkrijgt op één of meer bepaalde goederen (het "onderpand", 

ook “zekerheidsgoed” genoemd, Dui. Sicherungsgut, En. Collateral 358 ; in het Fr. spreekt men 

meestal van l'assiette (de la sûreté)). Belangrijkste voorbeelden zijn pandrechten, 

hypotheekrechten en bijzondere voorrechten (in Afdeling D punt 2 werd reeds uitgelegd dat 

men in ons recht door een beslag geen individuele zakelijke zekerheid verkrijgt). Gezien het 

om zakelijke rechten gaat, geldt hier onder meer de numerus clausus (zie hoger Hoofdstuk II 

afdeling C punt 2.b). 

Zij strekken ertoe de positie van de schuldeiser in geval van samenloop te verstevigen door 

hem individuele zakelijke rechten toe te kennen op bepaalde bestanddelen van het vermogen 

van de schuldenaar. Men doorbreekt met andere woorden de regel van de gelijke behandeling 

met de andere schuldeisers (de ‘paritas creditorum’). Daarom spreekt men ook wel eens over 

een “samenloopdoorbrekend mechanisme”. 

Ook buiten elke samenloop om versterken zij de positie van de schuldeiser (doordat zij de 

kenmerken hebben van zakelijke rechten, zoals een zeker volgrecht, handhaafbaarheid door 

zakelijke subrogatie, e.d.). 

Hoe ze verkregen worden en welke gevolgen ze hebben (bv. afzonderingsrecht en 

afscheidingsrecht), wordt verderop uitvoeriger besproken. 

NB. De “zakelijke borg” is een combinatie van a. en b.: een zakelijke zekerheid op goederen 

van een derde, die tegelijk een persoonlijke zekerheid is met beperking van verhaal tot enkel 

het bezwaarde goed. 

357 Voor cijfers over de axhterstallige onderhoudsgelden en door de overheid betaalde voorschooten, zie de 

Jaarverslagen van de Dienst Patrimoniumdocumentatie, bv. 

http://www.fiscus.fgov.be/interfakrednl/Publicaties/RAV05.htm. 

358 zij het dat die term ook andere betekenissen heeft. 

149


b. Opschortingsrechten 

Een vergelijkbaar rechtsgevolg wordt bereikt wanneer bij wijze van zekerheid een schuldeiser 

een door hem verschuldigde (tegen)prestatie mag opschorten. De exceptio non adimpleti 

contractus en vergelijkbare rechtsfiguren hebben een zekerheidsfunctie ook wanneer ze geen 

zakelijke zekerheid op een bepaald goed zouden inhouden. Men zou het ook kunnen zien als 

een zakelijke zekerheid op de schuldvordering van de tegenpartij (vgl. de bespreking van de 

diverse vormen van schuldvergelijking in Deel V, schuldvorderingen). 

c. Algemene voorrechten 

Algemene voorrechten zijn een mechanisme waardoor een schuldvordering (of een categorie 

schuldvorderingen) op het hele vermogen van de schuldenaar (of een abstract deel van het 

vermogen of een abstracte categorie, zoals bv. alle roerende goederen) voorrang verkrijgt 

boven de andere op dat vermogen verhaalbare schuldvorderingen, althans op het vermogen 

dat overblijft nadat de echte zakelijke rechten zijn uitgeoefend en de boedelschulden zijn 

betaald (zie verder de bespreking van de rangschikking van schuldvorderingen in Hoofdstuk 

VI). Zij geven dus geen voorrang op alle vermogensbestanddelen afzonderlijk, maar wel op 

het semi-bruto vermogen (dat wat overblijft nadat de zakelijke rechten op bepaalde goederen 

zijn voldaan). Zij hebben dus geen specifiek voorwerp, noch volgrecht. Hoewel het zakelijke 

zekerheden zijn, zijn het geen zakelijke rechten in enge zin. Ze betreffen in beginsel slechts de 

verhouding tussen de schuldeisers onderling. Zolang er geen samenloop is ontstaan, 

verschaffen zij de algemeen bevoorrechte schuldeiser geen enkel recht noch bevoegdheid, en 

bij een samenloop dient deze het bewind van de bewindvoerder te ondergaan 359 . 

In ons recht kunnen zij niet bij overeenkomst worden gevestigd, maar enkel uit de wet 

voortvloeien. Dit is anders bij de hiernavolgende zakenrechtelijke techniek, de 

vermogensafscheiding. 

d. Vermogensafscheiding 

Een andere zakenrechtelijke techniek die ook een zekerheidsfunctie kan hebben is de 

vermogensafscheiding, d.i. de vorming van een apart vermogen (Fr. division du patrimoine) 

360 . Ook de “boedelscheiding” (Lat. beneficium separationis, Fr. séparation du patrimoine du 

défunt) en het “voorrecht van boedelbeschrijving” (Lat. beneficium inventarii; Fr. bénéfice 

d'inventaire) zijn vormen van vermogensafscheiding (of althans van behoud van een 

afgescheiden vermogen). 

Zoals verderop in Hoofdstuk IV wordt besproken verschaft dit de schuldeisers van dat 

afgescheiden vermogen voorrang op de andere schuldeisers van de mede-eigenaars of 

aandeelhouders van dat vermogen. 

359 Vgl. DIRIX & DECORTE (2006) nr. 232 p. 154-155. 

360 Zie over deze rechtshandeling algemeen M. COIPEL, in H. MICHEL (red.), La s.p.r.l. unipersonnelle, 

Bruylant Brussel 1988, p. (1) 55 v. 

150


Dit kan geschieden door de oprichting van een rechtspersoon, dan wel door de vorming van 

een afgescheiden vermogen zonder rechtspersoonlijkheid. Gezien de zakenrechtelijke 

gevolgen geldt ook hier de numerus clausus: vermogensafscheiding kan slechts in de gevallen 

door het recht erkend. De in ons recht erkende afgescheiden vermogens worden in Hoofdstuk 

IV opgesomd en kort besproken. 

De zekerheidsfunctie is natuurlijk sterker naarmate voor de vermogensafscheiding een 

minimumkapitaal wordt vereist (zoals bij de meeste vennootschappen met 

rechtspersoonlijkheid het geval is), alsook naarmate de mogelijke schulden die een 

rechtspersoon aangaat beperkt worden (bv. een zogenaamd special purpose vehicle). 

Behalve een zekerheidsfunctie hebben de verschillende vormen van vermogensafscheiding 

natuurlijk vaak ook andere functies. 

5. Zekerheden in ruimere zin - behoud van het gemeenschappelijk onderpand 

a. Zgn. negatieve zekerheden en andere bestuursbeperkingen 361 . 

1° Omschrijving en soorten 

De bevoegdheid van een schuldenaar tot bestuur van of beschikking over zijn vermogen 

wordt door bepaalde wettelijke regels beperkt, maar kan ook in zekere mate door middel van 

overeenkomsten worden beperkt. Juister gezegd gaat het niet om een beperking van de 

bevoegdheid als dusdanig (dat wordt in de rechtsleer wel eens miskend), maar om een 

verbintenis over de wijze waarop men die bevoegdheid zal gebruiken of niet gebruiken. 

Het gaat hier met name om overeenkomsten waarbij de schuldenaar er zich toe verbindt iets 

niet te doen, althans niet zonder akkoord van de schuldeiser die dit bedongen heeft, bv.: 

wat het actief betreft: niet te vervreemden, geen zakelijke zekerheden toe te kennen 

aan andere schuldeisers (zijn goederen niet te hypothekeren of in pand te geven ten voordele 

van andere schuldeisers), geen dividenden uit te keren tenzij bepaalde ratio's bereikt zijn, 

noch andere vormen van winstuitkering, enz. 

wat het passief betreft: geen schulden aan te gaan zonder toestemming van de 

schuldeiser, of althans geen schulden van een bepaalde aard zoals: geen geldleningen; geen 

borgstellingen; geen huur van onroerende goederen, e.d.; 

361 Zie DIRIX & DECORTE (2006), nr. 369 p. 239; A. VERBEKE in Schuldeisers en ondernemingen in 

moeilijkheden, nr. 44-55 met verdere verwijzingen; A. VERBEKE & I. PEETERS, “Negatieve zekerheden”, 

DAOR nr. 39, 39 v.; E. de BIE, "Rechtelijke aspecten van de negatieve zekerheidsclausule", J. Falc. 1990-91, 

331 v.; J.V. LINDEMANS, “Negatieve zekerheden” in Comm.Voorr. & Hyp. 28; A. MEINERTZHAGEN- 

LIMPENS, "Les engagements de ne pas faire en matière de crédit", RDAI 1986, 675; I. MOREAU- 

MARGREVE, "L'évolution du droit et de la pratique en matière de sûretés", in Les créanciers et le droit de la 

faillite, p. 198; F. DIERCKX, "Juridische kanttekeningen bij enkele nieuwe financierings- en 

zekerheidstechnieken", Bank & Fin 1987, 148; E. DIRIX, in H. Bocken e.a., Bijzondere overeenkomsten, 

XXXIVe postuniversitaire cyclus Willy Delva 2007-2008, p. (141) 152. 

151


wat het ene dan wel het andere betreft: een een zgn. pari-passu-beding, dat de 

verplichting inhoudt om de bedinger ervan minstens gelijk te behandelen met elke andere 

schuldeiser (dus bv. een evenwaardige zekerheid toe te kennen); 

bij een vennootschap: het kapitaal niet te verminderen. 

Een dergelijke overeenkomst kan opsommen welke bezwaringen en vervreemdingen 

verboden zijn, of omgekeerd een algemeen verwoord verbod inhouden met de bepaling welke 

vervreemdingen wel toegelaten zijn (in het Engels “permitted encumbrances”), al dan niet 

onder bijzondere voorwaarden. In het eerste geval is het voor de schuldeiser van belang om 

het verbod voldoende ruim te verwoorden, zodat het bv. ook bepaalde vormen van 

eigendomsoverdracht omvat 362 . Het kan ook gaan om een verbod om actief af te scheiden 

door bv. de oprichting van een dochtervennootschap. 

Gaat het om een beding waarbij men belooft aan derden géén zekerheden toe te staan, dan 

spreekt men van een "negatieve zekerheid" (En. negative pledge, Dui. Negativerklärung); het 

begrip wordt echter ook in een ruimere betekenis gebruikt, waarin het alle zopas genoemde 

overeenkomsten omvat. De negatieve zekerheid is overigens slechts een van de mogelijke 

vormen van bestuursbeperkingen door verbintenissen om niet te doen. In een nog ruimere zin 

omvat deze categorie ook andere obligatoire bestuursbeperkingen, met name overeenkomsten 

waarbij de schuldenaar er zich toe verbindt zijn vermogen uit te breiden (bv. het kapitaal van 

de kredietnemende vennootschap te verhogen) of andere positieve verbintenissen aangaat (bv. 

het advies van een kredietverlener volgen 363 , bepaalde personen in het bestuur behouden) of 

een controlerecht van de schuldeiser aanvaardt. Verder worden vaak ook informatieplichten 

bedongen vanwege de schuldenaar (zie daarover ook Afdeling F.). Schuldeisers moeten wel 

op hun hoede zijn voor te verregaande bestuursbeperkingen, opdat zij niet als feitleijk 

bestuurder van de schuldenaar zouden beschouwd worden en in geval van insolventie 

daarvoor mee aansprakelijk zouden worden gesteld. 

Overeenkomsten tot negatieve zekerheden en andere bestuursbeperkingen gaan vaak ook met andere zekerheden 

gepaard, in het bijzonder met de belofte van de schuldenaar om op eerste verzoek van de schuldeiser "positieve" 

zekerheden te stellen, al dan niet gepaard met een volmacht aan de schuldeiser of een derde om tot de 

daadwerkelijke vestiging van een zakelijke zekerheid over te gaan (zie de bespreking in Deel III, zakelijke 

zekerheden in het algemeen). Een louter negatieve zekerheid in enge zin biedt de schuldeiser immers erg weinig 

zekerheid (zie hieronder 3°). 

In andere gevallen is de verbintenis om geen zekerheden te stellen niet onvoorwaardelijk, maar "alternatief": de 

schuldenaar behoudt het recht aan derden zekerheden toe te staan, mits hij vooraf aan de bedinger van de 

negatieve zekerheid een minstens gelijkwaardige zekerheid toekent; in dat gevallen heeft de schuldenaar de 

keuze. 

NB. Een bijzonder geval dat de vermogensafscheiding combineert met bestuursbeperkingen is het zogenaamde 

"special purpose vehicle" (SPV, ook special purpose entity of SPE), een rechtspersoon die speciaal geschapen 

362 Denken we aan de sale & lease-back, de betaling van een geldsom tot zekerheid, de zekerheidsoverdracht 

van effecten e.d. 

363 A.M. STRANART, in Beginselen van belgisch privaatrecht, XIII, IB, nr. 820 

152


wordt om welbepaalde goederen te beheren, en waarvan het doel zo omschreven wordt dat deze rechtspersoon in 

beginsel geen andere schulden kan aangaan dan voor het beheer van die goederen 364 (bv. instellingen voor 

belegging in schuldvorderingen, instelling voor vastgoedcertificaten, enz.). 

2° Totstandkoming en geldigheidsvereisten. 

Het gaat hier om een verbintenisrechtelijke overeenkomst, die onderworpen is aan de 

algemene regels van verbintenissenrecht. Enkele van die algemene regels hebben wel een 

bijzonder belang voor dit soort overeenkomsten. 

Zo is een verregaande onvervreemdbaarheid (dode hand) in strijd met de openbare 

orde. Vervreemdingsbeperkingen moeten gerechtvaardigd zijn door een belang, en beperkt 

zijn qua omvang en tijd (zie de bespreking hoger Hoofdstuk II afdeling B punt 1.b.2°). Een 

bezwaringsverbod is echter geen vervreemdingsverbod en wordt dus gemakkelijker aanvaard. 

Een voldoende belang van de schuldeiser-bedinger is in de praktijk geen probleem, een 

beperking in tijd ook niet, aangezien de verbintenis maar duurt zolang het krediet loopt. De 

vraag rijst wel of een bezwaringsverbod anders dan een vervreemdingsverbod wel op het 

gehele of bijna het gehele vermogen kan slaan 365 . 

Ook is de handelingsbekwaamheid van eenieder van openbare orde. Daarom kan de 

schuldenaar er zich niet toe verbinden zijn bestuursbevoegdheid over zijn vermogen in het 

geheel niet uit te oefenen: dan zou hij zichzelf de facto handelingsonbekwaam maken, wat 

niet kan. Hij kan wel specifieke verbintenissen aangaan, waarvan de nakoming moet beletten 

dat de vermogenspositie van de schuldenaar in het algemeen achteruitgaat. De beperking mag 

niet zo verregaand zijn dat de schuldenaar de facto handelingsonbekwaam wordt, of althans 

het bestuur over zijn vermogen omzeggens volledig verliest. Indien dit het geval is, zal de 

schuldeiser verplicht zijn toch in te stemmen met alle normale beschikkingen door de 

schuldenaar. Voor zover de bestuursbeperking er enkel in bestaat, geen zekerheden toe te 

kennen, is er in beginsel geen probleem met deze regel. 

Ook het verbod om een gerechtelijke reorganisatie aan te vragen en vergelijkbare 

bedingen, moet strijdig worden geacht met dwingend recht. 

Sommige bestuursbeperkingen kunnen ook uit de wet voortvloeien, zoals bv. de 

solvabiliteitsratio's en coëfficiënten opgelegd aan kredietinstellingen. 

3° Rechtsgevolgen 

364 Volledig waterdicht is dit niet, aangezien bij vennootschappen met volkomen rechtspersoonlijkheid 

doeloverschrijdende handelingen gesteld door organen van de vennootschap, toerekenbaar zijn aan de 

vennootschap, tenzij de wederpartij op de hoogte moest zijn van de overschrijding, zie art. 526 Wb.Venn. 

365 Geldig volgens A. VERBEKE & I. PEETERS, DAOR 1996, ; 40 nr. 48; H. MERKEL, RDAI 1987 (669) 

684-685; DE BIE, J.Falc. 1990-91, 340. H. DE PAGE past evenwel dezelfde (strengere) maatstaven toe als voor 

een vervreemdingsverbod, Traité V, p. 792 nr. 908. 

153


a) Louter obligatoire werking 

Dergelijke verbintenissen hebben géén zakelijke werking 366 (zie evenwel in Deel V 

schuldvorderingen, hoofdstuk I en VIII de bijzondere regels in verband met de externe 

werking van interne modaliteiten). De schuldenaar blijft dus beschikkingsbevoegd; indien hij 

in strijd met zijn verbintenis toch zekerheden vestigt op de desbetreffende activa, vormt dat 

wanprestatie maar geen onbevoegde beschikking; de derde die de zakelijke zekerheid 

verkrijgt heeft dus van een bevoegde persoon verkregen. 

Dit sluit niet uit dat derden aansprakelijk kunnen zijn uit onrechtmatige daad indien ze 

medeplichtig zijn aan de wanprestatie van de schuldenaar (alsook dat bestuurders van de 

schuldenaar-vennootschap aansprakelijk kunnen zijn bij niet-nakoming door de 

vennootschap). 

Het is ook mogelijk dat de wanprestatie aan de schuldeiser bepaalde bevoegdheden kan 

verlenen, zoals bv. tot uitoefening van een hypothecaire volmacht 367 . 

Behalve wanneer de derde medeplichtig is, zal de sanctie van een wanprestatie aan een 

bezwaringsverbod meestal niet kunnen bestaan in herstel in natura (ongedaanmaking), maar 

enkel in schadevergoeding. Evenwel leidt de schuldeiser geen schade indien de schuldenaar 

solvabel is; indien die insolvabel is, is de schade geen andere dan de niet-gerecupereerde 

schuldvordering. Ook hieruit blijkt de beperkte waarde - buiten het geval van derdemedeplichtigheid 

- van een louter negatieve zekerheid, die niet met andere bedingen of 

zekerheden gepaard gaat. Een nuttig (en in de praktijk gebruikelijk beding) beding is met 

name het beding van verval van termijn bij overtreding van de overeengekomen 

bestuursbeperking, waardoor de gehele schuld opeisbaar kan worden gesteld 368 . 

De sanctie bij derde-medeplichtigheid is het herstel van de schade, maar dient ook niet verder 

te reiken dan de schade. Indien niet aan de vereisten voor een actio pauliana is voldaan, kan 

de sanctie dan ook enkel bestaan uit schadevergoeding tot beloop van het verschil tussen het 

door de schuldeiser gerecupereerde bedrag en datgene dat hij zou gerecupereerd hebben 

zonder die wanprestatie 369 . 

b) Accessoir karakter 

366 Algemene opvatting; bv. F. DIERCKX, Bank & Fin 1987, 149: DIRIX & DECORTE (2006) nr. 369 p. 239; 

I. MOREAU-MARGREVE, in Les créanciers et le droit de la faillite, p. 198; STRANART, in Beginselen van 

Belgisch privaatrecht, 808 nr. 820; A. VERBEKE, in Schuldeisers en ondernemingen in moeilijkheden, p. 40 nr. 

47. 

367 Bv. Hof Luik 26 maart 2002, TBH. 2004, 163 noot. 

368 Volgens de heersende mening valt de overtreding van een bestuursbeperking niet onder art. 1188 BW, en 

dient het verval van termijn dus bedongen te worden (zo MEINERTZHAGEN-LIMPENS, RDAI 1986, 689; 

MOREAu-MARGREVE, in Les créanciers et le droit de la faillite, 198; DE BIE, J.Falc. 1990-91, 342; anders 

VAN RYN-HEENEN nr. 555 p. 427; Hof Luik 7 februari 1936, JL 1936, 143). 

369 Vgl. VAN RYN-HEENEN, IV, 428 nr. 555; VERBEKE & PEETERS, DAOR 1996, 44 nr. 46; DE BIE, 

J.Falc. 1990-91, 353. 

154


Dergelijke verbintenissen zijn accessoir aan het bestaan van een schuld jegens de bedinger 

ervan, in die zin dat zij zonder die schuld niet bestaan. Zij vervallen wanneer alle schulden tot 

zekerheid waarvan de verbintenis is aangegaan, zijn uitgedoofd 370 . 

Of zij ook mee overgaan wanneer de schuldvordering van de bedinger overgaat op een 

nieuwe schuldeiser, hangt af van de interpretatie van de overeenkomst met de schuldenaar; in 

beginsel zullen ze intuitu personae creditoris zijn en niet mee overgaan 371 . 

b. Achterstelling van schuldeisers en vermindering van zekerheidspositie. 

Overeenkomsten of op overeenkomsten gebaseerde technieken kunnen ook een vermindering, 

achterstelling, of afstand van zekerheden inhouden. Zij kunnen inhouden dat bepaalde 

schuldeisers afstand doen van de bevoorrechte positie die ze anders zouden hebben; zij 

kunnen ook verder reiken dan dat, doordat bepaalde schuldeisers aanvaarden dat ze ook 

achtergesteld worden bij de gewone schuldeisers, wat dus de positie van alle andere 

schuldeisers versterkt. Schuldeisers kunnen immers niet éénzijdig de positie van de andere 

schuldeisers verslechten, maar wel afstand doen van hun eigen rechten 372 . 

1° Toepassingen 

a) Afstand van bevoorrechte positie of rang op bepaalde goederen 

Het betreft hier meer bepaald: 

de afstand van rang bij zakelijke zekerheden (bv. hypotheken), 

de pari-passu-overeenkomst. Dit is een overeenkomst tussen meerdere schuldeisers 

(of tussen meerdere schuldeisers en de schuldenaar, bv. een consortiumkrediet), waarbij zij 

overeenkomen in gelijke rang te komen ("pari passu"), wat inhoudt dat diegene die een 

voorrang heeft zijn rang vermindert tot die van de andere schuldeiser met wie hij de 

overeenkomst sluit (NB. deze clausule leidt tot uitlegbetwistingen over de vraag of ze ook 

inhoudt dat de betalingen die voor de samenloop zijn gedaan aan één van de betrokken 

schuldeisers evenredig aan al die schuldeisers moeten toekomen 373 ); een zgn. pari-passubeding 

in de overeenkomst tussen een schuldeiser en zijn schuldenaar daarentegen houdt 

natuurlijk nog geen beperking in van de rechten van andere schuldeisers die hierbij géén partij 

waren (maar hoogstens een zgn. negatieve zekerheid, zie hoger a.). 

Problematisch is de overeenkomst wanneer ze bepaalt dat in beginsel partij A voorrang heeft 

op partij B, maar dit wordt omgekeerd in geval van insolventie van partij A (zgn. “flip” 

clause) 374 . 

370 Zo ook o.m. I. MOREAU-MARGREVE, in Les créanciers et le droit de la faillite, p. 198; VAN RYN & 

HEENEN, Principes IV (1988), 427 nr. 555. 

371 Vgl. DIRIX & DECORTE (2006) nr. 38 p. 248; VERBEKE & PEETERS, DAOR 1996, p. 51-52. 

372 Voor de principiële mogelijkheid daarvan, zie bv. Hof Antwerpen 10 januari 2006, RW 2006-2007, 373. 

373 Zie hierover A. ZENNER & I. PEETERS, RW 2004-2005, (481) 489-490 nr. 15; DIRIX & DECORTE 

(2006) nr. 39 p. 35 en nr. 369 p. 239; Ph. WOOD, "Pari passu clauses - what do they mean ?", JIBFL november 

2003, 369; L.C. BUCHHEIT & J.S. PAM, "The hunt for pari passu", IFLR februari 2004, 20. 

374 Een dergelijk beding in een CDO-uitgifte door een SPV met tussenkomst van de later failliete Lehman 

155


b) Achterstelling ten aanzien van de gewone schuldeisers: kapitaal en quasi-kapitaal 

i) Kapitaalschulden c.q. schuldvorderingen uit kapitaalinbreng 

Maximale achterstelling vinden we wanneer de geldschieter investeert in het “kapitaal” van 

de schuldenaar (vennootschap). De aandeelhouder is een “post-concurrente schuldeisers”. 

Inbreng in het kapitaal is een risicodragende investering, aangezien men bij vereffening 

slechts uitbetaald wordt na alle andere schuldeisers, maar anderzijds natuurlijk wel ook - zijn 

aandeel in – de winst uitbetaald krijgt. Bij een dergelijke investering kiest men juist voor 

minder zekerheid en meer kans op winst. 

Investeerders in vennootschappen worden in ons recht op andere wijzen beschermd dan door zekerheidsrechten; 

deze beschermingswijzen (vennootschapsrecht, financieel recht) komen in dit werk slechts zijdelings ter sprake. 

Overigens sluit dit niet uit dat dergelijke beleggers daarnaast ook zekerheidsrechten kunnen bedingen (zij het in 

beginsel geen zakelijke zekerheden op de activa van de vennootschap zelf). 

Het ingebrachte kapitaal en de daaraan toegevoegde reserves (niet de uitgekeerde winst) 

noemt men het "eigen vermogen" (of eigen kapitaal) van de vennootschap, als onderscheiden 

van het "vreemd vermogen" (of vreemd kapitaal) of deel van het vermogen dat niet door 

kapitaalsinbreng maar door andere schulden gefinancierd is. De solvabiliteit van een 

vennootschap wordt dan ook vaak uitgedrukt in de verhouding tussen eigen vermogen en 

vreemd vermogen; meer precies is dit de graad van afhankelijkheid t.a.v. schuldeisers. 

Data 375 : de Belgische ondernemingen/vennootschappen hadden gemiddeld een eigen vermogen van 46,2 % 

(tegenover 53,8 % vreemd vermogen) in 1999, 47,3 % in 2000, 35,7 % in 2001 en 36,1 % in 2002, maar dit 

cijfer verschilt sterk van sector tot sector, en het gemiddelde ligt ook duidelijk hoger dan de mediaan, wat 

betekent dat vooral kleine ondernemingen relatief meer met vreemd vermogen werken. Voor bepaalde soorten 

ondernemingen gelden er minimale ratio's. Zo bv. moeten banken een eigen vermogen hebben van 8 % ten 

opzichte van de lopende kredieten (zgn. Cooke-ratio, vastgelegd door het zgn. Baselcomité). 

ii) Schuldvorderingen uit achtergestelde leningen 

Daarnaast kennen we ook de achtergestelde lening: de schuldeiser komt met de schuldenaar 

en/of met andere schuldeisers overeen dat zijn schuldvordering wordt achtergesteld bij die 

van andere schuldeisers. De achtergestelde schuldeiser noemt men in het Engels “junior”(schuldeiser) 

en de begunstigde schuldeiser(s) “senior”(-schuldeisers) 376 . De precieze 

Brothers, volgens hetwelk de voorrang zou overspringen op de Note holders bij insolventie van Lehman 

brothers, werd door Amerikaanse rechstpraak ongeldig verklaard en door het Briste Supreme Court wel aanvaard 

(UK Supreme Court 27 juli 2011 in Belmont Park Investmenets Pty Ltd. T. BNY Corporate Trustee Services en 

Lehman Special Financing Inc.) 

375 Bron: http://statbel.fgov.be/figures/d423_nl.asp. 

376 Zie hierover A. BRUYNEEL, "Les prêts subordonnés", Rev. Banque 1976, 530 v.; S. VELU-SPREUTELS, 

“La subordination de créance”, in Les sûretés issues de la pratique II, Presses Universitaires de Bruxelles, 1983, 

C.3; D. WILLERMAIN, “Le financement de l’entreprise et le maintien de son contrôle. Le “quasi capital”, les 

156


gevolgen zijn niet altijd duidelijk bepaald 377 . De uitlener neemt daarbij een groter risico op 

zich in ruil voor bv. een hogere interest. Dergelijke leningen aan vennootschappen nemen een 

tussenpositie in tussen de gewone lening enerzijds en de investering in het kapitaal van de 

vennootschap anderzijds (vandaar de soms gebruikte uitdrukking quasi-kapitaal en quasiaandeelhouders 

378 ). 

Voor de andere schuldeisers is de achterstelling van een lening maar veilig indien het niet louter gaat om een 

verplichting die de junior aangaat jegens de seniores of jegens de schuldenaar maar ten gunste van de seniores 

(derdenbeding), maar een modaliteit uitmaakt van de schuldvordering zelf, wat vereist dat deze modaliteit met de 

schuldenaar van de lening is bedongen in de interne verhouding. Als het louter een verplichting is van de junior, 

dan bindt deze immers niet de cessionaris van of gesubrogeerde in de achtergestelde lening, noch de schuldeisers 

van de junior in geval van insolventie van de junior zelf. Anderzijds moet er ook een verplichting zijn jegens de 

seniores, die belet dat de schuldenaar en schuldeisers van de lening zonder het akkoord van de seniores de 

achterstelling ongedaan zouden kunnen maken. De achterstelling als modaliteit kan vergeleken worden met een 

opschortende voorwaarde 379 . Over de externe werking van tussen schuldeiser en schuldenaar overeengekomen 

modaliteiten van een schuldvordering, zie meer algemeen de bespreking in Deel V, hoofdstuk I en VIII. 

c) Beperking van verhaal ten aanzien van bepaalde activa. 

Een schuldeiser kan ook instemmen met een beperking van zijn verhaal tot bepaalde activa of 

met afstand van beslag op bepaalde activa (een vb. hiervan komt ter sprake bij de 

onafhankelijke garanties). Het is immers perfect mogelijk om ten aanzien van een schuldeiser 

de onbeslagbaarheid van bepaalde activa te bedingen, d.w.z. te bedingen dat hij op die activa 

géén verhaal zal nemen; wat niet kan is activa bij overeenkomst onbeslagbaar maken voor 

derden die bij die overeenkomst geen partij zijn; dat kan alleen door middel van wettelijke 

rechtsfiguren (zoals vermogensafscheiding). 

d) Rang tussen partijen bij transacties op schuldvorderingen. 

Een relatieve achterstelling tussen partijen vinden we bij enkele rechtsfiguren waar meerdere 

personen ten dele schuldeiser zijn of gerechtigde van een bepaalde schuldvordering dan wel 

gerechtigde zijn van een schuldvorderingen die tezamen met een andere door eenzelfde 

zekerheid wordt verzekerd: 

“quasi fonds propres”, les financements “mezzanine” et leurs instruments”, Bank Fin. 1999, 346; F. DIERICK, 

“Het gebruik van de achtergestelde lening door een kredietinstelling”, T.Fin.R. 2002, 232-245; A. van HEES, De 

achtergestelde vordering, in het bijzonder de achtergestelde geldlening, Kluwer Deventer 1989; DIRIX & 

DECORTE (2006), nr. 369 p. 240. 

377 Zo bv. de vraag of de achterstelling ook het beroep op schuldvergelijking uitlsuit; zie daarvoor E. DIRIX, 

Overzicht, TPR 2004 nr. 69 met verw. Hoge Raad 18 oktober 2002, NJ 2003, nr. 503 met conclusie procureurgeneraal 

HARTKAMP en noot E. du PERRON. 

378 Zo heeft de Bankcommissie ook een modelcontract ontwikkeld voor achtergstelde leningen opdat zij voor 

gelijkstelling met eigen vermogen door de Bankcommissie in aanmerking zou komen (zie bijlage nr. 12 bij het 

Jaarverslag Bankcommissie 1986-1987). 

379 Vgl. L. SIMONT, “Essai de classification des sûretés issues de la pratique”, 302; C. LEBON, pr., III-1. 

157


- gedeeltelijke subrogatie: de achterstelling vloeit van rechtswege voort uit een gedeeltelijke 

subrogatie, in die zin dat de gesubrogeerde is achtergesteld bij de subrogant (art. 1252 BW in 

fine) 380 . 

- gedeeltelijke cessie of cessie van een schuldvordering die tezamen met een andere door 

eenzelfde zekerheid wordt verzekerd: de cessionaris van een verzekerde schuldvordering gaat 

wat het beroep op de daaraan verbonden zekerheden betreft, daarentegen voor op de na de 

cessie ontstane nieuwe schuldvorderingen van de cedent (die door dezelfde zekerheden 

verzekerd worden, zoals een hypotheek voor alle sommen of een borgtocht voor alle 

sommen) 381 . 

- delegatie: de delegataris gaat voor op de delegant wanneer beiden in concurrentie komen 

voor hun resp. schuldvordering op de gedelegeerde (de vraag heeft maar belang in zoverre de 

betaling van de gedelegeerde aan de delegataris de gedelegeerde niet volledig bevrijdt van 

zijn schuld jegens de delegant, omdat die groter is) 382 . 

2° Verbintenisrechtelijke regels 

Voor zover het niet om een kapitaalsinbreng gaat, maar een overeenkomst waarbij men 

afstand doen van de rechten die men anders als schuldeiser heeft, gaat het altijd minstens om 

een verbintenisrechtelijke overeenkomst, die onderworpen is aan de algemene regels van 

verbintenissenrecht. Denken we aan de regels inzake totstandkoming en geldigheid van 

overeenkomsten, zoals toestemming, handelingsbekwaamheid, wilsgebreken. Indien het een 

handeling om niet is, zullen ook de bijkomende (strengere) regels voor handelingen om niet 

een rol spelen. 

3° Afstand van zakenrechtelijke rechten. 

Deze overeenkomsten zijn niet in strijd met het dwingend karakter van het zakenrecht. Dat 

dwingend karakter slaat immers op de externe werking (erga omnes) van zakelijke rechten. 

Een schuldeiser kan door middel van een overeenkomst de rechten van derden (andere 

schuldeisers) niet verminderen, maar zoals eenieder in beginsel wel zijn eigen zakelijke 

rechten verminderen. 

Om afstand te doen van een zakelijke zekerheid of een rang moet men wel bevoegd zijn om 

over dat zakelijk recht te beschikken. 

380 Vgl. Principles of European Personal Securities, Art. 2:113 Security provider’s Rights After Performance, 

(2): 

"In case of part performance, the creditor’s remaining partial rights against the debtor have priority over the 

rights to which the security provider has been subrogated." 

381 Vgl. DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 664 p. 461 en duidelijker DIRIX, in Borgtocht en garantie. 

Persoonlijke zekerheden. Actualia, p. 26 nr. 33. Voor een uitdrukkelijke toepassing, zie art. 51bis § 3 WHK. 

Specifieke regels zijn ook te vinden in de Wet mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector 2012, 

meer bepaald art. 4, 3°. 

382 Voor een toepassing van de achterstelling, zie Hof Parijs 20 februari 2001, JCP 2001 E. 1857 met bespr. 

SIMLER en DELEBECQUE, besproken door DIRIX, “Overzicht”, TPR 2004 nr. 15 in fine. 

158


c. Wettelijke mogelijkheden voor de schuldeisers om het vermogen van een schuldenaar te 

beveiligen 

De schuldeisers beschikken ook over een aantal door de wet voorziene rechtsmiddelen andere 

dan het eigenlijke verhaal, waarmee ze (eenzijdig) kunnen ingrijpen in het bestuur over het 

vermogen van hun respectievelijke schuldenaars (los van de hoger in a. beschreven 

contractuele mechanismen). 

Hier is men dus (nog) niet tot executie over gegaan. De ingreep in het bestuur over het 

vermogen van de schuldenaar kan preventief, dan wel curatief van aard zijn. 

1° Preventieve maatregelen 

Schuldeisers kunnen verschillende maatregelen nemen ter bescherming tegen de mogelijke 

insolvabiliteit van hun schuldenaar. Alzo voorkomen ze dat er zomaar activa uit het vermogen 

van die schuldenaar wegvloeit. 

a) Bewarend beslag, inbegrepen fiscale vormen ervan 

Beslag kwam hoger (Afdeling D punt 2. En 3.) reeds aan bod als wijze van verhaal nemen, nl. 

in de vorm van uitvoerend beslag. Naast het uitvoerend beslag (verder nader besproken) kent 

ons recht echter ook het “bewarend beslag” (saisie conservatoire, En. freezing order) in al 

haar vormen (met vrij beperkte formaliteiten) (artt. 1413-1493 GerW). 

Naast het eigenlijke bewarend beslag is er ook het strafrechtelijk beslag (KB nr. 260 van 24 

maart 1936) als een variante op het bewarend beslag die onder meer ook kan strekken ter 

beveiliging van civielrechtelijke belangen. 

Het bewarend beslag kan gelegd worden op één of meer specifieke goederen van de 

schuldenaar (waarbij het bezit geldt als vermoeden van eigendom) of waarop de schuldeiser 

zich zou kunnen verhalen bij het slagen van een pauliana (zie daarover hoger Afdeling D. 

Punt 6.). 

i) Vereisten 

De mogelijkheid tot bewarend beslag bestaat algemeen onder de volgende vier vereisten 383 : 

1° een opeisbare schuldvordering (art. 1415 I GerW) of een schuldvordering voor te vervallen 

periodieke inkomsten (art. 1415 II GerW); in geval de rechter de schuldenaar eerder uitstel 

van betaling had toegekend, kan het beslag toch toegestaan worden bij urgentie (art. 1416 

GerW) 384 ; 

383 Zie nader DIRIX, Beslagrecht, nrs. 102-112. 

384 Zie Hof Brussel 21 september 1981, JT 1981, 692 noot G. DE LEVAL. De beslagrechter is wel niet 

bevoegd om een schuldvordeing voldoende zeker te verklaren wanener er reeds een bodemvonnis is dat de 

aanspraak van de schuldeiser-beslaglegger afwijst (Cass. 12 januari 2012, C.10.0660.N). 

159


3° die effen (liquide) is of voor een voorlopige schatting vatbaar (art. 1415 I GerW) 385 ; dit is 

ruimer dan de uitdrukking “zekere en vaststaande” schuldvordering in sommige andere 

wetsbepalingen; 

2° urgentie (art. 1413 GerW), d.i. het verhaalsrecht is in gevaar (risico dat men later geen 

verhaal meer kan nemen) 386 ; 

4° ofwel een uitvoerbare titel (de schuldeiser kan immers zo voorzichtig zijn geen uitvoerend 

beslag te leggen zolang er een betwisting is), waaronder ook een notariële akte; 

ofwel een vonnis dat de schuldvordering erkent (ook indien niet uitvoerbaar bij voorraad), 

inbegrepen een arbitrale uitspraak; 

ofwel machtiging van de beslagrechter; 

ofwel voor (bewarend) derdenbeslag, een zelfs onderhandse titel (m.a.w. bewarend 

derdenbeslag kan ook zonder machtiging van de rechter worden gelegd krachtens een louter 

onderhandse (en dus niet uitvoerbare) titel 387 - zie art. 1445 GerW). 

Aparte vereisten gelden voor het bewarend beslag op goederen waarop de beslaglegger al een 

zakelijk recht heeft, zoals het beslag tot terugvordering van de eigenaar of andere zakelijk 

gerechtigde, het beslag inzake namaak ("beschrijvend beslag") tot bescherming van een 

intellectueel eigendomsrecht, en het pandbeslag door een schuldeiser met een pandrecht, die 

de goederen niet in zijn macht heeft (zgn. bezitloze pandrechten, met name het pand op 

handelszaak, het voorrecht van de verhuurder en het landbouwvoorrecht). Zo kan de 

verhuurder pandbeslag leggen op het onderpand van zijn voorrecht ook zonder machtiging 

van de beslagrechter (art. 1462 GerW, maar er is wel een voorafgaand bevel tot betaling 

vereist, minstens één dag eerder), en kan de pandhouder op handelszaak pandbeslag leggen op 

de handelszaak (ook zonder voorafgaand bevel te betekenen). 

Aangezien het gewone bewarend beslag strekt tot zekerheid van een schuldvordering, wordt 

het geweigerd indien de verzoeker zich niet op een schuldvordering beroept, maar bv. enkel 

op een mede-eigendomsrecht 388 . 

ii) Machtigingsprocedure 

Waar een machtiging gevraagd wordt aan de beslagrechter, gebeurt dit door middel van een 

eenzijdig verzoekschrift (zie art. 1024 v. GerW). Men kan voor meerdere beslagen machtiging 

aanvragen in éénzelfde verzoekschrift, behalve voor onroerend beslag waarvoor machtiging 

385 Wanneer de beslagrechter hierover misleid wordt door informatie achter te houden, kan de beslaglegger tot 

schadevergoeding worden veroordeeld, bv. Hof Antwerpen 20 maart 2002, NjW 2002, 536. 

386 Bij gebrek daaraan is het beslag abusief. Zie bv. voor een bewarend derdenbeslag Hof Gent 7 oktober 2004, 

RABG 2005, 852; Hof Bergen 6 mei 2003, JLMB 2003, 1811. 

387 In beginsel moet het gaan om een geschrift uitgaande van of ondertekend door de beslagen schuldenaar; 

maar de rechtspraak aanvaardt ook een door de schuldenaar aanvaarde factuur (Cass. 5 april 1991, RW 1991-92, 

259 = JT 1992, 395) (natuurlijk niet een geprotesteerde factuur, beslag enkel op die grond is roekeloos, zie bv. 

Hof Antwerpen 9 juni 2004, NJW 2005, 769 = P&B 2004, 106). 

388 Hof Gent 22 december 2009, RW 2010-2011, 242. 

160


steeds afzonderlijk moet worden gevraagd 389 . Bei weigering kan de verzoeker hoger beroep 

aantekenen. Bij toekenning kan de de beslagen debiteur of elke andere belanghebbende 

derdenverzet aantekenen. 

iii) Vormen van het beslag zelf 

Bewarend beslag wordt gelegd door middel van een gerechtsdeurwaardersexploot (bewarend 

derdenbeslag kan ook gebueren door middel van een kennisgeving per gerechtsbrief door de 

griffier, zie art. 1449 GerW). 

De specifieke pleegvormen zijn te vinden in de bepalingen van het GerW (art. 1422 voor beslag op roerende 

zaken, art. 1429 voor beslag op onroerend goed; art. 1445 voor bewarend beslag onder derden; verder art. 1461 

voor bewarend pandbeslag ten gunste van de verhuurder en art. 1462 v. voor beslag tot terugvordering). 

Uitzonderingen - d.w.z. zonder tussenkomst van een gerechtsdeurwaarder - bestaan er ten 

gunste van de fiscus en de inningsinstellingen van sociale zekerheidsbijdragen. 

Dit betreft op de eerste plaats de zgn. "(para)fiscale notificatie" of "(para)fiscale 

kennisgeving". 

Zo kunnen deze vereenvoudigd derdenbeslag leggen in handen van een notaris belast met het 

verlijden van een authentieke akte betreffende de vervreemding van een onroerend goed of de 

vestiging van zakelijke rechten erop: de notaris dient de ontvanger hiervan te verwittigen 

(fiscale verwittigingsplicht, zie verder Afdeling F.); de ontvanger of inningsinstelling heeft 

vervolgens het recht om, mits aan de vereiste van urgentie is voldaan, binnen 12 werkdagen 

kennis te geven van de door de vervreemder e.d. verschuldigde belastingen of sociale 

bijdragen 390 . Deze (fiscale) kennisgeving (Fr. notification) of "fiscale notificatie" geldt als 

bewarend beslag op de gelden die de notaris ingevolge de akte zou ontvangen, dus de prijs 

van het te vervreemden goed of de som die ingevolge de hypotheek zou worden uitgeleend, 

voor zover de akte daadwerkelijk wordt verleden 391 . 

Tot voor de wetswijzigingen van 2007 en 2008 gold dergelijk beslag slechts als een bewarend beslag 392 ; het 

vereiste dus urgentie, en kon bij gebrek daaraan tergend en roekeloos worden geacht 393 . Ingevolge die 

wijzigingen heeft het nu voor vaststaande schulden meer gevolgen dan een bewarend beslag: 


390 Art. 434 WIB; art. 23ter § 2 SSZ-Besluit; art. 41quater § 2 RMZ-Wet. 

391 Art. 435 § 1 I WIB 1992; art. 93 quinquies § 1 WBTW; art. 23ter § 3 SSZ-Besluit; art. 41quater § 3 RMZ- 

Wet. 

392 Cass. 23 januari 1992, Arr. 1991-92, 465 = RW 1992-93, 1085 noot G. VAN HAEGENBORGH = JLMB 

1992, 686 = RCJB 1994, 398 n. M. GREGOIRE; Hof Gent 10 februari 2005, RW 2006-2007, 230 Cass. 17 

november 2006, F.05.0050.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20061117-4 = 

Staat (FOD Financiën) t. Leaseplan Fleet Management, gemeente Middelkerke e.a., RW 2006-2007, 1759 n. D. 

MICHIELS = TBO 2007, 205 n. I. VERHAEGHE “Het toegangsticket van de fiscus tot de rangregeling, volgend 

op de openbare verkoop van een onroerend goed na beslag”; G. MAERTENS, “Beschouwingen bij het 

cassatiearrest van 23 januari 1992: een toparrest in verband met directe belastingen”, T. Not. 1992, 401. 

393 Hof Antwerpen 30 april 2003, T. Proces & Bewijs 2004, 372 = RW 2004-2005, 1030. Voor een voorbeeld 

van een dergelijk roekeloos beslag, zie Hof Antwerpen 12 september 2003, NJW 2004, 1404. Vgl. ook nog 

161


Het wordt zoals een derdenbeslag opgenomen in het Centraal Beslagberichtenbestand; 

het geldt nu namelijk ook als verzet op de prijs in alle gevallen van zuiverende verkoop (d.i. een 

verkoop met overwijzing op de prijs, en waarbij dus een rangschikking (evenredige verdeling, rangregeling) 

moet worden opgemaakt) 394 ; 

en leidt tot een afgifteverplichting aan de schuldeiser van de sommen die de notaris krachtens de akte 

onder zich houdt tot beloop van die schulden, en dit binnen 8 dagen na de akte. 

Dit beslag is wel aleatoir in die zin, dat de maatregel vervalt indien de akte niet wordt verleden. De verwittiging 

door de notaris geldt als onbestaande indien de aangekondigde akte niet binnen de 3 maanden is verleden (art. 

433 § 2 WIB; art. 23ter § 1 IV SSZ-Besluit; art. 41quater § 1 laatste zin RMZ-Wet); wordt de akte later verleden 

is er wel een nieuwe verwittiging door de notaris vereist. 

Andere bijzondere gevallen van bewarend derdenbeslag door de fiscus betreffen: 

de inhouding van BTW-tegoeden, genoemd "aanwending" in art. 8.1 § 3 van het KB nr. 4 van 29 

december 1969 (ter uitvoering van art. 76 § 1 III WBTW), die géén schuldvergelijking uitmaakt wanneer het om 

een betwiste schuldvordering van de fiscus gaat. 

in geval van betwiste directe belastingen, kan de belastingontvanger bovendien de sommen die hij 

wegens een tegenvordering van de belastingplichtige uit dezelfde categorie (dus beiden directe belastingen) 

verschuldigd is, "aanwenden" tot betaling van de betwiste belasting (art. 166 § 3 KB WIB). Men gaat er 

traditioneel van uit dat dit een bewarende maatregel is 395 - wat zou inhouden dat die vervalt bij samenloop met 

andere schuldeisers van de belastingplichtige -, maar de cassatierechtspraak stelt wel dat aan de normale 

vereisten voor bewarend beslag (art. 1413 en 1415 GerW) niet moet voldaan zijn - er is dus geen vereiste van 

spoedeisendheid. De fiscus mag dus wel degelijk verrekenen wanneer er een schuld is - de vereiste van het 

vaststaand karakter wordt opzijgeschoven; bij betwisting zal dus pas achteraf (bij een beslissing ten gronde) 

blijken of de fiscus terecht of ten onrechte verrekend heeft, zij het dat de vrijgave van de ingehouden bedragen 

kan bevolen worden wanneer de inhouding kennelijk ten onrechte gebeurde 396 . 

iv) Publiciteit 

Deze is dezelfde als bij uitvoerend beslag (dus in alle gevallen opname van een beslagbericht 

in het Centraal Beslagberichtenbestand, en bij onroerend beslag overschrijving van het 

exploot op het hypotheekkantoor). 

v) Rechtsgevolgen 

(1) Beschikkingsonbevoegdheid; voorrang op jongere rechten en uitzondering 

Beslagr. Brussel 30 mei 2002, RW 2004-2005, 1031; Hof Brussel 2 november 2006, Fiscale Koerier 2007, 355 

n. L. KELL. 

394 Zie art 435 § 1 WIB en 93 quinquies § 1 WBTW (zoals gewijzigd door art. 69 c.q. 77 Programmawet van 27 

april 2007 en de Wet van 24 juli 2008 houdende diverse bepalingen-I) voor elke zekere en vaststaande schuld 

aan inkomstenbelasting in de zin van art. 410 WIB of in geval van BTW-dwangbevel overeenkomstig art. 85 

WBTW. Gelijkaardige regels zijn ingevoerd in art. 41 quater RMZ-Wet en art. 23 ter SSZ-besluit door art. 34 

c.q. 58 van de Wet Diverse bepalingen-I van 8 juni 2008. 

395 Administratieve Commentaar Inkomstenbelastingen 1992, nr. 300/100 e.v. 

396 Cass. 12 december 2008, RW 2008-2009, 1766 n. B. VANERMEN, "De aanrekening van een fiscale 

teruggave op een betwiste directe belastingschuld is geen beslag, maar schuldvergelijking". 

162


Bewarend beslag ontneemt aan de beslagene niet het beheer over het in beslag genomen goed 

(om beheer en bezit te ontnemen zijn andere maatregelen nodig, zoals het sekwester, zie 

verder d.) en noch veel minder de eigendom. 

Bewarend beslag maakt net zoals uitvoerend beslag 397 (waarover verder meer) de beslagen 

schuldenaar onbevoegd om nog ten nadele van de beslagleggende schuldeisers te beschikken 

over de beslagen goederen (relatieve beschikkingsonbevoegdheid). In die zijn heeft ook 

bewarend beslag een zekere zakelijke werking. Het bewarend beslag krijgt aldus voorrang 

boven alle vervreemdingen, bezwaringen, e.d. die pas nadien geschieden of tegenwerpelijk 

worden gemaakt. 

Een uitzondering wordt gemaakt ten gunste van de fiscus: diens wettelijke hypotheek (op 

onroerend goed) gaat voor, voor zover ze binnen de 8 werkdagen wordt ingeschreven na de 

verwittiging welke de gerechtsdeurwaarder (die het beslag legt) verplicht moet doen aan de 

ontvanger der belastingen (zie art. 1432 III GerW). 

Bewarend beslag schept evenmin als uitvoerend beslag voorrang voor de individuele 

beslaglegger; is deze bevoorrecht geeft het beslag hem natuurlijk wel betere kansen om zijn 

voorrecht daadwerkelijk te kunnen uitoefenen. 

Ook de fiscale kennisgeving schept als dusdanig geen hogere voorrang voor de beslaglegger 398 , op bv. het 

verkochte onroerend goed of de prijs ervan (hoger dan het algemeen voorrecht van de fiscus), tenzij hij intussen 

een wettelijke hypotheek heeft ingeschreven 399 . Aldus vervalt ook deze vorm van beslag in geval van 

faillissement (voor de algemene regel, zie de bespreking van het faillissement in Deel IX). 

(2) Geldigheidsduur, vernieuwing, omzetting. 

Het bewarend beslag heeft een beperkte gelding van 3 jaar (art. 1425, 1436, 1458 GerW), 

maar kan vernieuwd worden. De termijn wordt geschorst tijdens een procedure ten gronde 

(art. 1493 GerW) en die schorsing wordt ook opgenomen in het Centraal 

Beslagberichtenbestand (art. 1390septies GerW); die schorsing duurt tot er een eindbeslisisng 

is die niet meer vatbaar is voor een gewoon rechtsmiddel. 

Verkrijgt de beslaglegger een uitvoerbare titel, dan kan het bewarend beslag omgezet worden 

in uitvoerend beslag (dit wordt dan eveneens opgenomen in het Centraal 

beslagberichtenbestand, art. 1497 GerW). 

(3) Opheffing 

Het beslag wordt opgeheven wanneer de beschikking die het beslag toestaat wordt 

397 Zij het dat de werking ratione personae beperkter is omdat er geen samenloop door ontstaat. 

398 Zie bv. Hof Brussel 11 maart 2003, TRV 2004, 52 noot P. COUSSEMENT. 

399 Cass. 4 mei 2000, Arr. 842 nr. 270 = Pas. 2000 I nr. 270 = RW 1000-2001, 1134 = T.Not. 2001, 321 n. K. 

VERBEYLEN & G. DEBOODT = Rec.Cass. 2001, 196 n. F. BOUCKAERT. 

163


ingetrokken of gewijzigd (bv. omdat geoordeeld wordt dat de vereisten niet vervuld waren of 

niet meer vervuld zijn). Een vonnis over de grond van de zaak waarin de schuldvordering 

ongegrond wordt verklaard houdt nog geen automatische opheffing in, tenzij die uitdrukkelijk 

wordt verleend (zoniet moet ze bij gebrek aan vrijwillige opheffing door de beslaglegger, aan 

de beslagrechter gevraagd worden) 400 . 

De beslagene kan het bewarend beslag opheffen door het bedrag (in hoofdsom, rente en 

kosten) van de schuldvordering waarvoor beslag is gelegd (eventueel meerdere beslagen, of 

een beslag waarna door een andere schuldeiser verzet is aangetekend) te kantonneren (art. 

1403 GerW 401 ). Bij wettelijk kantonnement in de Deposito- en consignatiekas gaat het beslag 

over op het gekantonneerde bedrag. Voor een minnelijk kantonnement is het akkoord van de 

beslagene nodig (voor deze rechtsfiguur, zie verder Deel V, Hoofdstuk VIII). 

De beslagene kan ook toestemming aan de rechter vragen om het bewarend beslag op de 

goederen door een zekerheid te vervangen (dit zal toegestaan worden indien de weigering 

door de schuldeiser om akkoord te gaan disproportioneel en dus abusief is) 402 . 

b) Doen opmaken van een boedelbeschrijving (inventaris) 

In bepaalde gevallen (zie onder meer artt.1175-1184 GerW) kunnen de schuldeisers een inventaris laten 

opmaken door een openbaar ambtenaar (normaal een notaris) - dus een authentieke akte -, om te vermijden dat 

uit het vermogen goederen zouden verdwijnen, althans het bewijs kan worden geleverd dat er verdwenen zijn. 

Het betreft voornamelijk de nalatenschap of een gemeenschappelijk vermogen zoals de huwgemeenschap. 

c) Verzegeling of zegellegging 

Zie onder meer art. 1148 en 1174 GerW betreffende de verzegeling van de plaats waar zich 

goederen bevinden die deel uitmaken van een huwgemeenschap of nalatenschap. Zo ook kan 

elke echtgenoot de verzegeling vorderen (op eenzijdig verzoekschrift) van de plaats waar zich 

gemeenschappelijke goederen bevinden vanaf het ogenblik waarop één van hen een 

dagvaarding tot echtscheiding heeft laten betekenen. De verzegeling is meer bepaald een 

bewarende maatregel met het oog op het opmaken van een boedelbeschrijving 403 . 

d) Onder sekwester stellen 

In bepaalde gevallen kunnen de schuldeisers een sekwester laten aanstellen (artt. 1955-1963 BW) of een 

gerechtelijk bewindvoerder (ook soms nog voorlopig bewindvoerder genoemd). 


401 Voor de uitzonderingen op het recht te kantonneren, zie art. 1404 GerW. De uitzondering voor 

alimentatieschulden werd grondwettig bevonden door het GwH nr. 64/2011 van 5 mei 2011, RW 2011-2012, 

953. 

402 Vgl. F. GEORGES, “Cantonnements et consignations”, JT 2004, (125) 127 nr 11. 

403 Literatuur, zie S. VOET, "Verzegeling", NjW 2006, 831 v. 

164


Ook kunnen de goederen die in bewarend beslag zijn genomen in bepaalde gevallen onder sekwester worden 

gesteld. Van het voorwerp van een derdenbeslag kan het kantonnement worden bevolen door de rechter op 

verzoek van een van de betrokkenen (art. 1407 GerW). 

e) Onder voorlopig bewind stellen 

Er zijn meerdere gevallen waarin een heel vermogen of bepaalde goederen onder voorlopig 

bewind kunnen worden gesteld bij rechterlijke beslissing. Hier doelen we niet op de gevallen 

waarin dit gebeurt ter bescherming van de eigenaar van die goederen (een beperking van de 

handelingsbekwaamheid), maar waar dit gebeurt ter bescherming van de schuldeisers. 

Een van die gevallen is het voorlopig bewind op grond van art. 14 of 28 WCO. 

f) Verzet tegen teruggave instellen 

Naast het bewarend derdenbeslag zijn er ook sommige andere procedures om te beletten dat 

iemand die goederen in handen heeft deze zou afgeven aan een ander. Zo bv. kan elke 

rechthebbende op een strafrechtelijk in beslag genomen zaak zich verzetten tegen de afgifte 

aan de beslagene (zie de regels in het K.B. van 24 maart 1936 op de bewaring, ter griffie, en 

de proceduur tot teruggave van de in strafzaken in beslag genomen zaken). 

g) Bewarende maatregelen ten aanzien van een vermogen in vereffening zonder samenloop; 

o.a. verzet tegen verdeling. 

i) Verzet tegen verdeling van een gemeenschappelijk vermogen buiten hun 

afwezigheid 

Zo er een gemeenschappelijk vermogen is waarin een schuldenaar deelgenoot is, kan elke 

schuldeiser tot aan de definitieve verdeling ervan verzet aantekenen tegen een verdeling 

buiten hun aanwezigheid (art. 882 BW) 404 . De gemeenschappelijke schuldeisers of 

schuldeisers van de boedelgemeenschap, die zich op de activa van die gemeenschap als 

dusdanig kunnen verhalen en de verdeling niet moeten afwachten (zie de bespreking in 

hoofdstuk IV), kunnen in die hoedanigheid geen verzet aantekenen. Indien zij echter ook 

schuldeiser zijn van de deelgenoot, kunnen ze dat uit dien hoofde wel (verschil tussen bv. een 

nalatenschap die zuiver aanvaard werd en een andere) 405 . 

Om verzet aan te tekenen moet men reeds een schuldvordering hebben, maar die moet nog 

niet opeisbaar zijn (zelfde beginsel als bij de actio pauliana) 406 . Men moet geen intentie van 

bedrieglijke benadeling door de deelgenoten aantonen, de maatregel dient om benadeling te 

voorkomen 407 . 

404 Zie uitvoerig P.J. DE DECKER, RW 2012-13, 82 v. 

405 P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 90-91. 

406 P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 91. 


165


Er zijn geen vormvereisten voor het verzet, maar omgekeerd geldt er ook niet in het algemeen 

een voorafgaande publiciteit voor de verdeling van een gemeenschappelijk vermogen. Het 

verzet is mogelijk zodra er een gemeenschappelijk vermogen is en zolang de verdeling niet 

voltrokken 408 is (sinds de afschaffing van de homologatie geldt bij wijziging van een 

huwelijksgoederenstelsel de bijzondere termijn van 1 jaar uit art. 1319bis GerW niet meer 409 ). 

Het verzet werkt relatief, d.w.z. enkel ten gunste van die schuldeiser die het aantekent (vgl. 

eveneens de pauliana). 

Het verzet heeft tot gevolg dat de verzetdoende schuldeiser betrokken moet worden in de 

verdeling als belanghebbende derde; daardoor wordt hij een "noodzakelijke partij" bij de 

verdelingsverrichtingen. Het verzet geldt niet als beslag en schept geen 

beschikkingsonbevoegdheid voor de deelgenoten (zo zal een bedrigelijke verkoop van een 

gemeenschappelijk goed door de deelgenoten hierdoor niet getroffen worden; daartoe zal men 

de gemeenrechtelijke pauliana moeten instellen) 410 . Anderzijds is de gelding van het verzet 

niet beperkt in tijd zoals een beslag. 

ii) Tussenkomst in de verdeling 

Ongeacht of ze verzet hebben gedaan of niet, kunnen schuldeisers kunnen in eigen naam 

“tussenkomen” in de verdeling van een mede-eigendom om na te gaan of hun rechten daarbij 

niet worden genegeerd (art. 1561 II GerW). Een schuldeiser die verzet heeft aangetekend 

moet daartoe wel uitgenodigd worden. Bij miskenning hiervan kan de schuldeiser de 

verdeling die hem benadeelt aanvechten zonder enig bedrieglijk opzet te moeten bewijzen (zie 

de bespreking bij de actio pauliana, hoger Afdeling D). 

iii) Boedelscheiding 

De schuldeisers van een nalatenschap (inbegrepen de legatarissen) kunnen ook de 

boedelscheiding vorderen om de nalatenschap afgescheiden te houden van het vermogen van 

de erfgenaam (en dus niet in concurrentie te komen met de schuldeisers van de erfgenamen). 

2° Curatieve maatregelen of herstelmaatregelen 

a) De actio pauliana en herstelmaatregelen bij faillissement 

408 P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 95 argumenteert tegen de heersende leer in dat het nog niet 

overgeschreven zijn in de hypotheekregisters niet relevant is, maar enkel de vaste datum van de 

verdelingsovereenkomst: indien de verdeling gebeurt inw eerwil van een verzet, is het immers de 

verdelingsovereenkomst zelf die aangevochten kan worden wordt en niet enkel de toebedeling van een 

(onroerend) goed. 

409 Zie voor de oude regeling K. VAN WINCKELEN, "Kanttekeningen inzake de bedriegelijke benadeling van 

de rechten van schuldeisers en hun bescherming bij de wijziging van het huwelijksvermogensstelsel", noot onder 

Cass. 2 maart 2001, RW 2000-2001, 1596; Hof Gent 28 oktober 2004, NJW 2005, 595; Hof Gent 25 maart 1994, 

RW 1995-96, 572; Hof Brussel 18 september 1984, Pas. 1985 II 22. 


166


Deze herstelmaatregelen, die dus niet preventief, maar curatief zijn (achteraf kunnen worden 

genomen) werden hoger (Afdeling D. punt 6.) uitvoerig besproken. 

b) De zgn. "zijdelingse vordering" (art.1166 BW) 411 . 

De schuldeiser kan ook de rechten die zijn schuldenaar jegens een derde heeft (behalve 

diegene die strikt persoonlijk zijn), maar verzuimt uit te oefenen, voor rekening van die 

schuldenaar uitoefenen (zijdelingse vordering, Fr. action indirecte, analoog aan wat in het En. 

derivative action heet). Het gaat niet enkel om het optreden in rechte (instellen of voortzetten 

van een eis, hoger beroep aantekenen of een ander rechtsmiddel aanwenden), maar ook om 

andere maatregelen (stuiten van de verjaring, inschrijven van een hypotheek, vernieuwen van 

een inschrijving, ten uitvoer leggen van een vonnis, enz.). 

Men noemt dit de zijdelingse vordering (Fr. action indirecte); dat is een kenmerking van de 

eis die op die wijze wordt ingesteld - het recht krachtens hetwelk dat geschiedt is geen 

"vordering" maar een bevoegdheid. 

Anders dan de actio pauliana gaat het hier niet om het achteraf aanvechten van een 

rechtshandeling van de schuldenaar, maar om het “proactief” uitoefenen van een recht (inb. 

een bevoegdheid of wilsrecht) van de schuldenaar. 

Het gaat om een vorm van vertegenwoordiging zonder volmacht, waarvoor de bevoegdheid 

uit de wet zelf voortvloeit. 

i) Vereisten 

Die vertegenwoordigingsbevoegdheid van de schuldeiser vereist: 

a) betreffende de rechtsverhouding tussen de schuldeiser die de bevoegdheid uitoefent en zijn 

schuldenaar: 

- een opeisbare schuldvordering van de schuldeiser 412 ; 

- volgens sommige rechtspraak - dat de solvabiliteit van de schuldenaar in gevaar is 413 ; deze 

vereiste is echter in strijd met de wet. 

Een interessante toepassing in een zaak van een Tijdelijke Vennootschap 414 : een van de vennoten wilde een 

aanspraak op schadevergoeding geldendmaken jegens een opdrachtgever, de andere niet. De vennoot roept in dat 

dit een wanprestatie uitmaakt van de medevennoten, waardoor zij schuldeiser is en oefent zijdelings de aanspraak 

op schadeloossttelling van de medevennoten uit jegens de opdrachtgever. 

411 DE PAGE, Traité III nr. 180-202; P. WERY, "Observation sur l'action oblique", n. onder Hof Luik 15 juni 

1995, RRD 1995, 293; F. ’T KINT, Sûretés, nr. 27-28; VAN GERVEN, Verbintenissenrecht p. 152. 

412 De koper van een onverdeeld aandeel heeft een opeisbare schuldvordering jegens de verkoper, ook al zou de 

koper nog geen eigendomsrecht verkregen hebben: Hof Gent 30 september 2010, 11e Kamer, AR nr. 2009/1795. 

413 Om die reden werd de eis tegen de Staat afgewezen, aangezien die niet insolvabel zou kunnen worden: Hof 

Luik 5 juni 1998, JLMB 1999, 450. 

414 Rb. Brussel 8 december 2011, TBH 2012, 317. 

167


b) betreffende het uit te oefenen recht : 

aa) dat het recht niet strikt persoonlijk van aard is en aldus door een vertegenwoordiger kan 

worden uitgeoefend 415 . 

Voorbeelden uit de rechtspraak van niet door de schuldeiser uitoefenbare rechten zijn: 

- de nietigverklaring van een huwelijk 416 , 

- de aanspraak op vergoeding wegens arbeidsongeschiktheid 417 , 

- de herroeping van een schenking tussen echtgenoten (art. 1096 BW); 

- volgens sommige rechtspraak alimentatievorderingen 418 ; 

- het verzet tegen een exequaturbeslissing in de zin van art. 43 lid van de E.Ex Verordening 419 . 

Voorbeelden van wel uitoefenbare rechten: 

- de bevoegdheid tot nietigverklaring van een vermogensrechtelijke overeenkomst; 

- de bevoegdheid tot inkorting van een gift 420 ; 

- de aanspraak op verdeling (uitdrukkelijk zo volgens art. 1561 GerW in geval van beslag, maar ook meer 

algemeen) 421 . De uitsluiting van een retroactieve actio pauliana in art. 1167 BW (verwijzing naar art. 882 BW) 

betreft dus niet de zijdelingse vordering van art. 1666 BW 422 . 

bb) de nalatigheid (verzuim) van de gerechtigde schuldenaar zelf in de uitoefening ervan - een 

voorafgaande ingebrekestelling is evenwel niet vereist 423 ; 

- afwezigheid van enig georganiseerd bewind over dat recht, ingevolge waarvan een 

bewindvoerder tot taak zou hebben het recht uit te oefenen (i.h.b. vereffeningsbewind) 424 . 

cc) geen geldige afstand van recht door de gerechtigde 425 . 

De schuldeiser kan, overeenkomstig het algemeen beginsel, niet meer rechten uitoefenen dan 

de schuldenaar heeft; de persoon tegen wie door middel van de zijdelingse vordering wordt 

415 A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, (1641) 1660. 

416 Rb. Hasselt 18 februari 1998, TBBR 1999, 64 

417 Hof Luik 28 juni 1991, RRD 1992, 226. 

418 DE PAGE I, 561; J. GERLO, Onderhoudsgelden, 37; Hof Brussel 9 maart 2005, NjW 2006, 656; Rb. Gent 

18 oktober 2007, RW 2008-2009, 1522. Het betrof hier in beide gevallen wel een schuldvordering tot alimentatie 

jegens nakomelingen, ingesteld door het ziekenhuis van de ascendent. Minstens wanneer er reeds een 

uitvoerbare titel bestaat voor zo’n aanspraak kan deze m.i. echter wel zijdelings worden uitgeoefend. 

419 HvJ 23 april 2009, C-167/08, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62008J0167:NL:HTML. 

420 (Rb. Brussel 7 oktober 1996, FJF 1996, 493 = T.Not. 1997, 406. 

421 LAURENT, X nr. 253; AUBRY & RAU – ESMEIN, Cours, X, § 621bis; DE PAGE, IX, nr. 1089, 4° en 

1106 en 1109; DEKKERS-VERBEKE., Handboek burgerlijk recht, III p. 254 nr. 427: Hof Gent 30 september 

2010, 11e Kamer, AR nr. 2009/1795. 

422 Hof Gent 30 september 2010, 11e Kamer, AR nr. 2009/1795. 

423 A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, (1641) 1660 met verwijzing Hof Luik 5 juni 1998, JLMB 1999, 450; 

Rb. Gent 24 oktober 2000, RGCF 2003, 51. 

424 Vgl. ook voor een vereffenaar van een vennootschap Rb. Gent 24 oktober 2002, RGCF 2003, 51. 

425 A contrario Rb. Brussel 7 oktober 1996, FJF 1996, 493 = T.Not. 1997, 406. 

168


geageerd, kan dan ook alle verweermiddelen opwerpen die hij tegen de gerechtigde 

schuldenaar kan opwerpen 426 . 

NB. In bijzondere gevallen kan een schuldeiser toch voor rekeneing van zijn schuldenaar een aanspraak 

uitoefenen waarvan deze afstand heeft gedaan, zoals de “minderheidsvordering” van aandeelhouders jegens een 

bestuurder die van de meerderheid kwijting krijgt – zie art. 290? 416, 562 Wb.Venn. 

ii) Wijze van optreden 

De schuldeiser handelt in eigen naam, maar wel voor rekening van zijn schuldenaar (ook al 

doet hij dat feitelijk in zijn eigen belang) 427 . Aangezien de bevoegdheid evenwel ook van 

materieelrechtelijke aard is, is het niet nodig dat de schuldeiser in de processtukken vermeldt 

dat hij “qualitate qua” optreedt; het volstaat dat uit de inhoud blijkt dat het om een zijdelingse 

vordering gaat. 

Aangezien de bevoegdheid maar geldt zolang de gerechtigde in verzuim is, kan deze het 

geding in eigen naam hervatten of in eigen naam de uitoefening van het recht overnemen 428 ; 

wanneer dat gebeurt verliest de schuldeiser zijn hoedanigheid. 

iii) Rechtsgevolgen 

Aangezien de handeling gesteld wordt voor rekening van de schuldenaar, komt de eventuele 

opbrengst ervan ook in het vermogen van de schuldenaar terecht, en niet in dat van de 

agerende schuldeiser 429 . De schuldeiser kan dus niet krachtens de zijdelingse vordering eisen 

dat aan hem rechtstreeks wordt betaald 430 . 

De bevoegdheid verschaft de persoon die ze uitoefent geen voorrang. Daardoor verschilt de 

(bevoegdheid tot) zijdelingse vordering van de in Deel V. besproken rechtstreekse 

vorderingen, die wél voorrang verschaffen. Anderzijds kan de schuldeiser door middel van de 

zijdelingse vordering wel handelen voor hogere bedragen dan zijn eigen schuldvordering. 

Voor zover andere schuldeisers geen aanspraken geldend maken, mag hij wel vragen dat de 

opbrengst van de actie hem wordt toegekend, d.i. door hem mag worden geïnd en in 

schuldvergelijking gebracht met zijn schuldvordering. Wanneer andere schuldeisers de 

schuldvordering mee uitoefenen of daarin tussenkomen, ontstaat er een (beperkte) 

samenloop 431 . 

426 Bv. kh. Luik 1 oktober 1997, Bull.Bel. 1999, 904. 

427 Ten onrechte oordeelde Hof Luik 24 juni 1998, TBBR 1998, 409, dat een zijdelingse vordering ingesteld in 

eigen naam, niet ontvankelijk is. Wel is het juist dat de eiser geen veroordeling voor eigen rekening mag eisen. 

Zie wel DE PAGE, Traité III, 206 nr. 180. 

428 Zie Hof Luik 24 juni 1998, TBBR 1999, 409; Cass. 26 januari 1984, RW 1984-85, 1302 = JT 1985, 375. 

429 Zie bv. Hof Brussel 5 december 1991, JLMB 1993, 74 noot J.F. JEUNEHOMME; Hof Luik 15 juni 1995, 

RRD 1995, 292 noot P. WERY; Hof Luik 5 juni 1998, JLMB 1999, 450; Hof Bergen 10 januari 2000, RGAR 

2001 nr. 13.434; Rb. Gent 24 oktober 2002, RGCF 2003, 51. 

430 Dergelijke eis is onontvankelijk volgens Hof Luik 15 juni 1995, RRD 1995, 293 n. P. WERY; Hof Luik 24 

juni 1998, TBBR 1999, 409; m.i. is ze veeleer ongegrond, omdat de eiser geen aanspraak heeft op de verweerder. 

431 DIRIX & DECORTE, (2006) p. 34 nr. 38 met verwijzingen. 

169


De zijdelingse vordering tot inning van een schuldvordering van de schuldenaar op een derde 

komt in de praktijk zelden voor, aangezien omzeggens steeds ook een bewarend of uitvoerend 

derdenbeslag mogelijk is, met verder reikende gevolgen. Bij andere rechten kan een 

zijdelingse vordering nuttig zijn (bv. zijdelings een eis tot verdeling instellen). 

3° Informatieplichten 

Zie Afdeling F. 

d. Ontbinding of verdeling vorderen 

Wanneer de schuldenaar mede-eigenaar is van goederen hebben de schudleisers in beginsel het recht om bij 

wanbetaling de verdeling te vorderen van die activa, zodat ze zich op het aandeek van de schuldenaar kunnen 

verhalen. 

Indien schuldeiser een rechtspersoon is die niet nakomt, kan het zijn dat de schuldeisers de ontbinding kunnen 

vorderen. In welke gevallen dat kan, wordt in de diverse wetten op de verschillende vormen van rechtspersoon 

besproken. Voor schuldeisers is dit vooral vabn belang wanneer de rechtspersoon geen handelaar is en dus niet 

failliet kan worden verklaard. De ontbinding biedt voor de schudleisers het voordeel dat het vermogen onder 

bewind komt van een vereffenaar, die een samenloop moet organiseren (zie in Deel IX de bespreking van de 

vereffening van rechtspersonen). 

e. Wettelijke mogelijkheden om de toename van het passief te belemmeren 

Sommige van de hierboven genoemde preventieve en curatieve maatregelen kunnen ook 

gebruikt worden om de toename van het passief te verhinderen of ongedaan te maken. 

Daarnaast beschikt de schuldeiser meermaals over de mogelijkheid een samenloop uit te 

lokken; samenloop fixeert de onderlinge verhouding tussen schuldeisers en beperkt de 

mogelijkheid van nieuwe schulden (tot boedelschulden). Deze rechtsfiguur kwam hoger reeds 

beknopt aan bod en wordt verder (hoofdstuk V afdeling C punt 3) uitvoeriger besproken. 

6. Maatregelen om zich van deelname aan collectieve procedures te verzekeren, genomen 

vooraleer er een beslag is - Registratie van verzet in het centraal beslagberichtenbestand 

Op de eerste plaats moeten schuldeisers proberen op tijd een uitvoerbare titel te verkrijgen om 

te kunnen delen in de opbrengst wanneer er een beslag komt. Daarnaast zijn er nog enkele 

meer specifieke maatregelen. 

Door de inwerkingtreding van het centraal Beslagberichtenbestand (officiële naam : “centraal 

bestand van berichten van beslag, delegatie, overdracht en collectieve schuldenregeling”) op 

29 januari 2011, beschikken de schuldeisers over bijkomende mogelijkheden 432 . 

432 Voor bespreking van de Wet van 29 mei 2000, zie o.m. E. DIRIX & S. BRIJS, “De centralisatie van de 

beslagberichten en andere wijzigingen aan het beslagrecht”, RW 2000-2001, 41 v.; S. BRIJS, “Het centraal 

170


In beginsel hebben dergelijke volmachten geen zakelijke werking. Hoewel ze niet 

faillissementsvast zijn voor de toekomst, kan er toch gebruik van worden gemaakt tot aan de 

samenloop. 

In uitzonderlijke gevallen kent ons recht figuren waar de bevoegdheid van de gevolmachtigde een sterkere 

werking heeft, bv. in beperkte mate de figuur van de testamentaire executele (testamentuitvoerder). 

172


AFDELING F. Informatieplichten jegens en informatiebronnen voor de 

schuldeiser. 

Informatie over het vermogen van de schuldenaar en over de ontwikkeling van zijn 

activiteiten is natuurlijk van groot belang voor de schuldeiser, zowel preventief als curatief, 

d.i. zowel bij het verlenen van krediet, het handhaven ervan, als het nemen van verhaal op de 

schuldenaar of eventueel op derden 435 . Zonder volledigheid na te streven, behandelen we hier 

enkele regels in verband met relevante informatiebronnen. 

1. Informatie- en bewaarplichten van de schuldenaar zelf. 

a. Contractuele plichten 

Vaak zullen er bepaalde informatieplichten van de schuldenaar bedongen zijn in overeenkomsten waarin krediet 

wordt verleend, plichten die onder andere ook mee tot doel hebben de schuldeiser informatie over de 

verhaalsmogelijkheden te bezorgen. Onder meer in samenhang met de contractuele bestuursbeperkingen (zie 

hoger Afdeling E punt 5.a.) vinden we zulke plichten. 

b. Buitencontractuele plichten 

Er bestaat in ons recht geen algemene informatieplicht van de schuldenaar jegens zijn 

schuldeisers met betrekking tot zijn vermogen. Wel bestaan er: 

- zekere verplichtingen wanneer er een samenloop op het gehele vermogen ontstaat (zie 

verder Hoofdstuk V en Deel IX) 

- een verplichting tot gedetailleerde informatie over zijn vermogen en recente vervreemdingen 

wanneer een schuldenaar een collectieve schuldenregeling aanvraagt (art. 1675/4 § 2, 7° 

GerW, zie verder) of een gerechtelijke reorganisatie aanvraagt. 

Maar ons recht kent bv. niet de verplichte vermogensverklaring jegens elke schuldeiser met 

een uitvoerbare titel (de vermogensverklaring of déclaration de patrimoine) die in sommige 

andere rechtsstelsels bestaat. 

Wel bestaat er sinds 1 juli 2006 een informatieplicht van werkgevers die meer dan twee 

kwartalen achterstaan bij de inningsinstelling van sociale zekerheidsbijdragen: zij moeten op 

eerste verzoek mededeling doen van de klanten of andere derden die hen bedragen 

verschuldigd zijn en de openstaande bedragen (art. 40ter RMZ-Wet, zoals ingevoegd bij W. 

20 juli 2006). Sanctie is een mogelijke persoonlijke (en hoofdelijke) aansprakelijkheid van de 

bestuurders voor de verschuldigde sociale bijdragen. 

435 Zie over de problematiek van de vereiste informatie onder meer R. DE CORTE, “Informatie tot zekerheid”, 

TPR 1983, 343 v.; A. VERBEKE, “Informatie over andermans vermogen, belangenafweging tussen het recht op 

privacy van de schuldenaar en het recht op informatie van de schuldeiser”, RW 1993-94, 1129 v.; Ch. 

WINANDY, “La vie privée et le patrimoine”, Ann. Dr. 1984, 99 v.; DIRIX & DE CORTE, (2006) nr. 90 en v.; 

A. VERBEKE, "Vermogensinformatie. Noodzaak voor een evenwichtig executierecht", in De sociale en 

economische rol van de gerechtsdeurwaarder, Story Brussel 2000, 146 v. 

173


c. Boekhoudplichten 

Ook wanneer er geen algemene verplichting bestaat deze informatie aan de schuldeisers ter beschikking te 

stellen, bestaan er natuurlijk op ruime schaal boekhoudplichten (wat de openbaarheid betreft, zie verder onder 

meer de Balanscentrale ondernemingen). De boekhoudverplichting heeft zowel een preventieve functie (in het 

bijzonder wanneer er een externe controle is georganiseerd, zoals met name die van een commissaris-revisor van 

een onderneming) als een curatieve functie. 

2. Plichten van derden 

Informatieplichten van derden die de schuldeiser de mogelijkheid (moeten) geven om verhaal 

te namen, zijn in uiteenlopende vormen te vinden. 

1° Fiscale en parafiscale verwittigingsplicht 

Bij bepaalde handelingen van openbare ambtenaren (notarissen en gerechtsdeurwaarders) en 

bij de overname van een onderneming geldt er een verplichting de (trans)actie aan de fiscus 

en inningsinstellingen van de sociale zekerheid te verwittigen, op straffe van hoofdelijke 

aansprakelijkheid voor de mislopen belastingen of sociale bijdragen. De aansprakelijkheid 

komt verder nog aan bod, hier bespreken we de verwittigingsplicht als dusdanig. 

a) Authentieke akten betreffende onroerend goed 436 

Verwittigingsplicht: De openbaar ambtenaar 437 heeft een verplichting tot kennisgeving (Fr. 

notification) indien hij belast wordt met het verlijden - in België - van een authentieke akte 

betreffende: 

- de vervreemding van een registergoed (onroerend goed of schip of vaartuig) of de vestiging 

van zakelijke rechten erop (andere dan erfdienstbaarheden), of 

- fusies, splitsingen e.a. transacties onder algemene titel waarin ook onroerende goederen zijn 

begrepen. 

436 Zie R. DEBLAUWE, “De fiscale notificaties bij verkoop op onroerend beslag”, T. Not. 1984, 65; L. 

WEYTS, “De fiscale notificaties inzake directe belastingen en het notariaat”, T. Not. 1977, 161-177 en 193-204; 

L. WEYTS, in Notarieel fiscaal recht, Kluwer Mechelen 2005, deel I,...; F. DESTERBECK, “De notaris en de 

invordering van directe belastingen en BTW”, RW 1986-87, 561 v.; F. DESTERBECK, “Aansprakelijkheid en 

plichten van notarissen in verband met de invordering van directe belastingen", T.Not. 1986, 194 v.; L. WEYTS, 

“De notaris en de invordering van de inkomstenbelastingen” en BTW” in Storme & Van Crombrugge, Actuele 

problemen van fiscaal recht, Kluwer Antwerpen 1989, 89-99; G. VANDENBERGHE, “Fiscale notificatie bij 

aankoop met hypothecaire lening?”, NFM 1993, 279; T. DENOTTE, "Les notifications fiscales notariales en 

matière d'impôts directs", RGEN 2001 nr. 25.190, p. 546 v. Zie ook F. BORGER en H. PEETERS, 

"Verplichtingen en aansprakelijkheden van de notaris bij de invordering van BTW", NFM 5, p. 112 v.; B. 

PEETERS, Belastingrecht, nr. 442; E. DIRIX, "Het vereenvoudigd fiscaal derdenbeslag", in DIRIX & 

TAELMAN, Fiscaal executierecht; J. SPEECKE, "Beslag en verbeurdverklaring in het fiscaal recht", in Beslag 

en collectieve schuldenregeling, (255) m.b. 297 v.; D. MICHIELS, "De fiscus en de rangregeling", RW 2006- 

2007, 1759 v. 

437 Notaris, aankoopcomité, provinciegouverneur, burgemeester of andere ambtenaar die een dergelijke akte 

kan verlijden. 

174


Die plicht geldt niet voor louter declaratieve akten zoals een verdeling 438 ; het is dus van 

belang te weten welke handelingen louter declaratief zijn; dit wordt in de handboeken 

goederenrecht besproken. 

Vooraleer een dergelijke akte te verlijden is hij verplicht om kennis te geven van de 

voorgenomen transactie: 

- aan de belastingontvangers - zowel de ontvanger der directe belastingen 439 , de BTWontvanger 

indien de vervreemder Btw-plichtige is 440 , in het Vlaams Gewest de Vlaamse 

Belastingdienst (dit i.v.m. met de onroerende voorheffing en de planbatenheffing) 441 , de 

provincie-ontvanger als de gemeenteontvanger 442 ; 

- alsook, indien de vervreemder een zelfstandige activiteit uitoefent of een werkgever is die 

onderworpen is of was aan sociale bijdrageplicht, aan de inningsinstellingen van sociale 

zekerheidsbijdragen 443 . 

De schuldenaar kan de verwittiging toevertrouwen aan een bank (die dan de 

verantwoordelijkheid van de notaris overneemt) (art. 440 WIB, 93decies WBTW, 23ter § 9 

SSZ-Besluit; evenwel niet voorzien in art. 41quater RMZ-Wet) (de bank kan anders dan de 

notaris niet elektronisch verwittigen, maar enkel per aangetekende brief). 

Bij in het buitenland verleden akten geldt die verplichting niet, doch worden de fiscus en de sociale 

verzekeringskas (maar niet de RMZ) beschermd doordat die akte niet kan worden overgeschreven of 

ingeschreven op het Belgische hypotheekkantoor dan na attest van de bevoegde ontvangers en de sociale 

verzekeringskas dat de door de vervreemdende eigenaar of vruchtgebruiker verschuldigde belastingen c.q. 

sociale bijdragen betaald zijn dan wel reeds een wettelijke hypotheek van de fiscus of sociale verzekeringskas 

werd ingeschreven 444 . 

438 L. WEYTS, in Notarieel fiscaal recht, Kluwer Mechelen 2005, deel I, 67 nr. 75; D. MICHIELS, RW 2006- 

2007, (1759) 1760; T. DENOTTE, "Notifications fiscales et cessions de droits indivis", RGEN 2001, 340; Rb. 

Mechelen 10 februari 2009, RGEN 2009, 208; Hof Antwerpen 19 juni 2007, TFR 2008, 347 n. J. VERSTAPPEN 

"Fiscale verwittigingen door de notaris en actio pauliana in geval van afstand van onverdeelde gerechtigdheden" 

= T.Not. 2009, 18 met artikel C. DE WULF 

439 Art. 433 § 1 WIB. 

440 Art. 62 WBTW verplicht de BTW-plichtige die hoedanigheid kenbaar te maken aan de openbare ambtenaar 

en art. 93 ter WBTW verplicht de notaris daarnaar navraag te doen. 

441 Zie art. 20, 1° Decreet 20 juni 2000; art. 26.18 CRO, dat verwijst naar het WIB. 

442 Art. 433 tot 435 WIB zijn immers toepasselijk op provincie- en gemeentebelastingen. Krachtens art. 12 Wet 

van 24 december 1996 betreffende de provincie- en gemeentebelastingen en (vanaf 1 januari 2009) het Decreet 

van 30 mei 2008 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillenprocedure van provincie- en 

gemeentebelastingen. 

443 Voor zelfstandigen de sociale verzekeringskas voor zelfstandigen, art. 23ter § 1 v. SSZ-Besluit, in werking 1 

januari 2006; voor werkgevers de RSZ (in werking op 1 maart 2007 voor alle akten vanaf 16 april 2007), de 

Hulp- en Voorzorgskas zeevarenden (zie in dit verband ook art. 3 van an de besluitwet van 7 februari 1945 

betreffende de maatschappelijke veiligheid van de zeelieden ter koopvaardij) en de RSZ provinciale en 

plaatselijke overheidsdiensten (art. 41quater § 1 v. RMZ-Wet). Literatuur, zie I. VERMANDER, “De 

notificatieplicht van de notaris voor de sociale zekerheid van zelfstandigen bij overdracht van onroerend goed en 

bij hypotheekvestiging”, NNK 2008/2 p. 43 v. 

Dit dient voor elke vervreemder afzonderlijk te gebeuren, ook wanneer het om echtgenoten gaat (die voor de 

sociale zekerheid zelfstandigen elk apart worden beschouwd). 

444 Zie art. 441 WIB 1992, art. 93undeciesA BTW-Wetboek, art. 23 ter § 7 SSZ-Besluit. 

175


Termijn: De kennisgeving moet meer dan 12 werkdagen 445 op voorhand gebeuren. Anderzijds 

blijft ze maar 3 maanden geldig 446 . 

Vorm: De wetsbepalingen specifiëren op welke wijze de verwittiging kan geschieden 447 , in de 

meeste gevallen uitsluitend per elektronisch aangetekend schrijven ("bericht 1" genaamd) (en 

voor de inningsinstellingen SZ in beginsel via de Kruispuntbank sociale zekerheid 448 ), en 

subsidiair (wanneer elektronische verwittiging niet mogelijk is door overmacht of technische 

storing) per papieren aangetekend schrijven (aan de fiscus) of met vaste dagtekening (aan de 

sociale zekerheidsinstellingen). De notariële verwittiging omvat gegevens betreffende de 

identiteit van de vervreemder, het betroffen goed en de aard van de akte. 

Nut. Deze verwittiging moet aan de fiscus en de inningsinstellingen de kans geven om: 

- door middel van een zgn. (para)fiscale kennisgeving (notificatie) bewarend derdenbeslag te 

leggen (in vereenvoudigde vorm) op de gelden die de notaris ingevolge de akte zou 

ontvangen 449 , dus de prijs van het te vervreemden goed of de som die ingevolge de hypotheek 

zou worden uitgeleend (zie hoger Afdeling E. 5.c.1°a) over de vorm van die kennisgeving); 

sinds de wetswijzigingen van 2007 en 2008 450 geldt die notificatie die bij alle verkopingen 

met zuiverende werking tevens als verzet op de prijs 451 ; aangezien het om een 

executiehandeling gaat is het geen bestuurshandeling in de zin van de Wet Motiveringsplicht 

die gemotiveerd moet worden 452 - wel kan de notificatie onder omstandigheden onrechtmatig 

zijn wegens rechtsmisbruik. 

445 De zaterdag geldt hier als werkdag, dus 2 weken. 

446 Indien de akte niet binnen de 3 maanden wordt verleden, vervalt de verwittiging en dient ze opnieuw te 

gebeuren, zie art. 433 § 2 WIB; art. 23ter § 1 IV SSZ-Besluit; art. 41quater § 1 laatste zin RMZ-Wet. 

447 Zie art. 433 WIB (zoals vervangen door de Wet houdende diverse bepalingen I van 24 juli 2008) en 434 

WIB voor de federale fiscus, alsook art. 210bis KB/WIB; het modelformulier bepaald door Min.B. 28 oktober 

2009 (B.S. 13 november 2009)art. 93ter § 1 WBTW; voor de Vlaamse belastingontvangers krachtens art. 40 en 

41 van het Decreet van 19 december 2003; voor de sociale verzekeringskas zelfstandigen art. 23 ter § 1 II SSZ- 

Besluit en art. 41 quater § 1 II RMZ-Wet, beiden zoals gewijzigd door de Wet diverse bepalingen-I van 27 

december 2006. 

448 De toepassingssoftware van het e-notariaat zoekt zelf op basis van het identificatienummer 

(rijksregisternummer, bisregisternummer of ondernemingsnummer) de aansluiting van de betrokkene uit in de 

Kruispuntbank, die deze automatisch naar de betrokken instellingen doorzendt. Indien er niet binnen de 3,5 uur 

na verzending een ontvangstbewijs terugkomt, mag de notariële verwittiging per aangetekende brief gebeuren 

(naar alle relevante instellingen). 

449 Art. 434 en 435 § 1 WIB 1992; art. 93quater en 93 quinquies § 1 WBTW; art. 23ter § 2 en 3 SSZ-Besluit; 

art. 41quater § 2 en 3 RMZ-Wet. 

450 Voordien gold de kennisgeving (notificatie) enkel als bewarend beslag en niet als verzet op de prijs: Hof 

Gent 10 februari 2005, RW 2006-2007, 230; Cass. 17 november 2006, F.05.0050.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20061117-4 = Staat (FOD Financiën) t. 

Leaseplan Fleet Management, gemeente Middelkerke e.a., RW 2006-2007, 1759 n. D. MICHIELS = TBO 2007, 

205 n. I. VERHAEGHE “Het toegangsticket van de fiscus tot de rangregeling, volgend op de openbare verkoop 

van een onroerend goed na beslag”. 

451 Voor de inkomstenbelastingen en de BTW zijn art. 435 WIB en 93 quinquies WBTW gewijzigd door art. 69 

en 77 van de Programmawet van 27 april 2007 (en nadien door de Wet Diverse bepalingen-I van 24 juli 2008); 

voor de sociale schulden zijn de RMZ-Wet en het SSZ-Besluit gewijzigd door art. 34 en 58 van de Wet Diverse 

bepalingen-I van 8 juni 2008. 

452 Cass. 10 november 2000, Pas. I 615; J. DEBLANDRE, "Motivation formelle des actes administratifs", 

RGEN 1992, 279; L. WEYTS, Notarieel fiscaal recht, I (2005), 77. 

176


- een wettelijke hypotheek te nemen op het te vervreemden of bezwaren goed (wat kan 

gedurende 8 werkdagen) - dit is met name van belang indien de overeengekomen prijs 

onvoldoende is om de fiscale schulden te betalen (bij een zuiverende verkoop helpt dit de 

fiscus niet, want die hypotheek kan dan toch doorgehaald worden op grond van het notarieel 

getuigschrift dat de notaris aan de koper zal verlenen); 

- en verplicht de notaris in de gevallen waar er geen rangregeling moet worden opgemaakt 

(dus buiten de zuiverende verkoop) tot afgifte, binnen 8 dagen na het verlijden van de akte, 

van de genotificeerde bedragen uit de gelden die hij krachtens de akte onder zich houdt, tenzij 

er een samenloop is met andere schuldeisers. 

Zowel voor de fiscale kennisgeving, de wettelijke hypotheek als de afgifteplicht komen in 

beginsel slechts in aanmerking: zekere en vaststaande inkomstenbelastingen, BTW-schulden 

die het voorwerp zijn van een uitvoerbare titel of een dwangbevel en sociale 

zekerheidsschulden die het voorwerp zijn van een uitvoerbare titel of een dwangbevel 453 . 

Opmerking. 

De vraag rijst of de verwittigingsplicht wel bestaat indien de fiscus toch niet meer tot 

notificatie of inschrijving van een wettelijke hypotheek kan overgaan, zoals volgens sommige 

rechtspraak het geval is, onder meer ook na ontbinding van een vennootschap (zie de 

bespreking bij bewarend derdenbeslag, derdenbeslag in Deel V en wettelijke hypotheek in 

Deel VII). 

Tweede verwittigingsplicht of plicht tot tegennotificatie: 

Indien de fiscus of inningsinstelling een derdenbeslag notificeert moet de notaris nagaan of hij 

uit de sommen die hij krachtens de akte onder zich houdt de door de fiscus of 

inningsinstelling gevorderde sommen kan betalen; is dit niet het geval dan dient hij een 

tweede verwittiging te verrichten 454 (zgn. tegennotificatie, in beginsel eveneens electronisch). 

Deze moet gebeuren uiterlijk de eerste werkdag na het verlijden van de akte (bij een verkoop 

op beslag is dat de verkoop uit de hand indien die zo plaatsvindt en het proces-verbaal van 

toewijzing bij veiling). 

Betwist is of er in geval van verkoop ingevolge uitvoerend beslag, er bij het opmaken van de rangregeling 

eveneens een tegennotificatie door de notaris aan de fiscus en inningsinstelling dient te gebeuren (de 

belastingschuld of sociale zekerheidsschuld kan intussen immers aangegroeid zijn) 455 . 

Deze regeling houdt met name een risico in voor kopers die reeds een belangrijk voorschot betaald hebben 

buiten de notaris om. 

Aansprakelijkheid: 

453 Art. 435 § 1 II WIB, art. 93quinquies § 1 II WBTBW; art. 23ter § 3 II SSZ-Besluit, art. 41 quater § 3 II 

RMZ-Wet. 

454 Art. 435 § 1 III WIB; art. 93quinquies § 1 III WBTW; art. 23ter § 3 III SSZ-Besluit, art. 41 quater § 3 III 

RMZ-Wet. 

455 Ja volgens C. ENGELS, Het uitvoerend beslag op onroerend goed en de daarbijhorende rangregeling, p. 

394 nr. 604; Neen volgens R. DEBLAUWE, "De fiscale notificaties bij verkoop op onroerend goed", T.Not. 

1984, 65 v. 

177


Verwittigingsplicht: sedert 1 juli 2012 moeten notarissen en andere personen die verzocht 

worden een in art. 1240bis BW bedoelde akte of attest van erfopvolging op te maken, aan de 

fiscus en SZ-inningsinstellingen kennis geven van de identiteit van zowel de overledene als de 

erfgenamen, legatarissen en de begunstigden van een door de overledenen gemaakte 

contractuele erfstelling (art. 157 Programmawet-I van 29 maart 2012, art. 41sexies RMZ-Wet 

en art. 23quater SSZ-Besluit). Dit bericht minstens 12 werkdagen 464 voor de akte moet 

worden ter kennis gebracht 465 . Het mag omgekeerd niet ouder zijn dan 3 maanden bij het 

opstellen van akte of attest 466 . 

Nut. De fiscus en SZ-inninginstellingen hebben dan gedurende 12 werkdagen de mogelijkheid 

om elke zekere en vaststaande 467 belastingschuld c.q. alle schulden jegens de 

inningsinstelling waarvoor een titel bestaat, aan de notaris (of andere persoon) te notificeren 

(art. 158 (zoals gewijzigd bij W. 2012).c.q. 41 sexies § 2 en 23quater § 2), waardoor: 

- het attest of de akte van erfopvolging niet kan vermelden dat er geen schulden zijn 

genotificeerd 468 , en 

- een schuldenaar van tegoeden van een overledene kan deze niet overeenkomstig art. 1240bis 

bevrijdend vrijgeven zolang niet is vastgesteld (door een attest van erfopvolging of een 

expeditie van akte van erfopvolging die zulks bevestigt) dat ofwel er geen kennisgeving van 

schulden is gebeurd, ofwel de genoemde schulden zijn betaald, ofwel vermeld wordt dat de 

schulden met die tegeoeden kunnen worden betaald (art. 160 (zoals gewijzigd W. 2012) en 

art. 41sexies § 4 en art. 23quater § 4). De beperkte vrijgave van tegoeden aan de 

langstlevende op grond van art. 1240ter BW blijft wel mogelijk. 

Aansprakelijkheid: 

- de notaris is intra vires 469 aansprakelijk voor de krachtens art. 158 c.q. art. 23quater § 2 

notificeerbare belastingschulden wanneer hij de kennisgeving niet doet 470 ; 

- de personen die tegoeden vrijgeven overeekomstig art. 1240 bis BW hoewel het attest 

belastingschulden vermeldt en niet vermeldt dat ze intussen betaald zijn, zijn eveneens 

persoonlijk aansprakelijk (tot beloop van het door hen ten onrechte vrijgegeven tegoed) 471 . 

Deze regel geldt echter enkel indien de schuldenaar het tegoed overeenkomstig art. 1240bis 

BW vrijgeeft; a contrario volgt dat de schuldenaar nog steeds bevrijd is indien de betaling 

464 De zaterdag geldt hier als werkdag, dus 2 weken. 

465 Art. 158 Programmawet-I van 29 maart 2012; art. 41 sexies § 2 RMZ-Wet; art. 23quater § 2 SSZ-Besluit. 

466 Dat volgt uit art. 157 § 2 c.q. art. 41sexies § 1 lid 4 en art. 23 quater § 1 lid 4. 

467 Art. 158 lid 3 bepaalt voor sommige belastingen wanneer ze voor toepassing van deze regel als zeker en 

vaststaand worden beschouwd. 

468 A contrario ex art. 159, art. 41sexies § 3 en art. 23quater § 3. 

469 Art. 157 § 1 lid 2 en 3 bepalen nl.: “Wanneer het gaat om schulden lastens de overledene is de 

aansprakelijkheid bedoeld in het eerste lid beperkt tot de waarde van de nalatenschap. 

Wanneer het gaat om schulden lastens de rechtverkrijgenden is de aansprakelijkheid bedoeld in het eerste lid 

beperkt tot de waarde van de tegoeden die toekomen aan rechtverkrijgenden waarvan de identiteit vermeld is in 

de akte of het attest”. In dezelfde zin art. 23 quater § 1 lid 2 en 3 SSZ-Besluit en art. 41 sexies § 1 lid 2 en 3 

RMZ-Wet. 

De door de erfgenamen legatarissen of begunstigden verschuldigde successirechten vallen hier normaal niet 

onder, omdat die normaal nog niet opeisbaar zullen zijn. 

470 Art. 157 § 1 en 41 sexies § 1 en 23 quater § 1. 

471 Art. 160 § 2 (zoals gewijzidg W. 2012) en art. 41 sexies § 4 en 23 quater § 4. 

180


gebeurt conform art. 1239 of 1240 BW (aan de eigenaar of bezitter van de schuldvordering of 

een lasthebber van de eigenaar). 

2° Informatieplichten inzake successierechten 

De wet stelt informatieplichten jegens de fiscus in met het oog op de inning van de successierechten: 

- zie art. 96-98, 101-102 W. Succ., wat betreft effecten op naam, deposito’s, schuldvorderingen, kluizen, colli 

enz. van een overledene; bij in het buitenland wonende erfgenamen dient er bovendien zekerheid te zijn gesteld 

vooraleer tot afgifte aan die erfgenamen kan worden overgegaan (zie art. 94 en 95 W.Succ.; vgl. Afdeling E, 2 

c.); 

- zie art. 103 W.Succ. voor lichamelijke roerende risico’s verzekerd door een overledene. 

3° Bewaar- en opschortingsplichten van derden 

Er zijn ook uiteenlopende bewarings- en opschortingsplichten van derden te vinden in ons 

recht. We geven er enkele aan. 

a) Conventionele verplichtingen, onder andere van een derde-pandhouder 

De derde pandhouder is een bewaarnemer, die de in pand gegeven goederen in pand houdt 

voor de pandhoudende schuldeiser en in blote eigendom voor de pandgever. Hij mag de 

goederen niet afgeven aan de pandgever zolang de verzekerde schuld niet is betaald of er 

toestemming is van de pandhoudende schuldeisers. 

Ook in andere gevallen is er een conventionele bewaarplicht van een derde, bedongen van de 

schuldenaar, die er mede toe strekt zekerheden voor de schuldeiser te behouden. 

b) Derde-beslagene 

Door het derdenbeslag wordt de derde beslagene een bewaarnemer, die de in beslag genomen 

gelden of voorwerpen enkel nog in het kader van het beslag mag afgeven. De 

aansprakelijkheid van de derde-beslagene wordt in Deel V nader besproken. De kennisgeving 

aan de notaris op grond van art. 158 Programmawet-I van 29 maart 2012 vormt anders dan 

andere fiscale notificaties evenwel géén derdenbeslag. 

c) Bewaar- en opschortingsplichten van bewaarnemers van een schuldenaar van 

successierechten 472 

Verder is er een opschortingsplicht voor bewaarnemers en andere teruggaverplichtingen wat betreft de roerende 

goederen die toekomen aan een buitenlandse erfgenaam, zolang deze geen zekerheid heeft gesteld voor de 

successierechten. De verplichting geldt voor bepaalde categorieën bewaarnemers (openbare instellingen, 

financiële instellingen, openbare ambtenaren, enz.). Zie art. 95 en 100 W. Succ. 

472 Zie TIBERGHIEN, Handboek voor fiscaal recht, uitg. ..., nrs. 3088 v. en 3090 v.; B. PEETERS, 

Belastingrecht, nr. 766 met verwijzingen. 

181


4° Wegwijzerplicht van derde-verkrijgers 

In sommige wetboeken, bv. art. 3:87 NBW, wordt uitdrukkelijk aan de derde-verkrijger de last opgelegd om aan 

de vroegere eigenaar mee te delen hoe hij de zaak heeft verkregen (dit geldt gedurende drie jaar; de enige 

uitzondering is geld). Bij niet-naleving van die last wordt de verkrijger niét beschermd. Deze regel is niet 

algemeen te vinden in de Belgische wet, maar wel enkele toepassingen ervan. Zo bv. bepaalt aniet9 IV (vroeger 

7 IV) van het KB giraal effectenverkeer dat de eigenaar die zijn eigendomsrecht op financiële instrumenten 

(effecten) is verloren, van de effectenmakelaar, die deze effecten heeft ontvangen, mededeling kan eisen van de 

identiteit van de deponent van deze effecten. 

5° Informatieplicht jegens de dienst handelsonderzoek 

De wet bepaalt dat de rechtbanken van koophandel een Dienst voor handelsonderzoek inrichten die alle nuttige 

informatie verzamelt betreffende dreigende insolvabiliteit of discontinuïteit van ondernemingen en handelaars 

(de zgn. dépistagediensten). 

3. Andere informatiebronnen voor de schuldeiser 

De informatievergaring door privé-organisaties is streng gereglementeerd door de wetgeving 

op de privacybescherming. Maar ook de toegang tot door de overheid speciaal als 

civielrechtelijke instrumenten uitgebouwde bestanden is vaak sterk beperkt. Dit geldt in het 

bijzonder voor het en het Centraal Bestand van beslagberichten, dat bv. niet mag 

geconsulteerd worden met het oog op het sluiten van een overeenkomst (zo kan men bv. niet 

nagaan of de wederpartij niet in collective schuldenregeling is en dus maar beperkt 

beschikkingsbevoegd is). 

De wetgever heeft wel naast de publiciteit als civielrechtelijk instrument (hypotheekkantoor, 

kadaster en registratie, e.d., Beslagberichtenbestand , akten van rechtspersonen 473 , enz.) een 

aantal bijkomende informatiebronnen georganiseerd, zoals bv. de kredietcentrales bij de 

Nationale Bank: 

- de Centrale voor kredieten aan ondernemingen (CKO) (informatie betreffende alle 

personen die bij een Belgische kredietinstelling professioneel krediet hebben gekregen) (art. 

91 Bankwet en Wet van 4 maart 2012); dit geldt nu ook voor 

borgtochtverzekeringsondernemingen, kredietverzekeringsondernemingen, 

leasingondernemingen en factoringondernemingen; 

de Centrale voor kredieten aan particulieren (CKP), sedert 1 juni 2003 een "positieve" 

centrale, die niet alleen wanbetalingen bij kredieten aan particulieren registreert, maar ook de 

kredieten zelf 474 ; 

473 In de "Bijlagen" bij het Belgisch Staatsblad, te vinden op 

http://www.ejustice.just.fgov.be/tsv_pub/index_n.htm. 

474 Zie de W. 10 augustus 2001 betreffende de Centrale voor kredieten aan particulieren. Nochtans laat die 

centrale nog steeds niet toe om het probleem van de oververschulding in kaart te brengen, omdat er geen 

gegevens over inkomen of vermogen van de kredietnemer aan gekoppeld worden, noch over andere nietkredietgebonden 

schulden. In navolging van een studie uit 2005-2006 bestudeert de Minister van Economie een 

182


de Balanscentrale met jaarrekeningen van ondernemingen 475 ; 

de kruispuntbank ondernemingen (met bv. informatie over de verschillende 

vestigingen van een onderneming) 476 ; 

e.d.m. 

In de gegevens van de CKP 477 vindt men het volgende: 

- personen die een particulier krediet lopen hebben; 

- totaal aantal geregistreerde kredietcontracten en hun soorten; 

- aantal personen met betalingsachterstand en de omvang van die achterstand .. 5,8 procent van de 

kredietovereenkomsten van gezinnen afgesloten in Vlaanderen leidde in 2005 tot een wanbetaling; in Wallonië 

en het Brussels Gewest is dat respectievelijk 8,8 en 9,5 procent. 

Het totaal van financiële verplichtingen van de particulieren in België c.q. alle niet-financiële vennootschappen 

in België: en de cijfers per categorie van verplichting vindt men in de publicaties / rekeningen van de NBB. 

Er zijn gespecialiseerde organisaties die binnen de wettelijke grenzen informatie vergaren en verwerken om ze 

ter beschikking te stellen schuldeisers en potentiële kredietverleners. Grote hoeveelheden informatie over 

mogelijke schuldenaar worden ook bijgehouden door professionele kredietverleners zoals banken, en door 

krediets. Doordat zij kredietrisico's beter kunnen inschatten en opvolgen, nemen zij deze risico's vaak over van 

de oorspronkelijke schuldeisers of kredietverleners (bv. door overname van schuldvorderingen in het kader van 

factoring, door kredietverzekering, e.d.m.). 

wijziging hiervan. 

475 http://www.nbb.be/pub/03_00_00_00_00/03_02_00_00_00/03_02_01_00_00.htm?l=nl&t=ho. 

476 op http://kbo-bce-ps.mineco.fgov.be/. 

477 Te vinden op http://www.nbb.be/Sg/Nl/Produits/publication/4370n.htm. 

183


HOOFDSTUK IV. Afgescheiden vermogens en aandelen in 

afgescheiden vermogens 

Hoger (hoofdstuk I en II) werden de klassieke beginselen van het vermogensrecht besproken, 

waaronder de eenheid van het vermogen. Verder werd er evenwel op gewezen dat ons recht 

ook een aantal afgescheiden vermogens kent en dat de vorming van een afgescheiden 

vermogen (vermogensafscheiding of vermogenssplitsing) een zakenrechtelijke techniek is die 

ook een zekerheidsfunctie kan hebben, net zoals de middelen om een vermogensafscheiding 

in stand te houden zoals de “boedelscheiding” en het “voorrecht van boedelbeschrijving”. 

Behalve een zekerheidsfunctie hebben de verschillende vormen van vermogensafscheiding 

natuurlijk vaak ook andere functies. 

We bespreken deze afgescheiden vermogens dan ook in het algemeen in dit hoofdstuk. 

AFDELING A. Mogelijkheid en opsomming van afgescheiden vermogens. 

Ondanks het beginsel van eenheid van vermogen zijn er in ons recht een hele reeks gevallen 

waarin goederen een apart vermogen vormen, afgescheiden van het overige vermogen van de 

persoon aan wie ze toebehoren, of toebehorend aan meerdere personen (en zonder dat het gaat 

om de oprichting van een rechtspersoon). Het beginsel van de eenheid van het vermogen is 

immers maar een positiefrechtelijke regel, die niet noodzakelijk is, en waarop het positieve 

recht dus evenzeer uitzonderingen kan maken. 

Wel is het zo dat er - gezien de zakenrechtelijke gevolgen - een numerus clausus geldt voor 

afgescheiden vermogens. Dit wil zeggen dat ze enkel bestaan in de gevallen door het recht 

erkend, en partijen daarbuiten geen nieuwe vormen van afgescheiden vermogen kunnen 

scheppen. Maar er zijn wel degelijk een reeks gevallen waarin een afgescheiden vermogen 

uitdrukkelijk dan wel impliciet voortvloeit uit de positiefrechtelijke regels. 

Men spreekt ook, naargelang het geval, van boedel (Fr. masse, vandaar soms in het Nl. 

"massa"), bestemmingsvermogen (Fr. patrimoine d’affectation, Dui. Zweckvermögen), 

gemeenschappelijk vermogen, e.d.m. Het zijn juridische algemeenheden (universitates iuris). 

We proberen ze op te sommen. 

1. Vereffeningsbewind en aanzuiveringsbewind 

In alle gevallen waarin er een collectief pandrecht ontstaat door een samenloop van 

schuldeisers (een collectieve realisatie van de rechten van schuldeisers), en dit zowel wanneer 

die realisatie geschiedt met het oog op de vereffening (vereffeningsbewind) dan wel met het 

oog op aanzuivering (aanzuiveringsbewind), wordt er een “boedel” afgezonderd. Dit is zowel 

het geval: 

- bij partiële vereffening (uitvoerend beslag) als 

- bij algemene vereffening (faillissement, vereffening rechtspersoon, vereffening onbeheerde 

of beneficiair aanvaarde nalatenschap e.d.), als 

184


- bij aanzuiveringsbewind (collectieve schuldenregeling). 

Deze afgescheiden vermogens worden in Deel IX uitvoeriger besproken. 

Voor de bepaling van de inhoud van die boedel moet een onderscheid gemaakt worden tussen 

de beslagbare en de niet-beslagbare goederen. Enkel de eerste vormen het afgescheiden 

vermogen, de laatste vallen daarbuiten (zie hoger Hoofdstuk II afdeling D.2., alsmede art. 

1408 v GerW voor een opsomming). De goederen waarop derden een afscheidingsrecht 

hebben (“separatisten”) vallen er in een bepaalde zin ook buiten. 

2. (Bestemmings)gebonden gemeenschappelijke vermogens 

Door het recht erkende "gebonden" gemeenschappelijke vermogens zijn met name: 

de huwgemeenschap (Fr. communauté matrimoniale, En. marital community, Du. 

eheliche Gütergemeinschaft) (er zijn drie aparte vermogens: twee eigen en één 

gemeenschappelijk); 

de (openlijke of stille) maatschap 478 (Fr. société de droit commun c.q. société interne, 

En. partnership), Du. Gesellschaft) - met als bijzonder geval het beleggingsfonds 479 ; 

de feitelijke vereniging (Fr. association de fait Du. nicht eingetragfener Verein). Vb. : 

de vakbonden (betwist), de meeste politieke partijen, e.d.m. 

Dit zijn doelgebonden (bestemmingsgebonden) afgescheiden vermogens. Zij kunnen gepaard 

gaan met een aanwas- of verblijvensbeding. 

Zij moeten duidelijk onderscheiden worden van de gewone onverdeeldheid van een 

afzonderlijke zaak (zaaksgemeenschap). Ter onderscheiding noemt men een 

gemeenschappelijk vermogen (zowel gebonden als ontbonden) ook een 

boedelgemeenschap 480 . 

3. Ontbonden gemeenschappelijke vermogens, nalatenschap 

a. Gemeenschappelijke vermogens na hun ontbinding 

Het gaat hier op de eerste plaats om de genoemde types gemeenschappelijke vermogens, 

evenwel na hun ontbinding en tijdens hun vereffening: dus de huwelijksgemeenschap, de 

478 Voor de kwalificatie als afgescheiden vermogen, zie o.m. K. GEENS, “De fundamenten van het 

vennootschapsrecht dooreengeschud voor de eeuwwende”, in De nieuwe vennootschapswetten van 7 en 13 april 

1995 (ed. J. Ronse Instituut), 1995, pp. 13 v.; P. VAN OMMESLAGHE, “Le droit commun de la société et la 

société de droit commun”, in X. (ed.), Aspects récents du droit des contrats, Editions du Jeune Barreau de 

Bruxelles, Brussel 2001, p. 155 v. De oudere rechtsleer ontkende nog vaak dat de maatschap een apart vermogen 

vormt. 

479 Art. 3, 10° Wet 3 augustus 2011 betreffende bepaalde vormen van collectief beheer van 

beleggingsportefeuilles (voorheen Art. 11 van de Wet van 20 juli 2004 betreffende bepaalde vormen van 

collectief beheer van beleggingsportefeuilles en nog eerder art. 111 § 1 Beurswetboek 4 december 1990) spreekt 

uitdrukkelijk van een "onverdeeld vermogen". 

480 Terminologie die algemeen gebruikt wordt in Nederland; in België onder meer door R. JANSEN, 

Beschikkingsonbevoegdheid; S. SNAET & A. VERBEKE, “Mede-eigendom en onverdeeldheid”, in 

Goederenrecht, Themis cahier nr. 62, 48; P.J. DE DECKER, RW 2012-13, (82) 84. 

185


maatschap 481 , de feitelijke vereniging nadat ze ontbonden zijn (dus niet meer doelgebonden). 

Daarmee gelijk te stellen zijn ook: 

- het gemeenschappelijk effectendepot (dat verder in Deel VII (waardepapieren) ter sprake 

komt in zijn twee vormen van depot van effecten aan toonder enerzijds en gemeenschap van 

gedematerialiseerde effecten anderzijds), en 

- de nalatenschap (die per definitie “ontbonden” is), zij het met enige nuance 482 . 

Al deze “ontbonden” vermogens behouden gedurende zekere tijd het karakter van een 

afgescheiden vermogen, met name zolang er goederen zijn die niet verdeeld/toebedeeld zijn 

en dus nog deel uitmaken van dat gemeenschappelijk vermogen. 

b. De niet-gemeenschappelijke nalatenschap in sommige gevallen 

De nalatenschap blijft ook in die gevallen waarin er maar één erfgenaam is, nog een 

afgescheiden vermogen met een aparte vereffening zolang ze afgescheiden blijft: 

ofwel door de beneficiaire aanvaarding (aanvaarding onder voorrecht van 

boedelbeschrijving 483 ). De erfgenaam kan zijn gehoudenheid tot de schulden van de 

nalatenschap beperken tot de omvang van de baten, maar moet dan wel de nalatenschap 

afzonderlijk vereffenen; 

ofwel door de boedelscheiding op verzoek van een of meer schuldeisers van de 

nalatenschap (art. 878 v. BW en 39 HypW), die niet in samenloop willen komen met de 

schuldeisers van de erfgenaam en door die boedelscheiding hun voorrang wensen te behouden 

op de goederen van de nalatenschap 484 ; 

ofwel doordat ze als onbeheerd onder beheer is gesteld; 

ofwel doordat ze toekomt aan een algemeen legataris die nog niet "in bezit is gesteld" 

(d.i. de nalatenschap rust nog onder de saisine (bewindsrecht) van de onterfde erfgenamen). 

4. Fideicommissair vermogen 

Art. 896 BW verklaart erfstellingen over de hand d.w.z. handelingen om niet waarbij de begiftigde of legataris 

(voor-erfgenaam) de verplichting heeft om het geschonkene te bewaren en aan een derde uit te keren, in beginsel 

nietig, behalve de uitzonderlijke toegelaten erfstellingen over de hand van art. 1048 v. BW Niet onder het verbod 

vallen de erfstellingen waarbij er geen bewaarplicht is – met name het fideicommis de residuo. De 

nietigheidssanctie is slechts van toepassing indien de bewaarplicht voor de duur van het hele leven geldt en de 

overdracht aan de derde-verwachter (na-erfgenaam) geschiedt bij het overlijden van de bezwaarde (voor- 

erfgenaam). Geldt de bewaar- en uitkeringsplicht daarentegen voor een bepaalde en in tijd beperkte duur (andere 

dan het leven van de bezwaarde), dan geldt deze sanctie niet 485 . 

481 GEENS, WYCKAERT e.a., “Vennootschappen 1990-2010”, TPR 2012, (73) 97 nr. 20. 

482 Zie gedetailleerd J. VANANROYE, Onverdeelde boedel en rechtspersoon als technieken van van 

vermogensafscheiding en vermogensovergang, Biblo 2012. 

483 “Voorrecht” is hier de vertaling van bénéfice, beneficium, en niet van privilège; het is dus geen voorrecht in 

de zin van de Hypotheekwet. 

484 De boedelscheiding kan wel maar ingeroepen worden door de schuldeisers die ze gevorderd hebben, niet 

door de andere nalatenschapsschuldeisers. 

485 A. KLUYSKENS, Schenkingen en testamenten, uitg. ..., nr. 285. 

186


In die gevallen waar er een geldig fideicommis is, zal de begiftigde c.q. voorerfgenaam de goederen die samen 

het fideicommis vormen als eigenaar beheren. Bij een fideicommis de residuo is hij ook bevoegd te beschikken 

over de goederen. Betwist is of zij ook in dat geval een afgescheiden vermogen vormen. Tot dat besluit moet 

men wel komen als men aanvaardt dat bij vervreemding van de goederen de opbrengst ervan de plaats van de 

goederen inneemt, ook indien het om een geldsom zou gaan. Gaat het om een afgescheiden vermogen, dan heeft 

de na-erfgenaam heeft weliswaar geen zakelijke rechten op de afzonderlijke goederen, maar wel op dat 

vermogen als geheel. Bij het overlijden van de voor-erfgenaam vervalt zijn eigendomsrecht (het valt dus niét in 

zijn nalatenschap), en treedt dat van de verwachter (na-erfgenaam) in. 

5. Andere afgescheiden vermogens 

Ons recht kent nog enkele andere algemeenheden van goederen die min of meer het karakter 

hebben van een afgescheiden vermogen: 

a. De goederen van een contractuele erfstelling na de beperkte aanvaarding van art. 1084 BW (een contractuele 

erfstelling schept evenwel géén afgescheiden vermogen tijdens het leven van de erfsteller, anders dan een 

fideicommis tijdens het leven van de eerste begunstigde). 

b. Het vermogen van een afwezige, ook na de definitieve inbezitstelling van de erfgenamen (art. 132 BW) 486 . 

c. Onder het oude huwelijksgoederenrecht (voor 1976) het huwelijksgoed (dotale goederen, de "bruidsschat" van 

de vrouw). 

d. Wellicht ook het geheel van goederen die het voorwerp vormen van een vruchtgebruik onder algemene titel. 

e. Wellicht ook het geheel van gecertificeerde effecten van eenzelfde aard. De certificaathouders hebben op het 

geheel van deze effecten een gezamenlijk recht, dat enkel maar als zakelijk kan worden gekwalificeerd (een 

soort Anwartschaftsrecht) en dat hen beschermt tegen insolventie e.d. van de houder van de effecten. 

f. In beperkte mate : de bedrijfstak (sinds de hervorming van de Venn.W. in 1995, waardoor een bedrijfstak als 

één geheel kan worden ingebracht of overgedragen (zie art. 679, 759 v. en 770 Wb. Venn.). De “handelszaak” 

daarentegen, hoewel ze als één geheel in pand kan worden gegeven, is geen afgescheiden vermogen maar een 

feitelijke algemeenheid waarvoor enkele bijzondere regels gelden. 

g. De rederij of mede-eigendom van schepen. Zie de bespreking in het zeerecht. 

h. In zekere mate, de compartimentering bij verzekeringsondernemingen ("bijzondere vermogens") 487 , bij 

beleggingsondernemingen 488 , en bij kredietinstellingen die “gedekte schuldinstrumenten” (covered bonds) 

486 Zie SAGAERT, pr. nr. 974 v. 

487 Art. 18 en 48/16 v. van de Controlewet verzekeringen (zoals gewijzigd bij Wet van 6 december 2004) 

(technische reserves per afzonderlijk beheer); art. 48 Wet 6 augustus 1990 betreffende de ziekenfondsen en art. 

20, 12 ° HypW (reservefondsen); art. 20, 10° HypW (reservefondsen arbeidsongevallen). 

488 Art. 8 § 2, 12, 17, 25 en 28 Wet 3 augustus 2011 betreffende bepaalde vormen van collectief beheer van 

beleggingsportefeuilles (voorheen art. 8 § 2 en 16 van de Wet van 20 juli 2004 betreffende bepaalde vormen van 

collectief beheer van beleggingsportefeuilles, nog voorheen art. 115 Beurswetboek 4 december 1990): spreken 

van “catgeorieën van rechten van deelneming” waarmee er een compartimentering van BEVEKS 

187


hebben uitgegeven (art. 64/8 Bankwet zoals aangevuld bij Wet 3 augustus 2012 covered bonds). De opname van 

een schuldvordering in dat bijzonder vermogen wordt in een aantal opzichten gelijkgesteld met een cessie (zodat 

de bijzondere regels inzake effectisering ervoor gelden; zie art. 9 Wet 3 augustus 2012 mobilisering van 

schuldvorderingen in de financiële sector iuncto art. 64/20 § 2 Bankwet). 

i. Ook over het statuut van een afzonderlijke zaak onder “tontine” (aanwas na vooroverlijden) bestaat er twijfel. 

Het gaat in ieder geval niet om een eenvoudige onverdeeldheid. 

In het Angelsaksische recht zijn de mogelijkheden om een trust te vestigen duidelijker ruimer dan de 

mogelijkheden om één van de hierboven genoemde afgescheiden vermogens te vormen. 

(beleggingsvennootschappen met veranderlijk kapitaal) plaatsvindt; alsook art. 62 KB nr. 225 van 7 januari 1936 

betreffende de hypothecaire leningen (“bijzonder vermogen”). 

Vroeger was er ook art. 9 KB nr. 43 van 15 december 1934 op de controle op de kapitalisatieondernemingen 

(deze zijn afgeschaft sedert 1 januari 2008) en art. 14 KB van 23 juni 1967 betreffende de controle op de private 

spaarkassen (afgeschaft 1993). 

188


AFDELING B. De rechtsgevolgen van het afgescheiden vermogen. 

Een basiskenmerk van alle afgescheiden vermogens is dat zij naast een actief ook een passief 

kennen. Hierdoor kan een bepaalde categorie van schuldeisers verhaal zoeken op een 

afzonderlijk vermogen, dit kan enkel in de vorm waarin de wet het toelaat. 

Om de juiste betekenis hiervan te begrijpen is wel een zekere toelichting nodig, die wat dieper 

op het bestuur van die vermogens ingaat. Deze toelichting is op de eerste plaats duidelijk bij 

gemeenschappelijke vermogens, maar geldt mutatis mutandis ook voor andere afgescheiden 

vermogens. 

1. Beschikkingsgebondenheid 

Een afgescheiden vermogen impliceert "beschikkingsgebondenheid": de persoon die bevoegd 

is het vermogen te besturen (zij het de eigenaar, zij het een bewindvoerder) is niet bevoegd 

om over die goederen te beschikken voor eigen rekening (d.i. op rekening van zijn 

privévermogen), maar enkel voor rekening van dat vermogen. Er is een gebondenheid aan het 

doel en de bestemming van het vermogen en aan de gemeenschappelijke bestemming van de 

goederen. 

Naast de beschikkingsbevoegdheid in enge zin houdt de bestuursbevoegdheid over de 

gemeenschappelijke goederen omgekeerd ook de bevoegdheid in om schulden aan te gaan die 

op dat vermogen verhaalbaar zijn, en dus - omgekeerd gezien – de bevoegdheid om de 

gemeenschappelijke goederen te bestemmen tot onderpand van voor rekening van de 

gemeenschap aangegane schulden ("gemeenschappelijke schulden" c.q. "boedelschulden"; 

verder uitgewerkt in Hoofdstuk VI Afdeling C). Door goederen in een afgescheiden vermogen 

onder te brengen (bv. een gemeenschappelijk vermogen) en daarbij één of meer personen 

bestuursbevoegdheid te geven over die goederen onderwerpt men ze ipso facto aan verhaal 

voor dergelijke gemeenschapsschulden c.q. boedelschulden (en dit los van de vraag of de 

bestuurder van het vermogen verbintenisrechtelijk zichzelf bindt of niet, of al dan niet 

bevoegd is om andere gerechtigden persoonlijk te verbinden) 489 . Ook dit is een aspect van de 

zgn. “beschikkingsgebondenheid” betreffende de goederen in een gebonden gemeenschap. 

2. Activa én passiva ; boedelschulden 

Het feit dat er gemeenschapsschulden of boedelschulden zijn zoals hierboven beschreven, 

wijst er reeds op dat de gemeenschap of boedel naast goederen (baten) ook lasten (schulden) 

“omvat”, met andere woorden dat deze inderdaad een afgescheiden vermogen vormt ("omvat" 

is eigenlijk geen correcte uitdrukking: de schulden zijn niet zozeer bestanddelen van het 

vermogen, als lasten die erop kunnen worden verhaald). 

489 Zie voor wat betreft de maatschap J. VANANROYE, in Knelpunten van dertig jaar vennootschapsrecht, 

(205) 284 v. 

189


Daaraan wordt geen afbreuk gedaan door het zeer uiteenlopend belang van die 

boedelschulden naargelang de aard van het afgescheiden vermogen: 

- bij een vermogen dat afgescheiden is voor vereffening (bv. door faillissement of beslag) zijn 

boedelschulden in beginsel alleen de schulden aangegaan voor die vereffening (bespreking 

volgt verder in Hoofdstuk VI en in Deel IX); 

- bij aanzuiveringsbewind zijn het alle schulden betreffende de voortgezette activiteit; 

- bij een feitelijke vereniging of maatschap zijn alle schulden die bevoegdelijk zijn aangegaan 

voor de verwezenlijking van het gemeenschappelijk doel ook gemeenschapsschulden; en 

- bij de huwgemeenschap is het criterium nog ruimer. 

Het feit dat sommige afgescheiden vermogens initieel slechts 1 goed omvatten, belet niet dat ze potentieel een 

geheel van activa en passiva betreffen - dus bv. ook een huwgemeenschap of maatschap waarin bij oprichting 

maar 1 goed is ingebracht, een beslag dat slechts 1 onroerend goed betreft, een fideicommis betreffende één 

goed, enz. Omgekeerd gaat het slechts om een afgescheiden vermogen (en niet om bv. een onverdeeldheid van 

één enkele zaak) wanneer die gemeenschap potentieel op een veelheid van goederen kan slaan die als geheel 

voorwerp vormen van zakelijke rechten. Er zijn overigens uiteenlopende wijzen waarop andere goederen 

vervolgens deel gaan uitmaken van die gemeenschap, bv. ingevolge een beding van gemeenschap van 

aanwinsten 490 , of ingevolge zakelijke subrogatie 491 . 

Bij een algemeen beslag zoals het faillissement omvat dit afgescheiden vermogen in beginsel 

alle goederen met enkele uitzonderingen. Toch is het t.a.v. het vermogen van de gefailleerde 

een afzonderlijk vermogen, en is dit afzonderlijk vermogen voorwerp van een afzonderlijk 

recht, meer bepaald het collectief pandrecht van de schuldeisers. Zoals bij andere rechten op 

vermogens heeft dit recht betrekking op het geheel van de activa van dit afgescheiden 

vermogen min de passiva ervan, dit zijn de zgn. boedelschulden (die in Hoofdstuk VI 

uitvoeriger worden besproken). 

3. De aard van het recht op de goederen van een afgescheiden vermogen; beschikking over de 

goederen en over aandelen in de goederen of in het vermogen 

Deze twee aspecten (beschikkingsgebondenheid en bestaan van activa en passiva) kunnen ons 

ook reeds tonen wat de aard is van het recht dat de gerechtigde (of medegerechtigde) heeft op 

dit vermogen: het is géén recht op elk van de goederen afzonderlijk (bv. een onverdeeld 

aandeel in elk van die goederen), maar enkel een recht op – en met name een “aandeel” in - 

dat vermogen als geheel (met activa én onderworpen aan passiva). 

a. Geen beschikkingen voor eigen rekening op goederen of aandelen in afzonderlijke 

goederen 

Vooreerst houdt het onderbrengen van goederen in een dergelijk afgescheiden vermogen ook 

in dat een (mede-)gerechtigde niet alleen slechts dan voor rekening van dat vermogen (voor 

490 Het enkele feit dat de vruchten van gemeenschappelijke goederen ook gemeenschappelijk zijn, leidt niet tot 

een algemeenheid van goederen. Zodra de vruchten een afzonderlijke zaak uitmaken, vormen zij immers in 

beginsel het voorwerp van een afzonderlijk mede-eigendomsrecht. 

491 Zie hierover H. CASMAN, “Gemeenschap beperkt tot één goed ?”, in Liber amicorum Edmond Bouttiau & 

Jacques Demblon, Academia Louvain-la-neuve 1987, p. (27) i.h.b. 37 nr. 16. 

190


gemene rekening) kan beschikken over een goed of een deel ervan indien hij daartoe 

(bestuurs)bevoegdheid heeft, maar ook dat hij helemaal niet voor eigen rekening kan 

beschikken over een goed uit die gemeenschap of boedel, en in het bijzonder bij 

gemeenschappen ook niet over een (met zijn globaal aandeel in de gemeenschap 

overeenstemmend) aandeel in een gemeenschapsgoed 492 . Er kan enkel voor gemene rekening 

beschikt worden over goederen van de gemeenschap zowel als aandelen daarin (en dit slechts 

overeenkomstig de regels die gelden voor het bestuur over die gemeenschap; zie verder onder 

c).). 

Het "mede-eigendomsrecht" van elke deelgenoot is dus onderworpen aan wat hoger genoemd 

werd de (beschikkings)gebondenheid van de gemeenschap 493 (een gebondenheid aan het doel 

en de bestemming van het vermogen en aan de gemeenschappelijke bestemming van de 

goederen). 

Het gaat hier niet enkel om een interne verplichting tussen medegerechtigden, die louter 

verbintenisrechtelijk zou werken 494 , maar om een onbevoegdheid die uit de zakenrechtelijke 

positie, namelijk mede-eigendom van een algemeenheid, voortvloeit 495 . Het bestuur van een 

gemeenschap, die een geheel van goederen omvat, wordt immers onmogelijk, wanneer de 

afzonderlijke deelgenoten zouden kunnen beschikken over een aandeel in afzonderlijke 

goederen van die gemeenschap. Bovendien zou het een inbreuk zijn op de regel dat de 

gemeenschappelijke goederen in hun geheel onderworpen zijn aan het verhaal voor 

gemeenschapsschulden. 

Het bijzondere is dus dat bij de door het recht erkende gemeenschappen dit ook gevolgen 

heeft op zakenrechtelijk vlak: wanneer de handeling erin bestaat over de gemeenschappelijke 

goederen te beschikken of goederen te verkrijgen, is men niet enkel verplicht om dit voor 

gemene rekening te doen, maar wordt men ook geacht dit te hebben gedaan. Aan het 

492 Juister gezegd: hij heeft daartoe niet de zakenrechtelijk vereiste beschikkingsbevoegdheid. Dit sluit 

natuurlijk niet uit dat zo dit ondanks onbevoegdheid toch gebeurt, de derde-verkrijgers te goeder trouw onder 

bepaalde voorwaarden zullen worden beschermd. Dit sluit ook niet uit dat hij aan derden obligatoire rechten kan 

toekennen op een goed uit de nalatenschap. Maar zakenrechtelijk kan het hoogstens om een beschikking onder 

opschortende voorwaarde gaan (nl. de voorwaarde dat het goed zal worden toebedeeld aan de beschikker en niet 

aan een of meer van de andere deelgenoten). Een koper is dus enkel een schuldeiser en wordt noch geen 

deelgenoot noch mede-eigenaar. Hij kan dus ook niet de verdleing vorderen als deelgenoot of mede-eigenaar 

(maar kan die wel krachtens een zijdelingse vordering vorderen voor rekeing van zijn schuldenaar). 

De cassatierechtspraak is nogal dubbelzinnig verwoord op dit punt; het meest recente arrest, Cass. 22 december 

2006, nr. C.05.0536N leidt uit de terugwerking van de verdeling (art. 883 BW) af dat een derde voor de 

verdeling geen aandeel in mede-eigendom van een afzonderlijk goed kan verwerven maar enkel een 

voorwaardelijk recht op dat goed, dat van obligatore en niet van zakenrechtelijke aard is. 

493 Zie voor de maatschap K. GEENS, in De nieuwe vennootschapswetten van 7 en 13 april 1995, (13) 28; K. 

GEENS e.a., “Overzicht”, TPR 2000, randnr. 41. Vgl. eerder onder meer L. JOSSERAND, “Essai sur la 

propriété collective”, in Le code civil 1804-1904, Livre du centenaire, Parijs 1904, I, p. (355 v.) 375. Men kan 

een toepassing daarvan zien in art. 26 Wb. Venn. (voorheen art. 1849 BW). Zie voor Nederland ASSER- 

MAEIJER, 5-V, nr. 165 v.; PITLO-CAHEN, Korte uitleg, p. 71. 

494 Op verbintenisrechtelijk vlak betekent dit wel dat de bestuursbevoegdheid in het belang van de gemeenschap 

moet worden uitgeoefend (en niet in louter eigen belang). 

495 Men zou ook kunnen zeggen dat dit voortvloeit uit de aard van het mede-eigendomsrecht in een 

algemeenheid, dat krachtens onze wetgeving een onlichamelijk zakelijk recht is. 

191


verbintenisrechtelijk “niet anders mogen” beantwoordt in beginsel een zakenrechtelijk “niet 

bevoegd zijn” 496 . 

b. Aard van het mede-eigendomsrecht 

Met andere woorden, het “mede-eigendomsrecht” of een soortgelijk recht op (het geheel van 

de goederen in) een afgescheiden vermogen heeft géén betrekking op (aandelen in) 

afzonderlijke goederen (ut singuli), maar enkel op het geheel van de goederen. 

Wat de aard van het aandeel betreft, gaat het hier niet om een “aandeel” in enge zin. Het gaat 

om een “abstract” of “onbepaald” aandeel in het geheel van goederen 497 , dat gekwalificeerd 

wordt als een "onlichamelijk goed" (dit blijkt a fortiori uit art. 1696 v. BW) 498 . Dit wordt in 

de doctrine bij ons vaak miskend of niet begrepen; zo bv. denkt men bij een 

boedelgemeenschap (d.i. een mede-eigendom van een geheel van goederen) nog te vaak dat 

zij een optelsom is van een aandeel in elk van de goederen afzonderlijk, zoals dat het geval is 

bij de mede-eigendom van één enkel goed dat géén afgescheiden vermogen vormt ( de 

zaaksgemeenschap). 

De aard van het aandeel in een gemeenschap kan ook afgeleid worden uit het bestaan en de 

gevolgen van "declaratieve" rechtshandelingen met betrekking tot de goederen uit zo'n 

vermogen, zoals de verdeling en de aanwas. De zgn. verdeling van een zaaksgemeenschap 

van éné enkel goed daarentegen is niet declaratief. Een declaratieve rechtshandeling heeft een 

aantal kenmerken, die we eerst aangeven aan de hand van het belangrijkste geval, nl. de 

verdeling. 

1° Wanneer iemand een goed toebedeeld krijgt uit zo'n vermogen, dan houdt het 

"declaratieve" en niet "translatieve" karakter van die toebedeling in dat de verdeling geen 

zelfstandige titel is van verkrijging. De titel waaronder de deelgenoot het hem toebedeelde 

goed houdt, is niet de verdeling, maar de titel waaronder de gezamenlijke deelgenoten het 

496 Dit is bij nader toezien niet zo eenvoudig verklaarbaar. In ons recht geldt, omwille van de numerus clausus 

van zakelijk werkende rechten, immers in beginsel juist dat verbintenisrechtelijke verplichtingen ten aanzien van 

goederen géén zakelijke werking hebben, tenzij ze in de vorm van een zakelijk recht kunnen worden gegoten. Zo 

bv. heeft een vervreemdingsverbod in beginsel geen zakelijke werking (en houdt het dus nog geen 

zakenrechtelijke onvervreemdbaarheid in). We moeten echter vaststellen dat het bij mede-eigendom van een 

algemeenheid van goederen anders is. Verderop wordt dit in verband gebracht met het onlichamelijk karakter 

van het aandeel, maar dit is natuurlijk geen verklaring: het gaat immers om twee facetten van hetzelfde 

verschijnsel. Positiefrechtelijk gezien is de verklaring dan ook gewoon dat blijkbaar ons recht het medeeigendomsrecht 

van erkende algemeenheden van goederen ook als een bijzondere vorm van zakelijk recht 

beschouwt. Rechtstheoretisch anderzijds kan men wijzen op de gelijkenis met andere toestanden, waarin aan het 

niet mogen in beginsel eveneens een niet kunnen wordt gekoppeld; een mooi voorbeeld daarvan is de regel dat 

men in beginsel de titel van zijn bezit, juister de titel waaronder men een goed houdt, niet kan veranderen (“nemo 

sibi ipse causam possessionis mutare potest”) - tenzij dan door de openlijke interversio tituli - (zie hiervoor art. 

2231, 2236 en 2238 BW). De verklaring daar is dat de houder een “gebonden wil” heeft om te blijven houden 

voor wie hij heeft aangevangen te houden, en deze juridische wil kan slechts worden veranderd op de wijze door 

de wet bepaald (zie hierover A. PITLO, “Het binden van den wil in verband met de verkrijging van roerend 

goed”, WPNR 1940 nr. 3691). Een dergelijke verklaring kan m.i. ook worden gegeven voor de 

beschikkingsgebondenheid bij de gebonden gemeenschappen. 

497 POTHIER, Successions, IV. 5 § 1 spreekt van een “droit indéterminé”. 

498 A. KLUYSKENS, Zakenrecht (1940), p. 103 nr. 92. 

192


goed vóór de verdeling hielden (en wanneer de gezamenlijke deelgenoten het goed op hun 

beurt onder algemene titel verkregen hebben, bv. door erfenis, de titel waaronder hun 

rechtsvoorganger het goed hield) 499 . Anders gezegd, na de verdeling – en bij uitbreiding ook 

andere declaratieve operaties – zet de deelgenoot aan wie het goed wordt toebedeeld gewoon 

de titel zowel als het bezit voort 500 . De titel verandert niet, alleen het aantal personen dat dat 

goed onder die titel houdt verandert (vermindert) 501 ; de deelgenoot die verkrijgt is één van de 

personen die het goed voordien reeds onder die titel hield. 

2° De verdeling is dus géén ruil van aandelen in de goederen van de gemeenschap (een 

translatieve operatie, die zou inhouden dat elke deelgenoot een aandeel in elk van de goederen 

die hem niet worden toebedeeld zou ruilen voor de aandelen van de anderen in de goederen 

die hem wel worden toebedeeld). 

3° Een toebedeling van een goed aan een van de mede-eigenaars veronderstelt in hoofde van 

de andere mede-eigenaars een afstand van de rechten die ze hadden met betrekking tot dat 

goed. De deelgenoot aan wie een goed wordt toebedeeld verkrijgt dus géén rechten van de 

andere deelgenoten aan wie het niet wordt toebedeeld, maar zijn recht wordt wel sterker 

doordat het recht van die anderen op dat goed wegvallen (door hun afstand van recht). Waar 

hij voordien samen met die anderen eigenaar was van het goed, is hij nadien exclusief 

eigenaar. We noemen deze versterking aanwas. Deze aanwas vindt van rechtswege plaats en 

vereist dus géén verkrijging door de persoon die ervan geniet (en als dusdanig evenmin zijn 

toestemming). Daarmee is niet in strijd dat de afstand heel vaak maar geschiedt onder 

voorwaarde van een afstand door de andere deelgenoten van hun rechten in andere goederen. 

De verdeling in enge zin impliceert immers een verbintenisrechtelijke overeenkomst onder 

bezwarende titel, en dus ofwel afstand door de andere deelgenoten van hun rechten in andere 

goederen, ofwel een verplichting door een of meer andere deelgenoten aangegaan om een 

opleg te betalen (NB. de betaling daarvan houdt dan wél een overdracht in krachtens de 

oplegverbintenis, en is dus geenszins declaratief). 

Uit deze analyse van de verdeling als declaratieve handeling moeten we afleiden dat de 

deelgenoot aan wie een bepaald goed uit een boedel wordt toebedeeld zakenrechtelijk niets 

verkrijgt van de andere deelgenoten. Voordien was hij reeds eigenaar van het goed samen met 

anderen, nu is hij door het wegvallen van die rechten van de anderen de enige eigenaar van 

dat goed geworden. Dat betekent eigenlijk dat gedurende de gemeenschap elke deelgenoot in 

zekere zin eigenaar is van elk van de gemeenschappelijke goederen in zijn geheel, zij het 

samen met anderen. Wanneer een van die anderen wegvalt, verkrijgt de deelgenoot echter 

niets wat hij niet al had: hij wás reeds eigenaar van de zaak in zijn geheel, en zet dat 

eigendomsrecht voort. 

499 Zie reeds Cass. fr. 24 april 1850, S. 1850, I, 513. Vgl. art. 3:186 II NBW, dat bepaalt dat "hetgeen een 

deelgenoot verkrijgt, houdt hij onder dezelfde titel als waaronder de deelgenoten dit tezamen voor de verdeling 

hielden". 

500 Vgl. R.J. POTHIER, Traité des fiefs, nr. 452. 

501 Die vermindering is niet wezenlijk voor een declaratieve operatie, maar enkel voor de verdeling en de 

aanwas. Bij een inbreng in een gemeenschap vermeerdert het aantal gerechtigden, bij zakelijke subrogatie (ook 

een declaratieve operatie) blijft ze meestal gelijk. 

193


Dit lijkt strijdig met het feit dat elk van de mede-eigenaars tijdens de gemeenschap dan toch 

maar een aandeel in die gemeenschap heeft, en, meer nog, in vele gevallen ook over dat 

aandeel kan beschikken. Die paradox kan men maar oplossen door een onderscheid te maken 

tussen de rechten op de afzonderlijke goederen en de rechten op het gemeenschappelijk 

vermogen als geheel. Enkel het recht op het vermogen als geheel, dat een onlichamelijk recht 

is, bestaat uit aandelen. Het recht op elk van de afzonderlijke goederen, dat aan alle medeeigenaars 

toekomt, heeft ondeelbaar (onsplitsbaar) betrekking op dat goed in zijn geheel, niet 

op een aandeel in dat goed. Voor en na de verdeling heeft dat recht precies hetzelfde 

voorwerp. 

Samenvattend kunnen we stellen dat bij een gemeenschappelijk vermogen het recht op de 

afzonderlijke bestanddelen ervan aan alle deelgenoten “gezamenlijk”, of zo men wil 

“ondeelbaar” of “onsplitsbaar”, toekomt, en dus slechts kan worden uitgeoefend voor gemene 

rekening door diegene die daartoe bevoegd is, maar anderzijds elke deelgenoot afzonderlijk 

wel beschikt over een “aandeel” in dat vermogen, dat een onlichamelijk recht is waarover hij 

in de meeste gevallen (al dan niet onder bepaalde voorwaarden) afzonderlijk kan beschikken. 

De zakenrechtelijke aard van het recht (aandeel) kan overigens wel verschillen. Het kan gaan 

om een gezamenlijk eigendomsrecht; het is ook mogelijk dat de eigendom aan één persoon 

toekomt, maar daarop een collectief pandrecht rust van de schuldeisers (zo bij samenloop); of 

dat de eigendom aan één persoon toekomt, doch onder last van een fideicommis ten gunste 

van een andere (die dan slechts een Anwartschaftsrecht, heeft), enz. Deze verschillende 

vormen worden hieronder (5.a.) nader besproken. 

Maar een afgescheiden vermogen impliceert wel steeds dat - en is de keerzijde van het feit dat 

- er zakelijke rechten of rechten met zakelijke werking zijn op dat vermogen in zijn geheel, 

die niet te herleiden zijn tot zakelijke rechten op de afzonderlijke bestanddelen van dat 

vermogen. 

c. Beschikkingen voor gemene rekening over en toebedelingen van bestanddelen van de 

gemeenschap. 

Wie bevoegd is voor gemene rekening over een goed uit de gemeenschap te beschikken, kan 

dat natuurlijk wel doen. In beginsel vereist dat een gezamenlijk handelen van alle 

deelgenoten; bij vele gemeenschappen zijn er ook handelingen waarvoor de deelgenoten 

afzonderlijk bevoegd zijn (concurrerende bestuursbevoegdheid). 

Een beschikken voor gemene rekening houdt normaal ook in dat de goederen die in ruil voor 

de vervreemde goederen worden verkregen, deel gaan uitmaken van het afgescheiden 

vermogen: "in judiciis universalibus res succedit in locum pretii et pretium in locum rei" 502 . 

Dit rechtsgevolg vindt ook plaats buiten afgescheiden vermogens om, namelijk in de vorm 

van zakelijke subrogatie, maar aan die zakelijke subrogatie zijn er beperkingen, waaronder de 

regel dat het zakelijk recht tenietgaat bij vermenging, en dus bv. niet wordt voortgezet op 

geldsommen die in de plaats komen van een goed uit het algemeen vermogen. Bij 

502 V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie nr. 2-26 met verwijzing naar BARTOLUS bij D. 5, 3, 22. 

194


afgescheiden vermogens komt zo’n geldsom niet per definitie in het algemeen vermogen 

terecht, en kan zakelijke subrogatie dus op ruimere schaal plaatsvinden 503 . 

Behalve de klassieke beschikkingen over goederen (vervreemden, bezwaren met zakelijke rechten) is het ook 

mogelijk een goed aan de gemeenschap te onttrekken zonder dat er iets voor in de plaats komt, door het toe te 

bedelen aan één van de mede-eigenaars (of aan meerderen van hen in gewone onverdeeldheid). Een dergelijke 

toebedeling (zij het in het kader van een verdeling, zij het anderszins) is een declaratieve handeling die 

impliceert dat alle mede-eigenaars behalve de persoon aan wie het wordt toebedeeld afstand doen van hun 

samenlopende rechten op dat goed. Door het wegvallen van de rechten van alle anderen groeit het recht van de 

persoon aan wie het wordt toebedeeld aan tot een volledig recht. Deze kenmerken werden hierboven in a. en b. 

reeds besproken. 

4. Voorrang voor de vermogensschuldeisers (boedelschulden) 

a. Voorrang op de activa van het afgescheiden vermogen 

De keerzijde van het voorgaande is ook - om het nog eens te illustreren aan de hand van het 

geval van de gemeenschap - dat schulden van één van de deelgenoten, die geen 

gemeenschapsschulden zijn (de “eigen schulden”) niet op één of meer gemeenschapsgoederen 

als dusdanig kunnen worden verhaald, ook niet op een aandeel in een dergelijk goed dat zou 

overeenstemmen met het aandeel van de deelgenoot-schuldenaar. Men kan dit afleiden uit de 

regel dat de deelgenoten zelf niet bevoegd zijn om voor eigen rekening over die goederen te 

beschikken, en hun schuldeisers in beginsel niet meer kunnen dan zijzelf 504 (uitg. bv. de actio 

pauliana). Aangezien de gemeenschapsschulden wel kunnen worden verhaald op de 

gemeenschapsgoederen, houdt dit in dat op de gemeenschapsgoederen de 

gemeenschapsschulden voorrang hebben boven de eigen schulden van de deelgenoten 505 . De 

schuldeiser van een afgescheiden vermogen is dus bevoordeeld daar hij eerst wordt betaald, 

met voorrang op de niet-gemeenschappelijke schulden 506 . 

Hetgeen nadien overblijft, komt terecht in het vermogen van de deelgenoten. Het aandeel van 

een deelgenoot (dat tevens tot onderpand strekt van zijn “eigen schulden”) kan daarom een 

"netto-aandeel" worden genoemd, namelijk bruto min gemeenschapsschulden: een aandeel in 

het geheel der baten min het geheel van de op die baten verhaalbare schulden (dit zijn de 

gemeenschapsschulden) (over de aard van dit aandeel, zie reeds hierboven). 

Weliswaar werd in het arrest-Van Laere 507 aan de schuldeisers van de handelende vennoot 

van een “tijdelijke vereniging” (een vorm van commerciële maatschap) verhaal gegeven op de 

503 Zie voor een specifiek geval art. 64/8 § 2 lid 2 en 64/9 Bankwet voor de zakelijke subrogatie en tracing in 

het geval van het bijzonder vermogen bij uitgifte van covered bonds door een kredietinstelling. 

504 Zo J. VANANROYE, in Knelpunten van dertig jaar vennootschapsrecht, (205) 275 nr. 87; ASSER- 

MAEIJER, 5-V, nr. 171; H.J.M.N. HONEE, in Van vennootschappelijk belang, Opstellen aan J.M.M. Maeijer, 

Tjeenk Willink Zwolle 1988, 97 v.; M.J.A. VAN MOURIK, De personenvennootschap, 4e uitg. Tjeenk Willink 

Zwolle 1993, nr. 26 p. 72. 

505 Dit werd reeds opgemerkt door L. VAN BIERVLIET, “Les sujets collectifs en droit privé”, R.Prat.Not.B. 

1912, p. (1) 9. 

506 Uitdrukkelijk in die zin bv. kh. Tongeren 12 februari 2004, TBH 2006, 854. 

507 Cass. 30 maart 1962, Pas. 842 = RPS 1963 nr. 5108, 86 = RW 1962-63, 538, ook besproken door J. 

195


schuldvorderingen die deze voor de maatschap had verkregen (en die geacht werden geheel 

deel uit te maken van de boedel), maar dat had te maken met het verborgen karakter van de 

maatschap in casu, en niet met de ontkenning van een afgescheidenheid van het vermogen van 

de maatschap in het algemeen (zie de bespreking van dit arrest in Hoofdstuk II afdeling D. 

5.b. 2° bij zakenrechtelijke simulatie). In het arrest-Socol werd immers wel aanvaard dat de 

schuldvorderingen verkregen voor gemeenschappelijke rekening door de tijdelijke vereniging 

niet bruto toekwamen aan de mede-eigenaars van de tijdelijke vereniging en hun schuldeisers, 

maar dat enkel het netto-saldo ervan aan die mede-eigenaars toekwam (en met name dat enkel 

het netto-aandeel na vereffening van de maatschap (toen “tijdelijke vereniging” genoemd) in 

de faillissementsboedel van een van de maten kwam, en niet diens bruto-aandeel in bv. die 

schuldvordering) 508 . Dit arrest gebruikt weliswaar niet de term afgescheiden vermogen, maar 

stelt dat de band voortvloeit “uit de aard zelf van de tijdelijke handelsvereniging en de daaruit 

voortvloeiende bedingen van ondeelbaarheid” 509 , wat in wezen op hetzelfde neerkomt. 

Hetzelfde zien we bij de nalatenschap: het afgezonderd houden van de nalatenschap bij 

beneficiaire aanvaarding heeft als gevolg dat de schuldeisers van de erflater een voorrang 

behouden op de goederen van de nalatenschap (en er een samenloop ontstaat). Bij gewone 

aanvaarding blijft die voorrang bestaan zolang er een mede-eigendom is tussen meerdere 

erfgenamen, op de goederen die nog niet verdeeld of toebedeeld zijn, maar zonder samenloop. 

Ook de boedelscheiding houdt de nalatenschap afgescheiden; zijn er meerdere erfgenamen, 

dan is de boedelscheiding daartoe niet vereist, maar ze versterkt die afgescheidenheid wel 

door het niet mogelijk te maken de goederen te verdelen zonder voorafgaande betaling van de 

schulden aan de agerende schuldeisers van de nalatenschap (de boedelscheiding is relatief in 

die zin dat ze enkel de voorrang veiligstelt van de agerende schuldeisers en enkel op de 

goederen waarvan ze de afscheiding hebben gevorderd) 510 . 

NB. Behoudens bijzondere regels bv. voor de vereffening van een huwgemeenschap of 

nalatenschap, zal een schuldvordering van de ene deelgenoot jegens de andere ook maar 

kunnen verhaald worden op het netto-aandeel van de schuldenaar. Dit verhindert niet dat de 

schuldeiser van een ontbonden gemeenschap reeds beslag kan leggen op een onverdeeld goed; 


(1453) 1485 v. 

508 Cass. 28 februari 1985, iz. Socol, Pas. 1985 I 795 = RW 1985-86, 997 n. E. DIRIX “De tegenwerpelijkheid 

van een tijdelijke handelsvereniging aan derden” = Bank & Fin 1989, 487 noot DELIERNEUX = JT 1986, 578 

noot F. ’t KINT = TBH 1985, 377 noot = RCJB 1987, 571 noot A. LIMPENS "Réflexions sur la compensation, 

l'indivisibilité, la connexité et le privilège dans le cadre de la faillite d'un associé momentané"; besproken door 

J.M. NELISSEN GRADE, “Compensatie na faillissement en vereffening van tijdelijke vennootschappen”, Liber 

amicorum Jan Ronse, Story 1986, 287 v. 

Zie verder ook Hof Luik 22 oktobeer 1991, TBH 1992, 1419; O. POELMANS, “La liquidation des comptes 

d’une sociétés momentanée en cas de faillite d’un associé”, DAOR 1999/50, 73-79. 

509 Het begrip “beding van ondeelbaarheid” wordt in ons recht jammer genoeg voor vrij uiteenlopende zaken 

gebruikt; uit die benaming alleen kan men dus niets afleiden, er moet telkens goed nagegaan worden wat precies 

de aard van de rechtsverhouding en van het beding is. In het Socol-arrest gaat het meer bepaald niet om 

schuldvergelijking, maar om een afegscheiden vermogen – zo ook GEENS, WYCKAERT e.a., 

“Vennootschappen 1990-2010”, TPR 2012, (73) 98 nr. 20, in bespreking van Hof Brussel 19 juni 2007, TRV 

2008, 401. 

510 Zie DE PAGE, Traité IX nr. 981 v.; DIRIX & DECORTE (2006), nr. 322-323 p. 217 v. 

196


wel zal volgens de regel van art. 1561 GerW dat beslag maar kunnen worden uitgevoerd na de 

verdeling 511 . 

b. Uiteenlopende regels voor de verhaalbaarheid op het vermogen van de deelgenoten 

Of de gemeenschappelijke schulden c.q. nalatenschapsschulden daarnaast ook verhaalbaar 

zijn op het privévermogen van de deelgenoten, en zo ja of dit voor het geheel is dan wel elk 

slechts voor zijn aandeel, hangt ervan af of die ook persoonlijk aansprakelijk zijn voor die 

schulden. Zo zal de zuiver aanvaardende erfgenaam tot beloop van zijn aandeel persoonlijk 

gehouden zijn, de beneficiair aanvaardende niet. 

AFDELING C. De aard van de rechten op een afgescheiden vermogens en de 

rechten van de schuldeisers van die rechthebbenden 

1. Type van zakelijk recht 

Kortheidshalve spreek ik van "aandelen in een vermogen", hoewel die term letterlijk alleen 

opgaat voor de gemeenschappelijke vermogens en niet voor de gevallen waarin er geen medeeigendom 

is, maar meerdere personen met andersoortige rechten op hetzelfde vermogen. Als 

we even het rijtje overlopen, dan kunnen we hoofdzakelijk de volgende soorten rechten 

erkennen: 

- bij gemeenschappelijke vermogens gaat het om een aandeel in eigenlijke zin, d.i. een 

aandeel in mede-eigendom. Dit geldt voor de huwgemeenschap, de (openlijke of stille) 

maatschap, de feitelijke vereniging, de rederij, de gemeenschappelijke nalatenschap, en het 

gemeenschappelijk effectendepot; de rechtsleer spreekt hier van “collectieve eigendom” 

(propriété collective) om ze te onderscheiden van de gewone mede-eigendom of 

onverdeeldheid van afzonderlijke goederen; 

- in alle gevallen van vereffening met samenloop gaat het om een collectief pandrecht van de 

schuldeisers, voor wiens rekening de vereffeningsbewindvoerders optreden, op het 

afgezonderd vermogen. Het is geen pandrecht in enge zin, omdat het geen (voor)rang 

verschaft aan een of meer schuldeisers op de andere, maar juist de gelijktijdigheid van de 

realisatie van de schuldvorderingen uitdrukt (en dus hun principieel gelijke rang). Min of 

meer hetzelfde geldt bij aanzuiveringsbewind; 

- bij een legaat onder algemene titel rust daarop, zolang de legataris nog niet "in bezit is 

gesteld", een recht van "saisine"(bewindsrecht) van de onterfde erfgenamen, dat eveneens 

een collectief recht is; 

511 Voor een voorbeeld van een beslag door een alimentatiegerechtigde ex-echtgenoot op een bankrekening die 

nog in postcommunautaire onverdeeldheid is met de alimentatieplichtige ex-echtgenoot: Beslagr. Gent 7 juli 

2009, RW 2012-13, 68. 

197


- bij een fideicommissair vermogen is één persoon (de eerste begunstigde) eigenaar en heeft 

een ander (de verwachter) een door het recht beschermde verwachting (een soort 

Anwartschaftsrecht); 

- eveneens een soort Anwartschaftsrecht is het collectief recht van de certificaathouders op het 

geheel van de gecertificeerde effecten van eenzelfde aard, recht dat onder bepaalde 

voorwaarden kan worden omgezet in het eigendomsrecht op die gecertificeerde effecten; 

- voor zover ook het geheel van goederen die het voorwerp vormen van een vruchtgebruik 

onder algemene titel een afgescheiden vermogen vormt, heeft de ene partij de blote eigendom 

van het gehele vermogen en de andere het vruchtgebruik. 

Dit zijn dus de soorten rechten waarover we het in deze Afdeling hebben (mede-eigendom van een vermogen, 

gezamenlijk pandrecht van de schuldeisers op een vermogen, Anwartschaftsrecht van de verwachter op een 

fideicommissair vermogen of van de certificaathouders, saisine van de onterfde erfgenamen, allicht ook 

vruchtgebruik onder algemene titel c.q. blote eigendom onder algemene titel). 

Ook het aandeel in een niet opengevallen nalatenschap zou een recht van deze aard kunnen zijn, zij het wel één 

dat "buiten de handel" is. Dat laatste betekent op de eerste plaats dat men niet door een rechtshandeling onder 

levenden kan afwijken van de wettelijke erfregeling, uitgezonderd de toegelaten contractuele erfstellingen. 

Verder betekent het ook dat, ook al wordt er geen afbreuk gedaan aan de wettelijke erfregeling, men niet op 

voorhand kan beschikken over het erfdeel dat men krachtens die regels verkrijgt. Het recht van de erfgenaam in 

spe op een nog niet opengevallen nalatenschap (art. 1600 BW), alsmede rechten die accessoir zijn aan een 

erfaanspraak, zoals het recht om inkorting te vorderen, zijn niet overdraagbaar noch beslagbaar noch vatbaar 

voor afstand van recht. Eerst door het openvallen van de nalatenschap - wanneer deze rechten niet meer 

toekomstig zijn - worden ze dat. Dit alles behoudens in de wettelijk toegelaten gevallen van contractuele 

erfstelling. Wanneer het evenwel niet gaat om een recht op (een aandeel) in de nog niet opengevallen 

nalatenschap, maar om een recht op een of meer welbepaalde goederen, dat - mogelijks op termijn - wordt 

toegekend ongeacht of het zich in de nalatenschap zal bevinden of niet, dan zitten we niet met een recht van deze 

aard, maar met een "gewoon" zakelijk recht. Het verbod op beschikkingen over niet opengevallen 

nalatenschappen betreft immers enkel zgn. eventuele rechten en niet de gewone zakelijke rechten die zij het 

onder tijdsbepaling van overlijden, aan een ander worden toegekend. 

2. Het aandeel als een onlichamelijk goed, voorwerp van zakenrecht 

De genoemde rechten waarover het hier gaat vormen zoals gezegd een bijzondere categorie 

van onlichamelijke goederen 512 . Als onlichamelijke goederen zijn ze op zichzelf (dus los van 

het statuut van de goederen die deel uitmaken van dat vermogen) ook voorwerp van 

zakenrecht. Het kan geen kwaad even te overlopen in welke zin zij aan de regels van het 

zakenrecht zijn onderworpen. 

Net zoals andere onlichamelijke goederen (bv. schuldvorderingen), zijn ook zij in beginsel aan de klassieke 

beginselen van het zakenrecht onderworpen, maar vloeien uit de aard van het recht belangrijke schakeringen 

voort. Aldus zijn aandelen in een vermogen in beginsel overdraagbaar, beslagbaar en vatbaar voor bezwaring 

512 Wat een aandeel in een nalatenschap betreft, blijkt dat zonder meer uit art. 1696 B.W. 

198


met zakelijke rechten (met name vruchtgebruik en in zekere mate ook pand), zij het dat ook hier de interne 

verhouding tussen de verschillende gerechtigden op het vermogen een zekere externe werking heeft (zie 

hieronder 3.), en dat er toch een reeks bijzondere regels gelden. 

Zo zijn er een reeks beperkingen aan de overdraagbaarheid van dergelijke aandelen / rechten. Vele daarvan 

vloeien voort uit de uitwendige werking van de interne verhouding en komen dadelijk ter sprake. Anderen zijn 

gerechtvaardigd omwille van gelijkaardige bekommernissen als sommige overdraagbaarheidsbeperkingen bij 

schuldvorderingen, in het bijzonder de bescherming van de gerechtigde zelf. Dat verklaart bv. mede de niet- 

overdraagbaarheid en onbeslagbaarheid van rechten op niet opengevallen nalatenschappen. 

3. Bijzonderheden van het aandeel als onlichamelijk goed: de uitwendige werking van de 

inwendige beschikkingsgebondenheid. 

Een aandeel in een vermogen bestaat niet zomaar, maar slechts voor zover er inderdaad een vermogen is van een 

bepaalde aard, waarvoor een bepaald regime geldt. Op een wijze die enigszins vergelijkbaar is met een 

schuldvordering, wordt het aandeel (of soortgelijk recht) niet op een andere manier gespecifieerd dan door die 

interne verhouding. Voor zover het gaat om een onderworpenheid van goederen aan een afgescheiden vermogen 

die in ons recht wordt erkend (voor de opsomming van erkende afgescheiden vermogens, zie hoger Afdeling A. 

van dit hoofdstuk) - en daartoe zullen in bepaalde gevallen specifieke formaliteiten moeten zijn vervuld -, zal 

deze onderworpenheid in beginsel externe werking hebben. Ook hier is het slechts anders wanneer het aandeel 

daarvan geabstraheerd is, bv. door het in een waardepapier te incorporeren. 

De bij de rechtsverhouding betrokken partijen - dit zijn de verschillende mede-eigenaars of andere gerechtigden 

op het afgescheiden vermogen - kunnen binnen de grenzen van de dwingende bepalingen die voor elk van de 

genoemde rechtsfiguren (afgescheiden vermogens) gelden, deze interne verhouding dan ook nader bepalen bij 

consensus van alle gerechtigden, of misschien juister, voor zover zij beschikkingsbevoegd zijn (wat in beginsel 

de medewerking van alle gerechtigden vereist). Dit bepaalt mede de (on)overdraagbaarheid van de aandelen, de 

(on)deelbaarheid ervan, het plaatsvinden van aanwas, e.d.m. Het beginsel van overdraagbaarheid, het eenheids- 

en het specialiteitsbeginsel zijn bij dergelijke rechten dus uitermate “betrekkelijk”. 

Anderzijds geldt die externe werking enkel voor modaliteiten die voortvloeien uit de interne verhouding zelf, uit 

het statuut van de goederen als voorwerp van een min of meer gebonden vermogen. Het aandeel zoals het door 

die interne verhouding gespecificeerd is, is wel onderworpen aan de klassieke beginselen: overeenkomsten 

tussen een mede-eigenaar en een derde, of zelfs een andere mede-eigenaar die niet de enige andere is, hebben 

geen dergelijke zakelijke werking. 

a. Overdraagbaarheid 

Wat met de overdraagbaarheid van het aandeel in zo’n vermogen? Daarvoor moet men het 

volgende onderscheid maken. 

- In sommige van de genoemde rechtsverhoudingen is de onoverdraagbaarheid dwingend 

voorgeschreven, bv. bij de huwgemeenschap, omdat deze essentieel intuitu personae is. 

- Erfdelen daarentegen (aandelen in een nalatenschap) zijn wel overdraagbaar, maar 

onderworpen aan een uitkooprecht van de mede-erfgenamen, uitkooprecht dat ook geldt voor 

de medevennoten in een maatschap. 

199


- Bij de maatschap zijn de aandelen in het maatschapsvermogen immers in beginsel eveneens 

intuitu personae en dus niet overdraagbaar (zie art. 39, 42 Wb.Venn.), maar deze regel is niet 

dwingend, en partijen kunnen dus de overdraagbaarheid overeenkomen, al dan niet onder 

bepaalde modaliteiten (onder meer "voortzettingsbedingen"). Bij een openbaar 

beleggingsfonds, dat een bijzonder soort maatschap intuitu pecuniae is, zijn de aandelen 

zonder meer overdraagbaar. Is het aandeel niet overdraagbaar of zijn de vereisten voor 

overdraagbaarheid niet vervuld, dan kan elke vennoot wel nog een “croupier”-overeenkomst 

sluiten met een derde (art. 38 Wb.Venn), waaruit kan blijken dat de mogelijkheid het aandeel 

niet overdraagbaar te maken beperkt blijft tot de lidmaatschapsrechten en niet de 

vermogensrechten betreft. Ook kan men van een aandeel in een maatschap afstand doen. 

Een aandeel in een feitelijke vereniging is in beginsel evenmin overdraagbaar, maar een lid 

kan kan wel afstand doen van zijn aandeel. 

Aandelen in een effectendepot zijn steeds overdraagbaar voor zover de effecten waarop het 

aandeel betrekking heeft dat zijn. 

NB. Het vermogen kan in zijn geheel overgedragen worden of anderszins overgaan door de 

overdracht of overgang van de totaliteit van de aandelen. 

Een overdracht, een vestiging van pand of vruchtgebruik, een beslag, een vererving, een aanwas van zo’n 

aandeel (bij het aandeel van de anderen) heeft een dubbele aard : 

- enerzijds is het recht zelf een onlichamelijk goed, dat voorwerp kan zijn van uiteenlopende wijzen van 

verkrijging, bezwaring, of verlies of van een declaratieve operatie, onder meer van verkrijging onder algemene 

titel (bv. vererving) of onder bijzondere titel (overdracht); 

- anderzijds betekent elke operatie op zo’n recht ook dat er indirect een wijziging intreedt in het eigendomsrecht 

van een geheel van goederen (het vermogen waarop men een recht heeft). De overdracht van een dergelijk recht 

onder bijzondere titel brengt net zoals een verkrijging onder algemene titel géén wijziging aan in de titel 

krachtens dewelke de goederen van het vermogen gehouden worden. De verkrijger van het aandeel zet in die zin 

de titel van zijn rechtsvoorganger voort (dus de titel op grond waarvan het goed ging deel uitmaken van de 

gemeenschap). 

b. Beslagbaarheid ; toepassing op mede-eigendom en afgescheiden vermogens van de regel 

« In de schoenen van de schuldenaar » 

Ook voor het verhaalsrecht van de schuldeisers van een schuldenaar die mede-eigenaar is, is 

er een belangrijk onderscheid tussen de mede-eigendom die een afgescheiden vermogen 

vormt en andere gevallen van mede-eigendom (van afzonderlijke goederen dus). 

Bij een gewone onverdeeldheid kunnen schuldeisers van een mede-eigenaar beslag leggen op 

diens aandeel, de verdeling uitlokken, en na verdeling executeren op hetgeen aan de beslagen 

schuldenaar is toegewezen. 

Gaat het om een afgescheiden vermogen, dan vloeit daaruit het volgende voort: 

200


1° Ten aanzien van de afzonderlijke goederen hebben de schuldeisers van de afzonderlijke 

mede-eigenaars geen verhaalsrechten. Om beslag te kunnen leggen op de goederen, moet de 

maatschap eerst ontbonden worden, volgens de daarvoor geldende regels. 

2° Ten aanzien van het netto-aandeel: het verhaalsrecht hangt mede af van de vraag of het 

aandeel overdraagbaar is of niet, dus of de gemeenschap intuitu personae is of intuitu 

pecuniae. Wanneer het aandeel overdraagbaar is, is het normaal ook beslagbaar, anders niet. 

- Indien het aandeel dat de schuldenaar bezit in zo’n vermogen niet vrij overdraagbaar is 

(gebonden gemeenschap intuitu personae), zal eerst dat vermogen moeten ontbonden en 

vereffend worden. De schuldeisers zijn in beginsel gebonden aan de interne gebondenheid 

(huwgemeenschap, maatschap). Zij kunnen zich slechts verhalen op de goederen die aan hun 

schuldenaar worden toebedeeld. 

- Bij een gebonden gemeenschap intuitu pecuniae (bv. een openbaar beleggingsfonds) 

daarentegen is beslag én executie op het aandeel als dusdanig mogelijk (bv. een aandeel in 

een beleggingsfonds kan in beslag worden genomen en geëxecuteerd). 

Soortgelijke regels gelden ook wanneer het niet meer om een afgescheiden vermogen s.s. 

gaat, maar om een aparte rechtspersoon. 

c. Aanwas, ontbinding 

Of bij het overlijden of anderszins uitscheiden van één van de mede-eigenaars diens aandeel aanwast bij dat van 

de anderen, hangt ook af van de interne verhouding. Vruchtgebruik wast aan bij de blote eigendom, maar niet 

omgekeerd. In een maatschap kunnen partijen een aanwasbeding overeenkomen, krachtens hetwelk het aandeel 

van de uitgescheiden vennoot aanwast bij dat van de anderen. Aanwas is geen overdracht, maar een declaratieve 

handeling. 

Ook de vraag of de medegerechtigde de verdeling kan vorderen van het vermogen, en wat de gebonden 

gemeenschappen betreft, daartoe voorafgaandelijk de ontbinding kan vorderen, wordt bepaald door die interne 

verhouding. Voor de nalatenschap geldt een dwingende beperking in tijd aan bedingen om in onverdeeldheid te 

blijven (art. 815 BW), en deze geldt naar analogie ook voor andere ontbonden gemeenschappelijke vermogens 

(zoals de ontbonden maatschap, ontbonden huwgemeenschap, ontbonden vereniging). 

Vergelijking met equitable interests. 

Anders dan bij schuldvorderingen gaat het bij deze categorie van onlichamelijke goederen wél om zakelijke 

rechten. Maar zoals uit het voorgaande blijkt, zijn het wel zakelijke rechten van een bijzondere aard. Zij vertonen 

een zekere gelijkenis met de equitable of beneficial rights uit het Anglo-Amerikaanse recht, waarvan het recht 

van de begunstigde van een trust het belangrijkste voorbeeld is (de beneficiary heeft een equitable right, de 

trustee een legal title). De vergelijking wordt nog interessanter wanneer men ook de joint property 513 in de 

vergelijking betrekt : in die vorm van mede-eigendom bestaat er enerzijds het volle eigendomsrecht op de 

goederen, dat een gezamenlijk recht is van alle mede-eigenaars (en als dusdanig niet opgesplitst is), en daarnaast 

voor elke mede-eigenaar afzonderlijk een equitable interest van de mede-eigenaars (een verschil met ons recht is 

513 Joint property is een vorm van gezamenlijke eigendom die we in het common law kennen. Daarnaast bestaat 

ook daar de gewone onverdeeldheid in de vorm van property in common (of tenancy in common). 

201


dat joint property in beginsel ook aanwas aan de langstlevende ("survivorship") impliceert). Net zoals equitable 

interests zijn aandelen in een vermogen geen rechten op de afzonderlijke goederen in dat vermogen als dusdanig, 

maar rechten op het vermogen als geheel, dat op zijn beurt goederen en lasten omvat en een 

beschikkingsgebondenheid impliceert. Het grote verschil met het Anglo-Amerikaanse recht is, dat de figuur van 

de trust een veel "opener" rechtsfiguur is, die algemeen kan worden ingezet, en niet slechts voor welbepaalde 

typische rechtsverhoudingen zoals het geval is met de rechtsfiguren waarbij ons recht een afgescheiden 

vermogen erkent (zoals de maatschap, huwgemeenschap, vereniging, fideicommis, enz.). 

De vergelijking wordt iets duidelijker als we beseffen dat bij goederen die deel uitmaken van een afgescheiden 

vermogen de zakenrechtelijke positie van die goederen zelf in beginsel niet wijzigt doordat de aandelen in dat 

vermogen overgaan van één gerechtigde naar een andere, bezwaard worden met zakelijke rechten, e.d.m. (in de 

gevallen waarin zulks krachtens de interne verhouding mogelijk is natuurlijk). Het toebehoren van die goederen 

tot dat vermogen en de beschikkingsgebondenheid ervan blijven daardoor onberoerd. Het is slechts anders 

wanneer door die overgang e.d. de vermogensafscheiding zelf verdwijnt, bv. doordat alle aandelen van een 

maatschap in één hand verenigd worden. 

Nu spreken we bij de verkrijging van een aandeel in een vermogen wel van een verkrijging onder algemene titel. 

Ten aanzien van de afzonderlijke goederen gaat het inderdaad om een verkrijging onder algemene titel, want die 

uitdrukking impliceert precies dat de goederen niet apart, onder bijzondere titel, worden verkregen, maar als een 

geheel dat ook met passiva is bezwaard, dit althans zolang dat afgescheiden vermogen niet "vereffend" is. Dat 

belet ons overigens niet om te zeggen dat ten aanzien van het aandeel zelf als "onlichamelijk goed" het om een 

verkrijging onder bijzondere titel gaat. 

202


HOOFDSTUK V. Samenloop van schuldeisers in het algemeen. 

AFDELING A. Uitgangspunten en definitie van samenloop 

1. Uitgangspunten 

Bij de bespreking van het verhaalsrecht van schuldeisers in Hoofdstuk III Afdeling D. werd 

meer bepaald reeds uiteengezet: 

- dat bij schuldvorderingen niet geldt dat het oudste (eerst ontstane) recht voorgaat, zodat de 

schuldeisers dus met elkaar vrij concurreren, en de ene bij zijn verhaal op de goederen van de 

schuldeiser maar voorrang krijgt op de andere in zoverre hij zijn schuldvordering eerder 

“realiseert”, d.i. verzakelijkt of met een zakelijk recht op de goederen van de 

gemeenschappelijke schuldenaar versterkt (met name een zakelijke zekerheid), ongeacht de 

datum waarop zijn schuldvordering is ontstaan of opeisbaar is geworden; 

- dat alle vormen van “realisatie” van schuldvorderingen op de goederen van de schuldenaar, 

inbegrepen het uitvoerend beslag, en met uitzondering van de realisatie door de verkrijging 

van een zakelijke zekerheid, in ons recht in beginsel “collectief” zijn. Dit wil zeggen dat alle 

schuldeisers die in die procedure opkomen geacht worden hun schuldvorderingen van bij het 

begin te hebben gerealiseerd, dus gelijktijdig met alle andere schuldeisers die op diezelfde 

goederen verhaal nemen ("pari passu"). Deze gelijktijdige realisatie noemt men “samenloop” 

(“concursus creditorum”). 

- dat omwille van de gelijktijdigheid van die realisatie (de samenloop) de schuldeisers 

(slechts) een collectief zakelijk recht verkrijgen op de betroffen goederen van de 

gemeenschappelijke schuldenaar, waarbij de onderlinge rechten van die schuldeisers in 

abstracto “gefixeerd” worden en in beginsel niet meer kunnen gewijzigd worden. 

- dat bij gelijktijdige realisatie, waardoor het zakelijk recht van de schuldeisers collectief is, 

schuldeisers in beginsel in gelijke rang komen (pari passu) en de opbrengst dus evenredig 

wordt verdeeld, behoudens “wettige reden van voorrang”; schuldvorderingen die voordien 

reeds verzekerd waren met een zakelijke zekerheid op bepaalde goederen gaan daarop voor, 

juist omdat zij reeds op een eerder tijdstip “verzakelijkt” zijn. 

De paritas creditorum is dus het gevolg van de gelijktijdigheid van realisatie, onder 

voorbehoud van a) een eerder verkregen zakelijk recht en b) een (reden van) voorrang of 

achterstelling die ondanks de gelijktijdigheid van realisatie toch geen gelijke rang toekent aan 

een bepaalde schuldvordering (maar een hogere of een lagere dan die van de "gewone" 

schuldeisers). De samenloop garandeert dus niet de "gelijkheid" van de schuldeisers, maar 

wel de fixatie van de onderlinge rang zoals die op het ogenblik van de samenloop bestaat. 

De paritas creditorum als rechtsregel heeft dus een beperkte betekenis; wel zijn er een aantal 

rechtsregels in het Belgische recht die geïnspireerd zijn door de rechtspolitieke idee van de 

gelijke behandeling van schuldeisers, met name waar het recht een stokje steekt voor bepaalde 

zekerheidsmechanismen, in het bijzonder het verkrijgen van last minute zekerheden (zie bv. 

in Hoofdstuk III afdeling D.6.a. de regels inzake aanvechting van rechtshandelingen uit de 

verdachte periode kort voor het faillissement). Maar de toepassing van de idee is te disparaat 

om van een echt rechtsbeginsel te kunnen spreken. 

203


2. Definitie van samenloop 

Traditioneel wordt samenloop gedefinieerd als de situatie waarin meerdere schuldeisers 

verhaal nemen op dezelfde activa 514 . Iets scherper gesteld is het echter de situatie waarin de 

realisatie van schuldvorderingen - het zakelijk recht dat een schuldeiser verkrijgt op activa 

van de schuldenaar - een collectief karakter heeft omdat meerdere schuldeisers, ongeacht of 

zij bij de handeling die een realisatie uitlokt betrokken zijn of niet, geacht worden gelijktijdig 

te realiseren. De activa worden onder bewind gesteld, precies om de schuldeisers de kans te 

geven deel te nemen aan de collectieve realisatie en dus in gelijke datum te komen als de 

andere schuldeisers. Het aandeel van elke schuldeisers op de opbrengst van die activa wordt 

daarom reeds op die datum in abstracto gefixeerd (in abstracto betekent dan: in hun 

onderlinge verhouding; het concrete bedrag dat ze bekomen hangt af van de netto-opbrengst 

natuurlijk). Samenloop kan vandaag dan ook slechts vanuit zijn rechtsgevolgen worden 

gedefinieerd en niet op basis van welbepaalde totstandkomingsvereisten. 

Eerder dan het daadwerkelijk tegelijk optreden van meerdere schuldeisers (wat de letterlijke 

betekenis is van samenloop van schuldeisers, concursus creditorum), is samenloop dus elke 

situatie waarin een, meer of alle activa van een schuldenaar aan een collectieve realisatie 

worden onderworpen, anders gezegd met een collectief recht van de schuldeisers worden 

bezwaard, zodat hun onderlinge rechten op die activa gefixeerd zijn, en daartoe onder bewind 

worden gesteld. 

We werken hieronder dan ook uit: 

- op welke wijze activa aan collectieve realisatie worden onderworpen, over welke activa het 

gaat, en wat de gevolgen zijn voor die activa (B.); 

- welke schuldeisers deel hebben aan die realisatie en wat de fixatie van hun rechten betekent 

(C.) 

- en wat die samenloop precies betekent voor de verschillende soorten schuldeisers, waarbij 

naargelang het actief wordt nagegaan wie in welke rang komt (Hst. II). 

Bij dit alles bespreken we in eerste instantie enkel de regels en kenmerken die gemeen zijn 

aan alle vormen van samenloop. In de volgende hoofdstukken komen dan de verschillende 

vormen van bewind en samenloop apart aan bod, met vooraf de algemene kenmerken van het 

vereffeningsbewind. 

514 Voor uiteenlopende wijzen van omschrijving van de samenloop, zie o.m. P. COPPENS & J. RENAULD, 

"La notion de concours entre créanciers, son application au régime des sociétés dissoutes et des successions 

acceptées sous bénéfice d'inventaire", RCJB 1965, 109; M. GREGOIRE, Théorie générale du concours des 

créanciers en droit belge; F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 85. 

204


AFDELING B. De aan samenloop onderworpen activa 

1. De onderwerping van activa aan samenloop 

Activa kunnen in ons recht op twee soorten wijzen het voorwerp worden van een collectieve 

realisatie en dus een samenloop. 

a) enerzijds onder bijzondere titel: doordat er uitvoerend beslag op gelegd wordt door of op 

verzoek van een individuele schuldeiser volgens de regels van het GerW of eventuele 

bijzondere wetten (bv. fiscaal beslag). Een dergelijk beslag treft steeds één of meer bepaalde 

(bestaande) goederen. 

b) anderzijds onder algemene titel: doordat een algemeenheid, namelijk alle beslagbare activa 

van een vermogen, onder beslag komt te liggen door één enkele handeling en daarmee onder 

bewind gesteld, zij het met het oog op de vereffening ervan, zij het met het oog op de 

aanzuivering van schulden: 

- Een vereffeningsbewind wordt in het Belgisch recht meer bepaald ingesteld door de 

faillietverklaring, de ontbinding van een rechtspersoon, de beneficiaire aanvaarding van een 

nalatenschap, de onderbewindstelling van een onbeheerde nalatenschap, e.d.m. 

- Een aanzuiveringsbewind (saneringsbewind) wordt meer bepaald ingesteld door de 

beschikking tot collectieve schuldenregeling en in sommige gevallen van gerechtelijke 

reorganisatie (anders dan bij de vroegere procedure gerechtelijk akkoord ontstaat er in 

beginsel evenwel geen samenloop). De onderbewindstelling gebeurt dus niet bij elke vorm 

van vermogensvereffening (zie in Deel IX de bespreking van de vermogensvereffening 

zonder samenloop) en soms ook zonder dat er een oogmerk is van vereffening (met name bij 

het aanzuiveringsbewind). 

De precieze omvang van het beslag wordt in Deel IX voor elke vorm van samenloop 

afzonderlijk besproken, waaronder ook de vraag of nieuwe activa, die pas later aan de 

schuldenaar toekomen, ook onder dat beslag vallen. In beginsel zijn er drie situaties: 

- het uitvoerend beslag, dat enkel bepaalde activa bevat; 

- het algemeen vereffeningsbewind, dat in beginsel alle bestaande activa bevat, alsook de in 

beginsel de toekomstige; en 

- het aanzuiveringsbewind, dat alle bestaande activa bevat en waar bijzondere regels gelden 

voor nieuwe activa. 

Uitgangspunt is wel dat, zoals hoger besproken, alle op dat ogenblik bestaande zakelijk 

werkende beperkingen aan de activa van de schuldenaar ook tegen de schuldeisers kunnen 

worden ingeroepen (zie hoger hoofdstuk III afdeling D punt 4, met ook een bespreking van de 

uitzonderingen op dit beginsel). 

Hoger (Hoofdstuk III Afdeling D 5. en 6.) bespraken we ook de technieken waardoor het 

verhaal van de schuldeisers kan worden uitgebreid tot goederen die niet of niet geheel tot het 

vermogen van de schuldenaar behoren, bv. de actio pauliana. Deze technieken scheppen de 

mogelijkheid tot verhaal op die goederen; op zichzelf hebben ze nog niet het effect van een 

205


beslag of samenloop (de goederen die door de pauliana geacht worden tot het vermogen van 

de schuldenaar te behoren moeten in beginsel ook nog in beslag worden genomen, tenzij er 

reeds een beslag onder algemene titel is ingesteld). 

Krachtens de regels van internationaal privaatrecht zal het Belgische recht in beginsel slechts van toepassing zijn 

op activa die zich in België bevinden (lex rei sitae); bij een samenloop onder algemene titel dient dit beginsel te 

worden genuanceerd aan de hand van het beginsl van de lex concursus. Nadere regels zijn te vinden in het IPR, 

en wat de verhoudingen binnen de EU betreft (uitg. Denemarken), in de Insolventie-verordening. In beginsel 

worden de zakenrechtelijke vragen beheerst door de lex rei sitae de de procesrechtelijke door de lex concursus, 

maar deze laatste heeft ook een invloed op sommige eigenlijk zakenrechtelijke vragen. 

2. Gevolgen voor de bevoegdheid over de activa 

a. Beginsel en achtergrond 

1° Beschikkingsonbevoegdheid 

Door het beslag s.s. of één van de genoemde vormen van onderbewindstelling verliest de 

schuldenaar zijn vrije beschikkingsbevoegdheid over de getroffen activa. Hij wordt relatief 

beschikkingsonbevoegd, d.w.z. dat hij onbevoegd is om nog ten nadele van de samenlopende 

schuldeisers te beschikken over die goederen. 

Deze beschikkingsonbevoegdheid mag niet worden verward met een handelingsonbekwaamheid en/of 

rechtsonbekwaamheid van de schuldenaar (vgl. hoger Hoofdstuk I, Afdeling B punt 4.) 515 . Het beslag en de 

eruit volgende beschikkingsonbevoegdheid vormt op zichzelf ook nog geen buitenbezitstelling van de 

schuldenaar (al kan er nadien wel een buitenbezitstelling volgen doordat de bewindvoerder het beheer 

daadwerkelijk in handen neemt). 

Samenlopende schuldeisers zijn de schuldeisers die in een samenloop opkomen volgens de 

regels die voor die vorm van samenloop gelden (zie met name de bijzondere regels bij 

uitvoerend beslag). 

De schuldenaar kan dus in beginsel wel beschikken over die goederen mits het akkoord van al 

die schuldeisers. Die beschikkingsonbevoegdheid is, zoals elke beschikkingsonbevoegdheid, 

de keerzijde van een zakelijk werkend recht van anderen, en hier met name van het collectief 

pandrecht van de samenlopende schuldeisers, dat zij door de collectieve realisatie verkrijgen. 

Voor het tijdstip van die collectieve realisatie is er geen zakelijk werkend recht van de 

schuldeisers, en dus niet de genoemde beschikkingsonbevoegdheid, maar enkel een 

mogelijkheid om dat zakelijk recht te verkrijgen (verhaalsrecht), zij het dat de collectieve 

realisatie soms toch retroactief bepaalde activa treft (door de aanvechting van eerdere 

handelingen met de actio pauliana en vergelijkbare aanvechtingsmogelijkheden van de 

faillissementscurator). 

515 De schuldenaar verliest in beginsel zijn handelingsbekwaamheid niet. Bij vereffening van rechtspersonen is 

het wel zo dat de rechtspersoon wel de handelingsbekwaamheid via de normale organen verliest, zie de 

bespreking verder onder. 

206


2° Derdenbescherming tegen deze onbevoegdheid ? 

Beschikkingen door de onbevoegde verricht na het ontstaan van de 

beschikkingsonbevoegdheid betreffende een onder bewind gesteld goed - zoals een 

overdracht of bezwaring e.d.m. - hebben in beginsel geen rechtsgevolg - zijn niet 

tegenwerpelijk aan de samenlopende schuldeisers -; de derde-verkrijger heeft niets verkregen. 

In beginsel zal een dergelijke derde-verkrijger, indien hij te goeder trouw is, beschermd 

worden in de gevallen bepaald door de regels van derdenbescherming. 

Indien aan de samenloop de door de wet bepaalde publiciteit is gegeven, wordt de derde 

evenwel niet geacht te goeder trouw te zijn. In een aantal gevallen is die kwade trouw echter 

fictief doordat de publiciteit retroactief werkt (bv. de nul-uur-regel bij faillietverklaring, 

waardoor deze terugwerkt tot 0 uur op dezelfde dag). 

Voor bepaalde beschikkingen geldt er dan ook weer een regel die deze afwijking op het 

gemeen recht uitschakelt en de gewone regels inzake derdenbescherming terug toepasselijk 

maakt, d.i. op voorwaarde dat men bij die handelingen gewettigd onwetend was van die 

samenloop: 

- overeenkomsten tot vestiging van zekerheden op financiële instrumenten en rekeningtegoeden (art. 15 WFZ), 

- overeenkomsten inzake netting door schuldvergelijking of schuldvernieuwing (eveneens art. 15 WFZ), 

- overboekingsopdrachten betreffende fondsen of financiële instrumenten en verrekening van die opdrachten en 

van de schuld(vordering)en die voortvloeien uit zulke opdrachten, in een betalings- en 

effectenafwikkelingssysteem (art. 3 en 4 Wet 28 april 1999); 

- betalingen en transacties gedaan aan of door een failliet verklaarde kredietinstelling (al dan niet via een 

verrekeningsinstelling) (art. 157 Bankwet); 

- overdrachten van bankvorderingen of financiële activa door of aan een kredietinstelling die covered bonds 

uitgeeft (art. 8 § 1 Wet 3 augustus 2012 mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector); 

- de opname van activa in een “bijzonder vermogen” ter dekking van covered bonds (art. 8 § 2 Wet 3 augustus 

2012 mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector iuncto art. 64/20 § 2 Bankwet); 

In het Nederlandse recht is er een ruimere bescherming te vinden in art. 52 Faillissementswet. 

In geval van faillissement is de rechtspraak bij art. 16 FaillW bovendien in die zin gevestigd 

dat de beschikkingen door de gefailleerde na het tijdstip van faillietverklaring niet enkel door 

beschikkingsonbevoegdheid zijn aangetast, maar dat de rechtshandeling ook als dusdanig 

niet-tegenwerpelijk is aan de boedel, zodat de verkrijger ook geen geldige titel heeft en de 

vraag naar zijn goede of kwade trouw niet eens rijst 516 (de vraag naar een mogelijke 

bescherming van een onderverkrijger te goeder trouw komt verder nog aan bod per categorie 

van goederen). 

516 Cass. 6 maart 2009, AR nr. C.07.0373.N, faill. Stuer t. Krevobex e.a., in verbreking van Hof Gent 5 maart 

2007, RW 2008-2009, 934 = Cass. 2009-2010, 360 n. R. JANSEN "Het complexe samenspel van samenloop, 

beschikkingsonbevoegdheid en derdenbescherming" = TGR-TWVR 2009, afl. 5, 332 = Jaarverslag cassatie 

2009, 29. 

207


b. Bevoegdheid van een bewindvoerder 

De beschikkingsbevoegdheid gaat meer bepaald over van de schuldenaar op de 

bewindvoerder die de bevoegdheid krijgt om voor rekening van de schuldeisers over de 

goederen te beschikken – en aldus hun collectief pandrecht uit te oefenen in de meer 

specifieke zin van de goederen tegelde maken of op een andere manier doen renderen 517 . Of 

het beslag of bewind uiteindelijk al dan niet leidt tot tegeldemaking van de in beslag genomen 

goederen met toewijzing van de opbrengst aan de schuldeiser(s), hangt wel af van het 

oogmerk van de samenloop en de nadere regels, die in Deel IX voor de verschillende vormen 

van samenloop worden besproken. 

Het bewind in het algemeen wordt zo dadelijk nader besproken. Daar zal ook blijken dat bij 

sommige vormen van bewind de schuldenaar zelf bewindvoerder kan zijn (al dan niet onder 

toezicht), maar ook dan is die schuldenaar niet vrij te beschikken, maar kan hij dit enkel doen 

in zijn hoedanigheid van bewindvoerder en volgens de regels die daarvoor gelden. 

De relatieve beschikkingsonbevoegdheid en onderbewindstelling betekent dus natuurlijk niet 

dat over de activa niet meer kan worden beschikt door de bewindvoerder, en dat dus de 

samenstelling van het actief bevroren zou blijven. Wel impliceert het dat ondanks de 

wisseling van activa, de bestemming ervan behouden blijft. Het gaat dan ook om een 

afgescheiden vermogen. 

c. Omvang van de beschikkingsonbevoegdheid 

De beschikkingsonbevoegdheid houdt ook een inningsonbevoegdheid in betreffende de 

schuldvorderingen die de schuldenaar heeft op derden-schuldenaars. Dit heeft tot gevolg dat 

de schuldenaars van de onder bewind gestelde in beginsel niet meer bevrijdend aan deze 

persoon kunnen betalen, maar enkel aan diens bewindvoerder. Dit sluit niet uit dat de 

schuldenaar toch bevrijd kan zijn indien hij te goeder trouw heeft betaald (betaling aan de 

schijnschuldeiser, art. 1240 BW 518 ). 

De beschikkingsonbevoegdheid houdt ook in dat de schuldenaar niet bevoegd is om 

handelingen te stellen waardoor bij bepaalde vermogensrechten niet zou verkrijgen, bv. een 

nalatenschap verwerpen 519 . 

3. De vorming van een afgescheiden vermogen 

In alle gevallen waarin activa onderworpen worden aan collectieve realisatie van de rechten 

van schuldeisers ontstaat er inderdaad een afgescheiden vermogen, vaak “boedel” genoemd. 

Dit is zowel het beslag bij beslag onder bijzondere titel als bij beslag onder algemene titel, en 

zowel bij vereffeningsbewind als bij aanzuiveringsbewind. 

517 Bij een gerechtelijk akkoord is het met name mogelijk dat de goederen niet te gelde worden gemaakt, maar 

verder worden gebruikt om nieuwe inkomsten te genereren. 

518 Vgl. meer specifiek § 82 Duitse InsO. 

519 Anders in het Duitse recht, § 83 (1) InsO. 

208


De algemene gevolgen van zo’n vermogensafscheiding werden hoger (hoofdstuk IV) reeds 

uitvoeriger besproken en kunnen als volgt nader gespecifieerd worden: 

- de beschikkingsgebondenheid: over de activa mag enkel beschikt worden in 

overeenstemming met de bestemming van dat vermogen (in geval van vereffeningsbewind is 

dat de vereffening, bij aanzuiveringsbewind is het ook de continuïteit); 

- de mogelijkheid van boedelschulden, dit zijn schulden aangegaan in het raam van die 

bestemming (de vereffening c.q. de aanzuivering van schulden zonder vereffening), als 

passiva van dat afgescheiden vermogen; 

- het collectief karakter van het recht van de schuldeisers (preciezer: van de schuldeisers “in 

de boedel”) in die zin dat dit recht enkel op het netto-vermogen als geheel betrekking heeft en 

niet op de afzonderlijke activa; 

- de daaruit voortvloeiende voorrang van de boedelschulden op de schulden in de boedel; 

- de verruimde mogelijkheid van zakelijke subrogatie, waardoor de opbrengst van de 

goederen uit dat vermogen deel gaat uitmaken van dat vermogen, in beginsel zelfs wanneer 

het om een geldsom gaat (dit laatste zolang de rechten daarop niet door vermenging zijn 

tenietgegaan) (uit het hieronder in Afdeling C. besproken fixatiebeginsel volgt verder ook dat 

ook zakelijke rechten op activa uit die boedel in geval van realisatie gehandhaafd worden op 

de opbrengst van die activa). 

Uit de aanwezigheid van deze kenmerken blijkt dat ook bij een beslag onder algemene titel, 

zoals bv. een faillissement, er een van het vermogen van de schuldenaar onderscheiden 

“afgescheiden vermogen” wordt gevormd. Het is daarvan onderscheiden: 

- aan de actiefzijde doordat niet alle activa van de schuldenaar deel uitmaken van die boedel, 

en met name niet de onbeslagbare goederen (voor de nieuwe activa, zie in Deel IX de 

verschillende vormen van samenloop); 

- aan de passiefzijde doordat de bestaande schulden van de schuldenaar géén schulden van die 

boedel zijn, met voorrang erop verhaalbaar, maar slechts schulden in de boedel, die in de mate 

van het mogelijke met de netto-opbrengst ervan zullen worden voldaan. 

209


AFDELING C. De rechten van de schuldeisers en hun onderlinge fixatie 

Door de collectieve realisatie of samenloop verkrijgen de samenlopende schuldeisers dus een 

collectief pandrecht op de in beslag genomen en onder bewind gestelde goederen van de 

schuldenaar. 

Hun recht is collectief in twee reeds genoemde betekenissen, die we nu verder uitwerken. 

1. De fixatie in abstracto van de rechten voortvloeiend uit de bestaande schuldvorderingen op 

het gemeenschappelijk onderpand. 

a. Beginsel 

Op de eerste plaats zijn de door die collectieve realisatie verkregen rechten gelijktijdig tot 

stand gekomen, en daarom in gelijke rang (en dus evenredig) behoudens wettige redenen van 

voorrang (die in het volgende Hoofdstuk verder worden uitgewerkt). 

De gelijktijdigheid vereist zoals gezegd niet dat de schuldeiser mee het initiatief heeft 

genomen tot beslag of onderbewindstelling van die activa, maar enkel dat hij tijdig betrokken 

geraakt bij de collectieve realisatie opdat zijn schuldvorderingen qua datum op gelijke voet 

worden geplaatst met die van de andere schuldeisers (en dus eigenlijk retro-actief te realiseren 

of althans zijn deelname aan de collectieve realisatie te bevestigen) en in die zin “concurrent” 

zijn. De onderbewindstelling ten bate van de schuldeisers strekt er precies toe hen de 

schuldeisers de kans te geven deel te nemen aan de collectieve realisatie en dus in gelijke 

datum te komen als de andere schuldeisers. Op welke wijze dat gebeurt wordt verder voor 

elke vorm van samenloop afzonderlijk besproken (met name gelden bij uitvoerend beslag 

nogal afwijkende regels). 

De gelijktijdigheid van de door de samenloop verkregen zakelijke rechten van de schuldeisers 

betekent dat op het tijdstip van de samenloop het aandeel van elke schuldeiser in de opbrengst 

van het gemeenschappelijk onderpand (anders gezegd: hun onderlinge rechten daarop) in 

abstracto wordt “gefixeerd” (vastgelegd). 

Vanaf dat ogenblik heeft elke samenlopende schuldeiser in verhouding tot alle anderen een 

“verworven recht” – tot beloop van zijn abstract aandeel – in de opbrengst van het 

gemeenschappelijk onderpand 520 . 

- Dat aandeel is een evenredig aandeel voor de niet-bevoorrechte (d.i. chirografaire) 

schuldeisers, terwijl het 

- een recht op voorafname inhoudt voor de bevoorrechte schuldeisers. 

Gemakshalve spreekt men hierbij doorgaans van de fixatie van het aandeel van elke 

schuldeiser; het gaat echter niet zozeer om het aandeel dat aan de schuldeiser als persoon 

520 Vgl. in Staats-Nederland de uitspraak van de HR 31 december 1909, W. 8957, Op den Ende t. De Haan 

Hugenholtz q.q.: "het hoofdbeginsel van het failliseementsrecht, dat door de intrede van het faillissement de 

rechtspositie van alle bij de boedel betrokkenen onveranderlijk wordt". 

210


toekomt, maar het aandeel dat voor zijn schuldvordering wordt bestemd; die schuldvordering 

kan immers na de fixatie overgaan op een andere schuldeiser (bv. door persoonlijke 

subrogatie), die in de rechten van zijn voorganger treedt. 

Deze fixatie gebeurt in eerste instantie slechts in abstracto, aangezien nog niet bepaald is 

welke schuldvorderingen uiteindelijk in concreto zullen aantreden in de samenloop. Bedoeld 

wordt alleen dat de rechten van de schuldeisers op de opbrengst van het gemeenschappelijk 

onderpand in beginsel bepaald worden op basis van de situatie zoals ze gold op het tijdstip 

van de samenloop. 

De samenloop garandeert dus niet de "gelijkheid" van de schuldeisers, maar wel de fixatie van 

de onderlinge rang zoals die op het ogenblik van de samenloop bestaat. 

b. Negatief gevolg: geen bevoegdheid meer tot individuele maatregelen 

Doordat het aandeel van elke schuldeiser in de boedel op dat tijdstip in abstracto wordt 

vastgelegd, kan een afzonderlijke schuldeiser dit niet meer vergroten zonder het akkoord van 

de andere schuldeisers. 

Aldus kan geen enkele schuldeiser in de boedel nog maatregelen nemen die de rechten van 

andere schuldeisers in het gemeenschappelijk onderpand zonder hun instemming zouden 

verminderen of benadelen. Zo kunnen niet meer executeren, noch voor hun bestaande 

schuldvorderingen op de activa van de boedel een betere positie verwerven, bv. door het 

nemen van nieuwe zekerheden. Dit geldt in beginsel voor alle soorten zekerheden, en dus bv. 

ook voor de schuldvergelijking wanneer die niet reeds is ingetreden dan wel gebaseerd op een 

voorheen afgesloten nettingovereenkomst (zie verder de bespreking van de schuldvergelijking 

als zekerheidsmechanisme in Deel V). 

Of andere maatregelen (bv. bewarende) nog kunnen, hangt van de soort samenloop af (zie bv. 

de bespreking bij vereffening van rechtspersonen in Deel IX). 

Tenzij de schuldvordering zelf van openbare orde is, kan de schuldeiser er omgekeerd wel 

afstand van doen. Een dergelijke afstand komt ten goede aan de andere schuldeisers, wiens 

aandeel in de opbrengst door aanwas vergroot. Zo bekeken is de bepaling van de rechten van 

de schuldeisers niet van dwingend recht: ze is slechts in die zin dwingend, dat men niet kan 

afwijken ten nadele van andere schuldeisers zonder hun toestemming. 

c. Negatief gevolg: uitsluiting van nieuwe schulden 

Doordat het aandeel van elke schuldeiser in de boedel (het gemeenschappelijk onderpand) op 

het tijdstip van de samenloop in abstracto wordt vastgelegd, kan het in beginsel anderzijds 

ook niet meer verminderd worden door het ontstaan van nieuwe schulden van de schuldenaar 

na dat tijdstip. 

Nieuwe schuldvorderingen kunnen op dat onderpand dan ook in beginsel slechts verhaald 

worden voor zover er iets overblijft na het voldoen van de samenlopende schuldeisers. In die 

211


zin zijn ze niet tegenwerpelijk aan de samenlopende schuldeisers. Of zij op nieuwe activa 

kunnen worden verhaald, hangt af van het lot van de nieuwe activa in dat type samenloop. 

Op dit beginsel is er een belangrijke uitzondering, die volgt uit het feit dat het 

gemeenschappelijk onderpand een afgescheiden vermogen vormt en het recht van de 

schuldeisers op dat gemeenschappelijk onderpand slechts een recht op de netto-opbrengst 

ervan is. Ten gevolge daarvan gaan de later ontstane schulden voor zover het om 

boedelschulden gaat (ook genoemd schulden "van" de boedel; zie hieronder 2.b.). 

NB. Een schuldvordering die voor de samenloop is ontstaan, maar pas nadien opeisbaar 

wordt, is geen nieuwe schuldvordering. Dat geldt bv. ook voor een schuldvordering die 

ontstaat door de ontbinding van een overeenkomst ten laste van de schuldenaar; deze 

schuldvordering wordt geacht te ontstaan op het ogenblik waarop de ontbinding wordt 

gevorderd (en niet wanneer ze wordt uitgesproken) 521 . 

d. Negatief gevolg: schorsing van de loop der interest 

Doordat het aandeel van elke schuldvordering in de boedel op het tijdstip van de samenloop 

wordt gefixeerd, kan dit nadien ook niet meer aangroeien met interest aan uiteenlopende 

rentevoeten naargelang de schuld. Er zijn dus twee mogelijkheden: ofwel kan de na die datum 

vervallen interest niet in rekening worden gebracht bij de verdeling van de boedel, ofwel 

wordt hij voor alle schulden gereduceerd tot interest aan de wettelijke rentevoet als een vorm 

van gerechtelijke interest. De concrete uitwerking verschilt naargelang de vorm van 

samenloop en wordt in Deel IX nader aangegeven. 

We zullen in Hoofdstuk VI Afdeling B. zien dat de interest wel blijft lopen voor zover die 

interest door middel van een zakelijke zekerheid verzekerd is, en krachtens die zekerheid 

verhaalbaar is op het onderpand van die zekerheid (bv. interest op hypothecaire 

schuldvorderingen is binnen bepaald grenzen mee verzekerd door het hypotheekrecht). 

e. Positief gevolg : bewarend effect 

Doordat de rechten gefixeerd worden op het tijdstip van het ontstaan van de samenloop, is het 

om de tegenwerpelijkheid van hun rechten aan de boedel gedurende de gehele vereffening te 

niet nodig voor de schuldeisers om ze verder te “bewaren”, bv. door de vernieuwing van een 

inschrijving in de registers 522 , het tijdig uitoefenen van een volgrecht 523 , e.d.m. 

De samenloop stuit in beginsel ook de verjaring van de schuldvorderingen die tijdig in die 

samenloop opkomen. 

521 Impliciet in Cass. 9 maart 2000, Pas. I 164 = Arr. 164 nr. 544 = RW 2000-2001, 480 noot A. DE WILDE 

"De positie van de koper bij faillissement van de verkoper". 

522 Bv. een inschrijving pand handelszaak, niet meer vernieuwd tijdens de faillissementsprocedure: Hof 

Antwerpen 27 november 2000, RW 2001-2002, 494. 

523 Bv. art. 126 Scheepvaartwet (reclamerecht van de kapitein op de lading). 

212


Vragen daaromtrent rijzen wel in geval van opeenvolging van verschillende vormen van 

samenloop, vraagstuk dat in Deel IX apart wordt besproken. 

g. Geen afbreuk aan reeds bestaande rechten op het onderpand of rechten op andere activa 

De samenloop doet in beginsel geen afbreuk aan het feit dat sommige schuldeisers reeds voor 

de samenloop zakelijke (zekerheids)rechten hebben verkregen op bepaalde activa van de 

schuldenaar en op grond daarvan tot beloop van de verzekerde schuldvordering op die 

goederen voorrang hebben – juist omdat hun schuldvordering reeds op een eerder tijdstip 

“verzakelijkt” is (zie hoger de bespreking van het afzonderings- en afscheidingsrecht in Hst. 

V). Niettemin zal de uitoefening van die zakelijke rechten bij bepaalde vormen van 

samenloop nader geregeld worden (en mogelijks met tussenkomst van de bewindvoerder 

moeten gebeuren) (zie de uitwerking in Deel IX). 

Ook andere rechten van schuldeisers, zoals rechten ten aanzien van andere activa dan diegene 

die onder beslag liggen, of op het vermogen van derden (bv. persoonlijke zekerheden), 

worden niet beroerd. 

De fixatie verhindert in beginsel ook niet dat de positie van een schuldeiser kan verbeteren 

doordat een voorwaarde wordt vervuld en een op het tijdstip van de fixatie reeds bestaand 

voorwaardelijk recht daardoor onvoorwaardelijk wordt (bv. de koper onder 

eigendomsvoorbehoud kan volle eigenaar worden na insolventie van de verkoper door aan 

diens boedel het saldo van de koopprijs te betalen). Dit kan evenwel niet onbeperkt, zoals met 

name blijkt uit de regel dat bij roerende zaken die de schuldenaar in bezit heeft, de ontbinding 

van een verkrijging ingevolge een (uitdrukkelijk of stilzwijgend) ontbindend beding maar 

tegenwerpelijk is aan de samenloop als die ontbinding voor de samenloop is ingetreden. 

Deze beperking is ook in diverse vormen te vinden in het recht van andere landen. In het Engelse common law is 

er de anti-deprivation rule: 'there cannot be a valid contract that a man’s property shall remain his until his 

bankruptcy, and on the happening of that event shall go over to someone else, and be taken away from his 

creditors” 528 . 

h. Aard van de regels: bescherming van private belangen, geen openbare orde. 

De regels van art. 7 en 8 HypW worden door de rechtspraak gekwalificeerd als regels van 

dwingend recht 529 en dus niet van openbare orde 530 . In feite gaat het er alleen om dat partijen 

de rechten van de andere schuldeisers niet kunnen aantasten zonder hun toestemming; slechts 

in die zin zijn de regels van dwingend recht. Immers, tenzij bij schuldvorderingen die zelf van 

openbare orde zijn (bv. in beginsel de belastingvorderingen), kan de schuldeiser wel van zijn 

528 S. WORTHINGTON, “Insolvency deprivation, Public Policy and Priority Flip Clauses”, 7. International 

corporate rescue 2010, 28 v. 

529 Cass. 9 maart 2000, Pas. I 164 = Arr. 164 nr. 544 = RW 2000-2001, 480 noot A. DE WILDE "De positie 

van de koper bij faillissement van de verkoper". Eerder in die zin: DIRIX & DECORTE, nr. 212, uitg. 2007 nr. 

216 p. 144; K. BYTTEBIER, Voorrechten en hypotheken, 32 nr. 1; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 27. 

530 Vlg. sommige auteurs zou het wel om de openbare orde gaan, bv. F. ’t KINT, Sûretés, (2004), nr. 157; H. 

DE PAGE, Traité, VI, 986-987. Dit is duidelijk achterhaald door Cass. 9 maart 2000. 

214


eigen rang c.q. recht op een evenredig aandeel afstand doen (vgl. hoger Hoofdstuk III afdeling 

E.5.b.) 531 , aangezien hij zelfs van zijn schuldvordering als dusdanig afstand kan doen (en wie 

het meerdere kan, kan ook het mindere). 

2. Rechten op een aandeel in de netto-boedel. 

De door die collectieve realisatie verkregen rechten zijn ook collectief in een andere 

betekenis: het zijn namelijk rechten op het gemeenschappelijk onderpand als algemeenheid – 

namelijk als afgescheiden vermogen (“boedel”) -, dus niet op de afzonderlijke bestanddelen 

ervan, maar op het netto-vermogen. 

a. Gevolgen van de vermogensafscheiding voor de rechten ten aanzien van afzonderlijke 

activa 

Hoewel zij over hun aandeel in de boedel kunnen beschikken (ze kunnen bv. nog steeds hun 

schuldvordering overdragen met alle door de samenloop verworven rechten), hebben de 

schuldeisers individueel geen rechten op afzonderlijke activa van de boedel (andere natuurlijk 

dan de zakelijke rechten die zij reeds zouden hebben op bepaalde activa). De rechten daarop 

zijn gecollectiviseerd en kunnen dus enkel worden uitgeoefend door personen die bevoegd 

zijn om te handelen voor rekening van het geheel van de samenlopende schuldeisers (de 

“massa” der schuldeisers), d.i. door de bewindvoerder. Men kan ook van 

dwangvertegenwoordiging spreken. 

Andere rechten van de schuldeisers dan die op het gemeenschappelijk onderpand daarentegen 

zijn niet gecollectiviseerd en kunnen dus niet door de bewindvoerder maar enkel door de 

afzonderlijke schuldeisers worden uitgeoefend (zie meer in Deel IX). 

b. Voorrang voor boedelschulden 

Zoals reeds eerder uiteengezet vloeit uit de vorming van een afgescheiden vermogen en de 

onderbewindstelling voort dat de schulden die in overeenstemming met de bestemming van 

dat vermogen (in geval van vereffeningsbewind is dat de vereffening, bij 

aanzuiveringsbewind is het ook de continuïteit) zijn aangegaan: 

- schulden “van de boedel” zijn, passiva die het afgescheiden vermogen bezwaren, 

- en daarom voorrang hebben op de schulden “in de boedel”. 

Die laatsten (schulden "in de boedel") worden slechts tot beloop van de netto-opbrengst 

voldaan, d.i. na de boedelschulden. Deze voorrang van eerst na het tijdstip van de samenloop 

ontstane schulden is niet in strijd met het beginsel van de fixatie in abstracto van de rechten 

van de samenlopende schuldeisers. Deze laatsten hebben immers slechts een recht op de 

netto-boedel, de netto-opbrengst van de activa zoals die uiteindelijk in concreto uit de 

vereffening zal resulteren. 

De vereisten waaraan een nieuwe schuldvordering moet voldoen om de rang van 

531 Vgl. ook Cass. 20 oktober 2005, nr. C.03.0244N, Jaarverslag Hof van cassatie 2005, p 38. 

215


schuldvordering op de boedel c.q. boedelschuld (niet: boedelvordering, dat is iets anders) te 

hebben, worden in Hoofdstuk VI afdeling C. nader uitgewerkt. 

3. Gevolgen in verhouding tot de schuldenaar 

a. Lot van de resterende schuld(vordering). 

De fixatie van de rechten van de schuldeisers op de boedel, d.i. de tot verhaal strekkende 

goederen, verandert op zichzelf nog niets aan de rechten van elk van de schuldeisers jegens de 

schuldenaar persoonlijk. Het deel van de schuld dat na realisatie van de activa onbetaald blijft, 

blijft in beginsel bestaan, tot de schuld tenietgaat krachtens de toepasselijke regels van 

verbintenissenrecht. 

In die gevallen waarin het gehele (beslagbare) vermogen van de schuldenaar te gelde wordt 

gemaakt, gelden ten dele andere regels: 

- de vereffening van een rechtspersoon (al dan niet na faillissement) leidt tot het verdwijnen 

van die persoon, en dus ook van de resterende schuld (onder voorbehoud van later opduikende 

activa); 

- de vereffening van een deficitaire nalatenschap die beneficiair aanvaard is, of onbeheerd, 

leidt eveneens tot het verdwijnen van de na afsluitng resterende schuld. 

- het aanzuiveringsbewind, dat ons recht kent in de vormen van gerechtelijk reorganisatie 

(voroeger gerechtelijk akkoord) en collectieve schuldenregeling, kan leiden tot kwijtschelding 

van schulden (zie de bespreking in Deel IX) 

- het faillissement van een natuurlijke persoon, leidt, in geval van verschoonbaarverklaring bij 

afsluiting van het faillissement, tot verschoning van de schulden van de gefailleerde, 

behoudens enkele uitzonderingen; de verschoonde schulden blijven bestaan als natuurlijke 

verbintenissen (zie voor nadere bespreking verder bij faillissement in Deel IX). 

Bij uitvoerend beslag daarentegen blijft de na de verdeling van de opbrengst resterende schuld 

gewoon bestaan. 

b. Gevolg wanneer een of meer schuldeisers teveel hebben ontvangen bij de verdeling 

Krijgt een schuldeiser bij de verdeling van de opbrengst meer dan waar hij in verhouding tot andere schuldeisers 

recht op heeft, dan is die betaling niet onverschuldigd 532 . Zolang de verdeling niet definitief is gebeurd, kan ze 

herzien worden 533 ; nadien kan ze enkel wegens bedrog worden aangevochten 534 worden door de 

bewindvoerder zelf of benadeelde schuldeisers. De benadeelde schuldeisers hebben verder meestal de allicht 

interessantere mogelijkheid om de bewindvoerder persoonlijk aansprakelijk te stellen (zie Deel IX). 

Omdat een dergelijke betaling niet onverschuldigd is, kan een bewindvoerder die aansprakelijk is gesteld jegens 

de erdoor benadeelde schuldeiser(s), zich nadien niet op grond van onverschuldigde betaling keren tegen de 

532 Vgl. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 30. 

533 Hof Brussel 7 februari 2000, DAOR 2000/55, 213. 

534 Is de verdeling opgemaakt volgens de wettelijke procedureregels, dan kan die echter niet meer ongedaan 

worden gemaakt, tenzij wegens bedrog (Hof Gent 2 februari 1988, RW 1989-90, 17). Vgl. bij onroerend beslag 

G. DE LEVAL, "L'ordre", RNotB 1982, 105 nr. 39. 

216


schuldeiser die meer dan zijn aandeel in de opbrengst heeft ontvangen 535 , evenmin als de benadeelde 

schuldeisers zelf 536 . Dit is anders indien het om een achtergestelde lening gaat: daar bevat de schuldvordering 

immers de opschortende voorwaarde dat eerst de andere schuldeisers worden betaald; is die voorwaarde niet 

vervuld, dan is een betaling van de achtergestelde lening wel onverschuldigd 537 . 

Ook wanneer het de aandeelhouders zijn die teveel hebben gekregen, omdat bepaalde schuldeisers in het kader 

van de vereffening niet betaald werden, is de betaling in beginsel onverschuldigd. De aandeelhouders hebben 

immers meer gekregen waarop zij recht hadden, nu hun recht slechts een recht op het netto-actief inhield. 

Doorgaans wordt echter aanvaard dat de benadeelde schuldeisers niet over een condictio indebiti beschikken, 

omdat die enkel zou toekomen aan de solvens (de persoon die betaald heeft), welke na afsluiting van de 

vereffening echter niet meer bestaat. De schuldeiser die te weinig heeft ontvangen kan mogelijks de vereffenaar 

aansprakelijk stellen. De vraag rijst of hij, wanneer dat laatste niet kan dan wel als tweede mogelijkheid, de 

aandeelhouders kan aanspreken wegens ongegronde verrijking; het antwoord hangt ervan af of men de beslissing 

tot afsluiting van de vereffening beschouwt als een voldoende rechtsgrond opdat de uitbetaling aan de 

aandeelhouders niet ongegrond zou zijn 538 . 

535 Hof Gent 2 februari 1988, RW 1989-90, 17. 

536 Hof Antwerpen 12 september 2002, TRV 2003, 598. 

537 Volgens sommiage auteurs zouden de benadeelde senior-schuldeisers een schuldvordering uit onrechtmatige 

daad hebben op de junior die in strijd met de achterstelling zijn schuldvordering int - zo A. VAN HEES, De 

achtergestelde lening, 101 v. 

538 Zie hierover D. COUN, "Onverschuldigde betaling en verrijking zonder oorzaak: een kans voor "vergeten 

schuldeisers" bij vereffening ?", RW 2005-2006, 845 v. 

217


HOOFDSTUK VI. Rangschikking van schuldvorderingen in het 

algemeen 

AFDELING A. Inleiding 

1. De "wettige redenen van voorrang" 

In het vorige hoofdstuk bleek dat ondanks het beginsel van de gelijke rang van de 

schuldeisers, zoals uitgedrukt in art. 8 HypW, er toch een reeks redenen zijn waarom 

schuldeisers een hogere of lagere rang hebben dan de andere, met name: 

- de zakelijke zekerheidsrechten waarmee bepaalde schuldvorderingen verzekerd zijn, 

krachtens de wet, dan wel krachtens een overeenkomst of (zelden) eenzijdige rechtshandeling; 

- de voorrang voor boedelschulden (schuldvorderingen op de boedel), die samengaat met de 

afscheiding van een boedel; 

- de andere wettige redenen van voorrang uit art. 8 en 9 HypW. , met name de algemene 

voorrechten. 

De eerstgenoemde uitzondering betreft daarbij de opbrengst van bepaalde goederen, die het onderpand van die 

zekerheid vormen, de tweede en derde genoemde uitzondering daarentegen betreffen in beginsel de opbrengst 

van de boedel in het algemeen. 

2. Globale rangschikking of meerdere rangschikkingen ? 

Het woord "rangregeling" wordt in het gerechtelijk wetboek specifiek gebruikt voor de 

procedure van rangregeling bij samenloop op onroerend goed (art. 1639 v. GerW; Fr. 

procédure de l'ordre). Bij gebrek aan beter woord voor het geheel van de situaties waarin 

bepaald wordt in welke rang de opkomende schuldeisers worden betaald, gebruiken we het 

woord rangschikking als een overkoepelende term. 

In traditionale besprekingen van de rang van schuldvorderingen wordt het vaak voorgesteld 

alsof er bij een vereffening met samenloop één globale rangschikking wordt opgemaakt van 

alle schuldvorderingen, waarbij een bepaalde volgorde tussen schuldvorderingen kan worden 

bepaald, en vervolgens de schuldvorderingen die geen voorrang genieten, in gelijke rang 

komen. Evenwel is het m.i. een stuk correcter niet van “de” rangschikking te spreken, maar 

uit te gaan van de vaststelling dat: 

- er enerzijds een reeks activa zijn waarop eerst afzonderlijk de rechten dienen te worden 

bepaald (bijzondere boedels of sub-boedels), of die zelfs totaal buiten de boedel vallen (omdat 

ze zich niet in het vermogen van de schuldenaar bevinden, maar ten volle eigendom zijn van 

een derde); dit wordt uitgewerkt in Afdeling B; 

- anderzijds een rangschikking van de schuldvorderingen ten aanzien van de resterende 

“algemene” boedel moet worden opgemaakt. Deze wordt uitgewerkt in Afdeling C. 

Daarnaast moet er rekening mee worden gehouden dat ons recht een reeks afgescheiden 

vermogens kent, die per definitie apart worden vereffend (bedoeld wordt vermogens die een 

218


afgescheiden vermogen vormen vooraleer er een samenloop ontstaat), ook in die gevallen 

waarin dat gebeurt dit door dezelfde bewindvoerder (denk bv. ook aan de "bijzondere 

vermogens" bij vereffening van een verzekeringsonderneming) 539. 

539 Art. 18 en 48/16 v. van de Controlewet verzekeringen (zoals gewijzigd bij Wet van 6 december 2004) 

(technische reserves per afzonderlijk beheer); art. 48 Wet 6 augustus 1990 betreffende de ziekenfondsen en art. 

20, 12 ° HypW (reservefondsen). 

219


AFDELING B. De « afzondering » van activa waarop zakelijke rechten rusten 

(al dan niet separatisten) 

Hoewel dit niet altijd even duidelijk zwart op wit is gesteld, is het Belgische insolventierecht 

in beginsel gesteund op het duidelijke onderscheid, binnen de schuldvorderingen die bestaan 

op het tijdstip van de samenloop, tussen: 

- de rechtspositie van de schuldeisers die over een zakelijk (zekerheids)recht beschikken (En. 

secured creditors), en 

- diegene die dat niet doen en daardoor "schuldeisers in de boedel" zijn (de "concurrente 

schuldeisers"). 

Het gaat om wat in het Duitse recht helder het "Recht auf abgesonderte Befriedigung" heet: 

telkens wanneer een goed bezwaard is met een zakelijk recht of althans een zakelijk werkend 

recht, dient eerst recht te worden gedaan aan dat zakelijk recht, en komt het goed of de 

opbrengst ervan slechts na aftrek van dat zakelijk recht en de voor de realisatie ervan 

gemaakte kosten, in de (algemene) boedel terecht, waar het dan het onderpand vormt voor de 

andere schuldvorderingen (die betaald zullen worden na aftrek van de algemene 

realisatiekosten of boedelschulden). 

Wat die zakelijke rechten betreft, werden de vereisten voor zakelijk rechten in het algemeen 

reeds besproken in hoofdstuk II; de bijzondere regels voor zakelijke zekerheidsrechten 

worden in de volgende Delen (III v.) verder besproken, eerst in het algemeen en nadien per 

zekerheidsrecht. 

Hier bespreken we de kenmerken van die zakelijke rechten vanuit het perspectief van een 

vereffening of rangschikking. In dat kader nemen de zakelijke rechten op de onderscheiden 

activa een zeer bijzondere positie in: 

- op de eerste plaats verschaffen zij een "Recht auf abgesonderte Befriedigung", hierna 

besproken onder de naam afzonderingsrecht; het voorwerp van dat recht moet afzonderlijk 

worden behandeld, en vereffend. De betekenis wordt onder 1. uitgewerkt: 

- sommige, maar niet alle zakelijke rechten geven aan de houder ervan bovendien ook een 

afscheidingsrecht (Aussonderungsrecht, separatistenpositie); dit wordt onder 2. uitgewerkt. 

In ons recht wordt er bij samenloop niet een bepaald deel van de goederen of de opbrengst 

gereserveerd voor de concurrente schuldeisers, zoals in sommige andere rechtsstelsels het 

geval is (in het Engels spreekt men van carve out, wat resulteert in een “prescribed part”) 540 . 

Het is dus goed mogelijk (en in de praktijk zeer frequent) dat alle activa het voorwerp zijn van 

zakelijke zekerheidsrechten, zodat er voor de concurrente schuldeisers niets overblijft. 

Wel bepaalt de Wet op de inpandgeving van de handelszaak dat het pand op handelszaak wat de voorraden 

betreft slechts op 50 % van de opbrengst ervan voorrang geeft (zie verder Deel IV hoofdstuk V), wat bedoeld 

was als een maatregel ter bescherming van de concurrente schuldeisers. 

540 Wel kent ons recht de bepaling dat een pand op een handelszaak maar voorrang geeft de helft van de 

voorraden (zie verder), maar die sluit niet uit dat er op de voorraden andere zekerheidsrechten kunnen gevestigd 

zijn. 

220


Dergelijke regelingen hebben weinig zin in zoverre de schuldeisers de inpandgeving of 

gelijkaardige zekerheidsvestiging kunnen vervangen door een andere constructie waarbij zij 

aan de inperking van het zekerheidsrecht ontsnappen, met name door middel van constructies 

waarbij de goederen niet eens deel uitmaken van het vermogen van de debiteur, maar in 

eigendom aan de schuldeiser toekomen (vervanging van inpandgeving door sale & leaseback, 

van verkoop door verhuring - al dan niet met koopoptie - of consignatie met commissieopdracht, 

enz.). Zolang men eraan blijft vasthouden dat zekerheidseigendom wel degelijk een 

soort eigendom is en niet gereduceerd wordt tot een gewoon zekerheidsrecht, hebben regels 

die de rechten van schuldeisers met zakelijke zekerheden inperken weinig zin; dan leiden ze 

immers tot ongerechtvaardigde verschillende behandeling van uiteenlopende constructies die 

nochtans allen een zekerheidsoogmerk hebben. 

1. De afzondering en zijn gevolgen. 

Een bijzondere positie komt dus toe aan alle schuldeisers die een afzonderingsrecht (Dui. 

Recht auf abgesonderte Befriedigung) hebben. 

a. Wie heeft een afzonderingsrecht 

Het afzonderingsrecht geldt in beginsel voor alle zekerheden die zakelijke rechten zijn: 

- het geldt dus meer bepaald voor hypotheken, bijzondere onroerende voorrechten (zowel 

onroerende als roerende), pandrechten, (niet-abstracte) rechtstreekse vorderingen, het recht op 

schuldvergelijking, e.d.m.; ook voor het voorrecht voor de kosten van uitwinning van een 

specifiek goed (zie onder d.); 

- het geldt niet voor algemene voorrechten, die geen eigenlijke zakelijke rechten zijn, maar 

slechts een attribuut van een schuldvordering. Bijzondere voorrechten daarentegen zijn 

zakelijke rechten op afzonderlijke, d.i. welbepaalde goederen (ook al hebben zij niet altijd 

volgrecht). 

- bij de boedelschulden hebben de schuldeisers in zekere zin een afzonderingsrecht op de 

gehele boedel: zij hebben voor hun schuldvordering op de boedel voorrang op de schuldeisers 

in de boedel en kunnen hun recht individueel executeren. 

Ten aanzien van goederen waarvan de schuldeiser volwaardig eigenaar is (maar die bv. in 

bezit of gebruik zijn van de schuldenaar) spreekt men niet van een afzonderingsrecht, omdat 

het eigendomsrecht veel meer is dan een afzonderingsrecht. Zij moeten zelfs niet afzonderlijk 

worden afgerekend, omdat zij gewoon geen deel uitmaken van het actief. Desondanks kan de 

samenloop een aantal gevolgen hebben voor de revindicatie door de eigenaar, zodat ook het 

eigendomsrecht van de schuldeiser in de afzonderlijke Delen toch besproken naast de loutere 

zekerheidsrechten. 

De belangrijkste kenmerken en gevolgen van het afzonderingsrecht zijn de volgende. 

b. Voorwerp van het afzonderingsrecht: de afzonderlijke regeling is beperkt tot de opbrengst 

van het bezwaarde goed (onderpand); zakelijke subrogatie 

221


De schuldeiser met een afzonderingsrecht heeft een recht op de opbrengst die door de 

tegeldemaking of verzilvering (Fr. réalisation, Dui. Verwertung) van het onderpand wordt 

verkregen. Dit onderpand bestaat normaal uit één of meer specifieke goederen 

(specialiteitsbeginsel, zie hoger o.a. Hoofdstuk II Afdeling C.1.). 

Het voordeel van de afzondering geldt enkel op het goed waarop men het desbetreffende 

zakelijk recht heeft, en dan nog enkel in de mate waarin dat goed met het zakelijk recht 

bezwaard is (ook soms de dekking genaamd). In de meeste gevallen is die bezwaring 

ongeplafonneerd, d.w.z. is het goed in zijn geheel – voor zijn volle waarde - bezwaard. De 

bezwaring met bepaalde zekerheidsrechten zoals bv. hypotheken en pand op handelszaak, is 

daarentegen altijd geplafonneerd (men kan slechts een hypothecaire inschrijving nemen voor 

een nader bepaald plafond). Soms is een plafond een absoluut plafond, in andere gevallen is 

het een plafond in hoofdsom waarboven ook verzekerde kosten en interest (al dan niet binnen 

bepaalde grenzen) nog met dezelfde voorrang kunnen worden verhaald op het goed; 

uitwinningkosten komen in beginsel steeds bovenop het plafond (zie verder hieronder c. 2° en 

3°) . 

Het is wel zo dat vervreemding van het goed aanleiding geeft tot zakelijke subrogatie in de 

opbrengst ervan, althans wanneer er geen volgrecht is (zoals met name wanneer het goed in 

overeenstemming met de procedureregels van de uitwinning word vervreemd) 541 . Geschiedt 

die vervreemding ingevolge uitwinning van het goed na beslag, dan is het goed reeds van het 

algemeen vermogen afgezonderd, zodat de zakelijke subrogatie zelfs plaatsvindt in de door de 

tegeldemaking opgebrachte geldsom (vgl. hoger hoofdstuk IV afdeling B.3) 542 . Deze 

"overwijzing" van de prijs vinden we voor het geval van onroerend beslag geregeld in art. 

1639 v. GerW maar wordt naar analogie toegepast in vergelijkbare gevallen (zie art. 1326 en 

1621 GerW). 

Ook de interest die het zekerheidsgoed of de prijs ervan opbrengt, behoort tot het afzonderlijk 

onderpand 543 (NB. dit mag niet verward worden met de vraag of ook de interest die op de 

onbetaalde schuldvordering verschuldigd is, mee bevoorrecht is - zie daarvoor onder d.2°). 

Het onderpand is dus het goed zelf, dan wel de opbrengst die ervoor in de plaats komt 

(inbegrepen de interest welke die opbrengst zou opbrengen). 

De beperking tot de opbrengst van het bezwaarde goed geldt alleen voor zakelijke 

zekerheidsrechten, niet voor gevallen van volwaardige eigendom die in beginsel zonder meer 

kan worden gerevindiceerd (nuances hierop komen verder aan bod). 

541 Bv. kh. Brugge 6 februari 2002, RW 2002-2003, 791, inzake gerechtelijk akkoord. 

542 Cass. 18 december 1970, Arr. 1971, 401 = RW 1970-71, 1756 = Pas. I 377 = JT 1971, 381 = RNotB 1971, 

346; Hof Brussel 24 januari 1964, RW 1963-64, 1511. 

543 Zie Cass. 18 december 1970, RW 1970-71, 175; Hof Gent 7 mei 1996, AJT 1996-97, 418 n. A. VERBEKE 

“Toepassing van de separatistenpositie van de onbetaalde verkoper van bedrijfsuitrusting bij faillissement” Vgl. 

eerder Cass. 9 december 1882, Pas. 1893 I 53. 

222


c. Geen bijdrage in de algemene boedelschulden, wel voorrang aan de specifieke 

boedelschulden 

1° Geen bijdrage in de algemene boedelkosten 

Heeft een schuldeiser een recht met afzonderingsrecht (Dui. een absonderungsberechtigte 

Gläubiger), en vindt er op grond daarvan een afzonderlijke afwikkeling plaats, dan moet die 

bij de uitoefening van zijn zakelijke rechten op de opbrengst van zijn onderpand niét 

bijdragen in de kosten van de algemene boedel (de zgn. boedelschulden die in Afdeling C. 3. 

ter sprake komen) 544 , maar wel de kosten laten voorgaan die specifiek zijn aan de realisatie 

van dat onderpand (zie onder 2°). Men spreekt ook van boedelbijdrage, zij het dat die term 

dubbelzinnig is, omdat die zowel kan doelen op een bijdrage in de algemene boedelkosten 

waratoe deze schuldeiser niet gehouden is, dan wel op een bijdrage voor de door de 

bewindvoerder gemaakte kosten waartoe de schuldeiser juist wel gehouden is (conform wat 

onder 2° wordt uitgelegd). 

Deze regel vinden we ook in de meeste andere rechtsstelsels, al is de wetgever in een aantal 

ervan tussengekomen om toch ook een bijdrage in de algemene kosten te laten vooraf nemen 

op de opbrengst van dat onderpand 545 . Ook in de Belgische rechtspraak is er een tendens om 

de schuldeisers met afzonderingsrecht te laten bijdragen in de algemene boedelkosten voor 

zover die nuttig waren voor deze schuldeiser (dus de beheerskosten) en dus minstens een deel 

daarvan ook over hen om te slaan 546 . Doch de rechter kan de schuldeiser met 

afzonderingsrecht niet doen bijdragen in die kosten zonder te hebben vastgesteld dat ze mede 

in diens belang zijn gemaakt 547 en preciezer dat ze voldoen aan de vereisten die zo dadelijk 

onder 2° worden besproken opdat ze een specifieke boedelschuld zouden zijn (kosten tot 

544 Cass. 13 september 1991, RW 1991-92, 581 = Arr.Cass. 1991-92, 43 = TBH 1992, 322 noot VAN 

BUGGENHOUT & GREGOIRE; kh. Namen 25 mei 1989, JLMB 1989, 1177; Hof Gent 8 september 1994, RW 

1995-96, 326 (verkoop gewarranteerde goederen); Hof Luik 26 maart 1996, JLMB 1996, 1564; Hof Luik 31 

oktober 1997, JLMB 2000, 871; Hof Luik 25 oktober 1999, JLMB 2000, 1296; kh. Namen 16 december 1999, 

JLMB 2000, 1002; kh. Namen 3 februari 2000, TBH 2000, 442; kh. Brussel 25 januari 2001, JLMB 2001, 1755 

n. CAEYMAEX; Hof Luik 6 maart 2003, JT 2003, 793; Hof Luik 16 september 2003, JLMB 2004, 977; DIRIX 

& DECORTE (2006), p. 165 nr. 246 en p. 50 nr. 58; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 40. 

Zie evenwel anders Hof Bergen 27 november 1991, TBH 1992, 325 noot VAN BUGGENHOUT & 

GREGOIRE; Hof Bergen 23 mei 1990, TBH 1991, 704 noot PARIJS; Hof Bergen 15 december 1992, TBH 

1994, 935; Hof Bergen 21 december 2000, JLMB 2001, 1733; J. WINDEY & Th. HÜRNER, "Les dettes de 

masse de l'article 44, alinéa 2", noot onder Hof Luik 17 juni 2003, TBH 2005, (261) 270 nr. 25. 

Zie ook R. PARIJS, “Enkele bedenkingen bij de toepassing van het voorrecht van de gerechtskosten op de 

erelonen en kosten van gerechtelijke bewindvoerders”, in Liber amicorum Lucien Simont, Brussel 2002, p. (823) 

831. Zie Hof Bergen 17 september 2002, JT 2003, 177. 

545 Zo bv. § 171 van de Duitse InsO (Insolvenzordnung) van 1994/1999, die bepaalt dat 4% van de opbrengst 

aangewend wordt voor de kosten van de boedel; daarnaast wordt 5 % gereserveerd voor de uitwinningskosten 

(doch dat bedrag wordt aangepast aan de werkelijke kost). 

546 Bv. kh. Turnhout 26 juni 2001, TBH 2003, 342 noot A. DE WILDE; kh. Turnhout 12 maart 2002, RW 2004- 

2005, 1507. 

547 Zie m.b.t. een onbeheerde nalatenschap (geen bijdrageplicht van een hypothecaire schuldeiser in de kosten 

van de curator) Cass. 10 oktober 1985, Arr. 1985-86, nr. 84 = RW 1985-86, 2000 = Pas. 1986 I 144. 

223


behoud of tegeldemaking van een individuele zaak). Dit dient in concreto dient te worden 

beoordeeld 548 . 

2° Voorrang aan specifieke boedelschulden (kosten tot behoud, boedelredding en uitwinning) 

De schuldvorderingen die met een zakelijk recht verzekerd zijn, moeten wel voorrang 

verlenen aan de specifieke kosten gemaakt voor het behoud of de realisatie van het onderpand 

(die specifieke goederen waarop hun zekerheidsrecht slaat) 549 (zie ook de tekst van art. 17 

HypW). Men zou dit kunnen beschouwen als een vorm van boedelschulden van de miniboedel 

of sub-boedel die gevormd wordt door dat onderpand (i.t.t. de boedelschulden van de 

algemene boedel, die in Afdeling C.3. worden besproken) 550 en de bijdrage een “bijzondere 

boedelbijdrage” noemen. We overlopen de belangrijkste voorbeelden. 

a) De op de goederen verschuldigde douanerechten en accijnzen 

Deze hebben voorrang ongeacht of deze eerst door de realisatie verschuldigd worden, dan wel 

reeds voordien verschuldigd waren. Een toepassing van het beginsel vinden we in art. 17 van 

de Warrantwet volgens de welke voorrang hebben op de schuldvordering van de pandhouder 

en dus van de opbrengst voorafgenomen worden: “1° de op de koopwaar verschuldigde 

douanerechten en accijnzen (...)". 

Deze bijzondere voorrang op de goederen zelf mag niet verward worden met het algemeen voorrecht voor 

douanerechten en accijnzen, dat geldt op de andere goederen van de belastingschuldenaar (zie de bespreking bij 

de algemene voorrechten onder Afdeling C punt 4.). 

Deze voorrang blijft ook behouden indien de douanerechten of accijnzen reeds aan de fiscus 

werden betaald met subrogatie van de betaler in de schuldvordering 551 . 

b) Kosten voor boedelredding en uitwinning van het goed 

Zoals we verder (Afdeling C.3.) zullen zien, vormen kosten van uitwinning en boedelredding 

in het algemeen boedelschulden van de algemene boedel. De nadere omvang van deze 

categorie van kosten wordt daar nader besproken bij de boedelschulden van de algemene 

boedel. 

Hebben deze kosten evenwel betrekking op de redding of uitwinning van een specifiek goed, 

dan hebben zij ook reeds voorrang op de opbrengst van dat specifieke goed (artt. 17 en 19, 1° 

HypW), ook als er op dat goed voor het overige geen zakelijke zekerheden rusten. Ook hier 

gaat het om een soort boedelschuld van de door dat goed gevormde mini-boedel. 

548 kh. Brussel 26 december 2003, TBH 2004, 498 noot A.Z. (ZENNER); kh. Brussel 7 september 2004, JT 

2005, 36. 

549 Kh. Brussel 26 december 2003, TBH 2004, 498. Zie verder A. DE WILDE, Boedelschulden, 503. 

550 Zie voor een voorbeeld kh. Gent 24 februari 1995, RW 1995-1996, 679. Zie Hof Luik 25 oktober 2000, 

JLMB 2000, 1296. 

551 De voorrang van de gesubrogeerde wordt enigszins beperkt door art. 136 AWDA, doch dit betreft de 

subrogatie in het algemeen voorrecht van de fiscus. 

224


Toegepast op het ereloon van de vereffeningsbewindvoerder, betekent dit dat zijn ereloon 

voorrang heeft op de opbrengst van een specifiek goed en daarvan voorafgenomen wordt voor 

zover: 

- het goed door die bewindvoerder wordt gerealiseerd; en 

- zijn ereloon daarvoor afzonderlijk wordt berekend (voor het geval waarin die realisatie 

geschiedt door een curator, is er een barema voor zulk ereloon te vinden in art. 6 van het KB 

van 10 augustus 1998 552 ). 

Dit geldt ook wanneer de separatist zelf tot uitwinning kan overgaan, maar het de algemene 

bewindvoerder is die door de schuldeiser zelf of door de rechtbank (bv. op grond van art. 4 

Handelspandwet in de WvK) wordt aangesteld voor de realisatie 553 . 

Een ander voorbeeld zijn de kosten die moeten gemaakt worden opdat het goed kan worden 

verkocht (bv. bodemsanering). 

De betaling van de onroerende voorheffing daarentegen draagt normaal niet bij tot het behoud van het onroerend 

goed als onderpand voor de hypothecaire schuldeiser en zal in beginsel dus geen voorrang hebben op de 

hypothecaire schuldvordering, ook al zou het om ene boedelschuld gaan 554 . 

c) Kosten tot behoud s.s. 

i) Beginsel 

Een bijzondere positie neemt ook het “voorrecht voor kosten tot behoud van de (roerende) 

zaak" (art. 20, 4° HypW) in, dat in beginsel voorrang heeft op oudere zakelijke rechten op 

hetzelfde goed (art. 22 Hyp.W.; zie de bespreking in de Delen roerende zaken (Deel IV) en 

schuldvorderingen (Deel V). Ook deze kosten nemen in deze mini-boedel – bestaande uit die 

zaak – een plaats in vergelijkbaar met boedelschulden, ook wanneer zij niet aan de vereisten 

van het voorrecht voor boedelredding zouden voldoen (zo ook art. 37 II WCO voor de 

boedelschulden die voortvloeien uit een eerdere procedure van gerechtelijke reorganisatie). 

552 Waarbij de vraag rijst of dat barema wel kan worden toegepast indien het grootste deel van de voor de 

realisatie vereiste werkzaamheden reeds was gebeurd vooraleer de curator de procedure overneemt, bv. wanneer 

er reeds onroerend beslag gelegd was en verkoopsbedingen waren opgesteld. Het barema van de curator voor 

realisatie van roerende goederen in art. 3 van het KB van 10 augustus 1998 bepaalt een vork zodat de rechtbank 

dus kan corrigeren; het barema voor de realisatie van onroerend goed is een vast percentage (van de hypothecaire 

schuldvordering). Hof Brussel 16 januari 2001, TBH 2002, 41, weigerde dit in de geschetste omstandigheden te 

verminderen (cassatieberoep is aangetekend). 

Dit afzonderlijk ereloon is in beginsel proportioneel, terwijl art. 33 van de FaillW bepaalt dat het ereloon niet 

uitsluitend proportioneel mag zijn; aangezien het ereloon volgens art. 6 slechts een deel uitmaakt van het totale 

ereloon, werd art. 6 niet strijdig geacht met art. 33 FaillW door Cass. 28 november 2005, C.05.0013.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20051128-3 = JLMB 2006, 323 = RW 2007- 

2008, 649 (verwerping voorziening tegfen Hof Bergen 7 juni 2004) 

553 Bv. Hof Luik 12 februari 2009, JLMB 2010, 357; Hof Gent 8 september 1994, RW 1995-96, 326 (verkoop 

gewarranteerde goederen door pandhouder overgelaten aan curator). 

554 Hof Antwerpen 26 januari 2010, RW 2011-2012, 660 n. E. DE BAERE “De onroerende voorheffing en de 

hypothecaire schuldeiser: de kip of het ei ?”; Hof Antwerpen 6 mei 2009, Limb. Rl. 2010, 16; Hof Antwerpen 18 

december 2008, nr. 2007/AR/3220 geciteerd door E. De Baere, RW 2011-12, 664; kh. Brugge 15 februari 2010, 

TGR 2010, 344; Hof Gent 9 januari 2012, RW 2012-13, 548. 

225


ii) Toepassingen 

Een toepassing van het beginsel vinden we in art. 17 van de Warrantwet volgens de welke voorrang hebben op 

de schuldvordering van de pandhouder en dus van de opbrengst voorafgenomen worden: “(...) 2° de vracht, 

overeenkomstig artikel 125 van boek II van het Wetboek van Koophandel, de kosten van verkoop, de 

pakhuishuur en de verschotten voor het behoud van de koopwaar”. 

Een betwist geval, dat in 2008 door het Hof van cassatie werd beslecht, betreft de kosten 

gemaakt tot behoud van de handelszaak, gemaakt in het kader van een eerdere procedure van 

gerechtelijk akkoord of reorganisatie. Sommige rechtspraak oordeelde eerder dat kosten tot 

behoud die onder art. 44 van de oude WGA immers golden als boedelschulden in het kader 

van een vereffenings- of aanzuiveringsbewind in een later faillissement voorrang hebben op 

de handelszaak, voor zover zij in concreto hebben bijgedragen tot het behoud van het 

onderpand van schuldeisers met afzonderingsrecht, ook indien niet is voldaan aan de vereisten 

voor het voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak (kosten die nodig waren om de 

handelszaak "going concern" te houden) 555 . In het Garage Kelly-arrest van 18 december 

2008 556 besliste het Hof van cassatie evenwel dat de schuldeisers van dergelijke 

"boedelschulden" (gegrond op art. 44 WGA) net zoals andere boedelschuldeisers op de 

goederen "buiten de boedel" (d.i. diegene waarop zakelijke rechten gelden, in casu een pand 

op handelszaak) slechts voorrang "als hun schuldvordering betrekking heeft op kosten die zijn 

gemaakt voor het behoud of de tegeldemaking van het aldus met een voorrecht belaste goed" 

en dat in beginsel moet zijn voldaan aan de vereisten van art. 20, 4° HypW, in het bijzonder 

dat de kosten gemaakt zijn voor bepaalde in het vermogen van de schuldenaar identificeerbare 

roerende goederen. Kosten tot behoud van de handelszaak als geheel zijn dus niet bevoorrecht 

op de bestanddelen van de handelszaak. 

555 Zie bv. kh. Turnhout 26 juni 2001, RW 2001-2002, 420 = TBH 2003, 342 noot A. de WILDE; Hof Luik 6 

maart 2003, RRD 2003, 157 = JT 2003, 793; Hof Gent 3 november 2003, RW 2004-2005, 1066 (leveringen aan 

ondernemingen in observatie, met instemming van de bewindvoerder (commissaris), gaan voor op het pand op 

handelszaak, maar niet op het voorrecht van de onbetaalde verkoper); Hof Gent 11 oktober 2004, RW 2005- 

2006, 109; Hof Gent 20 december 2004, waartegen de voorziening in cassatie werd verworpen bij arrest Cass. 2 

februari 2007, AR nr. C.05.0367.N, KBC bank t. K. Creyf q.q. faill. Datafer, D'Hoore., RW 2006-2007, 1679 n. 

V. SAGAERT "Het Hof van Cassatie geeft groen licht voor het minnelijk kantonnement"; kh. Brugge 6 februari 

2002, RW 2002-2003, 791 (afname van schulden aangegaan tijdens het gerechtelijk akkoord op de verkoopprijs 

van de handelszaak); kh. Antwerpen 12 december 2007, RW 2008-2009, 201: de boedelschulden bestaande uit 1° 

de huurprijs in de opschortingsfaze van het onroerend goed waarin de handelszaak was gevstigd, 2° de 

bedrijfsvoorheffing op de lonen van werknemers in de opschortingsfaze en 3° het ereloon van de commissaris, 

kregen voorrang op de pandhouder van de handelszaak omdat ze hebben bijgedragen tot de verdere uitbating van 

die handelszaak. 

Voor een geval waar niet aanvaard werd dat de voortzetting van een overeenkomst tijdens de akkoordprocedure 

had bijgedragen tot het behoud van de handelszaak: Hof Luik 17 juni 2003, TBH 2005, 261 noot J. WINDEY & 

Th. HÜRNER, "Les dettes de masse de l'article 44, alinéa 2". Vgl. ook Kh. Brussel 26 december 2003, TBH 

2004, 498 noot A.Z. Vgl. 

556 Cass. 18 december 2008, C.07.0491.F, D'Ieteren t. curatele Garage Auto Kelly en Delta Lloyd Bank 

(verwerping van een voorziening tegen Hof Luik 5 december 2006), 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20081218-10 = Jaarverslag cass. 2008, 52. 

226


3° De voorrang van de specifieke boedelschulden tast de omvang van de dekking niet aan. 

Indien de verzekerde schuldvordering slechts tot een bepaald plafond voorrang heeft / gedekt 

is door de zekerheid (bv. een hypotheek of pand op handelszaak geldt altijd slechts voor een 

bepaald bedrag waarvoor de inschrijving is genomen), rijst de vraag of die dekking wordt 

aangevreten door die kosten. Dit is niet het geval: de kosten komen niet in mindering op de 

dekking voor de hypothecaire of bevoorrechte schuldvordering indien de opbrengst voldoende 

is om zowel die kosten te betalen als de hypothecaire of bevoorrechte schuldvorderingen. 

Anders gezegd: Die kosten verminderen niet het aan de zakelijk gerechtigde toekomende deel 

van de opbrengst. Indien de opbrengst voldoende is om zowel die kosten te betalen als de 

hypothecaire of bevoorrechte schuld (binnen de grenzen waarvoor de zekerheid geldt), dan 

moet die laatste volledig met voorrang worden betaald, en niet slechts het bedrag na aftrek 

van dat ereloon 557 . 

d. Voorrang op de opbrengst slechts tot beloop van de verzekerde schuldvordering (wel m.i.v. 

de verzekerde interest) 

1° Beginsel: afzonderingsrecht slechts voor zover er ook een verzekerde schuldvordering is. 

De voorrang op het onderpand geldt enkel voor de op het goed verzekerde schuldvordering en 

niet voor andere schuldvorderingen van dezelfde schuldeiser op dezelfde schuldenaar. 

Zakelijke zekerheden zijn rechten die in beginsel accessoir zijn aan een verzekerde 

schuldvordering en slechts tot zekerheid van die schuldvordering strekken (anders dan de 

volle eigendom en de zakelijke genotsrechten). In sommige gevallen is het recht niet accessoir 

en dan ook meer dan enkel een zekerheidsrecht, al heeft het mede een zekerheidsfunctie 558 . 

Uit het accessoir karakter van zakelijke zekerheden leidt men traditioneel af dat het geen 

rechten zijn op het goed an sich, maar wel op de waarde, juister nog de opbrengst (d.i. de 

gerealiseerde waarde) van het goed, en wel slechts ter grootte van de verzekerde 

schuldvordering. Ook het afzonderingsrecht belet niet dat het nog altijd gaat om een recht op 

de opbrengst (verzilveringswaarde) van het goed bij uitwinning en geen recht op het goed als 

dusdanig (vgl. hoger Hoofdstuk II de algemene kenmerken van zakelijke zekerheden). De 

557 Beslagr Hasselt 2 oktober 2001, besproken door C.A. LEUNEN, TBH 2002, 765; kh. Doornik 30 november 

1999, TBH 2000, 808 noot VAN BUGGENHOUT & PARIJS; Hof Bergen 17 september 2002, JT 2003, 177;. 

Deze rechtspraak beslist dat de andere interpretatie, die eventueel uit de tekst van art. 6 KB 10 augustus 1998 

zou kunnen worden afgeleid, in strijd is met de HypW. In dezelfde zin & DE CORTE, p. 50 nr. 58; E. DIRIX, 

“Recente rechtspraak insolventierecht”, Themis deel 20. Insolventierecht, 2003-2004, p. 76 nr. 27; I. 

VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite et du concordat, uitg. 2003, nr. 123; K. CREYF," Kosten en erelonen 

curatoren", in gerechtelijk akkoord en faillisement, Kluwer Mechelen 2007, nr. 4.3.8; M.-C. ERNOTTE, "Les 

frais et honoraires des curateurs", TBH 2005, (220) 231. 

Anders kh. Namen 16 december 1999, JLMB 2000, 1002; kh. Namen 14 mei 1998, JT 1999, 114; G. DE 

LEVAL, "L'ordre", in Rép. notarial XIII - IV/5, nr. 73; F. 't KINT & W. DERIJCKE, La faillite, in Rép. Not, 

Larcier Brussel 2007, p. 343 nr. 489. 

558 Niet accessoir is het eigendomsrecht dat de verkoper herkrijgt na ontbinding van de verkoop; het 

eigendomsrecht van de verhuurder e.d.; het eigendomsrecht van een geldsom (borgsom in chartaal geld) en 

vergelijkbare gevallen van vervangbare goederen. Zij komen verder aan bod. 

227


schuldeisers met afzonderingsrecht kunnen dus maar afzonderlijke vereffening vragen zolang 

ze nog een met dat zekerheidsrecht verzekerde schuldvordering hebben. 

2° Nadere bepaling van de verzekerde schuld(vordering)en; al dan niet verzekerde interest 

a) Beginsel 

Welke schuldvorderingen precies door elk soort zakelijk zekerheidsrecht worden verzekerd, 

wordt bij elk zekerheidsrecht nader besproken. In het bijzonder wordt daar besproken: 

- welke schuldvorderingen in hoofdsom verzekerd zijn; en 

- in welke mate ook de accessoire schuldvorderingen (kosten, interest, schadebedingen) mee 

zijn verzekerd (bv. bij hypotheek en pand handelszaak 3 jaar interest). 

Uit art. 23 FaillW volgt wel dat de interest in beginsel ook mee verzekerd is. 

b) Gevolgen van het mee verzekerd zijn van de interest 

Voor zover de interest mee “verzekerd” is door de zakelijke zekerheid, is ook de na de 

samenloop vervallen interest op die afzonderlijke goederen verhaalbaar (zie o.m. art. 23 II 

FaillW). Het belang hiervan blijkt doordat op de goederen die de algemene boedel vormen, er 

in het algemeen juist geen na de samenloop vervallen interest geldend kan worden gemaakt 

(ook niet door schuldeisers met een algemeen voorrecht), dit ingevolge de fixatie van de 

onderlinge rechten van de schuldeisers op de algemene boedel door de samenloop. 

De interest blijft ook doorlopen na de tegeldemaking van de afzonderlijke goederen, gezien de 

zakelijke subrogatie (de "voorrang wordt op de prijs overgedragen") 559 . 

Wanneer de verzekerde interest hoger ligt dan de interest die opgebracht wordt door het 

zekerheidsgoed, dan wordt de verzekerde interest dus niet tot de laatste beperkt 560 . 

Het lopen van de verzekerde interest wordt maar gestopt door de uitbetaling aan de 

bevoorrechte schuldeiser (en niet reeds door de realisatie van het onderpand 561 ). 

c) Uitzonderingen, i.h.b. collectieve schuldenregeling 

Van de net besproken regel wordt wel afgeweken in bepaalde soorten vereffening of 

samenloop, meer bepaald in het geval van een collectieve schuldenregeling (waar de voorrang 

niet aanvaard wordt voor de na de samenloop vervallen interest) - zie de bespreking van de 

559 Cass. 18 december 1970, Arr. 1971, 401 = RW 1970-71, 1756 = Pas. I 377 = JT 1971, 381 = RNotB 1971, 

346; Cass. 10 november 2005, RW 2006-2007, 790. 

560 Cass. 10 november 2005, RW 2006-2007, 790: het bestreden arrest had ten onrechte beslist dat de 

pandhoudende schuldeiser t.o.v. de boedel geen andere interestvordering kon laten gelden dan de interest 

opgebracht door de voor die pandhouder gereserveerde gelden bij de Deposito- en Consignatiekas. De regel is 

anders bij het (wettelijk) kantonnement, omdat dat als voorwaardelijke betaling geldt. 

561 Zo bv. bij de realisatie van een pand op handelszaak door de curator Hof Luik 12 februari 2009, JLMB 

2010, 357. 

228


desbetreffende cassatierechtspraak in het hoofdstuk over collectieve schuldenregeling in Deel 

IX. 

Waar normaal de interest na de samenloop ook op de opbrengst van het onderpand van een 

zakelijk zekerheidsrecht kan worden verhaald (althans voor zover de interest door dat recht 

mee verzekerd is met de hoofdsom) (bv. ook in geval van faillissement, zie art. 23 FaillW), 

besliste het Hof van cassatie dat in afwijking van het gemeen recht bij een collectieve 

schuldenregeling de interest die na de totstandkoming van de samenloop ontstaat ook bij 

hypothecaire schuldvorderingen niet van die voorrang geniet. Met andere woorden: ook de 

interest op hypothecaire en bijzonder bevoorrechte schuldvorderingen wordt door de 

samenloop geschorst in de verhouding tot de andere schuldeisers. Het is wel mogelijk dat de 

later intredende aanzuiveringsregeling een andere regeling voorziet, waarbij toch interest 

wordt betaald op bepaalde schulden. Dit alles wordt nader besproken in het hoofdstuk over 

collectieve schuldenregeling (waar ook wordt nagegaan of de interest enkel jegens de andere 

schuldeisers niet loopt dan wel ook jegens de schuldenaar). Vanuit een systematisch 

perspectief gaat het om een ernstige vermindering van de zekerheid die deze zakelijke rechten 

bieden aan de schuldeisers van natuurlijke personen niet-handelaars. M.i. is deze disparate 

behandeling van hypothecaire schuldeisers in verschillende situaties niet te verzoenen met 

het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel. 

3° Lot van het niet verzekerd gedeelte van de verzekerde schuldvordering en van het saldo 

van de opbrengst 

Zijn alle door een bepaald zekerheidsrecht op een bepaald onderpand verzekerde 

schuldvorderingen voldaan, of althans het door het zekerheidsrecht gedekte deel van de 

schuldvordering, dan is de zakelijke zekerheid "uitgewerkt" en heeft die schuldeiser voor het 

saldo van die schuldvordering en eventuele andere schuldvorderingen die hij nog zou hebben 

op dezelfde schuldenaar, géén afzonderingsrecht meer ten aanzien van – de opbrengst van - 

dat onderpand. Het saldo van de opbrengst maakt deel uit van de algemene boedel 562 (waarin 

ook die schuldeiser dan voor zijn resterende schuldvorderingen opkomt). De resterende 

schuldvordering van de schuldeiser is een schuldvordering in de boedel. Inderdaad is het 

wellicht duidelijker ervan uit te gaan dat een schuldeiser wiens schuldvordering niet volledig 

is verzekerd met een zakelijk recht, of die hoger is dan wat uit het onderpand is gedekt, in 

feite twee schuldvorderingen heeft: een schuldvordering buiten de boedel (secured claim) en 

een schuldvordering in de boedel (unsecured claim). 

e. Toepassing anterioriteitsbeginsel en andere beginselen van zakenrecht bij conflicten 

Aangezien het erom gaat gevolg te geven aan zakelijke rechten, moet hier uitgegaan worden 

van de algemene kenmerken en beginselen van zakelijke rechten, zoals hoger beschreven 

(Hoofdstuk II Afdeling B). Deze beginselen moeten zowel worden toegepast om te zien welke 

zakelijke rechten er gelden als om te zien wat de rang is tussen eventuele conflicterende 

zakelijke rechten. 

562 Zie A.-M. STRANART, "Droit des saisies - la saisie-arrêt", DAOR nr. 16, p. 28; A. VERBEKE, 

Voorrechten, hypotheken en andere zekerheden 1995, Gent 1995. 

229


Het belangrijkste uitgangspunt daarbij is het anterioriteitsbeginsel (prior tempore, potio jure): 

oudere zakelijke rechten gaan voor, of nog preciezer, latere rechten kunnen maar verkregen 

worden voor zover de verschaffer ervan beschikkingsbevoegd was ten aanzien van het goed 

(nemo plus iura transferre potest ...). 

Uitzondering op dit anterioriteitsbeginsel wordt gemaakt door de regels van 

derdenbescherming (derde-verkrijger te goeder trouw) en soms wegens de aard van het 

voorrecht (bv. zoals reeds gezegd het voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak en het 

daarmee verwante voorrecht van de ). Ook verschilt het volgrecht nogal sterk naargelang de 

soort zekerheid (de meeste bijzondere voorrechten hebben geen volgrecht, pand en hypotheek 

in beginsel wel). 

De nadere regels en de onderlinge rangorde tussen die verschillende zekerheidsrechten 

worden verderop bij de bespreking van elk van hen nader besproken. 

f. Besluit: rangorde 

De rangschikking bij afgezonderde goederen ziet er dus algemeen gesproken als volgt uit: 

1) kosten voor de realisatie van het specifieke goed (boedelschulden van de bijzondere 

boedel), inb. op het goed verschuldigde belastingen; 

2) bevoorrechte kosten tot behoud van de specifieke zaak, gemaakt voor de realisatie, in 

beginsel volgens omgekeerde chronologie; 

3) schuldvorderingen van houders van een zakelijk zekerheidsrecht op het goed, in beginsel 

volgens anterioriteit; 

4) saldo, dat toekomt aan de algemene boedel (voor de voldoening van de boedelschulden, de 

algemeen bevoorrechte schulden en de niet-bevoorrechte schulden). 

2. Separatisten (afscheidingsrecht) en lossingsrecht. 

Naargelang de procedurele rechten van de betrokkenen maakt men bij de schuldeisers met een 

afzonderingsrecht nog een onderscheid tussen: 

- enerzijds de “separatisten”, personen die ook een afscheidingsrecht (“Aussonderungsrecht”) 

hebben (ook “separatistenpositie” genoemd), en 

- anderzijds de schuldeisers die louter een “Absonderungsrecht” hebben. 

Het eerste impliceert dus steeds het tweede, het tweede niet altijd ook het eerste. 

De boedelschuldeisers zijn een bijzonder geval: zij hebben zoals gezegd in zekere zin een 

afzonderingsrecht op de gehele boedel; zij hebben voor hun schuldvordering op de boedel 

voorrang op de schuldeisers in de boedel en kunnen hun recht individueel executeren. 

230


a. Wie heeft een afscheidingsrecht 

Een afscheidingsrecht geldt in ieder geval voor de persoon die eigenaar is: hij kan zijn 

goederen revindiceren (zie onder 3.). Hetzelfde geldt in beginsel ook voor de genotsrechten. 

Bij zekerheidsrechten is dit minder evident, omdat zij op de eerste plaats een recht op de 

opbrengst van het goed zijn veeleer dan op het goed zelf. 

De meeste schuldeisers met een “Absonderungsrecht” beschikken in beginsel ook over een 

afscheidingsrecht. Het afscheidingsrecht geldt zo in beginsel voor de volgende zakelijke 

(zekerheids)rechten: 

- de schuldeiser-eigenaar van het goed of van een zakelijk genotsrecht (vruchtgebruik) erop; 

- de ingeschreven hypotheken en de meeste onroerende voorrechten; 

- de pandrechten, waaronder ook het pand op handelszaak, het voorrecht van de 

commissionair, de vervoerder, de verhuurder, de hotelhouder en het landbouwvoorrecht, maar 

in beginsel ook alle andere bijzondere roerende voorrechten (wat de discussie over het 

retentierecht betreft, zie de bespreking in Deel IV hoofdstuk V); 

- het eigendomsvoorbehoud en het voorrecht van de onbetaalde verkoper; a fortiori voor 

andere gevallen van eigendom; 

- de zgn. ‘rechtstreekse vorderingen’ (we hebben het hier over de niet-abstracte rechtstreekse 

aanspraak; de abstracte is immers een persoonlijke en geen zakelijke zekerheid); 

- het recht zich door middel van schuldvergelijking te verhalen op een schuldvordering van de 

wederpartij (passieve schuldvordering). 

Bij elk van die rechten wordt dit dan ook nader besproken. 

b. Gevolgen van het afscheidingsrecht 

1° Geen uitvoerbare titel vereist 

Een separatist heeft geen uitvoerbare titel nodig (andere dan de titel die eventueel vereist is 

voor de verkrijging van het zakelijk recht dat het afscheidingsrecht verleent). 

2° Individueel executierecht bij samenloop 

Wat houdt dit afscheidingsrecht nog meer in dan het Absonderungsrecht ? In beginsel dat de 

rechten niet worden verminderd door de samenloop, en men dus de rechten behoudt die men 

zonder de samenloop heeft 563 . 

Het afscheidingsrecht geeft de schuldeiser (die dan “separatist” heet) het recht om zijn 

onderpand individueel te executeren volgens de regels en procedures die voor de verzilvering 

van dat soort rechten op dat soort goederen gelden (regels inzake pandverzilvering, inzake 

hypothecaire uitwinning, inzake revindicatie van voorbehoudseigendom, inzake uitoefening 

563 Vgl. § 47 Duitse InsO. 

231


van rechtstreekse vorderingen, inzake toepassing van de schuldvergelijking 564 ). Daartoe moet 

men niet noodzakelijk een uitvoerbare titel hebben jegens de schuldenaar (andere dan de titel 

die eventueel vereist is voor de verkrijging van het zakelijk recht dat het afscheidingsrecht 

verleent). 

In beginsel blijft dat individuele executierecht behouden in geval van algemene samenloop, 

wat betekent dat de gerechtigde niet verplicht is de verzilvering te laten geschieden door de 

algemene vereffeningsbewindvoerder (zoals de curator bij een faillissement, enzovoort). 

Zonder dit afscheidingsrecht wordt het onderpand uitsluitend geëxecuteerd door de algemene 

bewindvoerder (collectieve executie). Indien de gerechtigde dat recht uitoefent, blijven de 

goederen “buiten de boedel”. De schuldeiser hoeft zich dan aan het bewind over de boedel (de 

curatele, enz.) in beginsel niets gelegen laten. Dat betekent overigens niet dat de 

bewindvoerder, zo bv. de curator, over die goederen helemaal geen beheer heeft; zolang de 

goederen niet op grond van de regels die hierboven aangeduid zijn daadwerkelijk aan de 

boedel onttrokken zijn, voert hij het beheer over die goederen. 

Zoals het Absonderungsrecht geldt ook het afscheidingsrecht: 

- enkel ten aanzien van het onderpand waarop men dat recht heeft en in de mate waarin dat 

onderpand bezwaard is - dit wel behoudens zakelijke subrogatie 565 ; 

- aangezien het enkel een recht op de opbrengst is, enkel zolang er nog een met dat 

zekerheidsrecht verzekerde schuldvordering is. 

Dat laatste betekent dat de bewindvoerder steeds een einde kan maken aan het 

afscheidingsrecht door de schuldvordering uit te betalen tot beloop van het deel waarvoor het 

afscheidingsrecht geldt. Men noemt dit ook het “lossingsrecht” van de curator. Bij bepaalde 

zekerheidsrechten heeft de curator een lossingsrecht waarbij hij enkel de hoofdsom moet 

betalen, of de interest tot aan het tijdstip van samenloop, e.d.m., zodat de schuldeiser voor de 

resterende schuldvordering, ook al zou die bevoorrecht zijn, geen afscheidingsrecht heeft en 

dus de rangschikking (faillissementsrekening) en uitdeling door de curator zal moeten 

afwachten om betaald te worden. De curator kan het onderpand dus van het zekerheidsrecht 

bevrijden door de verzekerde schuldvordering uit te betalen. We zullen dit meer in detail 

bespreken bij onder meer het eigendomsvoorbehoud in Deel III (waar er volgens art. 108 

FaillW inderdaad een lossingsrecht is). 

c. Beperking van het afscheidingsrecht bij sommige collectieve procedures 

1° In beginsel teruggeschroefd bij bepaalde vormen van samenloop 

Dit afscheidingsrecht is voor de meeste soorten zekerheidsrecht echter teruggeschroefd of 

afgeschaft in bepaalde types van samenloop, zoals bv. het faillissement. We in bespreken 

deze inperkingen afzonderlijk bij elk type van samenloop in Deel IX, maar geven hier een 

korte samenvatting. De regels zijn telkens weer anders bij faillissement, vereffening van 

564 Die laatste is a fortiori mogelijk, omdat het hier zelfs niet om een vorm van executie gaat. 

565 In het Duitse recht spreekt men in het laatste geval (zakelijke subrogatie) van Ersatzaussonderung 

(vervangende afscheiding), § 48 InsO. 

232


vennootschappen, uitvoerend beslag, procedure van gerechtelijke reorganisatie en collectieve 

schuldenregeling. 

- Bij de collectieve schuldenregeling is de opschorting van het afscheidingsrecht vrij 

algemeen (behalve de zekerheden op financiële activa, de verrekening en de 

revindicatierechten; maar met inbegrip van alle eerder overeengekomen cessies of 

inpandgevingen van schuldvordering (andere dan financiële activa)) en gedurende de hele 

procedure (art. 1675/7 § 1 Ger.W.). 

- In de procedure gerechtelijke reorganisatie (WCO) is ze ook vrij algemeen. 

- Bij faillissement is ze iets minder algemeen (bv. ook niet voor de eerst ingeschreven 

hypotheekhouder en voor bepaalde rechten van de fiscus en de sociale zekerheid) en ook 

slechts tijdelijk (tot aan het proces-verbaal van verificatie van schuldvorderingen, mogelijks 

verlengbaar met één jaar, art. 26 en 100 lid 2 Faill.W., de afkoelingsperiode). 

- Bij ontbinding van een rechtspersoon is het afscheidingsrecht helemaal niet opgeschort. 

Nu is het terugschroeven van de separatistenpositie van schuldeisers in geval van collectieve vereffening of 

sanering zeker te verantwoorden, maar de toepassing ervan botst wel op de moeilijkheid om de grens te bepalen 

tussen zakelijke rechten die "maar" zekerheidsrechten zijn en "echte" zakelijke rechten; de ervaring leert dat een 

inperking van de rechten van bv. pand- en hypotheekhouders een vlucht meebrengt in andere 

zekerheidsconstructies zoals leasing (inb. sale & leaseback) waarop die inperking niet van toepassing zou zijn. 

Zo ook is de grens tussen een "echte" cessie en een zekerheidscessie bijzonder moeilijk te trekken. 

Ook blijkt dat de verschillende zakelijke rechten onderling ook verschillend behandeld worden, waarbij aan de 

rechtvaardiging van de onderscheiden behandeling van die rechten wel kan worden getwijfeld. De wetgever 

heeft de jongste jaren trouwens zowel regels uitgevaardigd om separatistenposities terug te dringen (nieuwe 

Faill.W 1997, nieuwe wet collectieve schuldenregeling 2005) als om ze uit te breiden (WFZ 2004) en heeft 

manifest geen coherente visie. 

2° Uitzonderingen 

In beginsel niet ingeperkt zijn de verworven rechten tot schuldvergelijking en tot retentie: 

- het recht zich te beroepen op een reeds ingetreden schuldvergelijking; 

- het recht om tot schuldvergelijking of schuldvernieuwing over te gaan krachtens een aan de 

samenloop tegenwerpelijke overeenkomst daartoe (nettingovereenkomst); zelfs indien 

daarvoor eerst een ontbinding vereist is (netting gecombineerd met een close-out-beding); 

- het retentierecht van de schuldeiser die het goed daadwerkelijk in zijn macht heeft, en dat ter 

sprake komt bij die zekerheidsrechten waar het zich voordoet (vuistpand, retentierecht e.d. in 

Deel IV), - de verlenging van dat retentierecht in sommige gevallen door middel van een 

reclamerecht. 

Niet ingeperkt is het revindicatierecht van de verhuurder op de verhuurde goederen (art. 26 I 

en II FaillW). 

- analoog daaraan het recht op schuldvergelijking van samenhangende schuldvorderingen na 

samenloop (zie Deel V 566 ). 

566 Na samenloop kan men in beginsel geen schuldvergelijking meer toepassen indien ze niet ofwel reeds van 

rechtswege was ingetreden ofwel op een eerdere overeenkomst tot schuldvergelijking is gebaseerd; maar analoog 

aan het retentierecht geldt er een uitzondering voor samenhangende schuldvorderingen; zie de bespreking in het 

233


Een uitzondering op de inperking geldt ook voor zekerheden op financiële activa (bij effecten 

mits buitenbezitstelling), zoals geregeld door de WFZ. Die worden door de samenloop niet 

aangetast. 

d. Behoud executierecht na sluiting collectieve procedure 

Het afscheidingsrecht houdt in dat de uitwinning van het onderpand kan doorgaan, zelfs 

indien een lopende collectieve procedure zou zijn afgesloten, i.h.b. na sluiting 

faillissement 567 . 

3. Nog verderreikende rechten; ontbindingsrecht. 

Nog sterker is de positie van de schuldeiser die geen louter zekerheidsrecht heeft, maar: 

- ofwel een volwaardig eigendomsrecht heeft, 

- dan wel de mogelijkheid om dit – zelfs ondanks samenloop – te verkrijgen. We denken 

daarbij in het bijzonder aan de onbetaalde verkoper in geval hij nog de mogelijkheid heeft om 

de overeenkomst te ontbinden met werking jegens de boedel, en aldus terug volwaardig 

eigenaar te worden van het verkochte goed, zonder dat hij verplicht kan worden om het goed 

te leveren (of in de boedel te laten) zelfs niet tegen betaling van het uitstaande saldo (dus geen 

lossingsrecht van de curator). Ook dit wordt verder besproken in Deel IV hoofdstuk III. 

Deel over schuldvorderingen). 

567 Kh. Kortrijk 1 februari 2006, RW 2006-2007, 775. Vgl. Hof Gent 8 oktober 2003, RW 2003-2004, 1545. 

234


AFDELING C. De rangschikking van schuldvorderingen in de algemene boedel 

1. Algemene begrippen 

Naast de afzonderlijke vereffening van goederen waarop zakelijke rechten rusten, 

veronderstelt de vereffening een rangschikking ten aanzien van de andere goederen, die 

tezamen de algemene boedel vormen. Deze algemene boedel omvat ook het saldo van de 

opbrengst van de afgezonderde goederen (na voldoening van de rechten die daarop 

afzonderlijk gelden). Uit die samenstelling van de algemene boedel volgt reeds dat echte 

zakelijke zekerheden, inbegrepen bijzondere voorrechten, voorrang hebben op de algemene 

voorrechten. 

De schuldeisers die opkomen in de verdeling van die algemene boedel, en meer bepaald de 

algemeen bevoorrechte schuldeisers en de chirografaire schuldeisers, noemt men de 

concurrerende of samenlopende schuldeisers of nog de “schuldeisers in de boedel” (als 

onderscheiden van de “schuldeisers buiten de boedel”, die een afzonderingsrecht hebben, en 

de “schuldeisers van de boedel” in geval van boedelschulden). De schuldeisers met een recht 

op afzonderlijke uitwinning (dus de schuldeisers buiten de boedel) komen wel in de algemene 

boedel op voor het deel van hun schuldvordering dat niet voldaan is in die afzonderlijke 

uitwinning (zij het zonder de voorrang die uit hun zakelijk recht voortvloeit). 

Rekening houdende met alle schuldvorderingen in de algemene boedel, komen we tot het 

volgende schema van voorrang: 

Schema van voorrangsregeling op de algemene boedel bij samenloop 

1) recht van de debiteur op de niet beslagbare goederen; 

2) de boedelschulden van de algemene boedel; 

3) schuldvorderingen verzekerd met een algemeen voorrecht; 

4) chirografaire schuldvorderingen; 

4) achtergestelde schuldvorderingen; 

6) het eventuele saldo (voor de schuldenaar c.q. bij een vennootschap de aandeelhouders). 

Binnen elk van die categorieën kan er nog een nadere voorrang bepaald zijn (bv. bij de 

algemene voorrechten); zijn twee schuldvorderingen volledig gelijk in rang en is er 

onvoldoende voor het geheel ervan (bij verzekerde schuldvorderingen: voor het gehele 

verzekerde deel ervan), worden ze naar evenredigheid uitbetaald (art. 14 HypW). Een 

specifieke toepassing van die regel vinden we in art. 81 Hyp.W voor hypotheken die op 

dezelfde dag zijn ingeschreven. 

Deze regel moet als volgt worden begrepen, dat men van elke schuldvordering de omvang 

neemt waarvoor die schuldvordering die rang heeft (dus binnen de perken van zowel de 

verzekerde schuldvordering als de omvang waarin het onderpand tot zekerheid ervan strekt) 

in verhouding tot de som van alle schuldvorderingen in de omvang waarin ze die rang hebben. 

235


Vb. met 2 hypotheken in gelijke rang: stel dat op dezelfde dag 2 hypotheken zijn ingeschreven, een van A voor 

10.000 Eu en een van B voor 30.000 Eu en de opbrengst onvoldoende is voor beide (geen 40.000 Eu) bv. maar 

24.000 Euro is. Als beide schuldeisers nog recht hebben op minstens het bedrag van de hypotheek, is de 

evenredige verdeling die van 24.000 in verhouding tot de totale dekking van 40.000, dus 6000 voor A en 18000 

voor B. Heeft A nog een schuldvordering van minstens 10.000 maar B een van maar 20.000, dan is er ook een 

evenredige verdeling tussen de verzekerde schuldvorderingen in verhouding tot het totaal van 30.000, dus 8000 

voor A en 16000 voor B. 

Hetzelfde kan men toepassen bij voorrechten in gelijke rang, zij het dat er daar meestal geen plafonnering is en 

men dus de gehele bevoorrechte schuldvordering neemt voor de berekening. 

2. Niet beslagbare goederen en levensonderhoud 

Buiten de boedel, maar dan niet omdat ze het voorwerp zijn van een zakelijke zekerheid, 

blijven ook de niet beslagbare goederen of deze die niet in de boedel vallen; zij worden 

teruggegeven aan de beslagene/gefailleerde (zie ook art. 48 I FaillW). 

Hieronder kan men ook begrijpen de toekenning van levensonderhoud aan de schuldenaar zelf 

(niet: de erfgenamen). Nu zal de beslagene meestal wel over een inkomen beschikken, 

waarvan de nog niet uitgekeerde bedragen tot beloop van bepaalde bedragen niet voor beslag 

vatbaar zijn c.q. niet in de boedel vallen. Daarnaast bepaalt art. 48 FaillW dat de curators (met 

toestemming van de rechter-commissaris) levensonderhoud kunnen toekennen aan de 

gefailleerde natuurlijke persoon en aan zijn gezin 568 . In het kader van een collectieve 

schuldenregeling wordt van de nieuwe inkomsten eveneens eerst een bedrag voor 

levensonderhoud afgenomen (zie Deel IX). 

3. De boedelschulden van de algemene boedel (massa) 

a. Begrip 

De boedelschulden bij een samenloop (ook "schulden van de boedel" genoemd, Fr. dettes de 

la masse, Dui. Masseverbindlichkeiten of Insolvenzverbindlichkeiten), En. debts of the 

estate 569 of expenses of the administration) zijn schulden aangegaan of opgelopen door de 

bewindvoerder in overeenstemming met de bestemming van de boedel (d.i. het onder bewind 

gestelde vermogen en de goederen die er deel van uitmaken) of daarmee door de wet 

gelijkgestelde schulden. 

Bij een vereffeningsbewind gaat het dan ook om schulden aangegaan of opgelopen omwille 

van de bewaring, het beheer, de tegeldemaking of de vereffening van de boedel (zij het een 

faillissementsboedel of een andere boedel) 570 . Met de boedelschulden gelijkgesteld zijn de 

kosten voor boedelredding en uitwinning, ook wanneer ze niet door de bewindvoerder zijn 

gemaakt, en de kosten voor de begrafenis van de overleden schuldenaar (zie onder 3.c.2°). 

568 Sedert het KB van 18 november 1996 bestaat er wel in het kader van de sociale zekerheid van zelfstandigen 

een zgn. faillissementsverzekering, waardoor de gefailleerde een tijdelijke maandelijkse vergoeding kan krijgen. 

569 term gebruikt voor de schulden van de nalatenschap. 

570 De regels die gelden bij faillissement gelden ook bij vereffening van een rechtspersoon, zie Cass. 16 juni 

1988 (twee van een reeks van drie arresten, voltallige zitting), Arr. 1988, 1357 v. Nr. 642, RCJB 1990, 5 noot I. 

VEROUGSTRAETE “Dettes de masse, privilèges et monnaie de faillite” = RW 1988-89, 433 = TRV 1988, 352 

noot J. LIEVENS, “Vennootschap in vereffening: boedelsschulden geherdefinieerd”. 

236


Aan de actiefzijde spreekt men van "schuldeisers van de boedel" (Fr. créanciers de la masse, 

Dui. Insolvenzgläubiger) en/of “schuldvorderingen op de boedel” (niet: boedelvorderingen). 

Alle schuldvorderingen die in rang later komen, zijn daartegenover schuldvorderingen c.q. 

schuldeisers "in de boedel" (Fr. dans la masse). 

In Hoofdstuk IV hebben we de boedelschulden reeds besproken in het kader van het begrip afgescheiden 

vermogen. Daar werd uitgelegd dat er bij een afgescheiden vermogen schulden zijn van dat vermogen 

(gemeenschappelijk of boedelschulden) die voorgaan op de schulden van de mede-eigenaars van dat vermogen. 

Een goed begrip wordt bemoeilijkt doordat bij sommige van die vermogens - het duidelijkste voorbeeld is de 

nalatenschap - er twee fazen moeten onderscheiden worden waarin die schulden ontstaan en waardoor er 

eigenlijk twee niveaus van boedelschulden zijn: 

- men moet de schulden van de nalatenschap onderscheiden van de rechten van de erfgenamen in de 

nalatenschap; dit onderscheid werd in het algemeen uitgewerkt in het hoofdstuk over afgescheiden vermogens; 

in verhouding met de schulden van de erfgenamen zijn de schulden van de erflater boedelschulden, zij gaan voor 

(boedelschulden in ruime zin); 

- indien er evenwel voor de uitbetaling van die schulden van de nalatenschap ook nog een bewindvoering 

noodzakelijk is en daarvoor kosten gemaakt worden, en mogelijks een samenloop ontstaat, zijn die schulden van 

de vereffening op hun beurt boedelschulden in verhouding tot de schulden van de nalatenschap (boedelschulden 

in enge zin). Dit is het perspectief dat in dit hoofdstuk wordt gehanteerd. Vanuit dit perspectief zijn bv. de 

rechten van de erfgenamen en hun schuldeisers in het kader van een vereffening van een nalatenschap zelfs geen 

schulden in de boedel meer, maar achtergestelde schulden (d.i. achtergesteld ten aanzien van de 

nalatenschapsschulden als boedelschulden in ruime zin) (voor nuances, zie Deel IX). 

b. Rechtsgevolgen 

1° Rang ten aanzien van andere schuld(vordering)en 

De boedelschulden gaan voor alle schulden in de boedel 571 . 

Op de goederen die het onderpand vormen voor separatisten of andere schuldeisers met een 

afzonderingsrecht komen de schuldvorderingen op de boedel, overeenkomstig wat in Afdeling 

B. werd uiteengezet, pas na de schuldvorderingen van deze laatste (zij moeten immers niet 

bijdragen in de algemene boedelkosten), behalve voor zover het gaat om boedelschulden die 

specifiek op (het behoud of de verwezenlijking van) dat onderpand betrekking hebben. Zo het 

onderpand door de bewindvoerder van de algemene boedel wordt gerealiseerd, zullen de 

schuldeisers met afzonderingsrecht dus wel in diens kosten moeten bijdragen, doch enkel in 

de mate waarin ze in concreto op die realisatie van dat onderpand betrekking hebben. Op het 

saldo dat nadien in de algemene boedel komt hebben ze natuurlijk voorrang. 

2° Onderlinge rang 

571 De regel staat niet uitdrukkelijk in bv. de FaillW, maar wel impliciet (zie bv. art. 8 XI FaillW en 44 WGA). 

237


Indien in de boedel zo weinig actief aanwezig is, dat zelfs de boedelschulden niet kunnen 

worden betaald, is het niet interessant het faillissement voort te zetten, en is er een summiere 

rechtspleging tot sluiting voorzien (zie Deel IX). 

De reeds ontstane boedelschulden komen dan in beginsel in gelijke rang 572 ; later gemaakte 

kosten tot behoud zouden wel voorrang hebben op eerder gemaakte kosten 573 . 

Voor sommige boedelschulden, met name kosten van gerechtelijke mandatarissen, bestaan er 

nadien nog andere verhaalsmogelijkheden (bv. voor de schuldbemiddelaar, zie de bespreking 

bij collectieve schuldenregeling in Deel IX). 

3° Individueel executierecht 

Zolang er geen samenloop is tussen de schuldeisers van boedelschulden onderling, kunnen zij 

hun schuldvordering individueel executeren: 

“Alleen een situatie van samenloop tussen de boedelschuldeisers of tussen die schuldeisers en de 

schuldeisers die houder zijn van een bijzonder voorrecht of van een zakelijke zekerheid, kan 

verhinderen dat de boedelschuldeisers individuele vervolgingen tegen die boedel instellen” (Cass. 20 

mei 2011 574 ). 

Daartoe moeten ze wel een uitvoerbare titel hebben jegens de bewindvoerder. 

c. Uitwerking - welke schuld(vordering)en zijn boedelschuld(vordering)en. 

1° Kosten van boedelredding en uitwinning 

a) Beginsel en rang 

Het voorrecht voor kosten van uitwinning en boedelredding (art. 17 en 19, 1° HypW spreken 

minder duidelijk van het "voorrecht van de gerechtskosten") en voor de de “buitengewone 

kosten van de vervolging”. (art. 1597 GerW) is eigenlijk géén algemeen voorrecht (zoals de 

wet het nochtans klasseert), maar een wettelijk geregeld geval van boedelschuld. Wanneer het 

de uitwinning en redding van de algemene boedel betreft, is het een schuld van de algemene 

boedel; wanneer het de uitwinning en redding van een specifiek goed betreft, is het een 

572 DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 63 p. 54. 

573 Zo DIRIX & DECORTE, nr. 240 

574 Cass. 20 mei 2011, nr. F.10.0027.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20110520-3, = RW 2011-210 N. A. VAN HOE, “Het recht van tenuitvoerlegging van de boedelschuldeiser: the 

devil in disguise ?”; in casu uitvoerend beslag door de fiscus na faillissement. 

Eerder in die zin B. VANDER MEULEN & D. VERCRUYSSE, Praktische gids voor faillissementscuratoren, 

Kluwer 2003, p. 339; A. ZENNER, Dépistage, faillites te concordats, Larcier 1998, nr. 916; Kh Antwerpen 18 

december 2006, TBH 2007, (605) 609; maar hervormd in hoger beroep door Hof Antwerpen 11 september 2008, 

TBH 2008, 900 dat de andere opvatting hanteert. Voor een toepassing van het executierecht bij boedelschulden 

na gerechtelijk akkoord: Cass. 26 november 1981, Pas. 1982 I p. 426 = Arr. 428 = RW 1982-83, 1053. 

238


boedelschuld van de daardoor gevormde mini-boedel (zie hoger Afdeling B.1.c.; dit blijkt ook 

uit de samenlezing van art. 17 en 19, 1°) 575 . 

De sterke voorrang van deze schuldvorderingen moet ervoor zorgen dat kosten die gemaakt 

worden tot nut van de schuldeisers in het algemeen ook proportioneel door die schuldeisers 

gedragen worden, en niet louter ten laste komen van de schuldeiser die het initiatief neemt. 

b) Vereisten en toepassingen 

Het betreft het de kosten die de schuldeisers collectief tot voordeel strekken (dus bv. bij 

uitvoerend beslag wel de beslagkosten, maar niet de kosten van het geding die tot het 

bekomen van een uitvoerbare titel hebben geleid) 576 . 

In het algemeen is vereist dat 577 : 

- het om een schuldvordering gaat van een derde jegens de schuldenaar; 

- voor kosten gemaakt op rechterlijk gezag (d.i. in het kader van een rechtsgeding, of met 

rechterlijke machtiging dan wel daarvan specifiek door de wet vrijgesteld) of krachtens een 

wettelijke verplichting; 

- die nuttig zijn geweest voor de schuldeisers tegen wie het voorrecht wordt ingeroepen (dus 

voor de boedelschuldeisers om het tegen de boedel in te roepen, en voor de schuldeiser met 

afzonderingsrecht om het tegen die schuldeiser in te roepen). 

Kosten voor boedelredding kunnen zo alle kosten die maken dat goederen of een geheel van 

goederen deel uitmaken van de boedel, zoals: 

- kosten van bewarend beslag (1413 GerW); 

- kosten van boedelbeschrijving, verzegeling (1148 GerW), gerechtelijk sekwester, enz. 

De kosten voor uitwinning omvatten meer bepaald 578 : 

- de eigenlijke gerechtskosten voor de procedures tot tenuitvoerlegging en uitwinning, vanaf 

het bevel tot betaling of beslag of de procedure daartoe, dan wel de eis tot 

faillietverklaring 579 ; inbegrepen in deze kosten is ook de rechtsplegingsvergoeding (maar niet 

de advocatenkosten die deze vergoeding te boven gaan 580 ); bij de gedwongen 

tenuitvoerlegging voegt art. 1597 GerW. daar ook de "buitengewone kosten van vervolging" 

aan toe 581 . 

- alle andere kosten aan derden voor handelingen gesteld in uitvoering van de gerechtelijke 

beslissing of onder het gezag van het gerecht: kosten van boedelbeschrijving of 

expertisekosten, de verschillende met de verkoop verbonden kosten, inbegrepen de erop 

575 Vgl. in andere bewoordingen de gelijkaardige conclusie van F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 375. 

576 Vgl. DIRIX & DE CORTE (2006) p. 161 nr. 241; DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 80. 

577 Vgl. Cass. 23 juni 1834, Pas. 1834 I 272: "les frais des actes faits sous l’autorité de la justice, pour la 

conservation et la liquidation de l’avoir d’un débiteur dans l’intérêt des ses créanciers, soit directement par elle 

ou devant elle, soit par les personnes que la loi lui fait un devoir d’y préposer". 

578 Vgl. F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 366. 

579 Wat het laatste betreft: DIRIX & DE CORTE, uitgave 2007 nr. 241, p. 162. 

580 Cass. 11 juni 1956, Pas. 1956 I 1098. 

581 Dit omvat zowel de kosten die de notaris of gerechtsdeurwaarder moet maken als de kosten van procedureincidenten 

in de loop van de executieprocedure. 

239


2° Voorrecht voor de begrafeniskosten 

Het voorrecht voor de begrafeniskosten (art. 19, 2° HypW, art. 25 HypW) is zogenaamd een 

algemeen voorrecht dat voorrang krijgt op de bijzondere voorrechten. In die zin is het dus 

eigenlijk geen algemeen voorrecht maar een wettelijk geregeld geval van boedelschuld. 

Dit voorrecht zal vooral een rol spelen bij de vereffening van een nalatenschap en kan van 

daaruit ook gemakkelijk begrepen worden: de eerste taak van de erfgenaam of andere 

bewindvoerder over de nalatenschap is de overledene begraven – zijn morele plicht vooraleer 

de nalatenschap in bezit te nemen. Hoewel dit strikt genomen geen kost is voor de vereffening 

van de nalatenschap, en bovendien eigenlijk een schuld van de nabestaanden en niet van de 

overledene, is het daarom toch een boedelschuld, die uit de nalatenschap dient te worden 

betaald 591 . Het voorrecht speelt niet bij verhaal op goederen van de erfgenamen zelf. 

De schuldvordering is evenwel slechts bevoorrecht op de roerende goederen, juister nog de 

roerende goederen die overblijven na de afzonderlijke voldoening van 1° de 

schuldvorderingen met afzonderingsrecht (de door een pand verzekerde schuldvorderingen 

gaan dus voor op de begrafeniskosten 592 ), en 2° de na het overlijden gemaakte kosten tot 

behoud van een roerende zaak en de kosten voor uitwinning en boedelredding (zie art. 25 

HypW), maar 3° voor de andere boedelschulden. 

Het voorrecht verzekert enkel de begrafeniskosten in enge zin, en dit voor zover ze in 

verhouding staan tot de stand en het vermogen van de overledene. 

3° Andere boedelschulden - uitwerking 

Buiten de twee hierboven besproken wettelijk geregelde gevallen, gaat het om schulden die: 

1° betrekking hebben op de periode na het ontstaan van de samenloop (vereiste ratione 

temporis), en 

2° het gevolg zijn van de wijze waarop de boedel wordt beheerd (functioneel vereiste) 593 . 

Deze vereisten zijn in de loop der jaren door de rechtspraak uitgewerkt en geconcretiseerd. 

zijn ze slechts bevoorrecht als het kosten zijn tot behoud van de zaak onder art. 20, 4° HypW (zo F. 't KINT, 

Sûretés (2004) nr. 368). 

591 Zie onder meer K. WILLEMS, “Natuurlijke verbintenis. Betaling begrafeniskosten”, NjW 2008, 190; Hof 

Brussel 28 mei 2008, NjW 2008, 596 n. K. WILLEMS “Begrafeniskosten”. 

Over de vraag of de erfgenamen die de nalatenschap verworpen hebben persoonlijk gehouden zijn tot de 

begrafeniskosten wanneer de nalatenschap deficitair is, zie M. COENE, "Overzicht", TPR 1997, 225-238 (ja, 

doch slechts subsidiair gehouden); S. BROUWERS, “Begrafeniskosten en kosten van de laatste ziekte”, AJT 

2001)2002, 778 v.; K. VANWINCKELEN, RW 2000-2001, 993 v. In de omringende landen is het antwoord 

duidelijk ja. 

592 Art. 25 HypW vermeldt naast de pandhoude rook de verveorder en de logementhouder, wiens voorrechten 

ook een soort pandrecht zijn, en het voorrecht van de verkoper, dat eveneens een zakelijk recht is. 

593 Het temporeel vereiste werd steeds gehanteerd in de rechtspraak. In de cassatierechtspraak voor 1988 was 

het omzeggens het enige criterium (zie Cass. 30 mei 1968). Dit veranderde met een arrest Cass. 20 juni 1975, 

Pas. I 1017 en vooral met de arresten van Cass. 16 juni 1988 (meerdere arresten, voltallige zitting), Arr. 1988, 

1357 = TBH 1988, 769 = RCJB 1990, 5 noot I. VEROUGSTRAETE = RW 1988-89, 433. 

241


Verder hebben de schulden wegens kosten tot behoud van de zaak een gelijkaardig statuut, dat 

verderop in Deel IV afzonderlijk wordt besproken (zie reeds art. 20, 4° en 22 HypW). 

a) Eerste vereiste: betrekking hebben op de periode na de samenloop (vereiste ratione 

temporis). 

Men onderscheidt de schulden die betrekking hebben op de periode voor de samenloop 

(“ante”) van die welke betrekking hebben op de periode na de samenloop, tijdens de 

vereffening (“durante”). 

Schulden die betrekking hebben op de periode voor de samenloop kunnen dus geen 

boedelschulden zijn, onder voorbehoud van de later te bespreken regels bij opeenvolging van 

verschillende situaties van samenloop in Deel IX. 

Het is dus van belang te bepalen wanneer de schuld precies betrekking heeft op de periode na 

de samenloop. Dat een schuld eerst opeisbaar wordt op een tijdstip na het ontstaan van de 

samenloop, sluit nog niet uit dat ze nog betrekking heeft op de periode voor de samenloop. 

Dat ze nog niet is “vastgesteld” op het tijdstip van de samenloop sluit dat evenmin uit. Het 

louter chronologisch criterium van ontstaan, dat in oudere rechtspraak werd gebruikt 594 , is dus 

onprecies en achterhaald. 

Uit deze regeling volgt ook dat in ons recht er dus binnen eenzelfde overeenkomst een 

onderscheid wordt gemaakt tussen de verbintenissen die betrekking hebben op de periode 

voor c.q. na de samenloop 595 . 

i) Precisering van de tijdsvereiste bij contractuele schulden 

Art. 46 § 1 III FaillW preciseert in dit geval: “Indien de curators beslissen de overeenkomst 

uit te voeren, heeft de medecontractant recht, ten laste van de boedel, op de uitvoering van de 

verbintenis in zoverre zij betrekking heeft op prestaties geleverd na het faillissement” (een 

specifieke regel vinden we voor verzekeringspremies in art. 32 I en 33 II LVO: premies 

vervallen na de faillietverklaring c.q. tijdens de akkoordprocedure zijn boedelschulden). 

Hetzelfde dient te gelden voor overeenkomsten waarvan bewindvoerders in andere 

samenloopsituaties beslissen ze na het ontstaan van de samenloop verder te zetten 596 . 

Met andere woorden: het gaat om schulden die betrekking hebben op prestaties na de 

samenloop. 

594 Bv. Cass. 30 mei 1968, Arr.Cass. 1191 voor een opzeggingsvergoeding in een arbeidosvereenkomst. 

595 In het Duitse recht was dit anders tot 1998; in § 105 I en 108 II van de nieuwe InsO komt men tot een 

gelijkaardig resultaat als in ons recht. 

596 Vgl. E. DIRIX, in Faillissement en gerechtelijk akkoord, 1998, 378. 

242


Schulden die betrekking hebben op prestaties na de samenloop, zijn in geval van voortzetting 

boedelschulden, ook al zou men kunnen betogen dat ze reeds voor het faillissement zijn 

ontstaan uit de destijds aangegane overeenkomst. 

De schuld moet desnoods pro rata temporis worden opgedeeld (zo uitdrukkelijk art. 37 WCO 

voor de "boedelschulden" bij een gerechtelijke reorganisatie). 

Voorbeelden: 

* voortzetting van een bestaand onderhoudscontract. De onderhoudsverbintenis van de gefailleerde leverancier 

na het faillissement is een boedelschuld indien de curator de overeenkomst voortzet (niet verbreekt), al vloeit zij 

voort uit een eerder bestaande overeenkomst (is dus een bestaande verbintenissen op termijn en onder 

voorwaarde). 

* voor verzekeringen geldt wel dat de premies geen boedelschulden zijn indien ze voor de samenloop vervallen 

zijn, ook al zouden ze betrekking hebben op de periode nadien (wel kunnen ze bevoorrecht zijn op basis van de 

bijzondere voorrechten op roerende goederen, zie verder Deel IV en v.). 

* kosten van een bankrekening van een ontbonden rechtspersoon die door de vereffenaars gebruikt wordt voor 

de financiële verrichtingen inzake de vereffening - maar enkel de kosten die de periode vanaf de ontbinding 

betreffen 597 . 

Omgekeerd zullen schulden die eerst na de samenloop ontstaan ook maar boedelschulden zijn 

voor zover zij prestaties van na de samenloop betreffen. 

Voorbeelden: 

* Bij arbeidsovereenkomsten: indien de bewindvoerder arbeidsovereenkomsten van 

werknemers verderzet, en deze nadien ontslaat, is de opzeggingsvergoeding die dan ontstaat 

een schuld van de boedel voor de periode na de samenloop en een (weliswaar algemeen 

bevoorrechte) schuld in de boedel voor de periode voordien 598 . Hetzelfde geldt wanneer de 

curatoren geen beslissing nemen binnen de 14 dagen, zodat de arbeidsovereenkomst krachtens 

de wet beëindigd is na 14 dagen. Ook indien de bewindvoerder de werknemers opzegt, en hen 

tijdens de opzeggingstermijn laat presteren, is de vergoeding van die prestaties wel een schuld 

van de boedel 599. Men zal dus de totale vergoeding berekenen en dan het deel ervan dat 

procentueel overeenstemt met de duur van de arbeidsprestaties na de samenloop berekenen 

om dit laatste als boedelschuld te kwalificeren 600 . 

Deze toepassing van art. 46 § 1 III FaillW (die geldt voor arbeidsovereenkomsten precies zoals voor andere 

overeenkomsten) is een wijziging ten aanzien van de regel zoals die blijkens sommige rechtsleer en rechtspraak 

597 Hof Brussel 30 mei 2006, TBH 2007, 902. 

598 Zeer duidelijk Cass. 16 januari 2009, nr. C.07.0484.N, faill. Sabena, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090116-5 = NjW 2009, 448 met artikel R. 

CRIVITS & C. PERSYN, “Voortgezette arbeidsovereenkomsten bij faillissement”, NjW 2009, 430 = RW 2009- 

2010, 325 = Jaarverslag cassatie 2009, 26. Vgl. E. DIRIX, RW 2003-2004, 210 nr. 26; P. HENFLING, Les 

contrats en cours et les dettes de la masse, CUP 1996, IX, p. 176; A. ZENNER & I. VEROUGSTRAETE, TBH 

2004, (51) 522 nr. 12 (behoudens de ook door ons hieronder genoemde uitzondering). 

599 A. LIEVENS, "Enkele sociaalrechtelijke gevolgen van het faillissement in het licht van de nieuwe 

faillissementswet", RW 2004-2005, (801) 807 nr. 15. 

600 Bv. Hof Brussel 27 juni 2006, RW 2007-2008 , 706 = TBH 2007, 596. 

243


gold voor 1998 601 (die vroegere rechtspraak verplichtte de curatoren iedereen te ontslaan en dan sommige 

werknemers terug voor bepaalde tijd in dienst te nemen 602 ). 

Vergelijkbare regels vinden we ook in andere landen, zo bv. in Nederland in art. 40 Fw., met dien verstande dat 

beide partijen daar een opzeggingsrecht hebben. 

* Bij huur is de huurprijs een boedelschuld voor de periode dat het goed gebruikt blijft na de 

samenloop. De datum waarop de huurprijs volgens de huurovereenkomst vervalt is daarbij 

niet relevant. Wanneer bv. de huurprijs per kwartaal vooraf moet worden betaald, en dus 

vervallen is op 1 september en de huurder failliet gaat op 1 oktober en de curator het goed 

gebruikt tot 1 november, is enkel de huur voor oktober een boedelschuld 603 . 

Wanneer de bewindvoerder in de loop van het bewind een huur verbreekt jegens de 

verhuurder, kan men proberen de redenering toe te passen die geldt bij arbeidsoverenkomsten; 

evenwel zal de verschuldigde schadervergoeding wegens voortijdige stopzetting huur niet 

toenemen door de huur nog een periode voort te zetten (normaal precies omgekeerd), zodat 

deze vergoeding in de meeste gevallen in zijn geheel geen boedelschuld zal zijn 604 . 

* Wanneer omgekeerd de verhuurder failliet gaat, doch de verhuurder de mogelijkheid heeft 

om voortijdig op te zeggen mits betaling van een vergoeding), compenseert de 

schadevergoeding bij voortijdige verbreking een periode compenseert die geheel na de 

samenloop ligt, zodat die vergoeding in zijn geheel een boedelschuld zou moeten zijn. 

* De commissies waarop een handelsagent recht heeft voor contracten die dankzij hem zijn 

afgesloten voor de samenloop, zijn schulden in de boedel, al worden die commissies maar 

vastgesteld of opeisbaar na de samenloop 605 . 

601 Bv. Cass 2 mei 1997, Arr.Cass. nr. 213 = RW 1997-98, 503; Hof Antwerpen 20 maart 2001, RW 2002- 

2003, 349 = TBH 2003, 323; beiden onder de oude FaillW Zie Ch.A. LEUNEN, TPR 1998, 502. Zie ook nog – 

eveneens onder het oude recht – betreffende de verbreking van een agentuurovereenkomst maanden na de 

faillietverklaring Hof Luik 28 mei 2002, TBH 2004, 384. 

Contra echter: A. LIEVENS, "Enkele sociaalrechtelijke gevolgen van het faillissement in het licht van de 

nieuwe faillissementswet", RW 2004-2005, (801) 806 nr. 14. 

602 In die hypothese was de opzeggingsvergoeding voor het ontslag dadelijk na de faillietverklaring géén schuld 

van de boedel, zie Cass. 16 juni 1988 (twee van een reeks van drie arresten, voltallige zitting), Arr. 1988, 1357 

nr. 642 = Pas. 1988 I 1250 = RCJB 1990, 5 noot I. VEROUGSTRAETE “Dettes de masse, privilèges et 

monnaie de faillite” = RW 1988-89, 433 = TRV 1988, 352 noot J. LIEVENS, “Vennootschap in vereffening: 

boedelsschulden geherdefinieerd” = JT 1988, 631 noot Y. DUMON "Dettes de la masse et dettes dans la 

masse"= TBH 1988, 765 noot = JLMB 1988, 1091 noot J. CAEYMAEX. Uit één van die arresten werd door een 

deel van de rechtsleer ook reeds de interpretatie afgeleid die we vinden in Cass. 2 mei 1997, bv. I. 

VEROUGSTRAETE in zijn noot, p. 37 nr. 29, en van GREGOIRE, Théorie générale du concours, nr. 201. 

603 In het Engelse recht is dit anders, daar is het volgens de rechtspraka van de High Corut de vervaldag van de 

huur die bepaalt of het een boedelschuld is of niet, zie enerzijds Goldacre (Offices) Limited v Nortel Networks 

UK Limited, High Court 7 december 2009, , http://www.bailii.org/ew/cases/EWHC/Ch/2009/3389.html, en 

anderzijds Leisure (Norwich) II Limited v Luminar Lava Ignite Limited (in administration) (2012). 

604 De vergoeding zou geheel geen boedelschuld zijn volgens A. ZENNER, Depistage, Faillites, Concordats, p. 

475. 

605 Voor de regels inzake ontstaan en opeisbaarheid van deze schuldvorderingen, zie art. 13 v. Wet 

handelsagentuur. Ten onrechte oordeelde Hof Luik 28 mei 2002, TBH 2004, 384, dat bij een tijdelijke 

voortzetting van de handelsagentuur de volledige verbrekingsvergoeding een boedelschuld is. 

244


* De kosten van de bankrekening van een ontbonden rechtspersoon die door de vereffenaars gebruikt wordt voor 

de financiële verrichtingen inzake de vereffening maar die betrekking hebben op de periode voor de ontbinding, 

zijn geen boedelschulden 606 . 

Omwille van de rechtsonzekerheid die hierbij kan rijzen, geven sommige curatoren er nog steeds de voorkeur 

aan de lopende overeenkomsten te verbreken en waar nuttig een nieuwe overeenkomst te sluiten voor een voor 

de boedel nuttige periode. Het cassatie-arrest van 16 januari 2009 heeft hier hopelijk voldoende duidelijkheid 

gebracht. 

Nu kan het wel zijn dat de wederpartij het recht heeft de overeenkomst niet verder te zetten 

(zie de bespreking hiervan verder bij vereffeningsbewind in Deel IX) (of minstens de 

uitvoering op te schorten (zie volgende alinea) en als voorwaarde voor een voortzetting 

bedingt dat ook de schuld van voor het faillissement betaald wordt; de bewindvoerder moet in 

dat geval oordelen of de voortzetting onder die voorwaarden nog interessant is; beslist hij 

onder die voorwaarden voort te zetten, dan is ook de schuld betreffende de periode van voor 

de samenloop een boedelschuld 607 . 

Datzelfde geldt voor andere gevallen waar de bewindvoerder een prestatie levert om een 

tegenprestatie voor de boedel te kunnen verkrijgen, met name wanneer de wederpartij over 

een opschortingsrecht (exceptio non adimpleti) beschikt. 

ii) Precisering van de tijdsvereiste bij belastingschulden 

Na de samenloop vervallen inkomstenbelastingen op voor de samenloop verworven 

inkomsten zijn schulden in de boedel, en geen boedelschulden 608 . Weliswaar ontstaat de 

“formele belastingschuld” maar door de aanslag, maar de materiële belastingschuld ontstaat 

zodra aan de materiële vereisten is voldaan. Net zoals bij lopende overeenkomsten kunnen 

belastingschulden maar boedelschulden zijn voor zover ze betrekking hebben op belastbare 

feiten van na de samenloop 609 . 

Na de samenloop vervallen onroerende voorheffing is geen boedelschuld wanneer de 

peildatum (nl. 1 januari van het aanslagjaar) voor de samenloop valt 610 . Hetzelfde geldt voor 

de leegstandsheffing 611 . 

606 Hof Brussel 30 mei 2006, TBH 2007, 902. 

607 A. ZENNER & I. VEROUGSTRAETE, "Voortzetting van lopende overeenkomsten door de curators, 

verbrekingsvergoedingen en boedelschulden", TBH 2004, (517) 522 nr. 11. 

608 Rb. Antwerpen 2 juni 2003, NJW 2003, 893, in dit geval in het raam van een collectieve schuldenregeling; 

S. VAN CROMBRUGGE & Ph. COLLE, in Actuele problemen van fiscaal recht, p. (41) 57 nr. 41 w.b. 

faillissement. 

609 Voor voorbeeld van het laatste: Hof Brussel 11 maart 2003, TRV 2004, 52 noot P. COUSSEMENT 

(inkomsten na voorlopige opschorting in een akkoordprocedure); Kh. Brugge 15 juni 2005, RW 2006-2007, 576 

(beslagbare inkomsten gefailleerde na faillissement) 

610 kh. Dendermonde 21 juni 2004, RW 2004-2005, 1151; Hof Antwerpen 11 maart 2010, RW 2012-13, 198; 

impliciet Hof Gent 9 januari 2012, RW 2012-13, 548. 

611 kh. Turnhout 8 december 2009, RW 2009-2010, 1703. 

245


iii) Precisering van de tijdsvereiste bij andere buitencontractuele schulden 

Het feit dat er voor de samenloop reeds bepaalde verplichtingen bestonden van de later 

gefailleerde, die niet nagekomen werden, sluit niet uit dat de bewindvoerder diezelfde 

verplichtingen nog kan hebben, en dat bij niet-nakoming daarvan de vergoedingsaanspraak 

ontstaan is na de samenloop, en dus een boedelschuld kan zijn – zie het hieronder besproken 

arrest Cass. 7 maart 2002. 

b) Tweede vereiste: schulden aangegaan voor het beheer van de boedel (functioneel vereiste) 

Behoudens wanneer de kwalificatie als boedelschuld reeds uit wet volgt (bv. art. 32 I en 33 II 

LVO voor lopende verzekeringscontracten; vgl. ook hoger 2° het voorrecht van de 

begrafenisondernemer), moet ook nagegaan worden of de schulden zijn “aangegaan” 

(daaronder ook begrepen: bevestigd) omwille van het beheer of de vereffening van de boedel. 

Dit vereiste heeft aanleiding gegeven tot veel discussie en rechtspraak 612 . Opdat de schuld is 

aangegaan voor het beheer van de boedel kan men naar geldend recht nu duidelijk stellen dat 

het zowel kan gaan om: 

i) schulden die de bewindvoerder door middel van een rechtshandeling is aangegaan, als 

ii) schulden die het gevolg zijn van een aansprakelijkheid of andere sanctie wegens het 

nalaten van datgene waartoe men wettelijk of krachtens een zorgvuldigheidsplicht gehouden 

was, dus schulden die de bewindvoerder heeft "opgelopen" veeleer dan dat hij ze is 

"aangegaan". 

Dit hangt samen met de nog nader in Deel IX te bespreken omvang van de taak van de 

bewindvoerder. 

i) Bewust aangegane schulden 

Hier is er in beginsel een uitdrukkelijke beslissing van de bewindvoerder. Het gaat hier niet 

alleen om nieuwe verbintenissen die de curator aangaat, maar ook om de beslissing om 

lopende overeenkomsten uit te voeren. Inzake faillissement volgt dat uit art. 46 § 1 II en III 

FaillW: neemt de curator géén beslissing over de lopende overeenkomsten, dan worden zij 

geacht te zijn verbroken. Het gaat steeds om verbintenissen die de curator aangaat in het 

belang van de afwikkeling van de boedel (dus naargelang de bewindsvorm de vereffening of 

de aanzuivering). Zo bv. zal de curator: 

612 Zie onder meer DIRIX & DECORTE, p. 50-51, uitg. 2006 nr. 63 p. 53; Ph. GERARD, "Observation sur la 

nature juridique des dettes et des créances de la masse de créanciers en cas de faillite", RCJB 1986, 714; Y. 

DUMON, “Dettes de la masse et dans la masse. Clarification définitive d’une importante controverse dans 

l’application de la loi du concours”, JT 1988, 629 v.; I. VEROUGSTRAETE, “Dettes de masse, privilèges et 

monnaies de faillite”, RCJB 1990, 18; B. MAES, “Nieuwe cassatierechtspraak van het Hof van cassatie over het 

begrip schuld van de boedel”, TBH 1988, 741 v.; J. CAEYMAEX, “La qualification de dette de la masse ou dans 

la masse”, JLMB 1998, 1096; J. LIEVENS, “Vennootschap in vereffening: boedelschulden geherdefinieerd”, 

TRV 1988, 352; H. GEINGER & R. BUTZLER, “Bedenkingen over het begrip boedelschulden inzake 

faillissementen”, Liber amicorum Paul de Vroede, Antwerpen 1994, II, 839 

246


- de BTW moeten betalen op de verkochte activa, evenals andere belastingen op de verkoop 

(accijnzen bv.) 

- de lonen moeten betalen voor de in dienst gehouden werknemers, met inbegrip van de 

bedrijfsvoorheffingen en sociale bijdragen; 

- de inkomstenbelastingen moeten betalen op de inkomsten van de schuldenaar die hij int voor 

de boedel (bv. het beslagbaar deel van de inkomsten van de gefailleerde na de 

faillietverklaring 613 ). 

Bij een collectieve schuldenregeling akkoord wordt de dagelijkse activiteit van de schuldenaar 

in beginsel voortgezet en dient de bewindvoerder dus niet binnen korte termijn te beslissen 

over de voortzetting van elke overeenkomst afzonderlijk; de schulden uit de toegelaten 

voortzetting van de activiteit zijn in beginsel boedelschulden, zowel schulden uit de 

voortzetting van lopende overeenkomsten als nieuw aangegane schulden voor de voortzetting 

van de normale levensactiviteit. Wat de toestemming van de bewindvoerder betreft, zie de 

nadere bespreking in Deel IX. 

Bij de vereffening van een rechtspersoon kan ook de vergoeding van de vereffenaar zelf een 

boedelschuld uitmaken in die vereffening 614 (niet in een opvolgend faillissement, zie de 

bespreking in Deel IX Hoofdstuk IV Opeenvolging van samenloop). 

Onder deze categorie valt m.i. ook de schuld die ontstaat door het verderzetten van het 

verbruik van gas of elektriciteit, zelfs indien het de rechter is die de leverancier verplicht heeft 

om de leveringen verder te zetten (te hervatten); de eigenlijke schuld ontstaat immers pas door 

het verbruiken ervan en niet door het rechterlijk verbod om de kraan dicht te draaien 615 . 

Indien de bewindvoerder na een aanvankelijk beraad (van maximum 15 dagen bij 

faillissement) beslist de overeenkomst - bv. de arbeidsovereenkomst - niet voort te zetten, 

dan is er in beginsel geen boedelschuld voor de intussen toch verrichtte prestaties, wanneer 

die niet op zijn verzoek zijn gebeurd 616 . Beslist hij ze wel voort te zetten, dan worden ze 

retroactief (d.i. vanaf de dag van de faillietverklaring) toch boedelschulden 617 . 

De restitutieschuld die ontstaat doordat een curator een handeling uit de verdachte periode 

aanvecht of een handeling met de pauliana aanvecht (bv. terugbetaling van de ontvangen 

koopprijs van een verkoop door de gefailleerde), is geen boedelschuld; niet alleen is die niet 

aangegaan voor het beheer van de boedel, maar bovendien wordt die schuld geacht te zijn 

ontstaan op het ogenblik van de achteraf gezien onverschuldigde betaling. 

613 kh. Brugge, 15 juni 2005, RW 2006-2007, 576; B. VANDER MEULEN en D. VERCRUYSSE, Praktische 

gids voor faillissementscuratoren, Kluwer Mechelen 2003, p. 175. 

614 Bv. Hof Gent 15 juni 2009, NjW 2009, 907 n. M. TISON. 

615 Anders, m.i. ten onrechte, Hof Brussel 23 mei 2003, TBH 2003, 788 = JLMB 2004, 973 (weliswaar schulden 

opgelopen tijdens een voorlopig bewind voor faillissement, en niet tijdens het faillissement). 


faillissementswet", RW 2004-2005, (801) 805-806 nr. 11 en 12. 


faillissementswet", RW 2004-2005, (801) 806 nr. 112 met verw. Parl. Handelingen, Senaat 1996-97, nr. 1- 

498/11, p. 151-152. 

247


ii) Schulden wegens nalaten 

* Aansprakelijkheid wegens onrechtmatige daad begaan in het kader van het beheer van de 

boedel: 

Hierbij is het wel zo dat de schuldvordering tot vergoeding van of verhaal voor schade die 

reeds ontstaan is voor de samenloop, een schuld in de boedel is. Enkel vergoeding voor 

schade of kosten ontstaan na de samenloop kan een boedelschuld zijn (zie hierboven) 618 . 

Een boedelschuld kan ook ontstaan uit een aansprakelijkheid wegens het op kosten jagen van 

een schuldeiser, bv. een energieleverancier aan het lijntje houden door te onderhandelen over 

de overname van de onderneming "going concern" en vervolgens weigeren de tijdens die 

onderhandelingen geleverde energie betalen 619 . 

* Voorbeelden van andere verbintenissen opgelopen door nalaten. 

Beveiligings- en saneringskosten: 

Volgens het arrest van het Hof van Cassatie 7 maart 2002 620 : ook schulden opgelopen in het 

raam van het beheer van het faillissement door handelingen die de curator had moeten stellen, 

maar niet gesteld heeft, zijn boedelschulden. In dit geval ging het om beveiligingskosten aan 

gebouwen, die de gemeente had gemaakt omdat de curator in gebreke bleef ze te maken; de 

curator was daartoe verplicht, zeker nu hij de handelsactiviteit tijdelijk voortzette, maar bleef 

in gebreke. Het is niet nutteloos op te merken dat het om een failliete vastgoedmaatschappij 

ging en door die kosten de gebouwen een hogere opbrengst voor de boedel opleverden. De 

vraag bij dit arrest is wel of de verplichting niet dateerde van voor het faillissement, en of het 

voortzetten van de activiteit een vereiste is om te oordelen dat het om een verplichting gaat 

die na de samenloop is ontstaan. Anderzijds is het duidelijk dat, indien de curator de werken 

zelf had laten uitvoeren, de daardoor ontstane verbintenis tot betaling van die werken een 

boedelschuld zou zijn geweest. In dit geval wordt impliciet geoordeeld dat de 

beveiligingsverplichting hoe dan ook een verplichting was van de curator na het faillissement. 

Daaruit kan nog niet worden afgeleid dat hetzelfde geldt voor alle verplichtingen van die aard 

(saneringsplichten uit het milieurecht bv.) die ook reeds bestonden voor het faillissement, 

maar van voortdurende aard zijn. Indien echter een bodemsanering wegens het onmiddellijke 

gevaar voor verdere verspreiding verplicht is, en bij het in gebreke blijven van de 

bewindvoerder de overheid ambtshalve tot sanering overgaat, kan men daarin ook een 

boedelschuld zien. 

618 Zie bv. Hof Gent 23 september 1983, TBH 1989, 611. 

619 Het voorbeeld vinden we in een arrest van de Hoge Raad der Nederlanden 22 oktober 2010, 

LJN: BN6123, Hoge Raad , 08/05119, http://jure.nl/bn6123. 

620 Cass. 7 maart 2002, Vromand t. Stad Antwerpen RW 2002-2003, 215, noot A. de WILDE “Nalaten van de 

curator en boedelschulden” = TBH 2002, 389 = TBH 2003, 295 noot C. VAN DEN BORREN "Les frais 

d'exécution d'office d'une ordonnance de police administrative après la naissance d'une situation de concours 

constituent-ils une dette de la masse?", verwerping cassatie tegen Hof Antwerpen 25 april 1995, TBH 1996, 549. 

Ook besproken door M. VERRAES & J-P WALRAVENS, “Het begrip schulden van de boedel in de rechtspraak 

van het Hof van cassatie: niets nieuws onder de zon?”, TBH 2003, 231 v. 

Vergelijkbare rechtspraak in Frankrijk: Cass. (F) 17 november 2002, JCP 2003 E. 230. 

248


Bezettingsvergoeding 

De bezettingsvergoeding verschuldigd omdat de curator de gehuurde ruimte niet ontruimt na 

afloop van de huurovereenkomst, is een boedelschuld 621 . 

Verkeersbelasting: 

De verkeersbelasting is verschuldigd zolang een voertuig is ingeschreven, ongeacht of het 

gebruikt wordt of niet, dus totdat het inschrijvingsbewijs en de nummerplaat worden 

teruggestuurd. Voor 2000 (inwerkingtreding wijziging door art. 11 Wet van 25 januari 1999) 

was dit wettelijk gegrond op een vermoeden van gebruik zolang de nummerplaat niet werd 

teruggestuurd (art. 36 ter § 1 Wetboek van met inkomstenbelastingen gelijkgestelde 

belastingen), en op grond daarvan besliste de rechtspraak dat het niet terugzenden van de 

nummerplaat tot gevolg had dat de boedel gehouden is tot de verkeersbelasting vanaf de 

datum van het faillissement tot die van terugzending 622 , als boedelschuld. Een uitzondering 

werd aanvaard wanneer de curatoren in de onmogelijkheid waren de nummerplaat terug te 

sturen omdat zij deze niet in bezit konden krijgen 623 . Na de wetswijziging van 1999 is er geen 

vermoeden van gebruik meer bij niet-terugsturen van de nummerplaat, en is de schuld dus niet 

meer automatisch een boedelschuld 624 . Dat de schuld een boedelschuld kan zijn zolang de 

schrapping van de inschrijving niet wordt gevraagd, is niet ongrondwettig, ook zou de 

bewindvoerder het bestaan van de inschrijving niet effectief kennen, aangezien deze aan de 

DIV (Dienst Inschrijving Voertuigen) de lijst kan opvragen van alle voertuigen ingeschreven 

op naam van de gefailleerde 625 . De recente rechtspraak verwerpt de kwalificatie als 

boedelschuld alvast voor voertuigen die niet zijn aangetroffen door de bewindvoerder, ook al 

heeft hij de schrappring nog niet gevraagd 626 . 

Onroerende voorheffing: 

Onroerende goederen waarvan de gefailleerde het genot had (rechtstreeks of door verhuring) 

blijven verplichten tot betaling van onroerende voorheffing zolang aan dat genot geen einde 

wordt gesteld door de bewindvoerder, en die voorheffing is dan een boedelschuld 627 (althans 

621 Hof Bergen 28 februari 2005. 

622 Cass. 26 oktober 2000, JLMB 2001, 364 = JT 2001, 696 = DAOR 2001, 287 noot D. BLOMMAERT. Zie 

verder Hof Brussel 16 februari 1999, JLMB 1999, 985 noot A. ZENNER, “Véhicules ignorés, sources de dettes 

de masse?”; Cass. 24 april 1987, Arr. p. 1130; kh. Antwerpen 18 december 2006, TBH 2007, 605. 

623 kh. Tongeren 29 november 1999, RW 2000-2001, 738. 

624 kh. Luik 22 maart 2005, JLMB 2007, 469; Cass. 27 april 2012, nr. F.11.0047.F. 

625 Grondwettelijk Hof nr. 115/2008 van 31 juli 2008, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2008/2008- 

115n.pdf. 

626 Bv. kh. Charleroi 20 oktober 2010, voorziening in cassatie verworpen door Cass. 27 april 2012, nr. 

F.11.0047.F. 

627 Cass. 16 juni 1988 (één van een reeks van drie arresten, voltallige zitting), Arr. 1988, 1357 v. Nr. 642 = Pas. 

1988 I 1250 = TBH 1988, 765 v. = RCJB 1990, 5 noot I. VEROUGSTRAETE “Dettes de masse, privilèges et 

monnaie de faillite” = RW 1988-89, 433-436 = TRV 1988, 352 noot J. LIEVENS, “Vennootschap in vereffening: 

boedelsschulden geherdefinieerd” = JLMB 1988, 1093 noot J. CAEYMAEX, “La qualification de dette de la 

masse et dette dans la masse” = JT 1988, 632 = RRD 1988, 391. Zie verder H. GEINGER & R. BUTZLER, 

“Bedenkingen over het begrip boedelschulden inzake faillissementen”, Liber amicorum Paul de Vroede, 839; M. 

GREGOIRE & M-D WEINBERGER, “Dettes de la masse, définition et applications en clair-obscur. Le cas du 

précompte immobilier”, in Mélanges John Kirkpatrick, Bruylant Brussel 2003. Toepassing in bv. kh. Mechelen 

29 januari 1990, Bull.Bel. 1992, 856; kh. Bergen 26 mei 1997, Bull.bel. 1998, 750; Hof Gent 10 februari 2009, 

besproken door M. DELANOTE in AFT 2009 nr. 10, p. 34 v. Zie ook Arbitragehof nr. 161/2005 van 9 november 

249


wanneer de peildatum (nl. 1 januari van het aanslagjaar) na de samenloop valt 628 ); het genot 

wordt volgens de fiscale wetgeving wettelijk vermoed tot tegenbewijs 629 -, maar dit 

tegenbewijs wordt in bepaalde gevallen aanvaard 630 . Het feit dat de voorheffing verschuldigd 

is volgens het fiscaal recht brengt niet noodzakelijk mee dat het ook om een boedelschuld 

gaat 631 . 

- Ook het deel van de personenbelasting dat rechtstreeks betrekking heeft op onroerende 

inkomsten voor de periode sinds de samenloop is een boedelschuld 632 . 

Niet: 

- schulden ontstaan door de herziening van de BTW-aftrek op onroerende goederen die 

plaatsvindt omdat het goed ophoudt in de onderneming te bestaan ten gevolge van de verkoop 

ervan na faillissement: geen boedelschuld 633 ; 

- en vanzelfsprekend niet de schuld die louter ontstaan door de niet-uitvoering van een 

verbintenis van de gefailleerde zelf, die geen verbintenis is van de bewindvoerder 634 . 

4° Teruggaveverplichtingen bij ongegronde verrijking ? 

In sommige andere rechtsstelsels is wettelijk bepaald dat de verplichting tot teruggave van een 

ongegronde verrijking van de boedel, die na de samenloop heeft plaatsgevonden - bv. ook een 

onverschuldigde betaling -, een boedelschuld vormt 635 . Bij ons is hierover betwisting. Er zijn 

twee opvattingen: 

- de terugvordering ervan (condictio) is géén boedelschuld, maar een chirografaire 

schuldvordering 636 ; nieuwe activa maken immers deel uit van de boedel; 

2005 (waarin evenwel slechts over een specifieke situatie uitspraak werd gedaan), 

http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2005/2005-161n.pdf. 

628 kh. Dendermonde 21 juni 2004, RW 2004-2005, 1151. Volgens kh. Brugge 15 februari 2010, TGR 2010, 344 

is de peildatum evenwel de datum van inkohiering. 

629 Zie art. 7 § 1, 155 en 251 en v. WIB 1992 (waarvan meerdere bepalingen verschillen tussen de Gewesten; 

onder meer ook de uitwerking van de vrijstellingsmogelijkheden). Aldus werd het karakter van boedelschuld op 

die grond anavaard door o.m, Hof Gent 10 februari 2009, AFT 2009, 34 n. M. DELANOTE; Hof Gent 14 juni 

2004, TGR 2004, 387. 

Kritisch over de aanvaarding van een boedelschuld bij louter vermoed genot (en geen werkelijk) genot o.m. J. 

CAEYMAEX, “La qualification de dette de la masse et dette dans la masse”, JLMB 1988, 1100-1101; Y. 

DUMON, “Dettes de la masse et dans la masse. Clarification définitive d’une importante controverse dans 

l’application de la loi du concours”, JT 1988, (629) 630-631; B. MAES, “Nieuwe cassatierechtspraak van het 

Hof van cassatie over het begrip schuld van de boedel”, TBH 1988, (741) 754. 

630 kh. Tongeren 13 maart 2000, RW 2000-2001, 740 (gebouwen reeds verkocht voor het faillissement); kh. 

Brugge 4 april 2001, TBH 2002, 73 noot A. DE WILDE, “Boedelschulden en de fiscus” (gebouwen onbruikbaar 

in afwachting van bodemsanering); kh. Turnhout 6 november 2007, RW 2007-2008, 960 (onroerend goed 

onbeschikbaar wegens strafrechtelijk beslag). De loutere mogelijkheid van genot volstond echter volgens kh. 

Antwerpen 18 december 2006, TBH 2007, 605, opdat het een boedelschuld zou zijn. 

631 A. DE WILDE, Boedelschulden, ; kh. Turnhout 6 november 2007, RW 2007-2008, 960. 

632 S. VAN CROMBRUGGE & Ph. COLLE, in Actuele problemen van fiscaal recht, p. (41) 57 nr. 41. 

633 Cass. 20 januari 1994, RW 1994-95, 227 = TBH 1994, noot Y. DUMON “Dettes de la masse dans les 

procédures de liquidation collectives des patrimoines” = Pas. met concl. a.g. PIRET = JLMB 1994, 362; Cass. 30 

maart 1995, RW 1995-96, 549 = Arr. 362. 

634 Bv. Hof Luik 26 maart 2009, JLMB 2010, 361 n. J. CAEYMAEX " Inexécution d'un contrat par le curateur. 

Dette de masse ou non ?" (hervorming kh. Namen 4 september 2007). 

635 Bv. § 55 (1) 3. Duitse InsO. 

636 bv. Hof Antwerpen 8 januari 2001, RW 2002-2003, 1262 (faillissement). 

250


- de terugvordering ervan is een boedelschuld, althans is er geen verantwoording van het 

behoud van het goed in de boedel 637 . 

De tweede opvatting verdient te voorkeur, gezien het fixatiebeginsel (NB. dat wil nog niet 

zeggen dat ze in een opvolgende samenloop een boedelschuld zou blijven; zie verder het 

probleem van de opeenvolging van situaties van samenloop in Deel IX). In het Staats- 

Nederlandse recht wordt deze gehuldigd, in zoverre dat deze boedelschuld zelfs voorrang 

heeft op alle andere boedelschulden 638 . 

NB. Een betaling verricht hoewel men schuldvergelijking had kunnen inroepen is geen 

onverschuldigde betaling; van de schuldvergelijking heeft men daarmee immers afstand 

gedaan. 

d. Kosten uit een eerdere procedure die krachtens de wet als boedelschulden gelden: 

faillissement of vereffening na procedure van gerechtelijke reorganisatie 

Het betreft met name de schuldvorderingen uit een voorafgaande gerechtelijke 

reorganisatieprocedure, die onder bepaalde voorwaarden in een later faillissement of latere 

vereffening gelden als schulden van de algemene boedel. In het algemeen echter zijn schulden 

ontstaan in het kader van een eerdere procedure precies géén boedelschulden in een latere 

procedure. 

1° Welke schulden uit de reorganisatieprocedure zijn boedelschulden in een navolgende 

samenloop 639 – vereisten voor deze kwalificatie 

De "boedelschulden" van een procedure tot gerechtelijke reorganisatie daarentegen gelden als 

boedelschulden in een navolgende vereffening of faillissement indien de volgende vereiste is 

vervuld: 

In de mate dat de schuldvorderingen ten aanzien van de schuldenaar beantwoorden aan 

prestaties uitgevoerd tijdens de procedure van gerechtelijke reorganisatie door zijn 

medecontractant, en ongeacht of zij voortvloeien uit nieuwe verbintenissen van de 

schuldenaar of uit overeenkomsten die lopen op het ogenblik van het openen van de 

procedure, worden zij beschouwd als boedelschulden in een navolgende vereffening 640 of 

637 E. DIRIX “Gerechtelijk akkoord en onverschuldigde betaling”, RW 2002-2003, 1675; DIRIX, "Overzicht", 

TPR 2004, nr. 39. 

638 HR 5 september 1997, Ontvanger t. Hamm q.q., NJ 1998, 437. Voor commentaar, zie o.m. F. 

VERSTIJLEN, "De erfenis van Ontvanger/Hamm q.q., WPNR 2001 nr. 6463, 927 v. 

639 Zie voor de regeling onder de oude WGA verder K. CREYF, “De gevolgen verbonden aan de opvolging van 

situaties van samenloop”, in Liber amicorum Yvette Merchiers, Brugge 2001, 461 v.; Commentaar Voorrechten 

Hypotheken, “Art. 8 HypW”, nr. 36-38; P. COUSSEMENT, “De overgang van gerechtelijk akkoord naar 

faillissement en de vaststelling van de datum van staking van betaling”, RW 2003-2004, (1677) 1683 v. 

640 Onder de WGA werd niets gezegd over hun positie in een navolgende vereffening. De meeste rechtspraak 

en rechtsleer paste de regel naar analogie toe op dat geval (In die zin E. DIRIX, “Gerechtelijk akkoord – 

juridische en conceptuele knelpunten“, in Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, p. 491; E. 

DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 48, met een beroep op het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel; Hof Brussel 11 

maart 2003, TRV 2004, 52 goedkeurende noot P. COUSSEMENT; impliciet Hof Gent 26 april 2004, NjW 2004, 

1101 = TBH 2005, 276. Anders evenwel o.m. Ph. COLLE, “De nieuwe wetgeving betreffende het gerechtelijk 

251


faillissement tijdens de periode van reorganisatie of na het beëindigen ervan 641 , in zoverre er 

een nauwe band bestaat tussen de beëindiging van de procedure en die collectieve procedure 

(art. 37 lid 2 WCO). 

Onder de oude WGA luidde dit in art. 44 II WGA dat “Handelingen door de schuldenaar tijdens de 

akkoordprocedure verricht met medewerking, machtiging of bijstand van de commissaris inzake opschorting, 

worden bij faillissement beschouwd als handelingen van de curator, waarbij de schulden gedurende de 

akkoordprocedure aangegaan gelden als boedelschulden van het faillissement”. 

Andere schulden ontstaan tijdens de gerechtelijke reorganisatie zijn geen boedelschulden in een opvolgend 

faillissement (vgl. bv. onder de WGA de terugvordering van een onverschuldigde betaling gedaan tijdens een 

aan het faillissement voorafgaande akkoordprocedure 642 ). 

2° Rang ten aanzien van schuldeisers buiten de boedel 

Als boedelschulden in het faillissement hebben zij voorrang op alle andere bij de verdeling 

van de algemene boedel - dus met uitsluiting van de goederen die naar de schuldeisers met 

afzonderingsrecht gaan 643 . Zij hebben geen voorrang op de schuldeisers met 

akkoord”, TBH 1998, 76; Y. DUMON & H. STRANART, “Le concordat judiciaire. Loi du 17 juillet 1997”, JT 

1997, 870; Hof Luik 30 november 2004, TBH 2006, 837 n. A. MAHY). Volgens de eerstegenoemde opvatting 

volgde dit uit het doel van de wetgever, met name handelaars aan te moedigen om met een onder gerechtelijk 

akkoord geplaatste schuldenaar handelsbetrekkingen aan te knopen (dit was het motief voor het hieronder 

aangehaalde arrest nr. 108/2005 van het Arbitragehof; de redenering geldt echter evenzeer voor dit geval). De 

tegenovergestelde opvatting onder de oude WGA werd tenslotte ongrondwettig verklaard door het Arbitragehof 

(Arrest nr. 61/2007 van 18 april 2007, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2007/2007-061n.pdf). 

641 Onder de WGA was die precisering niet aangebracht. Sommige rechtspraak beperkte de toepassing van deze 

regel tot de gevallen waarin het faillissement onmiddellijk op de procedure van gerechtelijk akkoord volgt (zij 

het op de voorlopige opschorting, zij het op een akkoord dat tegelijk met de faillietverklaring herroepen wordt 

(kh. Brussel 7 september 2004, JT 2005, 36)), en aanvaardde deze niet wanneer het faillissement eerst later 

wordt uitgesproken 641 ; deze interpretatie berustte op de letter van art. 44 I WGA, maar is ongrondwettig 

verklaard door arrest nr. 108/2005 van het Arbitragehof (22 juni 2005, 

http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2005/2005-108n.pdf = RW 2005-2006, 1335); daardoor was het 

voldoende volgens dit arrest dat er een nauwe band is tussen de faillietverklaring en het gerechtelijk akkoord, 

ook als er tussen beiden een hiaat is Eerder in die zin. Rb. Brugge 6 februari 2002, RW 2002-2003, 791, in een 

geval waarin de termijn van voorlopige opschorting verstreken was zonder herstelplan, en het faillissement pas 

na dit verstrijken werd uitgesproken. Het vonnis stelt dat de vereiste van faillietverklaring "in de loop der 

akkoordprocedure" enkel geldt voor art. 44 I WGA en niet voor de boedelschulden van art. 44 II WGA. Vgl. ook 

kh. Charleroi 2 mei 2000, JLMB 2001/40, p. 1745. 

642 E. DIRIX “Gerechtelijk akkoord en onverschuldigde betaling”, RW 2002-2003, 1675, en Hof Antwerpen 10 

april 2003, RW 2002-2003, 1674 noot E. DIRIX. Volgens sommige andere rechtspraak is een onverschuldigde 

betaling ook in de eerste samenloop een chirografaire schuldvordering (zie de bespreking hoger). 

643 In die zin onder de WGA E. DIRIX, “Recente rechtspraak insolventierecht”, Themis deel 20. 

Insolventierecht, 2003-2004, p. 67 nr. 14; kh. Turnhout 26 juni 2001, RW 2001-2002, 420 = TBH 2003, 342 noot 

A. de WILDE “Opeenvolgende situaties van samenloop en artikel 44, lid 2 WGA”; kh. Antwerpen 22 november 

2001, TBH 2003, 350; kh. Verviers, 27 maart en 6 november 2001, JLMB 2002, 243; kh. Brugge 6 februari 

2002, RW 2002-2003, p. 791; ; A. CUYPERS, Kredieten en zekerheden, p. 65-67; A. ZENNER, Dépistage, 

faillites et concordats (1998), p. 961 nr. 1345; A. ZENNER, Faillite et concordats, Dossier JT, Brussel 2000, p. 

116 nr. 166 en p. 961 nr. 1345; Th. BOSLY, “Quatre années d’application de la loi sur le concordat judiciaire”, 

in Faillite et concordat judiciaire, Brussel 2002, p. (475) 495 nr. 47: J. CAEYMAEX, “Les dettes de masse 

antérieures à la faillite”, noot onder kh. Brussel 25 januari 2001, JLMB 2001, 1761; J. CATTARUZZA & G. 

VAN VERDEGHEM, "La situation du banquier dispensateur de crédit", in La faillite et le concordat en drit 

252


afzonderingsrecht; het feit dat de separatistenpositie tijdens de reorganisatieprocedure 

opgeschort zijn, doet daaraan geen afbreuk. 

Zoals hoger (Afdeling B.1.c.2°) besproken, besliste het Hof van cassatie in het Garage Kellyarrest 

van 18 december 2008 644 dat de schuldeisers van dergelijke "boedelschulden" net zoals 

andere boedelschuldeisers op de goederen "buiten de boedel" (d.i. diegene waarop zakelijke 

rechten gelden, in casu een pand op handelszaak) slechts voorrang "als hun schuldvordering 

betrekking heeft op kosten die zijn gemaakt voor het behoud of de tegeldemaking van het 

aldus met een voorrecht belaste goed" en dat in beginsel moet zijn voldaan aan de vereisten 

van art. 20, 4° HypW, in het bijzonder dat de kosten gemaakt zijn voor bepaalde in het 

vermogen van de schuldenaar identificeerbare roerende goederen. De wetgever heeft dit in 

art. 38 lid 3 WCO als volgt verwoord: “De betaling ervan wordt slechts afgenomen bij 

voorrang van de opbrengst van de tegelde gemaakte goederen waarop een zakelijk recht is 

gevestigd, voor zover die prestaties bijgedragen hebben tot het behoud van de zekerheid of de 

eigendom.” 

Verder is het ook zo dat wat de schuldeisers met afscheidingsrecht (separatisten) betreft, de 

rangschikking ten aanzien van de goederen die in het kader van die reorganisatieprocedure 

zijn verkocht, buiten het faillissement om gebeurt, en enkel het saldo na uitbetaling van die 

schuldeisers in de boedel terechtkomt (zie in Deel IX de bespreking van de gevolgen van het 

faillissement voor de separatisten) 645 . 

3° Verhouding met schulden van de faillissementsboedel zelf. 

Blijft de vraag of er een rang geldt tussen de zopas besproken "boedelschulden" uit een 

voorafgaande reorganisatieprocedure en de eigenlijke boedelschulden van het opvolgend 

faillissement. Volgens het beginsel dat geldt bij conflicten tussen meerdere schuldvorderingen 

wegens kosten tot behoud van de zaak, dienen de latere kosten voor te gaan op de eerdere, en 

dus de schulden van de faillissementsboedel voor te gaan op die van art. 37 WCO (en 

voorheen 44 II WGA 646 ). 

positif belge après la réforme de 1997, CDVA Luik 1998, p. 606. 

Contra: J. WINDEY & Th. HÜRNER, "Les dettes de masse de l'article 44, alinéa 2", TBH 2005, (262) 268 nr. 

19; C. VAN BUGGENHOUT, "Kanttekeningen bij de wetten betreffende het gerechtelijk akkoord en het 

faillissement", RW 1997-98, 454; E. DIRIX, "Positie van schuldeisers en hun zekerheidsrechten", in 

Faillissement en gerechtelijk akkoord, Kluwer 1998, 380 (maar niet in latere publicaties); K. CREYF, "De 

gevolgen verbonden aan de opeenvolging van situaties van samenloop", Liber amicorum Yvette Merchiers, die 

Keure Brugge 2001, p. 477 nr. 7.3; M. GREGOIRE, "Le sort des créanciers", in Concordat et faillite, séminaire 

Vanham 2001, p. 5. 




645 Zie bv. onder de WGA Hof Gent 17 februari 2003, RW 2004-2005, 749. 

646 Zo onder meer onder de WGA J. WINDEY & Th. HÜRNER, "Les dettes de masse de l'article 44, alinéa 2", 

noot onder Hof Luik 17 juni 2003, TBH 2005, (261) 269 nr. 23. Minstens heeft het ereloon van de commissaris 

inzake opschorting geen voorrang op andere boedelschulden van het faillissement (kh. Antwerpen 21 december 

2005, RW 2005-2006, 1631). 

253


van het bezit of de inbeslagneming van de roerende goederen voorafgaan"; de rechtspraak 

heeft dat uitgelegd als "welke aan het ontstaan van de samenloop voorafgaan" 651 . 

Behoudens afwijkende wetsbepalingen geven ze bij samenloop voorrang op de opbrengst van 

de boedel die overblijft nadat de echte zakelijke rechten zijn uitgeoefend en de 

boedelschulden zijn betaald: 

- krachtens art. 19 HypW op (het saldo van) de roerende goederen (schuldvorderingen 

inbegrepen), en 

- krachtens art. 19 in fine HypW op het saldo van de onroerende goederen (met 

uitzonderingen voor sommige voorrechten). 

Of het algemeen voorrecht ook kan worden uitgeoefend op toekomstige goederen, hangt van 

het soort samenloop af. Bij een algemeen vereffeningsbewind geldt het normaal ook op de 

nieuwe activa. Bij een collectieve schuldenregeling kan het wel worden uitgeoefend op de 

opbrengst van bestaande activa bij tegeldemaking in het kader van een gerechtelijke 

aanzuiveringsregeling, maar niet op nieuwe activa (vnl. nieuwe inkomsten) (zie de bespreking 

verder in Deel IX). 

Omdat de verhouding tussen de concurrente schuldeisers, waaronder ook de algemeen 

bevoorrechte, gefixeerd wordt op het ogenblik van de samenloop, wordt ook bij algemene 

bevoorrechte schuldvorderingen (En. preferential debts) de loop van de interesten geschorst 

door samenloop; de interest kan niet geldend gemaakt worden tegenover de andere 

concurrente schuldeisers 652 . 

Uit al deze kenmerken volgt ook dat algemeen bevoorrechte schuldvorderingen "concurrente" 

schuldvorderingen zijn, d.i. schuldvorderingen "in de boedel". 

2° W.b. de verzekerde schuldvordering 

Het voorrecht kleeft aan de schuldvordering, en blijft dus in beginsel behouden bij overgang 

van de bevoorrechte schuldvordering door cessie, subrogatie of anderszins 653 (al kunnen er in 

bepaalde gevallen afwijkende regels zijn). 

3° Andere kenmerken 

Hoewel een algemeen voorrecht geen zakelijk recht verschaft en dus eigenlijk geen recht 

“buiten de schuldvordering”, oordeelt de rechtspraak dat een algemeen bevoorrechte 

651 De zaak die geleid heeft tot Cass. 10 januari 1935 betrof een beslag dat door de fiscus was gelegd, maar 

waarop nooit een verkoop was gevolgd en nooit een samenloop was ontstaan; jaren later ging de schuldenaar 

failliet en de fiscus wou zijn voorrecht ook laten gelden voor de schulden waarvoor destijds beslag was gelegd, 

wat afgewezen werd gezien de termijn beperking. 

652 Cass. 7 april 1986, Arr. 1985-86, nr. 479 = Pas. I, 951 = JT 1987, 7 = RPS 1987, 126 nr. 6432. 

653 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 74 met verw. naar Vred. Zinnik 2 maart 1999, JLMB 1999, 1271. 

255


schuldeiser anders dan een gewone schuldeiser wel de hoedanigheid heeft om derdenverzet 

aan te tekenen krachtens art. 1122, 2, 3° GerW 654 . 

b. Door algemene voorrechten verzekerde schuldvorderingen en hun rangorde. 

Algemene voorrechten kunnen in ons recht niet bij overeenkomst worden gevestigd, maar 

enkel uit de wet voortvloeien. Zo ook kan een de cujus niet bepalen dat bij de vereffening van 

zijn nalatenschap eerst een bepaalde schuld moet worden betaald; een dergelijke bepaling is 

zonder uitwerking zowel wegens strijdigheid met art. 8 en V. Hyp.W. als met het verbod op 

bedingen betreffende een niet opengevallen nalatenschap van art. 1130 II BW 655 . 

De wetgever heeft in de loop der jaren een hele reeks algemene voorrechten bijgemaakt 656 . 

De wet verschaft intussen de volgende algemene voorrechten. 

1° Voorrecht voor kosten van de laatste ziekte gedurende 1 jaar 

Dit wordt toegekend door art.19, 3° HypW. Uit de aard van de zaak gaat het hier om een 

overleden natuurlijke persoon. De schuldeiser is bevoorrecht op de goederen van de 

nalatenschap. 

Of de kosten van de laatste ziekte daarnaast ook een persoonlijke schuld kunnen zijn van 

familieleden van de overleden, is betwist 657 . 

2° Arbeids- en socialezekerheidsrechtelijke voorrechten en voorrecht voor de 

bedrijfsvoorheffing, roerende voorheffing en de BTW 

Deze worden toegekend door art. 19, 3 bis tot 4 nonies HypW en art. 86-87 BTW-Wetboek. In beperkte mate 

bestond een arbeidsrechtelijk voorrecht reeds in de CC van 1804 (nl. niet-betaalde loon van dienstpersoneel, wat 

in die tijd in de lijn lag van de kosten voor levensonderhoud, ziektekosten en levensmiddelen). In de loop der 

jaren werd dit steeds verder uitgebreid, in het bijzonder met de steeds verdere uitbreiding van de sociale 

zekerheid. Vandaag verzekeren deze algemene voorrechten met name de volgende schuldvorderingen en slorpen 

zij in veruit de meeste gevallen het resterend actief op (zodat er geen actief meer is voor de chirografaire 

schuldeisers). 

a) Sociaalrechtelijke schuldvorderingen bevoorrecht in eerste rang (art. 19, 3° bis) 

In eerste rang komen de schuldvorderingen op achterstallig loon en gelijkgestelde 

schuldvorderingen (voor zover geen boedelschuldvorderingen, zie hoger punt 3). 

654 Cass. 24 november 2011, nr. F.11.0024.N, Hufkens nv t. Minister van Financiën, in casu een derdenverzet 

tegen de homologatie van een gerechtelijke reorganisatie onder de WCO. 

655 Hof Brussel 16 februari 2010, 2007/AR/2074, Justel nr. N-20100216-1. 

656 Voor kritiek en een pleidooi tot snoeien, zie F. T’KINT en W. DERIJCKE, “En nu de algemene 

voorrechten”, TBH 2000, 276-285. 

657 Zie in dit verband Arbitragehof nr. 28/2006 van 1 maart 2006, dat de prejudiciële vraag onontvankelijk 

verklaart omdat het een zaak van de gewone rechter is daariover te beslissen 

(http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006-028n.pdf). 

256


Dit voorrecht op de goederen van de bijdrageplichtige instellingen vinden we in art. 8/1 van KB 14 november 

2008 675 en betreft de bijdragen voor de beschermingsregelingen voor deposito's en levensverzekeringen. 

4° Voorrecht schuldvorderingen verontreinigde oppervlaktewateren 

Dit voorrecht vinden we in art. 19, 4°nonies (1) HypW. Het verzekert de sommen (inbegrepen verwijlrente) 

verschuldigd krachtens art. 24 en 25 van de wet op de bescherming van de oppervlaktewateren tegen 

verontreiniging. 

5° Voorrecht voor auteursrechten 

Dit wordt verschaft door art. 19, 4°decies en betreft alle schuldvorderingen wegens auteursrechten. 

6° Voorrecht voor levensmiddelen 

Volgens art. 19, 5° HypW is er een algemeen voorrecht voor leveringen van levensmiddelen 

aan de schuldenaar (natuurlijke persoon) en zijn familie gedurende de laatste 6 maanden (voor 

de samenloop). Onder levensmiddelen verstaat men niet alleen voeding maar alle kosten voor 

een minimaal levensonderhoud (waaronder ook energie en water) 676 . 

7° Voorrecht voor de bijdragen voor de Begrotingsfondsen plant en dier. 

Dit voorrecht werd ingevoerd bij W. 20 juli 2006 (art. 159) en betreft de schuldvorderingen tot betaling van de 

verplichte bijdragen aan: 

- het Begrotingsfonds voor de gezondheid en de kwaliteit van de dieren en de dierlijke producten (desbetreffende 

Wet van 23 maart 1998); en aan 

- het Begrotingsfonds voor de productie en de bescherming van planten en plantaardige (desbetreffende Wet van 

17 maart 1993). 

8° Voorrecht voor de strafpleiter 

Dit voorrecht wordt geregeld in art. 2 en 4 van de Wet van 5 september 1807 en verzekert ereloon en kosten van 

de advocaat voor de strafrechtelijke verdediging van een veroordeelde schuldenaar 677 . Het is eigenlijk een 

afgeleide van het hierna genoemd voorrecht van de fiscus, maar heeft er wel voorrang op. Ook dit voorrecht kan 

worden uitgeoefend op alle roerende goederen na de voorrechten van art. 19 HypW (op onroerende goederen kan 

het mits inschrijving, zie verder Deel VII). 

675 KB tot uitvoering van de wet van 15 oktober 2008 houdende maatregelen ter bevordering van de financiële 

stabiliteit en inzonderheid tot instelling van een staatsgarantie voor verstrekte kredieten en andere verrichtingen 

in het kader van de financiële stabiliteit, voor wat betreft de bescherming van de deposito's en de 

levensverzekeringen, en tot wijziging van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële 

sector en de financiële diensten (zoals later gewijzigd), art. 170. 

676 F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 395. 

677 Merkwaardig genoeg niet bij vrijspraak; dit is omdat het voorrecht een afgeleide is van het voorrecht van de 

fiscus voor de inning van de kosten en boeten. Vlg. Hof Luik 13 november 1985, JL 1986, 31 n. CAEYMAEX 

geldt het ook bij opschorting van de strafrechtelijke uitspraak. 

260


9° Voorrecht van de Belgische schatkist voor gerechtskosten in strafzaken 

Dit voorrecht wordt geregeld in art. 1 van de Wet van 5 september 1807 en verzekert de proceskosten waartoe 

een schuldenaar in een strafproces werd veroordeeld jegens de Staat. Het kan uitgeoefend worden op alle 

roerende goederen na de voorrechten van art. 19 HypW (op onroerende goederen kan het mits inschrijving, zie 

Deel VII). 

10° Algemene voorrechten van de fiscus en bepaalde andere overheidsinstellingen (art. 15 

HypW en bijzondere wetten) 

a) Bij fiscale schulden andere dan de bedrijfsvoorheffing, roerende voorheffing BTW en 

successierechten 

De Belgische fiscus beschikt over een algemeen voorrecht (in bepaalde aangelegenheden 

beschikt hij over een bijzonder voorrecht; deze worden in de volgende Delen besproken), dat 

niet in de HypW wordt geregeld, behalve wat zijn rang betreft (art. 15 HypW verwijst naar de 

fiscale wetten). Behalve het reeds genoemde algemeen voorrecht voor de bedrijfsvoorheffing, 

de roerende voorheffing en de BTW neemt het algemeen voorrecht van de fiscus rang in na de 

eerder in de HypW genoemde algemene voorrechten, en met name na de zgn. sociale 

voorrechten. 

Bevoorrechte schuldvorderingen zijn: 

In eerste rang 

- onder art. 422 en 423 WIB 1992 678 (voorheen art. 313 en 314): de inkomstenbelastingen en 

accessoria, zowel degene die men zelf verschuldigd is als diegene waarvoor men met zijn 

vermogen instaat als echtgenoot of kind. Onder de accessoria zijn bevoorrecht de 

voorheffingen (uitdrukkelijk in art. 422 ingeschreven door de Wet van 22 juli 1993, voorheen 

reeds rechtspraak), de interest, invorderingskosten, opcentiemen en aanvullende belastingen 

(niet de boetes en verhogingen). 

Sedert 10 januari 1997 is de vroegere beperking in tijd voor de uitoefening van het voorrecht opgeheven (KB 

van 12 dec 1996 679 ). Het verjaart dus niet zolang de schuldvordering zelf niet verjaart; 

- onder dezelfde bepalingen de met inkomstenbelastingen gelijkgestelde belastingen, zoals 

verkeersbelasting en belasting op spelen en weddenschappen, en de met inkomstenbelastingen 

gelijkgestelde gemeente- en provinciebelastingen; 

- onder art. 202(2) I WDRT 680 : voor de door dat wetboek geregelde diverse rechten en taksen, 

meer interest en kosten; 

678 Zie onder meer B. VANERMEN, “Principes inzake invordering van directe belastingen”, in Fiscaal 

executierecht, Antwerpen, 2003, 71 v., en i.v.m. de lokale belastingen L. DE MEYERE, “Invordering van lokale 

belastingen” in Fiscaal executierecht, Antwerpen, 2003, p. 257 v. 

679 Zie J. VERSTAPPEN, "Wijzigingen aan het voorrecht en de wettelijke hypotheek van de schatkist: kleine 

retouches met verregaande gevolgen", T.Not. 1997, 377 v. 

680 Het Wetboek Diverse rechten en taksen regelt de rechten op geschriften (de vroegere zegelrechten), 

verschillende taksen op financiële transacties (beurstaks, taks op effecten aan toonder, taks op 

verzekeringsovereenkomsten, op kasbons, op lange termijnsparen) en op aanplakbiljetten. 

261


- onder art. 313 AWDA: de verschuldigde douanerechten en accijnzen, met inbegrip van de 

interest, opslag- bewarings- en verificatiekosten; 

- de gemeente- en provinciebelastingen 681 , met inbegrip van de gemeentelijke 

activeringsheffingen en leegstandsheffingen; 

- onder art. 53 § 8 en 9 Vlaams afvalstoffendecreet 682 : de milieuheffingen, m.i.v. de interest, 

administratieve geldboeten en kosten; 

- onder art. 161 (§ 1 en 2) Vlaams Bodemsaneringsdecreet van 26 oktober 2006: de kosten 

van de ambtshalve uitvoering door OVAM van bodemonderzoek, site-onderzoek, 

bodemsanering of de andere door het decreet voorziene ambtshalve maatregelen; 

- onder art. 14.3.9 Vlaams Energiedecreet 2009: de Heffing op de exploitatie van een 

elektriciteits-distributienet of het plaatselijk vervoernet van elektriciteit; 

- verder is er nog art. 1, 2° van de Wet 12 november 1808 met betrekking tot het voorrecht 

van de openbare schatkist bij de invordering van de directe belastingen, volgens hetwelk in 

het algemeen alle directe belastingen, en met name “onroerende belastingen, belastingen op 

deuren en vensters, belastingen op patenten, en elke andere directe en persoonlijke belasting, 

zowel wat betreft het vervallen als het lopende jaar” bevoorrecht, op alle meubelen en andere 

roerende goederen van de schuldenaars, ongeacht waar deze zich bevinden. 

Er is geen verdere rangorde tussen deze fiscale voorrechten; zij komen alle in gelijke rang. 

In tweede rang 

- onder art. 74 en 75 van de wet van 3 juni 1957 betreffende de polders en art. 74 en 75 van de 

Wet van 5 juli 1956 op de wateringen: de polderbelasting c.q. wateringenbelasting (gewone 

en buitengewone), meer interest en kosten, met een beperking van 2 jaar van de datum van 

uitvoerbaarverklaring van het kohier; het voorrecht voor het polderbestuur c.q. 

wateringbestuur komt in rang na dat van de Staat. 

Derden die de belastingen hebben betaald, zijn in beginsel gesubrogeerd in de 

schuldvordering én de voorrechten van de fiscus; daarop gelden echter wel een aantal 

beperkingen. 

Zo beperkt art. 136 AWDA het algemeen voorrecht van de expediteurs, makelaars, commissionairs en douane- 

expediteurs "voor de terugvordering van de rechten en taksen en, in 't algemeen, van alle sommen aan de Staat 

voldaan, voor rekening van derden, bij de invoer of uitvoer van goederen" enerzijds qua voorwerp tot de 

roerende goederen van hun schuldenaars, en anderzijds qua termijn tot een termijn één jaar te rekenen vanaf de 

betaling. Conform de algemene regel komt de gesubrogeerde in rang net na de subrogant (zie art. 136 II 

AWDA). 

b) Voor de successierechten 

681 Ingevolge art. 12 W. 24 december 1996 (Wet betreffende de vestiging en de invordering van de provincie- 

en gemeentebelastingen), in Vlaanderen vervangen met ingang van 1 januari 2009 door art. 11 Decreet van 30 

mei 2008 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillenprocedure van provincie- en 

gemeentebelastingen 

682 Decreet van 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen, zoals gewijzigd door 

o.m. het begrotingsdecreet van 22 december 2006. 

262


Enigszins verschillend is het algemeen voorrecht voor de successierechten (art. 84 I W.Succ.). 

De successierechten zijn schulden van de erfgenamen, legatarissen en begiftigden 683 . 

Onderling zijn ze slechts bijdrageplichtig in verhouding tot wat ze verkregen hebben, maar 

extern jegens de fiscus zijn de erfgenamen en algemene legatarissen of legatarissen onder 

algemene titel in verhouding tot hun erfdeel ook aansprakelijk voor de successierechten op de 

bijzondere legaten, bijgetelde schenkingen en uitkeringen van levensverzekeringen (art. 70 II 

W.Succ.). 

Bij samenloop met andere schuldeisers van een schuldenaar van de successierechten (dus van 

een erfgenaam e.d.) heeft de fiscus voor die rechten een voorrecht, maar niet op alle goederen 

van de schuldenaar, doch enkel op de goederen afkomstig uit de nalatenschap. Juister: 

- op de roerende goederen uit de nalatenschap heeft hij een voorrecht (art. 84 I W.Succ.), dat 

na 18 maanden vervalt, indien de ontvanger tegen dan geen gerechtelijke vervolgingen 

aangevangen heeft art. 85 W.Succ.); op die goederen heeft het voorrecht in verhouding tot 

andere schuldeisers van de erfgenamen dezelfde rang als de andere algemene voorrechten van 

de fiscus. 

- op de onroerende goederen uit de nalatenschap heeft de fiscus niet het voorrecht van art. 84 

I W.Succ. maar wel een stille (“occulte”) wettelijke hypotheek, die na 18 maanden vervalt 

indien ze tegen dan niet ingeschreven is (art. 84 II en 86 W.Succ.). 

Successierechten zijn in beginsel maar verschuldigd zijn op het netto-actief, wat logisch is 

gezien het een schuld is van de erfgenamen in verhouding tot wat zij netto verkrijgen. Vanuit 

het perspectief van de nalatenschap als boedel zijn de successierechten dan ook achtergestelde 

schulden en geen bevoorrechte, in die zin dat ze slechts op het nettosaldo van de nalatenschap 

kunnen worden verhaald. Het is slechts vanuit het perspectief van het vermogen van de 

erfgenamen dat zij bevoorrechte schulden zijn. Dat perspectief bespreken we verderop onder 

7., waar ook enkele merkwaardige effecten van genoemd voorrecht en genoemde hypotheek 

aan bod komen. 

11° Algemene voorrechten van de overheid voor gedane voorschotten en werken. 

In sommige gevallen beschikt de overheid over een voorrecht waarvoor gelijkaardige regels gelden als dat van 

de fiscus, en in rang dadelijk daarna komt, zo bv.: 

- art. 97 § 1 en 2 van de Wet van 3 juni 1957 op de Polders en art. 98 § 2 en 2 van de Wet van 5 juli 1956 op de 

Wateringen: algemeen voorrecht op de goederen van de polders c.q. wateringen, tot zekerheid van 

schuldvorderingen voor door de hogere overheid gedane werken. 

c. Onderpand van deze algemene voorrechten. 

De algemene voorrechten van art. 19 HypW en de bijzondere wetten gelden, in de hierboven 

aangegeven volgorde op de volgende activa: 

- krachtens art. 19 HypW op (het saldo van) de roerende goederen (schuldvorderingen 

inbegrepen), en 

683 Zie art. 75 v. W.Succ. De betaling moet in beginsel gebeuren binnen de 7 maanden na het openvallen van de 

nalatenschap. 

263


- krachtens art. 19 in fine HypW op het saldo van de onroerende goederen 684 (met 

uitzondering van het voorrecht voor de strafpleiter en het voorrecht van de schatkist voor 

gerechtskosten in strafzaken). Sinds de wijziging van art. 423 III WIB en art. 87 II WBTW bij 

Wet van 22 juli 1993 (in werking 5 augustus 1993), geldt dit ook voor de fiscale voorrechten 

uit die bijzondere wetten. 

Voordien oordeelde de rechtspraak dat deze voorrechten van de fiscus niet vielen onder de bepaling van art. 19 

in fine en dus enkel golden op de roerende goederen 685 (waardoor de fiscus enkel op grond van zijn wettelijke 

hypotheek bevoorrecht kon zijn op de onroerende goederen). Dit laatste geldt nu nog voor de voorrechten 

waarvan de regels niet in die zin zijn aangepast (bv. voor de AWDA, het WDRT, de polderbelasting, e.d.). 

Enkel schepen vallen er soms buiten. Daarvoor is er een aparte regeling in art. 23 

Scheepvaartwet. Sommige algemene voorrechten (met name de fiscale) vermelden dat ze ook 

op het saldo daarop gelden, na toepassing van art. 23 Scheepvaartwet. 

Sommige fiscale voorrechten gelden bovendien in beginsel zelfs op bepaalde goederen van 

derden die bij de belastingschuldenaar worden aangetroffen (zie bv. art. 313 § 3 AWDA voor 

werktuigen en gereedschappen). 

5. Chirografaire schuldvorderingen (= niet bevoorrechte schuldvorderingen) 

Zoals uit de naam blijkt, komen zij na de algemeen bevoorrechte schuldvorderingen. Men 

spreekt van chirografaire of niet-bevoorrechte schuldeisers (Fr. créanciers chirographaires; 

En. unsecured creditors). 

Het gaat hier onder meer om personen die krediet hebben verleend zonder daarvoor 

zekerheden te bedingen. Een andere belangrijke categorie chirografaire schuldeisers zijn 

echter ook de meeste slachtoffers van onrechtmatige daden - schuldeisers van een 

aansprakelijkheidsvordering. Wel zijn deze schuldeisers in heel wat gevallen verzekerd voor 

die schade door middel van een schadeverzekering, zodat de chirografaire schuldeiser na 

uitkering van de verzekeringsvergoeding niet langer het slachtoffer is, maar de schade die in 

diens schuldvordering is gesubrogeerd. Dit zijn overwegingen die een rol spelen bij de 

rechtspolitieke beoordeling van de positie van chirografaire schuldeisers.` 

Chirografair is ook het saldo van de bevoorrechte schuldvorderingen nadat het voorwerp van 

hun zakelijke zekerheid is uitgeput. 

684 Ook op dit saldo geldt de rangorde van art. 19 HypW, met de fiscale voorrechten op het einde; zie G. VAN 

HAEGENBORGH, ”Wijzigingen aan de fiscale voorrechten”, RW 1993-1994, (319) 321 nr. 9; C. VAN 

HEUVERSWYN, “Het voorrecht van de schatkist en art. 19 in fine HypW: de wetgever grijpt in”, T.Not. 1994, 

119 v. 

685 Cass. 22 november 1990, 2 arresten, Arr. Cass. 1991, nr. 159 = Pas. 1991 I 305 = RW 1990-91, 1370 = JT 

1991, 366 noot I. MOREAU-MARGREVE = R.Not.B. 1991, 214 noot LEDOUX = T. Not 1991, 345 noot L. 

WEYTS = JLMB 1991, 481 = Not.Fisc.M. 1991, 183 kritische noot VANDENBERGHE = RPS 1991, 124 noot 

F. 't KINT; C. VAN HEUVERSWYN, “De civielrechtelijke waarborgen tot inning van de personenbelasting: het 

voorrecht en de wettelijke hypotheek van de Schatkist”, RW 1989-90, 833 v. 

264


Anders dan in sommige landen is er in ons recht geen deel van het actief voorbehouden voor 

de chirografaire schuldeisers 686 , en komt het vaak voor dat het voor de verdeling onder hen 

beschikbare saldo nul is. Andere landen hebben vaak regelingen om de niet-bevoorrechte 

schuldeisers te versterken. 

In het Belgische positief recht is er een restant van zo'n regeling te vinden, doordat de Wet op de inpandgeving 

van de handelszaak bepaalt dat het pand op handelszaak wat de voorraden betreft slechts op 50 % van de 

opbrengst ervan voorrang geeft (zie verder Deel IV hoofdstuk V). 

Dergelijke regelingen hebben weinig zin in zoverre de schuldeisers de inpandgeving of gelijkaardige 

zekerheidsvestiging kunnen vervangen door een andere constructie waarbij zij aan de inperking van het 

zekerheidsrecht ontsnappen, met name door middel van constructies waarbij de goederen niet eens deel uitmaken 

van het vermogen van de debiteur, maar in eigendom aan de schuldeiser toekomen (vervanging van 

inpandgeving door sale & leaseback, van verkoop door verhuring - al dan niet met koopoptie - of consignatie 

met commissie-opdracht, enz.). Zolang men eraan blijft vasthouden dat zekerheidseigendom wel degelijk een 

soort eigendom is en niet gereduceerd wordt tot een gewoon zekerheidsrecht, hebben regels die de rechten van 

schuldeisers met zakelijke zekerheden inperken weinig zin; dan leiden ze immers tot ongerechtvaardigde 

verschillende behandeling van uiteenlopende constructies die nochtans allen een zekerheidsoogmerk hebben. 

De hele rechtsgeschiedenis door zijn pogingen om de rechten van verzekerde schuldeisers in te perken steeds 

gevolgd door uitwijking van kredietverleners naar andere zekerheidsconstructies, die door de rechtspraak des te 

eerder werden aanvaard naarmate de klassieke zekerheidsrechten gekortwiekt werden, waarna intelligente 

wetgevers geprobeerd hebben om opnieuw een compromis te vinden dat voor beide categorieën van zekerheden 

(oude en nieuwe) zou gelden (in Staats-Nederland geschiedde dat door de conversie van de zekerheidseigendom 

in een stil pandrecht, waarna de praktijk opnieuw geprobeerd heeft aan dat compromis te ontsnappen, onder 

meer door middel van de sale & leaseback). 

De chirografaire schuldeisers zouden daarentegen al een heel stuk gebaat zijn met de afschaffing van de 

algemene voorrechten; maar deze laatste zijn natuurlijk precies bedoeld om bepaalde soorten schuldvorderingen 

een ernstiger kans te geven om betaald te worden. Maar zij zorgen er vooral voor dat de fiscus en de 

inningsinstellingen voor sociale bijdragen profiteren van de diligentie van de andere schuldeisers. 

Critici van de bestaande regeling vragen met name - en terecht - aandacht voor de schuldvorderingen van 

schuldeisers die géén krediet hebben verleend, maar tegen hun wil in schuldeiser zijn geworden, met name als 

slachtoffers van schadeveroorzakende fouten. In tegenstelling tot vrijwillige kredietverlening waren zij niet in de 

mogelijkheid om zekerheden te bedingen, zodat er hier een argument is om in de rechtsregels bepaalde 

zekerheden in te schrijven. 

Men mag daarbij evenwel niet uit het oog verliezen dat de aansprakelijken voor dergelijke schade heel vaak 

verzekerd zijn, al dan niet verplicht. Het Belgische recht heeft bovendien in het algemeen aan de schuldeiser van 

aansprakelijkheidsvorderingen van een verzekerde aansprakelijke een zogenaamde "rechtstreekse vordering" 

(beter ware "rechtstreekse aanspraak") toegekend jegens de . Bij verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen is 

deze rechtstreekse aanspraak "volmaakt" (d.i. abstract): zij geldt weliswaar slechts binnen de perken van de 

verleende dekking en van de looptijd waarvoor ze verleend was, doch andere excepties uit de interne verhouding 

-verzekerde kunnen aan de schuldeiser niet worden tegengeworpen; de rechtstreekse aanspraak vormt aldus een 

soort persoonlijke zekerheid. Bij niet verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen is de rechtstreekse aanspraak 

686 In het Engelse recht spreekt men van een "carve out", zie de Insolvency Act 1986 zoals gewijzigd door de 

Enterprise Act 2002. 

265


onvolmaakt (niet-abstract) en dus te beschouwen als een zekerheidsrecht van de schuldeiser op de 

schuldvordering van de verzekerde op de (zie verder Deel V). 

Er zijn ook nog een hele reeks andere situaties en gronden waarbij schuldeisers (al dan niet chirografaire) een 

schuldvordering hebben op een derde (persoonlijke zekerheden, hoofdelijke aansprakelijkheden uit de wet, 

aansprakelijkheid van derden wegens onrechtmatige daden die de niet-betaling mee veroorzaken, enz.); het zou 

ons te ver leiden deze in dit bestek te bespreken. 

6. Achtergestelde schuldvorderingen 687 

Bepaalde schuldvorderingen worden evenwel nog achtergesteld bij de chirografaire 

schuldvorderingen en worden dus slechts uitbetaald als er nog iets overblijft nadat alle 

chirografaire schuldvorderingen zijn uitbetaald. 

a. Conventionele achterstelling 

De achterstelling van een schuld(vordering) kan voortvloeien uit een overeenkomst met de 

schuldeiser, zoals we hoger reeds bespraken (Hoofdstuk III Afdeling E. Punt 5b. bij het 

overzicht van zekerheidstechnieken). Het gaat dan om een conventionele achterstelling zoals 

bij de “achtergestelde lening”. De schuldeiser is dan met de schuldenaar en/of met andere 

schuldeisers overeengekomen dat zijn schuldvordering wordt achtergesteld bij die van andere 

schuldeisers. 

In de meeste gevallen gaat het om een achtergestelde lening. De uitlener neemt daarbij een 

groter risico op zich in ruil voor bv. een hogere interest. Dergelijke leningen aan 

vennootschappen nemen een tussenpositie in tussen de gewone lening enerzijds en de 

investering in het kapitaal van de vennootschap anderzijds; kapitaalschulden zijn immers nog 

lager gerangschikt, dus nog meer achtergesteld dan de achtergestelde lening. De 

achtergestelde lening wordt dus in geval van samenloop terugbetaald voor de 

kapitaalsuitkering aan de aandeelhouders, maar na alle andere schuldvorderingen (en dus 

enkel indien er nog voldoende actief in het vermogen is overgebleven) (vandaar de 

uitdrukkingen quasi-kapitaal en quasi-aandeelhouder). 

De achterstelling kan ook voortvloeien uit een overeenkomst met andere schuldeisers. 

b. Wettelijk achtergestelde schuldvorderingen 

1° Dwangsommen 

Volgens art. 1385sexies GerW kunnen ook de voor het faillissement verbeurde 

dwangsommen niet worden toegelaten in het passief van het faillissement. 

687 Literatuur. Voor Nederland: A. Van HEES, De achtergestelde vordering, in het bijzonder de achtergestelde 

geldlening, Kluwer Deventer 1989; I. SPINATH, Achtergestelde vorderingen, Kluwer Deventer 2005. 

266


Wat de legaatschulden betreft, moet daarbij wel opgemerkt worden dat de schuldeisers 

daarvan (legatarissen) wel zelf schuldenaar zijn van de successierechten op datgene wat ze 

ontvangen hebben (vgl. hieronder (7.) bij de bespreking van de kapitaalschulden). 

4° Quasi-kapitaal ? 

In sommige landen worden schuldvorderingen van aandeelhouders uit leningen aan de 

vennootschap wettelijk achtergesteld bij samenloop, ook als dat niet is overeengekomen, zo 

bv. in beginsel in het Duitse recht (§ 39 I, 5° InsO 692 ). 

c. Nieuwe schulden na samenloop 

Achtergesteld in geval van samenloop zijn in beginsel ook de schuldvorderingen die noch 

schulden in de boedel zijn, noch schulden van de boedel (boedelschulden). Bij faillissement 

spreekt men ook van postfaillissementsschulden. Het gaat om schulden die ontstaan zijn na de 

samenloop, maar niet aan de vereisten van boedelschulden voldoen. Het kan ook gaan om 

schulden ontstaan voor de samenloop, die aan de schuldeisers niet tegenwerpelijk zijn 

(wegens toepassing van de Pauliana of art. 17 v. FaillW). 

Waarop kunnen deze schuldvorderingen dan wel verhaald worden ? 

- als het slechts om een partieel beslag gaat, blijft verhaal mogelijk op de goederen die nog 

niet in beslag zijn genomen; 

- bij een algemeen vereffeningsbewind zullen de nieuwe activa normaal ook deel uitmaken 

van de boedel, doch met een bijzonder statuut: ten aanzien van deze activa gelden de schulden 

aangegaan om ze te verkrijgen namelijk wel als boedelschulden (en zijn de schuldeisers in de 

boedel hierop dus in beginsel achtergesteld ten aanzien van de schuldeisers van deze kosten); 

- bij een aanzuiveringsbewind zullen de nieuwe schulden in beginsel voorgaan op de nieuwe 

activa die verkregen zijn ingevolge de voortzetting van de activiteiten van de schuldenaar (als 

een soort boedelschulden op die goederen), en zijn de schuldeisers in de boedel hierop dus in 

beginsel achtergesteld. 

7. Saldo / Kapitaalschulden. 

a. Toebedeling van het batig saldo 

Het nettosaldo van de activa (b.v. bij vrijwillige vereffening; bij vereffening van een 

nalatenschap; bij faillissement in het erg zeldzame geval dat er een batig saldo is) gaat naar de 

eigenaar (de schuldenaar zelf) c.q. – bij meerdere eigenaars - wordt verdeeld onder de 

eigenaars. Bij een nalatenschap zijn dat de erfgenamen of legatarissen onder algemene titel. 

692 Verder ook in het Spaanse recht (art. 92 en 93 Ley concursal, in het Italiaanse recht bij sommige vormen 

van vennootschap (art. 2456 C.c.) , in het Amerikaanse recht (equitable subordination), enz. Zie voor een 

overzicht M. GELTER & G. ROTH, “Subordination of shareholder loans from a legal and economic 

perspective”, CESifo DICE report 2/2007. 

268


Gaat het om een ontbonden en vereffende rechtspersoon, dan is er geen “eigenaar” meer en 

wordt het saldo bestemd: 

- voor de aandeelhouders of leden bij een vennootschap of economisch 

samenwerkingsverband; 

- naar het conform de statuten bij de ontbinding aangewezen belangeloos doel bij de vzw en 

de stichting (art. 2, 9° en 28, 6° VZW-wet) 693 . 

Bij de vennootschap gaat het hier uiteindelijk om de uitbetaling van zgn. kapitaalschulden: de 

liquidatiewaarde van het destijds door de aandeelhouders ingebrachte kapitaal (in het Engels 

de zgn. residual claim). Dat kapitaal is boekhoudkundig een schuld ten aanzien van de 

aandeelhouders, maar het is wel een schuld die achtergesteld is bij alle andere (zie bv. art. 190 

§ 2 Wb. Venn. en art. 24 VZW-wet). Inbreng in het “kapitaal” van een vennootschap betekent 

immers juist dat men het risico van winst en verlies draagt. De aandeelhouder is dus een 

“post-concurrente schuldeiser”. 

b. Lot van het batig saldo na toebedeling; schuldvorderingen bevoorrecht op dat batig saldo 

Bij de vereffening van een rechtspersoon of apart vermogen vormt dit batig saldo vervolgens 

samen met alle andere goederen van de verkrijger op zijn beurt het onderpand voor de 

schuldeisers van de persoon aan wie het wordt toebedeeld: 

- bij de vereffening van een vennootschap gaat het nettosaldo deel uitmaken van het 

vermogen van de aandeelhouders en dus van het onderpand voor de schuldeisers van die 

aandeelhouders; 

- bij de vereffening van een gemeenschappelijk vermogen gaat het nettosaldo deel uitmaken 

van het individueel vermogen van de mede-eigenaars en dus van het onderpand voor de 

schuldeisers van die eigenaars individueel. 

Dat sluit niet uit dat sommige schuldeisers van de aandeelhouders c.q. erfgenamen c.q. 

individuele eigenaars daarbij precies op die goederen een voorrang zullen krijgen op al hun 

andere schuldeisers. Dat geldt met name voor de volgende schulden van de erfgenamen: 

- de begrafeniskosten (zie daarover hoger punt 3.c.2°); 

- de schuldvordering van de fiscus voor de successierechten, die hieronder c. apart wordt 

uitgewerkt. 

Vanuit het perspectief van de nalatenschap als boedel zijn de successierechten wel 

achtergestelde schulden (ze gaan voor op de uitkering aan de erfgenamen en legatarissen en 

dus ook op de schuldeisers van deze laatste), achtergesteld ook bij de achtergestelde 

onderhoudsuitkeringen. Maar voor zover er een netto-actief is (anders zijn er geen 

successierechten) zijn ze op de activa bevoorrecht (door middel van een roerend voorrecht en 

een occulte hypotheek), en wel voor de successierechten verschuldigd door het geheel der 

erfgenamen (zie hieronder c.). En ze gaan op die goederen voor op de andere schulden van de 

693 Bij een stichting kunnen de statuten evenwel erin voorzien dat, wanneer het belangeloos doel van de 

stichting is verwezenlijkt, de stichter of zijn rechthebbenden een bedrag gelijk aan de waarde van de goederen of 

de goederen zelf terugnemen die de stichter aan de verwezenlijking van dat doel heeft besteed (art. 28, 6° VZWwet). 

269


erfgenamen en legatarissen, behalve dan de begrafeniskosten en andere boedelschulden 

waartoe zij zich persoonlijk zouden verbonden hebben. Ze gaan op die goederen dus ook voor 

op alle andere zekerheden die de erfgenaam of legataris erop zou gevestigd hebben (zelfs 

krachtens een titel die dateert van voor hun verkrijging door de erfgenaam), want ze komen 

slechts met dat voorrecht bezwaard in het vermogen van die erfgenaam of legataris terecht 

(vgl. verder in Deel III Hoofdstuk I 3. de uitleg betreffende het verschil tussen voorbehouden 

en gevestigde zekerheden). 

c. In het bijzonder de rechten van de fiscus inzake successierechten 

De situatie bij de successierechten is om meerdere redenen ingewikkeld. 

Op de eerste plaats worden de successierechten niet enkel geheven op de eigenlijke 

nalatenschap, maar ook op goederen die fiscaal gezien fictief tot de nalatenschap worden 

gerekend op grond van art. 7 of 108 W.Succ. (art. 7 betreft de goederen waarover de erflater 

gedurende de laatste 3 jaren voor zijn overlijden kosteloos heeft beschikt; art. 108 betreft de 

regel dat goederen waarvan is aangetoond dat ze in die periode van 3 jaar aanwezig zijn 

geweest, ook nog aanwezig worden geacht bij het overlijden, tot tegenbewijs) of art. 8 W. 

Succ., met name de uitkeringen van een levensverzekering (ingevolge art. 8 W.Succ. 

gelijkgesteld met een legaat). 

Ten tweede is er een verschil tussen 1° de bijdrageplicht voor successierechten (onderlinge 

verhouding, geregeld in art. 75 W.Succ.), 2° de aansprakelijkheid jegens de fiscus, die voor 

sommigen verder reikt dan hun bijdrage (art. 70 II W.Succ.) en de 3° onderworpenheid van 

erfgoederen aan het verhaal van de fiscus: 

Ad 1°: in de onderlinge verhouding moet in beginsel iedere erfgenaam, legataris, begiftigde of 

begunstigde van een levensverzekering bijdragen in verhouding tot het ontvangene (art. 75 

W.Succ.) en heeft wie meer betaald heeft dus een regres op de andere. 

Ad 2°: jegens de fiscus is elk van hen aansprakelijk voor de successierechten op hetgeen hij 

netto ontvangen heeft (eigen schuld, berekend op het batig saldo (netto-actief) dat elk van hen 

verkrijgt, volgens het tarief geldend naargelang de graad van verwantschap van die 

erfgenaam) (art. 70 I W.Succ.), maar bovendien zijn de erfgenamen, algemene legatarissen en 

begiftigden in de nalatenschap van een rijksinwoner volgens art. 70 II W.Succ. in verhouding 

tot hun erfdeel ook aansprakelijk voor het geheel van de successierechten verschuldigd door 

de anderen, d.i. de legatarissen en begiftigden onder algemene titel of onder bijzondere titel, 

inbegrepen de begunstigden van een levensverzekering. Met name is het een valkuil voor de 

erfgenaam - waaraan men ook niet ontsnapt door beneficiaire aanvaarding 694 ! - dat de 

erfgenamen ook, zij het in verhouding tot hun erfdeel, persoonlijk gehouden zijn tot de 

successierechten op de goederen die fiscaal gezien fictief tot de nalatenschap worden 

694 De successierechten zijn immers schulden van de erfgenamen en niet van de nalatenschap. Het voorrecht 

van boedelbeschrijving beperkt enkel de laatste. Normaal is dit voor de successierechten geen probleem, omdat 

ze slechts op het netto-aandeel van de erfgenaam worden berekend. Maar dat lijdt precies een uitzondering bij de 

fictief meegerekende niet meer in de nalatenschap aanwezige goederen. De erfgenaam kan wel regres uitoefenen 

op de werkelijke begunstigde van die goederen (art. 7 W.Succ.). 

270


gerekend op grond van art. 7, 8 of 108 W.Succ. Wat de bijzondere legaten betreft is er geen 

valkuil, omdat die legaten precies door de erfgenamen of algemene legatarissen worden 

afgegeven en zij dus bij de afgifte maatregelen kunnen nemen opdat de legataris de 

successierechten daarop zou betalen. Dat aspect van de aansprakelijkheid werd dan ook niet 

ongrondwettig bevonden door het GwH; dat besliste echter wel dat art. 70 W.Succ. 

ongrondwettig is in die gevallen waarin de aansprakelijke erfgenamen of algemene 

legatarissen niet de mogelijkheid hebben gehad zich ervan te vergewissen dat de andere 

legatarissen of begiftigden de successierechten zullen betalen die zij verschuldigd zijn, in het 

bijzonder wanneer het gaat om een uitkering door de levens 695 . 

Ad 3°: bovendien heeft de fiscus voor het geheel van de uitstaande successierechten ook een 

algemeen roerend voorrecht en een wettelijke hypotheek op alle goederen van de erfgenamen 

die afkomstig zijn van de nalatenschap (art. 84 tot 86 W.Succ. en 86 HypW), dus ook voor dat 

deel waarvoor de eigenaar van die goederen niet aansprakelijk is. Meer precies: op elk van de 

roerende goederen van de nalatenschap de fiscus een algemeen voorrecht heeft voor alle 

uitstaande successierechten en niet enkel voor deze die nog verschuldigd zijn door de eigenaar 

van het roerend goed (zie art. 84 I W.Succ.) en op elk van de onroerende goederen van de 

nalatenschap de fiscus een stille (“occulte”) hypotheek heeft voor alle uitstaande 

successierechten en niet enkel voor deze die nog verschuldigd zijn door de eigenaar van het 

onroerend goed 696 . Eenieder die goederen uit de nalatenschap verwerft is dus in zekere zin 

een zakelijke borg voor de successierechten van alle medeschuldenaars van die 

successierechten. 

8. Overgangsrecht 

Wanneer de rechtsregels, die de rang van schuldvorderingen bepalen, wijzigen, hebben deze 

regels onmiddellijke werking, maar geen terugwerkende kracht. Aangezien de onderlinge 

verhouding tussen de schuldvorderingen maar wordt vastgelegd op het tijdstip van de 

samenloop, betekent dit dat de nieuwe regels in beginsel gelden in alle gevallen waarin er nog 

geen samenloop is ontstaan 697 . 

9. Slotbemerking 

Anders dan in sommige andere rechtsstelsels is er in ons recht geen deel van het vermogen gereserveerd voor de 

concurrente en nog minder voor de chirografaire schuldeisers. Het resultaat is dat deze laatste vaak niets 

verkrijgen bij samenloop. Als het om vrijwillige schuldeisers gaat kan men nog stellen dat ze maar beter voor 

zichzelf hadden moeten zorgen door zekerheden te bedingen of geen krediet te geven, maar hetzelfde geldt niet 

voor onvrijwillige schuldeisers, in het bijzonder schadelijders uit onrechtmatige daad. 

695 GwH nr. 2011/162 van 20 oktober 2011, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2011/2011-162n.pdf = 

NjW 2011, 690 = RW 2012-2013, 103.. 

696 Het Arbitragehof oordeelde in arrest 72/2007 van 26 april 2007 dat deze regel niet strijdig is met het 

grondwettelijk discriminatieverbod, zie http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2007/2007-072n.pdf. 

697 Zie Cass. 31 oktober 1988, Arr. 1988-89, nr. 125 = Pas. 1989 I 227 = JLMB 1989, 718 noot J. CAEYMAEX 

= TBBR 1991, 67 noot D. LECHIEN (in casu de invoering van een nieuwe algemeen voorrecht). 

271


De concrete betekenis van het gelijkheidsbeginsel betekent dus vooral dat men zich geen voorrang kan 

verzekeren door middel van een beslag, anders dan door middel van een voorbehouden of door de schuldenaar 

gevestigde zakelijke zekerheid. 

272


DEEL III. ALGEMENE REGELS VOOR ZAKELIJKE 

ZEKERHEDEN S.S. 

HOOFDSTUK I. Classificatie van de zakelijke zekerheden 

Zakelijke zekerheden in enge zin, d.i. zakelijke rechten tot zekerheid, zijn zoals hoger (Deel II 

hoofdstuk III Afdeling E.) gezegd alle mechanismen waardoor een schuldvordering (of een 

categorie schuldvorderingen) voorrang verkrijgt op één of meer bepaalde goederen boven de 

andere schuldvorderingen. 

In de rest van dit Handboek wordt uitgegaan van een behandeling van de zekerheden volgens 

de aard van het goed waarop ze betrekking hebben, en in samenhang met de regels inzake 

andere zakelijke rechten op goederen van die aard, dit omdat die behandeling het mogelijk 

maakt de conflicten tussen zekerheden op een meer coherente wijze te bespreken. Zekerheden 

kunnen daarnaast ook op andere wijzen worden ingedeeld. 

Zoals in het volgende hoofdstuk wordt uitgewerkt zijn de eigenlijke zakelijke 

zekerheidsrechten allemaal accessoir; dat belet niet dat niet-accessoire zakelijke rechten 

(zoals de volle eigendom) ook in bepaalde gevallen een zekerheidsfunctie kunnen hebben. 

1. Volgens het soort onderpand 

a. Roerende zaak / onroerend goed / onlichamelijk goed 

Dit is de basisindeling die zoals gezegd verderop wordt gehanteerd. Niet alleen verschillende 

de regels naargelang deze aard van het goed, ook de benaming van het zekerheidsrecht kan 

verschillen. Zo bv. zullen zekerheden gegrond op het bezit bij roerende goederen meestal 

pand worden genoemd, bij onroerende genotspand (antichresis); zekerheden gegrond op 

inschrijving in een register heten bij roerende goederen in de rechtsleer registerpand, in de wet 

kennen ze uiteenlopende benamingen; bij onroerend goed spreekt men van een hypotheek. 

b. Vast/vlottend 

Ook voor zakelijke zekerheidsrechten geldt, zoals hoger besproken (Deel II hoofdstuk II), het 

specialiteitsbeginsel. In zekere mate wordt hierop bij sommige zekerheidsrechten een 

uitzondering gemaakt, zodat het onderpand “vlottend” kan zijn, d.i. kan bestaan uit een 

wisselend geheel. Vandaar noemt men ook het zekerheidsrecht zelf soms “vlottend” (bv. 

vlottend pandrecht, gage flottant). Niet alle situaties waarin het onderpand kan wisselen 

wijzen echter op een vlottend recht. Zo zal ook bij vaste rechten de zakelijke subrogatie 

spelen. In een beperkt aantal gevallen gaat ons recht echter verder en worden de grenzen van 

het specialiteitsbeginsel wel degelijk overschreden, namelijk: 

voorraden van een handelszaak bij inpandgeving van de handelszaak; 

schuldvorderingen die deel uitmaken van de handelszaak; 

273


de inboedel van een huurhuis of pachthof, als voorwerp van het voorrecht van de 

verhuurder of het landbouwvoorrecht. 

Bij zaaksvervanging (d.i. zakelijke subrogatie) en wisselpand wordt uitsluitend de waarde van 

de eerder in pand gegeven goederen gehandhaafd, in deze gevallen daarentegen zal het 

pandrecht zich ook uitstrekken over de meerwaarde (de toename van de voorraden, enz.) en 

dit retroactief – d.i. met de rang van het oorspronkelijke pandrecht. 

Desondanks gaat het nog altijd om bijzondere voorrechten en dus zakelijke rechten, en niet 

om slechts algemene voorrechten 698 . 

2. Volgens de wijze van verkrijging 

a. Wettelijk, conventioneel, éénzijdig 

1° Zakelijke zekerheidsrechten verkrijgt men in bepaalde gevallen van rechtswege (dan 

meestal bijzondere voorrechten genoemd). Vaak berust dit wel op een bepaling die door de 

wet in een contractuele verhouding wordt geïmpliceerd. Zie bv. in de volgende Delen het 

pandrecht/voorrecht van de verhuurder en verpachter, het voorrecht van de vervoerder, het 

voorrecht van de commissionair, het voorrecht van de verkoper van roerende goederen, de 

onroerende voorrechten van de verkoper, verschillende vormen van retentierecht, het 

reclamerecht van de verkoper (zgn. quasi-revindicatie) e.d. Ontstaat een zekerheidsrecht van 

rechtswege, dan is het ook de rechtsregel die bepaalt welke schuldvorderingen erdoor 

verzekerd worden. Van impliciete zekerheidsrechten kan steeds afstand worden gedaan (bv. 

op verzoek van een derde-verkrijger) (zie bv. het ontslag van ambtshalve inschrijving in art. 

36 Hyp.W.). 

2° In andere gevallen is er een uitdrukkelijke overeenkomst en noemt men de zekerheid 

conventioneel (uitdrukkelijk pand, conventionele hypotheek, eigendomsvoorbehoud). In dat 

geval dient uit de overeenkomst te worden afgeleid welke schuldvorderingen door het 

zekerheidsrecht verzekerd worden, binnen de grenzen en de voorwaarden die het recht stelt. 

3° Uitzonderlijk kan een zekerheid ook worden gevestigd door een eenzijdige handeling van 

de schuldeiser (bv. de inschrijving van een zgn. wettelijke hypotheek door de fiscus of 

inningsinstelling van de sociale zekerheid; in sommige landen ook het uitvoerend beslag, 

aangezien het aldaar het effect heeft van een pandvestiging of hypotheekvestiging). 

Hoewel in beginsel de term voorrecht gebruikt wordt voor wettelijke zekerheden en pand en 

hypotheek voor conventionele, kan men op de gebruikte bewoordingen niet voortgaan en er 

nauwelijks iets uit afleiden; het woordgebruik van de wetgever is immers weinig consistent. 

Zo bv. is het landbouwvoorrecht een conventionele zekerheid. 

NB. Conventioneel verkregen betekent niet noodzakelijk door een overeenkomst die men zelf heeft gesloten, zie 

bv. de reeds eerder in Deel II Hoofdstuk II besproken middellijke vertegenwoordiging. 

698 Dit is veeleer anders bij de Engelse floating charge. 

274


b. Gevestigd, dan wel door voorbehoud (granted v retained securities) 

Bij beperkte zakelijke rechten die ontstaan uit een rechtshandeling (conventionele of impliciet 

conventionele zakelijke rechten) moet men ook het onderscheid in het oog houden tussen: 

- enerzijds zakelijke rechten die gevestigd worden krachtens een (meestal contractuele) 

verbintenis (vb. inpandgeving, waar ze in ons recht mogelijk is fiduciaire cessie), en 

- anderzijds zakelijke rechten die men zich bij een overdracht voorbehoudt in 

overeenstemming met de aangegane verbintenissen (uit overeenkomst) (vb. 

eigendomsvoorbehoud, voorrecht verkoper). 

M.i. is dit een fundamenteel onderscheid, waarvan het belang wordt onderschat, en dat in de 

hiernavolgende Delen van dit werk dan ook als basisonderscheid wordt gehanteerd voor de 

indeling van de zekerheidsrechten op bepaalde goederen. 

Bij zakelijke rechten door voorbehoud gaat het om een zakelijk recht dat de vervreemder 

(zich voor)behoudt op een zaak bij vervreemding van die zaak (of van een ruimer recht op de 

zaak). Het is een recht dat men voordien reeds had (c.q. deel uitmaakte van een recht dat men 

voordien had), en dat men dus behoudt na de vervreemding van het goed. Het goed wordt dus 

niet in volle eigendom vervreemd, want de vervreemder behoudt er nog zakelijke rechten op. 

Die rechten zijn dus niet afgeleid van de verkrijger. 

Voorbeelden: voorbehoud van vruchtgebruik bij de overdracht van eigendom, vestiging van 

een erfdienstbaarheid door voorbehoud bij overdracht van het lijdend erf, en als 

voorbehouden zekerheden: 

- eigendomsvoorbehoud (uitdrukkelijk bedongen), alsmede de wettelijke (impliciete) 

zekerheden van de onbetaalde vervreemder van roerend goed (retentierecht, reclamerecht, 

voorrecht e.d.) 

- voorbehoud van een onroerend voorrecht bij overdracht van onroerende eigendom, zoals het 

voorrecht van de onbetaalde verkoper van onroerend goed e.d. (impliciet); deze voorrechten 

zijn eigenlijk een soort voorbehouden hypotheken. 

Bij zekerheidsrechten door vestiging in eigenlijke zin (bv. pandrecht) gaat het om een zakelijk 

recht dat de schuldenaar ten titel van zekerheid verschaft aan zijn schuldeiser, een recht dat 

die schuldeiser niet reeds voordien had op de zaak, en dat ook niet reeds besloten lag in een 

recht dat de schuldeiser voordien reeds had op de zaak. 

Het onderscheid is op meerdere punten van belang: 

1° Wanneer het gaat om een zakelijk recht dat niet wordt “gevestigd”, maar wordt 

“voorbehouden” gelden de regels voor overdracht van eigendom en vestiging van beperkte 

zakelijke rechten slechts ten dele. In die gevallen is er géén titel nodig voor die verkrijging: 

de “verkrijger” had het recht immers reeds, zij het als deel van een uitgebreider recht. In 

hoeverre de regels voor tegenwerpbaarheid aan derden van een overdracht of verkrijging ook 

gelden voor het behoud van een dergelijk recht, komt nader ter sprake bij de bespreking van 

die regels. 

275


2° Het is van belang bij de bepaling van de anterioriteit in geval van conflict tussen 

(beweerde) zakelijke rechten op eenzelfde goed. Bij zo’n conflict gaat het oudste recht in 

beginsel voor, behoudens derdenbescherming. Daarbij moet men nagaan wie ten aanzien van 

dat specifieke goed het oudste recht heeft. Een “ouder” recht veronderstelt niet noodzakelijk 

dat het recht als dusdanig, in abstracto, ouder is - d.w.z. dat de rechtshandeling waardoor het 

tot stand komt ouder is dan die waardoor het jongere recht tot stand komt -, maar wel dat het 

recht in verhouding tot het concrete voorwerp ervan ouder is. 

Welnu, het recht dat een vervreemder zich heeft voorbehouden op een goed of dat van 

rechtswege is voorbehouden, is altijd “ouder” dan de rechten van de verkrijger op datzelfde 

goed en van de rechten die die verkrijger aan derden verschaft of die derden van de verkrijger 

afleiden (bv. pandverkrijgende of beslagleggende schuldeisers van de verkrijger). Dit 

verklaart dat de rechten van een onbetaalde verkoper altijd “ouder” zijn dan de rechten die 

derden van de koper hebben verkregen, ook al zou dat zijn geschied op grond van een 

rechtshandeling van eerdere datum dan die verkoop. Dit sluit niet uit dat die jongere rechten 

voorrang kunnen krijgen op grond van de regels inzake bescherming van derde-verkrijgers, 

maar dan moet wel aan de vereisten voor die derdenbescherming voldaan zijn. Ook kan het 

zijn dat meer specifieke regels betreffende dat voorbehouden recht bepalen dat dit in bepaalde 

omstandigheden tenietgaat, maar opnieuw moet dan wel aan die vereisten zijn voldaan. 

Een typisch voorbeeld om dit te verduidelijken vinden we bij de inpandgeving van de 

handelszaak: bij conflict tussen de pandhouder en andere verzekerde schuldeisers van de 

pandgever, bv. de verkoper, is niet relevant dat de handelszaak in pand is gegeven voor de 

aankoop van het goed: het recht van de verkoper is ouder omdat het ouder is in verhouding tot 

de verkochte zaak. Dit geldt niet alleen bij eigendomsvoorbehoud, maar ook als het enkel om 

een voorrecht van de verkoper gaat; de verkoper had immers voor de overdracht een recht dat 

ruimer was dan het voorrecht en het dus omvatte. 

3° Bovendien gelden bij zekerheidsrechten meermaals afwijkende (soepeler) regels bij 

voorbehouden zekerheden vergeleken met gevestigde zekerheden. Zo bv. is er geen vereiste 

van bezit of andere vorm van publiciteit bij voorbehouden zekerheden als 

eigendomsvoorbehoud en voorrecht van de verkoper. Bij nader toezien geldt dit evenwel 

enkel voorbehouden zekerheden voor warenkrediet en niet voor geldkrediet. Dit onderscheid 

wordt onder 3. besproken. 

c. Volgens de publiciteitsvorm 

Men kan zekerheden klasseren volgens de vorm van publiciteit: inschrijving in een register, 

buitenbezitstelling, een bepaalde lokalisatie, kennisgeving aan een derde, of zonder enige 

publiciteit (behalve de consensus van partijen) - de laatste noemt men ook stille zekerheden 

(Fr. sûretés occultes). 

276


3. Volgens de wijze waarop de rang wordt bepaald 

a. Warenkrediet en geldkrediet 

Voorbehouden zekerheden zijn in de meeste gevallen ook zekerheden voor "warenkrediet". 

Het onderscheid tussen voorbehouden en gevestigde zekerheden loopt in grote mate parallel 

met dit ander onderscheid dat betrekking heeft op de "economie" van de overeenkomst of 

zekerheid: 

- Een zekerheidsrecht door voorbehoud strekt in beginsel tot zekerheid van de prijs van de 

goederen waarop men zich die zekerheid voorbehoudt. Men heeft “krediet gegeven” door 

goederen te leveren. De schuldvordering waarvoor men krediet geeft is gewoon de 

tegenprestatie van het goed zelf. Daarom spreekt men hier in economische termen van 

“warenkrediet”. 

- Een zekerheidsrecht door vestiging strekt tot zekerheid van een andere verbintenis dan de 

betaling van de prijs voor de verkrijging van dat goed. Meestal gaat het ook wel om een 

geldelijke verbintenis; men spreekt dan in economische termen van “geldkrediet”. De 

schuldeiser heeft meestal krediet gegeven door geld te lenen. Het kan ook om een andere 

soort schuldvordering gaan of een schuldvordering die op een andere grond berust. Maar er is 

in ieder geval geen “tegenprestatieverband” (volkomen wederkerigheid) tussen het krediet en 

de zaak waarop men de zekerheid wil uitoefenen. 

Zekerheden voor warenkrediet - bv. gewoon eigendomsvoorbehoud, voorrecht verkoper - zijn 

vaak niet aan de klassieke publiciteitsvereisten (buitenbezitstelling of inschrijving in een 

register) onderworpen 699 . Ons recht aanvaardt dus dat deze zekerheden ook “stille” 

zekerheden kunnen zijn. Deze versoepeling geldt echter alleen voor zekerheden voor 

"warenkrediet", en niet noodzakelijk voor alle voorbehouden zekerheden (zie met name in 

Deel IV Roerende zekerheden, hoofdstuk III, de discussie over de uitbreiding van het 

eigendomsvoorbehoud). Bij warenkrediet is er een duidelijke correspondentie tussen het goed 

en de verzekerde schuldvordering (“debitum cum re iunctum”), wat rechtvaardigt dat er 

minstens in die gevallen aan de kredietverlener-schuldeiser een voorrangspositie wordt 

gegeven. Bij voorbehouden zekerheden gelden er dus regels die bepalen voor welke 

schuldvorderingen deze voorbehouden zekerheden kunnen gelden zonder dat aan de strengere 

regels voor gevestigde zekerheden (bv. buitenbezitstelling voor zekerheid op een roerende 

zaak, hypotheekvestiging voor zekerheid op onroerend goed) moet zijn voldaan. Het betreft in 

beginsel enkel die schuldvorderingen waarvoor de verkrijging een tegenprestatie vormt (de 

onbetaalde prijs). 

b. Algemeen 

699 Bij onroerende voorrechten van de vervreemder is de publiciteit (inschrijving) wel voorgeschreven zodra 

aan de vervreemding zelf publiciteit wordt gegeven (d.i. de overschrijving van de vervreemdingstitel). Zie Deel 

Onroerend Goed. 

277


Behalve wat de bijzondere positie van de voorbehouden zekerheden betreft, in het bijzonder 

die voor warenkrediet, kan men bij de overige zekerheden doorgaans minstens twee 

categorieën onderscheiden: 

- de zekerheden die een vorm van pandrecht uitmaken, gebaseerd op de idee van vestiging 

van een zakelijk recht, en beheerst door het anterioriteitsbeginsel; 

- de zekerheden die op de verrijkingsgedachte zijn gebaseerd, en dus slechts gelden op 

goederen die in het vermogen van de schuldenaar aanwezig zijn, maar doorgaans met 

voorrang op oudere zekerheidsrechten. 

4. Volgens de duur 

Behalve de zekerheden die op het bezit zijn gebaseerd zijn ze meestal aan een termijn 

gebonden, welke kan verlengd of vernieuwd worden. 

5. Volgens de gehoudenheid van de zekerheidsgever (zakelijke borg) 

Zakelijke zekerheden kunnen verleend worden door de schuldenaar zelf van de verzekerde 

schuld, dan wel door een derde die zich daardoor zakelijk borg stelt. 

278


HOOFDSTUK II. Typische kenmerken van zakelijke 

zekerheidsrechten in vergelijking met andere zakelijke rechten 

1. Accessoir karakter en gevolgen daarvan. 

a. Beginsel 

Anders dan persoonlijke zekerheden, zijn zakelijke zekerheden in beginsel altijd accessoir aan 

de verzekerde schuldvordering. 

Indien het recht niet accessoir is, kan het geen louter zekerheidsrecht zijn. In een aantal 

situaties kunnen partijen ervoor kiezen dat de ene partij de volle eigendom van goederen zal 

behouden (of van een derde verkrijgen), ook al heeft dit mede een zekerheidsfunctie, zo bv. 

wanneer iemand goederen niet verkoopt, maar ze slechts verhuurt of in bewaring geeft. Niet 

accessoir is bv. ook het eigendomsrecht dat de verkoper herkrijgt na ontbinding van de 

verkoop. 

Gaat het evenwel niet om een volle eigendom of gelijkaardig zakelijk recht, maar om een 

zekerheidsrecht, dan is het accessoir aan de verzekerde schuldvordering. 

Welke schuldvorderingen precies door elk soort zakelijk zekerheidsrecht worden verzekerd, 

wordt in de bijzondere delen nader besproken (zo bepaalt de wet soms dat enkel de hoofdsom 

verzekerd is, en de accessoire schuldvorderingen (kosten, interest, schadebedingen) niet of 

slechts beperkt); bovendien verschilt dit ook nog eens naargelang de vorm van vereffening of 

samenloop. Meer bepaald de regels inzake het al dan niet bevoorrecht zijn van interest voor 

de periode na het ontstaan van de samenloop verschillen naargelang het soort samenloop. 

Hier bespreken we de algemene betekenis van het accessoir karakter. 

b. Betekenis en gevolgen 

De belangrijkste gevolgen van het accessoir karakter werden reeds besproken bij de 

bespreking van het afscheidingsrecht en afzonderingsrecht van de personen met een zakelijk 

zekerheidsrecht (Deel II hoofdstuk V). Vergelijkbare vragen rijzen ook bij accessoire 

persoonlijke zekerheden zoals borgtocht. 

1° Afhankelijk van bestaan van de verzekerde schuldvordering. 

Het accessoir karakter van een zekerheidsrecht betekent dat het recht afhankelijk is van het 

bestaan en gelden van een ermee verzekerde schuldvordering. Bestaat er geen verzekerde 

schuldvordering of is de schuldvordering of het geheel van de schuldvorderingen tot 

zekerheid waarvan het zekerheidsrecht schept uitgedoofd, dan is ook het zekerheidsrecht 

vervallen. Daarbij maakt het geen verschil om welke reden de schuldvordering uitgedoofd is, 

bv.: 

279


- ook door schuldvernieuwing (novatie) (voor de vraag in welke mate een rekening-courant 

een schuldvernieuwing met dit gevolg inhoudt, zie de bespreking van de rekening-courant in 

Deel V.); 

- of door toerekening van betalingen op die schuld (waarbij de schuldeiser in beginsel wel kan 

eisen dat de toerekening eerst geschiedt op de niet door een zekerheid gewaarborgde schuld); 

- ook door schuldvergelijking; wat de schuldvergelijking betreft, gaat de zekerheid teniet in 

zoverre de verzekerde schuld is tenietgegaan door schuldvergelijking met een schuld van de 

schuldeiser jegens de schuldenaar (vgl. art. 1294 I BW). Heeft de schuldeiser ondanks die 

ingetreden schuldvergelijking zijn schuld toch betaald (en dus afstand gedaan van de 

schuldvergelijking); dan kan hij de zakelijke zekerheid niet meer inroepen ten nadele van 

derden, tenzij hij een gegronde reden heeft gehad om onkundig te zijn van de schuldvordering 

waarmee zijn schuld moest worden in vergelijking gebracht (art. 1299 B.W.). 

- enz. 

In beginsel vervalt de zekerheid ook wanneer de verzekerde schuld verjaard is, verschoond 

is 700 of anderszins niet meer opeisbaar (sommige van deze excepties, zoals de verschoning, 

zijn wel "louter persoonlijk" wanneer het tegelijk om een persoonlijke zekerheid gaat, zoals 

bij de zakelijke borg). 

Maar accessoriteit sluit niet dat er zekerheid is voor toekomstige schulden. Enkel zal het recht 

niet kunnen worden uitgeoefend zolang de schuld louter toekomstig is (en meestal ook niet 

zolang de schuld wel bestaand maar nog niet opeisbaar is). De zekerheid ontstaat echter wel 

degelijk wanneer ze gevestigd wordt, en niet eerst wanneer de verzekerde schuld ontstaat 701 . 

Welke schulden precies verzekerd worden, is een vraag die verder besproken wordt (i.h.b. in 

Hoofdstuk III C). 

NB. Wanneer de zakelijke zekerheid door een derde wordt verleend, en het dus om een 

zakelijke borg gaat, dan is er betwisting over de vraag of de zakelijke zekerheid accessoir aan 

de schuld van die zakelijke borg (die op zijn beurt accessoir is aan de hoofdschuld) dan wel 

enkel accessoir aan de hoofdschuld. In beide gevallen is wel duidelijk dat wanneer de 

verbintenis van de zakelijke borg tot zekerheidstelling nietig is, ook de vestiging van de 

zakelijke zekerheid nietig is (gebrek aan titel) (zie voor een toepassing de bespreking van het 

hypotheekrecht in Deel VII onroerend goed). 

De accessoriteit mag niet doen vergeten dat voor het ontstaan van het zakelijk recht er ook 

aan de vereisten daartoe moet zijn voldaan; het bestaan van een geldige overeenkomst 

waarvan de verbintenissen verzekerd worden brengt op zichzelf natuurlijk nog niet mee dat 

ook het zakelijk recht effectief is ontstaan (dat aan de vereisten daartoe is voldaan). 

2° Tegenwerpelijkheid van de excepties uit de verzekerde schuldvordering 

700 Anders evenwel E. DIRIX, "Posities van schuldeisers en hun zekerheden", in Braeckmans, Dirix & 

Wymeersch, Faillissement en gerechtelijk akkoord. het nieuwe recht, Kluwer, p. 418 nr. 87; J. WOESTYN, in 

Bijzondere overeenkomsten, p. 15 nr. 38-39. 

701 Hof Bergen 11 september 2006, JT 2006, 747. 

280


Zakelijke zekerheidsrechten kunnen in beginsel slechts uitgeoefend worden onder beperking 

van de excepties die tegen de schuldvordering tot zekerheid waarvan ze strekken (de 

“valutaverhouding”) kunnen worden aangevoerd. 

3° Beperkt tot de omvang van de verzekerde schuldvordering 

Het zekerheidsrecht geeft ook slechts rechten op de goederen tot beloop van de verzekerde 

schuld. 

Zoals gezegd leidt men hieruit af dat het geen rechten zijn op het goed an sich, maar op de 

waarde, juister nog de opbrengst van het goed, en wel slechts ter grootte van de verzekerde 

schuldvordering. Ook het afzonderingsrecht doet hieraan, zoals hoger (Deel II Hoofdstuk V 

afdeling B.) besproken, geen afbreuk. Het afzonderingsrecht belet niet dat het nog altijd om 

een zakelijk zekerheidsrecht gaat, en dus om een recht op de opbrengst (verzilveringswaarde) 

van het goed bij uitwinning en geen recht op het goed als dusdanig. De schuldeisers met 

afzonderingsrecht kunnen dus maar afzonderlijke vereffening vragen zolang ze nog een met 

dat zekerheidsrecht verzekerde schuldvordering hebben. Zijn alle door een bepaald 

zekerheidsrecht op een bepaald onderpand verzekerde schuldvorderingen voldaan, dan heeft 

die schuldeiser voor eventuele andere schuldvorderingen die hij nog zou hebben op dezelfde 

schuldenaar geen afzonderingsrecht meer ten aanzien van – de opbrengst van - dat onderpand. 

De meeropbrengst maakt deel uit van de algemene boedel. 

Dit kenmerk van zakelijke zekerheden komt duidelijk tot uiting in het lossingsrecht van de 

schuldenaar zelf en van de bewindvoerder over zijn vermogen, bv. de faillissementscurator 702 . 

Dit betekent dat de schuldenaar of bewindvoerder het goed onbezwaard verkrijgt door de 

volledige verzekerde schuld te betalen, ook wanneer er nog andere schulden zijn jegens die 

schuldeiser, die echter niet mee door dat zekerheidsrecht worden gewaarborgd. Dit 

lossingsrecht vinden we niet enkel bij het pandrecht, maar bv. ook bij eigendomsvoorbehoud 

(art. 108 FaillW). 

Wel zijn er ook situaties waarbij de schuldeiser (anders dan bij eigendomsvoorbehoud) meer 

heeft dan een zakelijk zekerheidsrecht, en recht heeft op het goed zelf (bv. bij leasing). 

Hoewel het rechtstechnisch niet om een zakelijk zekerheidsrecht gaat, worden de 

belangrijkste van deze figuren in dit werk besproken, omdat zij ten dele dezelfde functie 

hebben als een zakelijk zekerheidsrecht. De rechtsgevolgen zijn ten dele verschillend (zo 

wordt het recht niet uitgeoefend door middel van beslag, maar door middel van revindicatie). 

4° Volgt de hoofdzaak 

Accessoire zekerheidsrechten kunnen niet zelfstandig worden overgedragen. 

702 Het lossingsrecht van de bewindvoerder wordt in beginsel wel bepaald door de lex concursus: zie E. DIRIX 

& V. SAGAERT, "Verhaalsrechten en zekerheidsposities van schuldeisers onder de Europese 

Insolventieverordening", TBH 2001, (580) 590 nr. 19. 

281


Zij gaan wel van rechtswege mee over als accessorium van de schuldvordering tot zekerheid 

waarvan zij strekken, bv. bij overdracht van schuldvordering (zie bv. art. 1692 BW) of 

subrogatie. 

Uitzondering op deze laatste regel vormen de intuitu personae creditoris verschafte 

zekerheden. Deze gaan niet over wanneer de persoon van de schuldeiser wijzigt, maar doven 

uit. Dit gold bv. traditioneel voor de hypothecaire volmacht 703 ; dit werd echter gewijzigd in 

art. 51ter en v. WHK (wijziging door art. 14 v. Wet 3 augustus 2012 mobilisering van 

schuldvorderingen in de financiële sector). De hypotheciare volmacht is nu weliswaar geen 

zakelijke zekerheid, maar wel een accessoire zekerheid. 

Het accessoir karakter sluit niet uit dat de verzekerde schuldeiser rangafstand kan doen. 

5° Nuancering: de security agent. 

Ingevolge de hierboven besproken regels rees de vraag of het mogelijk is dat - om redenen 

van beheer - de zekerheden op naam kunnen (blijven) staan van een middellijk 

vertegenwoordiger, die openlijk voor rekening van de schuldeiser(s) van de verzekerde 

schuldvordering optreedt. De vraag naar zo'n mogelijkheid is groot bij gesyndiceerde 

kredieten, waar bovendien het aandeel van de schuldeisers nogal eens wisselt in de loop van 

het krediet 704 . 

Er rijst geen probleem indien zowel de schuldvordering als de zekerheid op naam van de 

vertegenwoordiger staan, die dan beiden verkrijgt voor rekening van zijn opdrachtgevers. De 

schuldeisers hebben echter meestal niet de bedoeling om de schuldvordering volledig op 

naam van de vertegenwoordiger te laten (vooral omdat dit een risico inhoudt bij insolventie 

van de vertegenwoordiger 705 ). Volgens de traditionele doctrine is het echter niet mogelijk 

beiden in die zin van elkaar los te koppelen dat de schuldvordering op naam staat van de 

schuldeisers en de zekerheid op die van de vertegenwoordiger. In welke mate dit juist is, en in 

welke mate de rechtsfiguren van het gemeen recht dit kunnen oplossen, hangt af van de regels 

inzake pluraliteit van schuldeisers. Die worden in Deel V hoofdstuk IX behandeld. 

Los daarvan echter is er een uitdrukkelijke wetsbepaling voor conventionele zekerheden op 

financiële activa, die onder de WFZ vallen (de toepassingsvereisten worden verderop 

besproken in Deel V (schuldvorderingen) hoofdstuk II afdeling A): art. 5 WFZ bepaalt nl. dat 

het perfect mogelijk is de zakelijke zekerheid te laten verkrijgen door een in eigen naam 

handelende vertegenwoordiger ("security agent") in zoverre de identiteit van de begunstigden 

(d.i. de opdrachtgevers) van zakelijke zekerheden kan worden vastgesteld aan de hand van die 

overeenkomsten. Het artikel bepaalt verder dat de identiteit van die begunstigden van 

703 Vgl. DIRIX & DECORTE, Zekerheden (2006) nr. 38 p. 248. 

704 Zie hierover R. JANSEN, "Gesyndiceerde kredieten", J.Falc. 2005, 87 v. 

(http://www.law.kuleuven.be/jura/41n1/jansen.html) 

705 Hoewel art. 103 FaillW dit risico in belangrijke mate beperkt: de schuldvordering die op naam staat van de 

security agent, die openlijk voor rekening van opdrachtgevers optrad, kan door die opdrachtgevers genaast 

worden en valt niet in de boedel bij faillissement van de vertegenwoordiger. 

282


zakelijke zekerheden kan veranderen in de tijd, zonder dat dit de zakelijke zekerheid (de 

geldigheid, de tegenstelbaarheid en de rang ervan) aantast. De security agent kan in zo'n geval 

alle rechten uitoefenen die aan de titularis van zo'n zekerheidsrecht toekomen. Bij insolventie 

van de agent valt zijn beheersrecht weg en komt het aan de schuldeisers dan wel een nieuwe 

agent toe. 

Dit is een nuancering van, maar geen breuk met het accessoriteitsbeginsel: de zekerheid blijft 

immers in alle andere opzichten accessoir aan de verzekerde schuldvordering. 

c. Verdere beperking tot de mate van dekking. 

Verder moet bij zakelijke zekerheden ook telkens worden nagegaan welke schulden erdoor 

verzekerd worden. De vragen die hierbij rijzen zijn grotendeels vergelijkbaar met de vraag 

van de "dekking" van een borgtocht, met dien verstande dat bij sommige zekerheden de mate 

van dekking door de overeenkomst wordt bepaald en bij sommige andere door de wet. De 

mate van dekking wordt dan ook afzonderlijk besproken per soort zekerheid. 

d. Deelbare en ondeelbare zekerheden. 

All-round-zekerheden zoals het hypotheekrecht en het pandrecht zijn in beginsel 

“ondeelbaar”. Dit wil zeggen dat elk van de bezwaarde goederen bezwaard blijft tot het 

geheel van de verzekerde schulden is tenietgegaan. Wanneer 2 onroerende goederen van 

gelijke waarde gehypothekeerd worden tot beloop van 100.000 euro (voor een lening van 

100.000 Euro of meer), kunnen de eigenaars niet eisen dat elk van de goederen slechts tot 

beloop van 50.000 zou worden uitgewonnen. 

De meeste voorrechten daarentegen gelden slechts ten opzichte van een welbepaald 

onderpand waar de verzekerde schuldvordering een band mee heeft. In dat geval is het 

voorrecht deelbaar: elke zaak is slechts bezwaard met het voorrecht tot beloop van het deel 

van de schuld dat op die zaak betrekking heeft. Wanneer bv. een schadeverzekeringspolis 2 

onroerende goederen dekt, is de premie die krachtens art. 60 LVO bevoorrecht is, op elk van 

beide geoderen slechts voor het evenredig aandeel bevoorrecht. 

2. Afzonderings- en afscheidingsrecht; volgrecht; anterioriteitsbeginsel 

Deze kenmerken van zakelijke rechten werden hoger reeds besproken (Deel II hoofdstuk VI 

afdeling B.) . Het afscheidingsrecht (separatistenpositie) is wel afgezwakt, vooral bij 

faillissement en gerechtelijke reorganisatie (zie aldaar). 

Daarmee verwant is ook: 

- het volgrecht als algemeen kenmerk van zakelijke rechten, en 

- het eveneens reeds meermaals besproken gevolg dat conflicten tussen zakelijke 

zekerheidsrechten in beginsel worden opgelost volgens het anterioriteitsbeginsel. 

Hierop gelden de uitzonderingen die gelden voor zakelijke rechten in het algemeen (verlies 

van het volgrecht wanneer de zaak zelf niet meer voldoet aan de vereisten om voorwerp te 

zijn van zakelijk recht (bij vermenging, zaaksvorming, natrekking); verlies van het volgrecht 

283


jegens de derde-verkrijger te goeder trouw die aan de vereisten voor derdenbescherming 

voldoet) naast enkele bijkomende uitzonderingen die voortvloeien uit de publiciteitsvereisten 

voor zekerheidsrechten. 

In veruit de meeste gevallen heeft het Hof van cassatie dan ook het anterioriteitsbeginsel als 

uitgangspunt genomen bij conflicten tussen zakelijke zekerheidsrechten. 

Deze - terechte - aanpak van de rechtspraak correspondeert aan een meer systematische kijk op het 

zekerhedenrecht 706 . De rechtspraak is daarmee ingegaan tegen een andere opvatting, die - zich beroepend op art. 

13 HypW - de kwaliteit van de schuldvordering belangrijker achtte dan de beginselen van het zakenrecht. In een 

aantal conflicten werden dan ook in het verleden allerlei van het anterioriteitsbeginsel afwijkende opvattingen 

verdedigd (bv. conflict tussen pand handelszaak en hypotheek, conflict tussen pand handelszaak en voorrecht 

verhuurder, enz.). In een aantal gevallen heeft de wetgever uitdrukkelijk voor een afwijkende opvatting gekozen, 

die dan ook bij wijze van uitzondering nog geldt (bv. het conflict tussen het voorrecht van de verpachter en het 

landbouwvoorrecht). 

3. Versterkte rol van de publiciteit 

Zoals verderop moge blijken, speelt de publiciteit bij zakelijke zekerheidsrechten een 

belangrijke rol. We bespreken dit per categorie van goederen, niet alleen omdat de vorm van 

de publiciteit verschilt, maar ook omdat de precieze rechtsgevolgen ervan (en in het bijzonder 

de rechtsgevolgen van een gebrek aan publiciteit) verschillen. In het algemeen kan men wel 

stellen dat bij zakelijke rechten die geen zekerheidsrechten zijn de publiciteit slechts vereist is 

in conflict met personen met een ouder recht of met latere verkrijgers te goeder trouw, maar 

niet in conflict met latere verkrijgers te kwader trouw. Gaat het om zekerheidsrechten, dan is 

de publiciteit in regel ook voorgeschreven om voorrang te hebben op latere verkrijgers te 

kwader trouw. Verlies van publiciteit brengt dus normaal verlies van het zekerheidsrecht mee 

(bv. bezitsverlies bij vuistpandrechten). 

4. Handhaafbaarheid door middel van zakelijke subrogatie 

Een typisch kenmerk van zakelijke zekerheidsrechten is dat ze kunnen worden gehandhaafd 

door middel van zakelijke subrogatie. Waar hierover bij andere zakelijke rechten nog enige 

betwisting bestaat, wordt dit bij zekerheidsrechten vrij algemeen erkend. 

Dit is onder meer van belang wanneer het recht op het oorspronkelijk onderpand tenietgaat, 

doordat dat onderpand zijn zaakskarakter verliest ingevolge natrekking, zaaksvorming of 

vermenging. 

706 Vgl. R. JANSEN “Algemene systematiek van voorrechten”, TPR 2008, 9 v. 

284


HOOFDSTUK III. Regels voor overeenkomsten tot verkrijging van 

zakelijke zekerheden 

De regels voor overeenkomsten tot verkrijging van zakelijke zekerheden zijn ten dele verbintenisrechtelijk, ten 

dele zakenrechtelijk. Het onderscheid is niet alleen materieelrechtelijk relevant, het is ook belangrijk voor het 

internationaal privaatrecht (de aanknopingsfactor is immers verschillend voor beide aspecten, voor de 

verbintenisrechtelijke geldt de lex contractus en voor de zakenrechtelijke de lex rei sitae). 

AFDELING A. De regels die volgen uit de algemene beginselen van 

zakenrecht en gelden voor verkrijging van zakelijke rechten in het algemeen. 

De hierna genoemde regels gelden behoudens bijzondere afwijkende bepalingen – en onder 

voorbehoud van de specifieke situatie van zakelijke rechten op schuldvorderingen (die in Deel 

V schuldvorderingen wordt besproken). 

1. De numerus clausus 

a. Betekenis van de numerus clausus bij zekerheidsrechten 

Traditioneel zegt men : “geen voorrecht zonder wet” (pas de privilège sans texte), maar dat is 

een misleidende formule. Zoals verder moge blijken, zijn er in ons recht wel degelijk 

zakelijke zekerheidsrechten in gevallen die niet uitdrukkelijk door de wet zijn bepaald. Wel is 

het zo dat partijen bij overeenkomst of rechtshandeling slechts de zakelijke zekerheden 

kunnen scheppen die door ons recht erkend worden. Het adagium zegt dus nauwelijks iets 

meer dan het beginsel van de numerus clausus van zakelijke rechten. 

De numerus clausus, zoals door de rechtspraak uitgelegd, houdt meer bepaald in dat ons recht 

behalve bij financiële activa geen “zekerheidseigendom” erkent, maar enkel volwaardige 

eigendom enerzijds, en pand- of hypotheekrecht (of een soortgelijk recht) anderzijds. Dit 

wordt zo dadelijk nader uiteengezet en dan verder besproken bij de afzonderlijke zekerheden. 

De niet-erkenning van zoiets als “zekerheidseigendom” is geen probleem van “nietigheid”, 

maar van het ontbreken van zakelijke werking. Wel rijst de vraag of een overeenkomst tot 

(onbestaande) zekerheidseigendom niet moet worden “geconverteerd” in een overeenkomst 

tot vestiging van een (wel erkend) beperkter zakelijk recht. 

De numerus clausus impliceert ook een niet-erkenning van Etikettenschwindel: men ontsnapt 

niet aan dwingende vereisten en bepalingen door de zekerheid enkel maar bij overeenkomst 

een andere naam te geven. Soms wordt dit gezien als een “verbod van wetsontduiking” 707 , 

maar het gaat er veeleer om dat het zakenrecht de objectieve grenzen aangeeft van elk erkend 

zakelijk recht, en partijen daarvan gewoon niet kunnen afwijken (in die zin valt er gewoon 

niets te ontduiken). 

707 Zie hierover DIRIX & DECORTE nr. 367, p. 245 met verwijzingen (waarbij ook Dirix het niet ziet in 

termen van wetsontduiking). 

285


Zoals in Deel II (hoofdstuk 2 Afdeling C) uiteengezet, en in het Deel V schuldvorderingen 

uitgewerkt, verhindert de numerus clausus niet dat de schuldeiser en schuldenaar hun interne 

rechtsverhouding moduleren en daarmee de schuldvordering zelf wijzigen, op een wijze die 

erga omnes tegenwerpelijk is. 

b. De “zekerheidseigendom” 

1° Inleiding en beginselen - Vragen die rijzen bij het gebruik van andere zakelijke rechten, 

meer bepaald eigendom, als zekerheidsrecht 

Bij de bespreking van de zekerheidseigendom moet men verschillende vragen uit elkaar 

houden. 

a) Vooreerst kan de overeenkomst, waarmee partijen een zekerheidseigendom beogen, op 

zuiver verbintenisrechtelijk vlak ongeldig zijn, meer bepaald omwille van dwingende 

bepalingen ter bescherming van de schuldenaar zelf. Deze vraag wordt besproken in 

samenhang met de voor overdracht vereiste titel. 

b) Vervolgens is er ook de vraag aan welke vereisten, meer bepaald inzake publiciteit, moet 

zijn voldaan voor de tegenwerpbaarheid aan derden met concurrerende zakelijke rechten 

(meer bepaald of men aan de vereiste van “buitenbezitstelling” bij pand kan ontsnappen door 

het zekerheidsrecht om te dopen tot (zekerheids)eigendom). Dit wordt verder besproken, met 

name in Deel III hoofdstuk IV. 

c) Tenslotte is er ook de vraag in welke mate de zekerheidseigendom past in de numerus 

clausus van zakelijke rechten, die een beginsel is van ons zakenrecht. 

Daarbij kan men vooreerst vaststellen dat er bij zakelijke zekerheidsrechten, anders dan bij 

onroerende genotsrechten, weinig speelruimte wordt gegeven aan de partijen: zij kunnen de 

bevoegdheidsverdeling tussen eigenaar en gerechtigde tot het zekerheidsrecht niet wijzigen. 

Zo heeft de schuldeiser bij onroerend goed slechts de keuze tussen de hypotheek of het 

genotspand, zonder de rechten onder het ene of het andere te kunnen uitbreiden. Ook de 

rechten van de pandhouder kunnen niet worden uitgebreid, behalve dan de mogelijkheid om 

hem de bevoegdheid te geven verpande schuldvorderingen te innen (zie de bespreking in Deel 

V (schuldvorderingen) hoofdstuk VI; in handelszaken is deze bevoegdheid wettelijk 

voorzien). Zakelijke zekerheidsrechten zijn ook beperkt door het accessoir karakter ervan. 

Het beginsel van de numerus clausus van zakelijke rechten brengt in het Belgische recht 

verder mee dat eigendom tot zekerheid zakenrechtelijk slechts mogelijk is voor zover het om 

volle eigendom gaat. Een bijzondere soort eigendom, die omwille van haar zekerheidsrol niet 

aan alle kenmerken van het eigendomsrecht zou voldoen, wordt in ons recht niet erkend - 

onder voorbehoud van de bijzondere regels inzake financiële zekerheden en betreffende het 

eigendomsvoorbehoud. De niet-erkenning van zoiets als “zekerheidseigendom” is geen 

probleem van “nietigheid”, maar van het ontbreken van zakelijke werking. De numerus 

286


clausus, zoals door de rechtspraak uitgelegd, houdt dus in dat ons recht geen 

“zekerheidseigendom” erkent, maar enkel volwaardige eigendom enerzijds, en pand- of 

hypotheekrecht (of een soortgelijk recht) anderzijds, behalve in een aantal wettelijk geregelde 

gevallen. 

Wel rijst de vraag of een overeenkomst tot (onbestaande) zekerheidseigendom in ons recht 

niet moet worden “geconverteerd” in een overeenkomst tot vestiging van een (wel erkend) 

beperkter zakelijk recht. 

2° Rechtsvergelijkende noot 

Elders is dit niet noodzakelijk zo. Zo heeft de Duitse rechtspraak reeds sedert het begin van de eeuw de 

zekerheidseigendom erkend en uitgebouwd tot een afzonderlijke soort eigendom, met eigen kenmerken. Het 

(Staats)Nederlandse recht is oorspronkelijk het Duitse gevolgd 708 , doch deze bijzondere vorm van eigendom 

werd door de wetgever afgeschaft met ingang van 1-1-1992 en omgezet in een bezitloos of stil pandrecht (art. 

3:84 lid 3 NBW) 709 . 

De eigen kenmerken van de zekerheidseigendom, waar erkend, houden in dat het om een voorwaardelijke en 

afhankelijke eigendom gaat (als accessorium van een schuldvordering tot zekerheid waarvan zij strekt); de 

positie van de schuldenaar wordt daarbij vaak gekwalificeerd als “economische eigendom”. De 

zekerheidseigendom strekt er immers toe een onderscheid te maken tussen het recht op het goed zelf, en dat op 

de vermogenswaarde, juister nog, de verzilveringwaarde, ervan. Bij zekerheidsoverdracht belandt het goed niet 

definitief in het vermogen van de verkrijger, maar slechts tot zekerheid van diens schuldvordering, waarbij de 

verkrijger de verplichting heeft dit goed terug over te dragen aan de vervreemder zodra de schulden (tot 

zekerheid waarvan de overdracht strekte) zijn betaald (en zonodig afgezien wordt van verder krediet) of bepaald 

is dat het goed in dat geval van rechtswege terugkeert naar de vervreemder. 

3° De cassatierechtspraak 

De hierboven aangegeven opvatting van onze rechtspraak wordt geïllustreerd door het 

cassatiearrest van 17 oktober 1996 710 en verder uitgewerkt in het arrest van 3 december 

2010 711 . 

Het arrest van 17 oktober 1996 (Sart-Tilman) betrof de tegenwerpbaarheid aan de samenlopende 

schuldeisers van de cedent van een zogenaamde “cessie-delegatie” (de overdracht 

708 Bierbrouwerij-arrest HR 25 januari 1929, NJ 616. 

709 Volgens deze bepaling is de rechtshandeling, die tot doel heeft een goed over te dragen tot zekerheid of die 

de strekking mist het goed na de overdracht in het vermogen van de verkrijger te doen vallen, geen geldige titel 

voor overdracht van dat goed. Hoewel het NBW het probleem daarmee als een titelprobleem lijkt te behandelen, 

gaat het daarbij ook in het NBW niet om een vraag van geldigheid van de titel, maar wel van niet-erkenning van 

een eigendom die enkel een juridische en geen economische eigendom zou zijn. 

710 Cass. 17 oktober 1996, ASLK t. Foyer culturel du Sart-Tilman 

711 Cass. 3 december 2010, Vanden Avenne Ooigem /Landbouwkrediet, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101203-1, NjW 2010, 834 n. V. SAGAERT = 

RW 2010-2011 n. R. FRANSIS “De conversie van de fiduciaire eigendomsoverdracht van een schuldvordering 

in een pand bij samenloop” = Jaarverslag cassatie 2010, 25 = Bank- en Financieel recht 2011, 123 n. I. 

PEETERS “Cessie tot zekerheid: een verrasend slot van de controverse”. 

287


van de schuldvordering ten titel van zekerheid werd in de overeenkomst namelijk in die 

termen beschreven) van bepaalde schuldvorderingen aan één bepaalde schuldeiser. De 

betwisting betrof enkel de schuldvorderingen die nog niet waren geïnd voor het tijdstip van 

samenloop (de geïnde schuldvorderingen bestonden immers niet meer en een mogelijke 

verbintenis tot terugstorting was tenietgegaan door schuldvergelijking met de 

schuldvorderingen van de bank, schuldvergelijking die immers mogelijk is zolang er geen 

samenloop is). Aangezien het hier om schuldvorderingen ging, rees er in beginsel geen 

publiciteitsprobleem: de vereisten voor tegenwerpbaarheid aan derden voor cessie en 

inpandgeving van schuldvorderingen zijn immers dezelfde. 

De bankier werd door het Hof van Beroep veroordeeld tot terugbetaling van de na de 

samenloop geïnde bedragen. Volgens het Hof van Beroep ging het om een “niet door de wet 

bepaalde zekerheid”, en kon deze dan ook geen rechtsgevolg hebben. Het Hof van cassatie 

preciseerde dat een dergelijke zekerheid niet tegenwerpbaar is ingeval van samenloop, zonder 

evenwel te verduidelijken waarom een eigendomsrecht, dat ten titel van zekerheid is 

overgedragen geen door de wet bepaalde zekerheid zou kunnen zijn. Het eigendomsrecht is 

immers vanzelfsprekend een door de wet erkend recht. Het Hof van cassatie lijkt de 

motivering van het Hof van beroep te volgen waar dit stelde dat de zekerheidseigendom geen 

volwaardige eigendom is. Men kan inderdaad stellen dat de zekerheidsoverdracht in beginsel 

neerkomt op een - poging tot - opsplitsing van de eigendom, waarbij de schuldeiser de 

juridische eigendom verkrijgt, maar zonder dat hij de gehele positie van eigenaar overneemt. 

Deze redengeving sluit nauw aan bij een al ouder arrest van het Hof van beroep te Brussel 712 

en wordt ook uitgewerkt door een deel van de rechtsleer 713 . Zij sluit m.i. aan bij het 

hedendaagse (Staats)Nederlandse recht (zie het art. 3:84 lid 3 NBW). 

Dat het om een zakenrechtelijke vraag gaat, en niet om een verbintenisrechtelijke vraag, blijkt 

ook daaruit dat de beteugeling er niet in bestaat dat de verbintenisrechtelijke (zekerheids)overeenkomst 

nietig is (zij vormde in casu overigens de rechtsgrond voor geldige inbetalinggevingen 

die geschiedden voor het tijdstip van samenloop), maar wel dat de eigendom(soverdracht) 

niet door de overnemer kan worden tegengeworpen aan in samenloop komende 

derden (of er dan geen tegenwerpbaar pandrecht is, komt zo dadelijk aan bod). Op dit punt is 

het Hof van beroep, dat de nietigheid uitsprak, uitdrukkelijk verbeterd door het cassatiearrest. 

De reden voor de ongeldigheid van de zekerheidsoverdracht ligt dus niet in regels van het 

verbintenissenrecht die enkel de bescherming van partijen beogen (zoals bv. art. 2078 BW), 

maar slechts in het zakenrecht 714 . Zoniet diende de beteugeling te bestaan in een nietigheid 

712 Hof Brussel 25 mei 1932, JPA 253. 

713 I. MOREAU-MARGREVE, “Evolution du droit et des pratiques en matière de sûretés”, in Les créanciers et 

le droit de la faillite, Bruylant Brussel 1983, (77) vooral p. 192; A. VERBEKE, Recente ontwikkelingen inzake 

voorrechten, hypotheken en andere zekerheden, Mys & Breesch Gent 1994, nr. 223. In het verleden werden ook 

andere bezwaren geopperd tegen de zekerheidscessie, die evenwel niet de redenen zijn van het cassatie-arrest 

(zie voor die bezwaren L. SIMONT, "De overdracht van schuldvordering tot zekerheid", Liber amicorum 

Frédéric Dumon, I, p. 259 e.v.; P.H. DELVAUX, "La mobilisation des créances à titre de garantie", in La 

transmission des obligations, p. (518) 546 v.). 

714 Zo ook I. MOREAU-MARGREVE, in Les créanciers et le droit de la faillite, p. (77) 192; voor een 

overzicht van de verschillende argumenten tegen de zekerheidscessie, waarbij vaak art. 2078 BW aan bod komt, 

zie A. VERBEKE, Recente ontwikkelingen inzake voorrechten, hypotheken en andere zekerheden. nr. 199 v. en 

288


van de overeenkomst in plaats van een niet-tegenwerpbaarheid van het zakelijk recht. Dit 

belet niet dat de onwenselijkheid om in het zakenrecht een zekerheidseigendom te aanvaarden 

natuurlijk mee is ingegeven door de afweging van de belangen van de betrokken partijen. 

De reden voor deze verwerping van de zekerheidseigendom dient hoofdzakelijk daarin 

worden gezocht, dat men door het gebruik van de benaming “eigendom” niet meer rechten 

kan verkrijgen dan een pandhouder. De belangrijkste beperkingen van het recht van de pandhouder, 

die men aldus niet kan ontlopen, zijn het lossingsrecht van de vereffenaar (curator 

e.d.) - d.i. het recht om zich van het pandrecht te bevrijden en het goed in de boedel te houden 

door betaling van de schuld tot zekerheid waarvan het goed strekt (volgens art. 108 Faill.W. 

1997 ook van toepassing bij eigendomsvoorbehoud) - en daarmee samenhangend, dat de 

meeropbrengst moet terugbetaald worden aan de schuldenaar c.q. in de boedel dient te worden 

gestort. 

Bij vennootschapseffecten kan daaraan worden toegevoegd dat de lidmaatschapsrechten uit in 

pand gegeven effecten aan de eigenaar toekomen. 

In het arrest van 3 december 2010 werd deze analyse uitdrukkelijk doorgetrokken: de 

zekerheidsoverdracht kan aan de cessionaris niet meer rechten verlenen dan een pandhouder. 

Anders gezegd: de fiduciaire cessie wordt geconverteerd in een inpandgeving van de 

schuldvordering (althans voor zover het geen fiduciaire cessie van financiële activa onder de 

WFZ betreft). 

4° Schakeringen 

De genoemde rechtspraak betekent niet dat er buiten de door de WFZ geregelde 

zekerheidseigendom geen gevallen zouden zijn van eigendom die verkregen of voorbehouden 

wordt met een zekerheidsoogmerk. Er moet dus nagegaan worden welke niet door de wet 

geregelde zekerheidsmechanismen hierdoor elke zakelijke werking ontberen, en welke 

mechanismen wel een zakelijke werking hebben. Een kort overzicht van de belangrijkste 

gevallen geeft ons wellicht de mogelijkheid om de regel tot besluit scherper te stellen. 

a) Overdracht solvendi causa (inbetalinggeving). 

Vooreerst lijkt de geldigheid onbetwist van een cessie of eigendomsoverdracht solvendi 

causa, d.i. een inbetalinggeving. In dat geval wordt de schuldeiser volwaardig eigenaar; de 

inbetalinggeving strekt er wel degelijk toe het goed na de overdracht definitief in het 

vermogen van de verkrijger te doen vallen (en niet tijdelijk, tot na betaling van de schuld). Dit 

is ook het geval wanneer een schuldvordering in betaling wordt gegeven voor een bepaalde 

prijs. Wel kan de overnemer bedingen dat de overdrager hem vrijwaart in geval van 

insolvabiliteit van de gecedeerde schuldenaar (zie art. 1694 BW). 

vooral 217 v. (herdrukt in Vijf jaar voorrechten, hypotheken en andere zekerheden 1991-1995, Mys & Breesch 

Gent 1997, I nr. 199 v. en 217 v.); J. KOKELENBERG, ”Enige beschouwingen over de samenloop pand op 

handelszaak - waarant en fiduciaire eigendom”, TBBR 1994, 34 v.; zie verder E. DIRIX & R. de CORTE, 

Zekerheidsrechten, (2006) nr. 619-623. 

289


b) Leasing 

Bij de gewone financiële leasing (besproken in Deel III (roerende zaken) hoofdstuk III) vindt 

er geen eigendomsoverdracht plaats ten titel van zekerheid, maar gaat het toch wel om een 

soort zekerheidseigendom. Nu wordt de tegenwerpbaarheid daarvan in geval van samenloop 

in het Belgische recht algemeen erkend, zodat de vraag rijst waarin de - erkende - eigendom 

van de lessor dan wel verschilt van de niet-erkende zekerheidseigendom. Welnu, in de 

klassieke leasing (driepartijenverhouding) heeft de lessor een volwaardig eigendomsrecht, dat 

niet wordt beperkt door de titel waarmee hij verkrijgt - het goed wordt immers van een derde 

verkregen en niet van de lessee; er is dan ook geen sprake van een overdracht waarbij de 

lessee zich bepaalde rechten zou hebben voorbehouden of een eigendomsrecht onder 

opschortende voorwaarde behoudt. Het eigendomsrecht van de lessor is verder ook 

overdraagbaar (weliswaar zal de verkrijger gebonden zijn door de leasingovereenkomst, dit 

op grond van de gemeenrechtelijke regels inzake huur) en niet-accessoir (rechtens is niet het 

eigendomsrecht van de lessor afhankelijk van zijn schuldvordering op de huurder, maar 

omgekeerd zijn schuldvordering afhankelijk van zijn eigendomsrecht op het goed). Het 

eigendomsrecht van de lessor is evenmin onderworpen aan een ontbindende voorwaarde; de 

huurder beschikt slechts over een aankoopoptie (zonder terugwerkende kracht. Het goed 

maakt tenslotte ook als dusdanig deel uit van het vermogen van de lessor, en niet enkel de 

verzilveringwaarde tot beloop van de onbetaalde schulden van de lessee. 

Al deze kenmerken maken dat het eigendomsrecht van de lessor een volwaardig eigendomsrecht 

is, en niet een “loutere” zekerheidseigendom. 

Voor zover de positie van de lessor dezelfde blijft bij sale-leaseback, zou ook in dat geval het 

eigendomsrecht moeten worden erkend. Hoewel het Hof van cassatie zich hierover nog niet 

heeft uitgesproken, gaat de gepubliceerde rechtspraak in die richting 715 . Men zou dus kunnen 

zeggen dat de “zekerheidsoverdracht” in België wel bestaat, maar dan wel precies in die 

gevallen waarin de overgedragen eigendom geen loutere zekerheidseigendom is. 

c) Overdracht van vervangbare zaken zonder afzondering ervan. 

Geen zekerheidseigendom, maar een volle eigendom ontstaat er ook bij overdracht van 

vervangbare zaken, inbegrepen (chartaal) geld 716 , in die gevallen waarin deze goederen niet 

als een afgezonderd geheel worden bewaard. Het gebeurt bv. dat de schuldenaar aan zijn 

schuldeiser een hoeveelheid vervangbare goederen overhandigt, welke niet afgescheiden 

blijven van het vermogen van die schuldeiser. 

Ook al wordt de eigendom ervan ten titel van zekerheid overgedragen, dan nog gaat het hier 

niet om een loutere zekerheidseigendom (hetzelfde doet zich overigens voor bij het quasi- 

715 Zo ook besliste in (Staats)Nederland HR 19 mei 1995, Keereweer t. Sogelease, NJ 1996, 119, uitvoeriger 

besproken in onder meer BRAHN & REEHUIS, Overdracht, (3) 1997, p. 28 v. 

716 D.i. munten en bankbiljetten; giraal geld is immers een schuldvordering, zie de delen over 

schuldvorderingen en effecten. 

290


vruchtgebruik, dat eveneens de volle eigendom bij de zgn. vruchtgebruiker legt). Omwille van 

de “vermenging” in het vermogen van de verkrijger gaat het noodzakelijkerwijs om een 

volwaardige eigendom. De vermenging is immers een oorspronkelijke wijze van 

eigendomsverkrijging. 

Een beperking van het recht van de houder, bv. tot een pandrecht, is slechts mogelijk voor 

zover er een afscheiding plaatsvindt tussen dat geld of die goederen en de rest van het 

vermogen van de houder (zie de bespreking van de vermenging in Deel II hoofdstuk II en in 

de handboeken goederenrecht); hetzelfde geldt voor het ontstaan van mede-eigendom. Dit 

gebeurt in de praktijk meestal door de goederen in handen te geven van een derde, die ze in 

eigendom houdt voor één partij en in pand voor een andere 717 . Het kan dus zijn dat het gaat 

om een “hoop” soortgoederen die als geheel wel degelijk geïdentificeerd en afgezonderd is; in 

dat geval komt die hoop niet noodzakelijk in volle eigendom aan één partij toe, en kan er 

zowel een mede-eigendom gelden als een pandrecht op de hoop. 

De houder van de goederen zal echter een volle eigenaar zijn a) indien de goederen niet als 

geheel (“hoop”) zijn afgezonderd, of b) indien partijen zo zijn overeengekomen. In dat geval 

is er ook geen pand, noch een quasi-pand, en gelden de bijzondere regels inzake inpandgeving 

hier niet (zie cassatie 4 april 2003 718 . 

Voor zover de verkrijger verplicht zou zijn de som of hoeveelheid goederen terug te geven, 

maar hij intussen de volle eigendom heeft, is hij overigens ook niet verplicht dezelfde 

geldstukken of goederen terug te geven, maar enkel eenzelfde hoeveelheid van dezelfde soort 

(behoudens verdergaande zgn. fiduciaire verplichtingen). Intussen mag de verkrijger het geld 

of de goederen vervreemden, is zijn eigendom niet onderworpen aan een ontbindende 

voorwaarde, noch accessoir, en maakt het geld of goed dus in alle opzichten deel uit van zijn 

vermogen (hetzelfde vinden we dus ook bij quasi-vruchtgebruik). 

In sommige rechtsverhoudingen heeft de wetgever een dergelijke zekerheidstelling wel 

verboden (bv. huur : art. 10 lid 2 Woninghuurwet). 

d) Zuiver verbintenisrechtelijke constructies 

Buiten schot blijven ook zekerheidsmechanismen gegrond op de uitwendige werking van 

zuiver verbintenisrechtelijke constructies, zonder dat er een overdracht of vestiging van 

zakelijke rechten op een schuldvordering plaatsvindt. Zij worden in Deel V 

(schuldvorderingen) hoofdstuk VIII besproken. 

e) Zekerheidseigendom op financiële activa 

717 Deze derde kan desgevallend ook waardepapieren uitgeven, die dit eigendomsrecht en pandrecht 

afzonderlijk vertegenwoordigen, ceel c.q. warrant genaamd. 

718 Cass. 4 april 2003, TBH 2003, 393 = RW 2003-2004, 1689 noot M.E. STORME: “"De zakenrechtelijke 

kwalificatie en de verbintenisrechtelijke gevolgen van de betaling hanvan een geldsom tot zekerheid” = F.F. 

Bank&Fin.R. 203, 375 noot I. PEETERS "Een verdere stap naar een coherent juridisch kader voor de fiduciaire 

eigendom tot zekerheid". 

291


Het betreft hier een bijzondere wettelijke regeling, die in Deel V (schuldvorderingen) en VI 

(waardepapieren) wordt besproken. 

f) Eigendomsvoorbehoud 

De aard van deze rechtsfiguur wordt nader geanalyseerd in Deel IV (Roerende Zekerheden), 

hoofdstuk III, waar we tot de conclusie komen dat het eigendomsvoorbehoud inderdaad geen 

volwaardig eigendomsrecht is, maar een gemoduleerd eigendomsrecht, dat eigenlijk een 

zekerheidsrecht is. 

g) Besluit. 

Uit dit overzicht van al dan niet erkende eigendomsoverdrachten tot zekerheid kan worden 

afgeleid aan welke vereisten een toegezegd recht moet voldoen om een eigendomsrecht te 

kunnen zijn. Het belangrijkste kenmerk in ons recht lijkt me het niet-accessoire karakter te 

zijn: de eigendom wordt maar erkend wanneer het goed als dusdanig in het vermogen van de 

verkrijger terechtkomt, en niet enkel de verzilveringwaarde ervan. 

Gaat het niet om een volwaardig eigendomsrecht, dan kan de verkrijger buiten de wettelijk 

nader geregelde gevallen slechts een pandrecht (bij onroerend goed hypotheekrecht) 

verkrijgen, maar geen juridische eigendom, en gelden ook voor het overige de regels inzake 

inpandgeving. 

5° Bijzondere regels voor zekerheidsrechten 

Tot besluit kan men stellen dat ons recht (terecht) vasthoudt aan het onderscheid tussen 

zekerheidsrechten en andere zakelijke rechten, en een aantal beginselen kent voor (de 

vestiging en/of uitoefening van) zekerheidsrechten, die niet gelden voor andere zakelijke 

rechten en waaraan men dan ook niet kan ontsnappen door het recht een andere naam te 

geven. 

De typische kenmerken van zekerheidsrechten zien we: 

in het accessoir karakter en zijn gevolgen (zie hoger hoofdstuk II). Deze regels gelden niet 

bij rechten waar het zekerheidsaspect misschien ook een rol speelt, maar die in eerste instantie 

een andere finaliteit hebben, zoals bv. de klassieke leasing. 

In het terugdringen van het afscheidingsrecht bij faillissement en gerechtelijke 

reorganisatie; 

In de versterkte rol van de publiciteitsregels. 

2. Eisen gesteld aan het voorwerp van de zekerheid (bestaan, eenheid, specialiteit en 

bepaaldheid 

Zoals in Deel II hoofdstuk II uitgewerkt, kan een zakelijk recht maar betrekking hebben op 

een geïndividualiseerde zaak, niet op een algemeenheid (specialiteitsbeginsel), noch op een 

292


onderdeel of (eenheidsbeginsel – regels inzake natrekking en zaaksvorming), noch op niet 

afgezonderde soortzaken (bepaaldheidsbeginsel, regels betreffende de eigenlijke vermenging). 

Nochtans zijn er enkele verruimingen van deze beginselen te vinden, met name bij het pand 

op handelszaak, het voorrecht van de verhuurder en het landbouwvoorrecht. Zo wordt bij het 

pand op handelszaak het geheel van de voorraden als een feitelijke algemeenheid beschouwd. 

Bovendien kan men ook in één enkele handeling alle schuldvorderingen in pand geven (Dui. 

Globalzession). Hetzelfde geldt ook voor onder meer de inboedel van een huurhuis of 

pachthoeve, wat betreft het voorrecht van de verhuurder en het landbouwvoorrecht (zie verder 

in Deel IV hoofdstuk V). 

Zoals alle zakelijke rechten kunnen zakelijke zekerheidsrechten maar gelden op goederen die 

bestaan. Voor de problematiek van de zgn. toekomstige schuldvorderingen, zie de bespreking 

in Deel V (schuldvorderingen) Hoofdstuk II. 

293


AFDELING B. De beginselen uit het zakenrecht voor de conventionele 

vestiging van zakelijke rechten in het algemeen. 

Op de vestiging van zakelijke zekerheidsrechten zijn in beginsel de regels inzake overdracht 

van eigendom van toepassing, met enkele afwijkende en bijzondere regels. Deze bijzondere 

regels komen bij de bespreking van de afzonderlijke soorten zakelijke zekerheden aan bod. 

Hier geven we de grondvereisten aan, die hoger (Deel II hoofdstuk II Afdeling E.3.) reeds 

voor de eigendomsoverdracht werden aangegeven, en hier worden geconcretiseerd voor 

vestiging van zakelijke zekerheidsrechten in het algemeen. 

1. Vereisten betreffende het voorwerp 

Naast de vereisten dat het zakelijk recht dat men wil vestigen door het recht erkend moet zijn 

(numerus clausus, zie hierboven), en dat het goed waarop men het wil vestigen moet bestaan 

en voldoen ook aan de andere vereisten voor een zakelijk recht (specialiteit, eenheid, 

bepaaldheid, zie hierboven), moet het goed ook overdraagbaar zijn (zie de bespreking in het 

Deel II hoofdstuk II; en de nuances inzake schuldvorderingen in Deel V (schuldvorderingen) 

hoofdstuk I. 

2. Vereiste van geldige titel 

a. De titelvereiste ... 

Ook voor de vestiging van zekerheidsrechten is ons zakenrecht “causaal”. Er moet een 

"geldige titel" zijn, d.i. een onderliggende overeenkomst of andere verbintenis tot vestiging 

van het zakelijk zekerheidsrecht. Die titel is meestal afkomstig uit een overeenkomst, soms uit 

de wet. Ook al dient de vestiging zelf te worden onderscheiden van de onderliggende 

verbintenis (zie volgende punt onder b.), ze is daarvan niet “geabstraheerd”: de geldigheid van 

de eerstgenoemde is afhankelijk van de geldigheid van die onderliggende verbintenis. 

De verbintenis tot vestiging kan wel een verbintenis onder tijdsbepaling of voorwaarde zijn 

(zo bv. de hypothecaire volmacht). 

De vragen die betrekking hebben op de titel als dusdanig worden in het Goederenrecht 

besproken voor de overdracht en vestiging in het algemeen en komen in Afdeling C. nader 

aan bod voor zekerheidsovereenkomsten. 

Indien de zakelijke zekerheid door een derde is gevestigd (zakelijke borg), dan moet er ook 

rekening mee worden gehouden dat bij de verbintenis tot vestiging door die zakelijke borg 

ook de regels inzake persoonlijke zekerheden spelen. 

Bij voorbehouden zekerheden is er geen vestiging en is dus ook niet vereist dat er een 

verbintenis tot vestiging is. 

294


b. Is een andere vereiste dan de vereiste van het bestaan van een verzekerde schuld 

Dit causaal karakter van een pand- of hypotheekvestiging mag niet worden verward met het 

afhankelijk (accessoir) karakter van die zekerheidsrechten. Dat laatste betekent niet dat er een 

geldige verbintenis moet zijn aangegaan om ze te vestigen (dat betreft het causaal karakter), 

maar dat er een verbintenis moet zijn tot zekerheid waarvan het pand- of hypotheekrecht 

wordt gevestigd. Die vereiste wordt in Afdeling C. besproken. Het feit dat er een verzekerde 

schuld is waaraan het zekerheidsrecht accessoir is, is echter niet voldoende. De titel tot 

vestiging van het zekerheidsrecht moet daarnaast ook nog een geldige titel zijn, en het bestaan 

van een schuld betekent natuurlijk nog niet dat er een geldige vestigingstitel is. Zo vereist de 

vestiging van een pandrecht of een hypotheekrecht dat er een – voorafgaandelijk dan wel 

tegelijkertijd tot stand gekomen - geldige verbintenis is tot pand- of hypotheekvestiging, 

waarvan de vestiging de uitvoering vormt. 

Deze verwarring heeft aanleiding gegeven tot een arrest van het Hof Antwerpen van 20 

februari 1995 719 . Geïntimeerde "A" had zich, vereenvoudigd gezegd, bij een leningsakte 

hoofdelijk en ondeelbaar verbonden tot terugbetaling van een lening aan B en daarbij ook een 

hypotheek toegezegd op haar onroerend goed. A verkrijgt later de algehele nietigverklaring 

van haar overeenkomst met de kredietgever (wegens dwaling). Nadat die beslissing in kracht 

van gewijsde is gegaan, spreekt de kredietverlener A terug aan, ditmaal niet als borg, maar als 

hypotheekgever. Het Hof besliste - terecht - dat nu er geen verbintenis meer overblijft van A 

jegens de kredietmaatschappij om een hypotheek te vestigen (verbintenis die enkel in de 

vernietigde overeenkomst werd aangegaan), het hypotheekrecht van rechtswege vervalt (door 

die vernietiging). Het hypotheekrecht is immers gevestigd in uitvoering van een verbintenis 

die door de vernietiging met terugwerkende kracht teniet is gegaan. Dat de 

hypotheekvestiging formeel geldig is, doet daaraan niet af, nu hypotheekvestiging een causale 

rechtshandeling is en de titel voor die vestiging was weggevallen. 

3. Vereisten van vestigingshandeling en mogelijke vormvereisten (en tijdstip van vestiging) 

a. De vestiging in enge zin 

De vestiging vereist ook de uitvoering van die verbintenis, d.i. een “levering” krachtens die 

titel. Levering wordt hier niet in de feitelijke zin gebruikt van overgave (délivrance, 

Lieferung, delivery), maar in de juridische zin (livraison). 

De levering geschiedt in beginsel door het akkoord van partijen over de totstandkoming van 

het zakelijk recht (en niet alleen over de verbintenis tot vestiging). Men moet dus een 

onderscheid maken tussen de onderliggende overeenkomst (de verbintenis tot geven) en de 

vestiging in uitvoering daarvan. Wel is het juist dat beide handelingen in tijd vaak 

samenvallen (zie art. 1138 BW voor de verplichting tot geven), maar deze regel is niet 

dwingend. 

719 AJT 1994-95, 505 noot M.E. STORME “Het causale karakter van de hypotheekvestiging, namelijk als 

uitvoering van een verbintenis tot hypotheekvestiging”. 

295


Bovendien gelden er juist bij de vestiging van zakelijke zekerheden vaak bijzondere regels en 

vereisten die maken dat de zekerheid niet consensueel kan worden gevestigd. In dat geval kan 

de loutere consensus nog geen levering inhouden. Bv. een pandrecht kan in beginsel niet 

consensueel worden gevestigd; men onderscheidt dus de pandbelofte - bv. in de 

kredietovereenkomst – als obligatoire rechtshandeling van de pandvestiging als 

zakenrechtelijke handeling; of ook hypotheekbelofte van de hypotheekvestiging. Gezien deze 

bijzondere vormvereisten wordt geoordeeld dat, anders dan bij andere akten van levering of 

vestiging van zakelijke rechten, een rechterlijke beslissing niet als vestigingsakte kan 

gelden 720 . De rechter kan wel veroordelen tot buitenbezitstelling c.q. tot het verlijden van de 

vestigingsakte op straffe van een dwangsom. 

b. Het ontstaan van zekerheidsrechten door voorbehoud 

Gaat het om een zekerheidsrecht dat bij vervreemding wordt voorbehouden, dan is het 

voldoende dat de vervreemder zich dat recht voorbehoudt bij de levering. Wel zal de 

vervreemder niet vermoed worden zich een zekerheidsrecht voor te behouden wanneer dat in 

strijd is met de verbintenisrechtelijke verhouding tussen partijen en zal hij omgekeerd 

vermoed worden zich dat recht wel voor te behouden bij de levering indien dat bedongen is; 

dat laatste verhindert natuurlijk niet dat er voor, bij of na de levering afstand kan worden 

gedaan van het voorbehouden recht dat men eerder bedongen had. 

4. Vereiste beschikkingsbevoegdheid of derdenbescherming 

De partij die het zakelijk recht verschaft moet beschikkingsbevoegd zijn, dit is moet m.b.t. die 

specifieke beschikking over het goed (bv. inpandgeving, enz.) bevoegd zijn. 

Dit werd reeds uitvoerig besproken in het Goederenrecht en Deel II. 

De eigenaar is in beginsel niet bevoegd om een recht te verschaffen op een goed dat strijdig is 

met een ouder zakelijk recht op datzelfde goed. Is het ouder recht een pandrecht, dan kan de 

eigenaar dus wel nog een pandrecht vestigen, doch enkel in tweede rang. 

Bij gebreke aan beschikkingsbevoegdheid wordt de derde-verkrijger mits vervulling van 

bepaalde vereisten (waaronder zijn goede trouw) wel beschermd. Deze “derdenbescherming” 

wordt in de volgende Delen afzonderlijk besproken per categorie van goederen. Ook de 

maatstaf van de goede trouw (met name wanneer er een onderzoeksplicht is), wordt verder 

besproken (zie Deel IV Hoofdstuk I B.4.) (daarbij zal ook opgemerkt worden dat er meestal 

geen bescherming is tegen beschikkingsonbevoegdheid die het gevolg is van een samenloop 

waarvan men onwetend was). De goede trouw moet zoals gezegd betrekking hebben op het al 

dan niet aanwezig zijn van de bevoegdheid van de vervreemder om dat soort zakelijk recht te 

vestigen. 

720 DIRIX & DECORTE, Zekerheidsrechten (2006), nr. 470 in fine p. 318. Vgl. dezelfde vraag betreffende de 

hypotheekvestiging. 

296


AFDELING C. Regels betreffende de totstandkoming en geldigheid van de 

onderliggende verbintenisrechtelijke overeenkomst (de 

zekerheidsovereenkomst) 

De algemene regels inzake de totstandkoming (m.i.v. vertegenwoordiging), geldigheid, 

inhoudsbepaling, nakoming en niet-nakoming van overeenkomsten worden behandeld in de 

handboeken verbintenissenrecht en hier niet uitgewerkt 721 . De regels die van bijzonder belang 

zijn voor de verbintenis tot het vestigen van een zakelijke zekerheid komen hier wel aan bod. 

Bovendien moet, wanneer de zakelijke zekerheid door een derde wordt gevestigd (zakelijke 

borg), er ook rekening worden gehouden met de regels inzake persoonlijke zekerheden – zie 

het Deel persoonlijke zekerheden (I). 

1. Totstandkoming 

a. Rechtshandeling 

Het kan gaan om een overeenkomst of een eenzijdige rechtshandeling. 

b. Vormvereisten aan de toestemming; bewijsregels 

Bij sommige zekerheidsovereenkomsten zijn er bijkomende vormvereisten. Deze betreffen 

evenwel niet zozeer de obligatoire overeenkomst zelf, maar de vestiging van het zakelijk 

recht, bv. de authentieke akte vereist voor een hypotheekvestiging, de buitenbezitstelling 

vereist voor een inpandgeving. De verbintenis tot inpandgeving of hypotheekvestiging kan 

echter vormvrij worden aangegaan. Een uitzondering betreft de verbintenis tot overdracht of 

inpandgeving van loonvorderingen (zie verder Deel V schuldvorderingen, hoofdstuk II afd. 

C). 

Anderzijds zien we dat een aantal zakelijke zekerheden juist impliciet voortvloeien uit een 

overeenkomst (retentierecht, reclamerecht, voorrecht verkoper, voorrecht vervoerder of 

commissionair of hotelhouder of verhuurder) en niet uitdrukkelijk moeten worden bedongen. 

Naast deze bijzondere vormvereisten gelden de gemeenrechtelijke bewijsregels, met 

beperking van de bewijsmiddelen in burgerlijke zaken in tegenstelling tot handelszaken (art. 

1314 BW.). Op die regel zijn er wel een aantal uitzonderingen; zo zijn alle bewijsmiddelen 

toegestaan voor het bewijs van de zakelijke zekerheidsovereenkomsten die onder de WFZ 

vallen (d.i. overeenkomsten tot zakelijke zekerheid op effecten op rekeningtegoeden mits er 

een buitenbezitstelling is; het toepassingsgebied van deze wet wordt in Deel V 

(schuldvorderingen) nader besproken), ook al zijn ze niet-commercieel (art. 6 WFZ). 

721 Zie onder meer STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht, I p. 15 v.; VAN GERVEN & COVEMAEKER, 

Verbintenissenrecht (2006) p. 111 v. 

297


Anders dan bij borgtocht hangt de burgerlijke of commerciële aard van de 

zekerheidsverbintenis in beginsel af van de kwalificatie van de gewaarborgde schuld. 

c. Bewijs ten aanzien van derden. 

In burgerlijke zaken moet de dagtekening ten aanzien van derden bewezen worden volgens 

art. 1328 BW Dit veronderstelt het opmaken van een geschrift en de registratie ervan. In 

handelszaken geldt art. 1328 niet. Daar mag de vaste dagtekening van een rechtshandeling 

met alle rechtsmiddelen worden bewezen. 

d. Regels van totstandkoming van de kaderovereenkomst 

Vaak maakt de zekerheidsovereenkomst als een bijzonder beding deel uit van een ruimere 

overeenkomst, in het bijzonder een kredietovereenkomst. Dan gelden ook de 

totstandkomingsvereisten en herroepingsrechten die gelden voor die kredietovereenkomst. 

Deze worden nader besproken in het overeenkomstenrecht. 

e. Verbintenis tot zekerheidsstelling aangegaan door een vertegenwoordiger 

De verbintenis tot zekerheidsstelling kan in beginsel zoals een andere verbintenis door een 

lasthebber worden aangegaan krachtens een volmacht. Die lasthebber kan ook de schuldeiser 

zelf of een vetrouwenspersoon van de schuldeiser zijn. Bv. de volmacht tot 

hypotheekvestiging, de volmacht tot inpandgeving. Hier is de onherroepelijkheid een 

verbintenis, die de schuldenaar aangaat jegens de schuldeiser - in wiens belang de volmacht 

wordt gegeven 722 . 

2. (De bepaalbaarheid van) het « voorwerp » van overeenkomsten tot zakelijke zekerheid 

a. Bepaalbaarheid van het voorwerp 

1° Het primaire voorwerp. 

Het primaire of eigenlijke voorwerp van een overeenkomst tot vestiging van een zakelijke 

zekerheid is de verbintenis tot het vestigen van een nader bepaalde zakelijke zekerheid op 

nader bepaalde goederen. Daartoe moeten de goederen waarop het gevestigd wordt 

bepaalbaar zijn op grond van de overeenkomst. De vestiging zelf vereist dat het goed ook 

daadwerkelijk bepaald is, maar dat betreft dan het zakelijk recht zelf en niet de onderliggende 

verbintenis (specialiteits- en bepaaldheidsbeginsel, zie Deel II Hoofdstuk II Afdeling C). 

722 Zie voor de nadere regels van dit soort volmachten M.E. STORME, "Hoever reikt de regel van de 

onherroepelijkheid van een lastgeving van gemeenschappelijk belang - in het bijzonder bij enkele toepassingen 

in de notariële praktijk", TNot 1996, 7 v., bijgewerkt in mijn syllabus “Vertegenwoordiging, lastgveing, 

kwaliteitsrekening”, http://storme.be/ZCR-lastgeving.pdf. 

298


Kan de verbintenis ook betrekking hebben op de vestiging van een zekerheid op toekomstige 

goederen (NB. Een heel andere vraag dan die naar de mogelijkheid tot vestiging van een 

zekerheid tot waarborg van toekomstige schulden, onder 3° b) besproken) ? 

Dit is in beginsel mogelijk mits die goederen voldoende bepaald of bepaalbaar zijn (vgl. art. 

1130 BW) Zakenrechtelijk zijn er wel beperkingen aan de mogelijkheid tot daadwerkelijke 

vestiging (zie verder Deel II Hoofdstuk II afdeling C 1.a.). Toch rijst ook verbintenisrechtelijk 

wel de vraag naar beperkingen aan dergelijke zekerheidsverschaffing, meer bepaald ter 

bescherming van de schuldenaar zelf tegen overdreven belasting van zijn toekomstig 

vermogen en ter bescherming van de andere (meer bepaald toekomstige) schuldeisers tegen 

het op voorhand belasten van dit vermogen, zodat het onttrokken wordt aan hun 

gemeenschappelijk onderpand en zij minstens de facto geen verhaal meer hebben. Het 

bedingen van een overdreven zekerheid op toekomstige goederen van de schuldenaar kan dan 

ook in strijd komen met art. 7 en 8 Hyp.W. Een bijzondere wettelijke regeling hiervoor 

vinden we echter alleen voor zekerheidsovereenkomsten gesloten door gehuwden (zie onder 

3.e.). 

Daarnaast dienen de beperkingen aan de overdraagbaarheid van loonvorderingen en 

schuldvorderingen op sociale uitkeringen en vergoedingen wellicht ook in die zin te worden 

uitgelegd, dat ook de verbintenis tot overdracht of inpandgeving daarvan nietig is, of liever, 

van rechtswege wordt beperkt tot het overdraagbaar gedeelte van die schuldvorderingen. 

2° De verzekerde schuldvordering 

Aangezien zakelijke zekerheden “accessoir” zijn aan een verzekerde schuldvordering, wordt 

net als bij persoonlijke zekerheden ook bij zakelijke zekerheden de zekerheid begrensd door 

het bestaan, de geldigheid, de omvang en de modaliteiten van de verzekerde schuld of 

schulden. De verzekerde schulden kunnen ook de schulden van een derde zijn (zakelijke 

borgtocht). 

3° De bepaling in hoeverre de schuld verzekerd is (dekking) 

a) Vragen die ook rijzen bij pand en hypotheek voor een bepaalde schuld 

i) Plafonnering 

Bij pand en hypotheek moet - anders dan bij borgtocht - in beginsel wel bepaald worden in 

welke mate de verzekerde schuldvordering gedekt wordt en moet dit cijfermatig worden 

vastgelegd (bepaling van een plafond, zie art. 2074 BW c.q. 80 HypW). Wat het pand betreft, 

geldt deze vereiste echter enkel voor: 

- het uitdrukkelijk conventioneel pandrecht (dus niet voor het retentierecht, en de wettelijke 

pandrechten van bv. de verhuurder e.d.) in burgerlijke zaken (niet voor pand voor 

handelsschulden), en 

- voor de loonoverdracht (art. 27 Loonbeschermingswet). 

299


Bij de verschillende zekerheidsrechten wordt ook aangegeven in welke mate de zekerheid ook 

de accessoria van de schuld(vordering) dekt. 

ii) Wijzigingen in de persoon van de schuldeiser of schuldenaar 

Gezien het accessoir karakter blijft de zekerheid in beginsel bestaan wanneer de verzekerde 

schuld overgaat op een nieuwe schuldeiser. 

Het zakelijk zekerheidsrecht blijft in beginsel ook bestaan wanneer de verzekerde schuld 

overgaat op een nieuwe schuldenaar. 

b) Bijkomende vragen bij pand en hypotheek voor (alle) toekomstige schulden 

i) Beginsel: pand en hypotheek voor alle sommen 

Het accessoir karakter van een zakelijke zekerheidsrecht verhindert niet dat dit ook kan 

worden gevestigd tot zekerheid van toekomstige schulden. Pand en hypotheek kunnen dus in 

beginsel ook gevestigd worden voor toekomstige schulden. Accessoriteit betekent wel dat 

verhaal op elk gegeven tijdstip in beginsel slechts kan geschieden voor de op dat tijdstip 

bestaande schulden tot zekerheid waarvan de het zekerheidsrecht is gevestigd. De verzekerde 

schulden kunnen ook de schulden van een derde zijn (zakelijke borgtocht). 

De bepaalbaarheidseis houdt wel in dat op dat tijdstip aan de hand van de bepalingen van de 

zekerheidsovereenkomst moet kunnen worden bepaald welke schulden het zijn tot zekerheid 

waarvan het goed strekt, maar sluit niet uit dat men een zekerheid kan vestigen kan stellen 

voor een toekomstige schuld en zelfs niet dat de dekking kan blijven “oplopen” zolang ze 

dekking niet is stopgezet. 

De eisen die aan de bepaalbaarheid worden gesteld zijn zoals bij persoonlijke zekerheden zeer 

soepel: een pand of hypotheek “voor alle sommen” wordt aanvaard en treft alle 

schuldvorderingen die op grond van de tussen partijen bestaande rechtsverhoudingen kunnen 

worden bepaald. Dit staat in ons recht vast sedert het arrest-Mengal, "onder het enkele 

voorbehoud dat zij bepaald zijn of kunnen worden bepaald op het tijdstip van de 

zekerheidstelling" 723 , 724 . Deze opvatting werd ook bekrachtigd door de invoeging (door de 

W. 13 april 1995) van art. 51bis in de WHK. De wetgever heeft wel terecht een aantal 

723 Cass. 28 maart 1974, iz. Mengal, Arr. 1974, 833 = Pas. I 776 = RW 1974-75, 339 noot, m.b.t. een inpandgeving 

van een handelszaak (inventaris), verwerping voorziening tegen Hof Brussel 25 februari 1972, JT 246 = 

BRH 149. Zie ook Hof Brussel 28 juni 1963, vernietigd door Cass. 6 mei 1965, RW 1966-67, 140; Hof Luik 27 

maart 1969, vernietigd door Cass. 11 juni 1970, Pas. I 902. 

724 Voor de bekrachtiging van de geldigheid door de W. 13 april 1995 werd deze reeds verdedigd door E. 

DIRIX, "Nieuwe overeenkomsten tot zekerheid", TPR 1990, 323, en A.M. STRANART-THILLY, 

"L'hypothèque constituée pour toutes sommes dues ou à devoir par un débiteur à son créancier", RNotB 1979, 

(548) 552; terughoudender J. WILLEMEN, "De hypotheek "voor alle schulden" bij kredietverlening", RW 1990- 

91, 1158 e.v. 

Verder in dezelfde zin na 1995: Kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2003-2004, 111; inzake hypotheek Hof Antwerpen 

11 maart 1996, RW 1996-97, 446. Zie DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 370 p. 241-242. 

300


Pand en hypotheek strekken in beginsel niet tot zekerheid van schulden die na het overlijden 

van de oorspronkelijke schuldenaar worden aangegaan of opgelopen door diens erfgenamen. 

iv) Wijzigingen in de persoon van de schuldeiser 

De vragen die hier rijzen zijn zeer gelijkaardig aan die bij borgtocht voor alle sommen. Zo bv. 

zal de zekerheid in beginsel blijven gelden wanneer de verzekerde schuld overgaat op een 

andere schuldeiser. Bij opslorping van de schuldeiser zal de zekerheid normaal niet gelden 

voor de reeds bestaande schulden van de opslorpende schuldeiser, doch wel voor de nieuwe 

schulden jegens de opslorpende schuldeiser, in zoverre de zakenverhouding met de 

schuldeiser wordt voortgezet 730 , al wordt ook daarop vaak een restrictieve interpretatie 

toegepast 731 . 

Verdwijnt de schuldeiser niet, maar wordt enkel de verzekerde schuldvordering gecedeerd, 

dan geldt de zekerheid niet voor andere schulden jegens de cessionaris, maar wel nog voor 

andere schulden jegens de cedent. Deze zal wel de cessionaris moeten laten voorgaan (zie 

Deel II Hoofdstuk III Afdeling E. 5.b.1°d), uitdrukkelijk in art. 51bis § 3 WHK). Overigens 

lijkt te moeten worden aangenomen dat het zekerheidsrecht (bv. de hypotheek) door de 

gedeeltelijke cessie wordt opgesplitst in meerdere rechten van dezelfde aard, waarbij het recht 

van de cessionaris voorrang krijgt op het recht van de cedent. 

b. Gevolg van accessoriteit 

Dit werd uitgewerkt in hoofdstuk II van dit Deel. M.i. is het wel misleidend om de 

overeenkomst tot het vestigen van de zekerheid accessoir te noemen 732 : het is het 

zekerheidsrecht dat accessoir is, niet de overeenkomst: indien er geen verzekerde schuld is, is 

de zekerheidsovereenkomst niet onbestaande, alleen zal het zekerheidsrecht niet kunnen 

worden uitgeoefend. 

c. Accessoriteit mag de zelfstandige geldigheidsvereisten en modaliteiten niet doen vergeten. 

Overeenkomsten tot accessoire zekerheden moeten daarnaast ook op zichzelf voldoen aan de 

vereisten die gelden voor alle overeenkomsten of voor een overeenkomst van die soort (zie 

hoger punt 1.). Ze kunnen ook op zichzelf aan modaliteiten onderworpen zijn (voorwaarden 

e.d.). Het accessoir karakter doet daar niets aan af. 

730 E. DIRIX, Overzicht, TPR 2004, nr. 99; E. DIRIX, “Fusies en zekerheden”, T.Not. 1998, 344-364. 

731 Zie voor een inpandgeving voor alle sommen: kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2003-2004, 111, Deutsche Bank / 

LHSP / Argenta e.a.; het betrof de vraag of een pand handelszaak “voor alle sommen” dat wel telkens werd 

verhoogd bij verhoging van kredieten, ook de kredieten dekte die na de fusie van de pandhouder door de 

rechtsopvolger zijn toegekend in het kader van een consortiumkrediet (van meerdere banken) dat van een erg 

verschillende aard was en ook een ander stelsel van zekerheden inhield (voornamelijk “negatieve zekerheden”, 

gepaard met een pari-passu-overeenkomst tussen de banken). Vlg. de rechtbank waren die nieuwe 

“wentelkredieten” (revolving credits) niet gedekt door het eerdere pand op handelszaak. Zo ook Hof Gent 10 

april 2006 in nr. 2005/AR/506, Dexia t/ LSHP, KBC e.a., DAOR 2006 nr. 78 p. 198 = RW 2006-2007 ... 

732 VAN GERVEN & COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, p. 62 en STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht 

I, 29 nr. 38, noemen de pandovereenkomst een “bijkomend contract” dat afhankelijk is van een hoofdcontract. 

Het is veeleer het zekerheidsrecht dat bijkomend is aan de verzekerde schuldvordering. 

302


De relevante wilsgebreken zijn ook hier degene die we in het algemeen verbintenissenrecht 

vinden, met name dwaling, bedrog, bedreiging (“geweld”), gekwalificeerde benadeling, en bij 

uitzondering de gewone benadeling. Wat de gekwalificeerde benadeling betreft zij eraan 

herinnerd dat deze enerzijds een benadeling vereist en anderzijds een misbruik van 

omstandigheden nodig als oorzaak daarvan (misbruik van afhankelijkheid van de 

zekerheidssteller t.a.v. de hoofdschuldenaar bv.). 

2° Nietigheden uit het consumentenrecht 

Daarnaast kunnen er in het consumentenrecht bepalingen zijn die het bedingen van bepaalde 

zekerheden verbieden of aanvechtbaar maken: 

- zo is nietig een inpandgeving, bedongen in een overeenkomst van consumentenkrediet, van 

een deel of het geheel van het geleende kapitaal, of van effecten of andere financiële 

instrumenten die moeten worden aangekocht met het geleende kapitaal (art. 31 § 2 WCK, in 

werking sedert 1 januari 2004 735 ); 

- zo is het verboden om bij minnelijke invordering van schulden van een consument een 

overdracht van schuldvordering te eisen (art. 3 § 2 Wet van 20 december 2002 betreffende de 

minnelijke invordering van schulden van de consument). 

Daarnaast kunnen bepalingen nietig zijn omdat het onrechtmatige bedingen zijn dan wel een 

oneerlijke handelspraktijk uitmaken. 

3° Nietigheden uit het huurrecht 

De huurwetgeving beperkt het bedingen van bepaalde vormen van zekerheidsstelling, dit ter 

bescherming van de (kandidaat-)huurder. Zo bv. beperkt art. 10 Woninghuurwet 736 zeer strikt 

de zekerheden in geld die kunnen bedongen worden van de huurder 737 ; die beperking geldt 

735 Zie meer algemeen over deze bepaling T. VAN DIJCK, “De hervormde wet op het consumentenkrediet – 

kritische analyse van het vernieuwd “algemeen deel” van de WCK”, RW 2003-2004, (681) 699 nr. 58-59. 

736 Bijna de volledige rechtsleer is erg kritisch voor deze bepaling zoals herschreven bij Wet van 25 april 2007. 

Zie o.m. N. BERNARD, “La loi du 25 avril 2007 et les nouvelles dispositions en matière de bail à loyer”, JT 

2007, (513) 518 v. 

737 Art. 10 § 1 Woninghuurwet bepaalt: 

“Indien, behoudens de zekerheden voorzien in artikel 1752 van het Burgerlijk Wetboek, de huurder om de 

naleving van zijn verplichtingen te waarborgen, een van de in het volgende lid bepaalde vormen van 

waarborgen verstrekt, mag die niet meer bedragen dan het bedrag dat gelijk is aan 2 of 3 maanden huur, 

afhankelijk van de vorm van de huurwaarborg. 

De in het vorige lid vermelde waarborgen kunnen naar keuze van de huurder drie vormen aannemen : ofwel 

een geïndividualiseerde rekening op naam van de huurder bij een financiële instelling, ofwel een bankwaarborg 

die het de huurder mogelijk maakt de waarborg progressief samen te stellen, ofwel een bankwaarborg ten 

gevolge van een standaardcontract tussen een OCMW en een financiële instelling. 

Wanneer de huurder kiest voor een geïndividualiseerde rekening, mag de huurwaarborg niet meer bedragen 

dan een bedrag gelijk aan 2 maanden huur (...). Wanneer de huurder kiest voor een bankwaarborg, waarbij hij 

zich verbindt die volledig samen te stellen middels constante maandelijkse afbetalingen gedurende de duur van 

de huurovereenkomst, met een maximumduur van drie jaar, is deze gelijk aan een bedrag van maximaal drie 

maanden huur. (...). 

Wanneer de huurder kiest voor een bankwaarborg die gelijk is aan een bedrag van maximaal drie maanden 

huur ten gevolge van een standaardcontract tussen een OCMW en een financiële instelling, is het dat OCMW 

304


niet voor persoonlijke zekerheden en volgens de meeste auteurs evenmin voor andere soorten 

zakelijke zekerheden (zoals bv. waardepapieren; een van de succesrijke formules is bv. een 

verzekeringsbon 738 ). 

d. Oorzaakvereiste 

Dit roept geen bijkomende vragen op. Bij zekerheidsstelling voor eigen schuld is het 

verkrijgen of behouden van het krediet de oorzaak. Bij zekerheidsstelling voor andermans 

schuld gaat het om een zakelijke borg en gelden ook de vereisten van borgstelling (in Deel I. 

besproken). 

e. Nietigheden ter bescherming van derden (gezinsbelang). 

Nietigheden ten gunste van derden vinden we in ons recht hoofdzakelijk ter bescherming van 

de belangen van het gezin tegen handelingen van een van de echtgenoten - zie art. 215, 224, 

1417-1422 BW, die vnl. betrekking hebben op de gezinswoning en de huisraad daarvan. 

Het betreft meer bepaald de nietigverklaring van: 

- een vervreemding of hypothekeren van de rechten op de voornaamste gezinswoning of een 

vervreemding of verpanding van de huisraad erin aanwezig, zonder instemming 739 van de 

andere echtgenoot (art. 215 § 1 j° 224 § 1 I BW), 

- schenkingen die de belangen van het gezin in gevaar brengen (art. 224 § 1 III BW), 

- beschikkingen om niet over goederen van de huwelijksgemeenschap (art. 1419 j° 1422, 1° 

BW), 

- daden van beschikking over goederen van de huwelijksgemeenschap in het kader van een 

gezamenlijk beroep (art. 1417, 2 j° 1422, 1° BW), en 

- allerlei andere in art. 1418 BW 740 opgesomde daden van beschikking betreffende goederen 

van de huwelijksgemeenschap zonder de toestemming 741 van de andere echtgenoot (art. 1422, 

1° BW). 

Vgl. ook de mogelijke nietigverklaring van handelingen verricht in strijd met een 

vervreemdingsverbod (art. 224 § 1, 2 j° 223 en 1422, 2° BW) 742 . 

dat daar om verzoekt bij de financiële instelling, die de waarborg toestaat ten gunste van de verhuurder.” 

738 Waarbij de huurder een verzekeringsbon koopt met een vast rendement plus een uitkering in kapitaal in 

geval van overlijden. Zie http://www.vitrine.be/pictures/popups/popup_huurwaarborg2_nl.html. 

739 Instemming die vormvrij kan worden gegeven; de andere echtgenoot moet dus niet optreden in de 

authentieke akte of een authentieke volmacht verlenen. Vgl. G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", 

TPR 1978, 230-231; W. PINTENS, F. VANDERMEERSCH & K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het 

familiaal vermogensrecht (2002), p. 70 nr. 94; A. CUYPERS, in Notariële facetten van het contractenrecht, p. 

(191) 197. 

740 De bescherming van onroerende goederen, die hier wordt gegeven, vervalt wel wanneer het goed in een 

vennootschap wordt ondergebracht; de aandelen daarin zijn immers roerend. 

741 Het is betwist of de toestemming in bv. een hypotheekvestiging vereist dat de andere echtgenoot optreedt in 

de authentieke akte dan wel een authentieke volmacht verleent, dan wel of deze teostemming vormvrij is. In de 

eerste zin W. PINTENS, F. VANDERMEERSCH & K. VANWINCKELEN, Inleiding tot het familiaal 

vermogensrecht (2002), p. 180 nr. 341; A. VERBEKE, in Actuele ontwikkelingen in de rechtsverhouding tussen 

bank en consument, p. 101 nr. 67. 

In de tweede zin: F. WERDERFROY, "Het nieuw huwelijksvermogensrecht en de hyptheekwet", T.Not. 1977, 

64 v. nr. 25-31; GENIN, Rép. not., nr. 1522-1. 

305


Van deze nietigheid kan afstand worden gedaan na kennisname van de handeling. Het recht 

op nietigverklaring verjaart verder één jaar na kennisname (zie art. 224 § 2 BW). 

De wetgever heeft hier voor een nietigheid gekozen en niet voor een niet-tegenwerpbaarheid 

aan de beschermde derden, omdat een niet-tegenwerpbaarheid niet effectief zou zijn : in dat 

geval immers blijft de handeling geldig ten aanzien van de echtgenoot die ze verricht heeft, 

kan ze van hem afgedwongen worden, en is de andere echtgenoot of het gezin uiteindelijk 

toch het slachtoffer. De nietigheid, die door een derde worden ingeroepen, wordt hier 

gecombineerd met een soort “immuniteit” van de partij zelf. Doordat het hier om een 

nietigheid gaat, geldt de verkrijger niet als een derde-verkrijger ten aanzien van dit probleem, 

maar als contractspartij, en spelen de regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te 

goeder trouw niet; er is wel een zelfstandige regeling inzake bescherming van derden te 

goeder trouw in art. 1422 BW. 

f. Mogelijke aansprakelijkheid en nietigheid bij derde-medeplichtigheid 

De vestiging van een zakelijke zekerheid kan een overtreding inhouden van een verbintenis, 

die de zekerheidssteller eerder jegens een andere schuldeiser is aangegaan, om geen 

zekerheden toe te kennen. Indien de verkrijger van de zakelijke zekerheid desbewust 

deelneemt aan die wanprestatie, begaat hij jegens die andere schuldeiser een onrechtmatige 

daad. Aangezien verplichtingen om geen zekerheden toe te kennen (zgn. negatieve 

zekerheden) in de praktijk gebruikelijk zijn (zeker in kredietovereenkomsten met banken), 

dient een schuldeiser die een zakelijke zekerheid bedingt daarop bedacht te zijn 743 . 

Wat de sanctie betreft: m.i. maakt dit de overeenkomst tot vestiging van een zekerheid of die 

vestiging zelf wel niet ongeldig, maar verplicht dit tot herstel van de schade. Volgens een 

betwistbare rechtspraak van het Hof van cassatie 744 , kan evenwel ook de nietigheid van de 

strijdige rechtshandeling worden uitgesproken om zo het herstel in natura mogelijk te maken. 

4. Niet-tegenwerpelijkheid aan andere schuldeisers; specifieke regels betreffende de verdachte 

periode. 

Bij elke vestiging van zakelijke rechten, maar in het bijzonder bij de vestiging van 

zekerheidsrechten, spelen ook de regels inzake aanvechting (niet-tegenwerpelijkheid) van 

handelingen in strijd met de belangen van de schuldeisers. Zij werden in Deel II Hst. III Afd. 

D. uitvoeriger besproken. We herinneren nog even aan hun belang bij zakelijke zekerheden in 

het bijzonder. 

a. De gemeenrechtelijke pauliana. 

742 Daar gaat het m.i. intrinsiek niet zozeer om een nietigverklaring, maar veeleer om de uitwerking van een 

beschikkingsonbevoegdheid, die bovendien aan publicatie (overschrijving) is onderworpen. 

743 Vgl. F. DIERCKX, Bank & Fin 1987, 149. 

744 Cass. 27 april 2006, RW 2009-2010, 236. 

306


Het gaat om regels die gelden voor alle onverplichte rechtshandelingen, maar die bij 

zekerheden een bijzonder belang hebben. Bij handelingen onder bezwarende titel is 

medeplichtigheid van de wederpartij vereist, bij handelingen om niet volstaat het bedrieglijk 

inzicht van de schuldenaar alleen. 

b. Uitbreiding bij handelingen tijdens de verdachte periode voor faillissement. 

Bij deze bepalingen vinden we een specifieke regel voor “bedongen” zakelijke 

zekerheidsrechten in 17, 3° FaillW, in Deel II hoofdstuk III Afd. D.5. besproken. 

Wel geldig tijdens de verdachte periode zijn 1° zakelijke subrogatie en 2° pandwisseling: 

1° Bij zakelijke subrogatie blijft de zekerheid gehandhaafd op een vervangende zaak, er komt 

dus geen nieuwe zekerheid; daartoe moet er een causaal verband zijn tussen het wegvallen 

van het recht op de ene zaak en de vervanging ervan. 

2° Gaat het om vervangbare zaken van eenzelfde aard, dan kan de zekerheid zelfs zonder dit 

causaal verband bewaard blijven tot beloop van de kleinste hoeveelheid van die zaken die 

continu aanwezig is gebleven ("lowest intermediate balance rule"), en dit zonder dat er van 

een “nieuwe” zekerheid sprake is (van belang indien de pandwisseling doorgaat tijdens de 

verdachte periode); tot beloop daarvan blijft de zekerheid bestaan op het “wisselpand”. 

Wel geldt 17, 3° enkel voor bedongen zekerheden, niet voor diegene die van rechtswege 

ontstaan (wettelijke pandrechten of voorrechten), al zijn die laatste veelal ook “contractueel” 

in een ruimere zin. De bepaling geldt ook niet voor overeenkomsten tot schuldvergelijking. 

Verder is er art. 17, 1° HypW (handelingen om niet tijdens verdachte periode) – relevant voor 

de zakelijke borg. 

Verder bepaalt art. 19 FaillW de niet-tegenwerpelijkheid van laattijdige verplichte 

rechtshandelingen verdachte periode. Zo kan een inschrijving voor reeds meer dan 15 dagen 

eerder gevestigde zekerheden facultatief niet-tegenwerpelijk worden verklaard. 

NB. De niet-tegenwerpelijkheid van vestiging van zekerheden wanneer niet vóór beslag of 

samenloop aan de publiciteitsvereisten is voldaan is een zuiver zakenrechtelijke vraag. Zie de 

bespreking bij de verschillende categorieën van goederen. 

c. Niet-tegenwerpelijkheid van rechtshandelingen van de gefailleerde na faillissement 

Art. 16 FaillW., eerder besproken in Deel II hoofdstuk V afdeling B. 

5. Gevolgen van het causaal karakter van de vestiging 

Aangezien de vestiging van zakelijke zekerheden causaal is en niet abstract, is ze afhankelijk 

van de geldigheid van de onderliggende verbintenis tot vestiging (niet te verwarren met de 

verzekerde schuld). Wordt de overeenkomst nietig verklaard, dan is er geen vestiging. Wordt 

de overeenkomst ontbonden ex tunc, dan vervalt ook de vestiging. De persoon ten gunste van 

wie het zakelijk recht gevestigd werd, wordt geacht dat nooit te hebben verkregen. 

307


HOOFDSTUK IV. Verbintenisrechtelijke verhouding tussen 

zekerheidsgever en schuldeiser. 

Minstens wanneer de zekerheid voortvloeit uit een zekerheidsovereenkomst tussen 

zekerheidsgever en schuldeiser, vloeien uit die overeenkomst rechten en plichten voort voor 

de betrokken partijen. Op de eerste plaats natuurlijk de verbintenis tot het vestigen van de 

zekerheid. 

Evenwel zijn er ook aanvullende verplichtingen en beperkende werkingen die voortvloeien uit 

het verbod van rechtsmisbruik c.q. de eisen van de goede trouw. 

We bespreken de belangrijkste algemeen geldende aspecten. Het gaat hier wel: 

- enkel over de verplichting tot zekerheidsstelling en de daarmee verbonden verplichtingen, 

alsmede de verplichtingen die uit het zekerheidsrecht zelf voortvloeien; 

- dus niet over de rechten en plichten betreffende de verzekerde schuldvordering (de 

verbintenis tot zekerheid waarvan zekerheid wordt gesteld en de daarmee samenhangende 

rechten en plichten. Daarvoor raadplege men de handboeken verbintenissenrecht en 

bijzondere overeenkomsten, in het bijzonder betreffende de lening en de verschillende soorten 

kredietovereenkomsten (waaronder bv. ook consumentenkrediet, hypothecair krediet, enz.)). 

AFDELING A. Betreffende de verplichting tot zekerheidsstelling c.q. het recht 

op de beloofde zekerheidsstelling 

De verbintenis tot het vestigen van een zakelijke zekerheid is een verbintenis tot geven, die 

onder meer beheerst wordt door de algemene regels betreffende verbintenissen tot geven. 

1. Voorwerp en modaliteiten 

De verbintenis tot zekerheidsstelling kan uit de wet voortvloeien of uit een rechtshandeling 

(meestal bedongen in een overeenkomst). Voor een contractuele verbintenis gelden de in het 

vorige hoofdstuk besproken normale regels inzake totstandkoming, nietigheden, e.d.m. 

Deze verbintenis kan ofwel zuiver en eenvoudig zijn, ofwel voorwaardelijk. In het laatste 

geval dient de belofte maar te worden uitgevoerd c.q. kan de schuldeiser de vestiging maar 

eisen wanneer de opschortende voorwaarde vervuld is (eveniente conditione). Een 

opschortende voorwaarde kan bv. zijn: 

bepaalde feiten betreffende de solvabiliteit van de schuldenaar; 

de overschrijding van bepaalde kredietgrenzen; 

de waardevermindering van de bestaande zekerheden (aanvulling door zgn. margezekerheden); 

de niet-nakoming van een betalingsverplichting; 

de niet-nakoming van een negatieve zekerheid. 

308


De belofte zal dan nader specificeren op welke zekerheden de schuldeiser in dat geval recht 

heeft. Bij een beding van negatieve zekerheid wordt meestal bepaald dat de schuldeiser recht 

heeft op een gelijke 745 en/of een gelijkwaardige 746 zekerheid als diegene die aan enige andere 

schuldeiser wordt toegezegd. De verbintenis kan ook zo verwoord worden dat ze alternatief is 

(d.w.z. dat de ene dan wel de andere partij een zekere keuze heeft om te bepalen welke 

zekerheid precies moet worden gesteld in uitvoering van de verbintenis 747 ). 

Het is ook mogelijk dat aan de schuldeiser een (onherroepelijke) volmacht wordt gegeven om 

de zakelijke zekerheid mede in naam van de schuldenaar te vestigen. De bekendste toepassing 

hiervan is de hypothecaire volmacht. De schuldeiser kan door de uitoefening van de aan hem 

gegeven volmacht (of door de medewerking van de derde aan wie de volmacht is gegeven) 

het zekerheidsrecht doen ontstaan - bv. de akte van hypotheekvestiging verlijden. 

Indien zulks niet bedongen is, is de lasthebber niet verplicht om de lastgever voorafgaandelijk 

kennis te geven van het voornemen om de volmacht uit te oefenen (en dus de hypotheek te 

vestigen) 748 ; hij is evenmin verplicht de uitoefening van die volmacht te motiveren, en mag ze 

gebruiken zodra zijn rechten ten opzichte van andere schuldeisers in het gedrang zouden 

kunnen komen 749 . Er is enkel de gemeenrechtelijke grens van het (zeldzame) 

rechtsmisbruik 750 . 

Wanneer de verplichting tot zekerheidsstelling uit de wet voortvloeit, is het de wet die bepaalt 

aan welke maatstaven de zekerheid moet voldoen (zie in het algemeen art. 2040-2041 BW). 

Het kan ook gaan om een verplichting die de wet impliceert in een contract, bv. de 

verplichting voor de huurder om het gehuurde goed voldoende te bemeubelen dan wel een 

alternatieve zekerheid te stellen (art. 1752 BW, zie Deel IV). 

Een ernstige tekortkoming aan de verplichting tot zekerheidsverschaffing kan een grond voor 

ontbinding van de overeenkomst opleveren. 

2. Uitvoering van de verbintenis tot geven 

745 En. equal and rateable security: een zekerheid die in alle opzichten gelijk is. 

746 En. equivalent security. 

747 Zie DE BIE, J. Falc. 1991-92, 349. Volgens art. 1190 BW berust de keuze in beginsel bij de schuldenaar, 

behoudens andersluidend beding of uitzonderingen. 

748 Cass. 23 maart 2006, RW 2006-2007, 874 n. A. VAN OEVELEN "De interpretatie te goeder trouw van 

overeenkomsten en de toepassing ervan op de omzetting van een hypothecaire volmacht". Eerder in die zin Hof 

Brussel 30 september 2003, RW 2004-2005, 675; kg Brussel 9 november 1999, RW 1999-2000, 1379; A. 

CUYPERS, Comm. Voorrechten en Hypotheken, "Art. 76 Hyp.W.", nr. 74-75; J.P. BUYLE & M. 

DELIERNEUX, n. onder Rb. Brussel 20 februari 2004, TBH 2006, 97-98. In dezelfde zin Kh. Brussel 29 juni 

2007, RW 2007-2008, 1596: de uitoefening is bovendien ook geen misbruik indien er een gevaar bestaat dat de 

schuldenaar op het goed andere zekerheden zou vestigen; Hof Brussel 8 april 2008, RW 2008-2009, 1194= 

RABG 2009, 1044 n. S. BLOMMAERT & D. VEESTRAETEN "Rechtsmisbruik nij de uitoefening van een 

hypothecair mandaat". 


750 Bv. Hof Antwerpen 30 juni 1997, TBBR 1999, 81; Rb. Brussel 20 februari 2004, TBH 2006, 91 v., n. J.P. 

BUYLE & M. DELIERNEUX. In concreto verworpen in Kh. Antwerpen 25 oktober 2005, T.Not. 2006, 224. 

309


Deze werd hoger (Hoofdstuk III Afdeling B. 3.) reeds besproken vanuit zakenrechtelijk 

perspectief: de uitvoering vormt immers de levering van het goed c.q. de vestiging van het 

zakelijk recht erop. 

Bij niet-uitvoering kan de schuldenaar veroordeeld worden tot uitvoering in natura, desnoods 

op straffe van een dwangsom. Indien de uitvoering geen andere handeling vereist dan de 

toestemming van de schuldenaar, kan het veroordelend vonnis bepalen dat het zelfs als 

toestemming geldt. 

Heeft de schuldenaar een volmacht gegeven tot het vestigen van de zekerheid, dan kan deze 

gevestigd worden zonder de verdere medewerking van de schuldenaar, door de uitoefening 

van die volmacht. 

3. Aanvullende verplichtingen 

De verbintenis tot het vestigen van een zakelijke zekerheid leidt ook tot een aantal 

aanvullende verplichtingen. 

Zo zal er een vrijwaringsverplichting zijn. De verplichting een zekerheid te vestigen 

impliceert op de eerste plaats dat de belover zelf geen handelingen stelt die met de vestiging 

in strijd zijn (zoals een strijdige zekerheid vestigen ten gunste van een andere schuldeiser). 

Daarnaast kunnen andere verplichtingen bedongen zijn. Zo de zekerheidsgever in het bezit 

blijft van het onderpand, kan er bv. een onderhouds- en /of verzekeringsplicht bedongen zijn. 

Ook hier gaat het om loutere verbintenissen, wat maakt dat zij in beginsel niet bindend zijn 

voor rechtsopvolgers onder bijzondere titel (wanneer de eigendom van het onderpand 

overgaat op een derde). 

4. De verplichting de zekerheid niet te verminderen. 

Deze vinden we onrechtstreeks in het BW: art. 1188 BW bepaalt namelijk dat de verzekerde 

schuldvordering vervroegd opeisbaar wordt (verval van tijdsbepaling) indien de schuldenaar 

door zijn toedoen de gestelde zekerheid vermindert. 

310


AFDELING B. Betreffende de (uitoefening van de) gevestigde zekerheid 

1. Wijze van uitoefening van het zekerheidsrecht 

a. Misbruik t.a.v. de schuldenaar 

Deze vraag werd hoger reeds besproken in samenhang met het verhaalsrecht van de 

schuldeiser in het algemeen (Deel II Hoofdstuk V Adeling D. 7.). Anders dan de borgtocht 

(“voorrecht van uitwinning”) zijn conventionele zakelijke zekerheden niet reeds in beginsel 

« subsidiair ». Het is niet zo dat men een zakelijke zekerheid maar kan uitwinnen nadat men 

eerst andere verhaalsmogelijkheden heeft uitgeput (zo is de hypotheekhouder integendeel 

zelfs in beginsel verplicht om eerst het gehypothekeerde goed uit te winnen, art. 1563 GerW; 

zijn er meerdere gehypothekeerde goederen, dan heeft hij wel de keuze 751 ). 

Wel kan het gebruiken van een bepaalde zakelijke zekerheid onder omstandigheden 

rechtsmisbruik vormen, en kunnen bij de uitoefening ervan fouten worden begaan (zie Deel II 

hoofdstuk III afdeling D punt 7) 752 en sommige mogelijke voorbeelden bij de bespreking van 

verschillende soorten zekerheden 753 ). 

b. Misbruik jegens een eigenaar van of oudere gerechtigde op het zekerheidsgoed 

In bepaalde gevallen vindt men ook als regel dat het een misbruik zou vormen om eerst 

goederen uit te winnen die geen eigendom zijn van de schuldenaar, ook al heeft men daarop 

een zekerheid. Dat er een zekerheid rust op een goed dat aan een derde toebehoort, kan zo het 

gevolg zijn van een zakelijke borgstelling, van een volgrecht van de pand- of 

hypotheekhouder, of van de derdenbescherming van de verkrijger van de zekerheid te goeder 

trouw. In het eerste geval is er geen reden om de uitoefening van de zekerheidsrechten van de 

schuldeiser beperkingen aan te brengen, in het derde geval wel, in het tweede geval soms ook. 

Meer bepaald in de laatste situatie vindt men wel de regel dat de schuldeiser eerst goederen 

moet uitwinnen die daadwerkelijk aan zijn schuldenaar toebehoren, tenzij het voor de 

schuldeiser bezwarender zou zijn dat te doen. Een klassieke toepassing van deze regel vinden 

we bij de uitoefening van het pandrecht van de verhuurder op de stofferende goederen - bv. 

de uitwinning door de verhuurder van een zaak die zich in het verhuurde goed bevindt maar 

eigendom is van een derde (zie over het pandrecht van de verhuurder Deel IV hoofdstuk V). 

Men past de regel ook wel toe op goederen die door de huurder verkocht zouden zijn aan 

derden, maar nog niet geleverd; geen aanleiding tot toepassing bestaat er bij gehypothekeerde 

goederen die vervolgens verkocht worden aan een derde (die wordt immers geacht het goed 

als gehypothekeerd te hebben gekocht). 


752 Zie E. DIRIX, in Liber amicorum Lucien Simont, (371) 376 v. 

753 Zie bv. de discussie in verband met de (roekeloze) uitoefening van de rechtstreekse vordering van de 

onderaannemer; of nog in verband met de abusieve uitoefening van een pandrecht op schuldvorderingen. 

311


c. Misbruik t.a.v. andere schuldeisers van de schuldenaar 

In die (zeldzame) gevallen waarin de wet een bepaalde volgorde van uitwinning bepaalt, is 

betwist of een afwijking daarvan - afwijking die geldig kan worden bedongen tussen 

schuldeiser en schuldenaar (bv. een afwijken van art. 1563 I GerW, wat in beginsel kan 754 ) - 

tegenwerpelijk is aan de andere schuldeisers 755 . 

E. Dirix bespreekt de vraag of een schuldeiser die een andere schuldeiser benadeelt door eerst goederen uit te 

winnen waarop die andere een zekerheid in lagere rang heeft, terwijl de eerste ook beschikt over voldoende 

zekerheden op andere goederen, waar er geen lager gerangschikte zekerheid is 756 ; onder strikte vereisten zou 

volgens hem aan die lager gerangschikte schuldeiser een soort “voorrecht van uitwinning” jegens de hoger 

gerangschikte kunnen worden toegekend (in andere gevallen kan de lager gerangschikte dit zelf bewerkstelligen 

door de hogere uit te betalen en aldus gesubrogeerd te zijn in diens rechten). 

2. Gevolgen van de accessoriteit / vrijgaveplicht 

De gevolgen van de accessoriteit werden hoger (Hoofdstuk II punt 1.) reeds algemeen 

besproken. In samenhang met de eisen van de goede trouw kan hieruit een vrijgaveplicht 

volgen. 

a. Vrijgaveplicht algemeen 

In beginsel vervalt de zekerheid wanneer de verzekerde schuld volledig is tenietgegaan (door 

betaling of anderszins): 

- is de zekerheid daadwerkelijk accessoir, dan vervalt ze automatisch bij het tenietgaan van 

alle verzekerde schuld(vordering)en; 

- zoniet (bv. een borgsom) moet de schuldeiser de zekerheid op dat ogenblik vrijgeven 

(vrijgaveplicht, Dui. Freigabepflicht). 

Naargelang de aard van de verzekerde verbintenis is dit bij de betaling van een schuld, het 

verstrijken van een waarborgtermijn gedurende dewelke de vrijwarings- of herstellingsplicht 

geldt tot zekerheid waarvan de zekerheid strekt, enz. Is de dekking niet beperkt tot bepaalde 

schulden of tot schulden ontstaan tijdens een bepaalde termijn, dan kan ze op elk ogenblik 

voor de toekomst worden opgezegd (vgl. de bespreking bij de borgtocht in Deel I). 

Voor bepaalde types overeenkomsten bestaan er nadere wettelijke regels, in het bijzonder 

wanneer de wet zelf een borgsom of vergelijkbare zekerheidsstelling oplegt (bv. in de Wet 

Koop toekomstige woningen (wet-Breyne 9 juli 1971)), of andere gevallen waarin het 

zekerheidsgoed aan een derde in bewaring is gegeven (bv. de derde-pandhouder). 

754 Cass. 3 mei 1985, Arr. 1984-85, 1192 concl. KRINGS = Pas. 1985 I, 1084 = RW 1985-86, 175 = T.Not. 

1985, 133 = RGEN 1985 nr. 23.222; DIRIX & BROECKX, APR Beslag nr. 834. 

755 Niet tegenwerpelijk volgens F. ’T KINT, Sûretés (2004) nr. 69 met verw.; tegenwerpelijk volgens E. DIRIX, 

in Liber amicorum Lucien Simont 2002, (371) 381. 

756 Marshalling of securities, besproken door E. DIRIX, in Liber amicorum Lucien Simont, (371) 376 v. 

312


Soms is er een termijn bepaald waarna de zekerheid moet worden vrijgegeven ongeacht of de 

verzekerde schuld voldaan is of niet. 

b. Übersicherung en vrijgaveplicht. 

Zekerheidsstelling mag niet zo verregaand zijn dat de schuldenaar de facto 

handelingsonbekwaam wordt, of althans het bestuur over zijn vermogen omzeggens volledig 

verliest. Indien dit het geval is, zal de schuldenaar verplicht zijn overmatige zekerheden vrij te 

geven of althans in te stemmen met normale beschikkingen door de schuldenaar. De Duitse 

rechtspraak is een stuk strenger en geeft de zekerheidsgever een recht op vrijgave zolang de 

geschatte executie-opbrengst van het onderpand meer bedraagt dan 150% van de verzekerde 

schuld 757 . De Staats-Nederlandse rechtsleer betoogt dat uit de eisen van de goede trouw 

hetzelfde geldt naar Nederlands recht 758 . 

Wel is het zo dat zakelijke zekerheden in ons recht in beginsel “ondeelbaar” zijn, d.w.z. dat de 

gehele zaak onderpand is van de gehele schuld. Ook wanneer de schuld zelf verdeeld wordt 

door bv. erfopvolging, blijft de zaak, en dit ook na toebedeling ervan aan één van de 

erfgenamen 759 , onderpand voor de gehele schuld (ook al is die erfgenaam maar tot een deel 

van de schuld gehouden). 

Zijn er echter meerdere goederen waarop een zekerheid is gevestigd, dan kan ook bij ons een 

vrijgaveplicht gelden bij overdreven zekerheid (c.q. een verbod om tot effectieve vestiging of 

inschrijving van het zekerheidsrecht over te gaan). Toepassingen van deze algemene gedachte 

vinden we in het bijzonder bij bepaalde zekerheden verderop (bv. het retentierecht 

(proportionaliteitseis), de inschrijving van een wettelijke hypotheek (id.), e.d.m.). 

Ook gelden er een aantal dwingende bepalingen die de schuldenaar de mogelijkheid geven om vrijgave te 

bekomen van een deel van de zekerheden, wanneer de waarde ervan hoger ligt dan de verzekerde 

schuldvorderingen; een bijzonder geval daarvan is de zuiveringsprocedure bij hypotheken (art. 110 v. HypW). Er 

is in ons recht geen algemene regel dat men de vrijgave van zekerheden kan bekomen door het verschuldigde 

bedrag te kantonneren (wel kan men een gelegd beslag op die wijze opheffen, doch daardoor wordt alleen de 

uitoefening van het zekerheidsrecht gestopt), doch de rechter zou de vrijgave kunnen bevelen in geval van 


3. Samenwerkings- en informatieplichten 

Zoals in alle overeenkomsten gelden er ook samenwerkingsplichten (aanvullende werking van 

de goede trouw). Deze kan ook tot informatieplichten leiden. Zo heeft de zekerheidsgeverschuldenaar 

het recht te weten hoe groot de verzekerde schuld is (althans de schuld die de 

757 Duits BGH 6 maart 1997, (Duits) NJW 1997, 1570; BGH 27 november 1997, NJW 1998, 671. 

758 J. BEUVING en R.TJITTES, “Het tegengaan van een overmaat aan zekerheden”, NJB 1998, 1547-1552; N. 

VAN DEN HEUVEL, “Zekerheid in redelijke verhoudingen”, WPNR 2001, 918-925. 

759 Voordien immers maakt ze deel uit van de nalatenschap, en behoort ze aldus nog tot het gemeenschappelijk 

onderpand van de schuldeisers van de erflater. 

760 In het Duitse recht is de schuldeiser verplicht zekerheden vrij te geven voor zover de waarde ervan die van 

de verzekerde schuldvorderingen met leer dan 20 % te boven gaat - zie BGH, NJW 1985, 1836. 

313


schuldeiser beweert te hebben). Bij een hypotheek voor toekomstige schuld(vordering)en 

bepaalt de Wet uitdrukkelijk dat wie de hypotheek opzegt, kan eisen dat de schuldeiser hem 

schriftelijk de inventaris meedeelt van de schuldvorderingen die nog gewaarborgd zijn op het 

einde van de opzeggingstermijn (art. 51bis § 2, III Wet hypothecair krediet). 

Voor de zakelijke borg, zie de bespreking bij borgtocht in Deel I. 

4. Zorgplicht ten aanzien van het onderpand; teruggaveplicht 

Verplichtingen ten aanzien van het onderpand zelf ontstaan in hoofde van de ene dan wel een 

andere partij naargelang de vorm van de zekerheidsvestiging, en in het bijzonder naargelang 

de goederen in de macht worden gebracht van de schuldeiser dan wel in de macht blijven van 

de schuldenaar (zie i.h.b. de bespreking bij vuistpand en bij registerpand in Deel III). Bij 

vuistpand bestaat er een zorgplicht van de pandhouder volgens de regels van de 

bewaargeving, tenzij de zaak in het bezit is van een met de pandgever overeengekomen derde 

(op wie dan de zorgplicht rust) (is de zaak in het bezit van iemand die deze voor de 

pandhouder houdt, blijft de pandhouder aansprakelijk jegens de pandgever volgens de regels 

van bewaarneming). 

De zorgplicht bestaat niet wanneer de schuldeiser volwaardig eigenaar wordt van de zaak, zij 

het dat er dan wel andere verplichtingen kunnen gelden (zie met name de verplichtingen van 

de verhuurder bij leasing en sale & leaseback; zie ook de verantwoordingsplicht betreffende 

de uit het goed gehaalde voordelen). Wanneer de eigendom door de schuldenaar aan de 

schuldeiser werd overgedragen, zal er vaak in beginsel een teruggaveplicht bestaan, en tenzij 

de goederen door partijen als vervangbaar worden beschouwd, een verplichting om de 

goederen te bewaren en intussen niet te vervreemden 761 . 

5. Verrijkingsverbod en verantwoordingsplicht na uitoefening van het recht 

Hoger (Deel II hoofdstuk III Afdeling D. 7.) bespraken we reeds in het algemeen het 

verrijkingsverbod voor de verhaal nemende schuldeiser. Dit geldt ook bij zakelijke 

zekerheden, zij het dat de regels verschillen naargelang de aard van de zekerheid. 

Bij accessoire zekerheden volgt uit het accessoir karakter dat de zekerheid niet verder reikt 

dan de erdoor verzekerde schuld(vordering). Dit zien we bv. bij pandrecht en hypotheek, maar 

ook bij eigendomsvoorbehoud (zie de bespreking in Deel III hoofdstuk III). 

Ook bij niet-accessoire zekerheidsrechten gelden bepaalde regels tegen verrijking van de 

schuldeiser (toepassingen van de beperkende werking van het leerstuk van de ongegronde 

verrijking). Zij komen verderop ter sprake, bv.: 

- de zekerheidseigendom (vnl. bij soortgoederen, waaronder een som (chartaal) geld 

(borgsom); alsook de zekerheidscessie); 

- niet accessoir is ook het eigendomsrecht op een rekeningtegoed dat men verkrijgt door de 

761 Voor de voorwaarden waaronder zo'n conventioneel vervreemdingsverbod geldig is, zie de bespreking in 

Deel I. 

314


overschrijving van giraal geld ten titel van zekerheid; 

- het eigendomsrecht dat de verkoper herkrijgt na ontbinding van de verkoop; in dat geval 

gelden wel de regels voor teruggave van prestaties na ontbinding; 

- het eigendomsrecht van de verhuurder; wanneer het een financieringshuur is aan een 

consument gelden wel de regels van art. 54 WCK; ook buiten die wet verplicht de rechtspraak 

op grond van het verrijkingsverbod in beginsel om de (meer)waarde van de gerecupereerde 

zaak in mindering te brengen van de schuld (bv. Cass. 8 november 2002) 762 . 

Het verrijkingsverbod blijkt volgens de rechtspraak minder ver te gaan wanneer het om een 

geldsom gaat; behoudens andersluidende overeenkomst of wetsbepalingen is de schuldeiser 

geen interest verschuldigd op de geldsom die hij tot zekerheid heeft verkregen 763 . Een 

andersluidende wetsbepaling vinden we bv. voor de huurwaarborg bij huur die onder de 

Woninghuurwet valt 764 . 

762 Cass. 8 november 2002, RW 2003-2004, 1459 noot A. van OEVELEN, “Schadebedingen in 

leasingovereenkomsten en de zekerheidsfunctie van het eigendomsrecht van de leasinggever”= DAOR 2002, 

249; Hof Gent 9 januari 2006, RW 2007-2008, 1366. Zie verder E. DIRIX, “Het lot van de realisatiewaarde bij 

de beëindiging van de leasingovereenkomst”, noot onder Hof Brussel 23 juni 1999, RW 1999-2000, 368 v. 

763 Cass. 4 april 2003, TBH 2003, 394 noot B.D. = RW 2003-2004 noot M.E. STORME 

764 Art. 10 § 2 Woninghuurwet: "Wanneer de verhuurder in het bezit is van de waarborg en nalaat die te 

plaatsen op de manier bepaald in § 1, derde lid, is hij ertoe gehouden om aan de huurder rente te betalen aan de 

gemiddelde rentevoet van de financiële markt op het bedrag van de waarborg, vanaf het moment dat die 

overhandigd wordt. 

Deze rente wordt gekapitaliseerd. Vanaf de dag dat de huurder de verhuurder in gebreke stelt om te voldoen 

aan de verplichting hem opgelegd door § 1, derde lid, is de verschuldigde rente echter de wettelijke interesten op 

het bedrag van de waarborg." 

315


DEEL IV. Zakelijke zekerheden op roerend goed 

Voorwerp 

Dit vierde deel behandelt rechten op roerende lichamelijke goederen (i.e. zaken) met 

uitzondering van registergoederen. 

Roerende registergoederen zijn met name schepen en scheepstoebehoren (zie daarvoor Deel 

VIII, o.a. de maritieme zekerheden). Ons recht kent 3 categorieën van vaartuigen: 

- zeeschepen: gedefinieerd in in artikel 1, § 1, van de wet van 21 december 1990 betreffende 

de registratie van zeeschepen; 

- binnenschepen: gedefinieerd in art. 271 Scheepvaartwet (Boek II WvK) als vaartuigen, 

gewoonlijk gebruikt of bestemd voor de vaart in de (binnenwateren) ten behoeve van 

personen- of goederenvervoer, visserij, sleepvaart, baggerwerk of enige andere winstgevende 

scheepvaartverrichting), plus zeeschepen van minder dan 25 ton; 

- andere: vaartuigen, bestaand of in aanbouw, die noch zeeschepen noch binnenschepen zijn. 

Zeeschepen en binnenschepen zijn steeds aan dat apart statuut onderworpen; andere 

vaartuigen enkele indien ze effectief teboekgesteld zijn in het register (wat niet verplicht is, 

maar kan ingevolge de Wet van 26 maart 2012 Wet betreffende de teboekstelling van 

binnenvaartuigen andere dan binnenschepen als bedoeld in artikel 271 van Boek II van het 

Wetboek van Koophandel). In dat geval gelden de regels van art. 2279 BW niet meer en 

kunnen ze bv. het voorwerp zijn van een scheepshypotheek. 

Ook waardepapieren (inbegrepen chartaal geld en inbegrepen ook gedematerialiseerde 

effecten) komen verderop afzonderlijk aan bod (Deel VI). 

Schema 

Eerst worden de grondregels van de overdracht toegepast op roerende zaken en worden de 

regels van de derdenbescherming bij roerende zaken uitgewerkt (Hoofdstuk I). Enkele van de 

belangrijkste zekerheden op roerende zaken ontstaan door “vestiging” (constitutieve 

handeling) en de vestiging van zakelijke rechten geschiedt in beginsel volgens de regels voor 

de overdracht van eigendom en zakelijke rechten. 

Vervolgens wordt ingegaan op het verhaalsrecht van de schuldeisers, voor zover er 

bijzonderheden zijn met betrekking tot roerende zaken (Hoofdstuk II). 

In de daaropvolgende hoofdstukken worden de roerende zekerheden (Fr. sûretés mobilières, 

Dui. Mobiliarsicherheiten; En. Securities in moveables) besproken voor zover ze betrekking 

hebben op roerende zaken, uitgaande van een driedeling tussen: 

- rechten die “gevestigd” worden door of voor de schuldenaar enerzijds (Hoofdstukken IV en 

V) (granted security), en 

- rechten die de schuldeiser zich voorbehoudt op goederen die hij heeft of zich aanschaft 

anderzijds (Hoofdstuk III) (retained security), 

(onderscheid dat bij het begin van Hoofdstuk III verder uitgelegd wordt); 

316


- en voorrechten die uit de aard van de schuldvordering voortvloeien en noch voorbehouden 

noch gevestigd zijn (Hoofdstuk VI). 

317


I. Overdracht van roerende zaken; publiciteit bij roerende zaken 

A. Overdracht door een beschikkingsbevoegde 

1. Algemene vereisten voor overdracht en vestiging van zakelijke rechten. 

De algemene vereisten voor verkrijging van goederen door middel van overdracht, zoals die 

ook gelden voor roerende zaken, werden in Deel II hoofdstuk II afdeling E. besproken. 

Toegepast op roerende zaken komen zij er samengevat op neer: 

dat de overdracht beantwoordt aan de basisbeginselen van ons zakenrecht die in Deel 

II hoofdstuk II. werden besproken; het moet m.b. gaat om een bestaande “zaak” (in de zin van 

specialiteitsbeginsel e.d.m.) waarvan de overdraagbaarheid niet bij wet beperkt is; 

de overdracht vereist een "geldige titel", d.i. een onderliggende overeenkomst of 

andere verbintenis tot overdracht (of vestiging van het zakelijk recht), die niet nietig is (zie 

hoger); 

er moet een levering plaatsvinden in de juridische zin van het woord, wat in beginsel 

niet meer vereist dan het akkoord van partijen over de eigendomsovergang (of totstandkoming 

van het zakelijk recht) (zie hieronder 2.); 

De vervreemder moet tot die beschikking bevoegd zijn; zoniet moeten de vereisten 

voor derdenbescherming tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder vervuld 

zijn, vereisten die in Afdeling B. voor roerende zaken worden uitgewerkt. 

Indien aan die vereisten is voldaan, gaat de eigendom over, niet alleen tussen partijen, maar 

ook ten aanzien van derden. De publiciteit van de levering, waarover dadelijk meer, is slechts 

van belang ten aanzien van derden met een ouder zakelijk recht, d.i. wanneer de vervreemder 

niet beschikkingsbevoegd was. Wel loopt de verkrijger die nog niet in het feitelijk bezit is, het 

risico dat een derde de zaak alsnog na hem te goeder trouw verkrijgt (zie hieronder). 

NB. Bij roerende zaken bestaat er naast eigendom en zekerheidsrechten in beginsel maar één beperkt zakelijk 

recht, nl. vruchtgebruik. 

2. Verhouding tussen juridische levering en bezit 

De levering in juridische zin vereist dus niet noodzakelijk een "buitenbezitstelling" in 

feitelijke zin. Nochtans is er wel een band tussen levering en bezit; het gaat dan echter wel op 

de eerste plaats om het bezit in de juridische en niet in de feitelijke betekenis. Vergeten we 

immers niet dat het bezit in de juridische betekenis zowel het directe als het indirecte bezit 

omvat. Men kan door zichzelf bezitten of via een derde die het goed voor de bezitter in 

detentie houdt. Indirect bezit geschiedt meestal op basis van een benoemd contract 

(bewaargeving, bruikleen, enz.), maar dat is geen vereiste. De bezitsverhouding (en meer 

bepaald de verhouding bezitter-detentor, in het Duits Besitzmittlungsverhältnis genoemd) is 

niet afhankelijk van een welbepaald type verbintenisrechtelijke verhouding tussen partijen. 

318


Juridisch bezit of bezit voor zichzelf noemt en in het Duits “Eigenbesitz”, bezit voor een 

ander “Fremdbesitz”. 

Wanneer iemand een roerende zaak overdraagt – bv. ingevolge verkoop – dan impliceert dit 

een verschaffing van het bezit aan de verkrijger, maar niet noodzakelijk van een rechtstreeks 

bezit. Het bezit kan met name verschaft worden: 

ofwel doordat de verkrijger rechtstreeks gaat bezitten voor zichzelf, ofwel ingevolge 

de feitelijke overgave van de zaak, of een andere wijze van machtsverwerving (bv. sleutels 

van de plaats), ofwel doordat hij de zaak reeds in een andere hoedanigheid in zijn macht had 

(de traditio brevi manu van het Romeins recht); 

ofwel doordat de zaak in handen is van een derde die de zaak nu gaat houden voor de 

verkrijger: heeft die derde een waardepapier uitgegeven dat de zaak vertegenwoordigt, dan 

verkrijgt men het bezit van de zaak door het bezit van het papier te verkrijgen; zoniet is 

minstens een kennisgeving aan de derde-houder vereist, waarbij hem wordt meegedeeld dat 

hij de zaak voortaan voor de verkrijger moet houden (de functie van die kennisgeving is 

gelijkaardig aan die van de kennisgeving bij de overdracht van een schuldvordering); 

ofwel, wanneer de zaak in handen blijft van de vervreemder, doordat de vervreemder 

de zaak nu voor de verkrijger gaat houden. In de Romeinsrechtelijke traditie heet dit een 

constitutum possessorium. Dit vinden we met name wanneer partijen niet afwijken van het 

vermoeden dat ze instemmen met onmiddellijke eigendomsovergang dat we vinden in art. 

1138 BW. 

Wanneer iemand een zaak verkoopt en partijen het eens zijn over de eigendomsovergang, 

hoewel de zaak nog niet overhandigd is, dan impliceert dit dus eigenlijk een soort constitutum 

possessorium: vanaf dat ogenblik houdt de verkoper de zaak in bewaring voor de koper. 

3. Bijkomende vereisten voor zekerheidsrechten; publiciteit als vestigingsvereiste 

Bij de vestiging van zakelijke zekerheden op roerende zaken gelden bijzondere regels en 

vereisten die maken dat de zekerheid in afwijking van de regels voor overdracht meestal niet 

consensueel kan worden gevestigd. 

Deze regels worden verderop nader besproken (in het bijzonder Hoofdstuk V). Een van de 

modaliteiten voor de vestiging van een zekerheidsrecht op roerende zaken is daarbij de 

“buitenbezitstelling”. In deze term gebruikt men het woord bezit niet in de juridische, maar in 

de feitelijke betekenis. De eis van buitenbezitstelling leidt kort gezegd tot het volgende: 

enerzijds zijn er de vormen van levering die tegelijk een buitenbezitstelling inhouden: 

de verschaffing van rechtstreeks bezit, door overgave, traditio brevi manu, enz., maar ook 

onrechtstreeks bezit mits dit via een derde verloopt; hiermee is voldaan aan de eis van 

buitenbezitstelling. Wat precies volstaat voor deze buitenbezitstelling, komt nog nader ter 

sprake bij de bespreking van de buitenbezitstelling bij inpandgeving (in het bijzonder de vraag 

of een “warrantage-aan-huis” een voldoende buitenbezitstelling inhoudt)(Hoofdstuk V). Het 

bezit via een derde die een zakenrechtelijk waardepapier heeft uitgegeven, geschiedt via het 

319


bezit van dat papier. In andere gevallen zou dit kunnen geschieden via een kennisgeving aan 

de derde (waarvoor geen bijzondere vormvereisten gelden) 765 . 

dat de zekerheidsgever (pandgever) de zaak gaat houden voor de schuldeiserpandhouder 

(constitutum possessorium) is daarentegen niet voldoende voor een 

“buitenbezitstelling”. Deze vorm van bezit is in beginsel te “zwak” om een zakelijk 

zekerheidsrecht te verschaffen. 

Zolang niet aan de eis van buitenbezitstelling of een andere mogelijke modaliteit is voldaan, is 

er nog geen zakelijk zekerheidsrecht gevestigd. Dit doet evenwel geen afbreuk aan de 

geldigheid van de onderliggende overeenkomst (die is dan perfect bindend, maar gewoon nog 

niet uitgevoerd). 

765 Oudere rechtspraak inzake inpandgeving stelt dat bij goederen die zich onder een derde bevinden er geen 

buitenbezitstelling van de pandgever - en dus bezitsverschaffing aan de pandhouder - plaatsvindt zolang de 

derde-houder daarmee niet instemt (Cass. 11 juli 1907, Pas. 328; Cass. 10 juli 1941, Pas. 295 = Arr. 169 (een 

zeer formalistisch arrest: de derde had ermee ingestemd dat de zaken geblokkeerd werden ten voordele van de 

schuldeiser; volgens het Hof van beroep was dat niet voldoende om daaruit een inpandgeving af te leiden); DE 

PAGE, Traité, VI n° 1048). M.i. is deze stelling achterhaald en volstaat in beginsel een eenvoudige kennisgeving 

aan de derde, zonder dat hij deze moet aanvaarden. Hier geldt mut.mut. hetzelfde als bij de cessie van een 

schuldvordering, die ook door eenvoudige kennisgeving tegenwerpelijk is aan de debitor cessus. 

320


B. Bescherming van derde-verkrijgers tegen beschikkingsonbevoegdheid 

1. Probleemstelling 

Zoals reeds in Deel II hoofdstuk II afdeling B en E. aangegeven worden verkrijgers van 

zakelijke rechten onder bijzondere titel onder bepaalde vereisten beschermd tegen oudere 

zakelijke rechten. Het gaat om gevallen waar de vervreemder zijn beschikkingsbevoegdheid 

te buiten gaat. Ondanks die beschikkingsonbevoegdheid wordt de derde-verkrijger dus 

beschermd indien aan bepaalde vereisten is voldaan, die verschillen naargelang de aard van 

het verkregen goed. 

Bij roerende zaken bestaat er in ons recht een zeer ruime, op bezit gegronde 

"derdenbescherming", d.i. bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid van de 

vervreemder (waarbij de dubbele verkoop slechts één van de mogelijke gevallen is). Ook bij 

roerende zaken brengt het anterioriteitsbeginsel (oudere recht gaat voor) normaal mee dat men 

niet kan verkrijgen van iemand die tot de beschikking niet bevoegd was, maar de vereisten 

voor het doorbreken daarvan zijn erg ruim. 

Daarbij speelt de publiciteit van het zakelijk recht, en bij roerende zaken in het bijzonder het 

bezit, een grote rol. 

Doorgaans stelt men dan dat de publiciteit vereist is voor “de tegenwerpelijkheid” aan derden 

van een zakelijk recht of de verkrijging ervan. Dit is echter een veel te vage formule om juist 

te zijn. De publiciteit speelt immers maar een rol bij conflicten tussen zakelijke rechten 

(daaronder gebeurlijk wel begrepen het collectief pandrecht van de schuldeisers in samenloop, 

zie hierover hoofdstuk II afdeling B). Men kan deze vanuit twee perspectieven bekijken: 

a. Er is enerzijds het perspectief van een verkrijger die omwille van de onbevoegdheid van de 

vervreemder geconfronteerd wordt met een derde met een ouder zakelijk recht. 

Bv. men verkrijgt van iemand die achteraf blijkt op dat ogenblik geen eigenaar te zijn 

geweest (en het ook nadien niet te zijn geworden), maar slechts een detentor. 

Bv. men verkrijgt van iemand die wel eigenaar is, maar van een goed bezwaard met een 

zakelijk recht (bv. vruchtgebruik, pand) terwijl men dacht de onbezwaarde eigendom te 

verkrijgen. 

De regels inzake derdenbescherming bepalen bij vervulling van welke vereisten deze derdeverkrijger 

beschermd wordt en het oudere recht dus verloren gaat. Het bezit is één van die 

vereisten, goede trouw een andere (behalve na dertigjarig bezit, de lange verjaring). 

b. Er is anderzijds het perspectief van iemand die eigenaar is of ouder zakelijk gerechtigde en 

zijn recht wil veiligstellen tegenover latere verkrijgers (d.i. verkrijgers van een jonger recht). 

Dat zal gebeuren in de mate waarin latere verkrijgers het recht kennen of geacht worden te 

kennen. Het bezit van de oudere gerechtigde is daartoe een middel, maar ook andere vormen 

van publiciteit spelen daarbij een rol. 

321


NB. Deze regels gelden niet wanneer de titel van de verkrijger nietig is, ook al is dit ter 

bescherming van de belangen van derden. Wanneer bv. een vervreemding of verpanding van 

de huisraad uit de voornaamste gezinswoning nietig is, wordt de verkrijger niet beschermd 

door art. 2279 BW maar enkel door de specifieke regels voor die bijzondere vorm van 

nietigheid. In ons recht gaat het immers om een nietigheid van de onderliggende 

overeenkomst en niet om een beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder. 

Vooraleer eventueel de regels inzake derdenbescherming toe te passen moet men natuurlijk 

eerst nagaan welk recht op de zaak ouder is. “Ouder” veronderstelt niet noodzakelijk dat het 

recht als dusdanig ouder is - d.w.z. dat de rechtshandeling waardoor het tot stand komt ouder 

is dan die waardoor het jongere recht tot stand komt -, maar wel dat het recht in verhouding 

tot het concrete voorwerp ervan ouder is. 

Een belangrijke toepassing van deze regel vinden we bij een conflict met een zakelijk recht 

(i.h.b. een zekerheidsrecht) dat door voorbehoud is ontstaan (Het verschil tussen een zakelijk 

recht door overdracht of vestiging en één door voorbehoud kwam in het vorig Deel (Deel III) 

reeds algemeen ter sprake). Aldus kan een recht op een zaak nooit “ouder” zijn dan de rechten 

die verbleven zijn bij de rechtsvoorganger van de persoon van wie men deze verkrijgt. Dit 

verklaart dat de rechten van een onbetaalde verkoper altijd “ouder” zijn dan de rechten die 

derden van de koper hebben verkregen, ook al zou dat zijn geschied op grond van een 

rechtshandeling van eerdere datum dan die verkoop. 

Een typisch voorbeeld om dit te verduidelijken vinden we bij de inpandgeving van de 

handelszaak: bij conflict tussen de pandhouder en andere gerechtigden, bv. de verkoper, is 

niet relevant de datum waarop de handelszaak in pand is gegeven, het recht van de verkoper is 

ouder omdat het ouder is in verhouding tot de verkochte zaak. Dit geldt zelfs als het enkel om 

een voorrecht van de verkoper gaat; de verkoper had immers voor de overdracht een recht dat 

ruimer was dan het voorrecht en het dus omvatte. 

2. Uitwerking van de vereisten in het algemeen, in het bijzonder bij toevertrouwde goederen 

Zoals de meeste rechtsstelsels kent ook ons recht bij de bescherming van de verkrijger van 

roerende zaken tegen oudere zakelijke rechten hoofdzakelijk twee regels: een strikte regel 

waarin de derde-verkrijger slechts door verjaring wordt beschermd, en een minder strenge 

regel, waar dit onmiddellijk kan gebeuren op grond van het bezit. Deze laatste regel wordt 

doorgaans beschouwd als een “Germaanse” gewoonterechtelijke regel (“Hand wahre Hand”), 

aangezien het romeins recht veel minder ver ging in die bescherming. 

In de meeste rechtsstelsels wordt de soepele regel vrij algemeen toegekend, en de strengere 

enkel in geval van verlies of diefstal (of zelfs enkel bij diefstal). In enkele rechtsstelsels geldt 

omzeggens steeds de strengere regel (bv. Spanje, en tot op zekere hoogte Zuid-Afrika). 

Ons recht past op ruime schaal de soepele regel toe, krachtens dewelke de verkrijger te goeder 

trouw van roerende in dit soort conflicten in beginsel wordt beschermd indien hij in het 

"werkelijk" bezit van de zaak is gekomen en op dat ogenblik te goeder trouw was ten aanzien 

322


van de bevoegdheid van de vervreemder (geldende interpretatie van art. 2279 BW); met 

name moet de bezitter géén wettige titel kunnen inroepen 766 . Dit volgt uit de (interpretatie 

van) artikelen 1141 en 2279 BW. Hieronder worden dan ook de bestanddelen feitelijk bezit en 

goede trouw en de betekenis van de titel besproken. 

De strengere regel, die het ouder zakelijk recht eerst na een bepaald aantal jaren (bij ons drie 

jaar) laat verjaren, vinden we bij verloren en gestolen goederen (onvrijwillige 

buitenbezitstelling van de eigenaar). Deze regeling komt tezamen met enkele andere 

bijzondere regels onder 6. ter sprake. 

Het gevolg van de onmiddellijk bescherming (art. 2279 B.W.) is dat de verkrijger eigenaar 

wordt zodra hij in het werkelijk bezit komt van de zaak en daarbij te goeder trouw is. Vanaf 

dat ogenblik kan de oudere gerechtigde niet meer revindiceren (over de mogelijkheid van een 

actio Pauliana tegen de derde-verkrijger om niet, zie verder). Wanneer deze verkrijger later 

zelf het bezit verliest, moet hij als de verus dominus worden beschouwd tegenover de 

opvolgende bezitter, zelfs al is dit de vroegere eigenaar (en wordt hij bv. gedurende drie jaar 

tegen die vroegere eigenaar beschermd indien hij het bezit onvrijwillig is verloren). 

De bescherming gegrond op het bezit geldt niet alleen voor de verkrijger in eigendom, maar 

ook voor de verkrijger van vruchtgebruik of voor de verkrijger van een pandrecht. 

Het recht van de derde-verkrijger op de roerende zaak wordt in beginsel beheerst door de wet van de ligging (lex 

rei sitae), maar kan beperkt worden door de faillissementswet van de vervreemder indien de 

beschikkingsonbevoegdheid voortvloeit uit de insolventie van de vervreemder (zie art. 4 lid 2, 5 en 14 Vo. 

1346/2000 EG inzake insolventieprocedures). Nauwkeuriger: de lex concursus bepaalt of de insolvente 

vervreemder beschikkingsonbevoegd was, de lex rei sitae of de verkrijger daartegen wordt beschermd. 

3. Nader over de bezitseis : werkelijk bezit (art. 1141 en 2279 BW) 

Voor derdenbescherming is vereist dat het bezit een “sterk” is. Het kan zowel gaan om een 

direct bezit door de derde-verkrijger zelf als om een indirect bezit via een vierde die de zaak 

voor de derde-verkrijger houdt. 

a. Algemeen en onmiddellijk bezit. 

“Werkelijk bezit” in de zin van art. 1141 (en 2279) BW veronderstelt vooreerst civiel bezit, 

d.w.z. dat de verkrijger het goed voor zichzelf houdt en dat het in zijn macht is of in de macht 

van een persoon die het voor hem houdt. Dit wordt weliswaar vermoed (art. 2230 BW). 

Het volstaat niet dat de vervreemder aan wie de zaak was toevertrouwd, de zaak voor de 

derde-verkrijger houdt: de vervreemder is immers verplicht de zaak te houden voor de 

766 Cass. 20 december 1974, Arr. Cass. 1975, 478 = Pas. 1975, 441 = RCJB 1976, 269, noot C. RENARD , 

“L’article 2279 en question”, RW 1974-75, 1835. Zie oook A. HEYVAERT, “Bezit geeft verschillende titels”, 

TPR 1983, (169), nr. 16-18. 

323


persoon die ze hem heeft toevertrouwd. Zolang de zaak in diens handen blijft, is de derde niet 

beschermd en behoudt de oudere gerechtigde zijn (volg)recht. 

Men heeft geen “werkelijk” bezit zolang het goed in de macht is van de oudere gerechtigde of 

van een persoon die het voor de oudere gerechtigde moet houden. In die gevallen kan men dus 

geen werkelijk bezit (en dus bezit ten aanzien van de oudere gerechtigde) verkrijgen door 

middel van een constitutum possessorium 767 . 

De reden hiervoor is gemakkelijk aan te geven: personen die hun goederen (of de goederen 

waarop zij een beperkt zakelijk recht hebben) vrijwillig in handen geven van een ander (en 

dus niet kunnen revindiceren onder derden te goeder trouw krachtens art. 2279, lid 2 BW) 

mogen in beginsel gerust zijn in het behoud van hun (eigendoms-)recht zolang die ander de 

goederen onder zich heeft, behoudens ondubbelzinnige tegenspraak door die ander jegens 

hen 768 . De verkrijger Tertius, die de goederen in handen laat van een ontrouwe bewaarnemer, 

huurder, en dergelijke meer, wordt achtergesteld jegens Primus die de goederen aan die 

ontrouwe houder ter beschikking heeft gesteld, ook al is die verkrijger te goeder trouw. 

Eenmaal de zaak in handen is van een derde te goeder touw, moet men zich echter tevreden 

stellen met een obligatoire aanspraak jegens de persoon aan wie men de zaken had 

toevertrouwd: “Hand wahre Hand”, of nog: “waar men zijn vertrouwen gelaten heeft, daar 

moet men het zoeken”. 

Omwille van deze ratio legis dient men de bescherming te onthouden aan de derde-verkrijger 

zolang de zaak in de macht is van iemand die deze voor de oudere gerechtigde moet houden, 

zelfs indien deze dit niet feitelijk doet. Het uitgangspunt van ons recht is duidelijk: Nemo sibi 

causa possessionis mutare potest. Of nog: men kan niet zelf eenzijdig zijn eigen titel keren 

(interversio tituli). 

Toch zijn er enkele randgevallen waar er twijfel is of ze toch geen interversion de titre 

kunnen uitmaken. Een eerste is wanneer de houder uitdrukkelijk aan de deponent kennisgeeft 

dat hij diens recht niet meer erkent. Een ander reeds genoemd randgeval is dat van de 

verschaffing van een zekerheidsrecht “zonder buitenbezitstelling”, bv. door inschrijving in 

een register. In al deze gevallen kan men misschien wel zeggen dat de derde een bezit heeft, 

maar dat bezit is niet “werkelijk”, of minstens te dubbelzinnig om daarvoor te kunnen gelden 

- het sluit immers het bezit van de oudere gerechtigde niet uit. 

Ook wanneer de vervreemder die constituto possessorio levert en de zaak dus gaat houden 

voor de koper, de zaak voor zichzelf hield nadat hij ze eerst gekocht had, maar zijn eigen titel 

nadien (d.i. na die doorverkoop) wordt vernietigd of ontbonden, is er een twijfelgeval: zodra 

de doorverkoper kennis heeft van de vernietiging of ontbinding, is de doorverkoper die de 

zaak nog in detentie heeft, gehouden die weer voor zijn eigen verkoper te houden 769 , en is de 

767 Vgl. BGB § 933, art. 1155 Italiaanse C.C.; art. 3: 90, 2 NBW. Uitzonderlijk kan zelfs de levering constituto 

possessorio tot werkelijk bezit leiden, nl. wanneer ook de vervreemder niet gehouden is de zaak te houden voor 

de oudere gerechtigde. 

768 Vgl. J.L.P. CAHEN, Mr. A. Pitlo’s korte uitleg van enige burger-rechtelijke 

hoofdstukken, volgens het nieuwe BW, Gouda Quint Arnhem (11) 1988, p. 34 v. 

769 Vgl. SALOMONS, WPNR 1993 nr. 6097, p. 485. 

324


oorspronkelijke vervreemder dus terug (indirect) bezitter van de zaak; om die reden zou 

Tertius het moeten afleggen tegen de vernietigende of ontbindende Primus. 

Behalve in zekere mate de dubbelzinnigheid, spelen de andere vereisten van art. 2229 BW 

geen rol in dit conflict. Dat artikel geeft de vereisten voor het zgn. verjaringsbezit, alsook om 

uit het bezit een vermoeden van eigendom af te leiden wanneer men géén titel kan 

bewijzen 770 , maar niet voor de derdenbescherming van art. 1141 en 2279 BW 771 

Het niet voldoende zijn van bezitsverkrijging door middel van een constitutum possessorium 

betekent nog niet dat men het werkelijk bezit uitsluitend door de overgave (afgifte) kan 

verkrijgen 772 . Behalve door werkelijke overgave kan men dit ook verkrijgen door afgifte van 

de sleutels die toegang geven tot de zaak (art. 1606, 2 BW) of een andere symbolische 

overgave, door een traditio brevi manu (enkel mits de zaak oorspronkelijk niet werd 

gehouden voor de persoon tegen wie het bezit wordt ingeroepen) (zie art. 1606 in fine BW) of 

doordat een derde ze voor de verkrijger gaat houden. Het laatste geval werken we nog even 

uit. 

b. Middellijk bezit. 

Wanneer de vervreemder de zaak zelf niet in handen heeft, maar ze voor hem wordt gehouden 

door een derde, verkrijgt de verkrijger vanzelfsprekend een rechtstreeks bezit van die zaak 

wanneer ofwel de vervreemder de zaak afhaalt bij de houder en aan de verkrijger overhandigt, 

ofwel de derde-houder de zaak - in opdracht van de vervreemder - aan de verkrijger overhandigt. 

In vele gevallen is het evenwel niet de bedoeling dat de goederen onmiddellijk van plaats 

veranderen. Daartoe kunnen uiteenlopende redenen voor zijn, die zowel te maken kunnen 

hebben met de aard van de transactie (goederen in handen van een vervoerder, bv. ergens op 

volle zee, of nog te vervoeren, of in handen van de douane of andere overheidsdienst), het 

belang van de vervreemder en verkrijger (goederen liggen opgeslagen in een pakhuis en 

verkrijger wil ze daar laten), of het belang van de derde zelf (de derde kan huurder of 

bruiklener zijn, pandhouder of vruchtgebruiker, e.d.m.). 

Ook indien de verkrijger ermee akkoord gaat de zaken in handen te laten van de derdehouder, 

heeft hij er in beginsel belang bij om een van de vervreemder onafhankelijk bezit te 

verkrijgen, om de vervreemder dus “buiten bezit te stellen” in de traditionele betekenis 

daarvan (dit zowel voor het geval de vervreemder een onbevoegde houder zou zijn, als meer 

algemeen omdat hij dusdoende in beginsel een “werkelijk bezit” verkrijgt in de zin van art. 

1141 en 2279 BW in geval van andere conflicten met derden). Dit nu vereist dat de derde de 

770 Voor een voorbeeld waarin een beweerde aankoop niet bewezen werd geacht omwille 

van de dubbelzinnigheid van het bezit, zie Hof Gent 15-3-1996, AJT 1996-97, 270 v. 

771 Vgl. VAN NESTE, Zakenrecht I, p. 461-462. 

772 Art. 504 Wb. Venn. laat dit verkeerdelijk veronderstellen. Zie hierover D. DEVOS, "La 

vente d'actions au porteur d'une société anonyme", Mélanges offerts à Raymond Vanderelst, 

Nemesis Brussel 1986, p. (147) 148. 

325


goederen niet langer houdt voor de vervreemder, maar wel voor de verkrijger. De vraag rijst 

dan ook wanneer dit het geval is. 

Op de eerste plaats kan het zijn dat de derde die goederen voor iemand anders in feitelijk bezit 

ontvangt of houdt, een waardepapier uitgeeft (aan toonder of order) waarin het goed of 

zakelijk recht wordt belichaamd (zakenrechtelijke waardepapieren, zoals een ceel, een 

cognossement, e.d.m.) (zie daarover in het algemeen meer in Deel VI). Door de uitgifte van 

een dergelijk papier door de houder van de goederen, kan de levering daarvan (of van 

zakelijke rechten erop) geschieden door levering van het papier, zonder dat de houder daarbij 

op enige wijze wordt betrokken 773 . Das Recht aus dem Papier folgt das Recht am Papier. 

Door de uitgifte van het papier - aan de persoon voor wie de derde de goederen houdt (of gaat 

houden) - stelt de uitgever immers het goed niet te zullen houden voor een (middellijk) 

bezitter op naam, maar wel voor de eigenaar van het waardepapier als dusdanig. De verkrijger 

van het papier verkrijgt dan ook een bezit rechtstreeks via de houder van de goederen die het 

papier heeft uitgegeven, niet vermiddeld door de vervreemder van het papier (het bezit is 

natuurlijk wel steeds afhankelijk van de uitgever van het papier). Door de 

“buitenbezitstelling” van het papier is de vervreemder ook “buiten bezit” van de goederen 

gesteld (dit wordt uitdrukkelijk aanvaard door art. 2 Handelspandwet). 

Wanneer de derde-houder geen waardepapier uitgeeft, maar de goederen voor een bepaalde 

persoon houdt, kan een “buitenbezitstelling” van die persoon geschieden op analoge wijze als 

bij schuldvorderingen op naam, namelijk door kennisgeving aan die derde-houder. In het 

Franse en Belgische recht is aan deze vraag merkwaardig genoeg enkel aandacht besteed in 

het kader van de inpandgeving en de daarbij vereiste “buitenbezitstelling”. Nochtans is de 

vraag ook relevant in andere gevallen, met name bij de toepassing van art. 1141, 1606 en 

2279 BW, met name telkens wanneer een bezitsverschaffing constituto possessorio niet 

voldoende is. 

Oudere rechtspraak inzake inpandgeving stelt dat bij goederen die zich onder een derde bevinden er geen 

buitenbezitstelling van de pandgever - en dus bezitsverschaffing aan de pandhouder - plaatsvindt zolang de 

derde-houder daarmee niet instemt 774 (de derde zou wel op voorhand kunnen instemmen dat hij de goederen zal 

houden voor de persoon die hem zal worden aangewezen); een loutere kennisgeving aan de derde zou niet 

voldoende zijn. Of men daarbuiten dan, zoals in Duitsland, het bezit wel kan verschaffen door cessie of 

inpandgeving van de schuldvordering tot afgifte op de derde-houder, is betwistbaar, omdat dit veronderstelt dat 

het eigendomsrecht accessoir kan zijn aan de schuldvordering tot afgifte, wat m.i. in ons recht onjuist is. Zoekt 

men naar de redenen voor die oudere stellingname, waarbij de toestemming van de derde-houder wordt vereist, 

dan lijken ze beperkt tot het argument dat de derde-houder niet zonder zijn toestemming in een nadeliger positie 

773 Er moet inderdaad van worden uitgegaan dat in ons recht wel degelijk het eigendomsrecht of zakelijk recht 

zelf in het papier wordt geïncorporeerd, en niet de schuldvordering tot afgifte. In ons recht, zoals in 

(Staats)Nederland, is de schuldvordering tot afgifte immers kwalitatief, d.w.z. komt zij toe aan de eigenaar en 

volgt zij het eigendomsrecht (het revindicatierecht). In het Duitse recht bv. gaat men van de omgekeerde 

opvatting uit: het eigendomsrecht wordt daar behandeld als accessoir aan de schuldvordering tot afgifte, zodat 

het strikt genomen niet om een zakenrechtelijk waardepapier gaat, maar om een waardepapier dat de 

schuldvordering tot afgifte tegen de houder van de goederen (uitgever van het papier) belichaamt. Beide 

constructies worden uitvoeriger uitgewerkt door VAN DER LELIJ, Levering van roerende zaken door middel 

van een zakenrechtelijk waardepapier, Kluwer Deventer 1996. 

774 Cass. 11 juli 1907, Pas. 328; Cass. 10 juli 1941, Pas. 295; DE PAGE, Traité, VI n° 1048. 

326


kan worden geplaatst. Aanvaardt men evenwel dat de derde-houder het retentierecht dat hij jegens de 

vervreemder kon inroepen ook jegens de verkrijger kan inroepen, dan is er geen reden om hem niet te 

verplichten onder voorbehoud van dit retentierecht (d.w.z. op grond van de verweermiddelen uit de oorspronke- 

lijke verhouding) afgifte te doen aan de verkrijger en aldus het bezit van de verkrijger te erkennen. De oudere 

opvatting lijkt dan ook te berusten op een verwarring tussen enerzijds de overdraagbaarheid van het bezit zonder 

toestemming houder, en anderzijds het (niet) verloren gaan verweermiddelen van de houder zonder zijn akkoord. 

Kijken we opnieuw naar de overdracht van schuldvordering, dan zien we dat beide zaken daar wel goed uit 

elkaar worden gehouden: cessie gebeurt in beginsel met behoud, voor de gecedeerde schuldenaar, van alle 

excepties uit de oorspronkelijke verhouding. Elke schuldenaar wordt verder geacht om op voorhand akkoord te 

gaan met het feit dat hij door de loutere kennisgeving van de overdracht jegens de cessionaris in plaats van 

jegens de overdrager is gehouden - tenzij hij anders heeft bedongen. 

Het lijkt dan ook maar normaal dat ook een bewaarnemer, een vervoerder, een bruiklener, een huurder en elke 

andere derde-houder geacht wordt om op voorhand akkoord te gaan met het feit dat hij door de kennisgeving van 

de overdracht van de door hem gehouden goederen (los van de vraag naar de vorm daarvan) deze voor de 

verkrijger in plaats van de vervreemder moet houden. Aangezien het hier niet gaat om de vraag van 

tegenwerpelijkheid van excepties of abstractie, is er geen enkele reden waarom dergelijke instemming op 

voorhand enkel zou worden vermoed bij de uitgifte van waardepapieren of bij een soortgelijk houderschap “voor 

wie het behoort”. Zo bv. aanvaardt art. 2 Handelspandwet een buitenbezitstelling zodra de goederen “ter 

beschikking zijn van de verkrijger bij de douane of in een openbare bewaarplaats”. 

Het onderscheid tussen sterke en zwakke bezitsvormen is dus in beginsel hetzelfde als voor de 

vraag of er een “buitenbezitstelling” is. 

Andere publiciteitsvormen dan bezit kunnen misschien wel volstaan om te voldoen aan de 

vereiste publiciteit voor de vestiging van een zekerheidsrecht (bv. de inschrijving van een 

pand op handelszaak), maar ze zijn onvoldoende om als derde-verkrijger te worden 

beschermd onder art. 2279 BW. 

4. Nader over de vereiste goede trouw 

In beginsel wordt enkel de verkrijger te goeder trouw beschermd. 

Het betreft hier de "goede trouw van het niet weten", dit is de zogenaamd subjectieve goede 

trouw (niet te verwarren met de goede trouw van het handelen, die we vinden in art. 1134, lid 

3 BW - tussen beiden is er een groot verschil, wat echter niet wil zeggen dat er tussen beide 

begrippen geen verband zou zijn 775 ). 

a. Voorwerp. 

775 Zie VAN SCHILFGAARDE, "Over de verhouding tussen de goede trouw van het handelen en de goede 

trouw van het niet weten", in Goed & trouw, Opstellen aangeboden aan prof. mr. W.C.L. van der Grinten t.g.v. 

zijn afscheid als hoogleraar aan de K.U. Nijmegen, Tjeenk Willink Zwolle 1984, 57 v.; A. van OEVELEN, "De 

zgn. "subjectieve" goede trouw in het Belgische materiële privaatrecht", TPR, 1990, 1093 e.v., in het bijzonder 

nr. 3 en 4; mijn rapport, "De invloed van de goede trouw in het privaat proces- en bewijsrecht", TPR, 1990, (353) 

nr. 2. 

327


Te kwader trouw is wie wist dat de vervreemder beschikkingsonbevoegd was of dit behoorde 

te weten. Te goeder trouw is de verkrijger die niet wist dat de vervreemder beschikkingsonbevoegd 

was en dit ook niet behoorde te weten. De goede trouw betreft dus de beschikkings- 

(on)bevoegheid veeleer dan het eigendomsrecht van de vervreemder. De Cassatierechtspraak 

die dat stelt handelt weliswaar over diverse vormen van pandrecht, maar houdt een algemene 

regel in 776 . 

Geschiedt de vervreemding door middel van een vertegenwoordiger, dan moet de goede trouw betrekking 

hebben op de bevoegdheid van de vervreemder, d.i. de vertegenwoordigde bij onmiddellijke vertegenwoordiging 

en de vertegenwoordiger bij middellijke vertegenwoordiging. 

Voor wat betreft de bescherming tegen een ouder zekerheidsrecht passen hierbij nog twee 

opmerkingen. 

a) Indien het oudere zekerheidsrecht aan publiciteit is onderworpen om tegenwerpelijk te zijn, 

dan hoeft de derde geen rekening te houden met een niet gepubliceerd ouder zekerheidsrecht, 

ook al heeft hij er weet van (vgl. hoger A. 3). 

b) Indien de derde weet heeft van een ouder zakelijk zekerheidsrecht op dezelfde zaak, dan 

belet dat niet dat hij nog altijd een zakelijk recht kan verkrijgen in tweede rang. Dat recht 

geldt dan in eerste rang na uitputting van het oudere recht of wanneer het oudere recht 

uiteindelijk niet blijkt te gelden. Dit leidt tot de paradoxale situatie geïllustreerd met volgend 

voorbeeld. 

- V is verkoper die een zaak onder eigendomsvoorbehoud verkoopt aan K. 

- K geeft de zaak in pand aan B, in casu door de inpandgeving van zijn handelszaak waarvan 

de zaak deel uitmaakt. 

- K geeft de zaak vervolgens in vuistpand aan C, die te goeder trouw is ten aanzien van het 

eigendomsrecht van de onbetaalde verkoper K, maar wel weet heeft van het pand op 

handelszaak van B. 

In dit geval verkrijgt B geen pandrecht op de zaak (geen bezit, dus 2279 BW speelt niet). 

Daardoor verkrijgt C een pandrecht in eerste rang; weliswaar moest hij het pandrecht op 

handelszaak laten voorgaan, maar aangezien dit pandrecht zich uiteindelijk niet uitstrekt over 

deze zaak, speelt dat niet en komt C in eerste rang, beschermd als derde-verkrijger te goeder 

trouw jegens V. 

b. Bewijs van goede trouw. 

776 Zie de verder besproken arresten Cass. 21 maart 2003, Bergfelder Holzimport t. Houtnatie Cuba, RW 2004- 

2005, 1174. Cass. 12 februari 2004, Nr. C.01.0121.N, NISSAN t. BBL en Warrant n.v., RW 2004-2005, 1179 

noot M.E. STORME; Cass. 26 november 2010, nr. C.10.0006.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101126-6 = TBH 2011, 557. 

Dit is rechtsvergelijkend niet helemaal vanzelfsprekend. In Duitsland bv. volstaat het vertrouwen in de 

beschikkingsonbevoegdheid meestal niet, wanneer men wist of moest weten dat de beschikker niet de 

gerechtigde is. BGB § 932 lid 2 bepaalt immers dat de goede trouw betrekking heeft op het eigenaar zijn 

(gerechtigd zijn) van de vervreemder. Een uitzondering vinden we slechts in het geval van HGB § 366. 

328


De bezitter moet in beginsel zijn goede trouw niet bewijzen (art. 2268 BW), behalve in het 

geval van art. 1422 BW en 1283 Ger.W. 

c. Tijdstip van de goede trouw 777 . 

Beginsel: bij het verkrijgen van het recht. 

Traditioneel wordt geleerd dat voor de bescherming van een verkrijger tegen een oudere 

gerechtigde, zijn goede trouw aanwezig zijn op het ogenblik waarop men in het werkelijk 

bezit komt 778 . Er zijn echter ook goede argumenten om te stellen dat het voldoende is te 

goeder trouw te zijn op het ogenblik waarop men tussen partijen het zakelijk recht verkrijgt 

(zoals aanvaard wordt bij onroerend goed). Dat is het ogenblik van de levering tussen partijen, 

en dus niet - voor zover dit een ander tijdstip zou zijn - het ogenblik waarop de verbintenis die 

de titel vormt voor overdracht ontstaat (bv. de koop of op het ogenblik waarop men in het 

werkelijk bezit van de zaak komt. Het gaat immers om de goede trouw van de “verkrijger”. 

De regel is gelijkaardig in de meeste andere rechtsstelsels 779 . 

Bij verkoop onder eigendomsvoorbehoud is het relevante tijdstip wel dat van levering. 

Latere wetenschap kan de verkrijger te goeder trouw niet meer kan schaden (mala fides 

superveniens non nocet). 

Toepassing. 

Traditioneel wordt dus geleerd dat de goede trouw nog aanwezig moet zijn wanneer men in 

het werkelijk bezit komt. 

Nu komt deze opvatting in de meeste gevallen op hetzelfde neer, maar is zij in de andere m.i. onjuist. 

Deze opvatting gaat enkel uit van art. 2279 BW, maar vergeet art. 1141 B.W 780 . Nu is art. 2279 BW op de 

eerste plaats geschreven voor de vereisten voor verjaring. Uit art. 1141 BW dat veeleer voor de hier besproken 

gevallen is geschreven, lijkt veeleer te volgen dat het volstaat dat de goede trouw aanwezig is op het ogenblik 

van de levering tussen partijen - met dien verstande dat in burgerlijke zaken kan worden vereist dat de 

anterioriteit van die datum ten aanzien van de kennisname wordt bewezen worden de regels van de vaste 

dagtekening. 

Voor een aantal bijzondere pandrechten bepaalt de wet bovendien dat de goede trouw slechts moet aanwezig zijn 

op het ogenblik waarop de levering ervan tussen partijen plaatsvindt (al kan er een probleem rijzen van vaste 

777 Vgl. hierover meer algemeen A. van OEVELEN, TPR, 1990, (1093) 1130 nr. 33-35. 

778 Zo bv. Hof Luik 30 juni 88, J.L.M.B. 1989, 1150; Hof Bergen 12 juni 1979, J.T., 1980, 265; HANSENNE, 

"Examen de jurisprudence", R.C.J.B., 1984, 53 nr. 15. Vgl. A. van OEVELEN, TPR, 1990, p. (1093) 1130- 

1131 nr. 33, die echter anderzijds terecht zegt dat goede trouw slechts bij de verkrijging aanwezig moet zijn. 

779 Zie bv. BGB § 933; NBW art. 3:90. 

780 Vgl. in dit verband de kritiek op de traditionele opvatting door GINOSSAR, Liberté contractuelle et respect 

des droits des tiers, Parijs 1963, p. 32 v. 

329


datum). Voor het landbouwvoorrecht (een registerpandrecht) moet de goede trouw maar aanwezig zijn wanneer 

het pandrecht ontstaat, en niet ook nog wanneer het wordt omgezet door pandbeslag, of wanneer het beperkte 

volgrecht (art. 7 W. 15 april 1884) wordt uitgeoefend. Voor het registerpandrecht op een handelszaak moet de 

goede trouw eveneens maar aanwezig zijn op het ogenblik van de vestiging intra partes (en niet van de 

inschrijving). Dat blijkt uit de artt. 3 en 4 van de desbetreffende wet, en uit de analoge toepassing van art. 19 

FaillW. (die wel een beperking aanbrengt van de termijn waarbinnen men nog kan inschrijven). 

Wat het gewone of vuistpandrecht betreft is de heersende opvatting duidelijk dat de goede trouw nog moet 

aanwezig zijn bij de zgn. buitenbezitstelling, maar de reden daarvoor is dat volgens die traditionele leer het 

pandrecht ook tussen partijen eerst op dat ogenblik ontstaat. Dit laatste nu werd hoger reeds in vraag gesteld. 

Maar in ieder geval is deze consequentie niet in strijd met de opvatting dat de goede trouw slechts moet 

aanwezig zijn bij de levering c.q. vestiging tussen partijen. 

Als dit reeds geldt voor pandrechten, moet het a fortiori gelden voor eigendomsverkrijging van roerende zaken. 

Maar men moet wel goed de regels voor ogen houden die bepalen wanneer de eigendom tussen partijen wel en 

wanneer niet solo consensu overgaat. 

Zoals gezegd komt de opvatting dat de goede trouw aanwezig moet zijn op het ogenblik van de 

eigendomsovergang tussen partijen, en niet noodzakelijk wanneer men in het werkelijk bezit komt, in vele 

gevallen op hetzelfde neer. Immers, zolang de vervreemder de zaak voor de oudere gerechtigde moet houden, 

kan hij in beginsel niet leveren (civiel bezit verschaffen) tenzij door het goed buiten zijn macht te brengen. Het 

tijdstip van eigendomsovergang tussen partijen is dan ook het tijdstip waarop de zaak niet meer in handen is van 

een persoon die ze voor de oudere gerechtigde houdt of moet houden. Bij dubbele verkoop e.d.m. is om die 

reden inderdaad vereist dat de goede trouw nog aanwezig is op het tijdstip van de “interversion de titre” en dus 

in beginsel van de feitelijke inbezitstelling van de verkrijger. Het helpt dus niet dat men te goeder trouw iets 

koopt, dan hoort dat het reeds eerder was verkocht, en dan probeert om als eerste in het feitelijk bezit ervan te 

geraken. 

Wanneer het echter niet gaat om een detentor van de zaak die ontrouw is of zijn bevoegdheid overschrijdt, en de 

eigendom dus tussen partijen wél solo consensu tussen partijen kan overgaan, is er m.i. geen reden om te eisen 

dat de goede trouw nog aanwezig moet zijn bij de feitelijke afgifte. De verkrijger heeft dan immers middellijk 

bezit van de zaak. Dit komt wel slechts voor wanneer de vervreemder de zaak voor zichzelf hield en wel voor 

vrij en onbelast. 

Men zou daartegen verbaasd kunnen opwerpen dat het dan, praktisch gesproken, precies bij verloren en gestolen 

goederen is, dat de goede trouw slechts op het tijdstip van de aankoop aanwezig moet zijn, en niet meer bij de 

feitelijke inbezitname. Men vergeet dan wel dat het precies bij verloren en gestolen goederen is, dat de 

bescherming niet intreedt door het feitelijk bezit, maar wel door verjaring van de revindicatievordering (3 jaar na 

diefstal of verlies). 

In het licht van deze beginselen zou men de bepalingen inzake registerpandrechten ook zo moeten uitleggen, dat 

de pandhouder (op handelszaak bv.) slechts beschermd wordt indien hij nog te goeder trouw is op het ogenblik 

waarop hij in het civiel bezit is van de zaak, d.w.z. dat de pandgever de zaak niet meer voor de oudere 

gerechtigde houdt of moet houden. 

330


Wanneer de levering de eigendom tussen partijen met terugwerkende kracht doet overgaan, is het toch op het 

tijdstip van de levering dat de goede trouw nog aanwezig moet zijn (en niet op het oudere tijdstip tot waar de 

levering terugwerkt) 781 . 

d. Maatstaf 

De goede trouw wordt vermoed, en kwade trouw moet worden bewezen. Maar “kwade trouw” 

omvat niet enkel de daadwerkelijke kennis van de beschikkingsonbevoegdheid c.q. het oudere 

recht. De verkrijger is ook niet te goeder trouw indien hij de onbevoegdheid niet kende, maar 

wel behoorde te kennen. Zo is men niet beschermd wanneer er een onderzoeklast is, en men 

door het verrichten van dat onderzoek zou geweten hebben dat de vervreemder niet bevoegd 

was te beschikken. De verkrijger heeft de verplichting het naar omstandigheden normale 

onderzoek te verrichten naar die beschikkingsbevoegdheid (bv. naar het eigenaarschap van de 

vervreemder of diens bevoegdheid de eigenaar te vertegenwoordigen, e.d.m.). 

De foutmaatstaf lijkt hier in ons recht de gewone foutmaatstaf te zijn - culpa levis in abstracto 

-; in het Duitse recht daarentegen is een grove fout vereist (BGB § 932 lid 2), en zo ook 

volgens art. 16 lid 2 Wisselbriefwet en art. 21 Chequewet. Of dit in de praktijk veel verschil 

maakt, valt te betwijfelen. 

De goede trouw wordt hier beoordeeld op een zeer gelijkaardige wijze als de goede trouw van 

de persoon die handelde met een schijnvertegenwoordiger. Dat moet ook, gezien het hier 

uiteindelijk in een aantal gevallen om precies dezelfde vraag gaat. 

De vraag of het behoren te weten met weten mag worden gelijkgesteld dient m.i. in beginsel te worden 

beantwoord aan de hand van het absoluut, d.i. zakelijk, of relatief, d.i. persoonlijk karakter van het geschade 

belang. Gaat het om een zakelijk recht, dan dient het behoren te weten principieel te worden gelijkgesteld met 

weten 782 , dus met "niet te goeder trouw zijn". Gaat het daarentegen om een louter obligatoir recht, dan begaat 

een derde slechts dan een onrechtmatige daad wanneer hij desbewust in strijd daarmee handelt. Dit vloeit m.i. 

voort uit de inhoud zelf van beide categorieën van rechten, die maakt dat de tegenwerpbaarheid die ze beiden 

bezitten een in beginsel verschillende betekenis heeft. 

Uitwerking. 

Deze onderzoeksplicht verschilt naargelang 1° de aard van de zaken en 2° de verkrijger een 

professioneel is of een leek (particulier) (kenmerkend voorbeeld: de koper van tweedehandswagens 

- bij een beroepskoper wordt een zorgvuldiger nazicht vereist dan bij een nietbedrijfsmatig 

koper). 

De vraag rijst dan ook onder welke omstandigheden de derde-verkrijger had behoren te 

weten. Uitgangspunt van ons recht is, dat zo de vervreemder het werkelijk bezit kan 

781 Vgl. bij aanvaarding van een legaat: F. van NESTE, Zakenrecht , I nr. 123 in fine. 

782 A. HEYVAERT, "Overzicht van rechtspraak. Bezit", TPR, 1965, p. 114 nr. 9; F. van NESTE, Zakenrecht, 

I nr. 120 A en 271 B. A. van OEVELEN, TPR 1990, bevat een uitvoerig en grondig overzicht. Ik mis er evenwel 

het beginselmatige onderscheid tussen zakelijke en persoonlijke rechten. 

331


verschaffen aan de verkrijger, en de vervreemding op het eerste gezicht een “normale” 

transactie is, de verkrijger geen nader onderzoek moet verrichten 783 . Enkele nuances zijn 

echter wel nodig: 

- bij verkrijging van goederen door iemand die daarin een normale handel voert, is er in 

beginsel geen onderzoekslast, bij verkrijging van iemand die niet in dergelijke zaken handelt, 

kan die er wel zijn; aldus is er bv. verschil tussen de verkoop van koopwaren en de verkoop 

van de eigen uitrusting door een handelaar; 

- men mag sneller veronderstellen dat iemand bevoegd is om goederen door te verkopen dan 

dat hij ook bevoegd is om deze in pand te geven; vaak krijgt men van de pandhouder (bv. van 

de handelszaak) de bevoegdheid om wel door te verkopen, maar niet aan een andere 

schuldeiser in pand te geven 784 ; 

- met betrekking tot die onderzoeksplicht wordt er een onderscheid gemaakt tussen de 

professionele verkrijger en de leek of de consument-verkrijger. Op die eerste rust er vaak een 

onderzoeksplicht, de leek wordt minder streng beoordeeld. Een onderzoeksplicht rust in ieder 

geval op de verkrijger die zelf handel drijft in dergelijke goederen, of ze professioneel 

verhuurt 785 . Dezelfde gestrengheid wordt niet steeds 786 toegepast ten aanzien van de 

verkrijger die het goed verkrijgt voor zijn professionele activiteit andere dan de doorverkoop 

of verhuring ervan, maar in beginsel geldt voor dergelijke verkrijger dezelfde 

onderzoeksplicht 787 al kan de intensiteit daarvan variëren naargelang de mate waarin de 

vervreemder vertrouwd dient te zijn met de gebruiken bij aankoop van een dergelijk goed 

(NB. het tekortkomen aan de onderzoeksplicht wordt vaak beoordeeld vanuit de vraag of de 

derde medeplichtig is aan contractbreuk door de vervreemder; in vele gevallen hoeft men aan 

die vraag echter niet toe te komen, namelijk wanneer het geschonden recht een zakelijk recht 

is van de eiser die gewoon de zaak revindiceert of schadevergoeding eist wegens schending 

van zijn eigendomsrecht 788 ; dan komt de leer maar ter sprake indien er geen volgrecht is, bv. 

bij het voorrecht van de verkoper). 

- de inhoud van de onderzoekslast hangt af van de aard van het goed, met name de vraag: 

--- of de eigendom gemakkelijk na te gaan is (bv. de boordpapieren van een auto vermelden 

normaal de eigenaar, zodat de eigendom gemakkelijk is na te gaan) 789 ; bij steeds meer 

783 Zie bv. Cass. 26 november 2010, Proxxon Werkzeug, nr. C.10.0006.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101126-6, = RW 2010-2011, 1127 = TBH 

2011, 557, dat beslist dat “Behoudens bijzondere omstandigheden” op de verkrijger van een pandrecht ter zake 

geen onderzoeksplicht rust. 

784 Zij het dat er ook op de verkrijger van een pandrecht “in beginsel” geen onderzoekslast rust (Cass. 26 

november 2010, Proxxon Werkzeug, nr. C.10.0006.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101126-6 = RW 2010-2011, 1127 = TBH 

2011, 557). 

785 Bv. Hof Antwerpen 3 mei 1999, RW 1999-2000, 506 (aankoop door een leasingmaatschappij). 

786 Niet toegepast bv. door Hof Luik 14 december 1990, JLMB 1992, 292 noot P.H. 

787 Zie bv. Hof Antwerpen 27 maart 2003, TBH 2004, 280 noot A. DE BOECK, “De onderzoeksplichten 

onderzocht, in het bijzonder bij de aankoop van tweedehands wagens”. 

788 De leer van de derde-medeplichtigheid is dus maar zinvol wanneer het gaat om de medeplichtigheid aan 

schending van een obligatoir recht (een schuldvordering). 

789 Over de onderzoeksplicht van de koper van tweedehandswagens bestaat er veel rechtspraak en rechtsleer. 

332


goederen van waarde is er een individuele identificatie mogelijk (serienummers, 

registratienummers, enz...) en bestaan er mogelijkheden navraag te doen; 

--- of het goederen zijn die gebruikelijk op krediet worden gekocht, dan wel in leasing worden 

genomen; 

- bij goederen die normaal in pand kunnen worden gegeven mits inschrijving in een register, 

dient in beginsel dat register te worden geraadpleegd (bv. het register betreffende de 

inpandgeving van de handelszaak voor uitrustingsgoederen van een handelaar). 

Meerdere elementen hiervan zullen verderop (Hoofdstuk V) nader ter sprake komen, wanneer 

we het hebben over de verkrijging te goeder trouw van pandrechten of andere 

zekerheidsrechten. 

Opgemerkt kan worden dat traditioneel niet wordt aanvaard dat men als derde-verkrijger te 

goeder trouw beschermd wordt indien de beschikkingsbevoegdheid voortvloeit uit een 

samenloop van schuldeisers van de vervreemder, ook al is die samenloop nog niet 

gepubliceerd (zo in het bijzonder de "nul-uur-regel" bij faillissement) 790 . 

e. Wie te goeder trouw moet zijn 

In een aantal gevallen rijst de vraag wie er allemaal te goeder trouw kan zijn, omdat meerdere 

personen betrokken zijn aan de zijde van de verkrijger. 

Het eerste geval betreft opeenvolgende verkrijgers. 

De onderverkrijger te kwader trouw van een verkrijger te goeder trouw wordt beschermd 

(behoudens de revindicatie van verloren en gestolen goederen, zie verder), zelfs indien hij nog 

niet in het werkelijk bezit is (mits de verkrijger dat wel was). Latere kwade trouw doet 

immers geen afbreuk meer aan de door de verkrijger verkregen rechten. De onderverkrijger 

heeft immers van de eigenaar verkregen. 

Omgekeerd wordt de onderverkrijger te goeder trouw van een verkrijger te kwader trouw 

eveneens beschermd, doch enkel wanneer hij zelf aan de vereisten voldoet, d.i. in het werkelijk 

bezit is van de zaak. 

Het tweede geval betreft het derdenbeding. M.i. is de goede of kwade trouw van de bedinger 

hier niet terzake, net zomin als in het geval van de eerste verkrijger te kwader trouw, die 

Zie recent bv. Hof Gent 20 februari 2002, TBH 2002, 475 (onbetaalde factuur neergelegd ter griffie); Hof 

Antwerpen 27 maart 2003, TBH 2004, 280 noot A. DE BOECK; kh. Antwerpen 14 december 2001 (bevestigd 

door Hof Antwerpen 23 januari 2003), TBH 2004, 283 (geen gelijkvormigheidsattest, geen originele sleutels, 

valse nummerplaat); idem Hof Brussel 19 februari 1997, AJT 1999-2000, 21; Hof Antwerpen 26 maart 1986, 

RW 1986-87, 798 noot J. HERBOTS “De derde-medeplichtigheid en de verkopers van niet afbetaalde 

automobielen”. Weinig streng is bv. Hof Gent 15 maart 1996, AJT 1996-97, 270 : een koper werd te goeder 

trouw geacht hoewel hij de boorddokumenten niet had gezien, maar was voortgegaan op de verklaring van de 

verkoper dat ze zouden volgen. 

790 Er zijn afwijkingen op die regel voor financiële activa, niet voor andere roerende zaken. 

333


wordt opgevolgd door een onderverkrijger te goeder trouw. De begunstigde wordt beschermd 

- d.i. verkrijgt - wanneer hij aan de vereisten voldoet, ongeacht de vraag of de bedinger te 

goeder trouw is. Wel moet er rekening mee worden gehouden dat de begunstigde meestal een 

verkrijger om niet is. 

Indien het bezit verkregen wordt via een tussenpersoon dan dient de goede trouw (t.a.v. de 

bevoegdheid van de vervreemder of zijn middellijk vertegenwoordiger. 

5. Wettige en/of bezwarende titel ? 

a. Het belang van de geldigheid van de titel. 

1° In beginsel niet vereist 

Tussen partijen vereist de overdracht een geldige titel, zoals hoger uitvoeriger werd 

besproken. Gezien dit causaal karakter van ons stelsel van overdracht (anders dan bv. het 

Duitse recht - zie BGB § 929) zou men normaal verwachten dat de verkrijger te goeder trouw 

van roerende goederen ook tegen een oudere zakelijk gerechtigde, andere dan de 

vervreemder, slechts beschermd wordt indien hij over een geldige titel beschikt (een geldige 

verbintenis tot geven, niet nietig verklaard noch ontbonden). Weliswaar wordt die titel 

vermoed in geval van bezit (bewijsfunctie van het bezit). Maar de oudere zakelijk gerechtigde 

A, om wiens wille de vervreemder B beschikkingsonbevoegd was, zou zich op een gebrek in 

de titel (overeenkomst) tussen vervreemder B en verkrijger C moeten kunnen beroepen om 

zijn goed te revindiceren van C. 

Nochtans geldt in ons recht - afgezien van de bijzondere regels inzake verloren en gestolen 

goederen (zie verder onder 6.) - in beginsel het tegenovergestelde: art. 2279 BW vereist geen 

wettige titel (anders dan bij onroerende goederen, art. 2265 BW). Daaruit wordt afgeleid dat 

de bezitter de bescherming die hij geniet jegens de ware eigenaar niet verliest doordat de 

verbintenis krachtens dewelke hij verkregen heeft wordt nietig verklaard en ontbonden. Maar 

hij verliest de eigendom wél jegens zijn medecontractant (verkoper e.d.) wanneer aangetoond 

is dat er geen wettige titel is (dat laatste wordt zoals eerder gezegd wel vermoed, 

procesrechtelijke functie van het bezit). 

DEKKERS leerde anders 791 , in navolging overigens van o.m. de Hoge Raad 792 , maar hij is in 

België (en Frankrijk) in die opvatting vrij alleen blijven staan 793 . De rechtspolitieke reden 

791 R. DEKKERS, "Inzake roerend goed geldt bezit als titel, doch niet als wettige titel", RW 1972-73, 1937- 

1940. Enige sympathie kreeg hij van A. HEYVAERT, "Bezit geeft verscheidene titels", TPR 1983, (169) 178 nr. 

14. 

792 Hoge Raad 5 mei 1950, Damhof t. Staat, NJ 1951, 1 (zie de kritiek de lege lata van E.M. 

MEIJERS, WPNR 1951, nr. 4187). Het NBW is deze eis blijven stellen (art. 3:86 I NBW). 

793 C. RENARD, "L'art. 2279 en question", RCJB 1976, 271; J. KOKELENBERG & Th. van SINAY, 

"Overzicht van rechtspraak", TPR, 1990, 1831 nr. 201 met verdere verwijzingen (al is het steeds aangehaalde 

cassatie-arrest van 20 december 1974 m.i. niet beslissend omdat het over de bewijslast ging). 

Voor Frankrijk, zie reeds Cass. (fr.), 6 juli 1886, D. 1887, I, 25 (arrest dat bekritiseerd werd door PLANIOL& 

RIPERT, Les biens, door PICARD, uitgave 1952, onder het oogpunt van de goede-trouw-eis, maar zonder dat zij 

334


hiervoor is de volgende: indien de derde tegen de oudere zakelijk gerechtigde beschermd 

wordt, precies omdat hij te goeder trouw heeft verkregen van een tweede hand, en de eerste 

niet ongewild buitenbezitgesteld werd, dan mag hij bij titelgebreken niet zwakker staan tegenover 

die eerste dan tegenover de tweede. Behalve bij verlies of diefstal (art. 2279, 2 en 2280 

BW) is het de eerste hand die zich maar op de tweede hand moet verhalen en desnoods het 

risico van diens insolvabiliteit moet dragen: "waar men zijn vertrouwen gelaten heeft, daar 

moet men het terugvinden" 794 . Of nog: “Hand muß Hand wahren”. 

2° Onrechtstreeks van belang 

Evenwel zijn er enkele nuances nodig op de klassieke leer, die erop neerkomen dat de titel 

wel degelijk relevant is bij de verkrijging van een beschikkingsonbevoegde 795 . 

De oudere gerechtigde (eerste hand) kan echter wél via de zijdelingse vordering het recht op 

teruggave van de vervreemder tegen de verkrijger (derde hand) uitoefenen, wanneer deze 

schuldenaar is van zijn schuldenaar (debitor debitoris), maar dan kan de verkrijger wel alle 

verweermiddelen uit zijn verhouding met de tweede hand tegenwerpen 796 . Denken we bv. aan 

de exceptio non adimpleti contractus of een retentierecht zolang hij de prijs niet terugbetaald 

krijgt, of aan de verjaring van de schuldvordering tot teruggave (van belang indien die korter 

is dan de dertigjarige termijn). 

Vb. A geeft goederen in bewaring aan B. B, ontrouwe bewaarnemer, verkoopt ze aan C. C 

komt te goeder trouw in het feitelijk bezit. Nadien vernietigt C de overeenkomst bv. op grond 

van dwaling of bedrog. Ten gevolge van de zakelijke werking van die vernietiging is C nu 

geen bezitter meer van de zaak, en zelfs jegens B geen eigenaar meer. Indien A op die grond 

zonder meer zou kunnen revindiceren, hoewel C als verkrijger te goeder trouw normaal wordt 

beschermd, dan zou C zijn verweer uit de verkoopovereenkomst (bv. de exceptio non 

adimpleti contractus: hij moet de zaak slechts teruggeven tegen terugbetaling van de prijs) 

verliezen. Daar is geen enkele reden toe. A moet daarom, ook al is hij de ware eigenaar, 

vanwege C alle excepties (verweermiddelen) dulden die ook B van C moet dulden. 

De aanspraak van de eerste hand blijft dus "belast", met een "last" 797 bezwaard, op een gelijkaardige 

wijze als zij belast blijft bij terugvordering van gestolen of verloren goed in de 

hypothese van art. 2280 BW: de verkrijger is dus minstens beschermd voor het negatief 

belang. Onder dat voorbehoud kan men DEKKERS in zekere zin toch gelijk geven. 

de genoemde basisregel aanvechten). Zie voor de discussie in Frankrijk P. ORTSCHEIDT, La possession en 

droit civil français et allemand, 461 e.v. nr. 367 e.v. 

794 Naar de oude Duitse rechtsspreuk "Wo Du deinen Glauben gelassen hast, sollst Du ihn suchen". 

795 Vgl. ook R. JANSEN, RW 2008-2009, (826) 828. 

796 Vgl. J. HANSENNE, "Examen de jurisprudence", R.C.J.B., 1984, 53 nr. 13; J. KOKELENBERG & Th. van 

SINAY, "Overzicht van rechtspraak", TPR, 1990, 1831 nr. 200. 

797 De term wordt ook gebruikt door Cass. 30-10-1947, Arr. Verbr., 341 = Pas., 447 en door A. HEYVAERT, 

"Bezit geeft verscheidene titels", TPR, 1983, p. (169) 181 nr. 18) i.v.m. art. 2280 BW Ik gebruik hem hier gretig, 

omdat "last" m.i. de beste Nederlandse vertaling is van "Obliegenheit", en het inderdaad om een dergelijke 

figuur gaat. Ik heb dit uitvoerig uiteengezet in De invloed van de goede trouw op de contractuele 

schuldvorderingen, nr. 196 e.v.; "De invloed van de goede trouw in het privaat proces- en bewijsrecht", TPR, 

1990, (353) nr. 12 e.v. 

335


Op gelijkaardige wijze kunnen titelgebreken kunnen wel worden ingeroepen door jongere 

verkrijgers, maar moeten zij zich wel de excepties van de oudere verkrijger laten 

tegenwerpen, bv. de e.n.a.c. tot terugbetaling van de prijs (waarvoor de oudere verkrijger een 

retentierecht heeft). 

Ook heeft de eerste hand m.i. een schuldvordering wegens ongegronde verrijking op de derde. 

De derde wordt daartegen immers wél beschermd indien hij krachtens een geldige titel 

verkreeg, zelfs om niet 798 , maar niét in geval van gebrekkige titel. Die schuldvordering is wel 

subsidiair aan de revindicatie. In abstracte stelsels zoals het Duitse recht, kan de derde hand enkel worden 

aangesproken op grond van ongegronde verrijking (BGB § 822). 

Deze schakering heeft bovendien ook het voordeel dat de oplossing in harmonie is met die bij gebreken in de 

vertegenwoordigingsbevoegdheid van de vervreemder (m.b. schijnvertegenwoordiging): ook daar kan de 

schijnvertegenwoordigde zich beroepen op gebreken in de overeenkomst tussen die vertegenwoordiger en de 

medecontractant, maar zal die medecontractant na nietigverklaring of ontbinding een retentierecht behouden tot 

hij zijn prestatie terugbetaald krijgt. 

Genoemde regels gelden in beginsel voor alle titelgebreken, al moet rekening worden gehouden met de 

bijzondere aard van sommige nietigheden, meer bepaald diegene die in het belang van derden zijn ingesteld. 

Nemen we bv. de nietigverklaring van handelingen in strijd met het belang van de echtgenoot of het gezin (onder 

meer art. 224 BW). De beschermde echtgenoot vordert in dit geval de nietigverklaring zowel tegen de andere 

echtgenoot als tegen diens wederpartij. De situatie is vergelijkbaar met een zijdelingse vordering tegen die 

wederpartij. De nietigverklaring geeft de beschermde echtgenoot in beginsel niet meer rechten dan de echtgenoot 

die heeft gehandeld, zodat de bezitter tegen de aanvechtende echtgenoot de verweermiddelen kan inroepen die 

hij tegen zijn wederpartij heeft 799 . 

Ook bij de inkorting kunnen de erfgenamen hun rechten niet rechtstreeks op de goederen waarover met 

miskenning van de reserve is beschikt, uitoefenen, maar slechts zijdelings, nl. door te vorderen dat ze 

terugkomen in de nalatenschap. 

Vergelijkbaar is ten slotte ook de situatie bij de actio Pauliana. 

b. Het belang van het bezwarend karakter van de titel. 

Indien de titel van de derde geldig is, speelt de bezwarende of kosteloze aard ervan in ons 

recht in beginsel géén rol, tenzij onrechtstreeks in de hypothese van art. 2280 BW 

In het (Staats)Nederlandse recht daarentegen wordt de derde verkrijger van roerende zaken in beginsel niet 

beschermd indien hij om niet verkreeg (art. 3:84, 1 NBW; vgl. Oostenrijks ABGB § 367; Engelse Sale of Goods 

Act S. 25). 

798 Zie E. DIRIX, Obligatoire verhoudingen tussen contractanten en derden, nr. 359-361 en 365-366. 

799 Zie evenwel Rb. Bergen 14 september 1979, RTDFam. 1980, 90. 

336


Evenwel moet dit beginsel worden geschakeerd omwille van de regels inzake de Pauliana bij 

beschikkingen om niet. De oudere zakelijk gerechtigde zal namelijk in de meeste gevallen 

ook schuldeiser zijn van de vervreemder van het goed. In zijn hoedanigheid van schuldeiser 

kan hij opkomen tegen een handelingen om niet van zijn schuldenaar (de vervreemder), 

indien die gesteld werd met bedrieglijke benadeling van zijn rechten, zelfs indien de 

wederpartij (derde-verkrijger) te goeder trouw was. Via de omweg van de Pauliana kan de 

bescherming van de verkrijger te goeder trouw om niet dus in vele gevallen komen te 

vervallen, behalve wanneer de vervreemder te goeder trouw was. 

6. Bijzondere regels voor bepaalde situaties. 

a. Door een schuldenaar bedrieglijk om niet vervreemde goederen. 

Dit betreft het reeds beschreven geval, waarin de eigenaar de actio Pauliana kan uitoefenen 

tegen de verkrijger om niet, ook indien deze te goeder trouw is. 

b. Verloren of gestolen goederen (onvrijwillige buitenbezitstelling). 

Bij verloren en gestolen goederen gelden bijkomende regels. 

1° Toepassingsgebied. 

Traditioneel geldt er een aparte, en in beginsel strengere, regeling bij verloren of gestolen 

goederen. In sommige landen worden deze regeling zeer ruim toegepast, met name omdat 

misbruik van vertrouwen wordt gelijkgesteld met diefstal 800 . In de meeste landen echter 

wordt verlies en diefstal eng begrepen 801 . In (Staats)Nederland wordt de strengere regeling 

zelfs beperkt tot gestolen zaken (art. 3:86, lid 3 NBW). Bij ons geldt deze grotere 

bescherming alle gevallen van verlies en diefstal, inbegrepen de gevallen waarin diegene die 

het bezit verloren is, nalatig is geweest 802 . 

De vergelijking met de hoofdregel leert ons dat de derde-verkrijger van roerende zaken beschermd 

wordt indien de mogelijkheid tot publiciteit (nl. feitelijk bezit) voor een derde door 

hem is geschapen (vrijwillig verlies van feitelijk bezit), en aan strengere vereisten onderworpen 

is indien dat niet het geval is (onvrijwillig verlies van feitelijk bezit). 

2° Regel 

800 Zo in het Spaanse recht (art. 463 C.C.). Het Duitse recht past de regels inzake onvrijwillig bezitsverlies ook 

toe bij misbruik van vertrouwen door een “Besitzdiener”. De regel “Wo du dein Glauben gelassen hast, da sollst 

du ihn suchen” geldt alleen wanneer men aan een derde een “onafhankelijke” detentie heeft gegeven 

(Besitzrecht). Goederen in handen laten van ondergeschikten wordt niet als een vorm van (vrijwillige) 

buitenbezitstelling beschouwd. 

801 Vgl. Cass. 26 maart 1914, Pas. 157. 

802 Bv. Hof Brussel 9 juni 1998, JT 1999, 137. 

337


In deze gevallen zal de bescherming maar intreden wanneer de revindicatievordering van de 

oudere gerechtigde verjaart. Deze verjaart naar Belgisch recht in beginsel, d.i. behoudens 

stuiting of schorsing, na 3 jaar. 

3° Vereisten voor bescherming na het verstrijken van de revindicatietermijn 

a) Werkelijk bezit verkregen hebben. 

Dit vereiste vloeit voort uit art. 2279 BW. De vereisten die aan dit bezit worden gesteld zijn 

strikter dan bij de onmiddellijke verkrijging op grond van bezit; hier geldt de regel van art. 

2229 BW (het bezit moet niet alleen ondubbelzinnig en als eigenaar zijn, maar ook 

voortdurend en onafgebroken, ongestoord en openbaar). 

b) Goede trouw. 

Dit begrip werd hoger (4.) reeds besproken. Wat betreft het tijdstip waarop men te goeder 

trouw moet zijn, kan worden opgemerkt dat de vinder c.q. dief geen rechtsverhouding heeft 

met de oudere gerechtigde op grond waarvan hij de goederen voor deze oudere gerechtigde 

houdt, en dus wél civiel bezit verschaffen aan de derde-verkrijger. Diens goede trouw moet 

dan ook worden beoordeeld op het tijdstip waarop de eigendom tussen partijen is verkregen. 

c) Verjaring van de revindicatie (drie jaar) 

De derde-verkrijger van verloren of gestolen goederen, andere dan bankbiljetten, wordt eerst 

beschermd door de verjaring van de revindicatie na drie jaren (art. 2279, lid 2 BW). Deze 

termijn loopt vanaf het verlies of de diefstal. Aangezien de verjaring dus niet eerst loopt vanaf 

de bezitsverkrijging door de derde-verkrijger, zal deze dus vaak eerder dan na drie jaar bezit 

eigenaar worden. 

Aangezien het bezit niet onmiddellijk eigendom verschaft, rijst de vraag wat er gebeurt indien 

de verkrijger zelf het bezit onvrijwillig verliest, bv. door een strafrechtelijk beslag op de 

gestolen goederen. In dat geval heeft de derde-verkrijger die aan de andere vereisten voldeed 

eveneens recht op de vergoeding van art. 2280 BW 803 . 

4° Tussentijdse bescherming voor het negatief belang: market overt rule. 

Tussentijds is er een beperktere bescherming van de derde-verkrijger tot beloop van de prijs 

die hij heeft betaald voor de zaak, mits hij deze zaak in de normale handel heeft gekocht (zie 

art. 2280 BW). Indien de verkrijger de goederen heeft gekocht op een markt, een veiling of bij 

een koopman die dergelijke zaken verkoopt, is men ook tijdens de loop van de verjaring 

slechts tot afgifte gehouden tegen ontvangst van de betaalde prijs (art. 2280 BW). De 

gerechtigde kan dus maar revindiceren mits hij die prijs terugbetaalt. 

803 Hof Antwerpen 4 november 1997, RW 1997-98, 718. 

338


In die gevallen wordt de derde dus slechts beschermd tot beloop van zijn ”negatief belang”. 

Tot aan de betaling van die vergoeding heeft de verkrijger een retentierecht. 

Deze vergoedingsplicht bestaat ook wanneer de goederen door de overheid in beslag genomen 

zijn bij de bezitter te goeder trouw die aan de eisen van art. 2280 BW voldoet, en aan de 

eigenaar heeft teruggegeven; ook al hoeft deze niet meer te revindiceren, hij is wel tot die 

vergoeding gehouden jegens de bezitter bij wie ze in beslag zijn genomen 804 . 

Rechtsvergelijkend vinden we deze “market overt” regel in de meeste rechtsstelsels (een uitzondering is bv. 

Zuid-Afrika; recent afgeschaft in de Engelse en Schotse Sales of Goods Act). 

Theoretisch zou men ook buiten de vereisten van art. 2280 BW om op basis van fout (nalatigheid) van de 

revindicerende eigenaar vergoeding kunnen proberen te vorderen. De rechtspraak geeft evenwel aan art. 2280 

BW een negatieve reflexwerking, die maakt dat in beginsel een dergelijke aansprakelijkheid is uitgesloten. 

Wel kan de verkrijger die géén recht heeft op terugbetaling van de prijs, op grond van de regels inzake 

ongegronde verrijking nog altijd recht hebben op vergoeding van de kosten die hij heeft gemaakt tot op het 

tijdstip dat hij niet meer te goeder trouw kon zijn 805 . 

7. Wegwijsplicht 

In sommige wetboeken, bv. art. 3:87 NBW, wordt uitdrukkelijk aan de derde-verkrijger de last opgelegd om aan 

de vroegere eigenaar mee te delen hoe hij de zaak heeft verkregen (dit geldt gedurende drie jaar; de enige 

uitzondering is geld). Bij niet-naleving van die last wordt de verkrijger niét beschermd. Deze regel is niet 

algemeen te vinden in de Belgische wet, maar wel enkele toepassingen ervan. Zo bv. bepaalt art. 9, 4 (vroeger 7, 

4) van het KB giraal effectenverkeer dat de eigenaar die zijn eigendomsrecht op financiële instrumenten 

(effecten) is verloren, van de effectenmakelaar, die deze effecten heeft ontvangen (en gedeponeerd in de 

Effectendeposito- en Girokas of effectenclearingstelsel van de NBB) mededeling kan eisen van de identiteit van 

de deponent van deze effecten. 

Omgekeerd kan de vraag rijzen of de persoon die goederen intussen heeft doorverkocht, verplicht is om aan de 

vroegere eigenaar de identiteit van de verdere verkrijger mee te delen 1 . 

8. Hoe de oudere gerechtigde zich kan beschermen. 

Zolang hij het feitelijk bezit heeft, is een gerechtigde van roerende zaken goed beschermd. Zo hij dit evenwel 

niet heeft, heeft een oudere gerechtigde betrekkelijk weinig mogelijkheden om zich te beschermen. Zij komen er 

alle op neer dat de derde-verkrijger in kennis wordt gesteld vooraleer hij in het werkelijk bezit komt van de zaak, 

of dat er aan het oudere recht een zekere publiciteit wordt gegeven zodat mogelijke derden-verkrijgers niet te 

goeder trouw worden geacht. 

804 Cass. 31 oktober 2003 nr. C.02.0567.F., http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20031031-3 = TBBR 2005, 163. 

805 Voor een geval waarin de vergoeding niet werd toegekend omdat de kosten werden 

gemaakt na de revindicatie: Hof Brussel 9-6-1998, JT 1999, 137. 

339


Ons recht kent geen dergelijke algemene publiciteitsmogelijkheid bij roerende zaken. Bij bepaalde zaken is het 

wel mogelijk een identificatie aan te brengen op de zaak zelf. Zo er documenten betreffende een dergelijke zaak 

vereist zijn, kan men erop letten op wiens naam die worden gesteld (bv. autopapieren). Voor bijzondere regels 

bij effecten, zie Deel VI. 

Verder bestaat er de mogelijkheid om bewarend beslag (beslag tot terugvordering) te leggen, mits aan de 

vereisten daartoe (spoedeisendheid) is voldaan. Ook beslag garandeert echter nog niet noodzakelijk dat een 

derde-verkrijger te kwader trouw is. 

Bij een dubbele verkoop is dergelijk beslag slechts mogelijk voor zover men eigenaar is, wat minstens 

veronderstelt dat de levering tussen partijen reeds heeft plaatsgevonden. Bij koop waarin ook 

eigendomsvoorbehoud is bedongen rijst het probleem dat de koper nog geen eigenaar is. 

Bovendien moet de oudere gerechtigde er mogelijk ook voor zorgen dat zijn recht ook jegens derden een oudere 

vaste datum heeft; dit is meer bepaald van belang in de gevallen van dubbele beschikking door eenzelfde 

persoon. 

NB. Het verlies van zijn eigendom door de oudere gerechtigde sluit niet uit dat hij door zakelijke subrogatie 

gerechtigd wordt tot andere goederen, die in de plaats daarvan komen. 

C. Samenvatting van de rol van het bezit bij roerende zaken 

Als we de regels inzake zakelijke rechten op roerende zaken bekijken blijkt voor het gelden 

van dergelijke rechten soms gelijk welk bezit voldoende is, soms alleen “sterke” vormen van 

bezit (d. i. rechtstreeks, dan wel via een derde die voor de verkrijger houdt en die niet de 

vervreemder is of voor de vervreemder houdt). 

Een overzicht: 

1° voor eigendomsoverdracht en vestiging van niet-zekerheidsrechten door een 

beschikkingsbevoegde is geen sterk bezit nodig en consensus voldoende; 

2° voor de vestiging van een pandrecht daarentegen is in beginsel “buitenbezitstelling”, d.i. 

sterk bezit vereist (zie infra hoofdstuk V); 

3° ook voor de verkrijging van een beschikkingsonbevoegde is behalve goede trouw ook sterk 

bezit vereist; 

4° voor de tegenwerpelijkheid van verkregen eigendom aan de schuldeisers in samenloop van 

de vervreemder is sterk bezit dan weer in beginsel niet vereist (zie hieronder hoofdstuk II); 

5° ook voor de tegenwerpelijkheid van eigendomsvoorbehoud, d.i. een zakelijk 

zekerheidsrecht door voorbehoud, aan de samenlopende schuldeisers van de koper is sterk 

bezit niet vereist; bij het ontbindingsrecht van de onbetaalde vervreemder is de regel iets 

ingewikkelder (zie infra hoofdstuk III). 

340


II. Het verhaalsrecht op roerende zaken 

A. Uitvoerend beslag op roerende zaken 

1. Totstandkoming en vereisten 

a. Algemeen kenmerk en vormen 

De verschillende procedures van uitvoerend beslag worden uitvoerig geregeld in het 

gerechtelijk wetboek. 

De drie hoofdtypes van uitvoerend beslag zijn roerend beslag (art. 1499-1528 GerW), 

onroerend beslag (art. 1560-1626 GerW) en derdenbeslag (vnl. op schuldvorderingen) (art. 

1539-1544 GerW). Hier bespreken we uitvoerend beslag in het algemeen aan de hand van het 

gewone roerend uitvoerend beslag. Er zijn daarnaast bijzondere regels voor bepaalde soorten 

goederen, zoals schepen (scheepsbeslag), taken wortelvaste vruchten (oogstbeslag, 1527 v. 

GerW), loon en vergelijkbare inkomsten (loonbeslag), enz. 

Daarnaast gelden er nog bijzondere regels voor onder meer aanhaling en beslag inzake douane en accijnzen en 

aanverwante 806 . 

Beschikt de schuldeiser over een zakelijke zekerheid op roerend goed, dan geschiedt de 

tegeldemaking van het onderpand in beginsel ook volgens de regels van uitvoerend beslag, en 

dus niet door parate executie (eigenrichting). Er zijn wel enkele bijzondere regels voor 

bepaalde vormen van pandverzilvering (zie verder Hoofdstuk V). 

Het beslag geschiedt in het algemeen door een éénzijdige handeling van een schuldeiser door 

tussenkomst van een tussenpersoon, zijnde bij roerende goederen een gerechtsdeurwaarder 

(beslagexploot) (art.1 1389 GerW) (tenzij er een pandverzilveraar is aangesteld met die 

bevoegdheid). 

Aan het beslag dient publiciteit te worden gegeven: voor roerend beslag is dit enkel een 

registratie in het Centraal Beslagberichtenbestand. 

Bij geschillen is de beslagrechter bevoegd. Deze is bevoegd om in het kader van executiegeschillen na te gaan of 

de uitvoerbare titel nog actueel is, d.i. of er zich sindsdien geen nieuwe feiten hebben voorgedaan die de 

materieelrechtelijke positie van partijen veranderd hebben 807 . In dat kader moet de beslagrechter zonodig later 

bestuursbeslissingen die onwettig zijn buiten toepassing laten krachtens art. 159 GW 808 . 

806 Zoals betreffende de verkeersbelasting Artikel 33 van het Wetboek van de met de inkomstenbelastingen 

gelijkgestelde belastingen, zoals bepaald door de Programmawet van 23 December 2009. 

807 Zie o.m. Cass. 15 januari 1999, Arr. 1999 nr. 26 = RW 1999-2000, 148 n. A. DE WILDE “De beslagrechter, 

een volwaardig executierechter”. 

808 Cass. 1 maart 2010, TMR 2010, 487 met noot P. LEFRANC “De exceptie van onwettigheid van de 

regularisatievergunning dringt zich ook aan de beslagrechter op”. 

341


b. Voorwerp 

Uitvoerend beslag (ook executoriaal beslag, Fr. saisie exécutoire) is een bijzonder beslag, 

geen algemeen beslag, en dus een beslag op specifieke goederen. Voor de vraag op welke 

goederen beslag kan worden gelegd, zie in Deel II hoofdstuk II, afdeling D de bespreking van: 

- de niet beslagbare goederen; 

- het beginsel dat verhaal slechts kan worden genomen op goederen die behoren tot het 

vermogen van de schuldenaar, en de uitzonderingen daarop; 

- het eenheids- en specialiteitsbeginsel, waardoor uitvoerend beslag slechts op afzonderlijke 

zaken kan worden gelegd en niet op bestanddelen. 

Ook kan er geen roerend (noch apart onroerend) beslag gelegd worden op onroerende 

goederen door bestemming: zij worden slechts in beslag genomen door het beslag op het 

onroerend goed waarvoor ze bestemd zijn 809 of in het kader van een beslag op een in pand 

gegeven handelszaak. 

Dat een goed reeds bezwaard is met een zekerheidsrecht (bv. een pandrecht, hypotheek, enz.), 

belet niet dat het ook door andere schuldeisers in beslag kan worden genomen en dat deze het 

in beginsel ook kunnen laten verkopen, zij het dat de voorrang van de door een zakelijke 

zekerheid verzekerde schuldvorderingen behouden blijft 810 . 

Beslag door de Belgische overheid kan slechts gelegd worden op activa die zich in België 

bevinden (lex rei sitae) 811 (territorialiteitsbeginsel in het beslagrecht). 

c. Vereisten: uitvoerbare titel en opeisbare schuld 

Om beslag te kunnen leggen volgens de regels van gemeen recht 812 moet de schuldeiser wel 

beschikken over: 

1° een uitvoerbare titel voor: 

2° een vaststaande en zekere opeisbare schuldvordering (art. 1494 GerW), 

3° waarvoor reeds een bevel tot betaling werd betekend (art. 1499 GerW) (eventueel tegelijk 

met de betekening van de titel) 813 . 

Ad 1° voor het begrip uitvoerbare titel, zie de bespreking hoger Deel II hoofdstuk III afdeling 

C; indien hij niet over zulk een titel beschikt kan hij onder bepaalde omstandigheden 

bewarend beslag leggen (zie hoger Deel II hoofdstuk III afdeling E). 

809 Cass. 15 februari 2007, JLMB 2007, 617, andersluidende conclusies P.g. LECLERCQ, besproken door A. 

SALVÉ, "Immebubles par destination: copropriété et saisie", JLMB 2007, (1456) 1460. Eerder in die zin J. 

HANSENNE, Les biens, I nr. 68; Ch. ENGELS, Het uitvoerend beslag op onroerend goed, nr. 74. De andere 

opvatting werd voordien verdedigd door G. DE LEVAL, "La saisie immobilière", Rép. Notarial 1984, nr. 67; 

DIRIX & BROECKX, APR tw. Beslag, p. 280 nr. 521. 

810 Bv. Hof Gent 29 september 1987, RW 1991-92, 955. 

811 Cass. 26 september 2008, nr. C.07.0519.N, FG Hemisphere Associates LLC t. Gecamines. 

812 Afwijkende regels gelden ten dele in fiscale zaken. 

813 Zie nader DIRIX, Beslagrecht, nr. 143 v. 

342


Ad 2° uitvoerend beslag kan enkel gelegd worden voor reeds vervallen schulden (art. 1494 

GerW; anders bij bewarend beslag, dat ook voor te vervallen periodieke inkomsten kan 

worden gelegd, art. 1415 GerW). Wel is het zo dat schuldvorderingen die eerst tijdens de 

beslagprocedure opeisbaar worden onder bepaalde voorwaarden meetellen bij de verdeling 

van de opbrengst. 

Ad 3° Het bevel moet ook geregistereerd worden in het Centraal Beslagberichtenbestand. 

Op zaken die zich niet bij de schuldenaar bevinden, maar bij een derde, kan roerend beslag 

worden gelegd mits naleving van art. 1503 GerW (Beslag buiten de officiële woonplaats van 

de beslagene is in beginsel aan machtiging door de beslagrechter onderworpen 814 ); een andere 

mogelijkheid is het beslag onder derden daartoe gebruiken (zie voor het derdenbeslag Deel VI 

Hoofdstuk III). 

d. Opheffing 

1° Betaling van de opgekomen schuldeisers 

Het beslag kan ook opgeheven worden door betaling van de reeds opgekomen schuldeisers, of 

anders gezegd de schuldeisers aan wie het beslag reeds gemeen is. 

Bij roerend beslag zijn dat: 

- de schuldeisers die een zakelijke zekerheid hebben ingeschreven (bv. pand op handelszaak, 

zie Hoofdstuk V); 

- de schuldeisers die beslag hebben gelegd bij dezelfde schuldenaar en diegene die verzet 

hebben gedaan in het Centraal Beslagberichtenbestand - zie art. 1524 GerW. In het oude 

beslagrecht (voor de inwerkingtreding van het Centraal Beslagberichtenbestand) vereiste dit 

bij roerend beslag dat er voorafgaandelijk beslag bij vergelijking werd gelegd (oude artikel 

1524 GerW) dan wel een parallel beslag 815 , nu is dat niet meer vereist; 

- de schuldeisers die verzet doen in handen van de gerechtsdeurwaarder (art. 1515 GerW). 

Is de oorspronkelijke beslaglegger zelf niet meer geïnteresseerd om het beslag verder te zetten 

(bv. omdat hij intussen reeds betaald werd), dan kunnen de reeds opgekomen schuldeisers het 

voortzetten tot ook zij betaald zijn. 

Verder bespreken we de vraag welke schuldvorderingen moeten worden opgenomen in de 

rangschikking (in de terminologie van het GerW een evenredige verdeling), die van de hier 

behandelde vraag moet worden onderscheiden. 

814 Beslag buiten de officiële woonplaats van de beslagene is in beginsel aan machtiging door de beslagrechter 

onderworpen; deze regel strekt echter enkel tot bescherming van de belangen van de derde en de miskenning 

ervan kan dus niet worden in geroepen door de beslagen schuldenaar zelf (Cass. 9 februari 2007, nr. C05.0435N, 

RW 2007-2008, 107 met concl. AG;g. Dubrulle. 

815 Onder het oude recht had verzet bij roerend beslag slechts gevolgen indien 1° het specifiek hetzelfde beslag 

betreft en 2° er bij dat beslag effectief tot verkoop is overgegaan; de verzetdoende schuldeiser kwam dus wel op 

in de verdeling na verkoop, maar zijn verzet kon de opheffing van het beslag niet verhinderen. 

343


2° Kantonnement 

Onder bepaalde voorwaarden kan betaling vervangen worden door kantonnement, ook zonder 

het akkoord van de schuldeiser(s) (Voor het "minnelijk" kantonnement, zie verder Deel V, 

Hoofdstuk VIII). 

De beslagene is gerechtigd te kantonneren in plaats van te betalen indien: 

- de uitvoerbare titel niet definitief is (dus i.h.b. een provisioneel uitvoerbaar vonnis 

waartegen verzet of hoger beroep is aangetekend, of een andere uitvoerbare titel waarbij de 

rechter uitstel verleent) (zie art. 1404 I GerW), 

- en het kantonnement door de rechter niet uitdrukkelijk is uitgesloten (art. 1406 GerW). 

Het kantonnement moet de oorzaken van het beslag dekken en de schuldvorderingen van de 

intussen mee opgekomen schuldeisers (zie 1°) 816 . 

Een probleem rijst wanneer het beslag wordt gelegd voor periodieke inkomsten waarop de beslaglegger recht 

heeft, omdat het dan ook geldt voor nog te vervallen periodieke inkomsten. 

Het kantonnement veronderstelt de consignatie van de som bij de Deposito- en 

consignatiekas, behoudens een andersluidend minnelijk kantonnement. Deze consignatie geldt 

als betaling onder opschortende voorwaarde (art. 1404 II GerW) (zie voor het lot van de 

gekantonneerde som de bespreking in Deel V, hoofdstuk VIII). 

3° Revindicatie van in beslag genomen roerende zaken 

Het beslag is formeel mogelijk indien de goederen schijnbaar tot het vermogen van de 

beslagen schuldenaar behoren, bij roerende zaken doordat zij in zijn bezit zijn of in dat van 

iemand die ze voor hem houdt, bij onroerende goederen doordat ze op zijn naam staan. 

Dit betekent nog niet dat de beslagleggende schuldeiser daadwerkelijk verhaal kan nemen op 

die goederen. In Afdeling B bespreken we de vraag in welke mate de schuldeiser zich door 

beslag kan verhalen op roerende zaken die de schuldenaar in detentie heeft; in beginsel kan de 

schuldeiser daarop geen beslag leggen. In beginsel kan de eigenaar of zakelijk gerechtigde 

dan ook zijn roerende zaak revindiceren door verzet aan te tekenen tegen het beslag. Deze 

revindicatie wordt ook opgenomen in het Centraal beslagberichtenbestand 817 . 

2. Gevolgen: beschikkingsonbevoegdheid, samenloop, bewindsvorm 

a. Relatieve beschikkingsonbevoegdheid 

816 Een gedeeltelijk kantonnement is maar geldig jegens de schuldeiser(s) die dit heeft aanvaard (waarbij de 

aanvaarding door de gerechtsdeurwaarder diens opdrachtgever bindt), bv. Rb. Gent 20 januari 2009, RW 2009- 

2010, 79. 

817 Wat interessant om weten is voor andere schuldeisers die verhaal willen nemen. 

344


Het beslag maakt de beslagene relatief beschikkingsonbevoegd, d.i. onbevoegd te beschikken 

ten nadele van de beslaglegger en de andere schuldeisers die in het beslag opkomen. Anders 

dan bij een algemene samenloop ontstaat de beschikkingsonbevoegdheid niet tegenover alle 

schuldeisers op hetzelfde ogenblik. Zolang er geen samenloop ontstaat, is er slechts 

onbevoegdheid om te beschikken ten nadele van de schuldeisers aan wie het beslag reeds 

gemeen is (zie hierboven punt 1 d, 1°). 

Bij beslag is er geen regel zoals art. 16 FaillW die bepaalt dat rechtshandelingen door de 

beslagene bovendien ook nog als rechtshandeling niet-tegenwerpelijk zouden zijn. 

b. Stuiting verjaring 

Beslag stuit de verjaring van de schuldvordering van de beslaglegger; verzet bij exploot stuit 

de verjaring van de schuldvordering van de verzetdoende schuldeiser. 

c. Bewindvoering 

Het beslag leidt tot een vereffeningsbewind over het in beslag genomen goed (of goederen). 

Het is slechts een partieel vereffeningsbewind, er is immers alleen een tegeldemaking van die 

goederen die begrepen zijn in het beslag. 

Bewindvoerder bij roerend beslag is de gerechtsdeurwaarder. Bij een pandverzilvering spreekt 

men van een pandverzilveraar. Wel is het zo dat de bewindvoerder de goederen normaal niet 

onmiddellijk in bezit neemt, maar slechts wanneer tot de verkoop ervan wordt overgegaan. 

De goederen worden te gelde gemaakt, ook al is er slechts één schuldeiser, tenzij het beslag 

door de beslaglegger geldig wordt opgeheven. Het kan dus zijn dat de schuldeiser intussen 

betaald wordt en het beslag laat varen; zo er intussen geen andere schuldeisers zijn opgetreden 

(verzet hebben aangetekend), zal het beslag dan vervallen. 

De verkoop kan ten vroegste plaatsvinden een maand na de betekening van het proces-verbaal 

van beslaglegging waarin plaats en tijdstip van verkoop zijn aangegeven (art. 1511, 1520 

GerW). De wet bepaalt welke publicitei moet worden gevoerd (art. 1516 GerW). De verkoop 

wordt geleid door de gerechtsdeurwaarder, die ervan proces-verbaal opmaakt. De 

eigendomsoverdracht aan de koper vindt plaats door de toewijzing, en het proces-verbaal is de 

eigendomstitel van de koper. 

In geval van "zwarigheden" (incidenten), in het bijzonder verzet door de beslagene of door 

een andere schuldeiser of een derde-belanghebbende, (bv. een revindicant), worden die 

beslecht door de beslagrechter. 

d. Ontstaan van samenloop. 

Zoals in Deel II hoofdstuk V besproken is het beslag in beginsel een collectieve maatregel, 

zodat het geen voorrang verschaft aan de individuele beslaglegger (anders dan in bv. het 

Duitse recht, waar het de beslaglegger een pandrecht verschaft, het Pfändungspfandrecht). 

345


Zodra er in de loop van de beslagprocedure een andere schuldeiser in de door de wet vereiste 

vorm opkomt, ontstaat er een samenloop. 

3. Vorm van samenloop, rechten van de schuldeisers 

a. De samenloop op de in beslag genomen goederen 

1° Verplichting van de bewindvoerder 

De procedureregels zijn zo bepaald dat er tot op zekere hoogte een samenloop moet worden 

georganiseerd, d.w.z. dat sommige soorten schuldeisers moeten uitgenodigd worden om mee 

te delen in het beslag. 

Het gaat om een kleine actieve samenloop. De bewindvoerder is verplicht bijkomend (d.i. 

naast de oorzaken van het beslag) rekening houden met de onder 2° genoemde categorieën 

van schuldvorderingen. 

De opbrengst van het beslag mag dus door de bewindvoerder niet worden uitgekeerd zonder 

de procedure te volgen die in het Gerechtelijk Wetboek is voorgeschreven en die bij roerend 

beslag “evenredige verdeling” heet (Fr. distribution par contribution). 

Opmerking. Door het verregaand collectief karakter van het beslag (dat nog versterkt is door 

de inwerkingtreding van Wet op het Centraal Beslagberichtenbestand) verliest het beslag, of 

toch het roerend beslag, bijna geheel zijn nut als middel van tenuitvoerlegging voor 

chirografaire schuldeisers. In de praktijk is het daardoor bijna alleen nog een drukkingsmiddel 

om betalingen te verkrijgen. Overigens zal de beslagene die geen handelaar is vaak een 

collectieve schuldenregeling aanvragen (zie hieronder). 

2° In aanmerking komende schuldeisers 

De bewindvoerder mag en moet rekening houden met volgende schuldvorderingen naast de 

oorzaken van het beslag en de boedelschulden: 

a) Bij beslag voor reeds vervallen termijnen van een schuldvordering betreffende periodieke 

inkomsten 818 , dient het beslag ook om betaling te verkrijgen van de nog te vervallen 

termijnen, naarmate die vervallen (nieuw lid in art. 1494 GerW 819 ); 

b) Sommige categorieën van schuldvorderingen die op de in beslag genomen goederen 

bevoorrecht zijn, met name: 

- de ingeschreven pandhoudende schuldvorderingen (waaronder deze verzekerd met een pand 

op handelszaak (zie art. 9 II W. inpandgeving handelszaak) of een landbouwvoorrecht); 

- de door middel van een vuistpand verzekerde schuldvorderingen; 

818 Op de eerste plaats alimentatieschulden, maar ook huurinkomsten en alle andere periodieke inkomsten. 

819 Krachtens art. 6 Wet 29 mei 2000, in werking sedert 1 juli 2001. 

346


- de bevoorrechte schuldvordering van de onbetaalde verkoper van roerend goed; 

- de bevoorrechte schuldvorderingen van de belastingontvangers (fiscus) en van de 

inningsinstellingen van sociale zekerheidsbijdragen, waarvoor deze een kennisgeving 

(notificatie) hebben gedaan of derdenbeslag 820 hebben gelegd 821 . 

c) De schuldvorderingen waarvoor verzet is aangetekend in het Centraal 

beslagberichtenbestand (dat de gerechtsdeurwaarder dus verplicht moet raadplegen). 

Verzet is mogelijk: 

- mits de schuldvordering in een titel, zij het een onderhandse, is vastgesteld (art. 1628 

GerW); 

- zolang de termijn voor het opmaken van een proces-verbaal van evenredige verdeling niet is 

verstreken en de toewijzing van de prijs niet definitief is. 

Anders dan initieel beslag is verzet ook mogelijk voor schuldvorderingen die eerst na het 

beslag zijn ontstaan 822 of waarvoor men nog geen uitvoerbare titel heeft. 

d) Andere concurrente schuldeisers wiens schuldvordering niet in een titel is vastgesteld 

blijven dus in de kou staan, wat het grote verschil is tussen uitvoerend beslag en een algemene 

samenloop zoals faillissement (zij kunnen wel gebeurlijk een actio pauliana uitoefenen tegen 

vrijwillige vervreemdingen, maar niet delen in het uitvoerend beslag). 

Schuldeisers die geen uitvoerbare titel hebben en wier aanspraken betwist worden, maar die 

wel een andere titel hebben, moeten opgenomen worden in de evenredige verdeling, maar 

kunnen nog niet worden uitbetaald; het hun toekomende bedrag wordt in bewaring gegeven 

tot de betwisting beslecht is (art. 1628 GerW). 823 

3° Hoelang nog samenloop kan ontstaan 

Samenloop kan nog ontstaan zolang de opbrengst niet definitief is toegewezen; bij roerend 

beslag is dat wanneer het ontwerp van evenredige verdeling verzonden is. Een dergelijk 

ontwerp is ook noodzakelijk indien er maar één schuldeiser bekend is, al was het maar omdat 

er een afrekening moet worden gemaakt van de kosten en worden bepaald welk deel van de 

opbrengst aan de schuldeiser(s) toekomt en welk saldo aan de beslagene zelf. Aldus zal de 

opbrengst niet mogen uitbetaald worden indien de beslagen schuldenaar voordien failliet 

gaat 824 (zie voor de gevolgen van faillissement na beslag ook de bespreking in Deel IX 

Hoofdstuk IV). 

820 Inbegrepen de vereenvoudigde vormen waarvan de fiscus gebruik kan maken (zie de bespreking bij 

derdenbeslag). 

821 Oorspronkelijk gold die regel enkel voor roerend beslag, omdat de notaris bij een rangregeling op onroerend 

goed géén rekening moest houden met een louter bewarend derdenbeslag gelegd onder de notaris, maar enkel 

met verzet op de prijs; Voor de wetswijzigingen van 2007 en 2008 gold de notificatie enkel als bewarend 

derdenbeslag en niet als verzet op de prijs. 

822 DIRIX & BROECKX, APR Beslag, 27. 

823 Zie ander DIRIX, Beslagrecht, nr. 165. 

824 Bv. voor derdenbeslag Hof Antwerpen 14 maart 2002, P&B 2002, 324 = RW 2003-2004, 796 = P&B 2003, 

347


Indien de beslagene de reeds opgekomen schuldeisers volledig betaalt of de schuld jegens hen 

volledig kantonneert, is het beslag opgeheven (zie hoger 2 d). Nog niet opgekomen 

schuldeisers zullen dan opnieuw beslag moeten leggen. 

4° Gevolgen van de samenloop; al dan niet terugwerkende kracht 

Deze samenloop ontstaat retroactief in die zin dat de beslaglegger geen voorrang krijgt op de 

later in samenloop opkomende schuldeisers; de verschillende schuldeisers die in het beslag 

opkomen worden geacht hun rechten gelijktijdig te hebben gerealiseerd. 

Ze ontstaat niet retroactief in alle opzichten, aangezien de na het beslag doch voor het 

opkomen verkregen rechten van derden voorrang hebben op de later opkomende schuldeisers. 

In die zin ontstaat de fixatie dus niet op het ogenblik van het beslag. Dit zien we duidelijk in 

de regels betreffende onroerend beslag, besproken in Deel VII. 

Indien er tussen het beslag en het ontstaan van de samenloop met niet-ingeschreven 

schuldeisers een beschikking over het in beslag genomen goed wordt gepubliceerd, ontstaat er 

een complexe situatie, die nader geïllustreerd wordt bij derdenbeslag en onroerend beslag. 

b. Het lot van gelden die buiten de inbeslaggenomen goederen door de schuldenaar worden 

overhandigd. 

De zonet besproken regels gelden in beginsel niet voor betalingen die de schuldenaar zelf doet 

aan de gerechtsdeurwaarder, en de dus niet voortkomen uit de realisatie (inbegrepen inning) 

van activa door de gerechtsdeurwaarder. 

Voor de betalingen die de schuldenaar doet, geldt nog altijd de regel van art. 1253 BW, 

volgens dewelke de schuldenaar in beginsel de keuze heeft op welke schuld een betaling moet 

worden toegerekend 825 . 

Niettemin oordeelt de rechtspraak soms dat betalingen die door de schuldenaar gebeuren aan de 

gerechtsdeurwaarder door deze laatste als vertegenwoordiger van de gezamenlijke schuldeisers in ontvangst 

worden genomen. De vraag kwam aan bod in een arrest uit 2002 826 en was van belang omdat de schuldenaar 

net voor de uitbetaling - door de gerechtsdeurwaarder - van de gelden aan diverse schuldeisers failliet ging, zodat 

de vraag rees of die gelden in de boedel vielen of niet. De schuldenaar had een geldsom aan de 

gerechtsdeurwaarder overhandigd met een vrij precieze toerekening ervan aan drie schuldeisers in een bepaalde 

volgorde. Desondanks leidde het Hof uit de vaststelling dat de gerechtsdeurwaarder een bedrag ontvangen had 

voor rekening van drie schuldeisers samen en geen aparte bedragen voor elk van hen afzonderlijk af (m.i. ten 

onrechte) dat er op die geldsom een samenloop van schuldeisers was ontstaan. Aangezien het faillissement 

273 noot D. DE MAESENEER, “De collectieve dimensie van het beslag onder derden”. 

825 Zie voor het beginsel Cass. 26 november 1999, RW 2000-2001, 875 noot S. RUTTEN, "Toerekening van 

betaling door de schuldenaar (art. 1253 BW)". 

826 Hof Gent 29 mei 2002, RW 2004-2005, 1264 noot E. DIRIX "Grensconflicten tussen beslag en 

faillissement". 

348


inging voor de definitieve verdeling daarvan (de individualisering), werd geoordeeld dat de geldsom zich in de 

faillissementsboedel bevond. 

4. Gevolgen voor de schuldvorderingen 

a. Gelijkschakeling van de lopende interest 


zoals bij elk vereffeningsbewind wordt gefixeerd, kan dit nadien ook niet meer aangroeien 

met interest aan uiteenlopende rentevoeten naargelang de schuld. Bij beslag wordt dit zo 

uitgewerkt, dat de interest voor alle schulden wordt herleid tot interest aan de wettelijke 

rentevoet als een vorm van gerechtelijke interest. Omdat de vereffening van de in beslag 

genomen ook moet kunnen worden afgesloten, bepaalt de wet dat de interest loopt tot aan het 

afsluitend proces-verbaal (zie art. 1637 GerW voor evenredige verdeling van roerend goed). 

Interest die niet is opgenomen in de verdeling blijft niettemin wel verschuldigd door de 

schuldenaar (alleen niet verhaalbaar op de in beslag genomen goederen) 827 . 

b. Geen verval van tijdsbepaling 

Beslag op goederen van de schuldenaar maakt de nog niet vervallen schuldvorderingen in 

beginsel nog niet opeisbaar (tenzij anders overeengekomen is tussen schuldeiser en 

schuldenaar). 

5. Afwikkeling 

De bewindvoerder dient de procedureregels te volgen die voorgeschreven zijn voor de 

verkoop en vervolgens voor de aanwending van de opbrengst (bij roerend beslag “evenredige 

verdeling” (Fr. distribution par contribution). Bij verkoop van het goed vindt er een 

overwijzing op de prijs plaats van de rechten die op het goed rustten. 

Bij roerend beslag moet de gerechtsdeurwaarder een ontwerp van verdeling ter kennis 

brengen; is er geen tegenspraak binnen de 15 dagen, dan kan hij dit achteraf niet meer 

wijzigen; is er wel een tegenspraak, dan is hij niet bevoegd daarover zelf te oordelen en komt 

dit de rechter toe 828 . 

Wanneer de evenredige verdeling definitief is, moet dit d.m.v. een beslagbericht ingevoerd 

worden in het Centraal beslagberichtenbestand. 

827 Zie bv. Hof Bergen 25 september 1986, JLMB 1987, 111. 

828 Zie bv. Beslagr. Brussel 12 juli 2007, JLMB 2008, 84. 

349


B. Positie van de schuldeisers die beslag leggen op goederen in detentie van 

hun schuldenaar : derde-verkrijgers of niet ? 

1. Vraagstelling 

In Deel II hoofdstuk III Afd. D werd reeds in het algemeen de vraag behandeld of een 

schuldeiser die beslag legt, en bij uitbreiding, een schuldeiser die opkomt in een samenloop, 

als verkrijger van een “collectief pandrecht” over dezelfde bescherming beschikt als een 

derde-verkrijger van eigendom of een individueel pandrecht, en zich om die reden ook zou 

kunnen verhalen op goederen die slechts schijnbaar aan zijn schuldenaar toebehoren (doctrine 

of reputed ownership). 

Zo kan men bij roerende zaken de vraag stellen of schuldeisers zich ook kunnen verhalen op 

roerende zaken die in het feitelijk bezit zijn van hun schuldenaar 829 , maar waarop een derde 

eigendomsrecht of een beperkt zakelijk recht heeft, bv. goederen in detentie ingevolge huur, 

bewaarneming, consignatie, eigendomsvoorbehoud van de verkoper, enz. Bij samenloop 

ontstaat er immers een conflict tussen enerzijds de schuldeisers (beslaglegger enz.) en 

anderzijds de eigenaar van de goederen die bij de schuldenaar liggen (in detentie). Wie krijgt 

er voorrang en hebben de schuldeisers in samenloop dezelfde bescherming als de koper te 

goeder trouw? 

Tussen de positie van een derde-verkrijger krachtens een wettige titel (verbintenis), en die van 

de verkrijger van een collectief pandrecht door middel van beslag bestaan er zowel 

gelijkenissen als verschillen: 

- in beide gevallen is het uitgangspunt dat de verkrijger zijn rechten afleidt van de 

rechtsvoorganger en dus in beginsel niet meer rechten kan verkrijgen dan die voorganger 

heeft/had (zie de bespreking in Deel II hoofdstuk III afdeling D), behoudens de vormen van 

simulatie die hoger werden besproken; 

- de verhaal nemende schuldeiser verkrijgt het collectief pandrecht niet door een levering door 

zijn schuldenaar krachtens een daartoe strekkende verbintenis tot geven (titel), maar ofwel 

door een daad van beslag wegens een geldvordering, ofwel door het beslag dat het gevolg is 

van een collectieve procedure. 

2. Principiële oplossing 

Traditioneel is de bescherming van de samenlopende schuldeisers tegen vervreemdingen 

zonder feitelijke buitenbezitstelling door hun schuldenaar beperkt. Ons recht maakt daarbij 

een onderscheid tussen de zekerheidsovereenkomst (inpandgeving) en een “echte” 

vervreemding, en meer algemeen naargelang de aard van het strijdige oudere zakelijk recht: 

- Gaat het bij het oudere recht om een zekerheidsrecht waarvoor publiciteit is voorgeschreven 

829 Het gaat dus niet om goederen in het bezit van een andere persoon, daaronder bv. een zaakvoerder van de 

schuldenaar-vennootschap. Die kunnen het bezit als vermoeden van eigendom inroepen en hoeven de eigendom 

ook jegens een beslaglegger niet te bewijzen. Bv. Rb. Antwerpen 11 juni 2008, RW 2009-2010, 1359. 

350


met het oog op de tegenwerpelijkheid aan derden (dat geldt bij de meeste zekerheidsrechten 

op roerende zaken, bv. pand), dan zijn ze bij gebrek aan deze publiciteit niet tegenwerpelijk 

aan de verhaal nemende schuldeisers en worden deze samenlopende schuldeisers beschermd. 

- Bij oudere zakelijke rechten van derden die geen zekerheidsrechten zijn, maar een 

volwaardige eigendom of genotsrecht (vruchtgebuik) inhouden, gelden die 

tegenwerpelijkheidsvereisten echter niet algemeen. De schuldeisers van de persoon die ze 

feitelijk in bezit heeft en die zich daarop willen verhalen, worden in beginsel niét beschermd 

tegen die oudere rechten, en kunnen dus in beginsel niet op de schijn van het bezit voortgaan. 

Bij roerende zaken is het beginsel eveneens zeer duidelijk dat schuldeisers in samenloop zich 

niet kunnen verhalen op goederen die de schuldenaar slechts in detentie heeft, althans voor 

zover de eigenaar zijn eigendomsrecht kan bewijzen. Zij kunnen dus in beginsel geen verhaal 

nemen op roerende zaken die aan derden toebehoren (in eigendom of vruchtgebruik), ook al 

bevinden ze zich in de macht van hun schuldenaar 830 . De eigenaar kan die goederen dus in 

beginsel revindiceren in geval van beslag of faillissement van de detentor. In sommige 

gevallen echter worden die oudere rechten wél beperkt (zie verder de bespreking van de 

beperkingen aan bv. het ontbindingsrecht van de verkoper). 

Het feitelijk bezit heeft in dit conflict wel een bewijsfunctie, maar geen materieelrechtelijke 

functie. Op het geval van de verkoper onder eigendomsvoorbehoud na, is ons burgerlijk recht 

altijd van dit beginsel uitgegaan en niet van het tegenovergestelde. Zo is er nooit aan 

getwijfeld dat de lege lata de persoon die roerende zaken heeft aangekocht van een 

vervreemder die nadien failliet gaat of een andere vorm van samenloop van schuldeisers 

ondergaat, maar deze nog niet in zijn macht heeft op het tijdstip van de samenloop, deze 

zaken kan revindiceren uit de failliete boedel of het beslag 831 . Er is evenmin ooit aan 

getwijfeld dat de eigenaar die goederen in huur, bruikleen of bewaring geeft, deze goederen 

kan revindiceren bij de bewaarnemer, ontlener of huurder, ook in geval van samenloop tussen 

diens schuldeisers. 

Anderzijds leidde de leer van de schijnbare eigendom tot voor de inwerkingtreding van de 

FaillW van 1997 tot de niet-tegenwerpelijkheid van het eigendomsvoorbehoud aan de 

samenlopende schuldeisers, wanneer de goederen in het bezit waren van de gefailleerde en 

(en met een uitzondering voor bedrijfsuitrustingsgoederen 832 ). Evenwel werd de leer ook niet 

consequent toegepast, zodat allerlei andere constructies zonder buitenbezitstelling of andere 

publiciteit wel aan niet-tegenwerpelijkheid ontsnapten. Ook gold de schijnleer niet voor 

goederen die door de schuldenaar aan een derde waren vervreemd. Het geheel was dus erg 

onsamenhangend. Sinds de FaillW van 1997 is het eigendomsvoorbehoud wel tegenwerpelijk 

830 Bv. Hof Gent 27 december 1991, RW 1991-92, 1125; in casu werd de actio pauliana tegen de revindicant 

echter wel aanvaard; Hof Luik 8 november 1988, JLMB 1989, 148; DEKKERS, Handboek II (1956), p. 611 nr. 

1113 . 

831 G. van HECKE, “Verhaalsrecht van schuldeisers op roerende goederen die hun schuldenaar in detentie 

heeft”,in Jaarboek vereniging voor de vergelijkende studie van het recht in België en Nederland VII, 1958-1959, 

p. (167) 168 v. met verwijzingen, en op p. 176: “Het is door niemand ooit in twijfel getrokken dat de koper in 

het faillissement van de verkoper de gekochte zaak, die de verkoper voor zijn rekening was blijven houden, kan 

vindiceren”. 

832 In 1851 ingevoerd voor werktuigen voor industriële ondernemingen, in 1957 uitgebreid tot alle 

bedrijfsuitrusting voor industriële, handels- en ambachtsondernemingen. 

351


aan de samenlopende schuldeisers bij faillissement, wat ons recht toch een stuk consistenter 

heeft gemaakt (ware er niet het totaal verkeerde cassatie-arrest van 7 mei 2010 ..., zie verder). 

3. Gevolg : beperkte bescherming van de schuldeisers tegen oudere rechten 

De bescherming van de schuldeisers tegen oudere rechten is aldus vrij beperkt. Meer bepaald 

is de bescherming van de schuldeisers als volgt beperkt: 

1° De schuldeisers kunnen het vermoeden van art. 2279 BW – dat bezit geldt als titel - 

inroepen als bewijsregel. Zij kunnen dus de goederen in beslag nemen die zich bij hun 

schuldenaar bevinden. 

De schuldeisers worden dus in zekere mate beschermd door de procedurele vereisten die 

opgelegd worden aan de derde die de in beslag genomen goederen wil revindiceren. M.b. 

bepaalt art. 1514 GerW dat de persoon die beweert geheel of ten dele eigenaar te zijn van in 

beslag genomen roerende zaken, tegen de verkoop slechts verzet kan doen bij 

deurwaardersexploot, te betekenen aan de beslaglegger, aan de schuldenaar tegen wie het 

beslag geschiedt, en aan de gerechtsdeurwaarder en houdende dagvaarding van de 

beslaglegger en van de schuldenaar tegen wie het beslag geschiedt, met vermelding van de bewijzen 

van eigendom, op straffe van nietigheid. Behoudens akkoord van de betrokken 

schuldeisers kan de revindicatie dus niet gebeuren zonder dit verzet (in het Dui. spreekt men 

van Drittwiderspruchsklage). De derde met een ouder recht kan de zaak dus weliswaar in 

beginsel revindiceren, maar moet daarbij zijn eigendom bewijzen 833 , en desnoods bewijzen 

dat de rechtsverhouding, krachtens dewelke hij eigenaar is en de beslagene slechts detentor, 

niet gesimuleerd is. 

2° De schuldeisers kunnen wel niet de materiële rechtsregel van art. 2279 BW (verkrijging te 

goeder trouw) inroepen. 

3° Als er bedrog is in hoofde van de beslagene, kunnen de schuldeisers de bedrieglijke 

handelingen aanvechten door middel van de actio pauliana 834 ; gaat het om een 

faillissement(sbeslag) dan kunnen ze ook de meeste niet-bedrieglijke beschikkingen verricht 

na de staking van betaling (dus tijdens de aan het faillissement voorafgaande "verdachte 

periode") aanvechten (vgl. voor beide de bespreking in Deel II. Hoofdstuk III afdeling D). 

4. Toepassingen 

Toegepast op de belangrijkste situaties betekent dit concreet het volgende. 

833 DIRIX & BROECKX, Beslag nr. 639; Cass. 3 oktober 1975, Arr. 1976, 153; Hof Brussel 23 december 

2002, JT 2003, 602; Hof Antwerpen 6 januari 2010, NjW 2010, 464 n. A.VdH. 

834 Zie bv. ook Hof Gent 29 april 2008, RW 2008-2009, 33, revindicatie door de vennootschap na roerend 

beslag afgewezen, ook omdat de beide vermogens vermengd werden. 

352


a. De inbeslaggenomen goederen worden gerevindiceerd door een derde die stelt 

ze van de beslagene te hebben verkregen. 

De schuldeiser heeft dan nog de volgende mogelijke bescherming tegen die oudere 

gerechtigde: 

- werden ze verkregen onder bezwarende titel, kan hij bewijs vragen dat de prijs reeds betaald 

is, zoniet komt de prijsvordering in de plaats van het goed; 

- werden ze om niet verkregen, dan is de kans op succes van de pauliana groter. 

b. De inbeslaggenomen goederen worden gerevindiceerd door een derde die ze 

aan de beslagene verkocht heeft onder eigendomsvoorbehoud 

Het eigendomsvoorbehoud is in beginsel tegenwerpelijk (voor nadere uitwerking, zie verder). 

De schuldeisers kunnen de zaak onder beslag / in de boedel houden door het saldo van de 

koopprijs te betalen (voor te schieten). 

c. De inbeslaggenomen goederen zouden nooit aan de beslagen schuldenaar 

toebehoord hebben en hem slechts in bewaring, huur of dergelijke gegeven zijn. 

De revindicant zal in dit geval eveneens zijn eigendomsrecht moeten bewijzen. Daartoe 

volstaat in beginsel niét het bewijs van de overeenkomst met de beslagene (de overeenkomst 

van huur, leasing, bewaargeving, consignatie, bruikleen e.d.m.) 835 . 

De rechtspraak eist bovendien dat bewezen wordt dat de goederen door de revindicant zelf 

betaald zijn, en niet betaald zijn geweest door de beslagene 836 . Indien de goederen door de 

beslagene betaald zijn en niet door de revindicant, wordt vermoed dat de opnaamstelling van 

de revindicant gesimuleerd is dan wel paulianeus bedrieglijk in hoofde van de beslagene. 

Ook in dit geval kan een actio pauliana soms succesrijk zijn, met name wanneer de door de 

schuldenaar gebruikte goederen in grote mate zijn aangekocht op naam van een derde die 

banden heeft met de schuldenaar. Een typisch voorbeeld vinden we wanneer omzeggens alle 

goederen op naam staan van een vennootschap van de schuldenaar 837 of iemand die nauw met 

hem is verbonden. Voor zover het bedrog niet met een pauliana kan verholpen worden (ofwel 

omdat het bedrog niet uit een rechtshandeling van de schuldenaar bestaan, ofwel omdat de 

goederen reeds in handen zijn van een verkrijger te goeder trouw), kan er mogelijks een 

schadevergoeding wegens onrechtmatige daad verschuldigd zijn. 

Wanneer de woonplaats van de beslagene tevens de woonplaats of maatschappelijke zetel 

uitmaakt van de revindicant, kan deze zich niet beroepen op een bezit als 

835 DIRIX & DECORTE, p. 25 nr. 25 voetnoot 45. 

836 Bv. Hof Luik 10 november 1994, JLMB 1995, 577; Hof Brussel 23 december 2002, JT 2003, 602. 


2009, 33. 

353


eigendomsvermoeden, aangezien het bezit dubbelzinnig is, tenzij de vermogens duidelijk te 

onderscheiden zijn 838 . 

d. De goederen zouden toebehoren aan de echtgenoot van de beslagene 

De echtgenoot die beweert dat de in beslag genomen goederen, die zich in de 

gemeenschappelijke woonplaats bevinden, eigen goederen zijn, moet dit eveneens bewijzen. 

Een akte die enkel van deze partijen uitgaat, zelfs een huwelijkscontract, levert niet 

noodzakelijk voldoende bewijs op; dit is zeker niet het geval indien de akte reeds in tempore 

suspecto is opgemaakt 839 . 

e. De beslagene zou slechts tussenpersoon zijn die de goederen voor de 

revindicant heeft verkregen 

Ook hier zal de revindicant zijn eigendomsrecht moeten bewijzen, en zonodig ook dat hij de 

prijs van de goederen heeft betaald of aanbiedt te betalen. Heeft de tussenpersoon de goederen 

gekocht in naam van de revindicant, zullen er weinig problemen zijn. Heeft hij ze gekocht in 

eigen naam, doch voor rekening van de revindicant, dan gaat het om middellijke 

vertegenwoordiging. Zoals hoger reeds besproken (Deel II, Hoofdstuk III Afdeling D.) zal de 

eigendomsverkrijging door de opdrachtgever (hier de revindicant) in beginsel tegenwerpelijk 

zijn aan de schuldeisers indien de tussenpersoon openlijk voor andermans rekening optrad, en 

niet tegenwerpelijk zijn bij zakenrechtelijke simulatie. 

5. Bijzondere wettelijke bepalingen 

Sommige wetsbepalingen geven wel uitdrukkelijk een verhaalsrecht op goederen die zich bij 

de schuldenaar bevinden, maar hem niet toebehoren. 

Bv. Art. 313 § 3 AWDA: "Onder het voorrecht van de administratie op de roerende goederen, zijn begrepen alle 

werktuigen en gereedschappen, welke in de fabrieken en trafieken der belastingschuldigen gevonden worden, 

zonder onderscheid, aan wien dezelve in eigendom toebehoren, en te dien effecte dat op dezelve evenals op 

roerende goederen zal worden geëxecuteerd". 


2009, 33. 

839 Bv. Hof Antwerpen 24 maart 2010, RW 2011-2012, 623. Zie eerder Hof Antwerpen 17 juni 2003, NjW 

2004, 164; Hof Gent 9 februari 2006, Rev.not.b. 2006, 158; Hof Bergen 26 september 2006, Rev.not.b. 2006, 

162; Hof Brussel 5 juni 2006, Rev.not.b. 2006, 164. 

354


III. Zekerheden op roerende zaken door voorbehoud van eigendom 

of zakelijke rechten 

In dit hoofdstuk bespreken we zekerheidsrechten die niet gevestigd worden noch ontstaan op 

goederen van de schuldenaar (of derde-zekerheidsgever voor hem), maar door de schuldeiser 

“voorbehouden” worden op goederen die hij heeft of zich aanschaft. 

Het onderscheid tussen voorbehouden zekerheden en gevestigde zekerheden werd in Deel III 

uitgewerkt. 

Wat de vorm betreft is er nu verder een duidelijk onderscheid tussen: 

- enerzijds (Afdeling A.) de gevallen waarin de overeenkomst beoogt om de schuldenaar de 

eigendom (of andere zakelijke rechten) op de zaak te verschaffen ("translatieve 

overeenkomst"), doch zich op de zaak zekerheden voorbehoudt voor de schulden van de 

verkrijger – bv. verkoop met eigendomsvoorbehoud -, en 

- anderzijds (Afdeling B.) gevallen waarin de overeenkomst in se niet beoogt de eigendom 

over te dragen ("niet-translatieve overeenkomst"), al kan dat laatste wel gebeuren ingevolge 

latere handelingen die in de overeenkomst zijn geregeld (aankoopoptie bv.) – bv. 

financieringshuur -. 

Functioneel echter gaat het in beide soorten rechtsfiguren om zekerheidstechnieken gegrond 

op het eigendomsrecht van de schuldeiser of rechten die van zijn eigendomsrecht zijn 

afgeleid. Wel is het zo dat het in het eerste geval om een accessoir recht gaat en in het tweede 

niet. 

A. Voorbehouden zekerheden bij translatieve overeenkomsten, i.h.b. de 

verkoop 

Hier werken we uit welke zekerheidsrechten de vervreemder van een roerende zaak behoudt 

of kan behouden op die zaak (onderverdeeld in de situatie voor de afgifte onder 2., en deze na 

afgifte onder 3). 

Deze regels zijn in beginsel gemeen aan alle overeenkomsten die gericht zijn op de overdracht 

van een roerende zaak 840 in ruil voor een tegenprestatie (translatieve overeenkomsten onder 

bezwarende titel). We vinden ze in het bijzonder uitgewerkt bij de koop-verkoop, doch zij 

gelden naar analogie ook bij de ruilovereenkomst, de overeenkomst van inbreng, de 

schenking onder last, e.d.m. Deze regels gelden ook naar analogie ook bij overeenkomsten die 

niet translatief maar declaratief zijn, zoals de overeenkomst van verdeling (meer bepaald tot 

zekerheid voor de betaling van een krachtens die overeenkomst verschuldigde opleg) e.d.m. 

1. Voorbehouden zekerheden gegrond op de macht over de zaak (het feitelijk bezit). 

840 En ook vestiging van een zakelijk recht erop, zoals vruchtgebruik (constitutieve overeenkomst). 

355


De rechten die de vervreemder van een roerende zaak behoudt of kan behouden op die zaak 

verschillen naargelang de zaak nog niet of wel reeds feitelijk geleverd is, d.i. naargelang de 

zaak nog in de macht is van de vervreemder of een derde die deze voor hem houdt, dan wel 

reeds in de macht is van de verkrijger of een derde die deze voor hem houdt. 

In het eerste geval (voor de afgifte, d.i. de feitelijke levering) heeft de vervreemder: 

(a) een zakeijke werkend opschortingsrecht (retentierecht), en 

(b) en een ontbindingsrecht waardoor hij de volle eigendom terugkrijgt, 

beiden voor zover verbintenisrechtelijk aan de vereisten daartoe is voldaan. 

Verder kan vermeld worden dat, zolang de vervreemder de zaak niet uit zijn macht heeft 

gegeven, hij nog steeds de vereisten voor een eigendomsvoorbehoud kan vervullen (dit kan 

immers tot aan de afgifte van de zaak). 

De zekerheden van de verkoper nadat de zaak is afgegeven, komen vervolgens onder 3. aan 

bod. 

a. Het opschortingsrecht c.q. retentierecht van de vervreemder. 

1° Situering van het opschortings- c.q. retentierecht van de vervreemder t.a.v. 

andere opschortings- of retentierechten. 

Het retentierecht van de vervreemder bouwt voort op de exceptie van niet-uitvoering of het 

zgn. “opschortingsrecht”. Wanneer zo’n opschortingsrecht betrekking heeft op een 

verplichting tot geven of overhandigen van een zaak en inhoudt dat de opschorter ook zakelijk 

werkende rechten heeft op die zaak, dan spreken we van een retentierecht. De zakelijke 

werking blijkt bv. daaruit dat het retentierecht ook werkt ten aanzien van derden die zakelijke 

rechten zouden verkrijgen op die zaak (bv. de rechtsopvolgers van de verkrijger; of nog de 

beslagleggende schuldeiser van de verkrijger 841 ). Het gaat dus wel degelijk om een zakelijk 

recht 842 . 

In dit hoofdstuk gaat het enkel over deze vorm van retentierecht (die dus voortbouwt de 

exceptio non adimpleti contractus in enge zin). 

Men moet namelijk een onderscheid maken tussen twee soorten opschortingsrecht: 

a) De exceptio non adimpleti contractus of opschortingsrecht in enge zin en het daarop 

gebouwde retentierecht van de vervreemder. 

841 Zie voor het laatste Cass. 24 april 1987, Arr. 1986-87, nr. 498 = RW 1987-88, 806 noot WACHSTOCK = 

Pas. 1987 I 995 (schuldeisers van de koper kunnen beslag leggen, maar retentierecht gaat daarop voor). 

842 Uitdrukkelijk zo ook Cass. Fr. 24 september 2009, 

http://www.courdecassation.fr/jurisprudence_2/premiere_chambre_civile_568/884_24_13647.html = JCP.E. 

2009, 2088 n. AYNES. 

356


Het opschortingsrecht in enge zin betreft contractuele verbintenissen die in een zodanig 

verband van wederkerigheid staan dat in geval van ontbinding van de overeenkomst de 

verbintenis tot afgifte van de zaak definitief wegvalt. Het opschortingsrecht is daarbij een 

vooruitlopen op een mogelijke ontbinding wegens wanprestatie; de retentie betreft goederen 

die in geval van ontbinding aan de retentor zelf toekomen. Daardoor betreft dit 

opschortingsrecht enkel goederen die van de opschortende partij zelf afkomstig zijn, en niet 

van de partij tegen wie de opschorting wordt ingeroepen. 

Het hierop gebouwde retentierecht verzekert enkel schuldvorderingen die gelden als 

tegenprestatie voor (de levering van) het goed (of voor een geheel waarvan het goed deel 

uitmaakt) bedongen zijn. Het betreft hier de zgn. "volkomen synallagmatische 

verbintenissen". De samenhang tussen het ingehouden goed en de verschuldigde prestatie is 

de juridische samenhang van het tegenprestatieverband. Een dergelijk verband vinden we 

tussen de (afgifte van de) verkochte zaak en de (betaling van de) prijs ervoor, tussen de 

geruilde zaak en het ruilgoed ervoor, tussen de geschonken zaak en de last waaronder ze 

geschonken is, e.d.m. Behalve bij de verkoop en aanverwante kan dit retentierecht ook 

voorkomen bij dienstencontracten, waarbij accessoir ook zaken dienen te worden geleverd 

aan de opdrachtgever, doch enkel wanneer het om zaken gaat die men ook in geval van 

ontbinding definitief mag terugnemen. 

b) De exceptie van niet-uitvoering of opschortingsrecht in ruime zin, en het daarop gebouwde 

retentierecht. 

Wanneer de verbintenis van een partij tot afgifte van de zaak aan samenhangt met een 

verbintenis jegens die partij zonder dat beiden door ontbinding zouden tenietgaan, gaat het om 

een andere vorm van opschortings- en retentierecht. In het verbintenissenrecht geldt immers 

meer algemeen dat een prestatie mag worden opgeschort tot de schuldenaar van een andere 

prestatie, die daarmee in voldoende verband staat, nakomt of aanbiedt na te komen (exceptie 

van niet-nakoming in ruime zin): "Inadimplenti non est adimplendum". 

Er moet wel een zekere samenhang zijn tussen de zaak of verplichting tot afgifte ervan en de 

verbintenis tot zekerheid waarvan men de afgifte opschort. Een dergelijke samenhang vinden 

we bv. tussen de verbintenis tot afgifte van zaken door een bewaarnemer, vervoerder, 

hersteller e.d. en de verbintenis van de wederpartij tot vergoeding van de gemaakte kosten 

voor vervoer, bewaarneming of herstelling van die zaak; we vinden ze bv. ook tussen 

verbintenissen tot restitutie ten gevolge van de ontbinding of nietigverklaring van een 

overeenkomst. Welke samenhang hiervoor vereist is, wordt besproken wanneer deze vorm 

van opschortings- en retentierecht aan bod komt, infra Hoofdstuk V, waar besproken wordt 

welke samenhang verbintenisrechtelijk vereist is voor het opschortingsrecht en wat er 

mogelijks vereist is voor de zakelijke werking ervan. 

Dit opschortingsrecht betreft goederen die niet van de opschortende partij zelf afkomstig zijn. 

Het is in deze gevallen niet zo dat de zaak slechts moet worden afgegeven in ruil voor de 

betaling van die kosten, die er de prijs voor zouden vormen. Dat men de zaak in beginsel moet 

afgeven is niet omdat men er een tegenprestatie (prijs) voor bedongen heeft, maar omdat men 

geen recht heeft om de zaak te bezitten dan wel dat recht verstreken is (bv. verstrijken van de 

357


huur, einde van de bruikleen, enz.). Het opschortingsrecht loopt hier helemaal niet vooruit op 

een ontbinding: ook bij ontbinding van de overeenkomst (van vervoer, bewaargeving e.d.) zal 

de opschortende partij de zaak niet in eigendom verwerven. Het retentierecht is hier een louter 

zekerheidsrecht. 

Het onderscheid tussen a) en b) is van belang voor de precieze draagwijdte van het 

retentierecht. Het retentierecht van de vervreemder, als voorbehouden zekerheid, geeft de 

schuldeiser in enkele opzichten een sterkere positie dan een gevestigd pandrecht of andere 

vormen van retentierecht, die slechts een andere vorm van krediet verzekeren 843 . Die andere 

vormen komen dan ook verderop ter sprake, nl. bij de bespreking van de pandrechten 

(Hoofdstuk V). 

2° Vereisten voor en omvang van het retentierecht van de vervreemder 

De vervreemder heeft een ook t.a.v. derden (inbegrepen de schuldeisers van de verkrijger en 

zijn rechtsopvolgers) werkend retentierecht op de vervreemde zaak, en kan ingevolge daarvan 

dus retentie uitoefenen, d.i. weigeren de zaak af te geven, zolang: 

a) hij de zaak nog in zijn macht heeft, en 

b) de prijs voor de zaak of voor een geheel waarvan de zaak deel uitmaakt, niet betaald is, en 

c) uit de verbintenisrechtelijke verhouding geen verplichting volgt tot voorafgaandelijke 

uitvoering van zijn verbinntenis de zaak af te geven (voorafgaandelijk aan de tegenprestatie). 

Zie onder meer art. 106 FaillW. 

a) Zaak waarop het retentierecht geldt; bezitsvereiste 

Het retentierecht vereist dat de zaak nog in de macht (d.i. in "feitelijk bezit") is van de 

vervreemder, rechtstreeks, dan wel via een derde die de zaak voor hem houdt (bv. een 

bewaarnemer, vervoerder e.d.m.). Is dat niet meer het geval, dan is er in beginsel geen 

retentierecht meer, al zal de onbetaalde vervreemder ook nadien nog bepaalde rechten hebben 

op de zaak (die verder worden besproken). 

In overeenstemming met wat hoger over het bezit werd gezegd, zal er dus in beginsel geen 

retentierecht (meer) zijn: 

- wanneer de verkrijger de zaak reeds voordien in zijn macht had (traditio brevi manu); 

- wanneer de zaak is afgegeven aan de verkrijger of zijn vertegenwoordiger of op een andere 

wijze in zijn macht is gebracht (bv. door afgifte van de sleutels van de bewaarplaats); 

- wanneer de derde die de zaak houdt ervan in kennis is gesteld dat hij de zaak voortaan voor 

de verkrijger houdt en niet langer voor de vervreemder; 

843 Het retentierecht van de vervreemder kan omgezet worden in herkregen eigendom door een ontbinding van 

de overeenkomst, het houdt niet op bij zekerheidsstelling door de schuldenaar indien de prijs iets anders is dan 

een geldsom, het geldt ook voor zaken die in hoofde van de verkrijger niet voor beslag vatbaar zijn, en het is niet 

afgeleid van het recht van de schuldenaar maar altijd ouder dan het recht van de schuldenaar en zijn 

rechtsopvolgers. 

358


- wanneer een door de detentor uitgegegeven waardepapier dat (het bezit van) de goederen 

vertegenwoordigt, wordt afgegeven aan de verkrijger of zijn vertegenwoordiger. 

Dat de eigendom reeds is overgegaan op de verkrijger zonder dat hij de zaak in zijn macht 

heeft (met name door middel van een "constitutum possessorium"), doet daarentegen géén 

afbreuk aan het retentierecht. 

Deze vraag wordt ook uitgewerkt bij de bespreking van het pandrecht, waar in beginsel 

dezelfde maatstaf geldt (maar gezien vanuit het tegenovergestelde perspectief, nl. de 

“buitenbezitstelling”). 

Het recht gaat verloren bij vrijwillig bezitsverlies. Bij onvrijwillig bezitsverlies gelden in 

beginsel de remedies van bezitsbescherming van roerend goed. 

b) Verzekerde schuldvordering (vereiste samenhang) 

Het hier besproken retentierecht (als zakelijk werkend recht, dus met werking erga omnes) 

geldt buiten elk bijzonder beding voor de prijs van het teruggehouden goed en de accessoria 

van de prijsvordering. 

Doordat dit retentierecht enkel geldt als er een tegenprestatieverband is tussen de zaak en de 

schuldvordering, rijst de vraag of partijen kunnen bepalen dat de prijs die voor meerdere 

zaken dient te worden betaald één geheel vormt, zodat elk van de zaken kan worden 

ingehouden tot de prijs voor het geheel betaald is. Wat geldt er indien er meerdere leveringen 

moeten gebeuren en de schuldenaar maar een deel ervan betaald heeft of aanbiedt te betalen? 

Kan men dan alle leveringen terughouden tot alles betaald is? En kan men een levering ook 

nog terughouden tot alle schulden van de koper jegens de verkoper betaald zijn? 

Op verbintenisrechtelijk vlak kan men bedingen dat de verkoper de leveringen mag 

opschorten tot de prijs van zowel de goederen waarvan de levering wordt aangeboden als de 

reeds eerder geleverde goederen is betaald, en zelfs tot andere schulden van de koper zijn 

betaald. Dit gebeurt vaak door middel van een zgn. beding van ondeelbaarheid, volgens 

hetwelk alle schulden van de koper als één geheel worden beschouwd (overigens een 

verwarrende term, omdat die ook voor andere zaken wordt gebruikt). Aangezien het 

tegenprestatieverband louter conventioneel is en door partijen zelf wordt bepaald (zij bepalen 

wat de prijs is die voor een goed moet worden betaald en in welke mate de prijs voor 

meerdere goederen een ondeelbaar geheel vormt, zodat in geval van ontbinding de verkoop 

voor dat geheel ontbonden is), kan men het opschortingsrecht aldus conventioneel uitbreiden, 

zonder enige bijzondere beperking tenzij de algemene eisen van goede trouw en het verbod 

van rechtsmisbruik (dit laatste bv. bij onevenredigheid tussen de opgeschorte prestaties en de 

openstaande schuldvordering). 

Deze uitbreiding heeft ook zakelijke werking erga omnes, bv. in geval van faillissement van 

de koper. We zullen verderop zien dat het antwoord ten dele anders luidt bij 

eigendomsvoorbehoud nadat de goederen reeds feitelijk geleverd zijn. Dan is het recht van de 

vervreemder niet meer gesteund op bezit en zal het in ons recht slechts binnen engere grenzen 

worden erkend (enkel voor de prijs en accessoria van dat specifieke goed). Dezelfde vraag 

359


rijst overigens ook bij de andere vormen van retentierecht, en wordt dan ook bij de bespreking 

daarvan in Hoofdstuk V terug behandeld. 

Wel gaat het maar om het retentierecht van de vervreemder voor zover de prijs volgens de 

overeenkomst inderdaad één geheel vormt. Wanneer dat niet het geval is, dan dient het beding 

dat de goederen waarvan de prijs is betaald ook kunnen teruggehouden worden tot ook andere 

schulden van de koper betaald zijn, te worden beschouwd als een pandovereenkomst, waarbij 

de wel reeds betaalde goederen in pand worden gehouden tot ook andere door het pandrecht 

verzekerde schulden dan de tegenprestatie daarvoor betaald worden. 

Voorbeeld. A en B hebben een verkoopovereenkomst gesloten die in twee leveringen 

voorziet. De eerste levering is al gebeurd, maar de daarmee corresponderende prijs nog niet 

betaald. A wil de tweede levering niet uitvoeren zolang niet én die levering en de voorgaande 

levering volledig worden betaald. Indien partijen bedongen hebben dat beide leveringen één 

geheel vormen voor een ondeelbare prijs, zodat de verkoper de hele overeenkomst kan 

ontbinden ook wanneer slechts één levering niet wordt betaald, dan gaat het nog steeds om het 

hier besproken retentierecht. Zoniet kan het retentierecht op de tweede levering tot aan de 

betaling van de eerste enkel op een pandrecht gegrond worden (zo er uitdrukkelijk of 

impliciet een inpandgeving is overeengekomen). 

c) Verbintenisrechtelijke vereisten: tekortkoming van de tegenpartij; geen voorafgaande 

nakomingsplicht van de verkoper. 

De vervreemder heeft maar een retentierecht voor zover aan de verbintenisrechtelijke 

vereisten ervoor is voldaan, en met name voor zover hij zelf niet tot voorafgaandelijke 

uitvoering verplicht is, of anders gezegd, geen voorafgaande nakomingsplicht heeft (zie voor 

de verkoop art. 1612 BW in fine). Dit is het geval 844 : 

wanneer men géén krediet heeft gegeven maar gerechtigd is op contante betaling of 

zelfs vooruitbetaling; 

en natuurlijk ook zolang de leveringstermijn nog niet is verstreken (maar dan gaat het 

niet echt om een zekerheidsmechanisme). 

Bij wijze van uitzondering geldt het opschortingsrecht (de exceptio non adimpleti contractus) 

ook wanneer er wel een voorafgaande nakomingsplicht is, d.i. wanneer aan de koper een 

betalingstermijn is gegeven: 

- Volgens de restrictieve opvatting is dit enkel zo bij "verval van tijdsbepaling" (art. 1188 

BW). Onder meer het faillissement doet de tijdsbepaling vervallen (zie hoger de bespreking 

van de verschillende vormen van samenloop). Het verval van tijdsbepaling kan ook bedongen 

worden. Een uitzondering hierop is de situatie waarbij de verkoper reeds op voorhand op de 

hoogte was van de insolvabiliteit van de koper. Indien er dan op krediet werd verkocht, is er 

een verplichting tot levering. 

844 Dat de leverantie betrekking heeft op goederen die onder een concessie van een openbare dienst vallen 

(zoals soms het geval is bij nutsbedrijven), betekent nog niet dat de levering niet mag worden opgeschort bij 

wanbetaling : Cass. 12 februari 2004, RW 2006-2007, 828. 

360


- Volgens de ruimere opvatting, die we onder meer uitdrukkelijk in ons internationaal 

kooprecht vinden (art. 71 CISG), en verder gegrond wordt op de eisen van de goede trouw 845 , 

is dit ook zo bij tekortkoming op voorhand, d.i. een tekortkoming waarvan reeds op voorhand 

(vooraleer de betalingstermijn is verstreken) vaststaat dat ze zich zal voordoen (in het Engels 

anticipatory breach of contract 846 ). De exceptie heet dan ook “exceptio timoris”. 

Opschorting vereist ook een tekortkoming van de schuldenaar, wat onder meer betekent dat 

wanneer de tegenprestatie niet uit geld bestaat (bv. bij ruil) en onmogelijk is geworden nadat 

het risico reeds op de schuldeiser was overgegaan, toch moet geleverd worden. 

De retentor kan er mogelijks genoegen mee nemen om de zaak toch af te geven tegen 

overdracht van een schuldvordering van de wederpartij op een derde (inbetalinggeving); 

dergelijke inbetalinggeving in ruil voor de levering van de zaak is ook niet aanvechtbaar 

indien ze in de verdachte periode plaatsvindt 847 . 

d) Rechtsgevolgen 

Dit retentierecht van de vervreemder heeft zakelijke werking. Het kan dus ook ingeroepen 

worden tegen: 

- de schuldeisers van de verkrijger, ook na samenloop; 

- rechtsopvolgers, zoals een opvolgende koper (waar het voorrecht van de onbetaalde 

verkoper in beginsel tenietgaat bij doorverkoop, zie verder onder 2.b.). 

b. Terugkrijgen van de volle eigendom door ontbinding 

Ook het ontbindingsrecht van de vervreemder heeft in ons recht zakelijke werking, althans 

zolang de zaak nog in de macht is van de vervreemder (voor de ontbinding na levering, zie de 

bespreking onder 2.c.). Het ligt in het verlengde van het zonet (a.) besproken retentierecht, dat 

overigens ook als een soort vooruitlopen op ontbinding kan worden beschouwd. 

Zolang de verkoper de zaak niet uit zijn macht heeft gegeven, kan hij dus de volle rechten op 

de zaak definitief terugkrijgen door de overeenkomst te ontbinden wegens wanprestatie van 

de tegenpartij, indien aan de vereisten daartoe is voldaan. We bespreken dan ook eerst deze 

vereisten voor ontbinding (die overigens dezelfde zijn ongeacht of de zaak al geleverd is of 

niet). 

1° Verbintenisrechtelijke vereisten voor ontbinding en wijze van ontbinding 

845 Bv. (zij het dat het hier niet om de opschorting van de levering van een zaak ging, maar die van een 

betaling) Hof Bergen 10 september 2001, TBH 2003, 329. 

846 Grammaticaal correct ware anticipated breach of contract, maar traditioneel zegt men wel anticipatory 

breach of contract. 

847 Hof Luik 13 januari 2000, TBH 2000, 423. Het betrof een verkoopovereenkomst tussen een verkoper en een 

agent voor rekening van diens kliënt; de verkoper leverde de auto maar tegen cessie van de prijsvordering die de 

agent had op zijn opdrachtgever. De rechter oordeelde dat deze overeenkomst na faillissement van de agent 

tegenwerpelijk was aan de boedel. 

361


De ontbinding vereist een voldoende ernstige tekortkoming dan wel een tekortkoming die 

krachtens een uitdrukkelijk ontbindend beding de wederpartij het recht geeft te ontbinden 848 . 

Ontbinding geschiedt op één van volgende wijzen: 

a) door het instellen van een eis tot ontbinding in rechte 849 , en mits de ontbinding 

nadien wordt toegekend door de rechter (art. 1184 BW); bij instelling van de eis door 

dagvaarding geldt de datum van betekening daarvan; 

b) door een kennisgeving van een beroep op een uitdrukkelijk ontbindend beding, 

indien aan de vereisten daartoe is voldaan 850 ; de rechtspraak is wel geneigd om dergelijke 

bedingen restrictief uit te leggen, bv. door een voorafgaande ingebrekestelling te eisen telkens 

wanneer het beding daar niet uitdrukkelijk van vrijstelt 851 ; 

c) door een ontbinding door eenzijdige kennisgeving vooruitlopend op een rechterlijke 

controle a posteriori, wat een manifeste wanprestatie vereist, en in beginsel ook een 

voorafgaande ingebrekestelling (in het internationaal kooprecht, art. 64 CISG, en in het 

interne recht krachtens de rechtspraak 852 ). 

Ad a) De hier verdedigde stelling dat de ontbinding door de rechter declaratief is (de ontbinding gaat in door de 

inleiding van de eis mits de rechter de eis gegrond verklaart, en het is dus de inleiding van de eis die constitutief 

is) en niet constitutief (in welk geval de rechter ontbindt en de ontbinding gaat pas in door het vonnis, ope 

iudicis) wordt niet door iedereen gedeeld. Ze blijkt m.i. wel daaruit, dat een ontbinding die voor de samenloop 

gevorderd wordt maar pas na de samenloop uitgesproken, tegenwerpelijk is aan de samenloop. Ook zou anders 

moeten gelden dat de eisende partij die intussen zelf de verdere uitvoering van de overeenkomst onmogelijk 

heeft gemaakt, geen recht meer zou hebben op ontbinding met schadevergoeding, quod non 853 . 

De ontbinding kan ook "minnelijk" gebeuren, d.i. door overeenkomst tussen partijen. Een 

minnelijke ontbinding moet echter gebeurlijk wel getoetst worden aan art. 17 en v. FaillW (en 

is dus niet tegenwerpelijk aan de faillissementsboedel indien ze gebeurt met de bedoeling de 

andere schuldeiser te benadelen). 

848 Zie de bespreking in de handboeken verbintenissenrecht, onder meer STIJNS, Leerboek 

verbintenissenrecht, 190 v.; VAN GERVEN-COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, 196 v. Zie ook M.E. 

STORME, "Het ingaan en de terugwerkende kracht van de ontbinding van wederkerige 

overeenkomsten", T.B.B.R., 1991, p. 101-119, http://www.storme.be/ontbinding.pdf 

849 Deze stelling wordt niet door iedereen gedeeld, sommigen oordelen dat 

850 En binnen de beperkingen die aan uitdrukkelijke ontbindende bedingen zijn aangebracht door dwingende 

regels, zoals bv. art. 29 en 33bis WCK (zie over art. 29 WCK o.m. R. STEENNOT, 

"Consumentenkredietiovereenkomsten: Ontbinding ingevolge wanprestaie van de consument", NJW 2006, 50 

v.). 

851 Vb. Hof Antwerpen 18 september 2000, TBH 200, 614. 

852 O.a. Cass. 2 mei 2002 (2 arresten), Pas. I 1046 = RW 2002-2003, 501 n. A. VAN OEVELEN = RCJB 2004, 

291 n. P. WERY; Cass. 16 februari 2009, C.08.0043.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090216-5 = TBOG 2009, 245 = JT 2010, 352 

n. M. DUPONT "La résolution unilatérale : (encore) une occasion manquée pour la Cour de cassation" = RW 

2011-2012, 1843 n. J. BAECK, “(R)evolutie in ontbindingsland?”. Zie verder S. STIJNS, De gerechtelijke en 

buitengerechtelijke ontbinding van overeenkomsten, Maklu Antwerpen 1994, m.b. nr. 459 v. 

853 Een voorbeeld, hoewel onduidelijk gemotiveerd, in Cass.. 19 mei 2011, Nr. C.09.0645.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110519-1: verhuurder had de ontbinding 

wegens wanprestatie van de huurder gevorderd, in de loop van de procedure zegt de verhuurder bovendien op 

wegens eigen gebruik: dit verhindert de ontbinding ten laste van de huurder niet. 

362


De bevoegdheid tot ontbinding wordt in beginsel niet ingeperkt door een faillissement van de 

wederpartij of een andere vorm van samenloop. De bevoegdheid wordt wel ingeperkt in geval 

van gerechtelijke reorganisatie (zie art. 35 WCO): 

- zo kan men niet bedingen dat de aanvraag of opening van de procedure van gerechtelijke 

reorganisatie als dusdanig een grond tot ontbinding of wijzigign van de overeenkomst vormt 

(art. 35 § 1 I WCO); 

- verder vormt de contractuele wanprestatie van de schuldenaar voorafgaand aan de 

toekenning van de opschorting geen grond tot ontbinding in zoverre de schuldenaar deze 

wanprestatie ongedaan maakt binnen een termijn van 15 dagen na aanmaning (art. 35 § 1 II 

WCO); 

- tenslotte kan de niet-nakoming door de schuldenaar, wanneer deze de opschorting meldt 

gedurende de opschortingsfaze van de reorganisatie, voor zover die niet-uitvoering 

noodzakelijk is om een reorganisatieplan te kunnen voorstellen aan de schuldeisers of om de 

overdracht onder gerechtelijk gezag mogelijk te maken, evenmin als een grond tot ontbinding 

(art. 35 § 2 WCO). 

De ontbinding blijft wel mogelijk in geval van niet-betaling door de schuldenaar van 

leveringen gedaan gedurende de opschorting (het recht op betaling van die tegenprestaties is 

een schuldvordering van de opschorting, dus een boedelschuld, art. 36 WCO). 

2° Verbintenisrechtelijke gevolgen van de ontbinding 

Om de gevolgen van de ontbinding juist in te schatten, moet men een onderscheid maken 

tussen enerzijds het tijdstip waarop de ontbinding ingaat en anderzijds de periode waarop de 

ontbinding betrekking heeft 854 . Dit onderscheid is vooral van belang wanneer de ontbinding 

uiteindelijk niet de volledige overeenkomst zou betreffen (wat bv. kan gebeuren bij 

overeenkomsten met opeenvolgende prestaties). 

a) Tijdstip waarop de ontbinding ingaat 

De ontbinding gaat in: 

- op het tijdstip van de betekening van de dagvaarding, indien de ontbinding geschiedt door 

een eis in rechte: de ontbinding die door de rechter wordt uitgesproken, wordt geacht in te 

gaan op het tijdstip van de dagvaarding 855 . 

- wanneer de kennisgeving de wederpartij bereikt heeft, indien de ontbinding geschiedt door 

een buitengerechtelijke ontbindingsverklaring. 

Vanaf het ogenblik waarop de ontbinding ingaat - en mits de ontbinding geldig is - zijn beide 

partijen bevrijd van verdere nakoming. 

854 Voor nadere uitwerking, zie mijn bijdrage "Het ingaan en de terugwerkende kracht van de ontbinding van 

wederkerige overeenkomsten", TBBR, 1991, p. 101-119. 

855 Dit kan men m.i. afleiden uit bv. Cass. 19 mei 2011, Nr. C.09.0645.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110519-1. Zie eveneens zie mijn bijdrage "Het 

ingaan en de terugwerkende kracht van de ontbinding van wederkerige overeenkomsten", TBBR, 1991, p. 101- 

119. 

363


De verbintenis is immers de titel voor de verkrijging, en het retroactief wegvallen van die titel 

doet dus de eigendom retroactief wegvallen (gevolg van ons "causaal" stelsel van overdracht). 

Achteraf gezien is de verkrijger dus nooit eigenaar geworden. 

Nu moet voor die zakelijke werking wél een onderscheid worden gemaakt naargelang de zaak 

nog in de macht is van de vervreemder of niet. Indien de zaak nog niet geleverd is, is het 

zonder belang dat er al een samenloop zou zijn ontstaan tussen de schuldeisers van de 

verkrijger. Is de zaak reeds geleverd, dan maakt dat wel een verschil; dit wordt verder 

hieronder besproken. 

Besluitend kan men zeggen dat de vervreemder die nog in het bezit van de zaak is dankzij de 

ontbinding over een zeer sterke positie beschikt. Zelfs indien de eigendom inter partes reeds 

zou zijn overgegaan, kan hij de volle eigendom door ontbinding terugkrijgen, en dit niet enkel 

tot zekerheid van de prijs van die zaak zelf, maar ook van elke andere verbintenis van de 

verkrijger waarvan de tekortkoming kan leiden tot ontbinding. Zo kan de ontbindende 

verkoper ook het reeds ontvangen voorschot op de prijs compenseren met andere 

schuldvorderingen (bv. een schadevergoeding door de koper verschuldigd bij ontbinding). 

Anders dan het eigendomsvoorbehoud na de levering, zal de verworven ontbinding niet meer 

ongedaan kunnen worden gemaakt door bv. de curator mits betaling van alleen maar het saldo 

van de prijs van dat goed. Tegen een dergelijke ontbinding bestaat er geen "lossingsrecht" 

(vgl. verder het lossingsrecht bij eigendomsvoorbehoud onder 2.d.). 

2. Bezitloze of stille voorbehouden zekerheden 

Eenmaal de vervreemde zaak feitelijk geleverd is, d.i. in de macht is van de verkrijger of 

iemand die ze voor hem houdt, worden de rechten van de verkoper of andere vervreemder 

beperkt. Op dat ogenblik is de schuldenaar immers in het feitelijk bezit van de zaak, en dit 

bezit vormt nu eenmaal in ons recht de belangrijkste publiciteitsvorm bij roerende zaken. 

Niettemin erkent ons recht ook na de inbezitstelling van de schuldenaar - en dus zonder 

"buitenbezitstelling" van de schuldenaar - op ruime schaal zekerheidsrechten voorbehouden 

door de vervreemder (daar waar voor door de schuldenaar gevestigde zekerheden, zoals de 

inpandgeving, in beginsel nog steeds een "buitenbezitstelling" van de schuldenaar wordt 

vereist, zoals verder wordt uiteengezet). Het moet dan wel gaan om rechten die een 

vervreemder behoudt op de vervreemde zaak. 

a. Erkenning in ons recht en algemene kenmerken 

1° Oude recht 

Voor 1 januari 1998 (inwerkingtreding van de FaillW van 1997) waren de bezitloze zekerheden van de 

onbetaalde verkoper erg beperkt. 

- Weliswaar bevatte art. 20 HypW een voorrecht van de onbetaalde verkoper van roerend goed, doch dat 

voorrecht verviel bij faillissement volgens het vroegere art. 546 Faillissementswet 1851, en deze regel gold in 

365


beginsel ook bij anderen vormen van samenloop 857 , zodat dit voorrecht nauwelijks betekenis had. Een 

uitzondering was het voorrecht van de verkoper van bedrijfsuitrusting, die dit kon bewaren door de onbetaalde 

factuur neer te leggen op de griffie van de rechtbank van koophandel. 

- Ook de zakelijke werking van de ontbinding en het eigendomsvoorbehoud bleven erg beperkt, namelijk tot die 

gevallen waarin de ontbinding was ingegaan vooraleer er samenloop was met andere schuldeisers van de koper. 

De zakelijke werking van de ontbinding was net zoals het voorrecht krachtens een uitdrukkelijke wetsbepaling 

beperkt, en de rechtspraak oordeelde - terecht - dat zolang die beperkingen gelden ook het 

eigendomsvoorbehoud aan dezelfde beperkingen moest worden onderworpen 858 . Achterliggende idee was dat 

de verkoper die de koper in het bezit stelt van de zaak een schijn van eigendom van de koper schept en zijn 

rechten dus niet meer kon tegenwerpen aan de schuldeisers van de koper in geval van samenloop. 

Het Belgische recht was stilaan een van de weinige Europese stelsels die deze regel nog behield, en werd dan 

ook gewijzigd in de FaillW van 1997 859 . 

2° Huidig recht 

Sinds de inwerkingtreding daarvan op 1 januari 1998 zijn ook de “bezitloze” zekerheden van 

de verkoper in ruime mate erkend in ons recht (zoals in vele andere rechtsstelsels) en behoudt 

de verkoper dus ook na de levering een sterke positie. We werken de verschillende 

zekerheden hieronder uit en onderscheiden daarbij: 

- (onder b. a.) de zekerheidsrechten die van rechtswege uit de wet voortvloeien (reclamerecht 

(1°) en voorrecht (2°-); 

- (onder c.) de mogelijkheden van het wettelijk of conventioneel recht op ontbinding; en 

- (onder d.) bijkomende conventionele zekerheden, met name het eigendomsvoorbehoud. 

De vereisten worden hieronder dus nader uitgewerkt, maar in het algemeen kan men wel 

stellen dat voor deze stille zekerheid vereist is: 

- dat het een zekerheid door voorbehoud is (d.i. alleen rechten betreft die men voordien reeds 

had); 

- dat de verzekerde schuldvordering de uitstaande prijs voor die zaak betreft, en geen andere 

schuld van de koper (met een zekere nuance voor wat betreft het ontbindingsrecht, zie 

verder); 

Betwist is of ook vereist is dat de zaak nog niet omgevormd is tot een nieuwe zaak 

(zaaksvorming) (zie verder b.2° c en d.6°). 

857 Zie in verband met gerechtelijk akkoord Cass. 27 maart 1952, Arr. 412 = Pas. I 475 concl. P.g. Hayoit de 

Termicourt; algemeen DE PAGE, Traité IV, 40 nr. 21, 4°; DIRIX & BROECKX, APR tw. Beslag, 303 nr. 582; 

VAN DEN BERG, APR tw. Afbetalingsovereenkomsten, p. 54 nr. 120 v. 

858 Cass. 9 februari 1933, Pas. 1933 I, 103 concl. P.g. Leclercq; recenter bv. Cass. 22 september 1994, RW 

1994-95, 1264 noot E. DIRIX = TBH 1995, 601 noot P. COPPENS = JT 1995, 237 = T.Not. 1995, 572 noot F. 

BOUCKAERT = JLMB 1995, 124 noot CAEYMAEX. 

859 Sindsdien is er ook een zekere erkenning van het eigendomsvoorbehoud voorgeschreven door art. 4 van de 

Richtlijn inzake betalingsachterstanden (RL 2000/35 van 29 juni 2000). In het Duitse recht werd het 

eigendomsvoorbehoud aanvaard van bij de inwerkingtreding van het BGB in 1900 (zie onder meer § 455 BGB), 

in het Franse werd de erkenning ingevoerd in 1980. 

366


Voor de goede orde zij eraan herinnerd dat deze regels spelen wanneer de zaak in de macht is 

van de koper of andere verkrijger, d.i. meer bepaald: 

- wanneer de verkrijger de zaak reeds voor het sluiten van de overeenkomst in zijn macht had 

(traditio brevi manu); 

- wanneer de zaak is afgegeven aan de verkrijger of zijn vertegenwoordiger of op een andere 

wijze in zijn macht is gebracht (bv. door afgifte van de sleutels van de bewaarplaats); 

- wanneer de derde die de zaak houdt ervan kennis wordt gesteld dat hij de zaak voortaan voor 

de verkrijger houdt en niet langer voor de vervreemder; 

- wanneer een waardepapier dat (het bezit van) de goederen vertegenwoordigd wordt 

afgegeven aan de verkrijger of zijn vertegenwoordiger; 

- doch niét wanneer de eigendom reeds is overgegaan op de verkrijger zonder dat hij de zaak 

in zijn macht heeft (met name door middel van een "constitutum possessorium", situatie die in 

Hoofdstuk I werd besproken). 

b. Wettelijke zekerheden van de onbetaalde verkoper 

Het betreft hier rechten die van rechtswege toekomen aan de onbetaalde verkoper, ook 

wanneer hij geen eigendomsvoorbehoud heeft bedongen. 

Deze bepalingen gelden in beginsel enkel voor de koop-verkoop. Zij zijn ook van toepassing 

op de ruil en de inbreng en zouden in beginsel moeten gelden voor andere translatieve 

overeenkomsten onder bezwarende titel (zoals schenking onder last) en mogelijks ook bij 

declaratieve overeenkomsten (zoals de verdeling) 860 . 

1° Reclamerecht (quasi-revindicatie) en stoppage in transitu 

Op de eerste plaats kan de verkoper ook na de levering in een beperkt aantal gevallen dezelfde 

positie behouden – of liever terugkrijgen – als voor de levering, met de hoger beschreven 

rechten tot gevolg. Deze rechten blijven onverkort gelden bij samenloop. Ze kunnen bewaard 

worden door middel van een bewarend beslag tot terugvordering. 

a) Reclamerecht 

Dit kan op de eerste plaats gebeuren door de uitoefening van het “reclamerecht” dat we als 

“recht van terugvordering" (ook quasi-revindicatie genoemd) terugvinden in Art. 20, 5° VII 

HypW (voor 2003: 20,5° VI). 

i) Vereisten 

Dit recht heeft de verkoper enkel: 

- indien hij geen betalingstermijn heeft toegestaan (contantkoop) en toch heeft geleverd, en 

- mits de zaak wordt gereclameerd ten laatste de 8e dag na de levering, en 

860 Bij voorbehouden zekerheden op onroerend goed is de wet duidelijker, aangezien deze verschillende 

overeenkomsten daarbij op dezelfde wijze worden behandeld. 

367


- de geleverde zaak nog in het bezit is van de koper of iemand die ze houdt voor de koper 

(geen volgrecht), en 

- nog dezelfde zaak vormt (dus niet verbruikt is voor de vorming van een andere zaak) (geen 

handhaving van het recht door zakelijke subrogatie in het product). 

Zijn die vereisten vervuld, dan behoudt de verkoper gedurende 8 dagen een "bezitsrecht" dat 

hij door de terugvordering (van het bezit) kan uitoefenen. 

ii) Rechtsgevolgen 

Het gaat inderdaad niet om een revindicatie van eigendom, maar enkel om een terugvordering 

van het bezit (vindicatio possessionis) 861 . Net zoals bij revindicatie van eigendom kan bij 

weigering van teruggave door de koper de procedure van beslag tot terugvordering worden 

gebruikt 862 . 

De uitoefening van het reclamerecht brengt de verkoper terug in de positie van voor de 

levering: hij heeft daardoor opnieuw retentierecht op de zaak 863 en terug de mogelijkheid te 

ontbinden met zakelijke werking. De uitoefening houdt dus niet noodzakelijk ontbinding in 

van de verkoop (al zal dit vaak impliciet wel het geval zijn). Indien de verkoper ontbindt, 

herkrijgt hij ook het eigendomsrecht. 

Vindt er geen ontbinding plaats, dan behoudt de wederpartij (en zo ook diens curator) het recht op feitelijke 

levering c.q. behoud van die goederen tegen betaling van de prijs (art. 107 Faill.W. 1997, voorheen 571 FaillW). 

b) Stoppage in transitu 

Ten tweede kan dit ook gebeuren door goederen die nog onderweg zijn naar de koper en in 

handen zijn van een vervoerder in transitu tegen te houden (Art. 104 FaillW 864 ). De goederen 

zijn in transitu zolang ze niet aangekomen zijn bij de koper, in zijn magazijnen, of bij een 

commissionair die ze voor hem in ontvangst neemt. 

In dat geval gelden de andere vereisten voor het reclamerecht (contantkoop en binnen 8 

dagen) niet. Het gevolg van de uitoefening hiervan is wel hetzelfde: het herkrijgen van een 


Deze regel bouwt voort op het wijzigingsrecht van de opdrachtgever van de vervoerder (dat 

de opdrachtgever heeft krachtens de regels inzake de vervoerovereenkomst 865 ).Voor zover de 

861 H. de PAGE & R. DEKKERS, Traité, IV nr. 218-219. 

862 Art. 1462 GerW spreekt uitdrukkelijk van terugvordering van bezit zowel als eigendom (als van detentie). 

863 H. de PAGE & R. DEKKERS, Traité, IV nr. 219. 

864 voorheen 568 Faill.W.; ook art. 71, 2 CISG (voorheen art. 72, 1 en 73, 2 LUVI) 

865 Onder meer art. 6 Wet vervoerovereenkomst (WvK): 

"Tot aan de afgifte van de goederen ter bestemming, en behoudens strijdig beding in de vrachtbrief, is de 

vervoerder gehouden de onderrichtingen te volgen van de afzender die meester blijft, hij alleen, om over de 

verzending te beschikken. 

Het recht van de afzender houdt op van met de afgifte van de koopwaar aan de besteldienst, of met het zenden 

aan de geadresseerde van het bericht van de aankomst." 

368


vervoerder een vertegenwoordiger zou zijn van de verkoper, is dit niets bijzonders (dan heeft 

de verkoper hoe dan ook nog een retentierecht), maar meestal is de vervoerder contractueel 

een vertegenwoordiger van de koper, en in dat geval is art. 104 FaillW wel een afwijking van 

het gemeen recht. 

De rechtspraak heeft dan ook een restrictieve interpretatie gegeven aan deze bepaling, door ze 

enkel toe te passen bij faillissement en niet bij andere vormen van samenloop 866 . 

Anderzijds gaat men er wel van uit dat dit reclamerecht bewaard blijft wanneer de goederen 

nog niet aangekomen waren op het tijdstip van ingaan van het faillissement en nadien in 

onwetendheid van het faillissement geleverd werden 867 . 

Ook is de uitoefening van dit reclamerecht onderworpen aan de verplichting om de kosten 

voor vracht of vervoer, commissie, verzekering of andere kosten te betalen, en voor zover die 

reeds betaald zijn door de bestemmeling, die kosten terug te betalen (art. 105 FaillW). 

2° Voorrechten van de onbetaalde verkoper op de verkochte zaak. 

a) Beginsel 

Het gaat om het voorrecht op de verkochte zaak van de verkoper roerend goed in het 

algemeen (20, 5° HypW) 868 en het voorrecht van de leverancier van landbouwgereedschap 

(20, 2°, 2 e zinsnede HypW). Daarnaast is er ook nog het voorrecht van de leverancier van 

zaden (20, 2°, 1 e zinsnede), dat verderop in Hoofdstuk VI, Afdeling A. 3. ter sprake komt. 

Vóór de FaillW 1997 gold het voorrecht van de verkoper van roerend goed in het algemeen (anders dan voor 

landbouwgereedschap) niet in geval van samenloop, behalve voor bedrijfsuitrusting (sedert 1854 - invoeging in 

art. 20, 5° HypW - voor industriële bedrijven en sedert 1957 ook voor handels- en ambachtsondernemingen) en 

mits er publiciteit aan was gegeven door neerlegging van de factuur ter griffie. Deze beperking werd afgeschaft 

in 1997. 

Dit voorrecht houdt een zakelijk zekerheidsrecht in op de verkochte zaak die aan bepaalde 

vereisten voldoet (zie c) tot zekerheid van de schuldvordering van de verkoper (zie b). In 

geval van samenloop is de verkoper een "separatist", al is dit afscheidingsrecht wel 

teruggeschroefd in geval van faillissement (zie in Deel IX de algemene bespreking van het 

faillissement). 

b) Verzekerde schuldvordering 

866 Cass. 18 november 1971, Pas. 1972 I 262 concl. a.g. DUMON = BRH 1971, 492 = JT 1971, 62 = RCJB 

1973, 5 n. J. HEENEN. 

867 In die zin F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 486; VAN RYN & HEENEN, Principes IV nr. 2797 p. 338; P. 

COPPENS & F 't KINT "Examen", RCJB 1984, 538 nr. 90. 

868 Voor literatuur, zie onder meer M. VERHAEGHE, “Voorrecht van de onbetaalde verkoper”, RW 1998-99, 

424-431. 

369


Het voorrecht verzekert enkel het "warenkrediet", en meer bepaald de onbetaalde prijs van de 

zaak zelf en de accessoria van de prijsvordering, zowel de kosten (verkoop, verpakking, 

vervoer, belastingen) als de verwijlinterest 869 . 

Niet verzekerd door het voorrecht zijn: 

- schadebedingen en gerechtskosten; 

- andere schulden van de koper, zelfs niet wanneer ze uit dezelfde overeenkomst zijn ontstaan. 

De door het voorrecht verzekerde schuldvordering is dus een stuk beperkter dan de 

schuldvorderingen die door middel van het retentierecht (en het ontbindingsrecht voor de 

levering) kunnen worden verzekerd, zoals hoger werd besproken. Tot aan de levering heeft 

een beding van "ondeelbaarheid" in de overeenkomst immers uitwerking, zodat de te leveren 

zaak ook kan worden ingehouden tot aan de betaling van andere schulden van de koper dan de 

prijs van die zaak. Dit geldt dus niet voor het voorrecht noch voor het eigendomsvoorbehoud; 

deze beperking wordt verder nader besproken bij het eigendomsvoorbehoud. 

c) Eisen gesteld aan het onderpand; tenietgaan van het voorrecht. 

Vereist is verder dat: 

(i) de zaak zich nog in het vermogen bevindt van de koper; 

(ii) dat de zaak niet onroerend is geworden, behoudens wanneer wordt voldaan aan 

publiciteitsvereisten voor behoud van het voorrecht; 

(iii) en volgens een deel van de rechtsleer, dat de zaak nog in natura aanwezig is (dat de zaak 

zelf als voorwerp van het eigendomsrecht niet is tenietgegaan door bewerking (zaaksvorming) 

of vermenging). 

i) Bij vervreemding van de gekochte zaak door de koper 

(1) Bij vervreemding 

Het voorrecht verschaft de schuldeiser geen volgrecht op de onbetaalde zaak, ook niet t.a.v. 

derden te kwader trouw. Indien de zaak vervreemd is aan een derde, dan gaat het voorrecht 

teniet 870 . Dat is een belangrijk verschil met het verder besproken eigendomsvoorbehoud. 

Wordt de zaak vervreemd, dan kan het voorrecht wél gehandhaafd worden door zakelijke 

subrogatie in de prijsvordering (voor landbouwgereedschap is dat uitdrukkelijk voorzien in 

art. 20, 2° , 2 e zinsnede HypW in fine, maar de regel geldt algemeen 871 ). Zakelijke subrogatie 

869 Over de interest bestaat er betwisting; de contractueel voorziene kredietkosten zijn in ieder geval wel gedekt. 

Dat de rente wel bevoorrecht is volgt uit art. 23 FaillW, volgens welke bepalign de rente op door een voorrecht 

gewaarborgde schuldvorderingen kan worden gevorderd op de sommen die voortkomen uit de tegeldemaking 

van het bezwaarde goed. 

870 Zo o.m. F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 470, die stelt dat "bezit" in art. 20, 5° moet gelezen worden als 

eigendom; DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 280 p. 193. 

871 Zie bv. Hof Brussel 24 januari 1964, RW 1963-64, 1511; Hof Antwerpen 3 februari 2005, RW 2005-2006, 

788, zij het dat in casu ze niet werd aanvaard omdat het voorrecht voor de doorverkoop reeds was tenietgegaan 

door vermenging. 

370


in een vervangend goed andere dan de prijsvordering is betwistbaar 872 . Bij een verkoop na 

samenloop speelt natuurlijk de algemene regel van de overgang van de rechten op de 

opbrengst. 

Verder kan de vervreemding door de koper wel wanprestatie uitmaken, namelijk wanneer er 

een contractueel verbod was te vervreemden vooraleer de prijs is betaald. In zo’n geval kan 

ook de verkrijger van de zaak onder bepaalde voorwaarden aansprakelijk zijn jegens de 

onbetaalde verkoper (leer van de derde-medeplichtigheid aan wanprestatie 873 ). Dat betreft dan 

wel geen zakelijke zekerheid meer. 

Zolang de zaak in handen is van de eerste koper, kan het voorrecht bewaard worden door een 

bewarend beslag tot terugvordering. 

(2) Bij inpandgeving 

Wanneer het feitelijk bezit door de koper aan een derde is verschaft, maar de koper nog 

eigenaar is van de zaak, blijft de verkoper erop bevoorrecht. Daarop geldt een nuance indien 

de koper aan een derde een zakelijk recht heeft toegekend naast het bezit, met name een 

pandrecht of een vruchtgebruik. Bij inpandgeving door de koper bevindt de eigendom zich 

nog in het vermogen van de koper en blijft het voorrecht dus in beginsel bestaan; het gaat 

maar teniet indien de pandhouder op grond van zijn bezit en goede trouw beschermd wordt als 

verkrijger te goeder trouw (zie de bespreking in Hoofdstuk V). Om zich te beveiligen kan de 

verkoper soms maatregelen nemen, zoals de pandhouder informeren (bv. de verhuurder van 

het onroerend goed, zie verder in Hoofdstuk V) 874 . De neerlegging van de factuur ter griffie is 

sinds de FaillW 1997 evenwel niet meer relevant, tenzij voor goederen die onroerend worden 

(zie hieronder ii). 

ii) Bij onroerendmaking van de gekochte zaak 

Wanneer de zaak onroerend wordt door incorporatie in een onroerend goed of door 

bestemming aan een erf van dezelfde eigenaar 875 , gaat het voorrecht teniet, behalve in twee 

872 Dit werd echter wel erkend door Kh. Aarlen 10 februari 2000, JLMB 2002, 241 (behoud van het voorrecht 

ook na omruiling van het verkochte voertuig voor een ander voertuig); verworpen in Hof Gent 14 juni 1957, RW 

1957-58, 1052 concl. a.g. J. MATTHYS, Hof Bergen 20 november 1980, RRD 1991, 43; kh. Namen 18 

september 1980, RRD 1981, 44. 

873 Vb. van toepassing daarvan: Hof Gent 20 februari 2002, TBH 2002, 475. het feit dat de verkoopfactuur is 

neergelegd ter griffie creëert echter geen kwade trouw van een verdere koper (F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 478; 

Hof Luik 15 februari 1990, JLMB 1990, 1486). 

874 DIRIX & DECORTE nr. 514, 3° p. 338-399, in uitg. 2006 nr. 538, 3° p. 361-362 suggereert dat men zijn 

volgrecht jegens een pandhouder ook zou kunnen bewaren door de verkoopfactuur binnen de 15 dagen neer te 

leggen ter griffie van de rechtbank van koophandel. Deze formaliteit bestaat echter volgens art. 20, 5° HYp.W. 

(sinds 1998) enkel voor bedrijfsuitrusting (zie hieronder). 

875 De belangrijkste bepaling is art. 524 BW, dat luidt: 

"Voorwerpen die de eigenaar van een erf voor de dienst en de exploitatie van dat erf daarop geplaatst heeft, zijn 

onroerend door bestemming. 

Zo zijn de navolgende voorwerpen onroerend door bestemming, wanneer de eigenaar deze geplaatst heeft voor 

de dienst en de exploitatie van het erf : 

De aan het landbouwbedrijf verbonden dieren; 

371


gevallen die “bedrijfsuitrusting” betreffen. Onder bedrijfsuitrusting begrijpt men noch 

grondstoffen, noch koopwaar. 

(1) Bij landbouwgereedschap. 

Uit de tekst van art. 20, 5° III (voorheen lid II) kan men afleiden dat het voorrecht van art. 20, 

2° van de verkoper van landbouwgereedschap niet vervalt bij onroerendmaking. 

(2) Bij bedrijfsuitrustingsgoederen buiten landbouwbedrijven 876 . 

Bij bedrijfsuitrustingsgoederen gebruikt in een nijverheids-, handels- of 

ambachtsonderneming (niét: landbouwonderneming) blijft het voorrecht (in het Fr. 

traditioneel privilège industriel 877 genoemd) behouden: 

- mits een eensluidend verklaard afschrift van de verkoopfactuur of gelijkaardige akte binnen 

de 15 dagen na levering 878 neergelegd is op de griffie van de rechtbank van koophandel van 

de woonplaats van de koper. 

De griffier stelt op dit afschrift een akte van neerlegging. De afschriften worden in een boekdeel verzameld en 

hiervan wordt een dagelijks bij te houden index op steekkaarten aangelegd, volgens de namen van de kopers. De 

griffier is gehouden aan alle die erom verzoeken en vooraf de identiteit van de koper opgeven, inzage te verlenen 

Het landbouwgereedschap; 

De aan de pachters of deelpachters gegeven zaden; 

De duiven van de duiventillen; 

De konijnen van de konijnenwaranden; 

De bijenkorven; 

De vissen van de vijvers; 

De persen, ketels, distilleerkolven, kuipen en tonnen; 

Het gereedschap dat nodig is voor de exploitatie van smederijen, papierfabrieken en andere fabrieken; 

Stro en mest. 

Onroerend door bestemming zijn ook alle roerende voorwerpen die de eigenaar blijvend aan het erf verbonden 

heeft." 

Om fiscale redenen vermijden ondernemers zoveel mogelijk dat de eigenaar van de uitrusting en die van de 

grond dezelfde persoon is (door het gebruik van een (andere) rechtspersoon). Aldus ontsnapt de uitrusting aan 

het zwaardere fiscaal regime van onroerend goed. Om investeringen aan te trekken kunnen de gewesten wel 

vrijstellingen geven voor de onroerende voorheffing op uitrusting (bv. Waals decreet 3 februari 2005). 

876 Zie voor literatuur onder meer F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 475-478; Chr. ENGELS, 

“Bedrijfsuitrustingsgoederen – Het voorrecht van de onbetaalde verkoper en het faillissement”, in Liber 

amicorum Y. Merchiers Brugge, 2001, 509-520; A.M. STRANART, Rev. Banque 1975. 

877 Voor 1957 gold deze regeling enkel voor nijverheidsuitrusting, sindsdien is die term eigenlijk te eng. 

878 De termijn van 15 dagen begint te lopen wanneer de levering voltooid is (niet wanneer de levering begint, 

als ze in fazen gebeurt en de factuur voor het geheel wordt opgemaakt: kh. Luik 17 januari 1984, JL 1984, 231). 

De termijn wordt niet verlengd krachtens art. 53 GerW wanneer de vervaldag een zaterdag, een zondag of een 

wettelijke feestdag is (en de griffie dus gesloten): Cass. 1 oktober 1998, Arr.Cass. 1998, nr. 426 = RW 1998-99, 

1143 = TBH 1998, 776 =TBBR 1999, 531 met noot R. VANCRAENENBROECK = JT 1999, 211). 

De wet zegt niet of de neerlegging ook nog na de samenloop kan geschieden. Aangezien de neerlegging binnen 

de 15 dagen na levering in zekere zin retroactief werkt tot op het tijdstip van levering (men leidt dit wel eens af 

uit Cass. 28 september 1972 (2 arresten), Arr.Cass. 1973, 112 = Pas 1973 I concl. KRINGS = RW 1972-73, 749 

en 759 met noot C. CAENEPEEL, hoewel dat arrest zich daar strikt genomen niet over heeft uitgesproken), zou 

men darauit kunnen afleiden dat de neerlegging ook nog na samenloop kan. 

372


van dit afschrift. De levering wordt bewezen door de boeken van de verkoper, behoudens tegenbewijs (20,5° V 

HypW; voor de invoeging van een nieuw lid 2 in 2003 art. 20, 5° IV). 

- en dit gedurende 5 jaar (termijn die gestuit wordt door het ontstaan van een samenloop), 

behoudens vervreemding van de zaak (zie daarvoor hierboven (i)). 

Als voorbehouden zekerheid heeft dit voorrecht voorrang op de hypotheek die op het erf zou 

zijn gevestigd, zelfs al is die van oudere datum 879 . 

In geval van onroerend beslag op de machines, toestellen, gereedschappen en ander bedrijfsuitrustingsgoederen, 

of van faillietverklaring van de schuldenaar, voordat vijf jaren zijn verstreken, blijft het voorrecht bestaan tot na 

de verdeling van de penningen of tot na vereffening van het faillissement (20, 5° VI HypW; voor de invoeging 

van een nieuw lid II in 2003 art. 20, 5° IV). 

Zie ook verder de bijzondere regeling voor de leverancier van zaden (voorrecht op de oogst, 

Hoofdstuk VI, A 2.). 

iii) Bij zaaksvorming en vermenging 

Zijn de gekochte waren gebruikt om een nieuwe zaak te vervaardigen (zaaksvorming), dan 

gaat het voorrecht volgens de traditionele rechtsleer teniet 880 , zelfs al zou de koper ook van de 

nieuwe zaak eigenaar zijn; doch dit wordt door anderen betwist 881 . Correcter is inderdaad dat 

het voorrecht behouden blijft op de nieuwe zaak in zoverre de nieuwe zaak eigendom is van 

de koper, en in het andere geval door zakelijke subrogatie gehandhaafd blijft op het 

vervangingsgoed (bv. een schuldvordering tot vergoeding van de grondstoffen). 

Dezelfde vragen rijzen ook bij vermenging van soortgoederen (zie daarvoor ook de 

bespreking bij het eigendomsvoorbehoud onder d.). Indien de zaken vermengd zijn met 

andere goederen van dezelfde aard, en ook het proportioneel aandeel niet is bepaald, gaat het 

voorrecht teniet 882 . 

c. (Wettelijk of conventioneel recht op) ontbinding wegens wanprestatie 

Het recht op ontbinding wegens wanprestatie bestaat zoals hoger (1.b.) reeds besproken in 

beginsel bij alle wederkerige overeenkomsten, dus niet alleen bij de koop-verkoop maar ook 

bij andere overeenkomsten; als zekerheidsmechanisme is het relevant bij translatieve 

overeenkomsten (verkoop, ruil, inbreng, schenking onder last e.d.m.) en declaratieve 

overeenkomsten (verdeling e.d.m.). 

879 Dit wordt soms gegrond op de regel van art. 12 HypW (voorrechten gaan voor op hypotheek), maar vloeit 

eigenlijk voort uit de nemo-plus-regel. 

880 Dit kan worden afgeleid naar analogie uit 20, 5° VII HypW en art. 101 FaillW. 

881 DE PAGE, VII-1, nr. 218 p. 180; F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 472, met als argument dat het voorrecht niet 

kan leiden tot restitutie van de zaak zelf, maar enkel een voorrang op de opbrengst inhoudt, zodat de analogie ex 

20, 5° VII HypW en art. 101 FaillW niet opgaat en verwijzing naar Hof Gent 23 juni 1894, Pas. 1895 II 12 (klei 

omgevormd tot baksteen). 

882 Bv. Hof Antwerpen 3 februari 2005, RW 2005-2006, 788. 

373


Het werd hoger (1.b.) reeds besproken voor het geval de ontbinding voor de levering 

plaatsvindt. 

Het recht op ontbinding wegens wanprestatie blijft ook na de feitelijke levering bestaan, doch 

de ontbinding wegens niet-betaling van de prijs heeft geen zakelijke werking ten aanzien van 

derden die rechten hebben verkregen op die zaak vooraleer de ontbinding ingaat, behalve 

wanneer de verkoper ook nog het reclamerecht heeft (dat hoger werd besproken). In het 

bijzonder is de ontbinding wat reeds geleverde goederen betreft niet meer tegenwerpelijk aan 

de samenlopende schuldeisers indien de ontbinding niet voor het ontstaan van de samenloop 

is ingegaan 883 , en zo ook wanneer ze niet voor een beslag op de zaak is ingegaan 884 . 

De verbintenisrechtelijke vereisten en gevolgen van de ontbinding zijn dezelfde als bij 

ontbinding voor de levering en worden hier dus niet herhaald (zie hoger 1.b.). Herinneren we 

er enkel aan dat de ontbinding eerst ingaat op het tijdstip waarop de dagvaarding betekend 

wordt (bij eis tot gerechtelijke ontbinding) c.q. de ontbindingsverklaring ter kennis komt van 

de wederpartij (bij buitengerechtelijke ontbinding); het tijdstip van ontvangst is dus bepalend, 

niet dat van de verzending. 

1° Ontbinding ingegaan vooraleer derden rechten op de zaak verkregen hebben 

Het is vaste rechtspraak dat de ontbinding wegens niet-betaling van de tegenprestatie bij 

roerende zaken die reeds in het bezit zijn van de verkrijger, ook tegenwerpelijk is aan de 

schuldeisers van de verkrijger indien de ontbinding ingegaan is voor de samenloop of beslag 

waarin die schuldeisers opkomen 885 . Zolang derden geen rechten verkregen 886 hebben op de 

zaak - onder meer de schuldeisers door het ontstaan van een samenloop -, kan men de 

eigendom ervan dus ook na de levering nog terugkrijgen door ontbinding van de 

overeenkomst 887 . Hetzelfde geldt na samenloop voor zover de verkoper nog over een 

reclamerecht beschikt (dit volgt uit de tekst van art. 20, 5° HypW) 888 . 

Het is voldoende dat de ontbinding eerder (dus voor de samenloop c.q. de reclametermijn van 

8 dagen) ingaat - zij het door kennisgeving wanneer kan ontbonden worden door 

kennisgeving; zij het door het instellen van de eis tot ontbinding wanneer zulks vereist is (zie 

de bespreking hoger: de gerechtelijke ontbinding werkt immers terug tot op de dag van de 

eis). 

883 Toepassing van art. 20, 5° HypW Voor toepassing bij gerechtelijk akoord, zie (weliswaar onder de oude 

wet, doch hetzelfde geldt nog steeds) Cass. 27 maart 1952, Arr. 1952, 412 = Pas. 1952 I 475 concl. P.g. 

HAYOIT DE TERMICOURT. 

884 Hof Gent 29 november 2000, RW 2000-2001, 1391. 

885 Cass. 21 maart 1929, Bull. en Pas. p. 139, besproken door M. GREGOIRE, Théorie générale du concours 

des créanciers en droit belge, Bruylant Brussel 1992, p. 238 nr. 344 v.; Cass. 31 mei 1956, RCJB 1956, 241 noot 

KLUYSKENS. 

886 Zie Cass. 23 mei 1946, Pas. I 204; Cass. 27 maart 1952, Arr. 412; Cass. 31 mei 1956, RCJB 1956, 241 noot 

KLUYSKENS. 

887 Vgl. ook (zij het over eigendomsvoorbehoud in het regime voor 1 januari1998) Hof Antwerpen 1 maart 

1988, RW 1988-89, 575 noot. 

888 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 490 met verwijzingen. 

374


Het is niet vereist dat men de goederen ook reeds terug in zijn macht heeft vooraleer derden 

rechten verkregen hebben 889 . De verklaring hiervoor is dat de koper vanaf dat ogenblik de 

zaak niet meer in eigenbezit heeft maar enkel nog in detentie voor de verkoper – dit criterium 

is m.i. helemaal niet overtuigend maar wel de traditionele verklaring 890 . Wel moet de 

ontbinding daadwerkelijk worden doorgevoerd; uit het stilzitten van de verkoper na 

ontbinding kan desgevallend worden afgeleid dat de verkoper afstand heeft gedaan van de 

ontbinding en de overeenkomst toch in stand wil laten. De verkoper moet de goederen dus 

binnen een redelijke termijn terughalen of pogingen daartoe ondernemen. Men verliest het 

voordeel van de ontbinding indien men nadien een daarmee strijdige houding heeft 

aangenomen, bv. door de koper toch in bezit te laten van de goederen of nog betalingen van 

de prijs in ontvangst te nemen 891 . In geval van gevaar kan de schuldeiser bewarend beslag 

leggen tot terugvordering. 

2° Ontbinding ingegaan nadat er geleverd is en derden rechten hebben verkregen 

op de zaak. 

Zodra derden rechten verkregen hebben op de zaak - onder meer de schuldeisers door het 

ontstaan van een samenloop -, heeft de nog niet ingegane ontbinding wegens niet-betaling van 

de tegenprestatie geen zakelijke werking tegenover die derden (art. 20, 5° lid 8 HypW) 892 , 

tenzij de verkoper nog over een reclamerecht beschikt. 

Dat betekent concreet dat de vervreemder door middel van ontbinding geen andere rechten 

kan verkrijgen dan diegene die hij reeds krachtens de wet heeft (met name het reclamerecht en 

stoppage in transitu, en het voorrecht van de onbetaalde verkoper) of die hij door middel van 

een eigendomsvoorbehoud kan bewaren (waarover verder meer). De verbintenisrechtelijke 

gevolgen van de ontbinding zijn wel dezelfde als voorheen. Maar het gebrek aan zakelijke 

werking maakt wel een verschil: door middel van een zakelijk werkende ontbinding kan een 

vervreemder immers ook na de levering ruimere rechten terugwinnen dan door middel van 

enkel een voorrecht of eigendomsvoorbehoud (in het bijzonder wanneer er een beding van 

ondeelbaarheid is dat het mogelijk maakt de gehele overeenkomst te ontbinden ook wanneer 

slechts een van de geleverde zaken niet is betaald). 

889 Cass. 31 mei 1956, RCJB 1956, 241 noot KLUYSKENS. Vgl. (zij het over eigendomsvoorbehoud in het 

regime voor 1 januari1998) Cass. 22 september 1994, Pas. 1994 I 754 = RW 1994-95, 1264 noot E. DIRIX = 

TBH 1995, 601 noot P. COPPENS = JT 1995, 237 = T.Not. 1995, 572 noot F. BOUCKAERT = JLMB 1995, 124 

noot CAEYMAEX; Hof Luik 14 juni 1988, JLMB 1988, 1115; Hof Brussel 11 februari 1985, TBH 1985, 561 n. 

Cl. PARMENTIER. 

890 Zie hierover verder M.E. STORME “Eigendomsvoorbehoud en samenloop buiten faillissement: Hof van 

Cassatie lijdt aan fantoompijn“, RW 2011-2012, 254 v. 

891 DIRIX & DECORTE, p. 185 en 186-187, in uitg. 2006 nr. 276 p. 192; zie A. DE CALUWE, TPR 1983, 255 

nr. 22; A. DE CALUWE, APR Afbetalingsovereenkomsten p. 202 nr. 564; VAN RYN & HEENEN, Principes IV 

(1965) p. 334 nr. 2792. Vgl. Hof Brussel 3 januari 1990, JT 1990, 471 = JLMB 1990, 1094. 

892 “Het verval van het recht op terugvordering brengt tevens mede het verval van de rechtsvordering tot 

ontbinding, ten aanzien van de overige schuldeisers”. Dit geldt niet alleen bij faillissement van de koper (Cass. 

21 maart 1929, Pas. 1929 I 139), maar ook bij uitvoerend beslag op het goed (Cass. 23 mei 1946, Pas. 1946 I 

204 concl. p.g. CORNIL = JT 1946, 418 n. R. PIRET), bij de procedure van gerechtelijk akkoord (Cass. 27 

maart 1952, Pas. 1952 I 475 concl. p.g. HAYOIT DE TERMICOURT), bij de ontbinding van een vennootschap 

(Cass. 31 januari 1964, Pas. 1964 I 573 = RCJB 1965, 99 noot RENAULD en COPPENS), enz. 

375


Ook een uitdrukkelijk ontbindend beding dat bepaalt dat de overeenkomst van rechtswege 

ontbonden is door de faillietverklaring van de koper 893 , heeft geen zakelijke werking meer. 

Deze ontbinding is immers niet ingegaan voor de samenloop. 

Gaat het niet om een ontbinding wegens wanprestatie, maar om de vervulling van een echte 

ontbindende voorwaarde waarvan het voorwerp geen niet-nakoming is, dan gaat het niet om 

een zekerheidsrecht; men leidt daaruit af dat de inperking van de werking van de ontbinding 

door art. 20,5° HypW niet geldt en dat ook zo de ontbindende voorwaarde eerst na samenloop 

is vervuld, zij wel tegenwerpelijk is aan de schuldeisers van de koper. Vgl. ook de 

beëindiging van een koop op proef. Dit geldt voor elke uitdrukkelijke ontbindende 

voorwaarde andere dan wanprestatie van de wederpartij. 

d. Bedongen zekerheden: eigendomsvoorbehoud. 

Hoewel de vervreemder naar Belgisch recht reeds van rechtswege behoorlijk wordt 

beschermd door onder meer het voorrecht van de onbetaalde verkoper van roerend goed (art. 

20, 5° HypW), kan hij zijn positie nog enigszins versterken door een eigendomsvoorbehoud te 

bedingen (réserve de propriété, Eigentumsvorbehalt, retention of title). Dit beding is 

bovendien mogelijk bij alle soorten overeenkomsten die een overdracht van eigendom 

inhouden (translatieve overeenkomsten) of een declaratieve toebedeling ervan 

(verdelingsovereenkomst), ook wanneer dit gecombineerd wordt met diensten 894 . 

In sommige internationale overeenkomsten vinden we daarnaast bijzondere regels voor 

eigendomsvoorbehoud ten aanzien van welbepaalde soorten goederen. 

Zo is er de EUROFIMA-overeenkomst, die het eigendomsvoorbehoud van EUROFIMA op spoorwegmaterieel 

erkent. Verder is er de Conventie van Kaapstad betreffende zekerheidsrechten in roerende uitrustingsgoederen. 

NB. Het zou ook om een voorbehouden pandrecht kunnen gaan, maar in de praktijk zal men bij roerende 

goederen in plaats van een pandrecht omzeggens steeds eigendomsvoorbehoud bedingen 895 . Of dergelijk beding 

nog een “echt” eigendomsrecht kan behouden nadat het retentierecht verloren is gegaan (d.i. in beginsel nadat de 

goederen uit handen zijn gegeven) is betwijfelbaar; het lijkt in dat geval niet meer rechten te kunnen verschaffen 

dan een pandrecht (zie hieronder). 

1° Historische achtergrond 

893 Zoals hoger besproken is een dergelijk beding in beginsel geldig, anders dan een gelijkaardig beding voor 

het geval van (aanvaarg tot) gerechtelijk akkoord (art. 28 Wet Gerechtelijk Akkoord). 

894 Anders Hof Gent 10 november 2003, TBH 2004, 405, volgens hetwelk eigendomsvoorbehoud niet 

tegenwerpelijk is wanneer het goederen betreft die in het kader van een aannemingsovereenkomst geleverd zijn, 

omdat de schuldvordering dan niet de prijs van de goederen zou zijn; in casu werd het eigendomsvoorbehoud 

echter ook nog om een andere reden afgewezen, nl. dat de geleverde goederen reeds onroerend waren geworden 

door incorporatie. 

895 Dit heeft o.m. te maken met de - o.i. verkeerde - opvatting van de pandovereenkomst als 

een zakelijk contract, ook intra partes (zie hoger randnr. ..). 

376


a) Het systeem van de wetboeken van 1804/1807: geen eigendomsvoorbehoud, enkel 

voorrecht en een beperkt revindicatierecht 

Hoewel de bepalingen van de Code civil van 1804 alsook de voorbereidende werken daarvan niet steeds een 

toonbeeld zijn van coherentie, kan men toch het systeem dat voortvloeit uit het wetboek van 1804, zoals het 

doorgaans werd begrepen, als volgt samenvatten. 

De regel dat de eigendom van een roerende specifieke zaak bij verkoop eerst overgaat door de traditio 

(overgave) en/of de betaling van de prijs is vervangen door de regel dat de eigendom overgaat bij het sluiten van 

de overeenkomst (art. 1583 BW, in overeenstemming met art. 1138 BW). Nergens blijkt dat deze bepaling enkel 

geldt behoudens andersluidende overeenkomst tussen partijen en het lijkt veeleer zo te zijn dat de regel dat de 

eigendom reeds bij het sluiten van de verkoop overging, dwingend werd geacht 896 . 

Dit dwingend karakter van de onmiddellijke eigendomsovergang is gecompenseerd door de erkenning van een 

voorrecht voor de onbetaalde verkoper in art. 2102 BW, dat van rechtswege geldt (dus zonder dat enige 

zekerheid moet bedongen zijn). 

Hieruit volgt dat in het systeem van de Code Napoleon, zoals het in de eerste helft van de negentiende eeuw 

werd begrepen, een beding van eigendomsvoorbehoud eigenlijk geconverteerd en gereduceerd werd tot de 

wettelijke zekerheden: tot aan de feitelijke levering een retentierecht en na de feitelijke levering (enkel) een 

voorrecht; bij de verkoop zonder termijn bovendien nog gedurende 8 dagen na levering een zgn. 

revindicatierecht 897 . 

Dit spoort ook met de opvatting in die periode dat de koper aan wie de zaak reeds feitelijk geleverd is, niet louter 

een detentor is van de zaak, maar een bezitter in juridische zin (bezit voor zichzelf, niet voor een ander). Ook 

hieruit volgt m.i. dat in die tijd ook tussen partijen, ondanks een beding van eigendomsvoorbehoud, de koper 

reeds eigenaar was (en niet enkel in verhouding tot derden); als de koper in zijn verhouding tot de verkoper nog 

geen eigenaar is, kan hij immers in zijn verhouding tot de verkoper ook nog geen bezitter zijn in juridische zin 

(eigenbezit, pro suo). 

Bovendien gold in geval van faillissement in beginsel géén afwijkende regeling. Het derde boek van de Code de 

Commerce (1807) dat de faillissementswet inhield, bevatte geen afwijkende regel inzake het voorrecht van de 

verkoper (dat dus ook gold bij faillissement); inzake de revindicatiemogelijkheden waren de regels licht 

verschillend, maar dat verschil was beperkt: de Faillissementswet beperkte zich tot enkele preciseringen inzake 

de revindicatie van goederen die nog niet bij de koper waren aangekomen (stoppage in transitu, art. 577-580 

C.Comm.). In geen van beide regelingen was uitdrukkelijk uitgesloten dat een ontbinding van de verkoop na 

samenloop werking zou hebben jegens de samenlopende schuldeisers. Naar men schrijft zou dat een vergetelheid 

zijn geweest van de wetgever veeleer dan een bewuste keuze, maar ook dat is maar een hypothese. 

896 Zoals dat tot op vandaag het geval is in het Italiaanse recht. 

897 Enkel op dit punt was er een zekere incoherentie, die werd weggeredeneerd door de interpretatie dat het hier 

niet om een echte revindicatie gaat, maar om een quasi-revindicatie of reclamerecht, nl. een middel om de 

verkoper terug in de situatie te plaatsen waarin hij zich voor de feitelijke levering bevond en te verhinderen dat 

zijn voorrecht zou tenietgaan door een doorverkoop door de koper. P.g. Leclercq beschrijft in zijn conclusies 

voor Cass. 9 februari 1933, p. 118, dat deze interpretatie niet de bedoeling was van de wetgever, maar de 

oplossing die vanaf 1839 aanvaard is geworden om die incoherentie weg te krijgen. 

377


Een dergelijke regeling zoals net samengevat is vrij coherent en is een legitieme rechtspolitieke keuze (net zoals 

de omgekeerde keuze eveneens legitiem is, mits ze evenzeer coherent wordt gemaakt). De rechtsgeschiedenis is 

meermaals heen en weer gegaan in dezen; er zijn altijd tendensen geweest om contractueel het eigendomsrecht 

als zekerheid te gebruiken om aan de beperkingen van het zekerhedenrecht te ontsnappen, net zoals er altijd 

tendensen geweest zijn om door een hervorming van de regels inzake zekerheden een einde te stellen aan het 

gebruik van de eigendom tot zekerheid. Daarbij ging het bijna steeds om ofwel de vraag of men een zakelijke 

zekerheid kon scheppen zonder de wettelijke vormen publiciteitsvereisten (waaronder mogelijks ook 

buitenbezitstelling) ofwel de vraag of men door het gebruik van de eigendom als zekerheid een sterker recht kon 

verkrijgen dan door middel van een zekerheidsrecht (in verband met individuele executie, gebruik van de 

meerwaarde ten opzichte van de onbetaalde prijs of schuld, enz.) (of beide vragen natuurlijk). Deze tweede vraag 

blijft actueel, getuige bv. de discussie over de effecten van een fiduciaire cessie – waartegen sinds de afschaffing 

van de vereiste van buitenbezitstelling voor de inpandgeving van schuldvorderingen geen bezwaar van gebrek 

aan publiciteit meer kon worden aangevoer. Deze discussie is in ons recht beslecht met het Cassatie-arrest van 3 

december 2010 898 dat de fiduciaire cessie converteert in een inpandgeving. In wezen is dit een analoge 

oplossing als degene die de wetgever in 1804 heeft gekozen door het beding van eigendomsvoorbehoud te 

reduceren tot een voorrecht. 

De laatste oplossing was wel nog een stuk radicaler dan de reductie tot een pandrecht. De reductie tot een 

voorrecht hield in het bijzonder drie zaken in: 

- dat de koper, eigenaar zijnde, bevoegd was om over de nog niet betaalde zaak te beschikken, minstens om ze 

verder te vervreemden aan een derde (en daardoor het voorrecht kan laten tenietgaan); 

- dat de verkoper geen individueel executierecht heeft en geen separatist is in geval van samenloop; 

- dat het voorrecht niet verder strekt dan de verzekerde schuldvordering, zijnde de onbetaalde prijs, en het 

eigendomsvoorbehoud niet kon worden gebruikt om het reeds geïnde deel van de koopprijs te behouden of te 

compenseren met andere schulden van de koper jegens de verkoper. 

b) De wetten van 1851 en de rechtspraak inzake ontbinding en eigendomsvoorbehoud onder 

de gelding daarvan ontstaan 

In 1851 werden zowel het Burgerlijk Wetboek inzake voorrechten en hypotheken als boek 3 van het Wetboek 

van Koophandel vervangen door resp. de Hypotheekwet en de Faillissementswet van 1851. De wetgever heeft 

daarbij onder meer: 

- voor het geval van faillissement het voorrecht van de verkoper afgeschaft, evenals het revindicatierecht 

gedurende 8 dagen na levering bij verkoop zonder krediet, alsook het ontbindingsrecht van de verkoper (art. 546 

FaillW) (de preciseringen inzake stoppage in transitu kwamen nu in art. 568 en 569); 

- terwijl bij conflicten buiten faillissement het voorrecht van de verkoper werd behouden, maar het 

ontbindingsrecht eveneens verviel t.a.v. de schuldeisers, behalve in het beperkte geval waarin er nog quasi- 

revindicatie 899 mogelijk was (nl. gedurende 8 dagen na levering bij verkoop zonder krediet) (vervanging van 

art. 2102, 4° BW door art. 20, 5° Hyp.W.). 

In een aantal Cassatie-arresten vinden we diverse aspecten hiervan geïnterpreteerd, interpretaties die uiteindelijk 

zouden leiden tot een incoherente regeling inzake eigendomsvoorbehoud die blijkens het arrest van 2010 tot op 

vandaag doorwerkt, en dit sinds 1998 tegen de wil van de wetgever in. 

898 Cass. 3 december 2010, RW 2010-2011, 1177 noot R. FRANSIS. 

899 In 1851 was reeds algemeen aanvaard dat het niet om een echte revindicatie gaat, omdat de verkoper geen 

eigenaar meer was. 

378


Ten eerste vinden we twee geschilpunten inzake de ontbinding. 

i) Enerzijds werd verduidelijkt dat het verval van het ontbindingsrecht niet enkel geldt bij de verkoop zonder 

tijdsbepaling, maar ook voor de verkoop op krediet (interpretatie bevestigd in Cass. 23 mei 1946 met op dit punt 

uitvoerige conclusies van P.G. Cornil) 900 . 

ii) Anderzijds werd de inperking van het ontbindingsrecht op belangrijke wijze genuanceerd. In een arrest van 21 

maart 1929 901 werd namelijk aanvaard dat in geval van ontbinding van de verkoop voor het ingaan van de 

samenloop (in casu een faillissement), de ontbinding tegenwerpelijk is aan de boedel; latere rechtspraak 

verduidelijkte dat dit geldt ongeacht of de goederen zich ten tijde van de samenloop nog in handen van de 

schuldenaar bevonden of niet 902 ; in en arrest van 23 mei 1946 werd verduidelijkt dat de ontbinding omgekeerd 

niet meer werkt indien er voor de ontbinding reeds door een schuldeiser beslag is gelegd op de zaak. De 

verklaring gegeven voor de zakelijke werking van de ontbinding, ook voor de terugname van de zaak, luidt dat 

vanaf de ontbinding de koper géén bezitter meer is van de zaak maar nog slechts een (restitutieplichtige) detentor 

(zie ook hiervoor de concl. P.G. Cornil). Hieruit blijkt dat het criterium voor de (niet-)tegenwerpelijkheid aan de 

samenlopende schuldeisers van de rechten van de verkoper dus niét het feitelijk bezit van de schuldenaar is, maar 

de vraag of de schuldenaar de zaak zowel feitelijk als juridisch (pro suo) bezit. 

Gezien de door de wetgever van 1851 gemaakte keuze, was ook dit coherent. Het kan evenwel niet genoeg 

onderstreept worden dat hieruit, zowel als uit het feit dat nooit betwist is dat de verhuurder, bewaargever of 

koper aan wie nog niet is geleverd, allen de zaak uit de boedel kunnen revindiceren (dat werd ook in 1851 

bevestigd in de art. 566 en v.), blijkt dat schuldeisers géén verhaalsrecht hebben op goederen die de schuldenaar 

slechts in detentie heeft, ook al vormt dat feitelijk bezit een schijn van eigendom. Met andere woorden, het 

wettelijk systeem heeft nooit ingehouden dat de schuldeisers in samenloop gelijkgesteld worden met een derde- 

verkrijger in het bezit van de roerende zaak. 

Op het gebied van het eigendomsvoorbehoud kunnen we vaststellen dat, al dan niet onder buitenlandse invloed, 

dit beding in de praktijk terug in zwang kwam, maar dat de aard van het beding niet begrepen werd en dat er 

door de keuzes van het Hof van Cassatie een incoherente regeling ontstond, die tot in 1997 wel nog ten dele kon 

gerechtvaardigd worden vanuit het wettelijk system, maar sindsdien niet meer. 

i) Ten eerste werd sedert een cassatie-arrest van 26 juli 1872 903 aanvaard dat een beding van 

eigendomsvoorbehoud contractueel geldig is; uit latere arresten blijkt dat dit nog niet betekent dat het beding 

tegenwerpelijk is aan derden. 

900 Cass. 23 mei 1946, Pas. I 204; dit was voordien betwist. 

901 Cass. 21 maart 1929, Bull. en Pas. p. 139, besproken door M. GREGOIRE, Théorie générale du concours 

des créanciers en droit belge, Bruylant Brussel 1992, p. 238 nr. 344 v. 

902 A contrario Cass. 23 mei 1946, Pas. I 204 en expliciet in de concl. P.g. CORNIL; a contrario Cass. 27 

maart 1952, Arr. 412 = Pas. I 475; expliciet Cass. 31 mei 1956, RCJB 1956, 241 noot A. KLUYSKENS; a 

contrario uit Cass. 22 september 1994, Pas. 1994 I 754 = RW 1994-95, 1264 noot E. DIRIX = TBH 1995, 601 

noot P. COPPENS, JT 1995, 237 = T.Not. 1995, 572 noot F. BOUCKAERT = JLMB 1995, 124 noot 

CAEYMAEX. 

903 Cass 26 juli 1872, Bull. 1872, 452. 

379


ii) In een arrest van 1877 werd uit het genoemde art. 546 Faill.W. (dat bepaalt dat de verkoper noch een 

voorrecht heeft, noch een revindicatie, noch een ontbindingsrecht) afgeleid dat in geval van faillissement het 

beding van eigendomsvoorbehoud niet tegenwerpelijk is aan de schuldeisers en daardoor de eigendom van de 

zaak in de boedel valt 904 . 

iii) In 1883 was de motivering licht anders; een arrest van 2 november 1883 905 besliste dat art. 546 FaillW aan 

de samenlopende schuldeisers verschaft “un droit propre qu’ils ne tiennent aucunement de leur débiteur”, “en 

modifiant les effet légaux des conventions”, ongeacht de gevolgen van het beding tussen koper en verkoper. Het 

recht van de schuldeisers wordt dus niet meer afgeleid uit het dwingend karakter van de eigendomsovergang 

maar uit een specifieke afwijkende bepaling van faillissementsrecht (die weliswaar volgens dat arrest zou zijn 

ingevoerd omwille van de schijn van eigendom die uit het bezit van de koper zou voortvloeien). 

iv) In de beruchte arresten van 9 februari 1933 (met concl. P.g. Leclercq) 906 wordt gesteld dat het beding van 

eigendomsvoorbehoud wel geldig is, maar desondanks niet tegenwerpelijk is aan de schuldeisers van de koper 

wanneer de koper in het bezit is gesteld van de verkochte zaak, en wordt dit gelezen in art. 20,5° HypW (en dus 

niet meer enkel in de bijzondere bepaling van art. 546 FaillW). 

c) De incoherentie van de arresten van 1933 met het burgerlijk recht 

In deze rechtspraak zien we m.i. het afglijden van de doctrine in verwarring. Terwijl de regels van de Code Civil 

en wellicht ook die van 1851 nog lijken uit te gaan van een correcte analyse in termen van het wel of niet erkend 

worden van zakelijke rechten, spreekt men nu enkel nog in termen van geldigheid en tegenwerpelijkheid van 

overeenkomsten en bedingen in overeenkomsten. Ondanks het feit dat p-g Leclercq aan het vernietigde arrest 

verweet de overeenkomst en de verbintenis door elkaar te gooien, zien we in zijn conclusies een manifeste 

verwarring zowel tussen overeenkomst en verbintenis als tussen de verbintenis (obligatoir aspect) en de 

eigendomsovergang (zakenrechtelijk aspect). 

Eens dat men immers de werking van het beding van eigendomsvoorbehoud tussen partijen – dus het uitstel van 

de eigendomsovergang - aanvaardt, ontstaan er meerdere incoherenties als men dan niet ook aanvaardt dat de 

koper louter detentor is en dat het eigendomsrecht dus ook tegenwerpelijk moet zijn aan de schuldeisers. 

Ten eerste komt men in strijd met de tekst zelf van de bepalingen van de Hypotheekwet. Art. 20, 5° 

Hypotheekwet betreft immers slechts het geval waarin de verkoper juist géén eigenaar meer is van de verkochte 

zaak (in die zin ook Verslag-Vandeurzen,Parl. Stukken Kamer nr. 49-329/17 p. 158). Enerzijds kan een 

schuldeiser geen voorrecht hebben op de eigen zaak 907 , anderzijds bepaalt ook art. 8 Hypotheekwet (de 

bepaling die de gelijkheid van de schuldeisers decreteert) dat het “de goederen van de schuldenaar” zijn die 

strekken tot gemeenschappelijke waarborg voor zijn schuldeisers, en waarvan de prijs onder hen naar 

evenredigheid van hun vordering wordt verdeeld, tenzij er tussen de schuldeisers wettige redenen van voorrang – 

nl. voorrechten en hypotheken - bestaan. Anders dan in het arrest van 1883 heeft men in 1933 ten onrechte een 

regel die in 1883 nog gold als een afwijking van het gemeen recht nu beschouwd als de regel van gemeen recht. 

904 Cass. 25 januari 1877, Pas. I 106; het was wel een geval waarin het eigendomsvoorbehoud pas achteraf zou 

zijn bedongen. 

905 Cass. 2 november 1883, Bull. en Pas. 1883, 364. 

906 Cass. 9 februari 1933 (2 arresten), Pas. 1933 I, 103 concl. P.g. Leclercq. 

907 Het klopt dat het BW van 1804 niet helemaal coherent was; de voorlaatste alinea van art. 2102, 4° leek in te 

houden dat de verkoper tegelijk eigenaar kon zijn en een voorrecht kon hebben. Dit werd evenwel rechtgezet in 

1851 in art. 20, 5° en 23 HypW. 

380


In dat licht en dat van de systematiek van de wet kan men uit art. 20,5° Hyp.W. slechts een niet- 

tegenwerpelijkheid van het eigendomsrecht van de verkoper onder eigendomsvoorbehoud afleiden (zoals Cass. 

ten onrechte deed in 1933) indien men ook kan uitleggen waarin het “bezit” van de koper onder 

eigendomsvoorbehoud fundamenteel verschilt van het “bezit” van een bewaarnemer, van een leasingnemer of 

andere huurder, van een verkoper die nog niet heeft geleverd, of van de koper wiens koopovereenkomst reeds is 

ontbonden maar de zaak nog niet heeft teruggegeven, dusdanig dat dat “bezit” in het eerste geval aan de 

samenlopende schuldeisers een eigen recht / verhaalsrecht verschaft (zij het buiten faillissement wel beperkt 

door het blijven gelden van het voorrecht van art. 20,5°) en in de andere gevallen niet. 

Dat de verkoper die de zaak reeds feitelijk geleverd heeft zonder beding van eigendomsvoorbehoud de 

overeenkomst niet meer met zakelijke werking jegens de schuldeisers kan ontbinden na de samenloop, is een 

onvoldoende grondslag: zolang de overeenkomst niet ontbonden is, is de koper in dat geval immers wel degelijk 

eigenaar van de zaak; het is de retroactiviteit van die ontbinding die ingeperkt wordt. Bij de uitoefening van het 

eigendomsvoorbehoud komt er evenwel geen dergelijke retroactiviteit te pas: de koper is immers nooit eigenaar 

geworden van de zaak en dus ook nooit eigenbezitter. 

De stelling die ter rechtvaardiging gehanteerd wordt in het arrest van 1933 en impliciet ook in het hier 

geannoteerde arrest, luidt dat de koper onder eigendomsvoorbehoud die in het feitelijk bezit is van de zaak, niet 

louter detentor is, maar een juridisch bezitter van de zaak (de zaak voor zichzelf bezit en niet voor een 

ander) 908 . Deze stelling is evenwel zowel irrelevant voor onze vraag als foutief. 

Ze is irrelevant voor de toepassing van art. 2279 BW, omdat het zonder belang is of de persoon van wie de 

derde-verkrijger zijn bezit verkrijgt, daarvan een juridisch bezitter was dan wel slechts een detentor (zie 

hoger 909 ), zodat deze bepaling ook niet naar analogie in die zin kan worden ingeroepen. Weliswaar kan men 

betogen dat in het systeem van de wetgever van 1804 en wellicht ook 1851, zoals hoger uiteengezet, de 

samenlopende schuldeisers wel beschermd werden wanneer de schuldenaar in het juridisch én feitelijk bezit was 

(nl. bij verkoop waarin de zaak reeds feitelijk is geleverd), maar niet wanneer de schuldenaar enkel detentor was; 

maar de verklaring daarvoor is precies dat in het eerste geval de koper in de opvatting van die tijd wél eigenaar 

was en precies om die reden ook de zaak voor zichzelf bezit (juridisch bezit), verklaring die niet meer opgaat 

eens dat men aanvaardt dat het beding van eigendomsvoorbehoud wél uitwerking heeft tussen koper en verkoper 

(zodat de verkoper wel nog eigenaar is). 

De stelling is bovendien minstens naar huidig recht foutief omdat de koper onder eigendomsvoorbehoud, 

eenmaal men aanvaardt dat het beding van eigendomsvoorbehoud wel uitwerking heeft tussen koper en 

verkoper, krachtens dat beding de zaak juist niét voor zichzelf mag bezitten zolang ze niet volledig is betaald. 

Het bezit van een zaak voor zichzelf in plaats van voor een ander (zie art. 2230 en 2231 BW) vereist een bezit als 

eigenaar (vgl. ook art. 2229 BW) 910 . De koper die een zaak koopt met een beding van eigendomsvoorbehoud is 

natuurlijk niét begonnen met de zaak voor zichzelf te bezitten, maar wel ze voor een ander (de eigenaar- 

verkoper) te bezitten, en blijft dus slechts detentor zolang er geen omkering van titel (interversion de titre) heeft 

908 LECLERCQ, in concl. voor Cass. 1993, Pas. 1933 I, 117 voetnoot 1; L. CORNIL, in concl. voor Cass. 

1946, Pas. 1946 I 211 voetnoot 1. 

909 Dit in tegenstelling tot de concl. van p.g. LECLERCQ, Pas. 1933 I, 116 in fine – 117 bovenaan. 

910 Met die nuance natuurlijk dat men ook een beperkt zakelijk recht voor zichzelf kan bezitten. De pandhouder 

bezit aldus de in pand gegeven zaak voor de pandgever, maar bezit het pandrecht voor zichzelf; de 

vruchtgebruiker bezit de zaak voor de blote eigenaar maar bezit het vruchtgebruik voor zichzelf. 

381


plaatsgevonden. De fout, die voortging op een ook reeds in 1833 achterhaalde theorie van het bezit, werd reeds 

in 1933 opgemerkt door de latere Eerste voorzitter van het Hof van Cassatie L. Soenens 911 , maar de 

consequenties hiervan zijn blijkbaar nog niet doorgedrongen tot de Franstalige eerste kamer van het Hof 

vandaag. Nochtans is in ons huidig recht duidelijk dat de koper onder eigendomsvoorbehoud wel degelijk een 

detentor is en niet voor zichzelf bezit 912 . Zo bv. wordt in de wet Afbetalingsovereenkomsten van 1957 (intussen 

in de Wet Consumentenkrediet) de verkoper onder eigendomsvoorbehoud verplicht om de kredietnemer te 

waarschuwen voor de toepassing van art. 491 Sw., dat nochtans enkel geldt voor goederen “die hem overhandigd 

zijn onder verplichting om ze terug te geven of ze voor een bepaald doel te gebruiken of aan te wenden”. 

Uit de conclusies van p.g. Leclercq blijkt dat de gemaakte keuze m.i. ook nog op een andere vergissing berust. 

Als rechtspolitieke reden voor de niet-tegenwerpelijkheid van het eigendomsvoorbehoud en inperking tot het 

voorrecht van 20,5° HypW wordt namelijk opgegeven dat moet worden vermeden dat de verkoper het reeds 

ontvangen deel van de prijs zou behouden 913 . Dat berust evenwel op een verkeerde beoordeling van de 

gevolgen van de uitoefening van het eigendomsvoorbehoud (met terugname van de goederen). Bovendien is het 

zo dat wanneer er een dergelijke ongerechtvaardigde verrijking zou plaatsvinden, dit niet enkel jegens de andere 

schuldeisers het geval zou zijn, maar ook jegens de koper zelf. Dit argument kan dus nooit gebruikt worden om 

een beding van eigendomsvooorbehoud wel geldig te verklaren jegens de koper, maar niet jegens diens andere 

schuldeisers. 

Nogmaals: het zou een perfect legitieme rechtspolitieke keuze kunnen zijn om te bepalen dat een beding van 

eigendomsvoorbehoud juist niét de volle eigendom voorbehoudt aan de verkoper, maar slechts een beperkt 

zakelijk recht (pandrecht) en dat eigendomsrecht dus geconverteerd wordt in een soort pandrecht (vgl. het hoger 

vermelde arrest van 3 december 2010 inzake fiduciaire cessie), en men kan zelfs betogen dat dit de lege lata het 

geval is (af te leiden uit de regels in de FaillW), maar men kan niet volhouden dat onder de regeling van het BW 

het eigendomsvoorbehoud tegelijk geldig was maar bij samenloop aan de verkoper noch eigendom noch 

pandrecht zou verlenen (zodat enkel het voorrecht van de verkoper nog zou overblijven, en tot 1997 bij 

faillissement ook dat niet). 

d) De foute kwalificatie van het eigendomsvoorbehoud in de rechtspraak 

De foute stelling dat de koper onder eigendomsvoorbehoud juridisch bezitter zou zijn, hangt ook samen met 

enkele andere foutieve opvattingen over de gevolgen van de koopovereenkomst en de modaliteiten die daarvan 

deel kunnen uitmaken, die we met name in de conclusies van p.g. Leclercq uit 1933 kunnen lezen, die wellicht 

ook toen reeds onjuist waren, maar dat in ieder geval in het huidige recht zijn. 

In de arresten van 1933 werd het eigendomsvoorbehoud met name als een tijdsbepaling gekwalificeerd en niet 

als een opschortende voorwaarde. Dit is onzin: een tijdsbepaling is een toekomstige doch zekere gebeurtenis 914 , 

terwijl het beding juist bedongen wordt omdat de volledige betaling van de prijs onzeker is en dus geen 

tijdsbepaling vormt. 

911 L. SOENENS, kritische noot onder Cass. 9 februari 1933, BJ 1933, 178. In dezelfde zin M. GREGOIRE, 

Théorie générale du concours des créanciers en droit belge, p. 248 nr. 360 v. 

912 Zo reeds H. DE PAGE, Traité, IV nr. 21,4°, wat hem niet belet in IV nr. 276 toch de schijn van eigendom 

in te roepen als argument voor de niet-tegenwerpelijkheid. 

913 Pas. 1993, I 115. 

914 Cass. 20 december 1883, Pas. 1884 I 14, dat oordeelde dat een “retour à meilleure fortune est un évènement 

d’une incertitude évidente”; Cass 17 april 1975, Arr. 914, Pas. I 826. 

382


P.g. Leclercq legt eerst uit waarom het beding geen opschortende voorwaarde voor het contract kan zijn. Hoewel 

de redenering me niet geheel overtuigt, klopt het wel dat het bij een eigendomsvoorbehoud niet de overeenkomst 

is die onder opschortende voorwaarde is. Vervolgens betoogt p-g Leclercq dat ook de eigendomsoverdracht niet 

aan een opschortende voorwaarde kan worden gekoppeld, omdat de eigendomsoverdracht een handeling zou zijn 

– wat onjuist is aangezien de eigendomsoverdracht een rechtsgevolg is van een of meer handelingen, plus 

eventueel de vervulling van een voorwaarde. Ten slotte legt p-g Leclercq ook niet uit waarom de verbintenis om 

de eigendom over te dragen niet onder opschortende voorwaarde zou zijn of kunnen zijn, tenzij impliciet door te 

betogen dat een verbintenis onder opschortende voorwaarde nog niet bestaat (en daarbij te veronderstellen dat 

een overeenkomst waarin de verbintenis tot eigendomsoverdracht nog niet bestaat geen verkoop kan zijn). Nu 

gaat het bij een eigendomsvoorbehoud in ieder geval ofwel om een opschortende voorwaarde voor de 

(opeisbaarheid van de) verbintenis tot eigendomsoverdracht in de zin van verbintenis tot juridische levering 

(verbintenis die zuiver consensueel kan uitgevoerd worden) ofwel om een opschortende voorwaarde voor het 

rechtsgevolg “eigendomsoverdracht” (dat rechtsgevolg kan immers dadelijk voortvloeien uit de 

leveringshandeling, dan wel op termijn of onder voorwaarde). 

Indien de tweede kwalificatie de juiste is 915 , en dat lijkt me ook zo te zijn, is de beruchte vraag of de nakoming 

van de verbintenis van één partij een opschortende voorwaarde kan zijn voor de opeisbaarheid van de verbintenis 

van de andere partij 916 917 , niet eens relevant voor de vraag van het eigendomsvoorbehoud. Te vele auteurs 

gooien de verbintenis tot eigendomsoverdracht, de nakoming daarvan door toestemming in de 

eigendomsoverdracht, en het rechtsgevolg eigendomsoverdracht nog steeds door elkaar 918 . Bij een koop- 

verkoop zijn er immers twee rechtshandelingen, of minstens een rechtshandeling met twee aspecten: enerzijds 

het aangaan van de verbintenis om de zaak in eigendom over te dragen (rechtshandeling waarvan het 

915 Reeds F. LAURENT, Principes XXIV (1878) nr. 4 kwalificeerde het beding als een opschortende 

voorwaarde van de eigendomsovergang. In die zin ook C. LEBON, TPR 2004, p. (409) 437; G. 

VERSCHELDEN, "Eigendomsvoorbehoud tussen partijen en tegenover derden", AJT 1998-99, (821) 823; Rb. 

Brugge 1 februari 2000, T.App. 2000/3, 33. 

916 Dat de nakoming van een verbintenis uit een overeenkomst geen opschortende voorwaarde kan zijn voor het 

ontstaan van die overeenkomst, is natuurlijk juist. Dat belet niet dat de nakoming van een prestatie als dusdanig 

wel de opschortende voorwaarde kan zijn voor het ontstaan van een overeenkomst tot vergoeding ervan. 

917 Er is inderdaad nog relatief recente rechtspraak die nog steeds meent te moeten stellen dat “de nakoming of 

de niet-nakoming van een van de verbintenissen waartoe partijen zich hebben verbonden, kan niet worden 

beschouwd als een opschortende voorwaarde” (Cass. 8 september 2005, Belgische Staat / Recona e.a., AR 

C.04.0407.N, FJF 2006, afl. 4, 345, NjW 2006, 119, Pas. 2005, 1585, RW 2008-09, 980, T.Not. 2006, 12, n. J. 

GRILLET, TFR 2006, 573 n. W. VERMEULEN & T. DUMONT). M.i. moet dat arrest evenwel gelezen wordt 

in het licht van het feit dat het om een vraag van fiscaal recht ging. Een belangrijk deel van de rechtsleer in het 

burgerlijk recht neemt die stelling gewoon over, maar burgerrechtelijk is de stelling m.i. gewoon fout, aangezien 

in een wederkerige overeenkomst de exceptie van niet-nakoming in wezen juist inhoudt dat de opeisbaarheid van 

de verbintenis van de ene partij opgeschort is zolang de andere partij niet nakomt of aanbiedt na te komen. 

Bovendien spreekt het BW ook van een ontbindende voorwaarde inzake de mogelijkheid om zich van een 

verbintenis te bevrijden indien de wederpartij de tegenprestatie niet nakomt (art. 1184 BW). De verwarring 

berust m.i. hierop dat het ontstaan en de opeisbaarheid van een verbintenis worden verward. Zo verdedigt VAN 

QUICKENBORNE de traditionele stelling met de redenering dat de verbintenis onder opschortende voorwaarde 

pendente conditione nog niet bestaat (wat ook voor hem niet uitsluit dat uit de overeenkomst intussen wel een 

andere verbintenis pendente conditione kan gelden) (Voorwaardelijke verbintenissen, Kluwer Mechelen 2006, p. 

128), terwijl de verbintenis tot eigendomsoverdracht wel reeds bestaat. 

918 Bv. nog S. STIJNS, “De opschortende voorwaarde in de onroerende koop”, NFM 2008, (77) 88. Zie 

daartegenover de kritiek op die verwarring in het Franse recht door C. WITZ, “Analyse critique des règles 

régissant le transfert de propriété en droit français à la lumière du droit allemand”, in Festschrift Jahr, 1993, p. 

(533) 545 v. 

383


rechtsgevolg die verbintenis is); anderzijds de toestemming in de eigendomsovergang in uitvoering van die 

verbintenis (rechtshandeling waarvan het rechtsgevolg de eigendomsovergang is). 

e) Het wettelijk systeem wijzigt in 1997 maar Cassatie volhardt in de dwaling ... 

In de loop der jaren kwam er nog meer incoherentie in de rechtspraak. Toen de financieringshuur (finance 

leasing) 919 in zwang kwam, werd de tegenwerpelijkheid van het eigendomsrecht van de leasinggever bij 

samenloop wel degelijk aanvaard, en de leasing niet gelijkgesteld met de huurkoop, die nog in 1946 werd 

gelijkgesteld met een verkoop. Bij leasing werd aanvaard dat de leasinggever in verhouding tot de andere 

schuldeisers zowel bezitter als eigenaar van de zaak blijft 920 . In de rechtspraak van de rechtbanken en hoven 

werd zelfs de tegenwerpelijkheid van de sale & leaseback in de meeste gevallen aanvaard 921 , wat een veel 

fundamentelere afwijking is van de traditionele regels. De rechtspraak inzake eigendomsvoorbehoud zowel als 

de wettelijke regel die zelfs het voorrecht van de verkoper afschaft bij faillissement (art. 546 FaillW, supra) 

verwerden dus tot een steeds onbegrijpelijker anomalie 922 . 

Bijkomend begon een deel van de doctrine in te zien dat de stellingen die over de aard van het 

eigendomsvoorbehoud werden ingenomen in de arresten van 1933, in meerdere opzichten foutief waren zoals 

hierboven reeds geadstrueerd. 

Bij de herziening van de Faillissementswet wilde de wetgever dan ook komaf maken met deze anomalie. In de 

Wet van 8 augustus 1997, die de oude FaillW van 1851 verving, heeft de wetgever tegelijkertijd art. 567 Faill.W 

afgeschaft dat het voorrecht van de verkoper uitschakelde bij faillissement, de tegenwerpelijkheid van het 

eigendomsvoorbehoud bij samenloop in het algemeen vooropgesteld, en de tegenwerpelijkheid van het 

eigendomsvoorbehoud bij faillissement aanvaard mits enkele nuances. Daarmee heeft de wetgever inzake het 

voorrecht van de verkoper de van het gemeen recht afwijkende bepaling afgeschaft en inzake het 

eigendomsvoorbehoud het gemeen recht in ere hersteld met enkele nuances bij faillissement, nl. enerzijds een 

beperkte vormvereiste en anderzijds de inperking van de schuldvorderingen waarvoor het eigendomsvoorbehoud 

kan worden uitgeoefend en die de curator dus moet betalen om het voorbehoudsgoed toch in de boedel te 

krijgen. 

De schuldeiser die méér wil verzekeren moet er dus nog steeds voor zorgen om de verkoopovereenkomst te 

ontbinden voor de dag van faillietverklaring. Maar de wetgever heeft er uitdrukkelijk voor gekozen om de 

verkoper de mogelijkheid te geven zich méér rechten voor te behouden dan enkel maar het voorrecht van de 

verkoper (met name een recht dat de koper beschikkingsonbevoegd maakt zolang de prijs niet is betaald) en 

919 Als onderscheiden van de operationele leasing, waar er geen koopoptie voor een nominaal bedrag of 

restwaarde is bij het einde van de huurovereenkomst. 

920 Cass. 27 november 1981, Arr.Cass. 1981-82, nr. 208, RW 1981-82, 2141 concl. P.g. DUMON, BRH 1982, 

67, Pas. 1982 I, 434; Antwerpen 30 juni 1980, RW 1980-81, 2071 noot Leo NEELS. In Cass. 17 juni 1993, Pas. 

1993 I 582, RW 1994-95, 1435, JT 1993, 732, TBH 1994, 148, Recente Cassatie, 1993, 179-180, n. M.E. 

STORME "De wijde mantel van de huurovereenkomst biedt ook plaats aan zuivere financieringshuur zonder 

vrijwaring door de lessor", werd bijkomend geoordeeld dat die kwalificatie en tegenwerpelijkheid ook blijft 

gelden indien de onderhoudsverplichting van de verhuurder wegbedongen is. 

921 Bv. Luik 11 februari 1997, JLMB 1997, 1656, RRD 1997, 211; Brussel 7 februari 1990, RW 1990-91, 639 

noot H. LIBERT; DIRIX & DECORTE (2006) nr. 615 p. 431; I. PEETERS, "Eigendom tot zekerheid", in 

Comm. Voorrechten en hypotheken, p. 11 nr. 18; K. VANHOVE, “Bezit en revindicatie bij sale and lease back”, 

NjW 2003, 150-155; V. SAGAERT, in Insolventierecht, p. (191) 194. 

922 K. BYTTEBIER, Voorrechten en hypotheken 2 e uitg. 2005, nr. 448, spreekt van wereldvreemd. 

384


hem daarbij in beginsel een separatistenpositie toe te kennen. Natuurlijk houdt dat niet in dat de koper bij 

terugname van de zaak door de verkoper geen recht zou hebben op restitutie van het reeds betaalde deel van de 

prijs (behoudens wanneer dat in compensatie kan worden gebracht met andere schulden van de koper – het zou 

ons te ver leiden hier uit te werken in welke gevallen die verrekeningsmogelijkheid al dan niet blijft bestaan). 

De wetgever heeft er aldus voor gekozen om over de hele lijn de zakelijke rechten van de verkoper, zoals die 

buiten elke samenloop gelden, op een enkele nuance na ook in het faillissement van de koper te laten gelden. Zo 

werd het voorstel om publiciteit te organiseren voor het eigendomsvoorbehoud afgewezen met de motivering dat 

het beding van eigendomsvoorbehoud juist niet als een voorrecht dient te worden beschouwd, maar wel als een 

loutere toepassing van het « erga omnes »-kenmerk van het eigendomsrecht 923 . 

Uit de parlementaire voorbereiding blijkt ook dat de keuze om de verkoper de mogelijkheid te geven zich méér 

rechten voor te behouden dan enkel maar het voorrecht van de verkoper, een bewuste keuze was die gestoeld 

werd op twee soorten argumenten: enerzijds een rechtseconomisch argument (verkoper beter geplaatst dan de 

curator om de waarde van de goederen niet verloren te laten gaan 924 ); anderzijds een argument van 

rechtsvergelijking en internationaal privaatrecht (Belgische positie stilaan de uitzondering in Europa 925 ). 

Wat het tweede betreft wilde men uitdrukkelijk meer harmonisatie met de andere rechtsstelsels in Europa, om te 

maken dat een eigendomsvoorbehoud op in België gelegen goederen even effectief zou zijn als op goederen 

gelegen in andere lidstaten 926 . Men was er zich ook van bewust dat er ook in de EU reeds duidelijk een tendens 

was naar sterkere erkenning van het eigendomsvoorbehoud. Dat kwam onder meer reeds voor in de Voorstellen 

en Verdragen inzake Insolventierecht 927 en de voorstellen inzake eigendomsvoorbehoud, onder meer in de 

voorstellen voor een Richtlijn ter bestrijding van de betalingsachterstand 928 ; die laatste zouden leiden tot art. 4 

van de Richtlijn nr. 2000/35 van 29 juni 2000;, nu art. 9 Richtlijn 2011/7. Weliswaar mag onder die bepaling de 

lex rei sitae nog steeds nadere eisen stellen voor de goederenrechtelijke werking van het eigendomsvoorbehoud 

(bv. vormvereisten), maar de lidstaten moeten minstens de rechtsfiguur erkennen en moeten de 

verbintenisrechtelijke vereisten voor het beding overlaten aan de lex contractus. In het IPR zou in 2000 de 

Insolventieverordening uitgevaardigd worden, die in art. 7 lid 1 de erkenning oplegt van de op een 

eigendomsvoorbehoud berustende rechten van de verkoper op goederen die zich in een andere lidstaat (dan die 

waar de insolventieprocedure wordt geopend) bevinden. 

2° Aard van het beding (opschortende voorwaarde). 

923 Verslag-Vandeurzen, Parl. Stukken Kamer, nr. 49-329/17 p. 158. 

924 “Men wil onder meer vereffening tegen lage prijzen voorkomen van activa die veel beter teruggevorderd 

zouden worden door de schuldeisers die de activa kunnen gebruiken op een zodanige manier dat ze een hogere 

toegevoegde waarde krijgen” (verslag-Hatry & Vandenberghe, Stukken Senaat 1996-97, nr. 1-498/11, p. 10-11 

en 24). 

925 Met name sinds Frankrijk zijn recht had aangepast in 1980. 

926 Verslag-Hatry & Vandenberghe, Parl. Stukken Senaat, nr. 1-498/11, p. 10. 

927 Waarvan het eerste reeds van 1969 dateerde. Voor een bespreking van de situatie anno 1982 zie G. 

SCHRANS, “Het beding van eigendomsvoorbehoud en zijn externe werking tegenover de schuldeisers van de 

koper van een zaak”, in De internationalisering van het Belgisch privaatrecht (red. M. Storme), Gent 1982, 

(145) 151 v. 

928 Voordien waren er reeds sedert 1979 pogingen om een Richtlijn in te voeren tot erkenning van het (gewoon) 

eigendomsvoorbehoud, zie G. SCHRANS, in De internationalisering van het Belgisch privaatrecht, (145) 157 v. 

385


Het eigendomsvoorbehoud is een beding bedongen door een vervreemder (voor de vereisten 

voor totstandkoming en gelding ervan, zie verder) krachtens hetwelk de eigendomsovergang 

wordt opgeschort tot aan de betaling van de prijs of een andere tegenprestatie. 

Dit beding werd in België lang ten onrechte beschouwd als een "tijdsbepaling" 929 , terwijl het 

natuurlijk om een opschortende voorwaarde gaat, niet van de verbintenis 930 , maar van de 

eigendomsoverdracht 931 . De reden werd hierboven (1°) reeds uiteengezet. De verwarring is 

veroorzaakt doordat men niet inzag dat er een verschil is tussen een opschortende voorwaarde 

van de verbintenis van de verkoper en een opschortende voorwaarde van de 

eigendomsovergang 932 . Bij een koop-verkoop zijn er immers twee rechtshandelingen, of 

minstens een rechtshandeling met twee aspecten: 

- enerzijds het aangaan van de verbintenis om de zaak te leveren, in eigendom over te dragen; 

- anderzijds de eigendomsovergang in uitvoering van die verbintenis. 

Weliswaar vindt die uitvoering bij overeenkomsten tot overdracht van specifieke zaken 

krachtens art. 1138 BW in beginsel solo consensu op hetzelfde ogenblik plaats, maar dat belet 

niet dat: 

1° het wel om twee verschillende dingen gaat (verkoopovereenkomst en uitvoering ervan), en 

2° die gelijktijdigheid niet dwingend is, zodat de eigendomsovergang op zichzelf kan worden 

opgeschort. 

3° Aard van het recht (zekerheidsrecht); zakenrechtelijke positie van de partijen. 

Voor zover dit beding geldig is, behoudt de verkoper onder eigendomsvoorbehoud dus tot aan 

de volledige betaling van de tegenprestatie in beginsel een eigendomsrecht op de zaak, dit 

ook al is het goed reeds in de macht van de verkrijger gebracht. Het "bezit" van de verkrijger 

is zakenrechtelijk dan ook geen echt bezit (Eigenbesitz) maar slechts een detentie of 

houderschap, een houden van de zaak voor de vervreemder (Fremdbesitz), die er 

onrechtstreeks bezitter van blijft. 

929 Zo bv. Cass. 9 februari 1933 (2 arresten), Pas. 1933 I, 103 concl. P.g. Leclercq; DE PAGE, Traité IV nr. 21; 

J. GHESTIN, “Réflexions d’un civiliste sur la clause de réserve de propriété”, D. 1981, 1 v.; nog in die zin (met 

enige aarzeling) DIRIX & DECORTE (2006), nr. 594, p. 413 Ter verontschuldiging van het arrest van 1933 

moet wel worden aangevoerd dat het daar ging om een verkoop met afbetaling, die voorzag dat de prijs in 

termijnen zou worden betaald en dat de eigendom bij de betaling van de laatste termijn zou overgaan, wat de 

kwalificatie van het eigendomsvoorbehoud als tijdsbepaling nog enigszins begrijpelijk maakte. 

930 Waar het arrest Cass. 9 februari 1933 stelt dat de opschortende voorwaarde van een overeenkomst nooit kan 

bestaan in de uitvoering van een uit die overeenkomst voortvloeiende verbintenis, dan is dat natuurlijk wel juist, 

maar miskent het dat het eigendomsvoorbehoud als opschortende voorwaarde niet de verbintenisscheppende 

overeenkomst wil opschorten, maar enkel de eigendomsoverdracht. 

931 In dezelfde zin ook F. LAURENT, Principes, XXIV nr. 4; C. LEBON, “Non nudis pactis dominia rerum 

transferuntur. Kritische bemerkingen omtrent de consensualiteit van de overdracht van eigendom en de vestiging 

van beperkte zakelijke rechten“, TPR 2004, p. (409) 437; G. VERSCHELDEN, "Eigendomsvoorbehoud tussen 

partijen en tegenover derden", AJT 1998-99, (821) 823; Rb. Brugge 1 februari 2000, T.App. 2000/3, 33. Zie 

uitvoeriger M.E. STORME, RW 2011-2012, 254 v. , in het bijzonder randnr. 19. 

932 Vgl. C. WITZ, “Analyse critique des règles régissant le transfert de propriété en droit français à la lumière 

du droit allemand”, in Festschrift Jahr, 1993, p. (533) 545 v. 

386


- de uitoefening van het recht wordt in zekere mate opgeschort bij faillissement; voor het 

overige is de voorbehoudseigenaar wel een “separatist”; 

- als accessoir recht gaat het ook mee over bij overgang van de verzekerde 

schuldvordering 938 . 

Het eigendomsvoorbehoud is dus vanaf de levering slechts een zakelijke zekerheid en geen 

volwaardig eigendomsrecht. Men kan het vergelijken met een voorbehoud van pandrecht. 

b) De zakenrechtelijke positie van de koper 

Dat het eigendomsvoorbehoud een zakelijke zekerheid is en geen volwaardig eigendomsrecht 

verklaart ook dat omgekeerd ook de koper van roerende zaken onder eigendomsvoorbehoud 

beschermd wordt bij faillissement van de verkoper, tenzij wanneer hij reeds een tekortkoming 

heeft begaan die ontbinding van de verkoop kan rechtvaardigen (is de koper al in ernstige 

tekortkoming, dan kan hij de ontbinding niet tegenhouden; is hij in het bezit van de zaak, 

heeft hij daartegen wel een retentierecht tot hem het reeds betaalde deel van de koopprijs 

(onder aftrek van kosten e.d.) wordt terugbetaald). 

Buiten dat geval echter behoudt hij tegenover de schuldeisers van de verkoper de 

mogelijkheid om door betaling van het nog verschuldigde deel van de koopprijs en accessoria 

de volle eigendom te verwerven, zonder dat de samenloop van schuldeisers van de verkoper 

daaraan afbreuk doet 939 . 

Zijn positie is dus zakenrechtelijk beschermd. In het Duitse recht spreekt men in dit verband 

van een Anwartschaftsrecht (een zakenrechtelijk beschermde verwachting), in het Engels van 

een right of redemption (dat als een equitable interest geldt). Men kan het ook als een soort 

eigendomsrecht onder voorbehoud van pandrecht beschouwen. 

Dit heeft gevolgen voor de beschikkingsbevoegdheid van de partijen: 

2003): "In geen geval mag een lastgeving of een akkoord gesloten met het oog op de terugname van een goed 

gefinancierd door een kredietovereenkomst leiden tot een ongerechtvaardigde verrijking." 

938 DIRIX & DECORTE (1999) p. 384 nr. 560, (2006) p. 413 nr. 593; DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 162; 

V. SAGAERT, Insolventierecht, Delva 2004-2005, p. 5 noot 8 verw. I. MOREAU-MARGREVE, in Les 

créanciers et le droit de la faillite 1983, (77) 176; F. 't KINT & W. DERIJCKE, "Dessaisissement et situation 

des créanciers en faillite", in Le nouveau droit du concordat judiciaire et de la faillite, 1997, p. 206 nr. 39; I. 

VEROUGSTRAETE, Manuel du curateur, nr. 843; E. DIRIX et G.GEORGES, "Article 101 de la loi sur les 

faillites", in Privilèges et hypothèques, nr 52; Hof Luik 15 januari 2009, JLMB 2010, 350. 

Voor Frankrijk: Cass.fr. 15 maart 1988, JCP 1989, II, nr. 21348, noot M.-L. MORANCAIS-DEMEESTER. 

939 Deze bescherming is nu ook vastgelegd in de regel van art. 7 II Insolventie-verordening 1346/2000, een van 

de zeldzame materieelrechtelijke regels in die Verordening: "2. De opening van een insolventieprocedure tegen 

de verkoper van een goed nadat de levering van dat goed heeft plaatsgevonden, is geen grond voor ontbinding of 

opzegging van de verkoop en belet de koper niet de eigendom van het gekochte goed te verkrijgen wanneer dit 

goed zich op het tijdstip waarop de insolventieprocedure is geopend, bevindt op het grondgebied van een andere 

lidstaat dan de lidstaat waar de procedure is geopend." 

388


1° Wat betreft de beschikkingsbevoegdheid van de verkoper: als eigenaar zou hij normaal 

beschikkingsbevoegd blijven, al mag hij niet meer beschikken (beschikken is wanprestatie); 

evenwel stelt men dat hij reeds onder opschortende voorwaarde beschikt heeft, en dus niet 

meer bevoegd is om in strijd daarmee te beschikken. De eigenaar kan dus alleen beschikken 

over zijn voorwaardelijke eigendom (die tenietgaat bij vervulling van de ontbindende 

voorwaarde, nl. betaling van de prijs). 

2° Wat betreft de beschikkingsbevoegdheid van de koper onder eigendomsvoorbehoud: in 

beginsel kan de koper niet beschikken over de zaak tot ze betaald is. Erkent men in zijnen 

hoofde echter zo'n Anwartschaftsrecht, dan kan: 

- de onder eigendomsvoorbehoud gekochte zaak reeds onder voorbehoud van de rechten van 

de vervreemder worden doorverkocht; de derde wordt daarbij bij vervulling van de 

voorwaarde (d.i. betaling van de prijs) rechtstreeks eigenaar; 

- de onder eigendomsvoorbehoud gekochte zaak reeds onder voorbehoud van de rechten van 

de vervreemder in pand worden gegeven (al zal de verkoper natuurlijk in beginsel wel zijn 

voorrang behouden op die pandhouder). 

Wellicht is de meest nauwkeurige ontleding dus deze, dat nadat de goederen uit handen zijn gegeven de verkoper 

slechts over een volwaardig eigendomsrecht beschikt ten gevolge van de ontbinding van de verkoop, wat 

veronderstelt dat die ontbinding nog daadwerkelijk kan geschieden (eenmaal de goederen uit handen zijn 

gegeven vervalt het ontbindingsrecht bij samenloop indien het niet voordien is uitgeoefend, met uitzondering van 

het reclamerecht van art. 20, 5° VI Hyp.W. gedurende 8 dagen), maar voor het overige eigenlijk slechts maar 

over een soort pandrecht beschikt (onder de oude FaillW over helemaal niets meer). Aangezien dit pandrecht 

door voorbehoud ontstaat, en niet door een vestiging, zijn ook een reeks regels voor de vestiging van 

pandrechten daarop niet van toepassing. 

4° Vereisten voor totstandkoming en voor tegenwerpelijkheid bij samenloop 

a) Totstandkoming; beding of overeenkomst 

Men gaat er gewoonlijk van uit dat een eigendomsvoorbehoud overeengekomen moet zijn om 

zakenrechtelijke werking te hebben 940 . Een eenzijdig opgesteld beding, dat niet aanvaard is, 

zou die werking niet hebben. 

Deze opvatting is nochtans erg betwistbaar. Vooreerst gaat het er niet om of de verkoper 

verbintenisrechtelijk de eigendom mocht voorbehouden, maar of hij het gedaan heeft; de 

zakenrechtelijke tegenwerpelijkheid aan de andere schuldeisers van de koper is te 

onderscheiden van de verbintenisrechtelijke verplichtingen jegens de koper 941 . Dit houdt niet 

940 Bv., onder de gelding van de oude (1997) versie van art. 101 FaillW, kh. Antwerpen 26 september 2001, RW 

2002-2003, 191. Zie voor deze discussie o.m. Th. BOSLY & M.D. ALDAHEFF, “La loi de réparation ...” TBH 

2002, (777) 786-787, M. DE GRAEVE, “Nog eens over de tegenstelbaarheid van het eigendomsvoorbehoud 

inzake faillissement”, Fare Act. 2003 (9) 11; Hof Bergen 12 december 2002, JLMB 2003, 52. Zie verder ook 

DIRIX, Overzicht, TPR 2004, nr. 165, met rechtspraak. 

941 Of het eigendomsvoorbehoud verbintenisrechtelijk in orde is, wordt volgens de gewone regels inzake 

totstandkoming van overeenkomsten beoordeeld. Zo geldt een beding in standaardbedingen als deze aanvaard 

zijn. Zo kan de aanvaarding van een factuur stilzwijgend gebeuren, door gebrek aan protest binnen de termijn die 

389


in dat men in strijd met de verbintenisrechtelijke overeenkomst achteraf 

eigendomsvoorbehoud mag bedingen; anderzijds is het voor de zakenrechtelijke werking niet 

nodig dat het beding conform is aan de verbintenisrechtelijke afspraken tussen verkoper en 

koper; is dat niet het geval, dan is dit weliswaar wanprestatie, maar zakenrechtelijk geldig. 

Bovendien is het de vraag of de eigendomsoverdracht bij de wilsovereenstemming, subsidiair 

bij de levering, een suppletieve regel is, waarvan enkel bij onderling akkoord kan worden 

afgeweken, dan wel een vermoeden van instemming van de verkoper. 

De wijziging van art. 101 FaillW door de Wet van 2 september 2002 geeft nieuwe 

argumenten om te stellen dat er geen akkoord van de koper nodig is om het 

eigendomsvoorbehoud tegenwerpelijk te maken aan derden: de tekst vereist nu slechts dat het 

beding schriftelijk is “opgesteld”. 

Zoals ook uit art. 101 kan worden afgeleid, moet het eigendomsvoorbehoud ten laatste op het 

tijdstip van de levering van de zaak bedongen zijn. 

Een bijzondere vormvereiste is wel te vinden in art. 14 § 3, 4° WCK voor de kredieten die onder die wet vallen. 

Krachtens wordt een beding van eigendomsvoorbehoud in de kredietovereenkomst voor ongeschreven gehouden 

indien het niet tevens als waarschuwing de tekst van artikel 491 van het Strafwetboek bevat. 

b) Verbintenisrechtelijke beperkingen 

Het beding van eigendomsvoorbehoud is onderworpen aan gelijkaardige beperkingen als het 

uitdrukkelijk ontbindend beding. Los van de algemene beperking door het verbod van 

rechtsmisbruik, kunnen ook de bijzondere bepalingen in de WCK spelen, met name art. 33bis 

(in werking sedert 1 januari 2004): "Wanneer de consument reeds sommen gelijk aan ten 

minste 40 % heeft betaald van de prijs bij contante betaling van een goed dat het voorwerp is, 

hetzij van een beding van eigendomsvoorbehoud, hetzij van een pandbelofte met 

onherroepelijke volmacht, kan dit goed niet worden teruggenomen dan op grond van een 

gerechtelijke beslissing, of van een schriftelijke overeenkomst, gesloten na een 

ingebrekestelling bij ter post aangetekend schrijven (...)". 

Wat de geldigheid inter partes betreft speelt minstens bij “handelstransacties” enkel de lex contractus een rol (dit 

volgt uit het IPR alsook uit de Europese Richtlijn betalingsachterstand). 

c) Tegenwerpelijkheid bij samenloop en wijze van uitoefening 

i) Vereisten voor tegenwerpelijkheid 

vereist wordt door de handelsgebruiken. Zo kan de taal waarin ze gesteld zijn de taal zijn waarin de 

correspondentie tussen partijen geschiedde (voor dat laatste, zie bv. Hof Antwerpen, 18 april 2002, RW 2003- 

2004, 1065). 

390


Sinds 1 januari 1998 (inwerkingtreding FaillW 1997) kan het eigendomsvoorbehoud ook na 

de samenloop worden uitgeoefend 942 mits het om een schriftelijk opgesteld beding gaat (op 

schrift gesteld voor de levering, het kan dus ook na de verkoop opgesteld zijn, maar niet eerst 

na de levering 943 ). Schriftelijk opgesteld is ruimer dan schriftelijk overeengekomen (zie 

hoger); in ieder geval wordt de bepaling ruim uitgelegd in de rechtspraak 944 . Is aan deze 

vereiste niet voldaan, dan heeft het eigendomsvoorbehoud maar uitwerking onder dezelfde 

vereisten als het ontbindingsrecht (zie hoger c.). 

De regel is opgenomen in de FaillW, wat bij sommige legalisten de vraag heeft doen rijzen of 

de tegenwerpelijkheid ook geldt bij andere vormen van samenloop. De goede rechtsleer heeft 

die vraag vanzelfsprekend positief beantwoord, daarin gevolgd door een deel van de 

rechtspraak 945 . In een arrest van 7 mei 2010 oordeelde de Franstalige 1 e kamer van het Hof 

van cassatie ten onrechte anders 946 . Ook weigerde het Hof bovendien de gevorderde 

prejudiciële vraag te stellen aan het Grondwettelijk Hof over deze discriminatie 947 . De 

942 Deze nieuwe bepaling is van toepassing in alle gevallen waarin er nog geen samenloop was ontstaan voor de 

inwerkingtreding van de wet (d.i. voor 1 januari 1998). Anders, maar wel met erkenning van het voorrecht van 

de verkoper: kh. Gent 24 december 1999, RW 2000-2001, 350. 

943 Cass. 25 september 2006, nr.C.05.0554F, JLMB 2007, 463; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 165, met 

verwijzingen. 

944 Bv. Hof Gent 17 november 2003, RW 2004-2005, 704, noot J. BEKAERT "Beding van 

eigendomsvoorbehoud in algemene voorwaarden van handelsfederatie": beding in de standaardbedingen van een 

internationale handelsfederatie, waarnaar verwezen was in de orderbevestiging (evenwel zonder het beding zelf 

daarin over te nemen). Een restrictieve interpretatie vinde we nog steeds in bepaalde rechtsleer, bv. I. 

VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite et du concordat, Kluwer Brussel 2003, 530 nr. 930. 

945 Onder meer DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 591 p. 411; DIRIX, RW 1997-98, p. 485 nr. 13; A. CUYPERS, 

Kredieten en zekerheden, p. 98-99, nr. 94-96; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 163; Hof Antwerpen 18 

november 2002, DAOR 2002/63, 290 = RW 2003-2004, 629 (vereffening vennootschap); Beslagr. Leuven 26 

oktober 1999, RW 2001-2002, 32 (collectieve schuldenregeling); Chr. VAN HEUVERSWYN, “Banken en hun 

zekerheidsrechten bij gerechtelijk akkoord en faillissement: actualia” in Bancaire en Financiële zekerheden, 

Cahiers AEDBF/EVBFR, Brussel, 2004, p. (67), 110. 

Anders, ten onrechte: F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 495 (enkel faillissement en gerechtelijk akkoord); Beslagr. 

Brussel 9 april 2001, Jaarboek kredietrecht 2001, 474 (collectieve schuldenregeling). 

946 Cass. 7 mei 2010, TBH 2011, 550 met bijdrage A.S. GIGOT “”L’opposabilité des la clause de réserve de 

propriété en cas de procédures collectives d’insolvabilité”, TBH 2011, 511 v. = RW 2011-2012, 271 met op p. 

254 bijdrage M.E. STORME “Eigendomsvoorbehoud en samenloop buiten faillissement: Hof van Cassatie lijdt 

aan fantoompijn“. 

947 Cass. 7 mei 2010, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20100507-1, TBH 2011, 

550 met bijdrage A.S. GIGOT “”L’opposabilité des la clause de réserve de propriété en cas de procédures 

collectives d’insolvabilité”, TBH 2011, 511 v. = RW 2011-2012, 271 met op p. 254 bijdrage M.E. STORME 

“Eigendomsvoorbehoud en samenloop buiten faillissement: Hof van Cassatie lijdt aan fantoompijn“. 

Zie eerder in andere zin dan dat arrest onder meer onder meer Hof Antwerpen 18 november 2002, DAOR 

2002/63, 290 = RW 2003-2004, 629 (vereffening vennootschap); Beslagr. Leuven 26 oktober 1999, RW 2001- 

2002, 32 (collectieve schuldenregeling); kh. Gent 24 december 1999, TBBR 2000, 379; DIRIX & DE CORTE 

(2006) nr. 591 p. 411; E. DIRIX, “Eigendomsvoorbehoud’, RW 1997-98, p. (481) 485 nr. 13; A. CUYPERS, 

Kredieten en zekerheden, p. 98-99, nr. 94-96; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 163; impliciet DIRIX- 

DEKKERS, Handboek, II nr. 1014; A. ZENNER, “Faillites et concordats 2002 – La réforme de la réforme et sa 

pratique”, Les dossiers du JT nr. 38, Larcier 2003, p. 223; Chr. VAN HEUVERSWYN, “Banken en hun 

zekerheidsrechten bij gerechtelijk akkoord en faillissement: actualia” in Bancaire en Financiële zekerheden, 

Cahiers AEDBF/EVBFR, Brussel, 2004, p. (67), 110; M GREGOIRE, “Questions liées à l’invocation d’une 

clause de réserve de propriété”, in Mélanges offerts à Pierre van Ommeslaghe, Bruylant 2000, p. 465; J. 

CAEYMAEX, “La réserve de propriété en cas de concours,” JLMB 2010, 955. 

391


uitspraak is in strijd met de wil van de wetgever en juridisch op drijfzand en onzinnige 

argumenten gebouwd, zoals ik elders uitvoerig heb aangetoond. 

Commentaar 

Wat de regeling buiten faillissement betreft, is er géén enkele aanwijzing dat de wetgever daarbij de 

bedoeling had een strikter regime in te stellen of in stand te houden voor andere gevallen van 

samenloop, zoals met name beslag, procedure van gerechtelijk akkoord (intussen gerechtelijke 

reorganisatie), vereffening van een beneficiair aanvaarde nalatenschap of vereffening van een 

rechtspersoon (de collectieve schuldenregeling vermeld ik niet in dit lijstje, omdat ze op dat ogenblik 

nog niet bestond). In de Wet op het gerechtelijk akkoord van 17 juli 1997, die tegelijk behandeld was 

in het parlement, worden wel eveneens enkele nuances aangebracht bij de rechten van de verkoper 

onder eigendomsvoorbehoud (zie art. 21, 29 en 30), maar de tegenwerpelijkheid van het 

eigendomsrecht in de samenloop wordt principieel erkend. En in het Verslag-Vandeurzen over de 

bespreking van de Faillissementswet in de Kamer wordt weliswaar gesteld dat de wet enkel een 

regeling inhoudt voor het faillissement en het gerechtelijk akkoord, maar de reden daarvoor is dat men 

anders de hele hypotheekwet moest herzien en men niet alles tegelijk kon doen en erop rekende dat de 

rechtspraktijk in andere gevallen in dezelfde richting zou gaan 948 . Meer nog, de Cassatierechtspraak, 

die uit art. 20, 5° Hyp.W. de niet-tegenwerpelijkheid van het eigendomsvoorbehoud afleidt, werd 

uitdrukkelijk verworpen 949 . Bovendien blijkt uit de tekst van art. 101 Faill.W. “Het faillissement doet 

geen afbreuk aan het recht van terugvordering van de eigenaar van de goederen die in het bezit 950 zijn 

van de schuldenaar“ - dat de revindicatiemogelijkheid als regel werd voorondersteld; dat het 

faillissement geen afbreuk doet impliceert vanzelfsprekend dat de samenloop in het algemeen in regel 

geen afbreuk doet. 

De Europese ontwikkelingen, waarop men zinspeelde, maken op dit punt ook geen enkele onderscheid 

tussen de diverse vormen van samenloop (noch de Richtlijn betalingsachterstand, noch de 

Insolventieverordening). 

Het is dan ook terecht dat het grootste deel van de rechtspraak, en de Nederlandstalige rechtspraak 

omzeggens unaniem 951 de tegenwerpelijkheid van eigendomsvoorbehoud bij andere vormen van 

samenloop aanvaard heeft. Hetzelfde geldt voor de doctrine 952 , behalve wellicht de usual suspects die 

948 Verslag-Vandeurzen, Parl. Stukken Kamer nr. 49-329/17 p. 157 en 159. 

949 ibid. p. 158. 

950 Met bezit wordt hier duidelijk minstens ook detentie bedoeld. 

951 Onder meer Antwerpen 18 november 2002, DAOR 2002/63, 290, RW 2003-2004, 629 (vereffening 

vennootschap); Beslagr. Leuven 26 oktober 1999, RW 2001-2002, 32 (collectieve schuldenregeling); kh. Gent 24 

december 1999, TBBR 2000, 379. 

Anders: Beslagr. Brussel 9 april 2001, Jaarboek kredietrecht 2001, 474 (collectieve schuldenregeling); Rb. 

Namen 8 oktober 2007, JLMB 2008, 73 (collectieve schuldenregeling); Arbrb. Luik 2 februari 2009, JLMB 

2010, 513 (collectieve schuldenregeling); Luik 23 november 2009, JLMB 2010, 952 met afkeurende noot J. 

CAEYMAEX (vereffening vennootschap). 

952 Onder meer DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 591 p. 411; E. DIRIX, “Eigendomsvoorbehoud’, RW 1997-98, 

p. (481) 485 nr. 13; impliciet DIRIX-DEKKERS, Handboek burgerlijk recht, II nr. 1014; A. CUYPERS, 

Kredieten en zekerheden, p. 98-99, nr. 94-96; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 163; A. ZENNER, “Faillites 

et concordats 2002 – La réforme de la réforme et sa pratique”, Les dossiers du JT nr. 38, Larcier Brussel 2003, p. 

223; Chr. VAN HEUVERSWYN, “Banken en hun zekerheidsrechten bij gerechtelijk akkoord en faillissement: 

actualia” in Bancaire en Financiële zekerheden, Cahiers AEDBF/EVBFR, Brussel, 2004, p. (67), 110; M 

GREGOIRE, “Questions liées à l’invocation d’une clause de réserve de propriété”, in Mélanges offerts à Pierre 

392


doorgaans aan restrictivitis leiden, d.w.z. systematisch restrictieve of a contrario interpretaties geven 

aan wetgevende hervormingen. 

De redenering waarmee de Franstalige eerste kamer van het Hof van Cassatie hier tegenin gaat is niet 

alleen rechtspolitiek maar ook rechtsdogmatisch bedroevend. Er wordt overwogen dat het geen 

algemeen rechtsbeginsel zou zijn dat het “beding van eigendomsvoorbehoud” in geval van samenloop 

geldt ten aanzien van derden. Alsof niet reeds uit de definitie zelf van eigendom en de invulling ervan 

in art. 544 BW voortvloeit dat eigendom als zakelijk recht per definitie tegenwerpelijk is aan derden, 

tenzij precies wanneer de wet daarvan afwijkt. Alsof niet evenzeer uit de tekst van art. 101 Faill.W. 

volgt dat er buiten faillissement a fortiori revindicatie mogelijk is. Er wordt nog steeds een regel 

gelezen in art. 20,5° HypW die aldus in strijd is met de terzelfdertijd gehanteerde stelling dat het 

beding van eigendomsvoorbehoud geldig is, terwijl de wetgever precies van een andere (daarmee niet 

strijdige) lezing van art. 20, 5° is uitgegaan. 

Er wordt ook nogmaals de fout herhaald dat de koper in het bezit zou zijn van de zaak, terwijl de 

koper slechts een detentor is, en in alle andere gevallen van detentie door de schuldenaar de 

eigendomsrechten van derden wel erkend worden. 

Het is dan ook bijzonder getormenteerd om enerzijds art. 20, 5° HypW extensief te gaan interpreteren 

tegen de wil van de wetgever in en tegelijkertijd art. 101 van de Faillissementswet evenzeer tegen de 

wil van de wetgever in restrictief te gaan interpreteren en te beperken tot de faillissementssituatie. 

Indien men het laatste restrictief uitlegt omdat het zogezegd zou afwijken van het “gemene recht”, 

moet men dat ook doen met het eerste, dat in de gegeven extensieve interpretatie eveneens afwijkt van 

het gemene recht. 

Het oordeel dat het eigendomsvoorbehoud niet erkend wordt door het “gemene recht inzake 

samenloop” 953 is overigens onzin. De wetgever heeft nooit een gemeen recht inzake samenloop 

ontwikkeld; het zogenaamde gemeen recht inzake samenloop is steeds ontwikkeld geworden door de 

rechtspraak door een veralgemening vanuit de Faillissementswet 954 . Het is ingevolge de 

veralgemening van faillissementsregels door de rechtspraak dat de wetgever ook regelmatig het begrip 

van Ommeslaghe, Bruylant Brussel2000, p. 465; J. CAEYMAEX, “La réserve de propriété en cas de concours,” 

JLMB 2010, 955. 

Anders: F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 495 (enkel faillissement en gerechtelijk akkoord). 

953 Als gesteld in Luik 23 november 2009, JLMB 2010, 952 met afkeurende noot J. CAEYMAEX. 

954 Zo heeft de rechtspraak praeter legem de leer ontwikkeld dat er bij ontbinding van vennootschappen 

eveneens een samenloop ontstaat: Cass. 23 november 1939, Pas. I 486, RPS 1940, 47; Cass. 31 januari 1964, 

Pas. 1964 I 573, RCJB 1965, 99 noot J. RENAULD en P. COPPENS = JT 1964, 293 = RW 1964-65, 633; Cass. 

30 mei 1968, Pas. I, 1126 = RPS 1969, 239; Cass. 24 maart 1977 (2 arresten), Arr. 802 en 804 = Pas. I, 792 en 

796 met concl. P.g. DELANGE = RW 1977-78, 385 noot SIMONT = RCJB 1977, 628 noot Ph. GERARD "La 

règle de l'égalité entre les créanciers d'une société commerciale en liquidation” = RPS 1977, 108 en 114; Cass. 

19 januari 1984, Pas. 1984 I, 546 = RPS 1985, 239 n. F. ’t KINT = JT 1984, 548 = RGEN 1985 nr. 23204; Cass. 

7 april 1986, Pas. 1986 I 951 = JT 1987, 5; Cass. 16 juni 1988, Pas. I, 1250. Zie voor de VZW bv. Cass. 17 

oktober 1996, RW 1996-97, 1395 noot M.E. Storme “Zekerheidsoverdracht, numerus clausus van zakelijke 

rechten, en andere zekerheidsmechanismen na het Cassatie-arrest van 17 oktober 1996” = Pas. 1996 I, 992 

concl. J.-M. PIRET = RPS 1997, 145 n. Th. BOSLY = JLMB 1997, 520; Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-2001, 

479, TBH 2000, 233 noot Ch.A. LEUNEN, JLMB 2000, 752, RCJB 2001, noot N. THIRION "La théorie de 

l'égalité des créanciers en concours d'une personne morale en liquidation: nouveaux enseignements de la Cour de 

cassation". 

393


samenloop is gaan hanteren, bijna steeds met de formulering “faillissement of enige andere vorm van 

samenloop”, om de gelijke behandeling van de diverse gevallen van samenloop te benadrukken 955 . 

Wel zijn er in het faillissementsrecht bepalingen die afwijken van het gemeen burgerlijk recht en die 

niet veralgemeend worden. Het is juist kenmerkend voor ons recht dat er bij faillissement ten gunste 

van de schuldeisers strengere regels gelden dan daarbuiten – zoals de regels inzake de verdachte 

periode van art. 17 v. Faill.W. en de uitbreiding van de pauliana bij faillissement, die toch ook niet bij 

andere vormen van samenloop gelden, de inperking van de individuele executierechten van rechten 

van separatisten (o.m. door art. 26 FaillW), die evenmin in beginsel voor alle vormen van samenloop 

gelden (bv. niet bij vereffening van een rechtspersoon). Maar er is geen enkele rechtsbron voor een 

gemeen recht inzake samenloop dat zou afwijken van zowel het gemene burgerlijk recht als het 

faillissementsrecht en strenger zou zijn dan het laatste. De enige uitzonderingen in andere zin vonden 

we in de oude Wet Gerechtelijk Akkoord, waar bijkomende tijdelijke inperkingen te lezen waren. 

Overigens heeft de wetgever in die wet die samen met de Faillissementswet van 1997 werd behandeld, 

het eigendomsvoorbehoud specifiek ingeperkt (art. 21), wat er juist op juist dat die beperking niet 

reeds uit het zgn. gemene recht bij samenloop volgt. 

De praktische gevolgen van een regeling die strenger is bij beslag dan bij faillissement zijn ook 

absurd: wanneer de beslagene failliet gaat vooraleer het beslag geheel is afgehandeld, wordt het beslag 

opgeslorpt door het faillissement, en zou het eigendomsvoorbehoud, dat niet tegenwerpelijk zou zijn 

bij beslag, dit ineens wel opnieuw worden door de faillietverklaring 956 . 

Wat is het praktisch belang van de erkenning van het eigendomsvoorbehoud veeleer dan enkel 

een voorrecht ? Het gewoon eigendomsvoorbehoud zoals het bij faillissement wordt erkend 

(met de beperking qua verzekerde schuld die in de wet is ingeschreven) verschilt van het 

voorrecht van 20,5° HypW hoofdzakelijk in twee opzichten: 

a) anders dan de onbetaalde verkoper met louter een voorrecht, is de verkoper met 

voorbehouden eigendom een separatist met individueel executierecht; dat vervalt slechts 

wanneer de volledige verzekerde schuld wordt betaald; 

b) anders dan de onbetaalde verkoper met louter een voorrecht, heeft de verkoper met 

voorbehouden eigendom een volgrecht op de zaak, dat slechts tenietgaat indien de zaak 

verkregen wordt door een derde-verkrijger die beschermd wordt door art. 2279 B.W, d.w.z. te 

goeder trouw in het feitelijk bezit van de zaak is gekomen. 

ii) Tijdige uitoefening 

Wel moet men het eigendomsvoorbehoud bij faillissement uitoefenen voor de sluiting van het 

proces-verbaal van verificatie van de schuldvorderingen (die plaatsvindt ten laatste 30 dagen 

na het verstrijken van de aangiftetermijn, die op zijn beurt hoogstens 30 dagen na de 

faillietverklaring bedraagt) 957 . Nadien is het eigendomsvoorbehoud niet tegenwerpelijk aan de 

boedel 958 . 

955 Bv. in de Wet Financiële Zekerheden, in art. 334 Programmawet 27 december 2004, in enkele bepalingen 

van het Wb. Venn. betreffende effecten, in het Koninklijk Besluit nr. 62 van 10 november 1967 ter bevordering 

van de omloop van de effecten, e.d. 

956 Argument ook reeds gebruikt door E. DIRIX, RW 1997-98, p. (481) 485 nr. 13. 

957 Een interpretatieve wet van 12 maart 2000 bepaalt dat deze terugvordering op elke wijze kan worden 

uitgeoefend (en dus niet noodzakelijk door middel van een eis in rechte moet geschieden, zoals het gebruik van 

394


De curator heeft vervolgens een korte termijn om te beslissen of hij zijn lossingsrecht (door 

betaling van de verzekerde schuldvordering) al dan niet uitoefent. De rechtspraak aanvaardt 

dat de curator die over onvoldoende liquide middelen beschikt uit de boedel, die 

schuldvordering ook mag betalen uit de opbrengst van het goed 959 . Bij die keuze van de 

curator is de schuldvordering tevens een boedelschuld. 

De leverancier kan zich niet tegelijk op eigendomsvoorbehoud en voorrecht verkoper 

beroepen 960 ; m.i. kan hij echter wel in subsidiaire orde het voorrecht inroepen voor het geval 

het eigendomsvoorbehoud niet wordt aanvaard. 

Indien het voorbehoudsgoed zich in handen van een derde bevindt, kan de 

voorbehoudseigenaar het wel rechtstreeks onder die derde revindiceren, zonder via de curator 

te moeten gaan; is die derde geen verdere verkrijger maar iemand die de zaak in detentie 

houdt voor de gefailleerde, dan heeft de curator wel nog steeds zijn lossingsrecht. 

5° Verzekerde schuldvordering; geen verruimd eigendomsvoorbehoud na 

samenloop 

a) Wettelijke omvang van de schuldvordering 

De schuldvordering die door een bezitloos eigendomsvoorbehoud kan worden verzekerd 

wordt door de wet beperkend omschreven. Minstens vanaf het ogenblik waarop er samenloop 

ontstaat betreft het: 

- enkel de prijs van de zaak zelf en de accessoria, 

- met uitsluiting van de interesten en de schadebedingen (art. 108 II FaillW) en 

gerechtskosten. 

Andere accessoria (kosten van de verkoop, verpakking, vervoer e.d.) zouden wel verzekerd 

zijn (vgl. hoger de omvang van het voorrecht van de verkoper). 

Volgens sommigen zou wél de interest gedekt zijn die van bij de aanvang bedongen was in 

ruil voor de betalingstermijnen en enkel de moratoire interest bij niet-naleving van die 

termijnen uitgesloten zijn 961 . 

de term “rechtsvordering tot terugvordering” in art. 101 III FaillW suggereerde en door sommige rechtspraak 

werd beslist, bv. kh. Hasselt 9 maart 2000, RW 2000-2001, 666). Eerder reeds in de ruimere zin bv. Kh. Brussel 

23 maart 1999, TBH 2000, 289 noot J. WINDEY. Zie over de interpretatieve wet Ch. LEUNEN in TBH 2000, 

327; DIRIX, “De uitoefening van het eigendomsvoorbehoud bij faillissement”, RW 1999-2000, 1038-1039; Y. 

DUMON, “ La loi du 8 août 1997 sur les faillites Loi interprétative du 12 mars 2000 concernant l'article 101, 

alinéa 3, énonçant les modalités d'exercice du droit de revendication “, JT 2000, 556. 

958 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 168 met verwijzingen. 

959 Bv. kh. Hasselt 26 december 2006, RW 2007-2008, 207. 

960 Bv. kh. Hasselt 19 augustus 2009, RW 2010-2011, 1141: de verkoper heeft de keuze, maar zo hij 

eigendomsvoorbehoud kiest kan hij zich niet op het voorrecht beroepen. 

961 E. DIRIX, RW 1997-98, p. 489 nr. 24. 

395


Merkwaardig is dat art. 108 II ook de interest uitsluit, aangezien deze wél bevoorrecht is 

onder het voorrecht van de onbetaalde verkoper. Ook is deze beperking ten dele te omzeilen: 

vaak zullen verkopers een hogere prijs bedingen met een langere betalingstermijn, en korting 

toekennen voor het geval van eerdere betaling (bv. factuur betaalbaar na 6 maanden; korting 

bij contante betaling). Sommige auteurs stellen verder terecht dat de interest die van bij de 

aanvang bedongen was in ruil voor de betalingstermijnen wel gedekt is en enkel de moratoire 

interest bij niet-naleving van die termijnen uitgesloten is 962 . 

In de meeste andere rechtsstelsels wordt de verzekerde schuldvordering wat ruimer 

gedefinieerd 963 . 

Indien bij samenloop de zaak meer waard is dan de verzekerde schuldvordering, kan de 

bewindvoerder dus weigeren de zaak terug te geven en enkel de verzekerde schuldvordering 

uitbetalen. 

Doordat het eigendomsvoorbehoud enkel strekt tot zekerheid van een prijsvordering in de 

hierboven omschreven zin, heeft het geen gevolg in overeenkomsten waarin de prijs niet kan 

worden bepaald omdat ze deel uitmaakt van een ruimere tegenprestatie die ook werken omvat 

(aannemingsovereenkomst met leveringen door de aannemer) 964 ; of juister: dit komt neer op 

een "verruiming" van het eigendomsvoorbehoud, zoals hieronder besproken. Indien de prijs 

van de zaak afzonderlijk gespecifieerd is, doet de kwalificatie van de overeenkomst er wel 

niet toe (het moet dus niet noodzakelijk om een overeenkomst gaan die als geheel als een 

verkoop wordt gekwalificeerd) 965 . 

Wanneer een kredietverlener gesubrogeerd is in de rechten van de verkoper, beschikt deze 

normaal over twee schuldvorderingen: enerzijds de eigen schuldvordering uit de 

kredietovereenkomst, anderzijds de schuldvordering van de verkoper waarin hij is 

gesubrogeerd. Het eigendomsvoorbehoud verzekert enkel de laatstgenoemde 


NB. Heeft de schuldeiser na de levering niet meer het recht de zaak aan te wenden voor tot 

zekerheid van andere schulden dan de prijs ervan, dan kan hij mogelijks wel nog voordeel 

962 E. DIRIX, RW 1997-98, p. (481) 489 nr. 24. 

963 Zie bv. art. 3:92 II NBW, dat het eigendomsvoorbehoud toelaat voor elke tegenprestatie voor de geleverde 

of te leveren zaken, voor schuldvorderingen wegens voor de verkrijger van de zaak verrichtte werkzaamheden en 

schuldvorderingen wegens niet-nakoming. Het Duitse en Engelse recht aanvaarden zelfs het verruimd 

eigendomsvoorbehoud (zie verder). In Frankrijk daarentegen geldt het eigendomsvoorbehoud slechts "jusqu'au 

complet paiement de l'obligation qui en constitue la contrepartie" (art. 2267 I CC). 

964 In die zin DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 164; Hof Gent 10 november 2003, TBH 2004, 405. 

965 Zo ook DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 164 met verwijzing naar Cass.fr. 29 mei 2001, R.T.D.Civ. 2001, 

930; verder Cass. (Fr.) 19 november 2003, N° 01-01.137, 

http://www.juritravail.com/jurisprudence/JURITEXT000007049241.html: ““l'action en revendication des biens 

dont la propriété est réservée en application d'une clause contractuelle peut être exercée quelle que soit la nature 

juridique du contrat dans lequel elle figure”. Zie verder W. GOOSSENS, Aanneming van werk, Brugge, 2003, 

56, nr. 50 e.v. 

966 Bv. Hof Luik 15 januari 2009, JLMB 2010, 350. 

396


halen uit een toerekening van door de schuldenaar gedane betalingen op andere schulden dan 

de prijs van nog aanwezige goederen (schulden die dus niet door zekerheden zijn verzekerd). 

b) Geen verruimd eigendomsvoorbehoud na samenloop; bedingen van ondeelbaarheid. 

Men spreekt van een “verruimd” eigendomsvoorbehoud wanneer de verkoper zich de 

eigendom van de goederen voorbehoudt tot ook andere schulden (bepaalde schulden, dan wel 

alle schulden van de schuldenaar) zijn betaald. Men wil het goed ook tot zekerheid van andere 

schulden aanwenden. Dit is de zgn. "horizontale" uitbreiding van het eigendomsvoorbehoud; 

voor de zgn. "verticale" uitbreiding, zie verder onder) en het eigendomsvoorbehoud laten 

gelden tot al die schulden betaald zijn. 

Het Duitse recht erkent zo’n beding van erweiterter Eigentumsvorbehalt of 

Kontokorrentvorbehalt 967 en het Engelse recht de all-moneys-clause of all-debts-clause of 

current-account-clause 968 . 

In ons recht is een dergelijke horizontale uitbreiding bij beding perfect mogelijk bij het 

retentierecht van de verkoper (zie hoger 1.a., daar is er immers buitenbezitstelling) en het 

ontbindingsrecht voor de levering (zie eveneens hoger 1.b.). 

Eenmaal de zaken geleverd zijn daarentegen, ligt de zaak anders. Duidelijk is in ieder geval 

de situatie na samenloop van de schuldeisers van de koper. De ontbinding na dat tijdstip heeft 

dan geen zakelijke werking, en hetzelfde geldt voor de uitbreiding van het 

eigendomsvoorbehoud: de geleverde goederen strekken enkel nog tot zekerheid van de 

schuldvordering op de prijs zoals hierboven omschreven 969 . Men mag immers niet vergeten 

dat het eigendomsvoorbehoud een uitzondering is op het publiciteitsbeginsel bij zekerheden 

op roerende zaken, gerechtvaardigd door de band tussen zaak en prijs. Voor zover er 

buitenbezitstelling is, moet er geen gelijkaardig verband zijn tussen de zaak en de verzekerde 

schuldvordering (bv. bij een inpandgeving). Maar deze bezitloze zekerheid verzekert in ons 

recht alleen de prijs die als tegenprestatie van die zaak bedongen is ("warenkrediet"). Wil men 

ook andere prestaties verzekeren ("geldkrediet"), dan moet men andere zekerheden gebruiken 

en aan de vereisten daarvoor voldoen. 

Een beding dat alle schulden van een schuldenaar "ondeelbaar" verzekerd worden door een 

zekerheidsrecht op een zaak (en dus niet enkel de prijs of andere tegenprestatie voor die 

zaak), kan dus wel effect hebben bij een pandrecht (zie verder Hoofdstuk V) of een 

retentierecht (zie hoger 1.a. en verder Hoofdstuk V), maar niet bij een eigendomsvoorbehoud. 

De voorbehoudsverkoper heeft er dus alle belang bij om binnenkomende betalingen zo 

967 Een nog verdere verruiming van het eigendomsvoorbehoud is het Konzernvorbehalt, waarbij het 

eigendomsvoorbehoud ook de schulden van de koper jegens andere vennootschappen van dezelfde groep moet 

verzekeren. Dat is echter nietig krachtens BGB § 449 (3). 

968 Zie Armour v Thyssen (1991) 2 AC 339. 

969 In (Staats)Nederland wordt een dergelijk beding krachtens art. 3:92, lid 2 NBW voor 

ongeschreven gehouden. 

397


mogelijk toe te rekenen op de niet verzekerde schuldvorderingen en niet op de prijs van de 

zaak onder eigendomsvoorbehoud 970 . 

Wanneer de verkoper evenwel de overeenkomst ontbindt voor de samenloop, dan kan die 

verruiming wel effect hebben. Dit veronderstelt dan wel dat bedongen is dat de verschillende 

leveringen een geheel uitmaken en dat het geheel kan ontbonden worden bij niet-betaling van 

één of meer van die leveringen. Buiten dat geval om is het bij samenloop niet mogelijk de 

werking van het eigendomsvoorbehoud te “verruimen” en dit ook als zekerheid te gebruiken 

voor andere schuldvorderingen, bv. de prijs van andere goederen, of nog andere 

schuldvorderingen. 

6° Eisen betreffende het onderpand – "verlengd" eigendomsvoorbehoud 

Voor het gelden van een eigendomsvoorbehoud op de zaak is vereist dat: 

- het eigendomsrecht nog niet teniet is gegaan is door zaaksvorming, vermenging of roerende 

natrekking; 

- noch door onroerende natrekking; 

- noch door de verkrijging door een derde. 

De wettelijke verwoording dat de zaak nog "in natura" moet aanwezig zijn bij de koper is dus 

niet helemaal correct. 

Om de precieze draagwijdte aan te geven bespreken we achtereenvolgens 4 situaties: 

a) de onroerende natrekking; 

b) zaaksvorming, oneigenlijke vermenging of roerende natrekking; 

c) vermenging van soortgoederen; en 

d) doorverkoop van de zaak. 

We gaan daarbij nagaan of het eigendomsvoorbehoud kan “verlengd” worden in de zin van 

voortgezet op een andere voorwerp van het oorspronkelijk voorwerp. 

a) Onroerende natrekking 

Eigendom (en dus ook eigendomsvoorbehoud) van een roerende zaak gaat in beginsel teniet 

bij incorporatie ervan in een onroerend goed (onroerende natrekking, waarvan de regels te 

vinden zijn in art. 552-555 BW). Het eigendomsvoorbehoud kan evenmin krachtens een 

beding dan wel door subrogatie gehandhaafd ("verlengd") worden in een soort medeeigendomsrecht 

op het onroerend goed. 

Wel kan de onbetaalde verkoper van bedrijfsuitrusting zijn voorrecht behouden door 

neerlegging van een afschrift van de factuur ter griffie (zie hoger en art. 20, 5° HypW). 

Bij gebruik van nog niet betaalde zaden kan er een voorrecht op de oogst in de plaats komen 

(art. 20, 2°, 1e zinsnede HypW, verder besproken in Hoofdstuk VI). 

970 Voor zover dit niet strijdig is met de wettelijke regels van art. 1253 v. BW. 

398


NB. Eigendomsvoorbehoud verhindert wel dat een verkochte zaak onroerend wordt door 

bestemming, aangezien deze slechts onroerend kan worden door bestemming wanneer de 

eigenaar van het onroerend goed tot nut waarvoor de zaak wordt gebruikt ook eigenaar is van 

die zaak. Dit belet niet dat de verkoper onder eigendomsvoorbehoud voor alle zekerheid ook 

een afschrift van de factuur kan neerleggen ter griffie om aldus zijn voorrecht te behouden 

overeenkomstig art. 20, 5° HypW 971 . 

b) Zaaksvorming, vereniging, roerende natrekking 

Eigendom van de zaak (en dus ook eigendomsvoorbehoud) gaat in beginsel ook teniet bij 

roerende natrekking, bij fabricatie of verwerking tot een nieuwe zaak (zaaksvorming), en bij 

vermenging waarbij de goederen hun zelfstandigheid verliezen (bv. vermenging van 

verschillende vloeistoffen). 

Nu zijn deze rechtsfiguren wettelijk geregeld in art. 565-577 BW en dienen op de eerste plaats 

die regels te worden toegepast. 

i) Toepassing van de regels van het BW 

Zo zal het eigendomsrecht niet teniet gaan indien krachtens die regels: 

- de eigendom van de nieuwe zaak aan de verkoper toekomt omdat de verkochte/geleverde 

zaak 972 daarvan het voornaamste gedeelte uitmaakt (art. 566 BW); 

- de verkochte zaak zonder toestemming van de verkoper verenigd is met een andere zaak, 

maar daarvan terug gescheiden kan worden, en veel kostbaarder is dan die andere zaak (al zou 

die laatste het voornaamste gedeelte uitmaken), zodat de eigendom van de nieuwe zaak 

eveneens aan de verkoper toekomt (art. 568 BW) 973 ; 

- de verkochte zaak door de koper is bewerkt tot een nieuwe zaak en het arbeidsloon de 

waarde van de verkochte zaak niet ver overtreft, zodat de eigendom van de nieuwe zaak ook 

hier aan de verkoper toekomt (art. 570-571 BW) 974 . 

Zo ook zal er een mede-eigendomsrecht ontstaan wanneer de verkochte zaak niet geheel 

vernietigd is, maar opgegaan in een nieuw gevormde zaak door vereniging met zaken van de 

koper of van een derde (art. 572-573 BW), tenzij de aan een van de eigenaars toebehorende 

971 Er is geen tegenstrijdigheid tussen het behouden van een voorrecht en een eigendomsvoorbehoud; alleen zal 

de verkoper in geval van samenloop moeten kiezen tussen terugname van de goederen of niet. Vgl. DIRIX & 

DECORTE p. 398 nr. 579, uitg. 2006 nr. 612 p. 428. 

972 In het Duits noemt men deze het Einsatzgut. 

973 Soms gaat men verder en oordeelt men dat het eigendomsvoorbehoud zelfs bewaard blijft als de verkochte 

zaak niet de hoofdzaak is, maar gemakkelijk van de hoofdzaak kan worden gescheiden - zie DIRIX & 

DECORTE p. 391, uitg. 2006 nr. 602 p. 421, met verwijzingen naar de Franse rechtspraak (Cass. fr. 8 december 

1987, Bull. 1987 IV 201 nr. 269; Cass. fr. 15 juli 1987, Bull. 1987 IV 138 nr. 187 (machines gemonteerd op 

onderstel); Cass. fr. 11 maart 1997, Bull. 1997 IV 63 nr. 70 (scheepsmotor)); impliciet in dezelfde zin kh. 

Hasselt 19 augustus 2009, RW 2010-2011, 1141, dat een deskundige aanstelt om na te gaan of de ontmanteling 

(in casu van mobilhomes gebouwd op een chassis onder eigendosmvoorbehoud) economisch verantwoord is 

974 Een toepassing hiervan kan men zien in de zaak Cass. fr. 17 mei 1988, Bull. 1988 IV 115 nr. 166, waarin 

boomstammen tot planken waren verzaagd (besproken door DIRIX & DECORTE p. 391, uitg. 2006 nr. 602 p. 

421). A fortiori blijven de rechten van de verkoper van planten bestaan, wanneer die alleen maar gegroeid zijn 

maar nog herkenbaar als dezelfde planten (kh. Gent 24 december 1999, RW 2000-2001, 350). 

399


stof die van de andere in hoeveelheid en prijs ver overtreft, zodat deze eigenaar wordt van het 

geheel (art. 574 BW). 

Op basis van deze regels dient men de rechtspraak te bekritiseren die bv. oordeelt dat het 

eigendomsvoorbehoud tenietgaat wanneer onder eigendomsvoorbehoud verkochte dieren 

geslacht worden 975 : doorgaans zal het arbeidsloon immers de waarde van het dier niet 

duidelijk overtreffen. 

ii) (Geen) verlenging door zakelijke subrogatie in de nieuwe zaak, wel in een ev. 

vergoedingsvordering 

Uit de wettelijke bepalingen wordt afgeleid dat het eigendomsvoorbehoud buiten deze 

gevallen niet gehandhaafd wordt door middel van zakelijke subrogatie in de nieuwe zaak (vgl. 

voor de toepassing daarvan wel verder (c.) de vermenging van soortgoederen en (d.) de 

doorverkoop) 976 . Nochtans is deze conclusie betwistbaar; de bepalingen van art. 565 v. BW 

zijn immers niét van dwingend recht (dwingend is enkel het feit dat de eigendom van de 

bewerkte zaak tenietgaat, niet aan wie het eigendomsrecht op de nieuwe zaak toekomt). 

Wel voorziet het BW in de meeste gevallen een vergoedingsplicht. Indien dit een verplichting 

is van een derde (niet de - eerste - koper), dan kan de verkoper daarmee geholpen zijn. Is het 

een vergoeding door de derde voor de vroegere eigenaar (bv. 566 en 570 BW), dan komt deze 

rechtstreeks toe aan verkoper. Is het een vergoeding door de derde voor de koper als bewerker 

van de zaak, dan kan verkoper mogelijks wel in die vergoedingsvordering van de koperbewerker 

tegen de derde gesubrogeerd zijn (zakelijke subrogatie in de vergoedingsvordering). 

iii) Loonfabricage 

Het geval waarin de geleverde zaak in opdracht van de leverancier bewerkt wordt tot een 

nieuwe zaak bespreken we verder in dit Hoofdstuk (Afdeling B punt 5.), omdat het formeel 

niet om een verkoop onder eigendomsvoorbehoud gaat maar om een ander soort 

overeenkomst ("loonfabricage", Eng. Tolling (agreement)). In andere landen wordt zo een 

overeenkomst veeleer beschouwd als een vorm van verlenging van het eigendomsvoorbehoud 

(in het Duitse recht bv. de Verarbeitungsklausel of Herstellervereinbarung, En. 

Manufacturing clause, d.i. afspraak dat de bewerking geschiedt voor rekening van de 

schuldeiser, die leidt tot een van de vormen van verlängerter Eigentumsvorbehalt) 977 . In ons 

recht echter zou dit beding geen effect hebben indien het de vorm aanneemt van een 

eigendomsvoorbehoud met verlenging in de nieuwe zaak, doch zoals hierboven gezegd is dit 

betwistbaar. 

975 Zoals bv. Cass. fr. 22 maart 1994, Bull. civ. IV nr. 121 = D. 1996, somm.comm. 219; terecht anders Cour 

Versailles 7 juni 1990, D. 1991 somm.comm. 46. 

976 Hetzelfde geldt, zij het op andere gronden, in het Nederlandse recht. In het Franse recht heeft de verkoper 

een ius tollendi (art. 2370 CC): L'incorporation d'un meuble faisant l'objet d'une réserve de propriété à un autre 

bien ne fait pas obstacle aux droits du créancier lorsque ces biens peuvent être séparés sans subir de dommage. 

977 De geldigheid (en tegenwerpelijkheid) hiervan is in Duitsland erkend - zie BGH, 20. BGHZ 159 = NJW 

1956, 788 alsook § 950 BGB.. In (Staats)Nederland is ze betwist. 

400


c) Vermenging van soortgoederen 

Eigendom (en dus ook eigendomsvoorbehoud) gaat in beginsel ook teniet bij vermenging met 

goederen van dezelfde aard waarbij het niet mogelijk blijkt het aandeel van eenieder te 

bepalen (eigenlijke vermenging). Vb. de levering van een ton graan in een silo. 

Anders is het wel indien het aandeel van eenieder kan worden bepaald, omdat er een 

afgescheiden “hoop” is, een “massa”. Dan ontstaat er immers naar analogie van art. 573 BW 

een – evenredige - mede-eigendom en blijft het eigendomsvoorbehoud in die vorm bewaard 

(ondanks de andersluidende letter van art. 101 FaillW) 978 . Daartoe is dan wel vereist dat de 

totale hoeveelheid bepaald is, zodat ieders aandeel procentueel kan worden vastgesteld in 

verhouding tot de hoeveelheid goederen die van hem afkomstig zijn. 

Is de massa/hoop als geheel niet bepaald, dan ontstaat er geen evenredig medeeigendomsrecht, 

en komt de volle eigendom van de zaken door vermenging toe aan de 

bezitter, zodat het eigendomsvoorbehoud tenietgaat. Een schuldvordering op een derde waarin 

men zou kunnen worden gesubrogeerd is er normaal niet - tenzij de goederen vermengd 

geraken in het vermogen van een derde, en deze daarvoor aan de koper een vergoeding 

verschuldigd is. In dat laatste geval is verkoper gesubrogeerd in die vergoedingsvordering. 

Het eigendomsvoorbehoud gaat ook niet teniet, indien er geen vermenging is noch met 

dergelijke goederen van een derde noch met dergelijke goederen van de schuldenaar zelf. De 

rechtspraak is soms vrij soepel wat het bewijs daarvan betreft 979 . 

NB. De vermenging bij geld komt ter sprake in Deel VI (waardepapieren en geld). 

d) Doorverkochte goederen 

Bij vervreemding (meestal doorverkoop 980 ) aan een opvolgende verkrijger (K2) of vestiging 

van een ander zakelijk recht ten gunste van K2 (bv. inpandgeving, m.i.v. warrantage) moeten 

we een onderscheid maken tussen: 

- (i) de gevallen waarin de koper (K1) beschikkingsbevoegd is omwille van de toestemming 

van de verkoper, en 

- (ii) de gevallen waarin de koper (K1) deze bevoegdheid niet heeft. 

978 In vergelijkbare zin DIRIX & DECORTE, p. 390 nr. 569, uitg. 2006 nr. 602 p. 420; E. DIRIX, RW 1997-98, 

491 nr. 31; V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 443. Dit is ook de oplossing in het Franse recht, die zelfs 

niet schijnt te vereisen dat het aandeel kan worden bepaald, zie art. 621-122 lid 3 zin 2 Code de commerce ("La 

revendication en nature peut également s'exercer sur des biens fongibles lorsque se trouvent entre les mains de 

l'acheteur des biens de même espèce et de même qualité). 

Anders evenwel Rép.not, v° la faillite. 

979 Bv. Hof Brussel 19 november 2002, TBH 2003, 771 met noot V. SAGAERT. Strenger Hof Antwerpen 3 

februari 2005, RW 2005-2006, 788, waar de identificatie had kunnen gebeuren door een zeer nauwkeurige 

omschrijving bij het opmaken van de faillissementsinventaris, wat niet gebeurd was, en waarvoor de curator ook 

niet aansprakelijk werd geacht. 

980 Het kan ook een sale-lease-back zijn (waarover verder meer), zie Hof Antwerpen 3 mei 1999, RW 1999- 

2000, 506. 

401


i) Beschikkingsbevoegde koper (K1) 

Is de koper onder eigendomsvoorbehoud beschikkingsbevoegd, omdat hij toestemming heeft 

van de voorbehoudseigenaar, dan wordt de opvolgende koper K2 eigenaar van de zaak, ook 

indien hij het bezit nog niet heeft verkregen. De verkoper heeft geen volgrecht op de zaak zelf 

en het eigendomsvoorbehoud daarop gaat dus teniet. 

De toestemming tot doorverkoop wordt onder omstandigheden vermoed, met name wanneer 

het om koopwaar gaat, bestemd om door de voorbehoudskoper te worden doorverkocht 981 . 

Indien K1 die bevoegdheid heeft gekregen, zal dat omzeggens altijd onder bepaalde bedongen 

voorwaarden zijn, zoals: 

- enkel verkoop tegen een normale prijs (dus normalerwijze geen inpandgeving); 

- allicht onder voorwaarde dat de prijsvordering van K1 op K2 door cessie of inpandgeving 982 

aan de verkoper toekomt (cessiebeding, Dui. Abtretungsklausel, En. Proceeds clause). Ook 

hier spreekt men van een "verlengd eigendomsvoorbehoud" (Dui. verlängerter 

Eigentumsvorbehalt), namelijk door “verticale” uitbreiding of verlenging in de prijsvordering. 

Omdat de inpandgeving of cessie op voorhand wordt overeengekomen spreekt men ook van 

een cessie of inpandgeving bij voorbaat (Dui. Vorausabtretung 983 ). Of de verkoper die 

prijsvordering rechtstreeks mag innen bij K2, hangt af van wat tussen verkoper en K1 is 

overeengekomen (vaak wordt bedongen dat de verkoper maar mag gaan innen bij K2 als K1 

in gebreke is, niet eerder). Voor de tegenwerpelijkheid van de overdracht – juister 

inpandgeving – van de prijsvordering, zie verder Deel V (schuldvorderingen), hoofdstuk II. 

Is er geen cessie of inpandgeving van de prijsvordering overeengekomen, dan kan het nog 

gebeuren dat K1 bij doorverkoop kennelijk/openlijk voor rekening van zijn verkoper optreedt. 

Dan is er een vorm van middellijke vertegenwoordiging en heeft de verkoper van rechtswege 

een zekerheidsrecht op de prijsvordering (zie art. 103 FaillW, verder besproken in Deel VI 

(schuldvorderingen) hoofdstuk II en VIII). Dit rechtsgevolg wordt ook op een alternatieve 

wijze georganiseerd door de goederen niet te verkopen aan de tussenpersoon maar ze in 

consignatie te geven met verkoopbevoegdheid (zie de bespreking verder). 

Tenslotte kan het eigendomsvoorbehoud nog gehandhaafd worden door zakelijke subrogatie 

van de verkoper in de prijsvordering van K1 op K2. Door die zakelijke subrogatie wordt het 

eigendomsvoorbehoud verlengd in de vorm van een zekerheidsrecht op de prijsvordering 984 . 

981 V. SAGAERT, Insolventierecht, Delva-cyclus 2004-2005, p. 10; E. DIRIX, RW 1997-98, 483 nr. 6; Ph. 

COLLE & B. VAN DEN BRANDE, "Het eigendomsvoorbehoud verbintenisrechtelijk bekeken en 

tegenwerpelijkheid van het beding in de verschillende samenloopsituaties", in Tilleman & Foriers, De koop, Die 

Keure Brugge 2002, p. 171 nr. 11. 

982 Een bijzonder geval van inpandgeving is wanneer K1 een wisselbrief trekt op K2 ten gunste van de verkoper 

(of nadien geëndosseerd aan verkoper) – zie verder in het Deel over zekerheidsrechten op schuldvorderingen. 

983 D.i. cessie bij voorbaat, omdat in Duitsland steeds gebruik gemaakt wordt van een fiduciaire cessie 

(Sicherungsabtretung) veeleer dan een inpandgeving. 

984 Bv. Hof Brussel 19 november 2002, TBH 2003, 771 noot V. SAGAERT, “Het “in natura”-vereiste bij 

eigendomsvoorbehoud”. Zie verder E. DIRIX, “Eigendomsvoorbehoud”, RW 1997-98,(481), 491-493; F. 

T’KINT en W. DERIJCKE, “Dessaissement et situation des créanciers en cas de faillite”, in Le nouveau droit du 

concordat judiciaire et de la faillite, 1997, 206, nr. 39. Dezelfde regel vinden we in het Franse recht. 

402


Ook hier kan de verkoper de prijs maar innen bij K2 als K1 in gebreke is. Ook dit wordt nog 

besproken in Deel V (schuldvorderingen, hoofdstuk II en hoofdstuk VI afdeling D). 

Aangezien de subrogatie van rechtswege intreedt (zij het subsidiair), wordt zij ook niet 

gehinderd door een beding in de overeenkomst tussen de subrogerende restitutieschuldenaar 

en de schuldenaar van de prijsvordering waarbij de cessie daarvan zou worden verboden 985 . 

Bij deze verschillende rechtsfiguren moet wel opgemerkt worden dat de bijzondere voorrang 

die de verkoper V geniet boven andere schuldeiser van de koper (K1) die mogelijks rechten 

hebben verkregen op de prijsvordering (jegens K2) (omdat V’s recht geldt als voorbehouden 

en niet als gevestigde zekerheid) enkel geldt tot zekerheid van zijn onbetaalde prijsvordering 

op K1 en niet tot zekerheid van eventuele andere schuldvorderingen op K1. Indien bv. de 

voorbehoudsverkoper V met K1 een cessie is overeengekomen van diens schuldvorderingen 

op derden en dit tot zekerheid van alle schulden van K1 jegens V, dan heeft alleen de 

schuld(vordering) voor de prijs van de zaak de bijzondere voorrang als voorbehouden 

zekerheid. 

NB. Het kan natuurlijk zijn dat op de goederen niet alleen een eigendomsvoorbehoud rust, 

maar dat zij door K1 intussen reeds eerder werden overgedragen of bezwaard met een 

pandrecht (bv. in het kader van een inpandgeving van de handelszaak); dan moet nagegaan 

worden of K2 ook daartegen beschermd wordt. Zie meer bepaald de bespreking in Hoofdstuk 

V). 

ii) Beschikkingsonbevoegde koper. 

Indien K1 de zaak doorverkoopt, hoewel hij daarvoor geen toestemming heeft gekregen en 

daartoe dus niet bevoegd was, dan dient te worden nagegaan of K2 desondanks de eigendom 

verkrijgt door de bescherming van de derde-verkrijger (toepassing van art. 2279 BW). 

Daarvoor gelden twee vereisten: 

- aa) dat de goederen in de macht van K2 zijn gebracht (“buitenbezitstelling”), en 

- bb) dat deze op dat ogenblik te goeder trouw was (toepassing van art. 2279 BW, zie hoger 

Hoofdstuk I). 

Indien K1 de zaak doorverkoopt, hoewel hij daarvoor geen toestemming heeft gekregen en 

daartoe dus niet bevoegd was, dan dient te worden nagegaan of K2 desondanks de eigendom 

verkrijgt door de bescherming van de derde-verkrijger 

Contra, ten onrechte: M. GREGOIRE, “Questions liées à l'invocation d'une clause de réserve de propriété”, in 

Mélanges offerts à Pierre van Ommeslaghe, Bruylant Brussel 2000,(464) 491, nr. 40; Ph. COLLE & B. VAN 

DEN BRANDE, in Tilleman & Foriers, De koop, 183-184 nr. 29; DAVREUX, "Développements récents à 

propos de la caluse de réserve de propriété, utilité du privilège du vendeur et position du fournisseur et du 

prestataire de services", in Le point sur le droit des sûretés, CUP Luik 2000, p. 290; I. VEROUGSTRAETE, 

Manuel de la faillite ..., 1998, nr. 845; A. ZENNER, Dépistage, faillites, concordats, 1998, 471 nr. 645. 

985 Dit kan dus eventueel een cessie in de weg staan. In landen waar men deze toepassing van de zakelijke 

subrogatie niet kent en de cessie van de prijsvordering dus frequent voorkomt, rijst dit probleem wel. In 

Duitsland wordt dit opgelost door te oordelen dat de verdere koper die bedingt dat de prijsvordering niet 

cedeerbaar is, niet te goede trouw is en dus niet beschermd wordt als derde-verkrijger: BGH, NJW 1999, 425; F. 

VERSTIJLEN, "De beperkte waarde van het eigendomsvoorbehoud volgens HR 29 juni 1979", NTBR 2003/1, 

13 v. 

403


(NB. we gaan hier niet in op de verbintenisrechtelijke verhouding tussen verkoper en koper; naast wanprestatie 

gaat het normaal ook om misbruik van vertrouwen, wat ook een misdrijf is (art. 491 Sw.)). 

Ad aa) Zolang de goederen nog in de macht van K1 zijn, blijft het eigendomsvoorbehoud dus 

bestaan. Na de afgifte aan K2 verliest de verkoper zijn volgrecht indien K2 te goeder trouw 

was. Wat precies volstaat voor deze buitenbezitstelling, werd in het algemeen reeds besproken 

hoger (bescherming van derde-verkrijgers in het algemeen) en komt nog nader ter sprake in 

Hoofdstuk V bij de bespreking van de buitenbezitstelling bij inpandgeving (in het bijzonder 

de vraag of een “warrantage-aan-huis” een voldoende buitenbezitstelling inhoudt). 

Ad bb) Volgens de letter van art. 101 FaillW zou de verkoper ook geen volgrecht hebben 

indien K2 te kwader trouw was en reeds in het bezit van de zaak 986 . Deze bepaling dient 

echter in overeenstemming met art. 2279 BW te worden uitgelegd. Een correcte interpretatie 

is dan ook dat er wél volgrecht is bij een K2 te kwader trouw, maar dat men niet snel tot 

kwade trouw mag besluiten. K2 mag er in beginsel van uitgaan dat K1 bevoegd is om tegen 

een normale prijs te verkopen en hoeft dus géén onderzoek te verrichten naar die 

bevoegdheid. Zo bv. is de neerlegging van een verkoopfactuur ter griffie (techniek die het 

voorrecht van de verkoper bewaart bij onroerendmaking) niet relevant voor de goede of 

kwade trouw van K2 ten aanzien van het eigendomsvoorbehoud. 

Gaat het eigendomsvoorbehoud op de zaak zelf verloren door de bescherming van K2, dan 

zijn ook in dit geval de hierboven genoemde regels inzake middellijke vertegenwoordiging en 

subsidiair zakelijke subrogatie van toepassing ten gunste van V. 

NB. Zelfde opmerking als hierboven bij de beschikkingsbevoegde koper. 

e) Goederen waarop de koper andere rechten toekent. 

De regels voor doorverkochte goederen gelden mutatis mutandis ook wanneer: 

- de koper ze krachtens een ander soort overeenkomst in eigendom overdraagt, 

- dan wel er andere zakelijke rechten op toekent, zoals een pandrecht; inbegrepen de impliciet 

gevestigde pandrechten zoals het pandrecht (voorrecht) dat aan de verhuurder wordt verschaft 

door de zaak binnen te brengen in het gehuurde goed. 

Ook daar zal de derde maar verkrijgen indien ofwel de koper daartoe de bevoegdheid heeft 

gekregen, ofwel de derden ten aanzien van dergelijke bevoegdheid te goeder trouw was én in 

het feitelijk bezit is gekomen (of in het daarmee gelijkgesteld quasi-bezit van de verhuurder). 

Ook de bevoegdheid van K1 om de goederen in pand te geven (bv. door warrantage) kan 

onder omstandigheden worden aangenomen 987 . 

986 In die interpretatie blijft wel de mogelijkheid bestaan dat de opvolgende koper medeplichtig is aan de 

wanprestatie van de eerste koper. 

987 Zie in dit verband Cass. 12 februari 2004, Nr. C.01.0121.N, NISSAN t. BBL en Warrant n.v., RW 2004-2005, 

1179 noot M.E. STORME. Het Hof van beroep te Antwerpen had op 16 oktober 2000 op basis van feitelijke 

elementen beslist dat de warranthouder ervan mocht uitgaan dat de pandgever (een concessionaris die auto’s die 

nog onder eigendomsvoorbheoud stonden in warrantage had gegeven) de vrije beschikking had over de 

404


Deze conflicten komen in Hoofdstuk V nog aan bod bij de bespreking van de pandrechten. 

7° Gevolgen van de uitoefening 

De voorbehoudseigenaar blijft wel een separatist, dit natuurlijk slechts indien de curator zijn 

lossingsrecht niet uitoefent. Zijn revindicatierecht is dus niet opgeschort zoals de 

executierechten van de meeste bevoorrechte schuldeisers. Bij gerechtelijke reorganisatie zou 

het revindicatierecht wel opgeschort zijn. 

Theoretisch houdt de uitoefening van het eigendomsvoorbehoud niet noodzakelijk ontbinding 

van de titel in 988 , praktisch gesproken wel, minstens bij faillissement (voortbestaan 

overeenkomst is zinloos). Zie dan ook de bespreking van de gevolgen van ontbinding voor het 

verbintenisrechtelijk aspect (in punt 1.b. van deze Afdeling). 

Tegen de revindicatie kan een retentierecht worden ingeroepen voor de kosten tot behoud van 

de zaak, bewaringskosten e.d. (zie verder). 

De curator heeft in beginsel recht op terugbetaling van het reeds betaalde deel van de prijs, 

maar beschikt niet over een retentierecht om terugbetaling te bekomen 989 . Er zal wel moeten 

worden afgerekend; indien het reeds betaalde bedrag (plus interest) hoger is dan de bij 

ontbinding nog verschuldigde bedragen (met name de waardevermindering van het 

gerevindiceerde goed en de schadevergoeding verschuldigd bovenop ontbinding), dan zal de 

revindicant het verschil moeten teruggeven, behoudens schuldvergelijking met andere 

schuldvorderingen van de revindicant (voor de vraag in welke gevallen schuldvergelijking 

kan worden ingeroepen na samenloop, zie Deel V, hoofdstuk VI afdeling E). Maar indien er 

nog andere schuldvorderingen zijn dan (het saldo van) de prijs, zal de curator allicht zijn 

lossingsrecht uitoefenen en daardoor de ontbinding kunnen tegenhouden. 

Wanneer evenwel de zaak verkocht wordt "voor wie het behoort", en niet door de revindicant, 

ontvangt deze laatste ook de verkoopprijs niet en kan hij die ook niet compenseren met ev. 

andere schuldvorderingen op de koper. 

De voorbehoudseigenaar kan beslag tot terugvordering leggen om de revindicatie veilig te 

stellen. 

goederen. Het Hof van cassatie diende zich wel niet uit te spreken over de vraag of in casu die goede trouw 

aanwezig was, omdat het middel er ten onrechte van uitging dat de goede trouw op het eigendomsrecht van de 

pandgever betrekking moest hebben en niet op diens beschikkingsbevoegdheid. 

988 Anders in het Duitse recht, waar de zaak enkel mag teruggenomen worden als men ook de overeenkomst 

ontbindt (BGB § 449 II). 

989 Ook art. 105 FaillW speelt hier niet: die bepaling betreft de stoppage in transitu van art. 104 FaillW. In die 

zin VEROUGSTRAETE, Manuel (2003) nr. 918; kh. Tongeren 14 februari 2008, RW 2008-2009, 1013; Hof 

Luik 15 januari 2009, JLMB 2010, 350. 

405


e. Conflicten tussen voorbehouden zekerheden en door de verkrijger gevestigde 

zekerheden. 

Er is een "logische" voorrang van de zekerheden van de verkoper (door voorbehoud) op alle 

zekerheden op dezelfde goederen die eerst door de koper zijn gevestigd, uitgezonderd 

eventuele derdenbescherming van de schuldeiser van zo’n gevestigde zekerheid. Deze 

logische voorrang houdt in dat men bij een dergelijk conflict niet moet kijken naar de datum 

waarop het concurrerend recht door de koper gevestigd werd. 

i) Voorrang van de zekerheden voorbehouden door de verkoper 

Voorbeeld: verkoop van koopwaar aan een koper die reeds eerder zijn handelszaak in pand 

heeft gegeven aan zijn bank, waarbij die inpandgeving ook voordien is ingeschreven en dat ze 

ook alle voorraden omvat. De verkoper heeft een eigendomsvoorbehoud en een voorrecht van 

de verkoper en heeft aan de koper geen toestemming gegeven om de koopwaar aan een derde 

in pand te geven. 

Men mag zich in dit voorbeeld niet laten misleiden tot een vergelijking van de datum van de 

verkoop of levering enerzijds en die van de inpandgeving handelszaak of inschrijving daarvan 

anderzijds Ook wanneer de inschrijving van het pandrecht dateert van voor de 

verkoopovereenkomst, is het recht van de verkoper anterieur. De bank kan immers maar 

rechten op die zaak afleiden van de koper nadat de koper die zaak heeft verkregen, en dit 

onder voorbehoud van de rechten die op dat ogenblik op de zaak rusten. Nemo dat quod non 

habet. 

Die logische anterioriteit nu kan wel doorbroken worden indien de derde beschermd wordt als 

verkrijger te goeder trouw (gemeen recht, bevestigd door art. 23 HypW). In ons voorbeeld zal 

dit niet het geval zijn, tenzij de pandhouder nog te goeder trouw zou zijn op het ogenblik 

waarop hij de zaak daadwerkelijk in zijn macht krijgt (de inschrijving van een pand op 

handelszaak is immers nog geen buitenbezitstelling 990 ). Bij andere soorten inpandgeving kan 

dit al eerder voorvallen. 

ii) Voorrang van de schuldeiser gesubrogeerd in de rechten van de verkoper 

Aan de andere kant geniet niet enkel de vervreemder zelf van die logische voorrang, maar ook 

zijn rechtsopvolger in die rechten. Dat kan ook een partij zijn die door persoonlijke subrogatie 

in de rechten van de vervreemder treedt, zoals bv. een kredietverlener van de koper die het 

krediet rechtstreeks aan de verkoper betaalt om zo gesubrogeerd te zijn in diens rechten. Dat 

geeft die kredietverlener een duidelijk sterkere positie dan een pandrecht op dezelfde 

goederen dat hem door de koper zelf zou zijn verleend. De logische anterioriteit geldt ook 

wanneer een dergelijk ouder recht op een zaak door middel van zakelijke subrogatie toekomt 

aan een andere schuldeiser dan de verkoper. 

990 Verder mag men niet vergeten dat de inpandgeving handelszaak wat de voorraden betreft hoe dan ook 

slechts hoogstens de helft van de waarde van die voorraden toekent aan de pandhouder. 

406


Zo dadelijk bespreken we een rechtsfiguur die met deze laatste techniek een zekere gelijkenis 

vertoont, maar waar de kredietverlener van de koper nog een stap verder gaat en de zaak zelf 

aankoopt (in plaats van de koopprijs te betalen voor rekening van zijn kredietnemer): de 

financieringshuur of leasing. 

NB. De vraag of de verkoper die gesubrogeerd is in de prijsvordering van K1 op K2 ook 

voorrang heeft op andere schuldeisers van K1 aan wie deze schuldvordering reeds op 

voorhand in pand zou zijn gegeven, wordt besproken in Deel V (schuldvorderingen, 

hoofdstuk VI afdeling D). 

iii) Kosten tot behoud 

Overeenkomstig de verder besproken regel gaan latere kosten tot behoud van de zaak wel 

voor op oudere rechten. Behoudskosten gemaakt na de revindicatie vallen daar niet onder. 

3. Addendum – niet-contractuele titels van eigendomsoverdracht 

Tot nog toe zijn we steeds van de veronderstelling uitgegaan dat de eigendomsovergang beoogd wordt door een 

overeenkomst, en dus behoudens bijzonder beding (zoals eigendomsvoorbehoud) krachtens de suppletieve regel 

van art. 1138 BW in beginsel overgaat op de wederpartij. Daarnaast zijn er ook verbintenissen tot 

eigendomsoverdracht die niet uit een overeenkomst voortvloeien; daarop is art. 1138 BW niet van toepassing, en 

gaat de eigendom dus maar over krachtens een daartoe strekkende overeenkomst van partijen. 

407


B. Gebruik van eigendom als zekerheid bij niet-translatieve overeenkomsten 

1. Algemeen 

Is de overeenkomst op grond waarvan de schuldenaar zaken in zijn macht (feitelijk bezit) 

heeft, niet translatief (eigendomsoverdragend), dan blijft de persoon voor wie men houdt 

gewoon eigenaar. Bv. bewaargeving, bruikleen, huur, enz. De feitelijke bezitter van de zaak 

bezit de zaak niet voor zichzelf, maar houdt ze voor zijn wederpartij (detentie). Zoals in 

Hoofdstuk II Afdeling B. uiteengezet hebben de andere schuldeisers in beginsel géén verhaal 

op goederen die hun schuldenaar louter in detentie heeft (als bewaarnemer, ontlener, huurder). 

Dit wordt algemeen aanvaard (twijfel is in het verleden enkel gerezen bij de leasing; zie 

hieronder punt 4.); art. 101 FaillW bevestigt het terugvorderingsrecht van de eigenaar in geval 

van faillissement van de detentor, zij het dat dit op straffe van verval moet worden 

uitgeoefend voor de sluiting van het proces-verbaal van verificatie 991 . Met verval bedoelt 

men: niet-tegenwerpelijkheid aan de boedel 992 . In geval van beslag kan de eigenaar verzet 

doen tegen het beslag (vgl. hoger Hoofdstuk II). 

De meeste niet-translatieve overeenkomsten hebben niet op de eerste plaats een 

zekerheidsfunctie. Zo strekken huur, bewaargeving e.d. er niet op de eerste plaats toe om te 

verzekeren dat de verhuurder of bewaargever eigenaar blijft van goederen terwijl hij een 

krediet toekent aan de huurder of bewaarnemer. Maar dergelijke overeenkomsten kunnen ook 

een zekerheidsfunctie hebben en worden vaak mede met dat oogmerk gekozen als 

vormgeving van economische relaties. Het eigendomsrecht is in die gevallen in beginsel 

echter niet accessoir aan een verzekerde schuldvordering. 

Niettemin kan de eigendom van de bewaargever wel e.d. verloren gaan door toepassing van 

eenheids-, specialiteits- en bepaaldheidsbeginsel, d.i. bij natrekking, bij zaaksvorming, en bij 

vermenging van soortzaken. Vgl. de bespreking hieronder Hoofdstuk IV bij 

eigendomsoverdracht tot zekerheid. De belangrijkste toepassingen hebben wel betrekking op 

geld en waardepapieren, goederen die evenwel verderop in een afzonderlijk Deel (VI) worden 

behandeld. 

Ook zal de verhuurder e.d. het moeten afleggen tegen derden die te goeder trouw rechten 

hebben verkregen op het goed krachtens de regels van derdenbescherming (zie bv. de 

bespreking van het retentierecht verderop); dit wordt reeds nader besproken hieronder (4.) 

voor het voorbeeld van de leasing. 

991 Art. 101 III FaillW. De rechtsleer gaat ervan uit dat deze bepaling uit art. 101 FaillW niet alleen geldt voor 

eigendomsvoorbehoud s.s. maar ook voor de hier besproken gevallen van revindicatie. Zo bv. DIRIX, “De 

uitoefening van het eigendomsvoorbehoud bij faillissement”, RW 1999-2000, 1038-1039; I. 

VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite et du concordat, 1998, p. 466 nr. 841; A. ZENNER, Dépistages, 

faillites et concordats, 1998, 467. Anders E. VAN CAMP, noot onder kh. Dendermonde 5 oktober 1998, 

Ger.Akkoord & Faillissement Actualiteit, 1999, p. (1) 9. 

992 DIRIX, Overzicht, TPR 2004 nr. 168 met verwijzingen. 

408


Ook kan het zijn dat er kosten werden gemaakt tot behoud van de zaak, welke in beginsel 

voorrang hebben op oudere rechten (zie de bespreking van dit voorrecht verder). Kosten die 

gemaakt zij na de revindicatie door de eigenaar vallen daar niet onder 993 . 

Tenslotte zal de eigenaar ook waakzaam moeten zijn om tijdig zijn rechten uit te oefenen bij 

beslag door een andere schuldeiser van de detentor of bij het ontstaan van een samenloop. 

Men leidt uit de overeenkomst wel af dat de detentor een verplichting heeft de eigenaar 

onmiddellijk te verwittigen van elk beslag (in leasingovereenkomsten wordt dit overigens 

standaard bedongen). 

2. Bruikleen en gewone huur 

Voorbeeld: in de drankensector is het gebruikelijk dat leeggoed eigendom blijft van de 

producent. 

3. Consignatie (bewaargeving) met het oog op verkoop & commissie. 

Een belangrijke praktische toepassing is de consignatie met het oog op verkoop. In plaats van 

de goederen te verkopen aan de tussenpersoon, die ze beoogt door te verkopen, worden ze in 

consignatie gegeven, met machtiging aan de tussenpersoon om ze door te verkopen voor 

rekening van zijn principaal. Daarbij zijn er twee mogelijkheden: 

- ofwel heeft de tussenpersoon volmacht om ze in naam van de principaal te verkopen 

(onmiddellijke vertegenwoordiging) en is hij dus geen partij bij de verkoopovereenkomst; 

- ofwel is hij gemachtigd om in eigen naam te verkopen, in welk geval hij optreedt als 

middellijk vertegenwoordiger (meestal een commissionair). 

Bij middellijke vertegenwoordiging treden zoals eerder reeds besproken de volgende 

rechtsgevolgen in. 

a) wat betreft de eigendom van de goederen 

Zolang de tussenpersoon de eigendom niet heeft overgedragen, behoudt de principaal het 

eigendomsrecht. Bij levering (in juridische zin) door de tussenpersoon gaat de eigendom dan 

rechtstreeks over van principaal naar wederpartij. Dit geschiedt dan wel krachtens de door de 

tussenpersoon gesloten overeenkomst in die zin dat die overeenkomst de titel vormt voor die 

overdracht. 

NB. Toen eigendomsvoorbehoud in ons recht nog niet tegenwerpelijk was, werd regelmatig 

ingeroepen dat de goederen nog niet waren verkocht, maar enkel geconsigneerd. De 

rechtspraak aanvaardde dit meestal slechts in die sectoren waar dit daadwerkelijk gebruikelijk 

was 994 . Sinds het eigendomsvoorbehoud erkend is, is er geen enkele grond meer voor een 

dergelijke beperkte aanvaarding van de consignatie. Het blijft een alternatief voor de 

993 Zie bv. Hof Brussel 7 juni 2005, RW 2005-2006, 1108, betreffende kosten die een curator had gemaakt voor 

de inbewaringgeving van leasingvoertuigen die reeds door de eigenaar waren gerevindiceerd. 

994 DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 587 p. 410, met verw. Rb. Leuven 3 december 1996, RW 1996-97, 1239. 

409


verlenging van het eigendomsvoorbehoud in de prijsvordering (die hoger A.2.d.6° werd 

besproken). 

b) wat betreft de verbintenisrechtelijke verhoudingen 

Er is geen schuldvordering van de wederpartij op de principaal, alleen van de tussenpersoon 

op de principaal en van de wederpartij op de tussenpersoon (tenzij de tussenpersoon zijn 

schuldvordering gecedeerd heeft aan de wederpartij). 

Er is in beginsel geen schuldvordering van de principaal op de wederpartij, maar: 

- de tussenpersoon kan die wel aan zijn principaal cederen; en 

- de principaal heeft van rechtswege toch een zeker recht op die schuldvordering, zoals blijkt 

uit art. 103 FaillW: de schuldvordering die de tussenpersoon verkregen heeft uit de verkoop, 

komt in geval van insolventie toe aan zijn principaal. 

Dit laatste houdt in dat de tussenpersoon de prijsvordering op zijn naam verkrijgt, maar voor 

rekening van zijn opdrachtgever moet uitoefenen. Hij is dus in beginsel gerechtigd de 

koopprijs te innen, al heeft hij de plicht de ontvangen som min zijn commissie door te betalen 

aan de principaal (of eventueel in schuldvergelijking te brengen). Door de inning gaat de 

schuldvordering teniet en dus ook het recht van de principaal daarop, tenzij wanneer het geld 

niet chartaal wordt geïnd maar ontvangen wordt op een “kwaliteitsrekening”, in welk geval de 

rechten van partijen worden voortgezet op de schuldvordering op de rekeningvoerende 

(financiële) instelling (bij een kwaliteitsrekening verkrijgt de rekeninghouder op zijn beurt de 

schuldvordering op de bank als middellijk vertegenwoordiger). Deze rechtsfiguur wordt 

verderop nog besproken. 

Aan zakelijke subrogatie komt men normaal niet toe, omdat de schuldvordering reeds op een 

andere grond aan de principaal toekomt (en zakelijke subrogatie een subsidiaire rechtsfiguur 

is). 

4. Leasing of financieringshuur (met koopoptie) 

a. Begrip 

De leasing is als geheel civielrechtelijk niet gereglementeerd in ons recht, maar combineert 

wel gereglementeerde rechtsverhoudingen (verkoop, huur, cessie). De Unidroit Conventie 

betreffende internationale leasing (Ottawa 1988) 995 is door België wel ondertekend maar niet 

geratificeerd. Er is aansluitend daarbij ook een modelwet leasing van Unidroit (2008) 996 . 

De overeenkomst van leasing wordt gekenmerkt door een driehoeksverhouding tussen de 

leverancier (= verkoper), de leasingmaatschappij (= koper-financier) en de leasingnemer (= 

gebruiker). 

995 Te vinden op http://www.unidroit.org/english/conventions/1988leasing/1988leasing-e.htm. 

996 Zie www.unidroit.org/english/workprogramme/study059a/main.htm. 

410


De leasingmaatschappij koopt een bepaald goed (c) volgens de wensen van de leasingnemer 

(a) bij een leverancier, waarna zij dit goed krachtens een huurovereenkomst (b), dus tegen 

betaling van een huurprijs ter beschikking stelt van de leasingnemer, die dit goed dan op het 

einde van de huurtermijn kan verwerven tegen een vooraf vastgestelde prijs (d). 

(a) Vooraleer de aankoop of de leasing gesloten worden onderhandelt de toekomstige 

gebruiker met een leverancier over de aankoop van het goed. Dit leidt vaak tot een 

voorovereenkomst (koopoptie die kan worden verleend aan een leasingmaatschappij), soms 

tot een aankoop onder opschortende voorwaarde van financiering waarbij bedongen wordt dat 

in geval van financiering door leasing de aankoop door de leasingmaatschappij zal gebeuren. 

De gebruiker onderhandelt over de kenmerken van de zaak en over de garantie die de 

verkoper verleent. Dat is van belang omdat de leasingovereenkomst bij zuiver financiële 

leasing normaal zal bepalen dat de garantie rechtstreeks door de verkoper aan de koper moet 

worden verleend en de leasingmaatschappij géén garantie voor de zaak zelf geeft. Bij de zgn. 

operationele leasing is er wel bijkomende dienstverlening door de leasingmaatschappij 997 . 

(b) Vooraleer de leasingmaatschappij (financier) het goed zelf aankoopt wordt tussen die 

financier (lessor) en de huurder (lessee) een leasingovereenkomst gesloten waarbij de lessee 

zich verbindt om het goed te huren voor een vaste termijn tegen een huurprijs die over het 

geheel genomen overeenstemt met de aankoopprijs en financieringskosten. De leasingtermijn 

is meestal de economische gebruiksduur van het goed of de afschrijvingstermijn. Bij 

operationele leasing komen daar nog de kosten van onderhoud en andere dienstverlening bij. 

De berekening van de huurprijs is vooral fiscaal van belang. Indien de restwaarde max. 15 % bedraagt gaat het 

om leasing s.s., en is de huurder fiscaal een zgn. economische eigenaar; de facturen zijn afschrijvingen en geen 

gewone bedrijfskosten; indien die meer dan 15 % bedraagt of het een operationele leasing is, is het fiscale een 

zuivere huur ("renting"). 

(c) De leasingmaatschappij koopt vervolgens het goed aan en stelt het als verhuurder ter 

beschikking van de huurder. De leasingmaatschappij is dus de juridische eigenaar van de door 

de leasingnemer gebruikte goederen. De huurder moet bij ontvangst van de zaak deze keuren; 

na die goedkeuring wordt de leverancier betaald en kan de huurder bij zuiver financiële 

leasing in beginsel de verhuurder niet meer aanspreken wegens niet-conformiteit (dit wordt zo 

bedongen in de leasingovereenkomst). 

(d) Die koopoptie op het einde van de huurtermijn wordt beschouwd als een aparte 

overeenkomst. Is er geen te lichten koopoptie, maar een automatische verkoop bij het einde 

van de huur (“huurkoop”), dan wordt de overeenkomst gekwalificeerd als een verkoop met 

eigendomsvoorbehoud (zie daarvoor hoger). De leasingmaatschappij bedingt vaak van de 

997 Soms spreekt men ook van leasing wanneer niet alleen de uitrusting geleasd wordt, maar ook het personeel 

voor gebruik ervan ter beschikking wordt gesteld door de leasinggever (bv. bij vliegtuigen en andere 

transportmiddelen), wat veeleer een aanneming is dan een verhuur. Die leasing noemt men “wet leasing” i.t.t. de 

“dry leasing” (die louter financieel dan wel ook operatief kan zijn). 

411


leverancier een terugkoopverplichting tegen een overeengekomen prijs voor het geval de 

huurder de koopoptie niet uitoefent. 

NB De sale and lease back komt verderop ter sprake, aangezien het geen door de verhuurder 

“voorbehouden” recht betreft, maar een eigendomsrecht dat men van de kredietnemer 

verkregen heeft. 

Enkele data 998 : 

Leasing werd in België "ingevoerd" vanaf einde 1961. De activiteiten van roerende leasing van 

leasingmaatschappijen werden bestuursrechtelijk gereglementeerd door een KB nr. 55 van 10 november 1967. 

De totale leasingproductie in België einde 2005: 3.844 miljoen euro, 

- waarvan 644 miljoen euro onroerende leasing en de rest roerend; 

- daarvan is het aandeel operationele leasing in 2004 56, 93 %, in 2005 42,43 %, dat van de financiële leasing 

43,07 % in 2004 en 57,57 % in 2005. 

In de praktijk wordt door leasingmaatschappijen enkel bedrijfsuitrusting (in ruime zin) in leasing gegeven en 

wordt de leasingformule niet toegepast bij kredieten aan verbruikers. 

b. De leasing als zekerheidsmechanisme 

1° Zakenrechtelijk gevolg 

Leasing is een niet-translatieve (niet-eigendomsoverdragende) overeenkomst. De persoon 

voor wie men houdt, blijft gewoon eigenaar. 

Maar toch is er twijfel gerezen, omdat leasing, hoewel ingekleed als huur, economisch gezien 

een kredietverlening is. Vanuit dat oogpunt is de leasing een alternatief voor de verkoop op 

afbetaling (met eigendomsvoorbehoud), met voor- en nadelen. Nadeel is b.v. dat men de 

onderhoudsverplichting van de verhuurder moet wegbedingen (wat door de rechtspraak in 

beginsel aanvaard wordt 999 ), voordeel is dat men niet onderworpen is aan de beperkingen 

inzake ontbinding die we vinden bij de verkoop, en evenmin aan de beperkingen die het 

eigendomsvoorbehoud kent (b.v. terugvordering door de lessor op grond van een ontbinding 

kan niet tegengehouden worden door de curator mits betaling van het saldo van de prijs). 

Vóór de inwerkingtreding van de FaillW 1997 werd immers aangenomen dat een beding van 

eigendomsvoorbehoud niet tegenwerpelijk was aan de samenlopende schuldeisers van de 

koper, zodat de vraag rees of die niet-tegenwerpelijkheid ook gold voor leasing. Doch ook 

toen reeds werd de tegenwerpelijkheid van leasing aanvaard 1000 . 

De rechtspraak aanvaardt dat het eigendomsrecht van de lessor bij leasing zakenrechtelijk niet 

gelijkgesteld wordt met een louter zekerheidsrecht. Hier gaat het niet meer om een loutere 

998 Bron: Belgische leasingvereniging, http://www.blv-abl.be. 

999 Cass. 17 juni 1993, Pas. 1993 I 582 = RW 1994-95, 1435 = JT 1993, 732 = TBH 1994, 148 = Recente 

Cassatie, 1993, 179-180, n. M.E. STORME " De wijde mantel van de huurovereenkomst biedt ook plaats aan 

zuivere financieringshuur zonder vrijwaring door de lessor". 

1000 Zie onder meer H. BRAECKMANS, “Actuele aspecten van financieringscontracten” in 

Overeenkomstenrecht 1999-2000 (XXVIste Delva Cyclus), Antwerpen, 2000 (335) 351, nr. 451; L. VAN DEN 

HOLE, “De roerende leasing – De positie van de lessor bij faillissement”, DAOR 1996/40, 25-52. 

412


zekerheidseigendom, die accessoir zou zijn aan een verzekerde schuldvordering, maar om een 

volwaardig eigendomsrecht. Behalve bij sale & leaseback (waarover verder meer) verkrijgt de 

lessor het goed niet van de kredietnemer, maar van een derde-leverancier. Het eigendomsrecht 

van de lessor is verder ook overdraagbaar (weliswaar zal de verkrijger gebonden zijn door de 

leasingovereenkomst, dit op grond van de gemeenrechtelijke regels inzake huur) en nietaccessoir 

(rechtens is niet het eigendomsrecht van de lessor afhankelijk van zijn 

schuldvordering op de huurder, maar omgekeerd zijn schuldvordering afhankelijk van zijn 

eigendomsrecht op het goed). Het eigendomsrecht van de lessor is evenmin onderworpen aan 

een ontbindende voorwaarde; de huurder beschikt slechts over een aankoopoptie (zonder 

terugwerkende kracht). Het goed maakt tenslotte ook als dusdanig deel uit van het vermogen 

van de lessor, en niet enkel de verzilveringwaarde tot beloop van de onbetaalde schulden van 

de lessee. De lessor heeft immers louter obligatoire verplichtingen, zijn eigendomsrecht is niet 

bezwaard door enig zakelijk recht van de huurder. Het gehuurde goed is op het einde van de 

overeenkomst afgeschreven, en zo het door de huurder toch wordt gekocht op grond van de 

koopoptie in de leasingovereenkomst, wordt de koop als een afzonderlijke overeenkomst 

beschouwd. Al deze kenmerken maken dat het eigendomsrecht van de lessor een volwaardig 

eigendomsrecht is, en niet een “loutere” zekerheidseigendom. 

Er bestond één uitzondering op deze erkenning als volwaardig eigendomsrecht onder de oude 

Wet op het gerechtelijk akkoord (het revindicatierecht werd wel opgeschort, zie art. 21 

WGA). Bij faillissement is er rechtspraak die stelt dat het rechtsmisbruik is van de lessor om 

een voortzetting van de overeenkomst met de curator te weigeren indien hij dit aanbiedt 1001 . 

2° Verbintenisrechtelijk 

Wel vloeit uit het verbintenissenrecht voort dat de lessor die door de terugvordering een 

meerwaarde verkrijgt vergeleken met de normale uitoefening van de overeenkomst, verplicht 

is die meerwaarde te verrekenen en het saldo terug te betalen 1002 . 

c. De leasing als ‘stil’ zekerheidsmechanisme en de derde-verkrijger te goeder 

trouw 

Het eigendomsrecht van de lessor vereist geen publiciteit in de vorm van een feitelijk bezit 

noch inschrijving in een register) 1003 , en is dus in beginsel een “stille” eigendom; wel kan het 

1001 Kh. Ieper 29 juni 1998, RW 1999-2000, 21. 

1002 Vgl. Cass. 8 november 2002, RW 2003-2004, 1459 n. A. van OEVELEN, “Schadebedingen in 


249; Hof Gent 9 januari 2006, RW 2007-2008, 1366.; Hof Brussel 23 juni 1998, RW 1999-2000, 367 met noot E. 

DIRIX “Het lot van de realisatiewaarde bij de beëindiging van de leasingovereenkomst”; Hof Gent 1 april 1998, 

RW 1999-2000, 365; DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 595 p. 414-415. Vgl. Hof Bergen 30 december 1999, JT 

2001, 70 met noot BRUYNS en voor het Franse recht Cass.fr. 5 maart 1996, Bull.civ. IV, nr. 72. 

1003 Weliswaar zijn leasingmaatschappijen verplicht om op de verhuurde zaak een plaatje aan te brengen met 

vermelding dat de zaak eigendom is van de leasingmaatschappij (KB van 10 november 1967), maar volgens de 

rechtspraak heeft het ontbreken daarvan geen civielrechtelijke sanctie, en kan het enkel leiden tot intrekkking 

van de erkenning (Cass. 27 november 1981, Arr.Cass. 1981-82, nr. 208 = RW 1981-82, 2141 concl. P.g. 

DUMON = BRH 1982, 67 = Pas. 1982 I 434; Hof Antwerpen 30 juni 1980, RW 1980-81, 2071 noot Leo 

NEELS). 

413


zijn dat er in concreto enige publiciteit aan is gegeven (in het bijzonder door het aanbrengen 

van een eigendomsplaatje) zodat de kans dat derden te goeder trouw geacht worden kleiner 

wordt 1004 . De enige manier om te achterhalen of er al dan niet een leasingovereenkomst 

bestaat, met betrekking tot een bepaald goed, is door ‘onderzoek’ te doen in concreto, bv. 

door de aankoopfactuur of te vragen, of nog, bij auto’s bv. de boordpapieren (maar zelfs dat 

biedt nog geen sluitende zekerheid; tot voor kort stonden bv. de boordpapieren van een auto 

op naam van de huurder, en niet van de eigenaar-leasingmaatschappij). 

Aangezien het eigendomsrecht van de lessor vaak een ‘stille’ eigendom is (met name wanneer 

het eigendomsplaatje zijn functie niet vervult), loopt het eigendomsrecht van de 

leasingmaatschappij (net zoals dat van de verkoper onder eigendomsvoorbehoud) gevaar ten 

aanzien van de aanspraken van bepaalde derden. Doordat de leasingnemer in het feitelijk bezit 

is van het geleasde goed kunnen derden te goeder trouw er eventueel rechten op 

verwerven 1005 . Zo is er een risico dat het goed dat hij aan de huurder toevertrouwt in handen 

komt van een derde-verkrijger te goeder trouw, b.v. door verkoop door de leasingnemer van 

zijn geleasde goederen. Dan ontstaat er een conflict met betrekking tot de eigendom van het 

goed tussen enerzijds de leasingmaatschappij en anderzijds de derde-verkrijger te goeder 

trouw. De derde-verkrijger geniet hierbij zoals hoger besproken bescherming indien hij in het 

feitelijk bezit komt van de zaak en op dat tijdstip te goeder trouw is; naargelang de 

omstandigheden en de aard van de goederen zal de derde een onderzoeksplicht hebben en bij 

gebreke van dat onderzoek niet te goeder trouw worden geacht (bv. bij aankoop van een 

tweedehandswagen de boorddocumenten en de aankoopfactuur opvragen). 

Voorbeelden van dergelijke conflicten zijn in het bijzonder: 

1° wanneer de huurder de zaak doorverkoopt aan een derde-verkrijger; 

2° wanneer de huurder de zaak in pand geeft d.m.v. een buitenbezitstelling (vuistpand) of 

overhandigt aan een derde partij die een schuldvordering verkrijgt voor kosten betreffende de 

zaak (zgn. retentierecht); 

3° wanneer de huurder de zaak binnenbrengt in een door hem gehuurd onroerend goed, wat 

betekent dat de verhuurder van het onroerend goed er in beginsel zijn pandrecht (voorrecht 

van art. 20, 1° HypW) op zou kunnen uitoefenen; weliswaar verkrijgt de verhuurder geen 

feitelijk bezit in de normale zin, maar de aanwezigheid in zijn eigendom wordt daarmee 

gelijkgesteld (zie de bespreking daarvan verder onder). Daarom is de huurder van de zaak in 

beginsel verplicht de verhuurder te verwittigen dat de zaak die hij daar opstelt niet zijn 

eigendom is, zodat het eigendomsrecht van de lessor ongestoord bewaard blijft (zie nadere 

bespreking verder bij de bespreking van het voorrecht van de verhuurder in Hoofdstuk V); 

4° wanneer de huurder een landbouwbedrijf is en op de zaak een landbouwvoorrecht toekent 

(zie eveneens Hoofdstuk V). 

Ad 4°: Om de voorrang van die onroerende verhuurder te goeder trouw tegen te gaan, vinden 

we in alle leasingovereenkomsten de standaardclausule terug, dat de leasingnemer verplicht is 

1004 Zie bv. Hof Luik 3 juni 1981, TBH 1983, 358 kritische noot M. KRINGS. 

1005 ZIE I. SAMOY, “Financieren op eigen risico? Artikel 2279 van het Burgerlijk Wetboek en de afgewezen 

revindicatievordering van een financieringsmaatschappij bij een keten van kopers” TBBR 2000, 238; Hof Brussel 

25 april 2003, Gaban t. Dierick cs (een vierde-verkrijger had aankoopfacturen van zijn verkoper opgevraagd, en 

werd te goeder trouw geacht) 

414


de verhuurder van het onroerend goed in kennis te stellen van alle goederen die men van de 

leasingmaatschappij least, vooraleer die goederen binnen te brengen in het gehuurd onroerend 

goed. 

d. De bescherming van de huurder bij insolventie van de verhuurder 

Anders dan de koper onder eigendomsvoorbehoud heeft de huurder geen enkel zakelijk recht 

op de zaak, maar enkel een obligatoir recht (huurrecht) en meestal ook een koopoptie bij het 

einde van de huurtermijn. 

Wat is zijn positie dan bij insolventie van de verhuurder? Tegenover de verhuurder kan hij 

zich beroepen op de exceptio non adimpleti contractus, en weigeren de zaak terug te geven als 

de verhuurder zijn verplichtingen niet nakomt. Kan die exceptie ook ingeroepen worden tegen 

rechtsopvolgers van de verhuurder? In beginsel zijn de verplichtingen van de verhuurder 

kwalitatief. Bovendien heeft de curator bij faillissement van de verhuurder niet het recht om 

de huurovereenkomst te verbreken, maar enkel het recht ze niet actief uit te voeren (zie in 

Deel IX de bespreking van het vereffeningsbewind in het algemeen). 

Bij consumentenovereenkomsten speelt ook art. 54 WCK ("§ 1. Wanneer de consument 40 pct. of meer van de 

prijs bij contante betaling van een lichamelijk roerend goed betaald heeft, kan (de kredietgever) slechts eisen het 

bezit van het goed te bewaren op grond van een uitdrukkelijk akkoord tussen de partijen, gesloten na de 

totstandkoming van de kredietovereenkomst of bij beschikking van de rechter. 

§ 2. In geen geval mag de terugname van het goed leiden tot een ongerechtvaardigde verrijking"). 

e. Leveraged leasing 

De leasingmaatschappij kan op haar beurt financiering zoeken bij een bank of andere financier en de rechten uit 

de leasing als zekerheid aanwenden. Men spreekt van leveraged leasing. Daarbij worden de huurvorderingen uit 

de leasingovereenkomst in pand gegeven (of tot zekerheid gecedeerd; zie voor de mogelijkheden deel V); soms 

wordt ook het verhuurde uitrustingsgoed zelf eveneens in pand gegeven aan die financier (in België bv. door 

middel van een inpandgeving van de handelszaak van de leasingmaatschappij). 

5. Loonfabricage 

Het is ook mogelijk dat de goederen door de eigenaar aan de wederpartij worden 

toevertrouwd met het oog op bewerking tot een nieuwe zaak voor rekening van die eigenaarleverancier 

1006 . Men spreekt dan van loonfabricage, Eng. Tolling (agreement). Het gaat dan 

vaak om de vervaardiging van producten uit grondstoffen van de opdrachtgever. Contractueel 

wordt bepaald dat de producten voor rekening van de opdrachtgever vervaardigd worden en 

1006 Men mag loonfabricage niet verwarren met “private label” fabricage, al kunnen beiden wel samenvallen. 

Van “private label” spreekt men wanneer het product niét gemerkt wordt met het merk van de producent, maar 

met een merk van de distributeur (meestal grootwarenhuizen e.d.m. die “eigen merken” hebben van goederen die 

ze meestal niet zelf produceren maar ofwel aankopen ofwel in loonfabricage laten produceren. Ook bij 

loonfabricage zal zelden het merk van de producent gebruikt worden (tenzij de constructie eigenlijk louter een 

zekerheidsconstructie is); maar er zijn ook veel producten die door de producent verkocht worden aan 

doorverkopers die er hun eigen merk opzetten (store brand in plaats van manufacturers brand). 

415


dus zijn eigendom worden, ook indien dit krachtens de gemeenrechtelijke regels van de 

zaaksvorming niet het geval zou zijn (deze regels zijn immers enkel dwingend in die zin dat 

er bij zaaksvorming een nieuwe zaak is, maar niet dwingend wat betreft de bepaling van de 

partij die eigenaar wordt van die zaak), en dat de fabrikant betaald wordt voor het geleverde 

werk (de interne verhouding is dan een bijzondere vorm van aannemingsovereenkomst). 

In die vorm kan de loonfabricage een vorm van krediet zijn, waarbij de opdrachtgever 

werkingsmiddelen ter beschikking stelt van de opdrachtnemer in de vorm van grondstoffen. In 

plaats van de afgewerkte producten ten dele vooruit te betalen (wat een in beginsel 

onverzekerd krediet zou vormen - een vuistpand erop is normaal niet mogelijk, enkel een 

inpandgeving van de handelszaak zou een zekerheid verschaffen aan de opdrachtgever, maar 

die inpandgeving kan enkel aan financiële instellingen gebeuren), wordt er niets 

vooruitbetaald maar worden de grondstoffen betaald door de opdrachtgever die ze zelf 

aankoopt. 

Een overeenkomst van loonfabricage kan gecombineerd worden met een machtiging aan de 

fabrikant om de goederen tegen commissie te verkopen voor rekening van de opdrachtgever. 

In dat geval komt de situatie dicht in de buurt van een eigendomsvoorbehoud met bedingen 

inzake verwerking en doorverkoop (hoger besproken in Afdeling A. 2.d.6°). Het verschil 

betreft in beginsel de vraag wie het risico draagt wanneer de bewerker de zaak niet verkocht 

krijgt. Bij verkoop aan de fabrikant (met eigendomsvoorbehoud) ligt dat risico in beginsel bij 

die fabrikant, bij loonfabricage met verkoopmachtiging in beginsel bij de opdrachtgever van 

de fabrikant. Wanneer de fabrikant het risico niet draagt, rijst de vraag of ondanks de 

kwalificatie als loonfabricage niet de regels inzake eigendomsvoorbehoud gelden. In het 

Engelse recht heet dit En. Manufacturing clause, in het Duitse recht de Verarbeitungsklausel 

of Herstellervereinbarung, d.i. afspraak dat de bewerking geschiedt voor rekening van de 

schuldeiser, die leidt tot een van de vormen van verlängerter Eigentumsvorbehalt, wat in die 

landen erkend wordt en tegenwerpelijk is bij samenloop. Aanezien naar belgisch recht niet 

zeker is of het eigendomsvoorbehoud door middel van een dergelijk beding wel op 

tegenwerpelijke wijze kan worden verlengd in de nieuwe zaak, zullen leveranciers van 

onderdelen en grondstoffen de overeenkomst eerder als loonfabricage inkleden. 

416


IV. Eigendomsoverdracht aan de schuldeiser tot zekerheid 

A. Uitgangspunt: geen erkenning van de zekerheidseigendom 

Kan men aan de schuldeiser niet een sterkere positie kan verschaffen door, in plaats van hem 

beperkte rechten op de goederen van zijn schuldenaar te verlenen, zoals bij de traditionele 

zakelijke zekerheidsrechten, eigenaar te maken van die goederen, met een beding dat de 

eigendom terug wordt overgedragen wanneer de gewaarborgde schuld is nagekomen ? Bij 

tegenweprelijkheid daarvan zou de schuldeiser zich in en buiten samenloop kunnen verhalen 

op die goederen met een beroep op zijn eigendomsrecht. 

In ons recht erkent men in beginsel deze eigendomsoverdracht tot zekerheid niet, tenzij het 

om een volwaardig eigendomsrecht gaat en dus niet om een loutere zekerheidseigendom. 

Anders gezegd: ofwel gaat het om een zekerheidsrecht, zoals pand of een ander erkend 

zekerheidsrecht (en dat mits aan de vereisten daartoe is voldaan), ofwel om gewone, 

volwaardige eigendom. Een tussenfiguur bestaat er goederenrechtelijk niet. 

Vergeten we niet dat het pandrecht historisch een stap vooruit was t.a.v. de zekerheidsoverdracht, precies omdat 

het een evenwichtiger verdeling van rechten over beide partijen inhoudt 1007 . Wanneer het pandrecht te strikt 

gereglementeerd wordt, zien we de zekerheidseigendom vaak weer als alternatief opduiken. In sommige landen 

heeft men die dan weer afgeschaft door een algemene versoepeling van de regels inzake pandrecht (bv. het 

nieuwe Nederlandse BW van 1992), in de andere gaat de rechtspraak de zekerheidseigendom niet helemaal tot 

een pandrecht reduceren, maar toch ook niet als een volle eigendom beschouwen. Zo komt het dat er in sommige 

rechtsstelsels wel een dergelijke tussenfiguur bestaat, met name de Duitse en Zwitserse Sicherheitseigentum. 

1007 Vgl. F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 303 v. 

417


B. Als volwaardig erkende eigendomsoverdrachten met zekerheidsfunctie 

1. Eigendom van soortzaken 

Het gebeurt dat de schuldenaar aan zijn schuldeiser een hoeveelheid vervangbare goederen 

overhandigt, welke niet afgescheiden blijven van het vermogen van die schuldeiser. 

Door de vermenging is er een oorspronkelijke verkrijging van eigendom, dus met 

uitschakeling van alle oudere rechten. 

In Deel II Hoofdstuk II C.1.a. werd reeds besproken onder welke voorwaarden er dan een 

mede-eigendom ontstaat. Waar dat niet het geval is, zal de bezitter de volle eigendom 

verkrijgen, met verplichting eenzelfde hoeveelheid terug te geven. Werden de zaken hem tot 

zekerheid overhandigd, dan noemt men dit ten onrechte soms een quasi-pand. Evenwel gaat 

het om volle eigendom. Vandaar gelden de bijzondere regels inzake inpandgeving hier niet. 

Dit laatste werd bevestigd in een arrest van het Hof van cassatie van 4 april 2003 1008 . 

Gevolg van deze eigendomsverkrijging is dat de schuldeiser volwaardig eigenaar is. De 

goederen maken in geval van faillissement van de schuldenaar-overdrager of andere vorm 

van samenloop van diens schuldeisers geen deel uit van de boedel. Voor zover er een 

verbintenisrechtelijke verplichting tot teruglevering aan de schuldenaar (of verrekening met 

diens schuld) bestaat, geldt die slechts onder de overeengekomen modaliteiten (dus in 

beginsel slechts nadat de schuld is betaald). Maar hoe dan ook heeft de schuldenaaroverdrager 

geen enkel zakelijk recht op die goederen en uitsluitend obligatoire rechten, 

namelijk diegene die uit zijn rechtsverhouding bij de eigenaar-kredietverlener van de 

soortzaken voortvloeien (tenzij natuurlijk er omgekeerd voor de teruggaveverplichting 

zekerheid is gesteld). 

De belangrijkste toepassingen hebben betrekking op geld en waardepapieren, goederen die 

evenwel verderop in een afzonderlijk Deel (VI) worden behandeld. 

2. Sale & leaseback. 

a. Begrip 

De sale and lease back is een specifieke vorm van leasing, waarbij de verhuurde goederen 

van de huurder zelf afkomstig zijn. Zij worden verkocht aan de verhuurder die ze dan in de 

vorm van huur terug ter beschikking stelt van de verkoper. De sale and lease back is een 

1008 Cass. 4 april 2003, TBH 2003, 393 = RW 2003-2004, 1689 noot M.E. STORME: “De zakenrechtelijke 

kwalificatie en de verbintenisrechtelijke gevolgen van de betaling van een geldsom tot zekerheid” = 


eigendom tot zekerheid": ook de opbrengst van het geld, als die er is, komt in beginsel toe aan de eigenaar en 

niet aan de zekerheidsgever - tenzij er natuurlijk op andere gronden een verbintenis is van de eigenaar om die 

opbrengst te vergoeden aan de zekerheidsgever. Vgl. ook het arrest na cassatie, Hof Gent 17 januari 2005, RW 

2007-2008, 1250. 

418


kredietvorm: de leasingmaatschappij is eigenlijk een kredietverlener, die een krediet geeft in 

de vorm van een koopprijs en terugbetaald krijgt in de vorm van huurgelden. De huurder is 

dus de kredietnemer (schuldenaar) en tegelijk leverancier. 

b. Tegenwerpelijkheid bij samenloop 

De meerderheid van de rechtspraak en de rechtsleer aanvaardt de geldigheid van de 

eigendomsoverdracht tot zekerheid, én de tegenwerpelijkheid ervan aan derden, om dezelfde 

redenen als bij gewone leasing 1009 . Er wordt aanvaard dat de koper-verhuurder inderdaad een 

volwaardige eigenaar is. De goederen maken in geval van faillissement van de schuldenaar of 

andere vorm van samenloop geen deel uit van de failliete boedel en de kredietmaatschappij 

kan haar goederen gewoon revindiceren. 

Zoals bij voorbehouden zekerheden verzekert het eigendomsrecht uitsluitend de 

schuldvorderingen uit de leasingovereenkomst 1010 . 

In geval van gerechtelijke reorganisatie worden de rechten van de verhuurder wel ingeperkt 

oor art. 35 WCO (hoger besproken in hoofdstuk III afdelign A.1.b. in verband met de 

ontbinding door de verkoper); schort de huurder de overeenkomst niet op, dan moet hij wel de 

tegenprestatie voor het gebruik blijven betalen en is de aanspraak daarop een schuldvordering 

“van de opschorting” (dus een boedelschuld) (zie art. 36 WCO). 

c. Conflicten met oudere rechten 

Wel zijn de gevolgen enigszins anders bij conflict met oudere zakelijke rechten van andere 

schuldeisers van de verkoper-huurder: aangezien de lessor niet in het feitelijk bezit is, wordt 

hij niet beschermd indien de verkoper/huurder niet beschikkingsbevoegd was (geen eigenaar 

was) 1011 . Komt de lessor later toch in het bezit (bv. door beslag of revindicatie), dan moet de 

goede trouw van de lessor op dat tijdstip worden gewaardeerd 1012 ; is het een professionele 

verkrijger (wat normaal het geval zal zijn), dan wordt een onderzoeksplicht aanvaard 1013 (vgl. 

hoger Hoofdstuk III Afdeling A.2.d.6°d bij de derde-verkrijger tegenover 

eigendomsvoorbehoud). 

1009 Bv. Hof Luik 11 februari 1997, JLMB 1997, 1656 = RRD 1997, 211; Hof Brussel 7 februari 1990, RW 

1990-91, 639 noot H. LIBERT; DIRIX & DECORTE (2006) nr. 615 p. 431; I. PEETERS, "Eigendom tot 

zekerheid", in Comm. Voorrechten en hypotheken, p. 11 nr. 18; K. VANHOVE, “Bezit en revindicatie bij sale 

and lease back”, NjW 2003, 150-155. 

Zo ook besliste in (Staats)Nederland HR 19-5-1995, Keereweer t. Sogelease, NJ 1996, 119, uitvoeriger 

besproken in BRAHN & REEHUIS, Overdracht, (3) 1997, p. 28 v. 

1010 V. SAGAERT, Delva-cyclus 2004-2005, p. 5. 

1011 Anders, ten onrechte, Hof Brussel 22 april 2002, NJW 2003, 164 noot VANHOVE “Bezit en revindicatie 

bij sale and leaseback”. 

1012 De omweg over de leer van de derde-medeplichtigheid aan contractbreuk bij het sluiten van de sale-andleaseback, 

die de rechtspraak soms maakt (bv. kh. Mechelen 18 december 1997, RW 1998-1999, 1091), is dan 

ook geheel overbodig: het geschonden recht van de oudere gerechtigde is immers een zakelijk recht. Het wordt 

slechts ingewikkelder indien het oudere recht een pand op handelszaak was, gezien het beperkte volgrecht van de 

pandhouder, of een louter voorrecht van de verkoper, omdat ook daar het volgrecht betwist is (zie een dergelijke 

zaak in Hof Antwerpen 3 mei 1999, RW 1999-2000, 506). 

1013 Hof Antwerpen 3 mei 1999, RW 1999-2000, 506. 

419


d. Bescherming van de huurder/leasingnemer 

De leasingnemer heeft geen zakelijk recht ten aanzien van die goederen – tenzij dan diegene 

die uit zijn bezit voortvloeien (zie verder de bespreking van het retentierecht in Hoofdstuk V). 

Hij heeft daarbuiten uitsluitend obligatoire rechten, namelijk diegene die uit zijn 

rechtsverhouding bij de eigenaar van de soortzaken voortvloeien, uitdrukkelijk (waaronder 

meestal ook een koopoptie na afloop van de huurtermijn) of impliciet (toerekeningsplicht van 

meerwaarde die voortvloeit uit het verrijkingsverbod, zoals hoger besproken 1014 ). 

3. Andere gevallen van cessie-retrocessie 

De rechtspraak aanvaardt ook de geldigheid van een volwaardige eigendomsoverdracht, zelfs 

al gaat die gepaard met de verbintenis om de eigendom op een later tijdstip terug over te 

dragen, voor zover een volwaardige eigendom wordt overgedragen en geen accessoir zakelijk 

recht (dat bv. wegvalt in geval de overdrager een schuld betaalt, zodat de eigendom accessoir 

is aan die schuldvordering) 1015 . Het gaat hier dus niet om een eigenlijk zekerheidsrecht, al kan 

de overeenkomst wel mede een zekerheidsoogmerk hebben. De verkrijger wordt intussen 

volwaardig eigenaar, zij het met een verplichting de zaak op termijn of bij vervulling van een 

voorwaarde (eveniente conditione) terug over te dragen (men kan dit als een vorm van 

fiduciaire verplichting beschouwen). 

De cessie-retrocessie van effecten wordt besproken in Deel VI. 

1014 Zie met name Cass. 8 november 2002, RW 2003-2004, 1459 noot A. van OEVELEN, “Schadebedingen in 


249. Zie verder E. DIRIX, “Het lot van de realisatiewaarde bij de beëindiging van de leasingovereenkomst”, 

noot onder Hof Brussel 23 juni 1999, RW 1999-2000, 368 v. 

1015 Zie voor een geval van koop met terugkoop op een vaste termijn, in casu 6 maanden, Cass. 26 juli 1872, 

Pas. 1872 I 452. 

420


V. Gevestigde pandrechten en gelijkgestelde bijzondere voorrechten 

Het belangrijkste zakelijk zekerheidsrecht door vestiging op roerende zaken, is het pandrecht 

(Fr. nantissement/gage 1016 , En. pledge, zij het dat de term pledge enkel voor vuistpand wordt 

gebruikt, zoniet is het een "charge", Dui. Pfandrecht (en als het een zaak betreft meer 

specifiek Sachpfandrecht)). 

Het pandrecht ontstaat doordat het gevestigd wordt door een pandgever (Fr. bailleur de gage; 

En. pledgor) ten bate van de pandhouder (Fr. créancier gagiste, En. pledgee, Dui. 

Pfandgläubiger). Soms gaat het om zuiver wettelijke pandrechten (zie hoger nr.). 

We bespreken in dit deel enkel het pand op roerende zaken (zie Deel V en VI voor pand op 

schuldvorderingen c.q. op effecten). 

We kennen in ons recht verschillende vormen van pand: vormen van vuistpand, van 

registerpand, en enkele stille pandrechten. De benaming die zij dragen is uiteenlopend: soms 

wordt het woord pand gebruikt, soms gaat het verstopt onder de naam voorrecht, retentierecht 

e.d.m. Wij behandelen al deze rechtsfiguren onder één noemer, omdat de inhoud van het recht 

in wezen hetzelfde is, en de rang ervan in beginsel volgens dezelfde regels wordt bepaald. Dat 

het om een pand- of hypotheekrecht gaat, blijkt uit het principiële volgrecht dat eraan is 

verbonden wanneer de eigendom van het onderpand overgaat op een ander dan de pandgever 

(telkens onder voorbehoud van de bescherming van derden te goeder trouw). Daardoor 

verschillen deze rechten van de andere bijzondere voorrechten op roerende zaken, die in het 

volgende hoofdstuk (VI.) worden besproken. 

Zoals in vele Europese landen is de wettelijke regeling van de pandrechten versnipperd en 

onsamenhangend. De reden daarvoor is dat het BW – en zo ook nog de Hypotheekwet van 

1851 - enkel het vuistpand kende en slechts in enkele uitzonderlijke gevallen stille 

pandrechten (met name de voorrechten van de verhuurder en de hotelhouder), en de wetgever 

ook nadien in het licht van de economische noodzaak aan pandrechten zonder 

buitenbezitstelling weliswaar een reeks van dergelijke pandrechten heeft ingevoerd, maar 

telkens voor specifieke doeleinden en sectoren van de economie (landbouw, handel, enz.). 

Zo werd in 1884 het landbouwvoorrecht ingevoerd en in 1919 het pand op de handelszaak en de inpandgeving 

van schuldvorderingen op factuur door endossement. In 1862 waren reeds enkele bijkomende modaliteiten, voor 

het vuistpand op koopwaren ingevoerd door de wet op de warrant (doch dit pand bleef gebaseerd op 

buitenbezitstelling). Slechts in sommige landen heeft de wetgever algemeen bruikbare rechtsfiguren ingevoerd 

zonder buitenbezitstelling, zoals een vrij algemeen registerpandrecht in het Engelse en Schotse recht (registered 

charge) en Amerikaanse recht (security interest) en een stil pandrecht in Staats-Nederland; in sommige andere 

heeft de rechtspraak onder het mom van eigendomsrecht een “zekerheidseigendom” geschapen die in 

werkelijkheid een soort stil pandrecht is (bv. Duitsland 1017 ). 

1016 Nantissement is de generieke term, gage verwijst specifiek naar een pand op roerend goed (zie art. 2072 

BW). 

1017 In Staats-Nederland door de wetgever dan ook vervangen door het stil pandrecht bij de hercodificatie einde 

421


Het wetsontwerp roerende zekerheden bevat een regeling die naast het vuistpand ook het 

registerpand als algemene figuur invoert (niet beperkt tot pand handelszaak en 

landbouwvoorrecht zoals vandaag het geval is) en tegelijk enkele bijzondere pandrechten 

afschaft. 

20 e eeuw (Nieuw BW, in werking sinds 1992). 

422


A. Algemene kenmerken van pandrechten 

Eerst bespreken we de algemene kenmerken en regels die in beginsel gelden voor alle 

pandrechten. Bijzondere en afwijkende regels komen vervolgens voor bijzondere vormen van 

pandrecht aan bod (in afdeling B het vuistpand, C het quasi-stille pandrecht van verhuurder en 

hotelhouder en in Afdeling C het registerpand). 

1. Wijze van totstandkoming (« vestiging ») 

Het pandrecht komt, als beperkt zakelijk zekerheidsrecht, zoals alle beperkte zakelijke rechten 

in beginsel tot stand door "vestiging" van dat recht bij (uitdrukkelijke of impliciete) 

rechtshandeling. Deze vestiging heet ook de inpandgeving (Fr. nantissement, bij 

schuldvorderingen engagement; Dui. Verpfändung). 

a. Grondvereisten voor vestiging, parallel aan de vereisten voor overdracht 

Op de vestiging van zakelijke rechten (waaronder pandrecht) zijn in beginsel de regels inzake 

overdracht van eigendom van dergelijke goederen (nl. roerende zaken) van toepassing, met 

enkele bijzondere regels die hieronder voor de verschillende soorten pandrecht apart worden 

behandeld. Deze grondvereisten, die in beginsel voor alle pandrechten gelden, zijn de 

volgende. 

1° Overdraagbaarheid. 

De zaak moet overdraagbaar zijn (d.i. niet krachtens de wet onoverdraagbaar, art. 2071 II 

BW) en in beginsel voor beslag vatbaar. In beginsel zijn alle zaken overdraagbaar en 

beslagbaar, met een aantal uitzonderingen (zie hoger Deel II hoofdstuk II afdeling D). 

Ook is er geen pandrecht meer, maar alleen eigendom, wanneer een afzonderlijk zakelijk 

recht uitgesloten is omdat er vermenging, natrekking enz. is ingetreden. 

2° Geldige verbintenis tot pandvestiging 

Ons zakenrecht is “causaal”. Dit geldt zowel voor overdracht als voor de vestiging van 

beperkte zakelijke rechten. Er moet een "geldige titel" zijn, d.i. een onderliggende 

contractuele of andere verbintenis tot pandvestiging (of minstens een verbintenis om de zaak 

die in de macht is van de schuldeiser daar als onderpand te laten). Die titel is meestal 

afkomstig uit een overeenkomst, soms uit de wet of door de wet geïmpliceerd in een bepaalde 

rechtsverhouding (zie met name de verder besproken wettelijke pandrechten en het 

retentierecht). De verbintenis tot inpandgeving e.d. kan in beginsel vormvrij worden 

aangegaan. 

De concrete uitwerking hiervan kent wel verschillende mogelijkheden, die we zo dadelijk 

bespreken in samenhang met de levering. 

423


Naast de geldigheid van de titel is ook vereist dat deze niet ontbonden is, een evenmin niettegenwerpelijk 

is krachtens de aanvechtingsmogelijkheden voor de schuldeisers (pauliana, 

aanvechting van handelingen in de verdachte periode). Denken we in het bijzonder aan de 

aanvechtbaarheid van zekerheden die tijdens de verdachte periode voor faillissement 

gevestigd worden voor reeds bestaande schulden (zie hoger). 

3° Vestigingshandeling 

De vestiging geschiedt door een vestigingshandeling, die levering heet en het akkoord van 

partijen over de totstandkoming van het zakelijk recht inhoudt (en niet alleen over de 

verbintenis tot vestiging). Waar dit toegestaan is, kan de handeling ook eenzijdig verricht 

worden door de pandhouder (maar beslag schept zoals gezegd in ons recht geen pandrecht). 

Bij pandrechten op roerende zaken 1018 gelden zoals reeds gezegd (Deel III 1.3.b. en dit deel 

hoofdstuk I.A.3) anders dan bij eigendom evenwel bijkomende vereisten. Het loutere akkoord 

is in beginsel niet voldoende voor het ontstaan van het zakelijk recht. Voor de totstandkoming 

van het pandrecht zal: 

- in beginsel een “buitenbezitstelling” vereist zijn (bezit in feitelijke zin), 

- tenzij men bij wijze van uitzondering het pand op een andere wijze kan vestigen (zie verder 

onder Afdeling C. en D., meer bepaald de vormen van registerpand en stil pand) 

Aldus geldt het beginsel van buitenbezitstelling, Dui. Faustpandprinzip. Het gaat hier dan wel 

om een vereiste voor het pandrecht als zakelijk recht, niet voor de geldigheid van de 

onderliggende overeenkomst tot inpandgeving. 

De meeste Europese rechtsstelsels gaan uit van het vuistpandbeginsel, doch hebben er belangrijke 

uitzonderingen op aangebracht. De meeste roerende zaken hebben immers geen economisch nut indien ze niet 

kunnen worden gebruikt, waartoe het bezit door de gebruiker is vereist. In ons recht gaat het om een beperkt 

aantal uitzonderingen, die echter een groot deel van de economische activiteit bestrijken (zie Afdeling C. en 

volgende). In het Franse en Italiaanse recht heeft men een massa uitzonderingsregels met eerder beperkt 

toepassingsgebied ingevoerd. In Duitsland heeft met het Faustpandprinzip losgelaten door de 

Sicherungsübertragung (zekerheidsoverdracht) zonder buitenbezitstelling algemeen te erkennen, in Nederland 

door de stille verpanding op ruime schaal te erkennen. Naar Zwitsers recht wordt de Sicherungsübereignung 

zonder buitenbezitstelling op beperktere schaal aanvaard 1019 . 

Het akkoord van partijen kan krachtens de wet geïmpliceerd zijn in een bepaalde handeling 

(zoals in het bijzonder de afgifte van de zaak). Evenwel houdt de buitenbezitstelling nadat er 

een overeenkomst tot inpandgeving werd gesloten, niet noodzakelijk ook een toestemming tot 

inpandgeving in 1020 . Analoog aan art. 1138 BW wordt wel vermoed dat partijen instemmen 

met de uitvoering van de verbintenis zodra de nadere wettelijke vereisten zijn vervuld. 

1018 Pandrechten op schuldvorderingen en waardepapierne komen in de volgende delen ter sprake. 

1019 Zie met name de beperkingen in art. 884 III en 717 l ZGB. 

1020 Voor een geval waar de instemming met de eigenlijke inpandgeving niet bewezen werd geacht, zie Cass. 7 

april 1967, Arr.Cass. 1967, 950 = Pas. 1967 I 926. 

424


Door de vestiging verkrijgt de pandhouder het pandrecht en tevens het juridisch bezit van de 

zaak ten titel van pand (maar niet het juridisch bezit van de zaak zelf ten titel van eigenaar). 

4° Bestaan van de zaak 

Indien het goed nog niet bestaat (toekomstige goederen), kan het pandrecht maar ontstaan op 

het ogenblik waarop het goed ontstaat, ook al kan de vestigingshandeling (levering) in vele 

gevallen vroeger geschieden. 

5° Beschikkingsbevoegdheid of derdenbescherming 

De pandgever moet beschikkingsbevoegd zijn, meer bepaald bevoegd om de zaak in pand te 

geven (bevoegdheid die in beginsel bij de eigenaar berust; zie evenwel de nuances bij de 

algemene bespreking van de beschikkingsbevoegdheid in deel II hoofdstuk II afdeling B.4). 

Nochtans wordt de derde-verkrijger te goeder trouw die aan bepaalde vereisten voldoet, 

beschermd tegen de beschikkingsonbevoegdheid. (art. 2279 BW). Dit geldt ook voor de 

verkrijger van een pandrecht 1021 . In het algemeen komt deze bescherming enkel toe aan de 

bezitter, maar er zijn ook afwijkende regels. De derdenbescherming wordt hieronder dan ook 

afzonderlijk besproken per categorie van pandrechten. Ook de maatstaf van de goede trouw 

(met name wanneer er een onderzoeksplicht is) wordt verder besproken. 

Zoals bij de verkrijging van roerende zaken in eigendom (zie Hoofdstuk I Afdeling B) betreft 

ook hier de goede trouw niet zozeer de overtuiging dat de pandgever eigenaar is, maar dat de 

pandgever bevoegd is de zaak in pand te geven. Ook op dit punt zijn er enkele nuances die bij 

de verschillende vormen van pandrecht worden besproken). 

b. Verschillende mogelijke constellaties van titel en levering 

1° Een eerste mogelijkheid is dat er tegelijkertijd een overeenkomst tot inpandgeving wordt 

gesloten én het pandrecht ook wordt gevestigd. Titel en levering vinden op hetzelfde tijdstip 

plaats. Dat is dan ook de datum waarop het pandrecht rang inneemt. Hoe dit kan gebeuren, 

hangt ervan af in welke vorm de inpandgeving kan geschieden; kan zij niet geschieden zonder 

buitenbezitstelling, dan veronderstelt deze samenval dus dat er tegelijkertijd een 

verbintenisrechtelijke overeenkomst wordt gesloten en een buitenbezitstelling gerealiseerd. 

Kan de inpandgeving consensueel gebeuren, dan zal omgekeerd vermoed worden dat de 

overeenkomst (titel) ook op hetzelfde ogenblik wordt uitgevoerd. 

2° Een tweede mogelijkheid is dat er bij overeenkomst of eenzijdige belofte een verbintenis 

tot pandvestiging wordt aangegaan, ook zonder dat er dadelijk een pandrecht wordt gevestigd, 

omdat dit laatste een bijzondere vorm (bv. buitenbezitstelling, d.i. pand daadwerkelijk in de 

macht van de pandhouder brengen) vereist die pas later wordt vervuld. 

1021 Uitdrukkelijk in die zin onder meer Hof Brussel 30 april 2001, RW 2002-2003, 626 (in casu inpandgeving 

van effecten (kasbons)). 

425


Door een misverstand over het zogenaamd “zakelijk” karakter van de pandovereenkomst 1022 

beschouwt de traditionele rechtsleer een dergelijke overeenkomst niet als een 

pandovereenkomst, maar als een pandbelofte, ook al is het wel degelijk een overeenkomst tot 

inpandgeving. Het misverstand is het volgende: 

a. voor de vestiging van het pandrecht als zakelijk recht is er in beginsel een 

buitenbezitstelling nodig (zie onder Afdeling C en v. evenwel een reeks uitzonderingen); 

b. evenwel is algemeen aanvaard dat een (consensuele) overeenkomst om een goed in pand te 

geven op zichzelf verbindend is; 

c. daaruit leidt men af dat de overeenkomst waarbij de vestiging van een pandrecht wordt 

overeengekomen geen pandovereenkomst zou zijn, maar een “pandbelofte”. 

Indien men met pandovereenkomst de zakenrechtelijke rechtshandeling bedoeld, is dit juist 

(de correcte term is eigenlijk inpandgeving), maar indien men met pandovereenkomst een 

verbintenisrechtelijke overeenkomst bedoelt, is dit fout. De zgn. pandbelofte is namelijk géén 

belofte om later een tweede verbintenisrechtelijke overeenkomst te sluiten, maar is zelf de 

titel voor de (latere) pandvestiging 1023 . Ze kan overigens ook gepaard gaan met een 

(onherroepelijke) volmacht tot inpandgeving gegeven aan de schuldeiser. 

NB. Het kan ook zijn dat de zaken reeds in het bezit zijn van de pandhouder of een derde die 

ze voor hem houdt, maar dat het niveau van inpandgeving pas nadien wordt bepaald en kan 

veranderen (een voorbeeld wordt verder besproken bij vuistpandrechten). 

3° Een derde mogelijkheid is dat de buitenbezitstelling van rechtswege geacht wordt ook een 

inpandgeving in te houden, krachtens een uitdrukkelijke wettelijke bepaling (bv. voorrecht 

commissionair, voorrecht vervoerder) dan wel krachtens jurisprudentiële traditie (het zgn. 

retentierecht bij debitum cum re iunctum). De verbintenis om het goed in pand te geven - of 

juister allicht het van rechtswege ontstane pandrecht (voorrecht, retentierecht) te erkennen - is 

hier meestal niet uitdrukkelijk aangegaan, maar wordt door het recht geïmpliceerd in dat soort 

rechtsverhouding (stilzwijgende verbintenis). Het pandrecht wordt geacht op dat tijdstip te 

zijn ontstaan en rang in te nemen. 

4° Een vierde mogelijkheid is dat een andere vorm dan de buitenbezitstelling geacht wordt - 

van rechtswege - ook een inpandgeving in te houden. Dit vinden we bij het voorrecht van de 

verhuurder en dat van de hotelhouder, die in Afdeling C. worden besproken. 

2. Onderliggende verbintenisrechtelijke overeenkomst en obligatoire rechtsverhouding 

1022 Met “zakelijke overeenkomst” bedoelt men dan een overeenkomst die verbintenisrechtelijk slechts tot 

stand komt – d.i. die slechts verbindend is - door de overhandiging van een zaak, zoals bv. de schenking bij 

handgift (en traditioneel, doch ten onrechte, ook de overeenkomsten van bewaargeving, lening en inpandgeving). 

De term is verwarrend omdat daarnaast “zakelijke overeenkomst” ook wordt gebruikt in de zin van 

zakenrechtelijke overeenkomst, d.i. de overeenkomst waarbij de verbintenis tot geven wordt uitgevoerd en dus 

het goed wordt overgedragen of het zakelijk recht gevestigd. 

1023 Deze stelling van ons is alvast niet in strijd met Cass. 7 april 1967, Arr.Cass. 1967, 950 = Pas. 1967 I 926. 

426


Dit werd voor overeenkomsten tot zakelijke zekerheden in het algemeen reeds besproken in 

Deel III, Hoofdstuk III en IV. Hier vermelden we slechts enkele meer specifieke regels voor 

de pandovereenkomst. 

a. Verplichting tot vestiging van het pand 

Hierboven werden reeds de verschillende mogelijke constellaties besproken in verband met de 

onderliggende overeenkomst en de daarop gegronde pandvestiging. 

Behalve de vestigingsverplichting vloeien uit de onderliggende overeenkomst ook nog andere 

verplichtingen voort. Meestal maakt de overeenkomst deel uit van een kredietovereenkomst 

en staat tegenover de verplichting van de pandgever een verplichting van de pandhouder om 

het krediet te verschaffen of te verlengen. 

b. Zorgplichten 

Verdere verplichtingen hangen ook af van de aard van het pandrecht. De partij in wiens macht 

de verpande goederen zijn, heeft jegens de andere in beginsel de verplichtingen van een 

bewaarnemer (tenzij het goed in de macht is van een derde over wie partijen overeengekomen 

zijn, zie hieronder). Dit houdt een zorgplicht in als een goed huisvader, maar geen 

verplichting het pandgoed te laten opbrengen 1024 . 

c. Beperkingen 

Verder kunnen er verbintenisrechtelijke beperkingen zijn aan de uitoefening van het 

retentierecht van de pandhouder (zowel bij conventioneel pand als bij het zgn. zelfstandige 

retentierecht, zie verder). Met name zal de uitoefening ervan: 

- niet meer kunnen nadat men afstand heeft gedaan; 

- niet mogen indien men akkoord is gegaan om eerst te presteren (voorafgaande 

nakomingsplicht, vgl. bij het retentierecht van de verkoper); 

- strijdig kunnen worden geacht met de goede trouw c.q. rechtsmisbruik kunnen vormen in 

geval van kennelijke onevenredigheid, in het bijzonder wanneer de schuldeiser een 

vervangende zekerheid aanbiedt, die een voldoende dekking vormt voor de schuld 1025 . 

3. (Goederenrechtelijke) rechtsgevolgen van pandrechten 

We bespreken hier de rechtsgevolgen die gelden voor alle pandrechten; daarnaast hebben 

bepaalde soorten pandrechten nog andere rechtsgevolgen (bv. een retentierecht in geval van 

vuistpand, zie verder Afdeling B.). 

1024 Zie Cass. 11 mei 2000, Arr. 287, in Deel VI. besproken aangezien het om geld ging. 

1025 Zie bv. voor een disproportioneel uitoefenen van een retentierecht kh. Antwerpen 29 december 2009, RW 

2009-10, 1401 en in de beroepsprocedure Hof Antwerpen 6 juni 2011, RW 2011-2012, 747 n. J. DE 

WEGGHELEIRE, “Rechtsmisbruik bij de aanwending van het (conventioneel) retentierecht in het raam van de 

Wet Continuïteit Ondernemingen”. 

427


a. Zakelijk recht 

Het pandrecht is als zakelijk zekerheidsrecht een recht op de waarde (opbrengst) van het goed. 

Anders dan sommige voorrechten gaat het pandrecht echter niet teniet wanneer de zaak het 

vermogen van de pandgever verlaat, het pandrecht is een volwaardig zakelijk recht (zij het dat 

het vuistpand wel kan verloren gaan wanneer men het “bezit” verliest). 

b. Accessoir zekerheidsrecht 

Het pandrecht is accessoir, dus altijd tot zekerheid van één of meer schulden en reikt niet 

verder dan tot zekerheid van die schulden - zie wat het beginsel betreft de bespreking in Deel 

III (o.a. wat betreft de mogelijkheid van een inpandgeving tot zekerheid van alle 

schulden) 1026 . 

Welke schulden precies door een pandrecht verzekerd worden, wordt voor de verschillende 

soorten pandrecht uitgewerkt. Gaat het om een conventionele inpandgeving voor alle 

schulden (omnibus-pand), dan gelden mut.mut. de regels besproken bij de borgtocht voor alle 

sommen. In Deel I (zie ook Deel III Afdeling C.2.). 

Het recht reikt ook niet verder dan tot zekerheid van die schulden – vandaar is er ook hier 

vanzelfsprekend het lossingsrecht van de pandgever c.q. - bij samenloop - van de 

bewindvoerder, bv. de faillissementscurator (lossingsrecht in art. 88 FaillW, recht op het 

saldo in art. 89 I FaillW). Zie ook art. 33bis WCK, reeds besproken bij 

eigendomsvoorbehoud. 

Ook dient het pand te worden vrijgegeven indien men in ruil ervoor een andere zekerheid 

verkrijgt die minstens dezelfde zekerheid biedt. 

In beginsel gaat het pandrecht ook als accessorium mee over met de ermee verzekerde 


c. Retentierecht of vergelijkbare rechten 

Bij vuistpandrechten heeft de pandhouder een retentierecht (zie de bespreking bij 

vuistpandrechten in Afdeling B.); volgrecht bestaat er enkel bij onvrijwillige 

1026 Wanneer het pandrecht door een derde wordt verleend, en het dus om een zakelijke borg gaat, dan is het 

pandrecht zekerheid accessoir aan de schuld van die zakelijke borg, die op zijn beurt accessoir is aan de 

hoofdschuld. Dat betekent wel dat het pandrecht ook vervalt wanneer de borgverbintenis van de pandgever 

vervalt (vgl. de bespreking bij het hypotheekrecht). 

1027 Bij vuistpand op lichamelijke goederen wordt wel betwist dat dit zonder toestemming van de pandgever 

zou kunnen gebeuren, omdat de pandhouder een bewaarplicht heeft. Doch dit betekent alleen dat de pandhouder 

jegens de pandgever aansprakelijk blijft voor de bewaring van het pand, niet dat hij die bewaring niet mag 

uitbesteden aan de overnemer van de schuldvordering; ook kunnen overdrager en overnemer overeenkomen dat 

de overdrager het pand zal blijven houden voor de overnemer. Dit alles verandert immers niets aan de 

“buitenbezitstelling” van de pandgever. 

428


buitenbezitstelling, behoudens beperkte reclamerechten zoals voor de vervoerder. Bij andere 

pandrechten (registerpandrechten, pandrecht verhuurder) geldt dat retentierecht uit de aard 

van de zaak niet, maar beschikt de pandhouder over een beperkt volgrecht. De nadere regels 

worden voor de verschillende pandrechten apart besproken. 

d. Bijzonder voorrecht en afzonderingsrecht 

Het pand verleent aan de verzekerde schuldvordering een bijzonder voorrecht (art. 2073 BW 

en art. 20, 3° HypW), dus een recht op afzonderlijke voldoening. Bij sommige vormen van 

pandrecht is het gelden van een voorrecht wel betwist (zie infra Afdeling B. bij het zgn. 

retentierecht). 

Zoals in Deel II hoofdstuk VI reeds besproken, zal de pandhouder voorrang moeten laten aan 

de specifieke kosten gemaakt voor de realisatie van het pandgoed (daar werd dit verwoord als 

een vorm van boedelschulden van de mini-boedel die gevormd wordt door dat onderpand). 

Ook de kosten tot behoud van de zaak hebben voorrang (zie de bespreking verder in 

Hoofdstuk VI). 

Een toepassing vinden we in art. 17 van de Warrantwet volgens de welke voorrang hebben op de 

schuldvordering van de pandhouder en dus van de opbrengst voorafgenomen worden: “1° de op de koopwaar 

verschuldigde douanerechten en accijnzen; 2° de vracht, overeenkomstig artikel 125 van boek II WvK, de kosten 

van verkoop, de pakhuishuur en de verschotten voor het behoud van de koopwaar”. 

e. Afscheidingsrecht (separatist); regels inzake executie 

Het pandrecht geeft ook méér dan een voorrecht, aangezien de pandhouder in beginsel 

separatist is (dit geldt in beginsel voor alle soorten pandrecht), dus een “afscheidingsrecht” of 

individueel executierecht heeft bij samenloop. 

1° Procedure inzake pandverzilvering 

a) Procedure om tot realisatie te kunnen overgaan. 

i) Wettelijk geregelde procedures 

Er is een bijzondere procedure voor pandverzilvering (Fr. réalisation du gage; Dui. 

Pfandverwertung). Normaal geschiedt die pandverzilvering aan de hand van een 

machtigingsprocedure voor de rechter. Deze procedure verschilt naargelang we te maken 

hebben met een pand voor een burgerlijke schuld (burgerlijk pand) dan wel voor een 

handelsschuld (handelspand) (criterium voor het onderscheid is de aard van de gewaarborgde 

schuld). De pandhouder moet geen aparte uitvoerbare titel hebben betreffende zijn 

schuldvordering (andere dan de machtiging waar die vereist is). 

Voor het burgerlijk pand (zie art. 2078 BW) is er geen bijzondere procedure, en moet 

dus de gewone procedure worden gevolgd, dan wel een procedure in kort geding in geval van 

429


urgentie. Men kan ook de procedure van beslag op roerend goed gebruiken, en daarbij 

rechtstreeks aan de beslagrechter machtiging vragen om tot (openbare) verkoop over te gaan. 

In alle gevallen behoudt de schuldenaar de mogelijkheid om respijttermijnen voor de schuld te 

vragen (toepassing van art. 1244 BW). 

Voor het handelspand (tot zekerheid van handelsverbintenissen) is er een versnelde 

procedure in art. 4 tot 8 en 10 van de Handelspandwet (krachtens art. 12 Wet inpandgeving 

handelszaak ook van toepassing bij de verzilvering van een in pand gegeven handelszaak). 

Het betreft een vorm van kort geding op tegensprekelijk verzoekschrift 1028 . Men gaat ervan 

uit dat de pandverzilvering niet kan worden tegengehouden door het vragen van 

respijttermijnen krachtens art. 1244 BW 1029 

Verder zijn er nog een aantal bijzondere procedureregels voor bv. het voorrecht van de 

commissionair 1030 , het landbouwvoorrecht, het pandrecht op achtergelaten voorwerpen. 

Daarnaast is er een wettelijke vrijstelling van rechterlijke machtiging in een aantal 

andere gevallen, die evenwel betrekking hebben op schuldvorderingen of waardepapieren en 

daarom verder behandeld worden bij de bespreking van dat soort goederen (Deel V en VI). 

Bij een pand zonder buitenbezitstelling zal het pand eerst in beslag moeten worden genomen 

vooraleer het kan worden verzilverd; deze regels worden verderop besproken bij die 

pandrechten (Afdelign C en D). Bij een vuistpand is er géén beslag nodig, en dus evenmin de 

betekening van een bevel voorafgaand aan beslag (dat bij uitvoerend beslag vereist is door art. 

1499 GerW). 

De schuldeiser mag aan de rechter ook vragen dat het pand hem zou worden toegewezen in 

plaats van te worden verkocht, althans in burgerlijke zaken (art. 2078 BW); bij meerwaarde is 

er wel een opleg verschuldigd. 

ii) Dwingend karakter 

Deze regels zijn van dwingend recht ten gunste van de pandgever (art. 2078 II BW en art. 10 

Handelspandwet). D.w.z. dat er slechts van kan worden afgeweken door een overeenkomst 

met de pandgever die gesloten wordt na het opeisbaar worden van de verzekerde 

schuldvordering 1031 (ten onrechte stelt men dus soms dat de regel van openbare orde is). 

Relatief nietig is zowel het beding van toe-eigening als een beding van verkoop zonder 

eerbiediging van de wettelijke voorgeschreven procedure 1032 . Bij miskenning bestaat de 

1028 Voor nadere bespreking, zie de wettekst en verder o.m. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 104; F. 't 

KINT, Sûretés (2004) nr. 292. 

1029 Hof Antwerpen 2 augustus 1994, RW 1995-96, 205; Hof Antwerpen 28 juni 1999, RW 1999-2000, 852. 

1030 Art. 15 Handelspandwet, zoals gewijzigd door art. 2 van de Wet van 21 oktober 1997: “Wanneer de 

koopwaren voor rekening van de opdrachtgever verkocht en geleverd zijn, verhaalt de commissionair het bedrag 

van zijn schuldvordering op de opbrengst van de verkoop, bij voorrang boven de schuldeisers van de 

opdrachtgever”. 

1031 DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 479 p. 323 (die het commissoire beding geldig acht, ondanks zijn stelling 

dat art. 2078 BW de openbare orde raakt); F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 294; Zie Hof Luik 13 februari 2001, 

JLMB 2003, 947 n. Ch.-Gh. WINANDY. 

Vgl. In het Franse recht art. 2348 Cc, dat het mogelijk maakt om dergelijke bedingen in het originele contract op 

te nemen en toestaat dat het goed dan toekomt aan de pandhouder, aan schatting van de warde 

1032 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 294; Zie bv. Hof Luik 13 februari 2001, JLMB 2003, 947 n. Ch.-G. 

430


sanctie in aansprakelijkheid jegens de pandgever of eventuele andere benadeelde schuldeisers, 

niet in een verbeuren van het pandrecht 1033 . 

b) Verdere afwikkeling 

De pandverzilveraar (als die er niet is de pandhouder) is rekenschap verschuldigd aan de 

pandgever, d.w.z. informatie over de wijze van verkoop en de opbrengst 1034 . 

De pandverzilveraar moet zoals bij uitvoerend beslag rekening houden met de ingeschreven 

schuldeisers (indien het pand ook onroerende goederen door bestemming betreft of indien er 

nog een inschrijving van een pand op handelszaak of landbouwvoorrecht is), de 

genotificeerde 1035 fiscale en parafiscale schulden, de onbetaalde verkoper en de schuldeisers 

die eveneens beslag hebben gelegd of verzet doen, en zonodig een rangschikking (evenredige 

verdeling) opmaken. Het saldo komt te aan de (voormalige) eigenaar van het gerealiseerde 

actief. 

2° Gevolgen van gerechtelijke reorganisatie 

Bij gerechtelijke reorganisatie is het executierecht van de pandhouder op roerende zaken 

opgeschort (art. 30 en 31 WCO); het retentierecht blijft gelden. 

3° Gevolgen van beslag door een andere schuldeiser 

Dat een zaak in pand is gegeven belet niet dat het ook door andere schuldeisers in beslag kan 

worden genomen en dat deze het in beginsel ook kunnen laten verkopen, waarbij de voorrang 

van de pandhouder natuurlijk wel behouden blijft 1036 . 

Bij roerend beslag zowel als bij overdracht onder gerechtelijk gezag behoudt de pandhouder 

zijn retentierecht zolang de zaak niet verkocht wordt 1037 . Het retentierecht van de pandhouder 

verhindert dus niet dat andere schuldeisers beslag op de zaak leggen en ze doen verlopen en 

de pandhouder de zaak dus moet lossen in het kader van de realisatieprocedure; de 

pandhouder behoudt daarbij natuurlijk wel zijn voorrecht 1038 . 

WINANDY. 

1033 Hof Brussel 5 april 1973, RPS 1973, 150 n. G. HORSMANS; VAN RYN & HEENEN, Principes IV nr. 

2580, 3° p. 162; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 102; F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 292 en 294; contra 

Hof Brussel 19 mei 1953, BRH 1955, 160; Hof Luik 10 december 1970, JL 1970-71, 209. 

1034 DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 103; Kh. Oudenaarde, 7 juli 1998, RW 1999-2000, 208 (verkoop van 

een effectenportefeuille). 

1035 Niet de notificatie van art. 158 Programmawet-I van 29 maart 2012, die immers geen derdenbeslag 

inhoudt. 


1037 M. GREGOIRE, “L’opposabilité du droit de rétention bénéficiant au créancier gagiste”, TBH 2012 (421) 

427. 

1038 H. DE PAGE, Traité VI nr. 1065; A. KLUYSKENS, IV nr. 599; L. LAMINE, Het retentierecht, nr. 185; 

DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 477 p. 321; Hof Gent 29 september 1987, RW 1991-92, 955. Anders: 

MALAURIE & AYNES, nr. 512; PLANIOL & RIPERT, Traité XII, 124 nr. 109. 

431


4° Gevolgen van het faillissement op het executierecht van de pandhouder 

Bij bepaalde vormen van samenloop wordt het individueel executierecht tijdelijk geschorst, 

met name bij het faillissement (zie in Deel IX de bespreking van de verschillende vormen van 

samenloop). Het retentierecht (recht afgifte te weigeren) blijft bestaan tot aan de betaling van 

de verzekerde schuld 1039 ; andere rechten van de pandhouders (tegeldemaking) zijn 

opgeschort, behalve: 

- het pandrecht (voorrecht) van de verhuurder op de inboedel van het verhuurde goed. 

- uitzonderingen bij sommige schuldvorderingen en waardepapieren, besproken in deel V en 

VI. 

f. Behoud en tenietgaan 

De regels inzake behoud en tenietgaan, retentierecht en volgrecht, verschillen naargelang het 

type van pandrecht en worden daarom hieronder afzonderlijk besproken. Bij de meeste 

pandrechten is het volgrecht een stuk beperkter dan bij het eigendomsrecht op roerende zaken 

(in beginsel geen volgrecht na bezitsverlies bij vuistpand, beperkt volgrecht bij registerpand, 

bij pandrecht verhuurder en vervoerder). 

In beginsel kunnen pandrechten ook gehandhaafd worden door zakelijke subrogatie. 

g. Pand op pand. 

De pandhouder kan binnen de grenzen van zijn pandrecht de zaak in pand geven aan zijn schuldeisers. In 

beginsel kan dit dus enkel voor zover het een schuldvordering van zijn schuldeiser betreft die binnen de 

verzekerde schuldvordering van de pandhouder valt. Een voorbeeld is het voorrecht van de geldschieter van de 

commissionair: de commissionair kan de goederen waarop hij een pandrecht heeft op zijn beurt in pand geven 

aan zijn geldschieter (zie verder; art. 16 en 17 Handelspandwet). 

4. Zakenrechtelijke conflicten 

De algemene regels inzake conflicten werden hoger reeds besproken: door de vervreemder 

voorbehouden zekerheden gaan voor op door de verkrijger gevestigde zekerheden (zoals 

pandrechten), behoudens bescherming van de derde-verkrijger van de gevestigde zekerheid 

(het pandrecht) op grond van art. 2279 BW Dit is een toepassing van de regels inzake 

beschikkingsbevoegdheid. 

Dit wordt in de volgende Afdelingen van dit hoofdstuk uitgewerkt voor de verschillende 

vormen van pandrecht. 

1039 A. VAN HOE & M. VANMEENEN, “Pand in het raam van insolventieproeceures”, in R. Van Ransbeeck, 

Het Pand – van een oude naar een moderne zekerheid, nr. 29; M. GREGOIRE, “L’opposabilité du droit de 

rétention bénéficiant au créancier gagiste”, TBH 2012 (421) 427. 

432


B. Vuistpandrechten en gelijk te stellen rechten 

We bespreken eerst de vereiste die geldt voor alle vormen van vuistpandrecht, nl. de 

buitenbezitstelling (zie 1.), vervolgens de verschillende vormen van ontstaan van zo'n 

vuistpandrecht (zie 2.), de verkrijging te goeder trouw van een vuistpandrecht (zie 3.), en de 

regels inzake behoud en tenietgaan van het pandrecht (zie 4.). Verder gelden de hierboven 

(A.) besproken regels voor pandrechten in het algemeen. 

1. Vereiste die geldt voor alle vuistpandrechten en gelijkgestelde rechten: buitenbezitstelling 

a. Betekenis van de eis van buitenbezitstelling 

Vuistpandrechten zijn pandrechten die erop gegrond zijn dat de zaak in de macht komt van de 

schuldeiser en buiten de macht van de pandgever, en de pandgever dus "buiten bezit" wordt 

gesteld. Omwille van de veelduidigheid van het woord bezit gebruiken we bij voorkeur de 

term vuistpand. Deze impliceert dat de pandhouder een feitelijk bezit heeft van de zaak zelf, 

zij het rechtstreeks, zij het via een derde (andere dan de pandgever); juridisch bezit heeft niet 

van de zaak, maar enkel van zijn pandrecht op de zaak (bezit animo pignoris, niet animo 

domini). 

De buitenbezitstelling is niet alleen een tegenwerpelijkheidsvereiste, maar een vereiste voor 

het ontstaan zelf van het zakelijk recht 1040 . Het is dus niet mogelijk een pandrecht zonder 

buitenbezitstelling tegen te werpen aan derden op basis van het feit dat zij daadwerkelijk 

kennis zouden hebben van de inpandgeving tussen partijen (actual notice), aangezien er dan 

gewoon nog geen pandrecht is, ook niet intra partes (dit hoewel de letter van art. 2074 BW 

een andere opvatting schijnt in te houden). 

Vuistpandrechten op roerende zaken kunnen dan ook slechts gevestigd worden op bestaande 

zaken en niet op zaken die nog niet bestaan. 

Ook kan, anders dan bij andere akten van levering of vestiging van zakelijke rechten, een 

rechterlijke beslissing niet als vestiging gelden 1041 . 

b. Uitwerking van de buitenbezitstellingseis. 

De buitenbezitstelling kan geschieden op dezelfde wijzen als de levering van de zaak in 

feitelijke zin (in de zin van art. 1604 BW), nl. doordat de zaak rechtstreeks of onrechtstreeks 

in de macht is van de schuldeiser: 

- rechtstreeks wanneer de pandgever aan de schuldeiser een zaak afgeeft tot zekerheid van 

zijn schuld (art. 2071 BW); 

- onrechtstreeks wanneer de zaak in de macht is van een derde-houder die ze voor de 

pandhouder in pand gaat houden (en voor de pandgever in - bezwaarde - eigendom). Dit 

1040 Men kan dit als een anomalie beschouwen, maar het is de klassieke opvatting in ons recht. 

1041 DIRIX & DECORTE (2006) nr. 470 p. 318 in fine. 

433


maakt ook meerdere pandrechten in opeenvolgende rang mogelijk. Heeft de derde een 

waardepapier uitgegeven dat de zaak vertegenwoordigt, dan geschiedt de inpandgeving door 

de buitenbezitstelling van dat papier, en moet de derde niet in kennis gesteld worden van de 

inpandgeving (een bijzondere vorm daarvan is de warrant-ceel). Zoniet zal de derde die de 

goederen houdt voor de pandgever, deze in pand gaan houden voor de pandhouder zodra hij 

daartoe een kennisgeving heeft ontvangen. 

Er is geen buitenbezitstelling wanneer de pandhouder een onrechtstreeks bezit heeft via de 

pandgever zelf. 

Het bezit moet niét voldoen aan de bijkomende eisen van art. 2229 B.W., dat immers de 

vereisten weergeeft voor het verjaringsbezit, d.i. het bezit vereist om door verjaring eigenaar 

te worden. Sommige rechtspraak oordeelt daar evenwel - ten onrechte - anders over en stelt 

bv. dat de bewaarnemer van een goed of de opdrachtnemer die het goed moet herstellen of 

bewerken niet tegelijk pandhouder kan zijn 1042 (die bezitters zouden enkel een retentierecht 

hebben voor de schuldvorderingen die nauw verbonden zijn met de zaak, maar geen 

pandrecht). 

Hoe soepel is de rechtspraak inzake buitenbezitstelling ? Dit kan men aflezen uit de evolutie 

van de "warrantage", en met name de warrantage ‘à domicile’. 

- Voor goederen in handen van derden (b.v. goederen in warenhuizen, op een schip, …), 

goederen die opgeslagen worden of vervoerd, e.d. worden heel vaak waardepapieren 

uitgegeven. Bij een bewaarneming spreekt men van een ceel, bij een scheepslading spreekt 

men van een cognossement, enz. Celen en cognossementen zijn waardepapieren die 

zakelijke rechten van roerende goederen incorporeren. 

- In de loop van de 19 de eeuw won de idee veld dat, als eigendomsoverdrachten door celen 

of door cognossementen mogelijk zijn, men die goederen ook door middel van 

waardepapieren in pand moeten kunnen geven. In de praktijk ging men daar een apart 

waardepapier voor creëren: naast het waardepapier dat het eigendomsrecht incorporeert (de 

ceel), ontstond er ook één dat het pandrecht ging incorporeren, nl. de "warrant". Dit werd 

afgekeken uit de Engelse handelspraktijk en gereglementeerd door een wet van 1862 

(Warrantwet). 

- Tot hier verandert dat niets aan de wijze van buitenbezitstelling. Men ging echter ook 

goederen in pand geven onder warrant (“warranteren”) zonder ze uit het bedrijf van de 

pandgever weg te halen. Zo was de rechtspraak van mening dat aan de 

buitenbezitstellingsvereiste was voldaan wanneer de koopwaar, die in bewaring was 

gegeven, achter slot en grendel verdween, ook binnen het bedrijf, en de sleutel werd 

afgegeven aan de pandhouder, of liever: aan de warrantagemaatschappij die de goederen 

1042 Bv. Hof Brussel 11 september 2009, Sabena Technics t. Sobelair nv in vereffening, nr. 2009/AR/134, 

www.juridat.be met Justel-nr. F-20090911-7. Zie nog Hof Gent 9 maart 1971, RW 1970-71, 1525; L. LAMINE, 

Art. 2076 in Comm. Bijz. Overeenkomsten (2001); A.M. STRANART, in Bijzondere overeenkomsten. Actuele 

problemen, Kluwer 1980, p. 406; C. VAN BUGGENHOUT & L. CORNELIS, “Retentierecht, pand en 

faillissement”, RW 1977-78, p. 1420-1421 nr. 15 en 16 en p. 1424 nr. 20. 

434


in- en uitliet. Maar de aanstelling van een permanente bewaker vond men op een bepaald 

moment te duur en zijn taken werden overgedragen aan een persoon die toch al in het 

bedrijf werkte. Ook dit werd aanvaard in de rechtspraak. Aan de bezitsvereiste was nog 

steeds voldaan in het geval waarin een overeenkomst is gesloten met de pandhouder over 

de voorwaarden waaronder men nog binnen mocht in de ‘bewaarruimte’. De sleutel werd 

afgegeven aan een persoon die de stocks feitelijk beheerde, en dat nu deed krachtens een 

lastgeving van de pandhouder of warrantegemaatschappij. Een bijkomende vereiste 

daarbij was wel dat de voorraad op peil moest blijven. 

- Vanaf de jaren 1980 werd men echter geconfronteerd met frauduleuze faillissementen, 

waarbij een groot deel van de in pand gegeven voorraden verdwenen waren. Bovendien 

betwistten curatoren dat aan de eis van buitenbezitstelling was voldaan. Volgens hen was 

er geen sprake van buitenbezitstelling wanneer de goederen werden opgeslagen in een 

opslagplaats waartoe de schuldenaar vrije toegang had 1043 , of wanneer de goederen in een 

afgesloten loods werden gebracht wanneer de sleutel in handen van de pandgever bleef, of 

nog wanneer de goederen overhandigd werden aan een ‘derde’ die directeur is van de 

vennootschap-pandgever. Hoewel andere rechtspraak de buitenbezitstelling bleef erkennen 

zolang de pandgever niet vrij mocht beschikken, maar op bedrieglijke wijze goederen 

ontvreemdde 1044 , worden er sindsdien geen warrantages meer opgezet, omdat het juridisch 

risico te groot is. 

Niettemin is er recente rechtspraak – ook in cassatie - die de warrantage-aan-huis of een 

vergelijkbare organisatie van de buitenbezitstelling (ongeacht of er een waardepapier wordt 

uitgegeven of niet) in beginsel als een voldoende buitenbezitstelling beschouwt 1045 . 

c. Verbintenisrechtelijke aspecten van de verhouding tussen de derde-houder en 

de pandhouder. 

De bezitseis staat los van de verbintenisrechtelijke kwalificatie van de verhouding tussen de 

derde-houder en de pandhouder. Vereist is dat de derde-houder de zaak voor de pandhouder in 

pandrecht houdt (en voor de pandgever in eigendom); dit hoeft niet noodzakelijk krachtens 

1043 Zo bv. Hof Antwerpen 14 februari 2000, RW 2000-2001, 626 (hervormt Kh. Hasselt 27 februari 1997, RW 

1997-98, 468). 

1044 Bv. kh. Namen 17 maart 1988, TBH 1989, 545 noot K. RONSE. 

1045 In Hof Antwerpen 16 oktober 2000 (voorziening in cassatie verworpen door Cass. 12 februari 2004, Nr. 

C.01.0121.N, NISSAN t. BBL en Warrant n.v., RW 2004-2005, 1179 noot M.E. STORME) werd in ieder geval 

art. 2279 BW toegepast ten gunste van een warranthouder van auto’s, ook al ging het om een warrantage-aanhuis; 

in Cass. 26 november 2010, Proxxon Werkzeug, nr. C.10.0006.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101126-6 = RW 2010-2011, 1127 = TBH 

2011, 557, besliste het bestreden arrest (Hof Antwerpen 10 september 2009) tot buitenbezitstelling onder meer 

met de vaststellingen dat “de ruimte waarin de verpande goederen waren opgeslagen een afzonderlijk magazijn 

vormde, gescheiden van de overige bedrijfsruimten van de bvba Present Handel die slechts toegankelijk waren 

via deuren die vergrendeld waren door middel van hangsloten, dat door middel van platen op de buitenmuren 

zichtbaar melding werd gemaakt dat er onder warrant geplaatste goederen werden opgeslagen en bvba Present 

Handel geen vrije toegang had tot het magazijn, zelfs indien de toegangsdeuren niet gesloten waren” – het 

middel daartegen werd in feite verworpen. 

Zie ook Hof Gent 29 november 2000, RW 2000-2001, 1391; kh. Hasselt 2 november 2004, RW 2004-2005, 1676. 

Strenger Hof Luik 15 december 1997, JLMB 1998, 421. 

435


een benoemd contract (bv. bewaargeving) te geschieden, al zal dat meestal wel aanwezig zijn. 

De derde-houder is een bezitsvermiddelaar (Dui. Besitzmittler), die het bezit van de 

pandhouder c.q. dat van de eigenaar vermiddelt. 

De verbintenissen tussen de derde-houder en de persoon voor wie hij bezit worden bepaald 

door de overeenkomst die met de derde-houder is gesloten. Meestal is er een overeenkomst 

tussen de derde-houder en de pandhouder. Soms echter is die er niet, en verkrijgt de 

pandhouder zijn pandrecht door de inpandgeving, door de pandgever aan de pandhouder, van 

een door de derde uitgegeven waardepapier. 

Beide vragen worden wel eens door elkaar gegooid 1046 . 

2. Verschillende vormen van vestiging of ontstaan van vuistpandrechten 

Vuistpandrechten kunnen uitdrukkelijk worden gevestigd (zie b.), maar ontstaan in vele 

gevallen ook zonder uitdrukkelijke overeenkomst impliciet krachtens een wetsbepaling of de 

door de rechtspraak aan de wet gegeven uitleg (zie a.) De omvang van het conventioneel 

pandrecht wordt ook in beperkte mate wettelijk uitgebreid (c.). 

a. Pandrechten die ook zonder beding krachtens de wet of interpretatie daarvan 

impliciet gelden 

In bepaalde gevallen wordt er aanvaard dat er impliciet een pandvestiging gebeurt, ook al is 

die niet uitdrukkelijk bedongen. 

Op de eerste plaats zijn er een aantal gevallen waarin de wet zo'n recht toekent, zij het dat het 

meestal een voorrecht wordt genoemd (Dui. gesetzliches Pfandrecht). De wet bepaalt telkens 

welke schuld verzekerd is en op welke goederen de zekerheid geldt. In die gevallen is er geen 

vereiste van akte en vaste datum (waarover verder meer), en zelfs geen uitdrukkelijke 

pandovereenkomst vereist. 

Verder heeft de rechtspraak: 

- aan de gevallen waar de wet een retentierecht toekent in feite dezelfde gevolgen toegekend 

als aan die wettelijke pandrechten, 

- en dit recht ook erkend buiten de uitdrukkelijk door de wet genoemde gevallen op grond van 

een algemeen rechtsbeginsel waarvan de wet slechts toepassingen geeft. 

De vraag of dergelijke pandrechten ook verkregen worden wanneer de wederpartij geen 

eigenaar is en/of niet bevoegd was op die wijze over de zaak te beschikken, wordt verder 

onder 3. besproken; de vraag of ze tenietgaan bij bezitsverlies wordt onder 4. besproken. 

1° Het voorrecht van de commissionair 

1046 Bv. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 119 in bespreking van Kh. Antwerpen 31 mei 1999, TBH 2000, 286 

noot W. DERIJCKE. 

436


Dit wordt geregeld door art. 14 Handelspandwet 1047 (Fr. privilège du commissionnaire). Bij 

beursmakelaars, d.i. commissionairs in financiële instrumenten, gelden enkele bijzondere 

regels, die in Deel VI (waardepapieren) aan bod komen. 

a) Onderpand en vestiging 

Het pandrecht is gevestigd op de goederen die toevertrouwd of ontvangen worden in het kader 

van een commissie-overeenkomst (inbegrepen een onder-commissionair) (het kan een 

verkoopcommissie zijn, een vervoercommissie, een commissionair-expediteur, enz.). 

De vestiging geschiedt impliciet door de goederen toe te vertrouwen (art. 14 I 

Handelspandwet) 1048 . Gaat de opdrachtgever (principaal, commettant) daarbij zijn 

beschikkingsbevoegdheid te buiten, dan wordt de commissionair beschermd mits vervulling 

van dezelfde vereisten als andere derde-verkrijgers (bezit en goede trouw; zie de bespreking 

onder punt 3.). 

Het bezit van de commissionair begint normaal zodra de goederen aan hem zijn verzonden, en 

dus uit de macht zijn van de opdrachtgever 1049 . Het kan natuurlijk ook om een middellijk 

bezit gaan via iemand die de zaak voor de commissionair houdt (waaronder ook een 

geldschieter aan wie hij het bezit zou hebben verschaft, zie verder hieronder 2°). 

Bij aankoopcommissie wordt het pandrecht gevestigd doordat de goederen aan de 

commissionair worden toegezonden; dat hij ze voor rekening van zijn opdrachtgever in 

ontvangst moet nemen ontneemt hem niet het recht ze ook ten titel van pand voor eigen 

rekening in ontvangst te nemen. 


Het recht strekt tot zekerheid van de schuldvorderingen van de commissionair met betrekking 

tot die goederen, of met betrekking tot andere opdrachten gegeven door de pandgever, ook 

vroegere opdrachten 1050 . Bij ondercommissie strekt het ook tot zekerheid van 

schuldvorderingen jegens de opdrachtgever van de opdrachtgever 1051 . 

Het recht verzekert commissieloon en kosten, en dit zowel in hoofdsom als rente (art. 14 III 

Handelspandwet). 

c) Rechtsgevolgen 

1047 Zie verder DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 307 p. 208-209; B. CATTOIR, "Het voorrecht van de 

commissionair", in Commentaar Voorrechten. 

1048 Vgl. in het Duitse recht het wettelijk pandrecht van de Kommissionär op Kommissionsgut in § 397 v. HGB 

1049 Zo ook DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 307 p. 208. Zie ook Hof Brussel 15 juni 1995, JLMB 1995, 904. 

1050 DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 307 p. 208; F. ’t KINT, Sûretés (2004) nr. 460; kh. Luik 12 december 

1989, TBH 1990, 989; kh. Kortrijk 16 april 2002, RW 2003-2004, 1273 

1051 Zie bv. Hof Antwerpen 21 december 1993, RW 1994-95, 331. 

437


Het heeft in beginsel dezelfde gevolgen als een gewoon pandrecht 1052 (zie hoger punt 1: 

retentierecht, voorrecht, executierecht en regels inzake tegeldemaking). Er is geen volgrecht 

bij bezitsverlies, zodat het tenietgaat wanneer de commissionair niet meer in het bezit is van 

het onderpand. 

Is de commissionair belast met de verkoop van de goederen, dan kan hij zich rechtstreeks 

verhalen op de opbrengst (art. 15 Handelspandwet) en dient de procedure van art. 11 

Handelspandwet niet te worden gevolgd. Is de eigendom overgegaan op de koper ingevolge 

de door de commissionair gesloten verkoop, dan is de vraag niet meer of de commissionair 

nog een voorrecht heeft in conflict met andere schuldeisers van de verkoper, maar wel of hij 

nog een retentierecht heeft op de goederen in verhouding met de koper (en diens 

schuldeisers). 

2° Het voorrecht van de geldschieter van de commissionair 

Dit komt tot stand door aan de kredietverlener van de commissionair het bezit van de goederen te verschaffen 

door hem of zijn agent het bezit te verschaffen van het waardepapier dat de goederen vertegenwoordigt 

(cognossement of vrachtbrief) (art. 16 Handelspandwet). In dat geval gaat het voor op het voorrecht van de 

commissionair (art. 17 Handelspandwet). 

Het gaat hier eigenlijk om een gewone conventionele vestiging van een pandrecht, zij het een pand op een pand 

door de pandhouder verleend aan een van zijn schuldeisers, en dus slechts binnen de grenzen van het pandrecht 

dat hij zelf heeft (vgl. hoger Afdeling A. 3.f). Het voorrecht kan dan ook geen grotere schuldvordering 

verzekeren dan degene die de commissionair zelf heeft op zijn opdrachtgever. 

3° Het voorrecht van de vervoerder 

Dit wordt geregeld door art. 20, 7° Hyp.W 1053 (Fr. privilège du voiturier of privilège du 

transporteur), alsook door art. 125 Scheepvaartwet (Boek II WvK) en art. 60 

Binnenbevrachtingswet 5 mei 1936 1054 . Waar er geen bijzondere regels zijn, geldt gewoon 

art. 20, 7° Hyp.W. (d.i. bij vervoer over de weg, per spoor en in de lucht 1055 ). 

Internationale verdragen inzake vervoerrecht spreken zich niet uit over een voorrecht, maar 

bepalen wel eveneens dat de vervoerder de goederen maar moet afgeven tegen betaling 1056 

(zie wel verder onder 3° de gedeeltelijk afwijkende regel inzake zeevervoer). 

1052 Vgl. kh. Kortrijk 16 april 2002, RW 2003-2004, 1273; Cass. 21 maart 2003 (dat in het bijzonder handelt 

over de bona fide verkrijging van een dergelijk pandrecht), RW 2004-2005, 1174. 

1053 Literatuur: DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 303 p. 206-207. 

1054 Vgl. in het Duitse recht het wettelijk pandrecht van de vervoerder in het algemeen in § 441 HGB en het 

wettelijk pandrecht van de Spediteur in § 464 HGB. 


1056 Bv. art. 12 I en 13 II van het Verdrag van Montréal van 28 mei 1999 inzake internationaal luchtvervoer (in 

België geratificeerd bij Wet van 13 mei 2003, en in de plaats komend van het verdrag van Warschau van 1929). 

438


In de praktijk zal de vervoerder vaak bijkomend een uitdrukkelijke inpandgeving bedingen 

(bv. de zgn. “lien”-clausule in cognossementen 1057 ), waarbij tevens de verzekerde 

schuldvordering wordt verruimd. 

a) Onderpand en vestiging 

Het pandrecht 1058 is gevestigd op de goederen die toevertrouwd worden in het kader van een 

vervoerovereenkomst (de "lading"; in art. 116 Scheepvaartwet de "ingeladen koopwaren"). 

De vestiging geschiedt impliciet door de goederen toe te vertrouwen. Gaat de verzender 

daarbij zijn beschikkingsbevoegdheid te buiten, dan wordt de vervoerder beschermd mits 

vervulling van dezelfde vereisten als andere derde-verkrijgers (bezit en goede trouw, zie 

verderop onder 3.). 


Het recht strekt tot zekerheid van de schuldvorderingen van de vervoerder met betrekking tot 

het vervoer van die goederen (de "vracht" (d.i. de vrachtprijs) en de bijkomende kosten). 

Onder art. 125 Scheepvaartwet is ook verzekerd, de vergoeding voor averij waarop de kapitein recht heeft 

omwille van zijn inspanningen om de averij aan die lading te beperken of te herstellen. Onder art. 60 

Binnenbevrachtingswet zijn ook verzekerd, de liggelden en overliggelden van binnenschepen. 

Schuldvorderingen met betrekking tot eerder vervoerde goederen, althans onder een andere 

overeenkomst vervoerde goederen, zijn niet bevoorrecht (behoudens een bijkomende 

uitdrukkelijke inpandgeving). 

Schuldvorderingen uit een overeenkomst die accessoir ook vervoer inhoudt, zijn volgens de 

heersende leer niét door het voorrecht verzekerd 1059 ; zo ook niet in het kader van de 

verhuisovereenkomst, noch de kosten voor het wegslepen van een voertuig. 1060 


Het recht heeft in beginsel dezelfde gevolgen als een gewoon pandrecht (retentierecht 

(uitgezonderd de kapitein, zie hieronder), voorrecht, executierecht). Voor de tegeldemaking 

gelden er in sommige gevallen bijzondere regels 1061 . 

Daarenboven heeft de vervoerder nog een beperkt reclamerecht (volgrecht bij bezitsverlies) 

na afgifte van de vervoerde goederen aan de bestemmeling, zolang de goederen nog deel 

1057 Voor een vb. Hof Antwerpen 11 mei 2009, nr. 2007/3063, Stivexim-Agro t. CMA-CGM e.a. 

1058 Ook DE PAGE, VII nr. 229 aarzelt niet om van een pandrecht te spreken. 

1059 DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 303 p. 206; A. KLUYSKENS, p. 134 nr. 129; APR, Voorrechten nr. 161. 

1060 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 455; DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 303 p. 206. 

1061 Bv. art. 123 I Scheepvaartwet: "Wanneer de ontvanger weigert de goederen aan te nemen, kan de kapitein 

op rechterlijk gezag zoveel daarvan doen verkopen als nodig is tot betaling van zijn vracht, en de bewaargeving 

van het overige doen bevelen". 

439


uitmaken van diens vermogen (vgl. het reclamerecht gedurende 8 dagen bij contante 

verkoop): 

volgens het gemeen recht (alsook art. 60 Binnenbevrachtingswet), gedurende 24 uur 

na afgifte, mits de bestemmeling nog in het bezit is; 

ten gunste van de kapitein van een zeeschip gedurende 15 dagen na afgifte (art. 125 

Scheepvaartwet), behoudens bescherming van de derde-verkrijger. 

Dit reclamerecht kan worden uitgeoefend door middel van een beslag tot terugvordering (art. 

1421 GerW). Op deze wijze verliest de vervoerder zijn voorrecht niet wanneer aan de 

bestemmeling de kans wordt gegeven de goederen uit te pakken en te inspecteren. 

Het langere reclamerecht van de kapitein compenseert het feit dat hij géén retentierecht heeft 

op de goederen: art. 124 Scheepvaartwet bepaalt dat "De kapitein mag de goederen niet aan 

boord houden wegens niet-betaling van de vracht. Hij kan tijdens het lossen vorderen dat de 

goederen onder een derde bewaard zullen blijven totdat de vracht betaald is". 

4° Het voorrecht van de houder van achtergelaten voorwerpen 

Dit wordt geregeld door de Wet inzake achtergelaten voorwerpen van 21 februari 1983. 

Andere bepalingen vinden we in de fiscale wetgeving (bv. art. 85 v. AWDA betreffende ingevoerde goederen 

waarvan de invoer verboden is, die geweigerd zijn of onbeheerd), de wetgeving op de spoorwegen (Wet van 6 

april 2010 Wet met betrekking tot de verplichte bewaring door een spoorwegvervoerder van verloren, 

achtergelaten of niet afgehaalde bagage en goederen, art. 7 en 11 v., mogen verkocht worden na 50 dagen). 

a) Onderpand 

De wet kent een pandrecht toe (voorrecht genaamd): 

- op roerende zaken die worden toevertrouwd aan een ondernemer, een ambachtsman of een 

handelaar om te worden bewaard, bewerkt, hersteld of gereinigd; alsmede 

- op zaken die notarissen of gerechtsdeurwaarders onder zich hebben, hetzij voor een 

openbare verkoping die niet is doorgegaan, hetzij na hun toewijzing. 


Verzekerd zijn de schuldvorderingen die verband houden met de zaak, zoals de kosten van 

bewaarneming, bewerking, herstelling of reiniging. 


De gevolgen zijn vergelijkbaar met een gewoon pandrecht (retentierecht, voorrecht, 

executierecht). De wet regelt in het bijzonder de modaliteiten voor de realisatie van het 

onderpand. Ze geeft niet enkel een oplossing voor het geval de eigenaar de schulden 

betreffende die zaken niet betaalt, maar ook voor het geval van schuldeiserverzuim van de 

eigenaar, d.i. het verzuim de zaken af te halen (waardoor de kosten verder oplopen). 

440


5° Het retentierecht voor douanerechten of accijnzen 

Naast het feit dat de verschuldigde douanerechten of accijnzen een boedelschuld vormen (zie 

hoger Deel II, hoofdstuk VI afdeling C), heeft de administratie van douane en accijnzen in 

beginsel ook een retentierecht op de goederen waarop douanerechten of accijnzen moeten 

betaald worden tot aan de betaling van die rechten of zekerheidsstelling 1062 . De nadere regels 

worden hier niet nader besproken (zie enerzijds voor douanerechten het CDW (communautair 

douanewetboek 1063 ) en anderzijds voor accijnzen de AWDA). 

6° Het voorrecht van de gemene averij 

Wanneer uitgaven zijn gedaan voor het gemeenschappelijk behoud van een zeeschip en de ingeladen koopwaar, 

spreekt men van "gemene averij" (art. 147 Scheepvaartwet). De schuldvorderingen van kapitein en scheepsvolk 

dienen dan naar evenredigheid te worden gedragen door de eigenaars van schip en lading. Ook voor dit aandeel 

in de averijvordering zijn kapitein en scheepsvolk bevoorrecht op de lading. 

7° Het voorrecht van de geldschieter van de kapitein: voorrecht voor de lening op 

bodemerij 

Wanneer de kapitein van een zeeschip een lening op bodemerij aangaat, d.i. een lening om in buitengewone 

noodwendigheden te voorzien, waarbij de geldschieter deelt in het risico, dan kan een voorrecht bedongen 

worden op het geheel of een deel van de lading die de kapitein onder zich heeft op het zeeschip. Zie verder art. 

179-190 Scheepvaartwet. 

8° Het zgn. "retentierecht": een wettelijk vuistpandrecht onder een andere naam 

De term “retentierecht” (Fr. Droit de rétention, Du. Zurückbehaltungsrecht) dekt in ons recht 

meerdere ladingen. Hoger (Hoofdstuk III.A.1.a) werd reeds het onderscheid uiteengezet 

tussen: 

- het daar besproken retentierecht van de vervreemder (bouwend op de exceptio non adimpleti 

contractus in enge zin, bij volkomen synallagma), 

- en het hier besproken retentierecht gegrond op een objectieve band tussen zaak en 

verzekerde schuldvordering (onvolkomen synallagma), dat een impliciet pandrecht is. 

Verder (zie ook onder B.2°) wordt de term ook gebruikt voor het recht van de pandhouder om 

het goed in te houden tot de verzekerde schuld betaald is (een attribuut van het pandrecht), 

waar het hieronder veeleer gaat om een recht dat eigenlijk een impliciet pandrecht is (een 

zelfstandig zekerheidsrecht voor gevallen waarin er geen uitdrukkelijk pandrecht is 

bedongen). 

1062 En dit in beginsel ongeacht of de eigenaar van de goederen ook belastingschuldige is, Cass. 13 mei 1843, 

Pas. 1843 I 170; Cass. 26 mei 1924, Pas. 1924 I 362. 

1063 Verordening nr. 2913/92/EG dd. 12.10.1992 van de Raad tot vaststelling van het communautair 

douanewetboek (zoals later gewijzigd; zie http://europa.eu/legislation_summaries/other/l11010_nl.htm). 

441


Het zelfstandige retentierecht wordt in meerdere gevallen door de wet genoemd, meestal 

zonder dat op de precieze draagwijdte ervan wordt ingegaan. Het is door de rechtspraak 1° 

veralgemeend en 2° uitgebouwd tot een zakelijk zekerheidsrecht dat minstens qua gevolgen 

nauwelijks van een pandrecht verschilt en waarvoor ook grotendeels dezelfde vereisten 

gelden. 

a) Totstandkoming, onderpand en verzekerde schuldvordering; verbintenisrechtelijke 

vereisten 

Als aparte rechtsfiguur is het retentierecht maar relevant in die gevallen waarin juist niet aan 

de gewone vereisten van een pandrecht is voldaan, bv. omdat dit niet uitdrukkelijk bedongen 

is, of omdat niet aan de bijkomende vormvereisten is voldaan (nl. pandakte met vaste datum 

in burgerlijke zaken) (zie hieronder). 

Ondanks het niet vervuld zijn van die vereisten is er dan krachtens een jurisprudentiële uitleg 

van het recht 1064 een pandrecht onder de naam “retentierecht” mits: 

- (i) de zaak vatbaar is voor beslag; 

- (ii) ze in de macht is van de schuldeiser, en dit vrijwillig is gebeurd 

- (iii) er een nauwe band bestaat tussen die goederen en de ermee verzekerde schuldvordering 

(= debitum cum re (detenta) junctum); 

- (iv) de persoon die het bezit heeft verschaft, bevoegd was op die wijze over de zaak te 

beschikken. 

Indien aan deze vereisten is voldaan ontsnapt men aan de vormvereisten voor een formeel 

pand (uitdrukkelijk beding, akte en in burgerlijke zaken vaste datum). Is omgekeerd niet aan 

deze vereisten voldaan, dan dient aan de vereisten van een ander soort pandrecht te zijn 

voldaan (eventueel voortgezet in de vorm van het wisselpand) (zie in dit verband het 

Teinturia-arrest 1065 ). 

i) Beslagbaar onderpand 

Zoals voor alle vuistpandrechten moet de zaak vatbaar zijn voor overdracht en beslag (een 

algemene vereiste voor alle pandrechten, zie hoger in dit hoofdstuk Afdeling A.1.a.1°). 

Vragen hierbij rijzen vnl. bij documenten. 

Het retentierecht wordt ook soms ingeroepen t.a.v. documenten en dossiers die 

dienstverlenende beroepen onder zich hebben in het kader van hun activiteit (bv. advocaten, 

accountants en belastingconsulenten, architecten). Daarbij moet men een onderscheid 

maken 1066 : 

1064 In sommige andere landen is het retentierecht ruimer wettelijk erkend, zo onder meer in dezelfde omvang 

als bij ons in het (Staats-)Nederlands BW (zie art. 3:290 v.), en in iets beperktere mate in het Duitse HGB (§ 

369) en het Zwitserse ZGB. De Franse rechtspraak is tot ongeveer dezelfde uitlegging gekomen als de Belgische. 

1065 Cass. 7 oktober 1976, RW 1976-77, 1832 = Arr.Cass. 1977, 153 = Pas. 1977 I 154 met concl. A.g. Krings 

= RCJB 1979, 5 noot FAGNART. 

1066 Zo reeds Hof Gent 7 februari 1842, Pas. II, 89, geherpubliceerd JLMB 2011, 1339. 

442


- de documenten die van de cliënt afkomstig zijn of voor diens rekening werden ontvangen: 

deze zijn niet voor beslag vatbaar, zodat daarop geen retentierecht kan worden uitgeoefend; 

- de "eigen" documenten van de dienstverlener, die hij zelf heeft opgesteld 1067 . Gaat het om 

documenten die in geval van ontbinding niet worden aangerekend aan de cliënt, dan dient de 

dienstverlener ze ook niet af te geven, behalve tegen volledige vergoeding (vgl. het 

retentierecht als voorbehouden zekerheid in Hoofdstuk III). 

ii) Eisen aan het bezit van het onderpand 

De zaak moet 

(1) zich in de macht bevinden van de schuldeiser (feitelijk bezit, zoals bij alle 

vuistpandrechten); 

(2) waarbij dat bezit in beginsel vrijwillig verschaft moet zijn, en 

(3) het terughouden van de zaak niet in strijd mag zijn met de verbintenisrechtelijke 

verhouding tussen partijen (d.i. de schuldeiser heeft geen afstand gedaan van het retentierecht 

en heeft ook geen verplichting om eerst te presteren (voorafgaande nakomingsplicht, vgl. bij 

het retentierecht van de verkoper in Hoofdstuk III)) (zie ook de bespreking bij pandrechten in 

het algemeen hoger Afdeling A.). 

Bij gebrek van dergelijk bezit kan de schuldeiser mogelijks nog een voorrecht inroepen, doch 

enkel voor "kosten tot behoud van de zaak" (zie de bespreking van dit voorrecht in Hoofdstuk 

VI). 

Gaat het om noodzakelijke kosten voor het behoud van de zaak die men in bezit heeft, dan 

moet voor het retentierecht niet voldaan zijn aan de vereiste dat de persoon die het bezit heeft 

verschaft, dit vrijwillig heeft gedaan, maar enkel aan de eis dat de zaak de eigenaar niet 

wederrechtelijk is ontnomen (d.i. niet door bedrog of geweld) (zie verder bij de bespreking 

van dit voorrecht in Hoofdstuk VI). 

iii) Verzekerde schuldvordering: wanneer is er een voldoende nauwe band ? 

(1) Juridisch verband 

Dit vinden we bij restitutie van strikt wederkerige prestaties. Na ontbinding of 

nietigverklaring van een overeenkomst dient elk van de partijen de ontvangen prestatie maar 

terug te geven in ruil voor het terugkrijgen van de tegenprestatie; ook wanneer de wederpartij 

door de ontbinding terug eigenaar is van een zaak, behoudt de restitutieschuldenaar dus een 


Sommige rechtspraak legt het vereiste verband ruimer uit en oordeelt dat – voor zover aan de 

andere vereisten is voldaan (zie met name verder de discussie over de 

beschikkingsonbevoegde wederpartij) - er een retentierecht is zodra de teruggaveplicht en de 

1067 Zie verder Comm.Voorr. & Hyp., “Retentierecht”, nrs. 23-25; A. KILESSE, “Le droit de rétention du 

professionnel comptable sur ses propres travaux” C & FP 2000, 459-463, Hof Luik 29 juni 1990, JT 1991, 132. 

443


schuldvordering uit eenzelfde overeenkomst (ex eadem causa) voortvloeien 1068 , ook al gaat 

het niet om strikt wederkerige prestaties. M.i. volstaat dit niet, tenzij men in die overeenkomst 

al dan niet stilzwijgend een beding van inpandgeving vindt. 

(2) Materieel verband 

Dit is er alvast bij kosten tot behoud van de zaak. 

Het is er ook bij andere kosten in verband met de zaak, die strikt genomen geen 

behoudskosten zijn (bij het voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak (Hoofdstuk, VI) is 

het criterium een stuk enger, maar is er geen bezitsvereiste), met name nuttige kosten gedaan 

aan zaken, inbegrepen onderhoudskosten, en andere kosten die voldoende samenhangend of 

verknocht zijn met de zaak om een retentierecht te rechtvaardigen. 

Wettelijke voorbeelden 1069 : 

- art. 101 IV FaillW 1070 : kosten ten laste van de failliete boedel voor bewaring en teruggave 

van onder eigendomsvoorbehoud geleverde goederen. Evenwel moeten die kosten redelijk 

gemaakt zijn, wat in beginsel niet meer het geval is voor kosten gemaakt na de revindicatie 

van de zaak door de eigenaar 1071 ; 

- art. 1948 BW: retentierecht van de bewaarnemer voor de kosten van de bewaarneming; 

- art. 5 van de Wet van 30 December 1975 betreffende de goederen buiten particuliere 

eigendommen gevonden of op de openbare weg geplaatst ter uitvoering van vonnissen tot 

uitzetting 1072 : de weghalings- en bewaringskosten. 

Andere voorbeelden uit de rechtspraak: 

- de bewerker van grondstoffen van de opdrachtgever voor diens rekening (bv. de 

textielveredelaar), de hersteller van goederen, e.d. 

(3) Conventionele verruiming van het retentierecht ? 

In de praktijk vinden we soms een beding van uitbreiding van retentierecht onder de 

benaming van een bedongen "ondeelbaarheid", waarbij de gemaakte kosten niet enkel retentie 

toelaten van de goederen waarvoor die kosten specifiek zijn gemaakt, maar ook voor andere 

goederen die men in het kader van dezelfde overeenkomst of zelfs opeenvolgende 

overeenkomsten houdt (men zou ook van een uitbreidingsbeding of verruimingsbeding 

kunnen spreken). 

1068 Zie Hof Luik 13 januari 2000, TBH 2000, 423; Hof Gent 3 december 1997, TBH 1999, 335. 

1069 Vgl. de wettelijke pandrechten in het Duitse recht, nl. dat van de Werkunternehmer (§ 647), de Lagerhalter 

(§ 475b HGB) , de commissionair (Spediteur 464 HGB) en de vervoerder (441 HGB). 

1070 ingevoegd bij Wet 2 september 2002. 

1071 Vgl Hof Brussel 7 juni 2005, RW 2005-2006, 1108, betreffende kosten die een curator had gemaakt voor de 

inbewaringgeving van leasingvoertuigen die reeds door de eigenaar waren gerevindiceerd. 

1072 “De gemeentebesturen mogen de kosten die zij gemaakt hebben voor het weghalen en bewaren van de 

goederen aanrekenen aan de eigenaar of zijn rechtverkrijgenden. Ze kunnen de teruggave van de goederen, met 

uitzondering van die waarvan sprake is in artikel 1408 § 1 van het Gerechtelijk Wetboek, of de teruggave van de 

opbrengst van de verkoop daarvan, vóór het verstrijken van de in artikel 2 gestelde termijnen, afhankelijk stellen 

van de voorafgaande betaling van die kosten“. 

444


Verbintenisrechtelijk zijn dergelijke bedingen zeker geldig, behoudens rechtsmisbruik in 

geval van kennelijke onevenredigheid. 

Of men door middel van zo’n beding dit echter zakelijke werking kan verlenen, is voorwerp 

van discussie 1073 . M.i. is de zaak nochtans eenvoudig: de schuldeiser die in het bezit is van de 

zaak kan op twee gronden over een retentierecht dan wel pandrecht daarover beschikken: 

- ofwel omdat er objectief gesproken een debitum cum re iunctum is (wat in beginsel niet door 

middel van een beding kan worden tot stand gebracht), 

- ofwel omdat dit tussen partijen overeengekomen is, namelijk als pandrecht. 

Aangezien er bij dat zogenaamd beding van ondeelbaarheid per definitie een uitdrukkelijk 

beding is, moet men namelijk gewoon nagaan of het hier niet om een conventioneel pandrecht 

gaat (meestal wel, ook al hebben partijen dat woord misschien niet gebruikt) en of aan de 

vereisten daarvan voldaan is (daarvoor geldt de eis van het debitum cum re iunctum immers 

niet; wel gelden er vormvereisten in burgerlijke zaken, evenwel niet in handelszaken). In 

veruit de meeste gevallen is dit zgn. beding van ondeelbaarheid eigenlijk een overeenkomst 

tot inpandgeving. De vraag of die ondeelbaarheid dan zogenaamd fictief is of niet 1074 , doet 

niet terzake: een conventionele band volstaat immers precies. De vraag die daarbij wél rijst is 

of die inpandgeving geen nieuwe zekerheid voor bestaande schulden heeft gevestigd in de 

verdachte periode, dan wel alleen een geldige pandwisseling uitmaakt (zie de bespreking van 

die vraag hoger in Deel II hoofdstuk III afdeling D). 

Ook in het geval waarin een persoon meerdere zaken verkoopt, die geen ondeelbaar geheel 

vormen, heeft hij op de nog niet geleverde zaken niet van rechtswege een retentierecht tot 

zekerheid van de prijs van de reeds geleverde. Ook hier moet men wel nagaan of er geen 

sprake is van een conventioneel pandrecht. 

NB. De huurder in het bezit van de verhuurde zaak. 

De huurder die de door een insolvente verhuurder verhuurde zaak niet afgeeft zolang de 

huurovereenkomst loopt, oefent strikt genomen geen opschortings- noch retentierecht uit; hij 

voert gewoon de overeenkomst uit. Wanneer na faillissement van de verhuurder de curator 

weigert de huurovereenkomst uit te voeren, heeft de huurder in beginsel ook geen verplichting 

om de zaak vrij te geven, mits hij de huur betaalt. Die huur kan hij ook verrekenen met 

schuldvorderingen uit dezelfde huurovereenkomst jegens de verhuurder, maar niet meer met 

1073 Zie bv. de afwijzing hiervan door het Hof van beroep in het arrest dat geleid heeft tot het Teinturia-arrest, 

Cass. 7 oktober 1976, RW 1976-77, 1832 = Arr.Cass. 1977, 153 = Pas. 1977 I, 154 met concl. A.g. Krings = 

RCJB 1979, 5 noot FAGNART, ook besproken door F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 270 - arrest dat op dit punt het 

middel tegen het arrest in beroep verwierp. In andere gevallen is de rechtspraak een stuk soepeler (m.i. ten 

onrechte, behoudens wanneer het met een conventioneel pandrecht wordt gemotiveerd), bv. Hof Gent 4 mei 

1961, RW 1961-62, 841 concl. A.g. MATTHIJS = RCJB 1963, 61 noot P. VAN OMMESLAGHE; Hof Luik 3 

mei 1970, JL 1970-71, 33. 

1074 Criterium dat jammer genoeg nog wel eens wordt gehanteerd, zie bv. C. CAUFFMAN, "Retentierecht", 

NJW 2005, (686) 688 met verwijzingen. Aldus werd het retentierecht m.i. ten onrechte afgewezen in o.m. kh. 

Sint-Niklaas 7 september 1954, RW 1954-55, 184; Rb. Doornik 2 december 1969, BRH 1971 II 243; Hof Gent 9 

maart 1971, RW 1970-71, 525. 

445


andere, niet-samenhangende schuldvorderingen (zie de bespreking van de schuldvergelijking 

voor en na samenloop in Deel V). 

iv) Vereiste dat het bezit verkregen werd van een beschikkingsbevoegde 

Vereist is tenslotte - zoals voor pandrechten in het algemeen - dat de persoon die het bezit 

heeft verschaft, bevoegd was op die wijze over de zaak te beschikken. 

Zoals gezegd wordt de vraag of een dergelijk pandrecht ook verkregen worden wanneer de 

wederpartij geen eigenaar is en/of niet bevoegd was op die wijze over de zaak te beschikken, 

in het kader van de bescherming van de verkrijger te goeder trouw, verder onder 3. besproken. 

Verder lijkt ook aan deze vereiste niet te moeten worden voldaan indien het gaat om 

noodzakelijke kosten voor het behoud van de zaak. 

b) Rechtsgevolgen van het retentierecht 

Hoewel men vaak zegt dat het slechts een persoonlijk verweermiddel is en geen voorrecht 

verschaft 1075 : 

- is het tegenwerpelijk erga omnes, en in het bijzonder ook aan de samenlopende schuldeisers 

van de schuldenaar 1076 ; 

- kan het in beginsel slechts verkregen worden van een beschikkingsbevoegde 1077 , maar onder 

andere voorwaarden ook te goeder trouw verkregen worden van een beschikkingsonbevoegde 

(zie verder onder 3.), en 

- wordt het gehandhaafd door zakelijke subrogatie op a) de prijsvordering c.q. de op een 

bijzondere rekening gezette geldsom in geval van verzilvering 1078 , of b) een vervangende 

zekerheid indien afgegeven tegen vervangende zekerheid 1079 . Het wordt ook gehandhaafd 

indien met de bewindvoerder (faillissementscurator) wordt overeengekomen dat het goed aan 

deze laatste wordt afgegeven mits behoud van voorrang op de opbrengst 1080 . 

Het heeft dus in beginsel de kenmerken van een zakelijk recht, met name een impliciet 

pandrecht 1081 , en dus ook: 

1075 Zo bv. nog steeds E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 58. 

1076 Zie bv. Cass. 12 september 1986, Pas. 1987 I 41; Kh. Luik 16 juni 1999, JLMB 2000, 284. 

1077 Zie Cass. 16 mei 1995, Hulp- en voorzorgskas voor zeevarenden onder Belgische vlag t. NMKN, RW 

1995-96, 309 = TBH 1995 noot E. DIRIX, waar op het retentierecht het anterioriteitsbeginsel werd toegepast net 

als op andere zakelijke zekerheidsrechten. Dit impliceert dat men in beginsel beschikkingsbevoegd moet zijn om 

een retentierecht te verschaffen, en dat bv. art. 2279 lid 2 betreffende verloren of gestolen goederen daarop van 

toepassing is (niet echter art. 2280 BW, maar gebeurlijk wel het voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak). 

1078 Bv. kh. Antwerpen 14 februari 2001, RW 2002-2003, 227 (in casu de opbrengst van een schip waarop 

retentierecht was uitgeoefend voor herstellingskosten). 

1079 bv. een bankgarantie in opdracht van de eigenaar van de goederen: Hof Antwerpen 4 januari 1994, RW 

1993-94, 1432. 

1080 Kh. Luik 16 juni 1999, JLMB 2000, 284; DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 58. 

1081 Vgl. de concl. A.g. Krings voor het Teinturia-arrest, Cass. 7 oktober 1976, RW 1976-77, 1832 = Pas. I, 

154; voorzichtig in die zin P. VAN OMMESLAGHE, “Observations sur les effets et l'étendue du droit de 

rétention' et de 'L'exceptio non adimpleti contractus, spécialement en cas de faillite”, RCJB 1963, p. 61. De 

traditionele doctrine in België blijft gevangen in dubbelzinnigheden, en slaagt er niet in uit te leggen waarin het 

446


- een retentierecht erga omnes, behoudens bij pandmisbruik (art. 2082 BW, zie verder 4.b.), 

en dit tot aan de volledige betaling van alle verzekerde schulden (dit laatste behoudens 

rechtsmisbruik bij disproportie tussen verzekerde schuld en waarde van het teruggehouden 

pand). Indien de schuldeiser een vervangende zekerheid aanbiedt, die minstens dezelfde 

waarborgen verschaft, zal het rechtsmisbruik vormen om die niet te aanvaarden in plaats van 

het retentierecht. 

- executiemogelijkheden met tussenkomst van de rechter 1082 . 

De gevolgen van bezitsverlies worden verder (4.a.) besproken voor vuistpandrechten in het 

algemeen. 

b. Pandrechten die bij overeenkomst zijn gevestigd 

Het vuistpandrecht op roerende zaken, andere dan waardepapieren, heeft een vrij beperkte 

economische betekenis. Men mag slechts beroepsmatig lenen tegen vuistpand (een "pandhuis" 

uitbaten) mits wettelijke vergunning (art. 306 Sw.), die slechts uitzonderlijk bestaat (in de 

praktijk enkel de Berg van Barmhartigheid van Brussel 1083 ), en waarvoor een ten dele 

afwijkende regeling van het pandrecht geldt 1084 . Daarbuiten gaat het om private of 

occasionele leningen dan wel om een zekerheid voor andere soorten schulden. 

1° Totstandkoming; verzekerde schuldvordering 

Buiten de hoger besproken gevallen is er slechts sprake van een pandrecht indien dit 

overeengekomen is, en desgevallend aan een aantal andere vormvereisten is voldaan. Hier is 

er een uitdrukkelijke overeenkomst tot inpandgeving (zie vormen hieronder) en 

“buitenbezitstelling”. De eis van buitenbezitstelling werd hoger (B.1.) reeds besproken. We 

bekijken nu de andere vereisten. 

a) Hoe uitdrukkelijk moet de overeenkomst zijn ? 

Het is niet vereist dat partijen uitdrukkelijk van inpandgeving spreken, wel dat er een 

overeenkomst is met een dergelijke strekking, m.a.w. dat de intentie van partijen duidelijk is. 

Voorbeelden van andere bewoordingen: 

retentierecht dan wel geen zakelijk recht zou zijn. Een zekere dubbelzinnigheid vinden we ook in het 

Nederlandse recht (art. 3:290 v. NBW). In het Zwitserse recht daarentegen wordt het retentierecht duidelijk als 

een vorm van pandrecht beschouwd. 

1082 Wettelijk is de verkoop enkel geregeld in de gevallen geregeld door de Wet achtergelaten voorwerpen van 

21 februari 1983; in de andere gevallen berust dit op rechtspraak. De executie is uitdrukkelijker geregeld in het 

Nederlands BW (art. 3:292 bepaalt: “De schuldeiser kan zijn vordering op de zaak verhalen met voorrang boven 

allen tegen wie het retentierecht kan worden ingeroepen”). 

Sommige rechtspraak verwerpt nog steeds het recht van de retentor op pandverzilvering, bv. Rb. Brussel 28 juni 

1996, JLMB 1996, 1655; M. GREGOIRE, TBH 2012 (421) 423. 

1083 Zie http://www.montdepiete.be/NL/present.htm. In 2004 werden 115.200 leningen toegekend of vernieuwd 

voor een totaal bedrag van meer dan 22 miljoen Euro. 

1084 De gewone regels gelden volgens art. 2084 BW niet. De regeling is te vinden in de wet van 30 april 1848 

op de Bergen van barmhartigheid, zoals gewijzigd bij W. 17 december 1923 en 27 maart 1962. 

447


* Indien het retentierecht bedongen is, en dat beding aan alle gewone vereisten van een 

pandovereenkomst voldoet, dan hebben we te doen met een gewoon pandrecht (zie 

hierboven), ook al gebruikt men de term retentierecht. 

* Een beding van ondeelbaarheid, waarbij alle opeenvolgende leveringen en schulden als één 

geheel worden beschouwd, en de zaken die nog in de macht zijn van de schuldeiser kunnen 

worden teruggehouden voor alle schulden jegens die schuldeiser, ook die betreffende wel 

reeds geleverde zaken: dit impliceert een pandrecht op alle goederen tot zekerheid van het 

schuldsaldo. 


Verzekerd zijn alle schuldvorderingen tot zekerheid waarvan het pand bedongen is. Een 

pandrecht kan gevestigd worden voor alle bestaande en toekomstige schulden (zie in Afdeling 

A. de algemene regels inzake pandrechten). 

Wanneer kosten tot behoud van de zaak of nauw verbonden met de zaak (debitum cum re 

iunctum) niet conventioneel verzekerd zijn door het pandrecht, zullen zij verzekerd zijn als 

kosten tot behoud van de zaak (20, 4° Hyp.W., zie verder) of krachtens de reeds (2.1.8°) 

besproken figuur van het retentierecht). 

c) Bijkomende vormvereisten behalve buitenbezitstelling 

Bij een "burgerlijk pand" is, zodra het tot zekerheid strekt van een schuldvordering boven 375 

Euro, een akte met vaste datum vereist, waarin de pandgoederen omschreven zijn (art. 2074 

BW). 

Bij pand tot zekerheid van een handelsschuld (handelspand) is er geen akte met vaste datum 

vereist. 

d) Wanneer ontstaat het pandrecht; combinatie met hoger besproken vereisten 

De buitenbezitstelling is een vereiste voor het pandrecht 1085 , doch ook aan de andere in 

Afdeling A.. besproken vereisten (voor pandrecht in het algemeen) moet zijn voldaan. Zo kan 

het voorkomen dat de zaken reeds in het bezit zijn van de schuldeiser of van een derde die ze 

voor hem houdt, maar dat de inpandgeving nog een nadere rechtshandeling vereist, ofwel een 

overeenkomst, ofwel een inpandneming krachtens zo'n overeenkomst (vb. wanneer de 

goederen bij de derde-bewaarnemer onder het pandrecht vallen tot een bepaalde 

drempelwaarde, die kan verhoogd worden door de schuldeiser 1086 ). Het juiste tijdstip is o.m. 

van belang omdat na de samenloop geen pand meer kan worden gevestigd of uitgebreid qua 

onderpand (en dus in ons vb. ook de drempelwaarde waaronder een pandrecht en dus 

1085 Voor de vraag in welke zin de inpandgeving een zakelijke overeenkomst is, zie d ebespreking hoger. 

1086 Boven die drempelwaarde zijn de goederen dan ter vrije beschikking van de eigenaar, daaronder heeft de 

pandhouder een retentierecht. Deze constructie is courant bij warrantage-aan-huis (zie hoger). 

448


retentierecht geldt, niet meer kan worden verhoogd) 1087 - maar alleen nog aan pandsubstitutie 

kan worden gedaan tot beloop van de reeds in pand gegeven hoeveelheid (wisselpand). 

Dezelfde vraag rijst ook wanneer de inpandgeving in de verdachte periode plaatsvindt (zie 

Deel II Hoofdstuk III afdeling D). 

2° Rechtsgevolgen (voorrecht, executierecht, retentierecht) 

Zie in Afdeling A. de bespreking, bij pandrechten in het algemeen, van het voorrecht en 

executierecht van de pandhouder. 

Een uitdrukkelijk vuistpand verschaft ook een retentierecht erga omnes, behoudens bij 

pandmisbruik (art. 2082 BW), en dit tot aan de volledige betaling van alle verzekerde 

schulden (dit laatste behoudens rechtsmisbruik bij onevenredigheid tussen de verzekerde 

schuld en de waarde van het teruggehouden pand). Indien de schuldeiser een vervangende 

zekerheid aanbiedt, kan het rechtsmisbruik vormen om die niet te aanvaarden in plaats van het 


NB. Onder "pandmisbruik" verstaat men een tekortkoming aan de zorgplicht ten aanzien van 

het onderpand (dat heeft dus niets te maken met het zopas beschreven rechtsmisbruik dat erin 

bestaat het pand te willen aanwenden als overdreven zekerheid). 

c. Wettelijke uitbreiding van een conventioneel pandrecht (Art. 2082 II BW). 

Ten slotte geeft art. 2082 II BW nog een beperkte uitbreiding aan het burgerlijk pandrecht 

voor schulden van de pandgever die ontstaan na de inpandgeving, en voor de opeisbaarheid 

zowel als de voldoening van de (eerste) verzekerde schuld opeisbaar worden. Ook zij zijn 

verzekerd door het pandrecht, al is dat niet bedongen. 

Volgens sommige rechtsleer zou hier enkel een retentierecht gelden (zoals hierboven voor het 

conventionele pandrecht) en geen voorrecht 1088 , wat m.i. weinig zinvol is nu het retentierecht 

ook een soort pandrecht is en voorrang verschaft. 

3. Bescherming van de derde-verkrijger van een pandrecht 

De bespreking van de verschillende vormen van vuistpandrecht en de tegenwerpelijkheid 

ervan bij samenloop ging ervan uit dat de schuldenaar bevoegd was op die wijze over de zaak 

te beschikken. De vraag rijst of de schuldeiser ook een dergelijk recht verkrijgt wanneer de 

schuldenaar daartoe niet bevoegd was. Hier gaat het niet meer om de tegenwerpelijkheid van 

het pand- of retentierecht aan de schuldeisers van de wederpartij, maar wel om de 

tegenwerpelijkheid aan een oudere gerechtigde, zoals bv. de ware eigenaar van de zaak. 

1087 Bv. kh. Hasselt 2 november 2004, RW 2004-2005, 1676. 

1088 In die zin DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 477 p. 321; F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 288. 

449


a. Uitgangspunten: anterioriteitsbeginsel en derdenbescherming; behoudskosten. 

2° Regel behoudens derdenbescherming 

Over het algemeen geldt bij conflicten ten aanzien van oudere rechten, en ook bij conflicten 

tussen meerdere zekerheidsrechten (bv. ook hypotheekrecht op goederen die onroerend zijn 

geworden door bestemming; dubbele inpandgeving; e.d.m.) het anterioriteitsbeginsel. 

Aangezien nemo dat quo non habet, kan men een pandrecht in beginsel slechts verkrijgen 

voor zover de partij van wie men het verkrijgt daartoe beschikkingsbevoegd is, dus bevoegd is 

om op de zaak het pandrecht toe te staan. Het oudste recht gaat voor (anterioriteitsbeginsel), 

tenzij de pandgever bevoegd is om een recht toe te kennen in strijd met het oudere recht (op 

grond van een toestemming of machtiging van de oudere gerechtigde). Uit de 

rechtsverhouding tussen de pandgever en een oudere pandhouder, bv. bij de inpandgeving van 

de handelszaak, volgt vaak dat de pandgever nog steeds normale transacties mag verrichten 

met de in pand gegeven zaken, en ze dus bv. in bewaring, herstelling en dergelijke mag geven 

– waardoor er op die zaken wel een retentierecht komt te rusten. 

Dit geldt in beginsel niet enkel voor het gewone pandrecht, maar ook voor het retentierecht 

(Cass. 16 juni 1995, zij het in casu betreffende een schip) 1089 en de gelijk te stellen bijzondere 

voorrechten zoals het voorrecht van de commissionair 1090 . Dit impliceert dat men in beginsel 

beschikkingsbevoegd moet zijn om een retentierecht te verschaffen, en dat bv. art. 2279 lid 2 

betreffende verloren of gestolen goederen daarop van toepassing is (niet echter art. 2280 BW, 

maar gebeurlijk wel het voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak). 

Van rechtswege voorrang op oudere rechten hebben slechts enkele zekerheidsrechten, zoals 

het voorrecht voor kosten "tot behoud van de zaak" van art. 20, 4° HypW (dat geen 

buitenbezitstelling vereist, maar waarvoor wel andere strikte eisen gelden, zie de bespreking 

verder) en het voorrecht voor de op de zaak verschuldigde douanerechten en/of accijnzen 1091 . 

Men kan die ook beschouwen als boedelschulden van een afzonderlijke sub-boedel bestaande 

uit die zaak. 

Een probleem is er evenmin indien de verschaffer van het pandrecht ondanks een ouder recht 

bevoegd was om desondanks nog een recht te verschaffen. Dat zal met name vaak voorkomen 

bij een zgn. retentierecht op goederen die reeds eerder verpand zijn 1092 ; was er geen 

1089 Dat dit ook voor het retentierecht geldt, kan men afleiden uit: 

- enerzijds Cass. 16 mei 1995, Hulp- en voorzorgskas voor zeevarenden onder Belgische vlag t. NMKN, RW 

1995-96, 309 = TBH 1995 noot E. DIRIX, “De tegenwerpelijkheid van het retentierecht”. In die zaak werd op 

het retentierecht het anterioriteitsbeginsel toegepast zoals op andere zakelijke zekerheidsrechten; 

- en anderzijds Cass. 27 april 2006, nr. C.04.0478.N, RW 2007-08, 1541 n. M.E. STORME, “Het conventioneel 

uitgebreid retentierecht en de tegenwerpbaarheid ervan aan de eigenaar van de in bewaring gegeven zaak”, 

besproken infra nr. 50. 

1090 Cass. 25 mei 1984, Arr. 1983-84 nr. 542 = RW 1984-85, 2328 = TBH 1984, 680 = Pas. 1984 I 1155 = JT 

1985, 287, en na verwijzing Hof Brussel 20 mei 1986, TBH 1987, 738 n. J. KOKELENBERG. Zie ook Hof Gent 

18 januari 1995, TGR 1995, 244. 

1091 De administratie heeft een retentierecht, in beginsel ongeacht of de eigenaar van de goederen ook 

belastingschuldige is, Cass. 13 mei 1843, Pas. 1843 I 170; Cass. 26 mei 1924, Pas. 1924 I 362. 

1092 Vgl. art. 3:291 NBW. 

450


bevoegdheid, dan moet ook hier nagegaan worden of de retentor beschermd wordt als 

verkrijger te goeder trouw. 

3° Derdenbescherming 

Wel wordt de derde-verkrijger van een roerende zaak die aan bepaalde vereisten, waaronder 

goede trouw, voldoet, krachtens art. 2279 BW beschermd tegen de 

beschikkingsonbevoegdheid van de verlener (art. 2279 & 1141 BW, zie de algemene 

bespreking in Hoofdstuk I), en dit geldt ook voor de verkrijger van een pandrecht 1093 . Het feit 

dat deze regel uit art. 2279 BW enkel voor de bezitter geldt (Eigenbesitzer) en niet voor een 

detentor (Fremdbesitzer) verhindert dat niet: de beweerde verkrijger van een pandrecht moge 

al een detentor zijn van de zaak, ten aanzien van het pandrecht op de zaak is hij een bezitter 

(van dat pandrecht) en speelt art. 2279 BW dus wel degelijk. 

Zoals gezegd gaat het hier niet meer om de tegenwerpelijkheid van het pand- of retentierecht 

aan de schuldeisers van de wederpartij, maar wel om de tegenwerpelijkheid aan een oudere 

gerechtigde, zoals bv. de ware eigenaar van de zaak. Uit uit het eerste vloeit het tweede nog 

geenszins voort 1094 . 

Deze bescherming geldt in ons recht: 

- niet alleen voor de verkrijger van een uitdrukkelijk pandrecht (zie art. 23 I HypW), 

- maar ook van een wettelijk impliciet pandrecht (bv. voor voorrecht van de 

commissionair 1095 of van de hotelhouder of vervoerder - zie eveneens art. 23 I HypW), 

- en van een zgn. retentierecht 1096 (met de nuance hieronder). Dat laatste is in naburige 

rechtsstelsels niet steeds het geval 1097 . 

Meer nog, uit de recente rechtspraak blijkt m.i. dat de vereisten voor deze derdenbescherming, 

nl. bezit enerzijds en goede trouw andezijds, in beginsel op dezelfde manier worden ingevuld. 

We werken dit met name uit voor de vereiste van goede trouw. 

1093 Uitdrukkelijk in die zin onder meer Hof Brussel 30 april 2001, RW 2002-2003, 626 (in casu inpandgeving 

van effecten (kasbons)). 

1094 Dit werd blijkbaar over het hoofd gezien door Hof Antwerpen 15 maart 2004, RW 2004-2005, 1354 = NJW 

2005, 703; zie daarbij dan ook het kritisch artikel C. CAUFFMAN, "Retentierecht", NJW 2005, 686 v. dat met 

name op p. 688-689 nr. 8 c.q. 9 beide vragen wel duidelijk uit elkaar houdt. Het cassatie-arrest in dezelfde zaak, 

27 april 2006 nr. C.04.0478.N, RW 2007-08, 1541 n. M.E. STORME, onderscheidt wel de vraag of er een 

retentierecht is en de vraag naar de tegenwerpelijkheid ervan aan de eigenaar van de zaak. 

1095 Cass. 21 maart 2003, RW 2004-2005, 1174.; zie ook kh. Kortrijk 24 januari 1995, Eur. Vervoerr. 1995, 

661; Hof Antwerpen 21 december 1993, RW 1994-95, 331; kh. Kortrijk 30 januari 2001, RW 2000-2001, 1349; 

kh. Kortrijk 16 april 2002, RW 2003-2004, 1273; Hof Antwerpen 16 november 2004, RW 2004-2005, 1147. 

Cour d'appel Paris 18 mei 1994, D. 1995 Jur. 15; kh. Luik 12 december 1989, TBH 1990, 989; kh. Luik 1 maart 

1990, JLMB 1990, 1112; Hof Antwerpen 23 september 1996, RW 1996-97, 1234. 

1096 Onder meer Cass. 15 september 2011, Nr. C.10.0392.N, Dart Line Ltd., 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110915-3. 

1097 In het Duitse recht heeft het kaufmännisches Zurückbehaltungsrecht van § 369 HGB in beginsel geen 

werking jegens een derde met een ouder zakelijk recht. 

451


b. Eisen gesteld aan de goede trouw. 

1° Tijdstip van de goede trouw 

Het tijdstip waarop men te goeder trouw moet zijn is bij de verkrijging van het “werkelijk” 

bezit, d.i. wanneer de goederen in de macht van de pandhouder komen en het pandrecht als 

zakelijk recht ontstaat 1098 (art. 23 I HypW spreekt van de "ontvangst" van de zaak). 

2° Voorwerp van de goede trouw: beschikkingsbevoegdheid in concreto 

Wat echter vooral aan bod kwam in de recente rechtspraak is de vraag waarop de goede trouw 

precies betrekking heeft. In het verleden werd vaak geleerd dat de goede trouw de overtuiging 

vereist dat de pandgever eigenaar is, wat niet echt juist is. Correcter is dat men te goeder 

trouw moet zijn ten aanzien van de bevoegdheid van de pandgever om in pand te geven, 

althans de zaak met een zekerheidsrecht te bezwaren (bevoegdheid die weliswaar in beginsel 

enkel aan de eigenaar toekomt, maar er zijn nuances). Nog correcter is dat die – schijn van – 

bevoegdheid in concreto moet beoordeeld worden, namelijk dat het de vraag is of de 

schuldenaar schijnbaar bevoegd was om de zaak op die wijze, tot zekerheid van een dergelijke 

schuldvordering, in pand te geven of te bezwaren. De waardering van de goede trouw 

(onderzoeksplicht of niet) werd hoger reeds algemeen besproken. We illustreren dit aan de 

hand van de rechtspraak inzake diverse vormen van pandrecht. 

a) Bij het voorrecht van de commissionair en de ondercommissionair 

Duidelijkheid hierover is er in ieder geval wat betreft het voorrecht van de commissionair en 

de ondercommissionair: het Bergfelder-arrest verduidelijk dat diens goede trouw betrekking 

moet hebben op het eigendomsrecht van zijn opdrachtgever dan wel zijn bevoegdheid om 

over de goederen te beschikken in het kader van de aan de commissionair toevertrouwde 

opdracht (bij een commissionair-expediteur: “in het kader van de verzending”) 1099 . 

b) Bij het conventioneel vuistpand 

Ook wat het conventioneel vuistpand betreft, en de varianten daarop zoals warrantage, is 

duidelijk dat het voldoende is dat de pandhouder (c.q. de derde die de goederen voor hem in 

pand houdt) erop mocht vertrouwen dat hij te doen had met (de eigenaar van de koopwaar of 

althans met) iemand die de goederen aan warrantage kon onderwerpen (Cass. 12 februari 

2004 en 26 november 2010) 1100 . Deze bevoegdheid zal evenwel minder snel worden 

1098 Zie bv. Hof Antwerpen 21 december 1993, RW 1994-95, 331; Rb. Kortrijk 30 januari 2001, RW 2000- 

2001, 1349; Hof Antwerpen 16 november 2004, RW 2004-2005, 1147; DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 149. 

1099 Cass. 21 maart 2003, Bergfelder Holzimport t. Houtnatie Cuba, RW 2004-2005, 1174. Vgl. eerder Hof 

Antwerpen 21 december 1993, RW 1994-95, 331; Rb. Kortrijk 30 januari 2001, RW 2000-2001, 1349; Hof 

Antwerpen 16 november 2004, RW 2004-2005, 1147. Zie ook nog Hof Antwerpen 5 februari 1996, TBH 1998, 

758 (commissionair kende de rechter van de verkoper) 

1100 Cass. 12 februari 2004, Nr. C.01.0121.N, NISSAN t. BBL en Warrant n.v., RW 2004-2005, 1179 noot M.E. 

STORME; Cass. 26 november 2010, Proxxon Werkzeug, nr. C.10.0006.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101126-6 =RW 2010-2011, 1127 = TBH 2011, 

452


aangenomen dan de bevoegdheid om aan de zaak kosten te laten maken waarvoor een 

retentierecht geldt, precies omdat de materiële band met de verzekerde schuldvordering 

ontbreekt 

c) Bij het zgn. retentierecht (materiële band tussen schuldvordering en zaak) 

Iets meer discussie hierover komt voor bij het zgn. retentierecht. 

Er zijn een heleboel gevallen waarin de retentor weet of moest weten dat de pandgever geen 

eigenaar was van de zaak (bv. auto binnengebracht voor herstelling, waarvan duidelijk is dat 

de persoon die de auto binnenbrengt niet de eigenaar is maar bv. een huurder of koper onder 

eigendomsvoorbehoud). Dit hoeft een retentierecht evenwel niet in de weg te staan: het is 

voldoende dat men te goeder trouw meent dat de pandgever bevoegd was om de handelingen 

(de bewerking, herstelling, bewaarneming, enz.) toe te staan die leiden tot het ontstaan van de 

schuld (kosten), waarvoor het retentierecht wordt uitgeoefend 1101 . 

Er is op dit punt een zekere aarzeling in de rechtspraak 1102 . Correct is dat men te goeder 

trouw kan zijn ook al weet men dat de retentiegever geen eigenaar is, indien men er mocht 

van uitgaan dat de retentiegever bevoegd was om de zaak aldus te onderwerpen aan een 

behandeling die tot kosten aanleiding kan geven. De meeste rechtspraak 1103 beslist terecht dat 

557. Zie verder bv. Hof Antwerpen 11 mei 2009, nr. 2007/3063, Stivexim-Agro t. CMA-CGM e.a. (pandrecht 

bedongen door de zeevervoerder in het cognossement; goederen zouden aan een zusterfirma hebben toebehoord, 

pandrecht werd aanvaard). 

Voor een zaak waar het pandrecht op goederen die aan een derde toebehoorden niet werd aanvaard, zie kh. 

Hasselt 2 november 2004, RW 2004-2005, 1676 (op de vraag van derdenbescherming werd hier overigens niet 

ingegaan) - voorraden waarop de pandhouder (via warrantage-aan-huis) retentie wilde uitoefenen, maar die zich 

bevonden in koelcellen die aan een derde waren verhuurd en eigendom waren van die derde. 

1101 Voor een toepassing, zie Hof Antwerpen 15 november 2004, NJW 2005, 705 noot ES. 

Vgl. art. 3:291 II Nederlands BW: “Hij kan het retentierecht ook inroepen tegen derden met een ouder recht, 

indien zijn vordering voortspruit uit een overeenkomst die de schuldenaar bevoegd was met betrekking tot de 

zaak aan te gaan, of hij geen reden had om aan de bevoegdheid van de schuldenaar te twijfelen”. De 

parlementaire voorbereiding verduidelijkt dat er geen reden is de schuldeiser de door het retentierecht geboden 

bescherming te onthouden, wanneer het gaat om een schuldvordering uit een overeenkomst die de schuldenaar 

jegens de derde bevoegd was te sluiten of ten aanzien waarvan de schuldeiser zich redelijkerwijs niet in die 

bevoegdheid behoefde te verdiepen, omdat de overeenkomst met een normale exploitatie van de zaak in 

overeenstemming was. Deze gedachte doet, aldus de Toelichting op de Nota van Wijzigingen, enerzijds recht 

wedervaren aan de belangen van de schuldeiser van wie veelal geen onderzoek omtrent de bevoegdheid van zijn 

contractuele wederpartij kan worden gevergd, zolang haar opdracht de grenzen niet te buiten gaat van wat men 

van een eigenaar van de zaak in het algemeen mag verwachten, anderzijds komt zij ook tegemoet aan het belang 

van alle eigenaren gezamenlijk dat overeenkomsten van de hier bedoelde aard door de opdrachtnemer vlot en 

zonder risico kunnen worden gesloten (Parl. Gesch. nieuw BW, Boek 3, p. 887). 

1102 In sommige gevallen wordt door een soepele toepassing van de goede trouw vastgesteld dat de retentor niet 

wist dat de opdrachtgever geen eigenaar was, en dat hij bv. geen onderzoeksplicht heeft naar het eigendomsrecht 

op het te herstellen voertuig (bv. Kh. Dendermonde 1 maart 2001, RW 2003-2004, 469). Correcter is evenwel dat 

het niet zozeer het eigendomsrecht is dat voorwerp is van goede trouw en mogelijke onderzoeksplicht, maar de 

bevoegdheid. Andere rechtspraak is zeer onprecies gemotiveerd, zoals bv. kh. Antwerpen 4 november 1986, RW 

1986-1987, 1764. 

1103 Hof Antwerpen 18 november 2002, DAOR 2002/63, p. 290. In casu werd het retentierecht verworpen 

omdat de teruggehouden goederen zelf niet bewerkt waren. Vergelijkbaar DIRIX & DE CORTE, uitg. 2006 nr. 

551 p. 378-279 (er moet een nauwer verband van samenhang worden gehanteerd, en in beginsel geen verlengd 

retentierecht), W. VAN GERVEN, Verbintenissenrecht, p. 132-133; C. CAUFFMAN, "Retentierecht", NJW 

453


in zo’n geval (wetenschap dat de retentiegever geen eigenaar is) nauwlettender moet worden 

toegezien op de samenhang tussen zaak en schuld. Dit is evenwel geen ander vereiste dan dat 

van de goede trouw: het is namelijk zo dat een retentiegever wel geacht kan worden de 

toestemming te hebben van de eigenaar om een retentierecht toe te kennen voor kosten aan de 

zaak zelf, maar in beginsel niet geacht mag worden die toestemming te hebben om dat 

retentierecht/pandrecht ook te laten gelden voor kosten aan andere zaken – minstens niet aan 

zaken van een andere eigenaar. Waar het om gaat is of het een soort kosten is waarvoor de 

retentiegever geacht mag worden bevoegd te zijn ook buiten het geval dat hij eigenaar is 1104 - 

dus een specificatie van de goede-trouw-eis in het licht van de verkeersopvattingen -, en dat 

hangt zoals gezegd dus wel af van de aard van het verband met de zaak. Dit wordt 

uitdrukkelijk bevestigd in een cassatie-arrest van 27 april 2006: 

"de schuldeiser is te goeder trouw wanneer hij bij de inontvangstname van de goederen mocht 

aannemen dat zijn schuldenaar de eigenaar van de goederen was of althans bevoegd was om 

ter zake van die goederen overeenkomsten te sluiten die aanleiding kunnen geven tot de 

uitoefening van het retentierecht op deze goederen" 1105 . 

Tenslotte kan eraan herinnerd worden dat bij gebeurlijke tegenwerpelijkheid van het 

retentierecht aan de eigenaar-van-de-zaak-niet-wederpartij, de som tot betaling waarvan het 

retentierecht kan worden uitgeoefend, niet hoger kan liggen dan de desbetreffende schuld van 

de wederpartij zelf (indien met die partij een lager tarief was overeengekomen dan het 

gebruikelijke, geldt natuurlijk alleen dit lagere tarief) 1106 . 

d) Bij het voorrecht van de vervoerder 

Deze regels gelden ook voor het voorrecht van de vervoerder. 

2005, (686) 689 nr. 10. Vgl. Hoge Raad 5 maart 2004, VGC Storage & Transport t. GE Seaco Services Ltd., 

RvdW 2004, 44, en concl. p.g. Hartkamp. Containers van o.a. Seaco waren door de huurder ervan, Norasia, in 

bewaring en herstelling gegeven aan VGC. Aanvaard werd dat VGC op de containers van Seaco een 

retentierecht had voor kosten gemaakt aan die containers, maar niet voor kosten gemaakt aan andere containers 

die eveneens door Norasia in het kader van dezelfde overeenkomst in bewaring of herstelling waren gegeven. De 

Hoge Raad oordeelt dat “van degene die zaken van anderen, ter bewaring of reparatie, onder zich krijgt mag 

worden verwacht dat hij ermee rekening houdt dat deze zaken aan anderen dan zijn contractuele wederpartij 

kunnen toebehoren en dat hij met het oog op die mogelijkheid een deugdelijke registratie bijhoudt van de per 

zaak verrichte werkzaamheden”. Vgl. voor Frankrijk SIMLER & DELEBECQUE, Droit civil. Les sûretés. La 

publicité foncière, Dalloz (4) 2004, p. 491-492 nr. 586. 

In andere gevallen gaat de rechtspraak er nogal gemakkelijk overheen en wordt de tegenwerpelijkheid van het 

retentierecht aan de eigenaar aanvaard zonder dat de goede trouw specifiek wordt bekeken (of gewoon afgeleid 

uit het feit dat het retentierecht aan de wederpartij tegenwerpelijk is, wat natuurlijk niet volstaat voor 

tegenwerpelijkheid aan de eigenaar van de goederen), bv. Hof Antwerpen 15 maart 2004, RW 2004-2005, 1354 

= NJW 2005, 703 met kritisch artikel C. CAUFFMAN; in casu had allicht de goede trouw kunnen worden 

verdedigd omdat de eigenaar een verkoper onder eigendomsvoorbehoud was en de wederpartij-bewaargever de 

koper onder eigendomsvoorbehoud, maar van enige nadere motivering is in het arrest geen spoor; dit klemt des 

te meer omdat het hier juist ging om retentie voor kosten aan andere zaken dan de teruggehouden zaken. De 

cassatievoorziening tegen het arrest werd verworpen omdat het middel uitging van een verkeerde rechtsopvatting 

(die nl. ervan uitging dat er géén bescherming van de verkrijger te goeder trouw kon zijn) (arrest Cass. 27 april 

2006 nr. C.04.0478.N, RW 2007-08, 1541 n. M.E. STORME). 

1104 Zie onder meer Hof Antwerpen 4 januari 1994, RW 1993-94, 1432. 

1105 Cass. 27 april 2006 nr. C.04.0478.N, RW 2007-08, 1541 n. M.E. STORME. Idem Cass. 15 september 2011, 

Nr. C.10.0392.N, Dart Line Ltd., http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110915-3. 

1106 Bv. Hof Antwerpen 15 november 2004, NJW 2005, 705 noot ES. 

454


3° Bewijslast 

De goede trouw van de bezitter van een pandrecht wordt conform het gemeen recht vermoed 

tot tegenbewijs. Ze is afwezig indien de pandhouder kennis had van elementen die strijdig 

waren met de verklaring van de pandgever dat hij tot inpandgeving bevoegd was 1107 . 

4. Behoud en tenietgaan van vuistpandrechten 

a. Behoud en tenietgaan afhankelijk van het bezit 

1° Behoud zolang men bezit 

Zolang de pandhouder (waaronder de retentor) de zaak in zijn macht heeft, kunnen derdeverkrijgers 

niet in het bezit ervan zijn in de zin van art. 2279 B.W. en dus ook niet beschermd 

worden als derde-verkrijgers. 

2° In beginsel geen volgrecht bij bezitsverlies 

Al deze vormen van pandrecht (vuistpandrechten, inb. het zgn. retentierecht) gaan teniet bij 

verlies van het "feitelijk bezit" van de zaak (géén volgrecht dus), met als beperkte 

uitzondering het (reeds besproken) reclamerecht van de vervoerder. Er is daarbuiten bij 

bezitsverlies geen volgrecht op de zaak zelf. Dat betekent dus ook dat het in beginsel niet van 

belang is of de derde-verkrijger te goeder of te kwader trouw is (d.i. het pandrecht kende of 

behoorde te kennen). 

Ook het retentierecht bestaat slechts voor zover de schuldeiser de zaak nog in zijn macht 

heeft. Geeft hij de zaak uit handen, dan gaat het retentierecht in beginsel teniet (behoudens 

zakelijke subrogatie, zie hieronder). Dit sluit niet uit dat hij terug retentierecht verkrijgt indien 

de zaak hem later opnieuw wordt toevertrouwd (bv. retentierecht van de garagist op een 

wagen voor de kosten van een vorig onderhoud 1108 ). 

3° Bij onvrijwillig bezitsverlies 

Bij onvrijwillig bezitsverlies zouden de bezitsvorderingen inzake roerend goed kunnen 

worden ingesteld om het feitelijk bezit terug te krijgen (tegen de eigenaar dus enkel wanneer 

de zaak onrechtmatig door geweld of heimelijk (vi aut clam) verloren ging) 1109 . Tegenover 

1107 Bv. voor de verkrijger van een (pand via een) warrant: Hof Gent 29 november 2000, RW 2000-2001, 1391, 

in casu werd evenwel de goede trouw aanvaard. Het Franse en het Staats-Nederlandse recht komen tot dezelfde 

oplossing als het Belgische. 

1108 Toegestaan door BGH 24 juni 2002, NJW 2002, 2875 op grond van § 273 II BGB. In Nederland eist art. 

3:294 NBW dat de schuldeiser de zaak uit hoofde van dezelfde rechtsverhouding weer onder zich krijgt, en zo 

ook Hof Brussel 26 februari 1997, RW 1997-98, 1340. 

1109 Vgl. Hoge Raad der Nederlanden 20 september 2002 nr. C01/006HR, conclusie P.g. nr. 12. 

455


derden kan het pandrecht gerevindiceerd worden gedurende een termijn van 3 jaar volgens de 

regels van art. 2279 II en 2280 BW 1110 . 

Wanneer de zaak door de overheid in beslag is genomen en aan de eigenaar teruggegeven rijst 

de vraag of de voormalige retentor de kosten besteed aan de zaak kan vorderen van die 

eigenaar 1111 . 

Wordt de zaak in beslag genomen bij uitvoerend beslag, dan ontstaat er een samenloop, en 

blijft het pandrecht bestaan op de goederen, en na hun verkoop, op de prijs (zakelijke 

subrogatie). 

4° Handhaving op andere goederen na bezitsverlies 

Bij verlies van het pandrecht op de zaak zelf kan het pandrecht als zakelijk recht wel 

gehandhaafd worden op andere goederen door middel van zakelijke subrogatie en daarnaast 

ook in de vorm van het wisselpand (pandwisseling): 

a) Tenietgaan van het pandrecht op de in pand gegeven goederen (inbegrepen het tenietgaan 

ingevolge natrekking, zaaksvorming, of vermenging) sluit dus niet uit dat het pandrecht 

gehandhaafd wordt door zakelijke subrogatie (mits causaal verband, zie de algemene 

bespreking van de zakelijke subrogatie in Deel II Hoofdstuk II). 

b) Het pandrecht kan ook gehandhaafd worden op andere goederen van dezelfde aard in de 

vorm van het wisselpand (pandsubstitutie), waarbij continuïteit wordt aanvaard tot beloop van 

de kleinste intermediaire hoeveelheid ("lowest intermediate balance rule"), en dit zelfs indien 

aan de vereisten voor zakelijke subrogatie (causaal verband) niet is voldaan 1112 . Wat méér in 

het bezit is, wordt geacht een nieuw pandrecht te zijn, en niet de voortzetting van een reeds 

door bezitsverlies verloren gegaan pandrecht (dit is van belang i.v.m. de niettegenwerpelijkheid 

van vestiging van nieuwe zekerheden in de verdachte periode). 

b. Ontbinding van de pandovereenkomst wegens wanprestatie 

Wanneer de pandhouder ernstig tekortschiet in zijn verplichtingen jegens de pandgever, kan 

deze laatste de overeenkomst ontbinden en aldus aan het pandrecht een einde maken. 

Tevergeefs wordt hiertegen opgeworpen dat de ontbinding enkel geldt voor wederkerige 

overeenkomsten en de inpandgeving dat niet zou zijn omdat het een zakelijke overeenkomst 

zou zijn; dit werd hoger al weerlegd. De regel van art. 2082 I BW die de pandgever het recht 

geeft het pand terug te vorderen bij misbruik ervan door de pandhouder dient dan ook als een 

lex specialis van art. 1184 BW (stilzwijgend ontbindend beding) te worden gezien. 

1110 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 283 b). 

1111 Dit is wel zo in het kader van art. 2280 BW ten gunste van de derde-verkrijger die de zaak gekocht heeft. 

Hier gaat het evenwel niet om de koopprijs, maar om andere kosten. 

1112 Zie reeds Cass. 12 november 1914; Zie ook (zij het in casu gemotiveerd met verwijzing naar een zgn. 

beding van ondeelbaarheid) Hof Gent 4 mei 1961, RW 1961-62, 841 concl. A.g. MATTHIJS = RCJB 1963, 61 

noot P. VAN OMMESLAGHE; V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 657 v. 

456


C. Quasi-stille pandrechten, gegrond op het bezit van de plaats 

Het betreft pandrechten die niet op een rechtstreekse macht over de goederen (van de 

pandhouder of iemand die voor hem houdt) zijn gebaseerd, maar een macht over het gebouw 

of schip waarin de goederen zich – zij het in de macht van de schuldenaar – bevinden, dan wel 

over de (lucht)haven waarin het (lucht)vaartuig zich bevindt. 

1. Pandrecht/voorrecht van de verhuurder of verpachter van onroerende goederen 1113 

Dit wordt geregeld door art. 20, 1° HypW (Fr. privilège du bailleur d'immeuble) 1114 . 

a. Onderliggende verbintenis tot zekerheidsverschaffing 

Krachtens art. 1752 BW - een suppletieve wetsbepaling die behoudens andersluidend beding 

van toepassing is bij een huur- of pachtovereenkomst - is de huurder verplicht ervoor te 

zorgen dat het verhuurde goed steeds “genoegzaam” is gestoffeerd (van bemeubeling is 

voorzien), d.i. er voldoende zaken aanwezig zijn waarop de verhuurder een pandrecht heeft, 

tenzij hij andere zekerheden verschaft aan de verhuurder. Men gaat ervan dat de goederen een 

realisatiewaarde moeten hebben van 2 maanden huur 1115 . De huurder heeft jegens de 

verhuurder wel geen bijzondere zorgplicht betreffende de inboedel. 

Een ernstige tekortkoming aan de verplichting tot zekerheidsverschaffing kan een grond voor 

ontbinding van de huurovereenkomst opleveren. 

Deze verbintenis en de door de uitvoering ontstane zekerheid zijn des te belangrijker bij 

woninghuur, omdat de wetgever daar de mogelijkheid om andere zekerheden te bedingen 

sterk heeft ingeperkt; een zekerheid die bestaat uit geld mag slechts tot beloop van 2 maanden 

huur worden bedongen (3 maanden als het om een bankwaarborg voor de huurder gaat) (zie 

art. 10 Woninghuurwet), wat belachelijk weinig is als men weet hoeveel maanden men nodig 

heeft om een niet-betalende huurder uit de gehuurde woning te zetten. 

b. Vestiging en voorwerp 

1° Voorwerp 

a) Verhuurd onroerend goed 

1113 Zie DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 256-269 p. 174-185; R. PARIJS, “De verhuurder: een bevoorrechte 

schuldeiser”, TBH 1989, 748 v.; D. VAN OVERLOOP, “Het voorrecht van de niet betaalde verhuurder”, 

Jur.Falc. 1979-80, 27-43 

1114 Vgl. in het Duitse recht het eveneens stille wettelijk pandrecht van de Vermieter in § 562 BGB. 

1115 LA HAYE & VAN KERCHOVE, Les baux en général, nr. 838-839; J.-M. LETIER, "La garantie locative", 

T.Vred. 2005, (69) 70. 

457


Het geldt enkel bij verhuur van onroerende goederen; het is wel niet beperkt tot huizen en 

hoeven, maar geldt voor alle onroerende goederen 1116 , zelfs inbegrepen een parkeergebouw. 

Bij pacht gelden er licht verschillende bijzondere regels (zie hieronder b) en c) 2°). 

b) Stofferende goederen 

Het pandrecht wordt krachtens de wet impliciet gevestigd op “al hetgeen het verhuurde huis 

stoffeert”. Het is gegrond op het bezit, door de verhuurder, van de plaats waarin de goederen 

worden binnengebracht en het verband van bestemming tussen de roerende zaken en die 

plaats. 

Het onderpand omvat bij huur niet enkel de meubelen en huisraad, maar ook 

bedrijfsuitrusting, enz. “Stofferend” (Fr. "tout ce qui garnit l'immeuble") zijn alle 

roerende 1117 lichamelijke zaken die in het onroerend goed werden binnen gebracht en 

bijdragen tot het genot ervan, gelet op de bestemming van het verhuurde goed (en dit 

ongeacht of de verhuurder van dat binnenbrengen op de hoogte is of niet). Dit kan ook 

voorraden omvatten (weliswaar zijn de afzonderlijke koopwaren niet tot bestendig gebruik 

bestemd, maar de voorraad als geheel wel) 1118 . Zo strekt het voorrecht van de verhuurder van 

een bedrijfsruimte zich ook uit tot voertuigen met bedrijfsdoeleinden, ook indien ze zich 

bevinden op een parking die samen met de burelen werd verhuurd 1119 , maar niet tot 

voertuigen die niet als bedrijfsmatig kunnen beschouwd worden 1120 . Zo strekt het voorrecht 

van de verhuurder van een vliegtuigloods zich uit over de vliegtuigen die zich daarin 

bevinden 1121 . 

Erbuiten vallen volgens de heersende leer de onlichamelijke goederen, geld, juwelen en 

waardepapieren 1122 . Erbuiten vallen ook de niet beslagbare goederen. 

Bij pacht 1123 bezwaart het pandrecht: 

1116 W.b. een bedrijfsgebouw: Cass. 22 september 1938, Pas. 1938 I 290. Voor een ruime interpretatie (tent met 

houten wanden) kh. Hasselt 6 mei 1982, Limb.Rl 1983, 185. Brandkasten (in bankkelders) zijn dan weer 

uitgesloten volgens J. CAEMAEX, Manuel des sûretés mobilières. 

1117 Aangezien de huurder die de goederen binnenbrengt geen eigenaar is van het onroerend goed, kunnen de 

goederen niet onroerend worden door bestemming en blijven ze dus roerend behoudens incorporatie. 

1118 Kh. Verviers 11 juni 1981, JL 1982, 298; Hof Gent 4 oktober 1984, TGR 1985, 85. 

1119 Bv. Hof Gent 27 juni 1979, RW 1979-80, 2789; Hof Brussel 26 februari 1982, JT 1983, 238; Hof Brussel 

26 oktober 2000, JT 2003, 813; Hof Brussel 3 december 2001, RW 2003-2004, 421; Hof Antwerpen 23 februari 

2005, RW 2006-2007, 652; kh. Brussel 18 april 2007, RW 2008-2009, 420; Vred. Sint-Niklaas 18 nivember 

1965, RW 1965-66, 119. 

Contra Hof Antwerpen 15 november 2001, RW 2002-2003, 587; 

1120 Kh. Brussel 7 maart 2000, 5 e kamer, AR nr. 99/00301, Locabel t. Mollekens q.q. faill. Alivan, gecit. door F. 

BRUYNS, JT 2004, (605) 608 nr. 30; Hof Brussel 11 december 1985, RW 1985-86, 2343 = TBBR 1987, 63 n. J. 

KOKELENBERG = JLMB 1987, 63 = RGEN 1989, 180; Hof Antwerpen 15 november 2001, RW 2002-2003, 

587. 

1121 Hof Antwerpen 28 maart 1984, RW 1984-85, 2915. 

1122 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 439; DEKKERS, Handboek II, 851 nr. 1512. Contra R. PARIJS, “De 

verhuurder: een bevoorrechte schuldeiser”, TBH 1989, (748) 754. 

1123 Wat veronderstelt dat de pachtwet van toepassing is. Is er helemaal geen landbouwactiviteit, maar bv. enkel 

veeteelt met voeder dat niet van het eigen bedrijf afkomstig is, dus industriële veeteelt, dan gaat het om ene 

handelaar en geldt de pachtwet niet. 

458


- niet alleen de stofferende huisraad van de hoeve (Fr. "tout ce qui garnit la ferme"), 

- al wat voor de exploitatie dienstig is (Fr. "tout ce qui sert à l'exploitation") 

(landbouwuitrusting, maar ook de dieren van de veestapel, en nadat ze geslacht zijn de 

producten ervan; ook de geoogste vruchten die zich in de hoeve bevinden, enz.), 

- en bijkomend ook de oogst van het jaar (beperkt tot de verpachte gronden). De uitbreiding 

betreft eigenlijk de nog niet geoogste vruchten ("taken wortelvaste vruchten"), alsook de 

reeds geoogste vruchten die zich buiten de hoeve bevinden maar nog eigendom zijn van de 

pachter 1124 . 

Onlichamelijke goederen vallen er niet onder. 

Omdat de grondslag voor het voorrecht op de oogst van het jaar verschilt (nl. gegrond op de 

meerwaarde en niet op het quasi-bezit), komt dit verderop (Hoofdstuk VI) nog apart ter 

sprake. 

NB. Bij onderverhuring heeft de hoofdhuurder eveneens dit pandrecht tot zekerheid van zijn 

schuldvordering op de onderhuurder. In de mate waarin de eigenaar-hoofdverhuurder over 

een rechtstreekse aanspraak beschikt jegens de onderhuurder (zie de bespreking in deel V 

hoofdstuk VI) beschikt hij ook over een pandrecht op de inboedel van de onderhuurder (zie in 

dit verband art. 1461 II GerW). 

2° Tijdstip van vestiging en ranginname 

Het pandrecht wordt zoals gezegd krachtens de wet impliciet gevestigd op “al hetgeen het 

verhuurde huis stoffeert”. Ten aanzien van elk afzonderlijk goed geschiedt de vestiging op het 

ogenblik waarop deze goederen in het verhuurde huis worden binnengebracht 1125 . 

Het binnenbrengen in c.q. stofferen van het verhuurde goed wordt dus geacht te geschieden in 

uitvoering van de genoemde verbintenis tot zekerheidsverschaffing van de huurder. Omdat dit 

van rechtswege het geval is, valt deze inpandgeving niet onder de bepaling van art. 17, 4° 

FaillW (zekerheden voor bestaande schulden gevestigd in de verdachte periode). 

Het recht is evenwel erg hybride, en de regeling bevat ook anomalieën, minstens paradoxen. 

- Enerzijds focust de rechtsfiguur op de inboedel als geheel, niet op de bestanddelen ervan. 

Het pandrecht is vlottend. De inboedel wordt als een feitelijke algemeenheid beschouwd, en 

het pandrecht wijkt hier dus af van het specialiteitsbeginsel in het zakenrecht (krachtens 

hetwelk feitelijke algemeenheden geen voorwerp zijn van zakelijke rechten). Hierdoor valt te 

verklaren dat het pandrecht in principe gevestigd is zowel als rang inneemt op de datum 

waarop de huurovereenkomst uitwerking heeft gekregen 1126 (en niet eerst vanaf de registratie 

of vaste datum 1127 ), nog preciezer wanneer het gehuurde goed gestoffeerd of bemeubeld 


1125 Zie bv. Hof Gent 6 juni 2000, RW 2001-2002, 418 - ook wanneer nadien de huurovereenkomst vervangen 

wordt door een nieuwe overeenkomst met dezelfde verhuurder. 

1126 Bij woninghuur moet deze datum in een geschrift worden vastgelegd, zie art. 1bis Woninghuurwet. 

1127 Cass. 11 juni 1982, Arr. Cass. 1981-82, nr. 605 = RW 1983-84, 1548 = TBH 1983, 339 noot VERBIST = 

459


wordt 1128 , ook voor die zaken die pas later deel zijn gaan uitmaken van de inboedel 1129 (men 

kan dit ook de “harmonicaregel” noemen). De rang vervalt niet wanneer de 

huurovereenkomst door een nieuwe wordt vervangen, zonder dat er een onderbreking is 1130 ; 

zo bv. ook niet wanneer het verhuurde goed overgaat op een nieuwe eigenaar en de 

huurovereenkomst wordt voortgezet 1131 . 

- Anderzijds moet wel voor elke zaak afzonderlijk worden nagegaan of het pandrecht erop 

niet in strijd komt met zakelijke rechten die ouder zijn dan de verkrijging van de zaak door de 

huurder/pandgever (goederen die geen eigendom zijn van de huurder) en of de verhuurder 

desgevallend als derde-verkrijger te goeder trouw wordt beschermd. Dit is niet abnormaal, al 

is het natuurlijk wel paradoxaal dat daardoor die beoordeling wél gebeurt op het tijdstip 

waarop dat specifieke goed zaak in het onroerend goed wordt gebracht (zij het nooit vroeger 

dan de inwerkingtreding van de huurovereenkomst). 

- Anderzijds ook treft het volgrecht van de verhuurder wel de afzonderlijke zaken, en speelt 

het dus niet alleen bij de verplaatsing van de inboedel als geheel. 

NB. Zolang de goederen niet zijn binnengebracht, is er geen pandrecht. Op goederen waarvan 

de huurder beloofd heeft ze binnen te brengen, is er dus geen pandrecht, zelfs al zouden 

derden die belofte kennen. 

c. Verzekerde schuldvordering 

Het moet gaan om een verhuring (inbegrepen onderverhuring), met uitsluiting van een 

concessie, een vestiging van vruchtgebruik, erfpacht 1132 of opstal (tenzij accessoir aan een 

huur) 1133 . 

De verzekerde schuldvordering verschilt ten dele naargelang het om pacht of om een andere 

vorm van huur gaat. 

1° Huur 

Art. 20, 1° HypW. verzekert bij huur andere dan pacht: 

JT 1983, 235 noot GLANSDORFF = Pas. 1982 I 1171 = R.Not.B. 1983, 194. De registratie heeft wel belang 

voor de omvang van de verzekerde schuldvordering, zie hieronder. 

1128 Kh. Gent 9 januari 1998, TBH 1999, 341. Administratieve handelingen zoals het regelen van 

nutsvoorzieningen, volstaan niet: Hof Antwerpen 13 december 1999, RW 2001-2001, 845. 

1129 Bv. Hof Antwerpen 13 december 1999, RW 2000-2001, 845. Cass. 11 juni 1982, Arr. Cass. 1981-82, nr. 

605 = RW 1983-84, 1548 = TBH 1983, 339 noot VERBIST = JT 1983, 235 noot GLANSDORFF = Pas. 1982 I 

1171 = R.Not.B. 1983, 194: "datum waarop de huurovereenkomst uitwerking heeft gekregen en de meubelen in 

het huurgoed zijn ondergebracht". 

1130 Bv. Hof Gent 6 juni 2000, RW 2001-2002, 418; Kh. Kortrijk 26 juni 1998, RW 1998-99, 720. 

1131 Hof Antwerpen 18 mei 1998, RW 1998-99, 408 noot DIRIX. 

1132 Hof Brussel 5 november 1975, JT 1976, 27. 

1133 Volgens Hof Brussel 30 maart 1988, TBH 1989, 793, geldt het voorrecht ook niet bij onroerende leasing; 

dat hangt er evenwel van af: indien de leasingnemer het goed in huur ontvangt en niet in erfpacht of een ander 

zakelijk recht, dan geldt het voorrecht wel. 

460


de huur vervallen in de 2 voorgaande huurjaren, het lopende jaar en het 

daaropvolgende jaar (als jaar wordt een huurjaar genomen, geen kalenderjaar 1134 ); 

bij huurovereenkomsten met vaste datum daarboven ook voor al het meerdere dat nog 

moet vervallen; 

de schulden wegens huurherstellingen ten laste van de huurder; 

en alle andere verplichtingen uit de huurovereenkomst (behoudens huurgelden die 

buiten het zonet genoemde vallen) 1135 . 

inbegrepen de interest en schadebedingen bij de genoemde verzekerde schulden. 

Achterstallige huurvorderingen betreffende een huurjaar dat meer dan 2 jaar voor het lopende 

ligt, zijn niet bevoorrecht, ook niet indien het totale bedrag aan achterstallige huurgelden niet 

meer dan de huur voor 2 jaar zou bedragen 1136 . 

Een bezettingsvergoeding voor bezetting zonder titel, zonder band met een 

huurovereenkomst, is niet bevoorrecht 1137 . Anders is het wanneer de bezettingsvergoeding de 

laattijdige teruggave van het gehuurde goed na beëindiging van de huurovereenkomst 

vergoedt; de teruggaveplicht is een contractuele verplichting en de vergoeding die ervoor in 

de plaats komt dus ook 1138 . 

2° Pacht 

Bij pacht is de door het voorrecht verzekerde schuldvordering beperkter: 

- enkel de pacht van het voorbije en het lopende pachtjaar, en 

- de vergoedingen wegens niet-nakoming van de verplichtingen van de pachter betreffende de 

pachtersherstellingen en de bebouwing 1139 . 

d. Conflicten met en derdenbescherming tegen oudere zakelijke rechten 

1° Uitgangspunt: anterioriteitsbeginsel 

1134 H. DE PAGE, Traité VII nr. 140. 

1135 Bv. Kh. Charleroi 10 september 1997, JLMB 1999, 740 (waterverbruik en bewakingskosten); Hof 

Antwerpen 16 maart 1998, RW 1998-99, 884 (kosten voor herstel in de vroegere staat). 

1136 Cass. 17 juni 1982, Arr. 1981-82, nr. 628 = RW 1983-84, 113 = Pas. 1982 I 1225 = R.Not.B. 1982, 382 met 

concl. A.g. Charles = JT 1983, 10 = RGEN 1982 nr. 22.827 = ResJura Imm 1983, 21; Hof Luik 21 november 

1984, JL 1985, 23. 

1137 Bv. kh. Gent 12 april 1990, TBH 1991, 738. 

1138 Cass. 3 mei 2012, nr. C.11.0340.N, faill. Ryckaert-Neyt bvba, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20120503-9, verwerping van de voorziening 

tegen Hof Gent 24 januari 2011, NjW 2011, 341 kritische noot JdB. 

Anders (ten onrechte) kh. Charleroi 15 maart 1995, JLMB 1996, 879; kh. Gent 1 april 2004, TGR 2004, 101. 

1139 Dat laatste volgt uit art. 9 van de Wet van 15 april 1884 op de landbouwleningen (zoals gewijzigd door art. 

10 van de Wet van 7 maart 1929) (“De verpachter is slechts bevoorrecht voor een vervallen jaar van de 

pachtprijzen, voor het lopend jaar en voor de schadeloosstellingen die hem zouden toegekend worden uit hoofde 

van het niet-uitvoeren der verplichtingen van de pachten betreffende de pachtersherstellingen en de 

bebouwing”). 

461


Ook bij conflict tussen meerdere zekerheidsrechten die gevestigd zijn door de huurder, geldt 

in beginsel de anterioriteitsregel, behoudens derdenbescherming. Men moet bij conflict dus 

eerst nagaan welk recht het oudste is. Het voorrecht van de verhuurder neemt zoals gezegd 

rang in op de datum waarop de bemeubeling begint, voor zover dit gebeurt in uitvoering van 

de huurovereenkomst en niet reeds voor de inwerkingtreding daarvan krachtens een andere 

titel 1140 . De rang blijft behouden indien de huurovereenkomst vervangen wordt door een 

nieuwe 1141 . 

2° Toepassing van de regel op het conflict met een pand op handelszaak 

Valt een zaak zowel onder het pandrecht van de verhuurder als onder een pand op de 

handelszaak, dan geldt in beginsel de anterioriteitsregel 1142 : 

- als de huur een aanvang neemt of de bemeubeling begint na de inschrijving van het pand op 

handelszaak, heeft het laatste voorrang 1143 , 1144 ; de verhuurder wordt gezien de inschrijving 

geacht te kwader trouw te zijn (uitzonderingen: wanneer het pandrecht op handelszaak 

vervallen is omdat het om een nieuwe handelszaak zou gaan of zijn tegenwerpelijkheid 

verliest ingevolge de verplaatsing van de handelszaak naar een ander arrondissement, zie de 

bespreking onder D.1.c.2°); 

- als de huur een aanvang neemt of de bemeubeling begint na de vestiging van het pand op 

handelszaak, maar voor de inschrijving: men zou hetzelfde kunnen betogen, behoudens 

bescherming van de verhuurder te goeder trouw (die zoals hieronder 4° wordt besproken 

inderdaad zal gelden); evenwel is een niet-ingeschreven pandrecht in beginsel ook aan derden 

te kwader trouw niet tegenwerpelijk omdat het slechts een zekerheidsrecht betreft, zodat de 

verhuurder voorgaat; 

- als de huur een aanvang neemt en de bemeubeling begint voor de vestiging van het pand op 

handelszaak, dan is het recht van de verhuurder in beginsel ouder (en gaat het voor 1145 ; er is 

geen derdenbescherming voor de pandhouder van de handelszaak zolang hij niet in het 

feitelijk bezit is). 

3° Specifieke uitzondering bij conflict met een landbouwvoorrecht 

1140 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 450; Hof Luik 18 juni 1992, JL 1993, 888. 

1141 Besl. Gent 23 maart 1999, TGR 1999, 133; kh. Kortrijk 26 juni 1998, RW 1998-99, 720. 

1142 Zie Cass. 8 juni 1939, Pas. I 295; Hof Brussel 13 juli 1955, JT 697; Arr. Cass. 1972, 903; Cass. 11 juni 

1982, Arr. Cass. 1981-82, nr. 605 = RW 1983-84, 1548 = TBH 1983, 339 noot VERBIST = JT 1983, 235 noot 

GLANSDORFF = Pas. 1982 I 1171 = R.Not.B. 1983, 194; sindsdien vaste rechtspraak. 

1143 Cass. 25 november 1993, Arr. 1993, 991 = Pas. 1993 I 95 (de meubelen waren eerder binnengebracht 

krachtens een andere titel dan huur; ranginname slechts op datum van inwerkingtreding huurovereenkomst); Hof 

Antwerpen 13 december 1999, RW 2000-2001, 845. Hof Gent 6 juni 2000, RW 2001-2002, 418; Kh. Gent 9 

januari 1998, TBH 1999, 341; Kh. Verviers 22 oktober 1998, JLMB 1999, 1802 (de meubelen werden wel 

binnengebracht voor de inschrijving van het pand, maar de huurovereenkomst dateerde van nadien); kh. 

Charleroi 27 januari 1999, JLMB 1999, 1803 (de meubelen waren binnengebracht op grond van een andere titel); 

F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 450. 

1144 Natuurlijk slechts voor zover dat pandrecht strekt; bij voorraden is het pandrecht beperkt tot 50 % van de 

waarde. 

1145 Zie Hof Luik 10 februari 1989, RRD 1989, 183; kh. Brussel 5 maart 1996, JT 344. 

462


In één bepaald geval geldt er een bijzondere regeling, die afwijkt van het gemeen recht, nl. bij 

conflict tussen het voorrecht van de verpachter en het (verderop besproken) 

landbouwvoorrecht. Volgens art. 8 I W. Landbouwvoorrecht heeft het voorrecht van de 

verpachter voorrang op het landbouwvoorrecht 1146 , dus zelfs indien het jonger zou zijn 

(behoudens 1° rangafstand door de verpachter of 2° subrogatie van de kredietverlener in 

zekerheidsrechten die voorrang hebben op het voorrecht van de verpachter 1147 ). 

4° Uitzondering: derdenbescherming van de verhuurder tegen oudere rechten 

Tenslotte geldt er ten gunste van de verhuurder een algemene uitzondering krachtens de regels 

van de derdenbescherming. 

a) Vereisten voor bescherming 

De aanwezigheid van de zaken in het door de schuldeiser verhuurde c.q. verpachte goed 

wordt gelijkgesteld met een bezit van de schuldeiser. Dit betekent dat de verhuurder te goeder 

trouw beschermd kan worden tegen oudere rechten zoals een verkrijger te goeder trouw die in 

het feitelijk bezit is van de zaak. Hoewel de verhuurder de stofferende zaken niet “in zijn 

macht heeft” (bezit) in de zin van art. 2279 BW, wordt hij dus in beginsel op dezelfde wijze 

beschermd als de verkrijger van een vuistpand wanneer de huurder geen eigenaar is van de 

binnengebrachte goederen noch anderszins bevoegd is erover te beschikken (beschikken in de 

zin van: ze op die wijze in pand te geven aan de verhuurder) (vgl. art. 23 II HypW) 1148 . 

De verhuurder verkrijgt dus een voorrecht en/of eerdere rang tegen oudere zakelijke rechten 

in, indien: 

- de zaak in het verhuurde goed wordt gebracht, en 

- de verhuurder ten tijde van het binnenbrengen van de zaak in het verhuurde goed te goeder 

trouw is 1149 – dit ongeacht of de verhuurder feitelijk kennis heeft van het binnenbrengen van 

die goederen of niet 1150 ; 

- behoudens bij gestolen en verloren goederen, die door de eigenaar ervan kunnen worden 

gerevindiceerd onder de vereisten van art. 2279 II BW, d.i. gedurende 3 jaar na verlies of 

diefstal (art. 2280 BW komt hier niet te pas). 

1146 In ruil daarvoor werd het voorrecht van de verpachter ingeperkt t.a.v. de regel voor verhuring in het 

algemeen. Dat is de reden waarom die inperking in art. 9 van de Wet landbouwleningen staat en niet in art. 20, 

1° HypW. 

1147 Zie art. 8 II en III 3 W. Landbouwleningen. 

1148 In de meeste andere rechtsstelsels is er geen derdenbescherming voor de verhuurder, precies omdat hij geen 

actueel bezit heeft (bv. onder § 562 BGB). 

1149 Vereiste die in herinnering wordt gebracht door Cass. 4 december 2003, RW 2004-2005, 623 noot M.E. 

STORME, arrest dat het cassatieberoep verwerpt tegen Hof Brussel 3 december 2001, RW 2003-2004, 421; ook 

bespoken door E. DIRIX, Overzicht, TPR 2004 nr. 89. 

1150 Eveneens Cass. 4 december 2003 (vorige voetnoot); ook dit is een afwijking van het gemeen recht, zij het 

een die samenhangt met het feit dat het binnenbrengen in het verhuurde goed nu eenmaal wordt gelijkgesteld met 

een afgifte aan de verhuurder. Vgl. ook Hof Brussel 1 maart 1968, Pas. 1968 II 61; Hof Brussel 29 oktober 1990, 

JLMB 1991, 938 n. Cl. PARMENTIER. 

463


Uit art. 24 HypW kan worden afgeleid dat de verhuurder/verpachter evenwel op 

landbouwgereedschap 1151 géén rechten verkrijgt ten nadele van het voorrecht van de 

onbetaalde verkoper van landbouwgereedschap (art. 20, 2°, 2 e zinsnede HypW) en op de 

oogst van het jaar géén rechten verkrijgt ten nadele van het voorrecht van de onbetaalde 

verkoper van zaden en dat voor kosten van de oogst (art. 20, 2°, 1 e zinsnede HypW). 

NB. Zoals reeds volgt uit de algemene regels inzake derdenbescherming belet de kennis van 

een ouder pandrecht (bv. door de inschrijving van een pand op handelszaak) de jongere 

verkrijger (in casu de verhuurder als verkrijger van een pandrecht) niet om een pandrecht in 

lagere rang te verkrijgen. Dit zal uitwerking hebben nadat het oudere pandrecht is uitgeput en 

zelfs indien het ouder pandrecht helemaal niet geldt op de zaak, bv. omdat de pandhouder 

handelszaak géén pandrecht verkrijgt op een goed dat gekocht is onder 

eigendomsvoorbehoud. Indien de verhuurder te goeder trouw was ten aanzien van het 

eigendomsvoorbehoud, zal hij dus toch een pandrecht op de zaak verkrijgen ondanks de 

eerdere inschrijving van een pand op de handelszaak. 

b) Nader over de vereiste goede trouw 

Voor het tijdstip waarop de goede trouw aanwezig moet zijn, zie a) hierboven. 

De goede trouw wordt conform het gemeen recht vermoed tot tegenbewijs 1152 . 

Voorwerp van de goede trouw is zoals steeds de beschikkingsbevoegdheid van de huurder, 

door wie de verhuurder een pandrecht verkrijgt. 

De rechtspraak is wel verdeeld over de maatstaf die moet worden aangelegd voor de goede 

trouw van de verhuurder, en met name in welke gevallen de verhuurder niet wordt beschermd 

hoewel hij geen daadwerkelijke kennis had van het oudere recht. In welke omstandigheden 

behoorde de huurder het te kennen? 1153 Heeft de verhuurder een onderzoeksplicht zoals die 

ook voor andere verkrijgers van roerende goederen in bepaalde omstandigheden geldt? 

i) Wat betreft een oudere inpandgeving van de handelszaak: 

Vanaf de inschrijving worden derden geacht deze te kennen (zie in Afdeling D. de bespreking 

bij pand handelszaak). 

ii) Wat betreft oudere rechten voorbehouden door de partij van wie de zaak 

afkomstig is: 

Een deel van de rechtspraak leidt uit de letter van art. 23 II HypW af dat de onbetaalde 

verkoper of andere oudere gerechtigde op het betwiste goed het initiatief moet nemen om de 

1151 Zie J. DEBACKER, "Le privilège du vendeur de matériel agricole", Bank & Fin. 1984, 53 v. 

1152 Hof Brussel 26 oktober 2000, JT 2003, 813. 

1153 Zie Koekelbergh, “...”, RW 1975-76, 670, DE PAGE, Traité VII nr. 157 enz. 

464


verhuurder te waarschuwen en deze dus in het geheel geen onderzoeksplicht heeft 1154 . Art. 23 

heeft het letterlijk wel enkel over het voorrecht van de onbetaalde verkoper, en bv. niet over 

een eigendomsvoorbehoud. Andere rechtspraak daarentegen wil in art. 23 II HypW geen 

afwijking van het gemeen recht zien en hanteert de gewone maatstaf van de goede trouw, net 

zoals in art. 1141 en 2279 BW of art. 23 I HypW. Die interpretatie moet de voorkeur 

krijgen 1155 . 

De verhuurder wordt alvast geacht niet te goeder trouw te zijn wanneer het gaat om zaken die 

normalerwijze (krachtens de gebruiken) de huurder niet toebehoren, zoals bv. effecten van 

cliënten gelegen bij een effectenmakelaar 1156 , speeltoestellen in een café 1157 , goederen 

opgeslagen bij een commissionair 1158 , enz. Maar hij moet er niet van uitgaan dat de goederen 

in een meubelhandel in consignatie zijn gegeven 1159 . 

Wat de goederen betreft die meestal in leasing worden genomen is de rechtspraak verdeeld. 

Sommige rechtspraak aanvaardt dan een onderzoeksplicht van de verhuurder, bv. in het 

conflict tussen de verhuurder van het gebouw en de lessor (verhuurder) van de 

bedrijfsuitrusting 1160 , of gaat ervan uit dat gezien het zeer gebruikelijk karakter van leasing 

van uitrusting van die aard, er geen goede trouw is 1161 . Andere rechtspraak aanvaardt géén 

onderzoeksplicht, en oordeelt zo bv. dat de aanwezigheid bij het binnenbrengen van een 

eigendomsplaatje 1162 niet voldoende is om de kwade trouw van de verhuurder tot gevolg te 

hebben 1163 , of althans dat in een conflict tussen de lessor (verhuurder) van bedrijfsuitrusting 

en de verhuurder van het gebouw de laatste wel te goeder trouw moet zijn, maar geen 

onderzoeksplicht heeft 1164 . De verhuurder van het erf wordt ook beschermd tegen de 

verhuurder van de roerende zaak indien uit de concrete omstandigheden (aard en omvang van 

1154 kh. Brussel 18 april 2007, RW 2008-2009, 420. 

1155 De van het gemeen recht afwijkende interpretatie werd herhaaldelijk in de rechtsleer bekritiseerd, bv. door 

DE PAGE, Traité VII nr. 156; 

1156 Vred. Luik 21 april 1966, JL 1967-68, 199 

1157 kh. Leuven 6 maart 1973, RW 1973-74, 1554 

1158 Rb. Luik 6 januari 1961, JT 1961, 353. 

1159 Hof Gent 29 juni 1973, RW 1973-74, 2501. 

1160 Hof Luik 3 juni 1981, TBH 1983, 358 kritische noot M. KRINGS (in casu zou de verhuurder van het 

gebouw door een nazicht van de betroffen goederen hebben vastgesteld dat ze eigendom waren van een 

leasingmaatschappij, aangezien er een eigendomsplaatje op was bevestigd); kh. Brussel 15 juni 1999, gecit. door 

F. BRUYNS, JT 2004, (605) 608 nr. 30, maar hervormd in hoger beroep; kh. Brussel 23 maart 2000, Lease 

Concept t Slough Management en Molekens q.q. faill. Mainware, gecit. door F. BRUYNS, JT 2004, (605) 608 

nr. 30 vn. 29. 

1161 Kh. Brussel 7 maart 2000, 5 e kamer, AR nr. 99/00301, Locabel t. Mollekens q.q. faill. Alivan, gecit. door F. 

BRUYNS, JT 2004, (605) 608 nr. 30, maar hervormd in hoger beroep. 

1162 Hof Brussel 26 november 2001, RW 2002-2003, 1302 = TBBR 2001, 365= DAOR 2001, 36. 

1163 bv. Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928; Hof Brussel 9 juli 1999, RW 1999-2000, 822; in beide 

gevallen wel betreffende een landbouwvoorrecht, maar daarvoor gelden in beginsel dezelfde regels. Zie eerder in 

dezelfde zin voor de verhuurder Cass. 22 september 1938, Pas. I 290. 

1164 Hof Brussel 26 oktober 2000, JT 2003, 813; Hof Brussel 26 november 2001, RW 2002-2003, 1302 = TBBR 

2001, 365; Hof Antwerpen 23 februari 2005, RW 2006-2007, 652. Vgl. ook, wat betreft een vliegtuig, waarbij de 

verhuurder van de vliegloods had kunnen weten dat de huurder ervan geen eigenaar van het vliegtuig was door 

navraag te doen bij het Bestuur der Luchtvaart waar de huurder het vliegtuig had geïmmatriculeerd, Hof 

Antwerpen 13 december 1999, RW 2000-2001, 845; in casu ging het wel om vliegtuigen waarvan de huurder van 

de loods eigenaar was geweest, en die deze doorverkocht had, dus lijkt de redenering overbodig gezien het 

voorrecht van de verhuurder ouder was. 

465


de activiteit van de huurder) de verhuurder van het erf niet diende af te leiden dat 

bedrijfsgoederen (m.b. een auto) in leasing waren 1165 . 

Wat de goederen betreft die meestal wel worden aangekocht is de rechtspraak doorgaans 

strenger voor de oudere gerechtigde (de verkoper) dan naar gemeen recht en aanvaardt géén 

onderzoeksplicht van de verhuurder 1166 , omwille van de waarschuwingsplicht die art. 23 aan 

de verkoper oplegt, en oordeelt zo bv. dat zelfs de neerlegging van de factuur door de 

verkoper ter griffie 1167 niet voldoende is om de kwade trouw van de verhuurder tot gevolg te 

hebben 1168 . 

c) Beperking door de leer van het rechtsmisbruik 

Een beperking van de rechten van de verhuurder te goeder trouw wordt wel afgeleid uit de 

leer van het rechtsmisbruik. Op grond daarvan wordt geoordeeld dat het voorrecht van de 

verhuurder op goederen die aan derden toebehoren of waarop oudere rechten van derden 

rusten, slechts subsidiair kunnen worden uitgewonnen, d.w.z. na de goederen waarop geen 

rechten van derden rusten 1169 (tenzij het zou gaan om goederen die door die derde vrijwillig 

in pand zijn gegeven of tot onderpand zijn bestemd; in dat geval gaat het immers om een 

zakelijke borgstelling). Heeft de derde die goederen niet in pand gegeven, en werden ze 

zonder zijn goedkeuring door de huurder binnengebracht en zo blootgesteld aan het pandrecht 

van de verhuurder, dan kunnen zij dus slechts na de andere worden uitgewonnen. 

Hetzelfde geldt in beginsel ook voor goederen die door de huurder verkocht zouden zijn aan 

derden, maar nog niet geleverd (zie hieronder e). 

Ook geldt er een bijzondere regel ten gunste van de onderhuurder: de verhuurder kan geen 

beslag leggen op de goederen van de onderhuurder, wanneer deze kan aantonen dat hij zijn 

huur aan zijn verhuurder zonder bedrog heeft betaald, en zonder dat voorafbetalingen kunnen 

worden ingeroepen (ingeval de verhuurder zijn rechtstreekse aanspraak uitoefent, waarover 

verder meer) (zie art. 1461 II GerW). 

e. Behoud en tenietgaan; volgrecht en conflicten met latere verkrijgers. 

1165 Hof Brussel 3 december 2001, RW 2003-2004, 421, cassatievoorziening verworpen op 3 december 2003, 

nr. C.02.0174.N. 

1166 F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 453; Hof Brussel 26 februari 1982, JT 1983, 238; Hof Luik 10 februari 1989, 

RRD 1989, 183 = JLMB 1989, 590; Hof Bergen 7 september 1992, JLMB 1993, 1093; kh. Charleroi 5 oktober 

1977, JT 1978, 547 n. Fr. GLANSDORFF; I. MOREAU-MARGREVE, JT 1979, 177; kh. Brussel 18 april 2007, 

RW 2008-2009, 420. 

1167 In casu geschiedde die neerlegging op grond van art 20, 5° HypW in de betekenis die dit had voor de 

inwerkingtreding van de FaillW van 1997 (die het voorrecht van de verkoper erkende bij samenloop). 

1168 bv. Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928; Hof Brussel 9 juli 1999, RW 1999-2000, 822; in beide 

gevallen wel betreffende een landbouwvoorrecht, maar daarvoor gelden in beginsel dezelfde regels. Zie eerder in 

dezelfde zin voor de verhuurder Cass. 22 september 1938, Pas. I 290. 

1169 Bv. Hof Gent 29 juni 1973, RW 1973-74, 2501; Hof Brussel 26 november 2001, RW 2002-2003, 1302 = 

DAOR 2001, 365 = TBBR 2001, 365. 

466


1° Beschikkingsbevoegdheid van de huurder 

Op de eerste plaats moet eraan worden herinnerd dat het voorrecht van de verhuurder en de 

verpachter een vlottend pandrecht is, dat continu behouden blijft op de stofferende goederen 

ongeacht de wisseling daarvan, en zonder dat de verhuurder daardoor zijn rang (datum) 

verliest. Het betreft hier een uitzondering op het specialiteitsbeginsel (uitzondering die 

overigens al evenmin moet voldoen aan de vereisten die worden gesteld voor pandsubstitutie 

(wisselpand)) (Een apart statuut heeft wel de oogst van het jaar als onderpand van het 

voorrecht van de verpachter, zie verder Hoofdstuk VI). 

Zolang er voldoende goederen het gehuurde huis stofferen om zekerheid te bieden aan de 

verzekerde schuldvorderingen van de verhuurder, is de huurder vrij om te beschikken over de 

stofferende goederen (zowel in de zin van vervreemden, als in de zin van verplaatsen uit het 

gehuurde goed). Ondanks het voorrecht / pandrecht van de verhuurder op goederen die het 

verhuurde pand stofferen, blijft de huurder van het pand bevoegd te beschikken over zijn 

goederen, mits ze in voldoende mate worden vervangen 1170 . Hiertoe is geen bijzonder beding 

vereist (evenmin als voor het pandrecht zelf). 

De verhuurder kan bewarend pandbeslag leggen onder de vereisten van art. 1461 GerW (d.i. 

zonder machtiging van de beslagrechter, doch mits een voorafgaand bevel tot betaling), dan 

wel roerend beslag met machtiging van de beslagrechter (waarbij geen voorafgaand bevel 

nodig is). 

2° Volgrecht bij onbevoegde beschikkingen 

a) Beginsel 

Onder de genoemde drempel is de huurder in beginsel niét bevoegd om te nadele van de 

verhuurder over die goederen te beschikken, en heeft de verhuurder dus in beginsel voorrang 

op derden die op die goederen rechten verkregen hebben nadat ze in het gehuurde goed waren 

binnengebracht (een derde kan in beginsel maar voorrang verkrijgen op de verhuurder 

wanneer hij op de zaak een recht had of heeft verkregen vooraleer dit in het verhuurde goed 

binnenkwam, en ook dan nog behoudens goede trouw van de verhuurder op dat tijdstip). 

Als bijzondere vorm van bezitspand gaat het voorrecht in beginsel teniet bij bezitsverlies 

(uitgezonderd op de oogst van het jaar, zie Hoofdstuk VI). 

Bij onvrijwillig bezitsverlies geldt er echter gedurende een beperkte termijn een volgrecht, 

een soort reclamerecht waarmee hij zijn quasi-bezit van de goederen kan herwinnen indien zij 

zonder zijn toestemming uit het verhuurde goed zijn weggebracht (NB. Het onvrijwillig 

bezitsverlies waarover het hier gaat betreft eigenlijk een vorm van misbruik van vertrouwen 

door de huurder of pachter, en zou dus geen onvrijwillig bezitsverlies vormen in de engere 

1170 Zo o.m. kh. Brussel 23 februari 1988, TBH 1118 n. J. CAEYMAEX; R. PARIJS, "De verhuurder: een 

bevoorrecht schuldeiser", TBH 1989, (748)759. 

467


betekenis die dit heeft naar gemeen recht, in de regeling van art. 2279 II en 2280 BW - nl. 

enkel verloren en gestolen goederen). 

b) Termijn 

Dit volgrecht bestaat volgens de wet gedurende 15 dagen bij huur, en gedurende 40 dagen bij 

pacht. 

De vraag rijst of het vertrekpunt van de termijn van 15 of 40 dagen in bepaalde gevallen 

opgeschort wordt, zoals dat geldt voor de gemeenrechtelijke termijnen van verjaring (met 

name de driejarige termijn van art. 2279 BW). Zo kan betoogd worden dat de termijn 

opgeschort is zolang de verhuurder in de onmogelijkheid is de verplaatsing te kennen, of 

zolang de verplaatsing bedrieglijk verborgen is gehouden voor de verhuurder 1171 . Duidelijk is 

wel dat de loutere onwetendheid van de schuldeiser over de verplaatsing, de termijn niet 

opschort 1172 . Bij betwisting is het wel de schuldeiser die het voorrecht inroept die de 

bewijslast draagt van de aanwezigheid van de goederen in het verhuurde goed op het 

relevante tijdstip 1173 . 

c) Pleegvormen (procedure) 

De terugvordering (uitoefening van het volgrecht) geschiedt (behoudens vrijwillige nakoming 

door de huurder natuurlijk) door middel van een beslag tot terugvordering (art. 1462 v. 

GerW). Door de uitoefening van het volgrecht kan de verhuurder terug in het bezit of quasibezit 

van de zaak komen 1174 . Bij gebreke aan uitoefening gedurende die termijn, gaat het 

pandrecht teniet; indien er ondertussen een samenloop is ontstaan (bv. door faillietverklaring 

van de huurder) geldt hetzelfde zeker indien de goederen niet in de boedel vallen 1175 ; betwist 

is of hetzelfde geldt indien de goederen wel in de boedel vallen 1176 . 

1171 Zie hierover, zonder uitspraak te doen (omdat het in casu niet beslissend was) Hof Antwerpen 27 juni 

2002, RW 2003-2004, 956. 

1172 DE PAGE, Traité, VII p. 147; F. ’t KINT, Sûretés, (2004) nr. 448; LA HAYE & VANKERCKHOVE, Les 

baux en général, p. 532; vgl. ook J. CAEYMAEX, Manuel des sûretés mobilières nr. 4.D.2.); Hof Brussel 19 

september 2002, P&B 2003, 279, met als argument dat de wetgever verschillende termijnen voor woningen en 

pachthoven heeft voorzien omwille van de verschillende mogelijkheden om de verplaatsing te ontdekken (in die 

zin. Al zal dit in 1804 wel zo geweest zijn, vandaag kan dit moeilijk nog een overtuigend argument worden 

genoemd. 

1173 Vgl. in dit verband kh. Hasselt 12 december 2002, RW 2003-2004, 1067 (schuldeiser bewijst niet dat de 

goederen aanwezig waren op het ogenblik van de samenloop). 

1174 Allicht zullen de goederen onder sekwester worden geplaatst zolang niet is uitgemaakt of ze onder het 

pandrecht vielen of niet. 

1175 Vallen de goederen niet in de boedel, dan vallen ze niet onder het faillissementsbeslag en gaat het 

pandrecht dus teniet indien er niet tijdig beslag is gelegd door de pandhoudende verhuurder. 

1176 De verhuurder moet in beginsel bewijzen dat de goederen op het tijdstip van de samenloop nog 

"stofferend" waren: E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 89; Kh. Hasselt 12 december 2002, RW 2003-2004, 

1067. Zie ook Kh. Verviers, 3 maart 1998 RRD 1998, 174. 

468


Heeft de verhuurder reeds pandbeslag gelegd (een bijzondere vorm van bewarend beslag, die 

enkel kan worden gelegd voor achterstallige huurgelden), dan blijft zijn voorrecht in beginsel 

ook bestaan na verplaatsing van de goederen, i.h.b. door de gerechtsdeurwaarder 1177 . 

Ook wanneer de zaak door een andere schuldeiser in beslag wordt genomen bij uitvoerend 

beslag, blijft het voorrecht bestaan, ook na weghaling van de goederen, alsook na de 

gedwongen verkoop ervan op de prijs, overeenkomstig de algemene regel bij samenloop 

(zakelijke subrogatie) 1178 . 

Een andere vraag is of het ook blijft bestaan wanneer het bezit in handen komt van een derde 

te goeder trouw. Deze vraag wordt nu onder 3° behandeld. 

3° Derde-verkrijgers te goeder trouw 

Anders dan bij vuistpandrechten kan het pandrecht van de verhuurder dus ook behouden 

blijven wanneer de zaak in handen komt van een derde te kwader trouw, mits de verhuurder 

zijn volgrecht tijdig uitoefent. Maar wat met de derde-verkrijger te goeder trouw? 

a) Verhouding met bezitloze derde-verkrijgers 

Zolang de goederen zich in het verhuurde goed bevinden, worden derde-verkrijgers alvast niet 

beschermd tegen het voorrecht van de verhuurder, omdat zij geen bezit hebben in de zin van 

art. 2279 BW. Vandaar zal het voorrecht van de verhuurder steeds voorrang hebben op 

bezitloze rechten die nadien (d.i. na de aanvang van de huurovereenkomst) door de huurder 

zijn toegekend, zoals bv. een inpandgeving van de handelszaak 1179 . 

b) Verhouding met derde-verkrijgers met feitelijk bezit 

Maar worden derde-verkrijgers die wel in het feitelijk bezit komen van de verkregen zaak 

tegen het volgrecht van de huurder beschermd? Volgens het gemeen recht zouden zij 

beschermd worden indien ze te goeder trouw zijn en de goederen niet verloren of gestolen 

zijn. Volgens de heersende opvatting geldt het volgrecht van de verhuurder in afwijking van 

het gemeen recht evenwel ook jegens derde-verkrijgers te goeder trouw. De verplaatsing 

wordt dus niet behandeld als een vorm van misbruik van vertrouwen - wat het in 

werkelijkheid is - maar gelijkgesteld met verlies of diefstal (zij het met een revindicatie van 

slechts 15 c.q. 40 dagen in plaats van 3 jaar). Deze afwijking van het gemeen recht is erg 

betwistbaar en het is niet zeker of die een grondwettigheidstoetsing wel zou doorstaan. 

1177 DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 90; Kh. Charleroi 2 juni 1999, JLMB 2000, 649 noot CAEYMAEX; 

Kh. Verviers 26 februari 1998, JLMB 1999, 742 = RRD 1998, 172; P. HEURTERRE, "Overzicht", TPR 1992, 

1369. Anders Besl. Hoei 10 oktober 1983, JLMB 1984, 479 n. G. DE LEVAL. 

1178 Zo bv. (inzake landbouwvoorrecht) Cass. 28 februari 1991, Pas. 1991 I 621 = T.Not. 1991, 349 = RW 

1991-1992, 327-328 = JT 1992, 329. 

1179 Het pandrecht van de verpachter heeft ook altijd voorrang op een later landbouwvoorrecht; dit volgt echter 

reeds uit de uitdrukkelijke bepaling van art. 8 I W. Landbouwleningen, die in andere opzichten afwijkt van het 

gemeen recht. 

469


Wordt het volgrecht niet tijdig uitgeoefend, dan geldt de regel van gemeen recht; heeft de 

verhuurder enkel pandbeslag gelegd, dan worden derde-verkrijgers in bezit te goeder trouw 

beschermd 1180 . 

c) Verhouding met een derde-verkrijger verhuurder van de nieuwe situs 

Dezelfde regel als zopas wordt toegepast bij conflict tussen twee verhuurders, wanneer de 

inboedel van een gehuurd goed verplaatst wordt naar een ander: indien de eerste verhuurder 

tijdig zijn volgrecht uitoefent, gaat hij voor op de tweede 1181 . Een pandbeslag zou niet 

voldoende zijn om die voorrang te behouden (betwist) 1182 . 

4° Zakelijke subrogatie bij gebrek aan volgrecht 

Indien de zaak zelf niet meer kan worden teruggevorderd 1183 , maar de huurder in plaats 

daarvan een ander goed heeft verkregen – bv. een prijsvordering -, dat zich nog in het 

vermogen van de huurder bevindt, dan wordt het pandrecht in beginsel op die schuldvordering 

gehandhaafd door zakelijke subrogatie 1184 (ook indien het vervangingsgoed van een aard is 

dat het niet reeds als dusdanig onder het voorrecht valt - zie hoger de bespreking van het 

voorwerp van het voorrecht en zijn vlottend karakter). De rechtspraak lijkt dit evenwel niet in 

alle gevallen te aanvaarden 1185 . 

f. Gevolgen; uitoefening 

De gevolgen van pandrechten werden in Afdelign A. in het algemeen besproken en zijn van 

toepassing. 

1180 Twijfel o.a. bij DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 91. 

1181 DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 91; Hof Brussel 26 oktober 2000, JT 2003, 813. 

1182 Zie DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 91; Kh. Charleroi 2 juni 1999, JLMB 2000, 649 noot 

CAEYMAEX. 

1183 In Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2000-2001, 1312, noot V. SAGAERT “De vervreemding en bewerking 

van het onderpand der zakelijke zekerheden” (betreffende een landbouwvoorrecht, maar de regels zijn dezelfde 

als bij het voorrecht van de verhuurder) was een varkensstapel vervreemd, en waren de varkens geslacht 

vooraleer er pandbeslag was gelegd, wat volgens het Hof de revindicatie verhinderde. Het Hof volgt hier de 

redenering die bij eigendomsvoorbehoud wordt gebruikt (zie de bespreking aldaar). M.i. is dit ten onrechte, 

aangezien alleen al omwille van het vlottend karakter van het pandrecht het slachten van de varkens geen 

verschil kan maken (dus op grond van het specifiek karakter van dit pandrecht, en nog ongeacht de vraag of de 

regels van zakelijke subrogatie in het algemeen tot dit gevolg zouden leiden) (in vergelijkbare zin, zij het met 

een beroep op zakelijke subrogatie in het algemeen V. SAGAERT, genoemde noot). 

1184 Bv. Hof Antwerpen 28 april 1997, RW 1997-98, 678; Hof Bergen 19 juni 1997, TBH 1998, 109. 

1185 In het genoemde arrest Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2000-2001, 1312, was er pandbeslag gelegd bij de 

koper van de intussen geslachte varkens. Ondanks het pandbeslag betaalde de koper de prijs niet aan de 

pandhouder, maar aan de curator (nochtans is de pandhouder separatist). Gezien de zakelijke subrogatie diende 

de curator m.i. het voorrecht te erkennen op de prijsvordering (die immers ten tijde van de faillietverklaring nog 

bestond als een actief in het vermogen van de gefailleerde). In casu werd het erkend, doch met als motivering dat 

er binnen de termijn van 40 dagen aangifte was gedaan van schuldvordering; de relevantie van die termijn van 

40 dagen in dit geval ontgaat me (in dezelfde zin V. SAGAERT, noot onder het arrest, p. 1313 randnr. 2) 

470


De inbezitneming en de uitwinning van het pand van de verhuurder kan geschieden door 

middel van een vereenvoudigd pandbeslag volgens de regels van art. 1461 GerW., en mits 

minstens één dag voordien een bevel tot betaling werd betekend voor achterstallige 

huurgelden. Het pandbeslag zelf ontneemt aan de beslagene evenmin als een gewoon beslag 

het feitelijk bezit, maar het bevriest wel het onderpand (dat daardoor niet meer kan 

vlotten) 1186 . 

2. Voorrecht van de hotelhouder en de vervoerder van reizigers op zee 

Wettelijke regeling: art. 20, 6° HypW (voorrecht van de hotelhouder, Fr. privilège de 

l'hôtelier) c.q. 169 Scheepvaartwet 1187 . 

a. Vestiging en onderpand 

Het voorrecht van de hotelhouder gelijkt qua structuur erg op dat van de verhuurder. Het is 

eveneens gegrond op een bezit van de plaats waarin de goederen zijn binnengebracht. Het 

geldt daarbij enkel voor gebouwen waarin reizigers "geherbergd" worden (d.i. tegen betaling 

onderdak wordt verschaft), ongeacht de naam (hotels, pensions, kamers verhuurd voor kort 

verblijf); overstijgt de terbeschikkingstelling dit, dan is het voorrecht van de verhuurder van 

toepassing. 

Het pandrecht 1188 wordt krachtens de wet impliciet gevestigd op de goederen van de reiziger 

die in het hotel zijn gebracht (bagage, auto, enz.). Zolang de goederen niet zijn 

binnengebracht, is er geen pandrecht op. 

Dit voorrecht wordt gesteund op de overweging dat de hotelhouder niet over de mogelijkheid 

beschikt de solvabiliteit van zijn gasten te beoordelen. 

Een vergelijkbaar voorrecht heeft de vervoerder van reizigers op zee op de goederen van de 

reiziger die zich aan boord bevinden. 

b. Verzekerde schuldvorderingen 

Het voorrecht van de hotelhouder verzekert alle “leveringen” van het hotel aan de hotelgast 

die samenhangen met de logiesverstrekking, van de overnachtingen tot het eten en het drinken 

in de bar. Het voorrecht strekt niet tot zekerheid van andere schuldvorderingen (bv. een 

lening). 

1186 De bevoegdheden van de huurder zijn na pandbeslag beperkter en zijn verplichtingen versterkt; de huurder 

mag de goederen weliswaar nog verplaatsen, maar zal de beslaglegger dan wel informatie moeten geven over de 

inbeslaggenomen goederen op het ogenblik waarop deze gerechtigd is er macht over uit te oefenen (met name bij 

de omzetting van het pandbeslag in een uitvoerend beslag) – zie bv. Hof Brussel 19 september 2002, P&B 2003, 

279. 

1187 Vgl. in het Duitse recht het eveneens stille wettelijk pandrecht van de Gastwirt in § 704 BGB. 

1188 Ook hier aarzelt DE PAGE, VII nr. 239, niet om van een pandrecht te spreken. 

471


Het voorrecht van art. 169 Scheepvaartwet verzekert de passageprijs en de onderhoudskosten 

van de reiziger op een zeeschip. 

c. Conflicten met oudere rechten en derdenbescherming. 

Oudere rechten van derden gaan in beginsel voor, maar ook de hotelhouder geniet van 

derdenbescherming. Zoals de verhuurder geniet de hotelhouder te goeder trouw van de 

derdenbescherming van art. 2279 BW, al heeft hij de zaken niet rechtstreeks in zijn macht. Bij 

verloren en gestolen goederen behoudt de ware eigenaar de revindicatie van art. 2279 II BW 

gedurende 3 jaar. 

De goede trouw dient te worden gewaardeerd in samenhang met de onderzoeksmogelijkheden 

van de hotelhouder ten aanzien van de bevoegdheid van de gast over de meegebrachte zaken, 

die quasi nihil zijn. De hotelhouder zal dus altijd te goeder trouw worden beschouwd, tenzij 

hij er redelijkerwijze niet mocht van uitgaan dat de gast eigenaar was van de zaken of erover 

bevoegd was. 

d. Behoud en tenietgaan 

Het voorrecht gaat teniet bij de verwijdering van de goederen. De hotelhouder kan een 

retentierecht uitoefenen, hij heeft echter geen volgrecht (reclamerecht). 

e. Gevolgen 

De gevolgen van pandrechten werden hoger in het algemeen besproken en zijn van 

toepassing. 

3. "Aanhoudingsrecht" van de overheid ten aanzien van transportmiddelen 

Volgens art. 37 van de Wet van 27 juni 1937 betreffende de regeling der Luchtvaart kan het 

bestuur van de luchtvaart, luchtvaartuigen waarvoor de rechten, taksen, vergoedingen of 

gelden bij de reglementen voorzien 1189 niet werden betaald, "aanhouden" tot aan de betaling. 

Volgens de rechtspraak heeft dit "aanhoudingsrecht" dezelfde gevolgen als een 

retentierecht 1190 . 

Een vergelijkbaar "aanhoudingsrecht" of "aanhalingsrecht" geldt tot zekerheid van de 

verkeersbelasting en belasting op de inverkeerstelling van motorrijtuigen (art. 33 

1189 Op dit ogenblik is dat het K.B. van 14 februari 2001 tot vaststelling van de vergoedingen waaraan het 

gebruik van openbare diensten betreffende de luchtvaart is onderworpen. 

1190 Cass. 22 juni 1979, Arr.Cass. 1978-79, 1271 = RW 1979-80, 2096 = Pas. 1979 I 230. Vgl. voor Frankrijk 

art. R.224-4 Code de l'aviation civile; daarbij oordeelde de Conseil d'Etat wel dat dit recht niet kan worden 

tegengeworpen aan de eigenaar van het vliegtuig wanneer deze niet mee gehouden is tot de schuld (CE 2 juli 

2003, AJDA 2003.1780, besproken door P. CROCQ, RTDCiv. 2004, 324 v.). Vergelijkbare bepalingen ook in 

andere landen, bv. de Britse Civil Aviation Act 1982, dat de Civil Aviation Authority (CAA) een aanhoudings- 

en realisatierecht geeft voor onbetaalde airport charges en navigation charges, zowel op het betreffende vliegtuig 

(ongeacht de eigenaar) als op de andere vliegtuigen uitgebaat door de schuldenaar (zgn. fleet-wide lien). Er 

bestaan vergelijkabre zekerheidsrechten in het VK voor onbetaalde emissierechten. 

472


WIGB 1191 ). De wegverkeerswet regelt verder in art. 65 § 3 en 3 bis bij bepaalde 

verkeersovertredingen een “inhoudingsrecht” van de overheid op het voertuig van de 

overtreder tot het bedrag van de onmiddelijke inning betaald of geconsigneerd is meer de 

eventuele bewaringskosten van het voertuig. Dit inhoudingsrecht geldt gedurende max. 96 

uur, waarna het parket moet beslissen of het voertuig in beslag wordt genomen of niet. 

Een vergelijkbaar retentierecht van de zeevaartoverheid voor schulden jegens de overheid 

bestaat ook bij schepen, en wordt in deel VIII besproken. 

1191 Wetboek met inkomstenbeslatingn gelijkgestelde belastingen, zoals gewijzigd door de programmawet van 

23 december 2009. 

473


D. Registerpandrechten 

Bij registerpandrechten (En. registered charge) wordt de buitenbezitstelling vervangen door 

een inschrijving in een register. In sommige landen spreekt men ook van een roerende 

hypotheek (bij ons zou een dergelijke terminologie strijdig zijn met art. 46 HypW, dat precies 

stelt dat roerende goederen niet kunnen gevolgd worden door hypotheek; de wetgever is daar 

later dus wel van afgeweken, doch onder een andere naam). 

De wetgever heeft deze pandrechten in de loop van de 19 e en 20 e eeuw ingevoerd om de 

kredietmogelijkheden van a) landbouwers (zie 2.), b) steenkoolondernemingen (zie 4.) en c) 

handelaars in het algemeen (zie 1.) te vergroten. Daarnaast kunnen goederen die uit hun aard 

roerend zijn, ook het voorwerp zijn van een hypotheek, met name wanneer zij volgens de 

bepalingen van het BW onroerend worden geacht door bestemming en het onroerend goed tot 

nut waarvan zij bestemd zijn, gehypothekeerd is. 

Bij deze pandrechten kan men een onderscheid maken tussen vaste en vlottende pandrechten 

(En. fixed charge c.q. floating charge 1192 ), of liever tussen vaste en vlottende bestanddelen 

van het onderpand. 

1. Pand op handelszaak 

Het pand op handelszaak (Fr. gage sur fonds de commerce; En. enterprise charge) werd 

ingevoerd door de Wet inpandgeving handelszaak van 25 oktober 1919 1193 . 

Dit pandrecht op de handelszaak verschilt in minstens 2 belangrijke punten van het gewone 

pandrecht: 

- enerzijds doordat het een registerpandrecht is in plaats van een vuistpandrecht, 

- anderzijds doordat het een pandrecht is op een feitelijke algemeenheid en daardoor minstens 

ten dele een vlottend karakter heeft (het wijkt dus af van het specialiteitsbeginsel in het 

zakenrecht, krachtens hetwelk feitelijke algemeenheden geen voorwerp zijn van zakelijke 

rechten). 

1192 Zij het dat de Engelse en Schotse en Australische “floating charge” op vele punten verschilt van de 

vlottende pandrechten die wij kennen; zo ontstaat er eigenlijk maar een zakelijk recht op het ogenblik van het 

beslag (reden daarvoor is dat deze rechtsstelsels conceptueel niet aanvaarden dat de schuldenaar nog de 

bevoegdheid behoudt over de goederen te beschikken, terwijl er al een zakelijk zekerheidsrecht op rust). De 

floating charge gelijkt dus in sommige opzichten meer op een algemeen voorrecht, maar wel gevestigd bij 

overeenkomst. In het Engelse recht is dit zeer duidelijk, aangezien hij in rang pas na de voorrechten van de fiscus 

en de werknemers komt. 

1193 Literatuur: onder meer C. BIQUET-MATHIEU “Actualités en matière de gage sur fonds de commerce” in 

Le point sur le droit des sûretés, Luik 2000, 321-369 ; -, “Actualité en matière de gage sur fonds de commerce”, 

in De handelszaak- Le fonds de commerce, Brugge 2001, 85-122; B. DU LAING en H. COUSY, “Het pand op 

de handelszaak – algemeen overzicht” in De handelszaak- Le fonds de commerce, Brugge 2001, 33-84 ; G. DE 

PESTEL, “ Pand op de handelszaak – Overzicht rechtspraak (1993-1998) ”, TBH 2001, 383-391; Chr. VAN 

HEUVERSWYN, “Banken en hun zekerheidsrechten”, in Bancaire en financiële zekerheden, AEDBF/EVBFR, 

Brussel 2004, p. (67) 115-126; DIRIX & DE CORTE, Zekerheidsrechten, 2006, nr. 520-539. 

474


Doel is om enerzijds de kredietmogelijkheden te verruimen door een pand zonder 

buitenbezitstelling mogelijk te maken, anderzijds de realisatie efficiënter te maken doordat in 

beginsel de handelszaak als één geheel te gelde kan worden gemaakt. 

Sommige andere rechtsstelsels kennen een vergelijkbare rechtsfiguur. Het Franse pand op handelszaak is wel 

beperkter qua omvang dan het Belgische. In landen die een dergelijke figuur niet kennen, maar wel het stil 

pandrecht of de zekerheidoverdracht erkennen (Duitsland, Nederland) kan er een moeilijkheid rijzen met het 

bepaaldheidsbeginsel, wanneer men ook wisselende voorraden wil bezwaren, en dient er met regelmatig 

bijgehouden inventarislijsten te worden gewerkt 1194 . Bij ons heeft men naar analogie de warrantage-aan-huis 

ontwikkeld, die in beginsel echter een pand met buitenbezitstelling vormt, en waarbij de inventarisatie door een 

derde wordt bijgehouden of gecontroleerd (zie de bespreking in Afdeling B.). 

a. (Mogelijk) voorwerp. 

Het pandrecht veronderstelt een handelszaak, d.i. een uitbating die naar Belgisch recht een 

handelsuitbating is 1195 . 

Het voorwerp omvat volgens art. 2 van de Wet in beginsel (dit is behoudens andersluidend 

beding) de inrichting, het meubilair, het gereedschap, de intellectuele rechten, de huurrechten, 

en andere onlichamelijke waarden (cliënteel, goodwill, enz.) 1196 . Dit geldt ook indien ze 

onroerend zijn door bestemming 1197 (wat veronderstelt dat de eigenaar van de zaak ook 

eigenaar is van het onroerend goed). Het kan niet mede gevestigd worden op onroerende 

goederen uit hun aard. 

Het pandrecht kan verder, doch enkel bij uitdrukkelijk beding (art. 2 is niet beperkend), mede 

gevestigd worden op: 

- de schuldvorderingen in verband met de handelszaak (zie daarvoor verder Deel V Hoofdstuk 

VI) 1198 ; d.i. de schuldvorderingen die de eigenaar van de handelszaak verkrijgt en met die 

handelszaak verband houden 1199 ; 

1194 Dui. Inventarauflistung. 

1195 Zo is er geen inpandgeving mogelijk van een apotheek als handelszaak (kh. Brussel 11 april 1989, JT 1989, 

515); maar de uitbating van een niet-commerciële activiteit sluit niet uit dat er tegelijk ook een commerciêle 

bedrijvigheid wordt uitgeoefend. Zie D. PHILIPPE, “La mise en gage du fonds de commerce” DAOR 1989 nr. 9, 

p. 14; P. VRIELYNCK, “Pand op handelszaak en apotheken” RW 1990-91, 1345. 

1196 Zie verder o.m. B. DU LAING & H. COUSY, in De handelszaak- Le fonds de commerce, Brugge 2001, 

nr. 41-55 p. 39 v.; BIQUET-MATHIEU in De handelszaak- Le fonds de commerce, Brugge 2001, p. 91 v. nr. 

113 v. 

1197 Cass. 26 mei 1972, RW 1972-73, 295 noot G. DUBOIS = Pas. 1972 I 891 = Arr. Cass. 1972, 903 = BRH 

1973, 151 = Bank & Fin 1972, 721 = JT 1972, 624 noot A. BRUYNEEL = RGEN 1973, 61 = R.Not.B. 1972, 

559. Aldus kan er op onroerend goederen door bestemming een conflict ontstaan tussen pand op handelszaak en 

hypotheek, conflict dat volgens de gewone regels inzake anterioriteit en rang wordt opgelost - zie de bespreking 

in het Deel Onroerned goed. 

1198 Cass. 6 november 1970, RW 1970-71, 1326 = RCJB 1972, 320 noot M. FONTAINE. Schuldvorderingen 

die voortkomen uit de vervreemding van onroerend goed vallen echter niet onder de inpandgeving handelszaak 

(Hof Antwerpen 30 juni 1998, RW 1998-99, 604 in bevestiging van Beslagr. Antwerpen 15 juni 1995, RW 1998- 

99, 441); zij kunnen wel afzonderlijk in pand worden gegeven. 

1199 Bv. ook een vergoedingsvordering wegens schade aan de voorraden van de handelszaak; deze 

schuldvordering is voor 100 % met een pandrecht bezwaard, al waren de voorraden dat maar voor 50 % 

(krachtens de wettelijke regel inzake inpandgeving handelszaak): kh. Gent 28 mei 1998, RW 1999-2000, 469 (let 

475


- waardepapieren en speciën (geld); 

- de voorraden, doch het voorrecht geldt maar voor 50 % van hun waarde 1200 ; de betekenis 

van die beperking wordt verder nader toegelicht. 

Schuldvorderingen die eerst door het faillissement ontstaan, zoals een aanspraak op 

schadevergoeding wegens bestuurdersaansprakelijkheid, behoren wel niet tot het onderpand 

van het pand op handelszaak. 

Indien er meerdere vestigingen zijn, strekt de inpandgeving zich over al die vestigingen uit, 

voor zover er een voldoende eenheid van cliënteel is 1201 . Volgens sommigen is er ook eenheid 

van handelszaak bij eenheid van structuur en beheer, zelfs indien er nauwelijks overlap is van 

cliënteel 1202 . Gaat het om meerdere handelszaken, dan wordt de inpandgeving van elk van 

hen afzonderlijk beoordeeld en dienen zij allen te worden gespecifieerd in de overeenkomst of 

overeenkomsten 1203 . Gaat het om een nieuwe handelszaak na sluiting van de vorige, dan is 

een nieuwe inpandgeving nodig 1204 ; bij verplaatsing van de bestaande zaak niet (zie wel 

verder de vraag of een nieuwe inschrijving nodig is bij verplaatsing naar een ander 

arrondissement). Zolang er geen uitbating is, is er geen handelszaak 1205 , en na sluiting is er 

ook geen meer 1206 . 

b. Vast of vlottend voorwerp karakter van het voorwerp 

Het pandrecht is hybride, ten dele vast en ten dele vlottend: 

- het is vlottend (vgl. hoger het voorrecht van de verhuurder) wat betreft de voorraden en de 

schuldvorderingen, die immers als categorie en niet individueel in pand worden gegeven; 

- voor de andere bestanddelen dan voorraden en schuldvorderingen is het in beginsel een vast 

pandrecht; voor sommige daarvan (uitrustingsgoederen) wodt vandaag soms ook het vlottend 

karakter verdedigd. 

wel, de vergoedingsvordering ontstond in casu wel voor het faillissement van de schuldenaar). 

Bv. een schuldvordering tot terugbetaling van teveel betaalde belastingen, kh. Nijvel 22 december 2007, JT 

2008, 628. 

Voor sommige soorten schuldvorderingen bestaat er betwisting of ze er deel van uitmaken, bv. de 

schuldvordering van de vennootschap tegen de vennoten voor de volstorting van hun aandeel (deel van de 

handelszaak volgens E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 113; Kh. Charleroi 23 december 1998, JLMB 1999, 

1802. Anders: Kh. Brussel 22 september 1998, TBH 1999, 351). 

1200 Voor de vraag of demonstratiemateriaal deel uitmaakt van de voorraad en dus onder de 50%-regel valt, zie 

Rb. Dendermonde 10 oktober 1995, RW 1996-97, 446 (geen “voorraad”). 

1201 M. VAN WUYTSWINKEL, "Le gage commercial et le gage sur fonds de commerce", in Traité pratique 

de droit commercial, I nr. 584; p. 466; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 114; Hof Luik 5 oktober 1999, 

JLMB 2000, 643; Kh. Charleroi 13 januari 1999, JLMB 2001, 1304. 

1202 M. FONTAINE, "L'inclusion des créances, valeurs et espèces, dans la composition du fonds de 

commerce", RCJB 1972, 327; D. PHILIPPE, "La mise en gage du fonds de commerce" DAOR 1989 nr. 9, p. 30; 


1203 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 334; Hof Bergen 10 januari 1990, R.NotB.. 1990, 606; Hof Bergen 23 januari 

1991, JLMB 1991, 970. 

1204 Zie Hof Brussel 31 maart 1987, RW 1986-87, 2726 = RGEN 1987, 39; Hof Gent 22 april 1997, RW 1997- 

98, 1263 noor A. DE WILDE. 

1205 Bv. een nog niet geopend restaurant: Beslagr. Brussel 23 januari 1985, JT 1985, 306. 

1206 Hof Luik 10 mei 1994, TBH 1995, 40 = RPS 1994, 301. 

476


Wat is het verschil in gevolgen ? Dit heeft voornamelijk betrekking op de vraag wanneer het 

pandrecht op een bepaald goed ontstaat en met welke rang. De vraag van het “volgrecht” van 

de pandhouder komt verderop onder f. ter sprake. 

1° Gevolgen bij vaste bestanddelen 

Traditioneel gaat men ervan uit dat het specialiteitsbeginsel van toepassing blijft, behalve 

voor de genoemde vlottende bestanddelen. In beginsel dient voor elk goed afzonderlijk te 

worden bepaald wanneer het pandrecht erop wordt gevestigd. Het pandrecht op goederen die 

eerst na de (inschrijving van de) inpandgeving verkregen worden (zie de bespreking van de 

inschrijving verder hieronder) krijgt pas rang op het ogenblik waarop dat goed deel gaat 

uitmaken van de handelszaak, en niet op datum van de inschrijving van het pand op de 

handelszaak als die eerder plaatsvindt. 

In afwijking hiervan zijn er ook bij een “vast” pandrecht wel enkele specifieke gevallen 

waarbij het pandrecht op een eerdere datum rang inneemt dan de datum waarop het pandrecht 

op dat specifieke goed ontstaat; dat vinden we in twee gevallen van wijziging van het 

onderpand, waarbij het pandrecht zelf echter gehandhaafd blijft op een nieuw onderpand. Dit 

kennen we in ons recht binnen de grenzen van 1° de zakelijke subrogatie en 2° de leer van het 

wisselpand (pandsubstitutie), cfr. de hoger besproken algemene regels 1207 . Zo zal het 

pandrecht zich ook uitstrekken tot de door de of de aansprakelijke derde verschuldigde 

schadevergoeding ingeval van verlies of beschadiging van een bestanddeel van de 

handelszaak 1208 . 

Buiten die twee rechtsfiguren om kan het pandrecht zich over bijkomende activa uitstrekken, 

maar niet met behoud van datum, dus niet met retro-actieve ranginnname. 

Sommige rechtspraak gaat verder en beschouwt ook het pandrecht op de uitrustingsgoederen 

als vlottend, zodat de nieuwe goederen die aangekocht worden in plaats van de vroegere, 

bezwaard zijn met het pandrecht in rang op de datum van inschrijving daarvan 1209 . De vraag 

rijst dan ook of het pand op handelszaak niet vlottend moet worden geacht in zijn geheel, en 

niet enkel bij voorraden en schuldvorderingen 1210 . 

2° Gevolgen bij vlottende bestanddelen: de “harmonicaregel” 

Waar het pandrecht vlottend is, namelijk bij voorraden en schuldvorderingen, neemt het 

pandrecht rang in op de datum van de inschrijving van het pandrecht (zie hieronder), ook voor 

1207 Hof Gent 1 april 1998, RW 2002-2003, 867, motiveert het feit dat het pand handelszaak zich uitstrekt op 

een auto die in de plaats van een vorige is gekomen met het vlottend karakter van het pandrecht, waardoor er 

zakelijke subrogatie is opgetreden; evenwel vindt zakelijke subrogatie ook plaats bij vaste pandrechten, en strekt 

omgekeerd het vlottend karakter (dat verder gaat) van het pand op handelszaak zich niet uit over 

bedrijfsuitrusting zoals een voertuig; de oplossing is dus juist, de motivering betwistbaar. 

1208 Indien de schuldvorderingen mee verpand zijn, dan vallen die vergoedingen echter reeds om die reden 

onder het pand op handelszaak en komt men aan de toepassing van zakelijke subrogatie niet toe. 

1209 Bv. een voertuig in plaats van het eerdere voertuig: Hof Gent 1 april 1998, RW 2002-2003, 867. 

1210 In die zin E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 113. 

477


die zaken die pas later deel zijn gaan uitmaken van de handelszaak. De pandhouder verkrijgt 

dus als het ware op voorhand reeds een pandrecht op die goederen. Daar vormt het pand op 

handelszaak wél een uitzondering op het specialiteitsbeginsel. Anders dan bij zakelijke 

subrogatie of wisselpand is de omvang van het oorspronkelijke pandrecht (d.i. met de 

oorspronkelijke ranginname) niet begrensd door de waarde van het oorspronkelijke goed, 

maar strekt het zich (qua rang retro-actief) uit tot alle goederen van dezelfde categorie, 

inbegrepen de meerwaarde. Ook bijkomende voorraden (en niet enkel vervangende 

voorraden) vallen onder het pandrecht met rang op datum van inschrijving en niet eerst op 

datum van toevoeging aan de voorraad. Dit betekent bv. dat een toename van het voorwerp 

van het pandrecht tijdens de verdachte periode niet onder art. 17, 4° HypW valt, ook al staan 

er geen nieuwe kredieten tegenover die toename. 

Sommige rechtspraak gaat verder en beschouwt ook het pandrecht op de uitrustingsgoederen 

als vlottend, zodat ook op de nieuwe uitrustingsgoederen die verkregen worden in plaats van 

de vroegere, het pandrecht retro-actief rang inneemt op de datum van inschrijving van het 

pandrecht 1211 . De vraag rijst dan ook of het pand op handelszaak niet vlottend moet worden 

geacht in zijn geheel, eerder dan enkel bij voorraden en schuldvorderingen 1212 . 

Die retro-actieve ranginname betekent evenwel nog niet dat de pandhouder zomaar over 

oudere rechten op diezelfde goederen heen springt. Men moet een onderscheid maken tussen 

twee soorten conflicten. 

Die retro-actieve ranginname beschermt de pandhouder namelijk in beginsel wel tegen de 

intussen ingetreden verdachte periode zowel als samenloop; dat laatste is met name van 

belang bij schuldvorderingen die pas ontstaan na de samenloop en op het ogenblik van de 

samenloop nog toekomstig waren 1213 . 

Ze beschermt de pandhouder niet tegen zakelijke rechten van derden (andere dan het 

collectief pandrecht van de samenlopende schuldeisers) op die goederen (voorraden en 

schuldvorderingen) die daarop reeds bestonden toen het goed deel ging uitmaken van de 

handelszaak (ook al zouden ze op dat goed pas zijn ontstaan na de datum van inschrijving van 

het pandrecht) (zie voorbeelden hieronder). Bij toekomstige schuldvorderingen is het verder 

ook mogelijk dat een andere partij krachtens een andere rechtsfiguur eveneens op voorhand 

zakelijke rechten op die schuldvordering heeft verkregen die voorrang hebben op het pand op 

handelszaak (zie de bespreking hieronder). In al die gevallen is het recht van de pandhouder 

een “jonger” recht dat slechts voorrang zal hebben indien de pandhouder kan genieten van 

bescherming als derde-verkrijger te goeder trouw (wat in beginsel slechts het geval is wanneer 

de pandhouder daadwerkelijk in het bezit is gekomen van de zaak). 

Net zoals bij het voorrecht van de verhuurder moet ook hier dus voor elke zaak afzonderlijk 

worden nagegaan of het pandrecht erop niet in strijd komt met zakelijke rechten die ouder zijn 

1211 Bv. een voertuig in plaats van het eerdere voertuig: Hof Gent 1 april 1998, RW 2002-2003, 867. 

1212 In die zin E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 113. 

1213 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 114 en 118; Hof Antwerpen 22 maart 1999, RW 2000-2001, 309; 

Hof Brussel 30 oktober 1998, JLMB 1999, 1764. In dit opzicht biedt de inpandgeving van een handelszaak dus 

een voordeel vergeleken met de gemeenrechtelijke inpandgeving van een schuldvordering (van art. 2075 BW). 

478


dan de verkrijging van de zaak door de pandgever (goederen die geen eigendom zijn van de 

handelaar zelf) (anders dan de verhuurder zal de pandhouder op handelszaak overigens niet 

beschermd worden als derde-verkrijger zolang hij niet daadwerkelijk in het bezit is gekomen 

van de zaak). Ook kan het volgrecht van de pandhouder ook ten aanzien van afzonderlijke 

zaken worden uitgeoefend, althans als het om lichamelijke goederen gaat (zie verder punt f). 

Bij de vlottende bestanddelen wordt het pand wel "gefixeerd" door een beslag (door de 

pandhouder of een derde), zie verder. Ook zullen schuldvorderingen die eerst door het 

faillissement ontstaan, zoals een aanspraak op schadevergoeding wegens 

bestuurdersaansprakelijkheid, niet tot het onderpand van het pand op handelszaak behoren, 

tenzij de vergoeding het verdwijnen vergoedt van activa uit die handelszaak. 

c. Vestiging en tegenwerpelijkheid 

1° Titel en vestiging 

De inpandgeving van een handelszaak berust op een onderliggende overeenkomst waarin de 

pandgever belooft de handelszaak in pand te geven. 

Het pandrecht als zakelijk recht wordt gevestigd door een (authentieke of onderhandse) akte 

(art. 3 Wet PHZ). Deze vestiging heet ook de inpandgeving (Fr. nantissement, bij 

schuldvorderingen engagement; Dui. Verpfändung). Voor de vestiging van een pand op 

handelszaak is dus geen buitenbezitstelling vereist, maar wel een (authentieke of 

onderhandse) akte. Deze vestiging kan zowel geschieden op het ogenblik waarop de 

verbintenis wordt aangegaan als op een later tijdstip. Wordt de overeenkomst tot 

inpandgeving door middel van een akte gesloten, dan wordt zij vermoed ook de vestiging zelf 

in te houden (naar analogie van art. 1138 BW voor de eigendomsoverdracht). 

Voor de tegenwerpelijkheid is er daarnaast nog een inschrijving vereist. 

2° Inschrijving (publiciteit) 

a) De vorm van de inschrijving 

De inpandgeving moet voor de tegenwerpelijkheid aan derden - "inname van rang" - worden 

ingeschreven in een afzonderlijk “boekdeel” van het register der inschrijvingen op het 

hypotheekkantoor (voor die registers in het algemeen, zie Deel VII hoofdstuk I). Eerst moet 

de akte nog worden geregistreerd bij de ontvanger der registratie (en een registratierecht 

betaald worden 1214 ). 

Ingeschreven wordt niet de gehele pandakte, maar enkel de gegevens die zich bevinden op het 

voorgeschreven borderel (uittreksel) (zie art. 4 Wet PHZ). Het borderel moet de handelszaak 

1214 Van 0,5 % op het verzekerde bedrag (art. 87 v. W.Reg.). 

479


duidelijk specifiëren en de in pand gegeven goederen weergeven voor zover ze niet van 

rechtswege onder het pandrecht vallen 1215 . 

NB. Aangezien het hier niet om een “overschrijving” (transcriptio) gaat, is art. 3 HypW 

(kantmelding) niet van toepassing voor eisen tot aanvechting van de inpandgeving 1216 . 

De hypothecaire informatie over de handelszaak is openbaar en kan gericht opgevraagd 

worden d.m.v. een aanvraag van hypothecair getuigschrift 1217 (vgl. de bespreking in Deel VII 

hoofdstuk I). 

Anders dan bij het vuistpand wordt de publiciteit niet beschouwd als een vereiste voor de 

vestiging, maar enkel voor de tegenwerpelijkheid. 

b) Plaats van inschrijving 

Voor de inschrijving van een pand op handelszaak bestaat er nog steeds geen centraal register, 

wat tot verschillende problemen leidt. De inschrijving moet plaatsvinden op het 

hypotheekkantoor van de plaats waar de handelszaak zich bevindt (althans het contact met het 

publiek wordt uitgeoefend). Zijn er meerdere handelszaken in verschillende 

arrondissementen, dan dient in elk arrondissement een inschrijving te worden genomen. Maar 

de ligging van bepaalde activa op een andere plaats is niet voldoende om een bijkomende 

inschrijving te vereisen, ook niet als het om verschillende arrondissementen gaat 1218 . 

Bij verplaatsing van de handelszaak naar een ander arrondissement dient een nieuwe 

inschrijving te worden genomen om het pandrecht te behouden 1219 . Terecht stelt DIRIX dat 

wanneer het gaat om een zekerheidsrecht dat de gehele handelszaak omvat, de 

informatieplicht en opvolgingsplicht van de daardoor verzekerde schuldeiser zwaarder moet 

wegen dan die van derden die latere zekerheidsrechten verkrijgen 1220 . 

1215 Zie verder DIRIX & De CORTE (2006) nr. 529. 

1216 kh. Ieper 19 april 1993, TBH 1993, 921. 

1217 Het formulier is te vinden op http://www.finform.fgov.be/diffusion/pdf/2K_00371BIS_NL_2005.pdf. 

1218 Hof Brussel 6 februari 2001, RW 2001-2002, 204. Vgl. Hof Gent 22 april 1997, RW 1997-98, 1263 noot A. 

DE WILDE; Hof Antwerpen 16 maart 1998, RW 1998-99, 884. 

1219 Hof Brussel 20 juni 1985, RPS 1986, 155 (voorziening verworpen in Cass. 26 maart 1987, RPS 1987, 211 

= RGEN 1987, 210 = Ann.Lg. 1990, 161 n. I. MOREAU-MARGREVE); Hof Antwerpen, 16 maart 1998, RW 

1998-99, 884; DIRIX en DE CORTE (2006), p. 355, nr. 530 met verwijzingen; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 

2004, nr. 115. Zie ook A. DE WILDE, “Het pandrecht na verplaatsing van de handelszaak”, RW 1997-98, 1263- 

1265; H. DE WULF, “Het lot van het pand op de handelszaak na fusie”, TBH 1999 (327), 332, nr. 17 e.v.; A. 

CUYPERS, "Wet 25 oktober 1919", in Commentaar Voorrechten, nr. 73; E. DIRIX, "Pand handelszaak en 

publiciteit", RW 2004-2005, 899 v. Dezelfde oplossing geldt in het Franse recht (art. L 142-3 Code de 

commerce). Zie ook nog J. KOKELENBERG, “Waar naartoe met de verplaatsing van de handelszaak?”, TBBR 

1998, 273-284. 

Anders: Hof Brussel 17 november 1994, AJT 1995-96, 103 n. M. DALLE = TBH 1995, 614 = T.Not. 1985, 85 n. 

F. BOUCKAERT; Hof Gent, 14 december 1995, TBH 1996, 911 met afkeurende noot W. DERIJCKE = A.JT 

1995-96, 433 noot S. SNAET; Kh. Gent 4 december 1997, T.G.R. 1998, 65; Kh. Charleroi 13 januari 1999, 

JLMB 1999, 1802; Hof Gent 16 juni 2003, RW 2004-2005, 899, afkeurende noot E. DIRIX. 

1220 E. DIRIX, "Pand handelszaak en publiciteit", RW 2004-2005, 899 v., argumenterend dat de mogelijkheid 

een dergelijk breeds zekerheidsrecht te nemen als een pand op handelszaak als keerzijde een plicht tot 

"monitoring" van de schuldenaar met zich meebrengt. 

480


c) Gevolgen van de inschrijving 

Het pandrecht neemt rang op datum van inschrijving. Deze ranginname betekent dat het 

pandrecht voordien wel bestaat, maar niet tegenwerpelijk is aan latere derde-verkrijgers, noch 

aan de beslagleggende of in samenloop komende schuldeisers, ook niet aan diegenen die 

kennis hadden van de vestiging van het pandrecht. 

Aangezien het pandrecht een zekerheidsrecht is en geen volle eigendom belet de inschrijving 

niet dat derden nadien een recht verkrijgen op dezelfde zaken, maar dan wel een recht in 

tweede rang, een recht dat dus maar ten volle speelt indien het ingeschreven pandrecht vervalt 

(doordat de verzekerde schuld tenietgaat of om andere redenen). 

d. Verzekerde schuldvorderingen 

Zoals alle pandrechten is ook het pandrecht op handelszaak een accessoir recht, dat niet 

verder strekt dat de ermee verzekerde schuldvorderingen. 

Door het pandrecht op de handelszaak kunnen enkel schuldvorderingen verzekerd worden uit 

schulden aan kredietinstellingen (art. 7 Wet 1919, zoals gewijzigd 1993 1221 ), waaronder 

sedert 2008 ook de Nationale Bank. Die schuldvorderingen blijven wel ook verzekerd indien 

er nadien overdracht of subrogatie aan een niet-kredietinstelling plaatsvindt. Gaat het initieel 

niet om een schuldvordering aan een kredietinstelling, dan kan ze niet verzekerd zijn door 

zo'n pandrecht 1222 (bv. wanneer een kredietinstelling de schuldvorderingen door cessie of 

subrogatie heeft verkregen 1223 ). Wanneer een schuldvordering aan een kredietinstelling 

geëffectiseerd wordt vooraleer het pand is gevestigd, maar de cedent een mandaat tot 

pandvestiging heeft, gaat dat mandaat over en kan de cessionaris het uitoefenen (art. 5 § 3 

Wet 3 augustus 2012 mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector). 

Verzekerd zijn ook enkel de schuldvorderingen tot zekerheid waarvan de inpandgeving is 

overeengekomen, maar een inpandgeving aan een kredietinstelling “voor alle sommen” is wel 

mogelijk 1224 . 

1221 Nader uitgevoerd door art. 2 van het KB van 9 oktober 1995 en het KB van 29 september 2008. 

Voor de wijziging van art. 7 door de Bankwet van 1993 (liberalisering ingevolge een Europese Richtlijn) kon het 

pand op handelszaak enkel verkregen worden door een kredietinstelling die daartoe een vergunning had 

verkregen van de regering, vergunning waarvan de voorwaarden waren vastgelegd in een K.B. (met name het 

KB nr. 282 van 12 februari 1936). Dat KB beperkte de verzekerde schuldvorderingen verder ook tot schulden 

wegens verleende kredieten die in dat KB werden opgesomd. Voor de interpretatie van de vroegere beperking, 

zie Cass. 23 december 2005, TBH 2007, 245 n. I. PEETERS & Ph. VAN STEENWINKEL, "Enkele 

beschouwingen omtrent de bruikbaarheid van het pand op een handelszaak". 

1222 Men kan ook zeggen dat het pandrecht nietig is (zo Cass. 4 februari 1966, Pas. 1966 I 722; F. 't KINT, 

Sûretés (2004) nr. 324). 

1223 D. LECHIEN, "Le gage sur fonds de commerce est-il une sûreté efficace?", in Actualités de droit civil, 

Bruylant Brussel 1994, 130-131; J. CATTARUZZA, Le gage sur fonds de commerce, Kluwer Brussel 1997, 28- 

30. Vgl. I. PEETERS & Ph. VAN STEENWINKEL, "Enkele beschouwingen omtrent de bruikbaarheid van het 

pand op een handelszaak", TBH 2007, (247) 249 nr. 5. 

1224 Overeenkomstig het gemeen recht inzake zekerheidsovereenkomsten (zowel borgtocht als zakelijke 

zekerheidsovereenkomsten); voor de inpandgeving handelszaak, zie DU LAING & COUSY, in De 

481


De zekerheid is geplafonneerd tot een maximumbedrag dat in de akte en de inschrijving wordt 

vermeld. Daarbovenop is wel nog 3 jaar interest mee verzekerd (art. 6 W. 25 oktober 1919 

met verwijzing naar art. 87 HypW). Die beperking qua omvang van de interest geldt niet meer 

vanaf de realisatie van het onderpand met overwijzing op de prijs 1225 . 

e. Derdenbescherming en conflicten met oudere rechten op de lichamelijke 

goederen van de handelszaak 

1° Verduidelijking van “oudere rechten” 

“Ouder” veronderstelt immers zoals eerder gezegd niet noodzakelijk dat het recht zelf als 

dusdanig ouder is - d.w.z. dat de rechtshandeling waardoor het tot stand komt ouder is dan die 

waardoor het jongere recht tot stand komt -, maar wel dat het recht in verhouding tot het 

concrete voorwerp ervan ouder is. 

De belangrijkste illustratie betreft het conflict met een zakelijk recht (i.h.b. een 

zekerheidsrecht) (op een specifiek bestanddeel van de handelszaak) dat door voorbehoud is 

ontstaan, zoals in het bijzonder het eigendomsvoorbehoud of het voorrecht van de 

vervreemder van roerend goed (20, 5° Hyp.W.; dit laatste in de veronderstelling dat het niet is 

tenietgegaan door onroerendmaking, wat kan verhinderd worden door de neerlegging van de 

verkoopfactuur overeenkomstig art. 20, 5°, lid 4 Hyp.W.). Zakelijke rechten kunnen immers 

niet alleen ontstaan doordat zij gevestigd worden door de eigenaar, maar ook doordat zij door 

de vorige eigenaar voorbehouden worden bij de vervreemding van het goed. Het is een recht 

dat men voordien reeds had (c.q. deel uitmaakte van een recht dat men voordien had), en dat 

men dus behoudt na de vervreemding van het goed. Het goed wordt dus niet in volle 

eigendom vervreemd, want de vervreemder behoudt er nog zakelijke rechten op. Die rechten 

zijn dus niet afgeleid van de verkrijger. 

In zo’n geval kan het recht van de pandhouder nooit ouder zijn dan dat van de persoon van 

wie de pandgever het goed heeft verkregen. Indien de pandgever na de inschrijving van een 

pand op handelszaak een zaak aankoopt onder eigendomsvoorbehoud, is dat 

eigendomsvoorbehoud op die zaak vanzelfsprekend ouder dan het pandrecht, ook al heeft de 

verkoop maar plaatsgevonden na de inschrijving van het pandrecht. Het recht van de verkoper 

is ouder omdat het ouder is in verhouding tot de verkochte zaak. Dit geldt zelfs als het enkel 

om een voorrecht van de verkoper gaat; de verkoper had immers voor de overdracht een recht 

dat ruimer was dan het voorrecht en het dus omvatte. De regel geldt ook niet enkel bij 

verkoop, maar ook voor alle andere gevallen waarin de persoon van wie de pandgever het 

goed heeft verkregen op dat goed nog zakelijke rechten heeft behouden. Behoudens 

derdenbescherming van de pandhouder (die wegens gebrek aan bezit in beginsel niet bestaat, 

zie hieronder), zal de verkoper dus voorgaan op de pandhouder. Hetzelfde geldt ook voor een 

persoon die gesubrogeerd is in het voorbehouden recht van de vervreemder. 

handelszaak- Le fonds de commerce, Brugge 2001, nr. 58. 

1225 Cass. 24 november 2005, nr. C.04.0319.N, ING t. faill. Supercaro. 

482


2° Geen derdenbescherming zonder ontvangst in bezit 

Wat de roerende lichamelijke goederen betreft, geldt dat aangezien de pandhouder op 

handelszaak geen bezit heeft in de zin van art. 2279 BW, hij ook niet beschermd wordt als 

derde-verkrijger te goeder trouw krachtens dit bezit. Weliswaar heeft de pandhouder juridisch 

het bezit van het pandrecht, maar dat is geen feitelijk bezit maar een bezit via de pandgever 

(een vorm van constitutum possessorium), en dus niet tegenwerpelijk aan een oudere 

gerechtigde voor wie de pandgever de zaak moet houden (bij het voorrecht van de verhuurder 

is er zoals gezien hier wel een afwijking van het gemeen recht). Ook de regel van art. 23 I 

HypW is dus niet van toepassing zolang de pandhouder de zaak niet “ontvangt” 1226 . De 

pandhouder van de handelszaak wordt dus al evenmin beschermd tegen het voorrecht van de 

verhuurder op goederen die reeds voor de inschrijving van het pandrecht op handelszaak in 

uitvoering van de huurovereenkomst in het verhuurde goed werden binnengebracht. 

De pandhouder zal oudere rechten dus altijd moeten laten voorgaan, tenzij de pandgever 

desondanks beschikkingsbevoegd was (bij conflicht met een hypotheekhouder telt voor het 

oudere recht wel enkel de datum van inschrijving; dat heeft echter betrekking op onroerende 

goederen waarvoor immers andere regels gelden dan art. 2279 BW). Dit wil dus bv. zeggen 

dat: 

- het pand zich niet uitstrekt tot geleasde goederen; 

- evenmin tot goederen die gehuurd werden of in consignatie werden gegeven; 

- evenmin tegen goederen die nog onder eigendomsvoorbehoud staan of waarop de verkoper 

nog een voorrecht van de onbetaalde verkoper heeft – het tegen de voorrang van dat laatste 

aangevoerde artikel 23 I HypW is immers uitsluitend voor het vuistpand geschreven, d.i. het 

geval waarin de pandhouder in het bezit is en dus mits goede trouw art. 2279 BW kan 

inroepen 1227 ; De voor de andere oplossing aangehaalde rechtspraak is ofwel onjuist 

aangehaald ofwel achterhaald door de verandering van het recht in 1998 1228 ; gezien de 

1226 Zo onder meer DE PAGE, VII, nr. 321; C. CAENEPEEL, noot onder Cass. 29 mei 1964, RW 1965-66, 

kol. (205) 208; C. CAENEPEEL, “Het voorrecht van de verkoper van een roerend goed waarvan de prijs niet 

betaald is, inzonderheid bij samenloop met het voorrecht van de op een handelszaak pand hebbende schuldeiser”, 

n. onder Cass. 29 september 1972, RW 1972-73, kol. (751) 752 . 

1227 Bij het eigendomsvoorbehoud is dit onbetwist; wat het voorrecht van de verkoper betreft wordt soms de 

tegengestelde oplossing gegrond op de tekst van art. 23 I HypW, onder meer F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 500; 

A. CUYPERS, in Artikelsgewijze commentaar Voorrechten en hypotheken, art. 20, 5° HypW nr. 105ter. 

(Literatuur van voor 1 januari 1998 is irrelevant, om de reden die hieronder wordt aangegeven); DIRIX & DE 

CORTE, uitgave 2006, nr. 538, 3° spreekt zich de lege lata niet echt uit en stelt dat de lege ferenda de positie 

van de onbetaalde verkoper in ieder geval moet worden beschermd; in nr. 396 wordt verder de lege lata gesteld 

dat ons recht aan de onbetaalde verkoper een sterke positie verleent tegenover de pandhouder van de 

handelszaak. Ook Chr. BIQUET-MATHIEU, “Actualités en matière de gage sur fonds de commerce”, in H. 

Cousy, B. Tilleman, A. Benoit-Moury, De handelszaak / Le fonds de commerce, die Keure 2001, p. 116 v. nr. 

142, stelt dat het oude criterium van de neerlegging van de factuur niet relevant kan zijn, maar neemt ook niet 

echt stelling in de lege lata. 

1228 - In Cass. 29 mei 1964, RW 1965-66, 197 noot C. CAENEPEEL werd de voorziening grotendeels 

verworpen om cassatietechnische redenen en heeft Cass. deze rechtsvraag niet beantwoord; het betrof geen 

gewoon voorrecht van de verkoper, maar het voorrecht van de verkoper van bedrijfsuitrusting, voor het behoud 

waarvan toen een neerlegging van de factuur in het algemeen was voorgeschreven (sinds 1998 enkel nog bij 

onroerendmaking); uit het cassatie-arrest kan men enkel afleiden dat de neerlegging van de factuur ter griffie 

voldoende is om te beslissen dat de pandhouder handelszaak vanaf dat ogenblik kennis heeft van het voorrecht 

van de verkoper; het arrest a quo Hof Brussel 21 juni 1962 had onder meer op die grond beslist dat de 

483


betwisting over de voorrang van het voorrecht van de verkoper boven het pand op 

handelszaak is het aan de verkoper aan te raden een eigendomsvoorbehoud te bedingen, 

waarvoor de regel wel duidelijk is. 

- of goederen die reeds zijn binnengebracht in een gehuurd onroerend goed waarvan de 

huurovereenkomst reeds loopt (zie hoger de bespreking bij het pandrecht van de verhuurder); 

- dit alles tenzij de pandgever op een andere grond tot die beschikking (de inpandgeving) 

bevoegd was. 

Het is slechts anders wanneer de pandhouder nog te goeder trouw is op het ogenblik waarop 

hij - bv. ingevolge beslag - in het feitelijk bezit komt. 

f. Behoud en tenietgaan; volgrecht en conflicten met jongere rechten 

De inschrijving geldt 10 jaar (art. 9 Wet 1919) en is hernieuwbaar. 

pandhouder handelszaak kennis had van het onbetaald karakter van de prijs (en dus van het voorrecht van de 

verkoper) en de verkoper dus hoe dan ook voorrang had op de pandhouder, zodat de vraag niet rees of de 

pandhouder handelszaak kon beschermd worden indie hij te goeder trouw ware geweest. 

- Ook Cass. 10 november 1967, RW 1967-68, 1033 concl. KRINGS = JT 1968, 61 n. J. KIRKPATRICK = RPN 

1968, 286 = RCJB 1969, 478 noot R. DE RYCKE “Concours de privilèges, vente d'objets mobiliers à destination 

commerciale et gage sur fonds de commerce” = Pas. 1968 I 243 = Arr.Cass. 1968, 368 is m.i. helemaal niet 

beslissend in deze zaak: het betrof opnieuw een voorrecht voor bedrijfsuitrusting waarvoor de factuur was 

neergelegd ter griffie. Het arrest a quo, Hof Gent 22 maart 1966, had op het pand handelszaak de regels inzake 

hypotheken naar analogie toegepast; in het cassatiemiddel werd gesteld dat de regel inzake voorrecht van de 

verhuurder naar analogie diende te worden toegepast, en de pandhouder handelszaak dus krachtens art. 23 lid II 

voorrang heeft indien hij door de verkoper niet uitdrukkelijk is verwittigd. Cassatie besliste dat deze 

verwittigingsplicht niét geldt ten gunste van de pandhouder op pand handelszaak en dat de neerlegging van de 

factuur volstaat om de voorrang te behouden voor het voorrecht van de verkoper. Daarbij moet worden 

opgemerkt dat onder de toen toepasselijke wet (en tot 1 januari 1998) er bij faillissement in beginsel géén 

voorrecht van de verkoper gold, behalve juist voor bedrijfsuitrusting mits de daarvoor voorgeschreven 

publiciteitsvereiste te volgen. In de conclusies van a-g Krings wordt vooral uiteengezet waarom het voorrecht 

van de verkoper principieel (althans waar het niet afgeschaft is) voorgaat op zowel een door de koper gevestigde 

hypotheek als een pand handelszaak en niet hetzelfde statuut heeft als het voorrecht van de verhuurder. 

- Het derde meestal ingeroepen arrest, nl. Cass. 28 september 1972 (2 arresten), Arr.Cass. 1973, 112 = Pas 1973 

I concl. KRINGS = RW 1972-73, 749 en 759 met noot C. CAENEPEEL, is al evenmin terzake beslissend. Beide 

arresten betroffen opnieuw een een voorrecht voor bedrijfsuitrusting waarvoor de factuur was neergelegd ter 

griffie. Het eerste verbroken arrest, Hof Brussel 11 december 1970, had de regel van artikel 23 lid I naar de letter 

toegepast op het conflict met de pandhouder handelszaak, en beslist dat de pandhouder handelszaak voorrang 

heeft op die grond omdat de factuur pas was neergelegd na het sluiten van de overeenkomst, zonder vast te 

stellen dat dat ook na de levering was. Het bestreden arrest werd verbroken op grond van een motiveringsgebrek. 

Ook in dit arrest ging de betwisting helemaal niet over de vraag of de pandhouder voorrang zou hebben op de 

verkoper indien hij pas na de levering kennis zou hebben gekregen of geacht zou zijn te hebben verkregen van 

het voorrecht. Het enige punt waarover dit arrest duidelijkheid schept is dat de neerlegging van een factuur 

hetzelfde rechtsgevolg heeft als een effectieve kennisgeving aan de pandhouder. Daaruit afleiden dat de 

pandhouder handelszaak principieel wel beschermd wordt op grond van art. 23 I is m.i. een stap te ver. Ook het 

tweede arrest ging enkel over de vraag of de neerlegging ter griffie geldt als kennisgeving, de toepasselijkheid 

van art. 23 I HypW stond uitdrukkelijk niet ter discussie en werd dus al evenmin beslecht. 

- Voor zover uit het vierde meestal ingeroepen arrest, nl. Cass. 7 mei 1987, Pas. I, 1034 = Arr. 1986-87, 1181 = 

RW 1987-88, 195 n. = TBH 1988, 13, iets kan worden afgeleid, is het veeleer het tegendeel. Daarin werd beslist 

dat het voorrecht van de verkoper voorrang heeft mits de fomaliteit van art. 20, 5° HypW is vervuld, ongeacht of 

dat voor of na de levering gebeurde. Logischerwijze volgt hieruit dat wanneer aan de vereisten van het voorrecht 

is voldaan, de pandhouder niét beschermd wordt, ook niet indien de pandhouder bij de levering te goeder trouw 

was. 

484


Zonder inschrijving is het pandrecht in elk geval niet tegenwerpelijk aan latere verkrijgers, 

ongeacht of deze te goeder of te kwader trouw zijn (d.i. de inpandgeving kenden of niet). 

Bij een geldende inschrijving heeft de pandhouder binnen bepaalde grenzen een volgrecht, 

zowel op de handelszaak als geheel, als op bestanddelen ervan, waardoor de pandhouder zijn 

recht in verhouding tot een latere verkrijger van de handelszaak of van bestanddelen ervan 

behoudt. Dat de pandhouder een volgrecht heeft op de afzonderlijke goederen, is in 

overeenstemming met een basisbeginsel voor zakelijke rechten, dat evenwel juist bij 

pandrechten wordt ingeperkt, zij het bij het pandrecht op een handelszaak minder dan bij een 

vuistpand. 

1° Volgrecht op de handelszaak als geheel (in globo) 

De ingeschreven pandhouder beschikt over een volgrecht op de handelszaak als geheel (“in 

globo”), wanneer deze zonder zijn toestemming als geheel overgaat op een derde (bv. bij 

inbreng in vennootschap), en dit zolang ze als dusdanig identificeerbaar blijft (en het 

pandrecht is ingeschreven) 1229 . Daartegenover is er geen derdenbescherming van derdeverkrijgers 

(die overigens moeilijk te goeder trouw kunnen geacht worden gezien de 

inschrijving van het pandrecht op handelszaak). 

Volgens sommigen geldt dit volgrecht ook indien de pandhouder met de overdracht heeft 

ingestemd 1230 . 

Bij fusie of opslorping dient de pandhouder geen volgrecht uit te oefenen: zolang de handelszaak identificeerbaar 

blijft, behoudt hij zijn pandrecht erop 1231 ; is ze niet identificeerbaar, dan is er geen volgrecht meer 

mogelijk 1232 . 

2° Volgrecht op de lichamelijke bestanddelen van de handelszaak (ut singuli) 

De pandhouder wiens pand is ingeschreven heeft in beginsel ook een volgrecht op de 

afzonderlijke lichamelijke bestanddelen van de handelszaak (“ut singuli”), wanneer deze 

zonder zijn toestemming worden vervreemd, en dit gedurende 6 maanden na die 

vervreemding (termijn bepaald in art. 11 II WPHZ). Dit volgrecht geldt niet voor de 

onlichamelijke bestanddelen afzonderlijk (zie de bespreking in Deel V). 

1229 Hier geldt de termijn van 6 maanden dus niet: Hof Antwerpen 27 september 2007, AR 2005/1116 e.a., 

Rejen invest e.a. 

1230 Kh. Kortrijk 21 september 1998, TBH 1999, 352 met noot W. DERIJCKE. 

1231 DIRIX, “Overzicht”, TPR 2004, nr. 113; Hof Brussel 25 september 1997, TBH 1999, 324 met noot H. DE 

WULF. 

1232 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 340; Chr. BIQUET-MATHIEU, in H. Cousy, B. Tilleman, A. Benoit-Moury, 

De handelszaak / Le fonds de commerce, die Keure 2001, nr. 120 p. 97. Zie bv. Hof Luik 6 juni 1957, gecit. door 

R. PIRET, "Examen de jurisprudence" RCJB 1957, 237; kh. Nijvel 12 januari 1981, RPS 1981, 61. Gezien het 

vlottend karakter doet een wijziging van de afzonderlijke bstanddelen de identificeerbaarheid nog niet teniet 

(Hof Antwerpen 27 september 2007, AR 2005:1116 e.a., Rejen invest e.a.) 

485


In geval van beslag door een derde komt de ingeschreven pandhouder automatisch op in het 

beslag, zonder dat hij verzet moet doen (zie art. 9 II W. Inpandgeving handelszaak en de 

bespreking hoger in Hoofdstuk II, uitvoerend beslag). 

a) Bevoegde vervreemding 

i) In bepaalde gevallen vervreemdingsbevoegdheid in afwijking van de regel. 

Het volgrecht op lichamelijke goederen gaat teniet bij een bevoegde vervreemding van een 

goed uit de handelszaak door de pandgever. De pandgever kan onder meer bevoegd zijn 

krachtens een uitdrukkelijk of impliciet beding in de pandovereenkomst. 

Vaak wordt aanvaard dat behoudens uitdrukkelijk verbod de pandgever impliciet de 

bevoegdheid heeft gekregen om de uit hun aard vlottende bestanddelen van de handelszaak, 

en met name de voorraden (voor schuldvorderingen, zie Deel V) te vervreemden "in de 

normale handel" (“in the ordinary course of business”) d.i. onder bezwarende titel tegen 

normale voorwaarden (een vergelijkbare vraag vinden we overigens ook bij 

eigendomsvoorbehoud) 1233 . Sommigen maken daarbij dat voorbehoud dat de schuldenaar in 

ruil wel de schuldvordering op de prijs in pand geeft aan de pandhouder (overigens zal bij de 

inpandgeving van een handelszaak in de praktijk bijna altijd wel bedongen zijn dat de 

inpandgeving ook de schuldvorderingen betreft; zoniet zal de pandhouder gesubrogeerd zijn), 

dan wel de voorraad terug op peil brengt. Indien het pandrecht ook de schuldvorderingen 

omvat, dan heeft de pandhouder meestal zelfs voordeel indien de goederen verkocht warn 

voor de samenloop de (op de voorraden is hij maar voor 50 % bevoorrecht, op de 

prijsvordering voor 100 %). 

Betwist is of een gebeurlijk stilzwijgend beding zo ver kan gaan dat de pandgever, in 

afwijking van de beginselen, niet alleen het recht heeft zijn voorraden te te vervreemden 

onder bezwarende titel, maar ook om ze te verpanden - door middel van een vuistpand (of een 

variante daarvan zoals de warrant) - met voorrang op het oudere pand op handelszaak indien 

daarmee nieuwe kredieten verkregen worden 1234 . In zoverre er zakelijke subrogatie 

plaatsvindt, is dat een argument in de richting van zo’n stilzwijgend beding, met name voor 

wat betreft vervangbare goederen. Anderzijds wordt het verlenen van een 

vervreemdingsbevoegdheid traditioneel restrictief uitgelegd: een bevoegdheid tot verkoop van 

de voorraden impliceert nog geen bevoegdheid tot verdere verpanding van die voorraden 1235 . 

De pandhouder op vuistpand of warrant zal natuurlijk wel voorrang hebben indien de 

pandhouder op handelszaak met die tweede inpandgeving heeft ingestemd. 

1233 Vgl. dezelfde vraag in het Nederlandse recht inzake stil pandrecht, onder meer besproken door W.H.M. 

REEHUIS, Stille verpanding, pr. Groningen 1987, Gouda Quint Arnhem, nr. 78-83. 

1234 In die zin F. 't KINT, "Le conflit entre le créancier gagiste sur fonds de commerce et le porteur de warrant", 

JT, 1992, (49) 51 nr. 8-11. Dit lijkt ontkend te worden door Cass. 19 november 1992, volgende voetnoot. Zie 

echter mijn bespreking van dit arrest in R. Cass., 1993, (15) 17 nr. 3 b. 

1235 Impliciet in Cass. 19 november 1992, RW 1992-1993, 1021 n. G. van HAEGENBORGH, “Over de 

samenloop tussen de pandhoudende schuldeiser van de handelszaak en de houder van een warrant” = , R.C.J.B., 

1994, 27 n. M. van QUICKENBORNE = Recente Cass., noot M.E. STORME, “De warrant RIP”. 

Contra: F. ’t KINT, “Le conflit entre le créancier gagiste sur fonds de commerce et le porteur du warrant”, JT 

1992, 49 v. 

486


Ook een bevoegdheid om de goederen te verkopen in het kader van een sale-leaseback wordt 

normaal niét aangenomen 1236 (en zolang de leasingmaatschappij niet in het bezit komt van de 

zaak, kan ze ook geen verkrijger te goeder trouw zijn). 

De bevoegdheid om de zaak toe te vertrouwen voor herstelling, bewaargeving, transport, e.a. 

overeenkomsten die een retentierecht of voorrecht van de wederpartij tot gevolg kunnen 

hebben, moet worden aangenomen 1237 . 

Indien de schuldenaar krachtens de pandovereenkomst impliciet of expliciet bevoegd was de 

zaak te vervreemden, dan is de vervreemding natuurlijk tegenwerpelijk aan de pandhouder en 

verliest de pandhouder zijn volgrecht op die zaak (c.q. bij een bevoegde inpandgeving: zijn 

rang op die zaak). Hij verliest zijn pandrecht zodra de eigendom overgaat, dus veelal zelfs 

vooraleer de goederen feitelijk geleverd worden. 

ii) Omweg voor nieuwe kredietverleners via de rechten van de leverancier 

Maar de regel blijft dus wel dat de schuldenaar na inpandgeving van de handelszaak geen 

zekerheden meer kan toekennen op bepaalde bestanddelen daarvan om nieuwe kredieten te 

verkrijgen van een andere kredietverlener met voorrang op de pandhouder van de 

handelszaak. De nieuwe kredietverlener zal dus maar voorrang kunnen verkrijgen wanneer 

het gaat om nieuwe goederen, waarop een voorbehouden zekerheid geldt. Is de 

kredietverlener een andere dan de leverancier van dat goed, dan zal hij die voorrang maar 

kunnen verkrijgen door ofwel zich te laten subrogeren in de rechten van de verkoper (wat 

veronderstelt dat het krediet rechtstreeks door de kredietverlener aan de leverancier wordt 

betaald) ofwel het goed zelf aan te kopen en in leasing of zo te geven aan de kredietnemer. 

b) Onbevoegde vervreemding 

i) Omvang van het volgrecht 

Bij onbevoegde vervreemding van een lichamelijke zaak behoudt de pandhouder op de eerste 

plaats zijn voorrang zolang de derde-verkrijger niet in het feitelijk bezit is van de zaak (en 

zich dus hoe dan ook niet op art. 2279 BW kan beroepen). 

Na de buitenbezitstelling van de pandgever heeft de pandhouder op deze zaken eveneens een 

volgrecht (een soort reclamerecht) gedurende 6 maanden (art. 11 II Wet) - te rekenen vanaf de 

buitenbezitstelling (op de voorraden is dit volgrecht natuurlijk beperkt tot 50 % van de 

waarde, vgl. hoger). Dit volgrecht gedurende 6 maanden is een tussenoplossing tussen de 

gemeenrechtelijke regel bij zakelijke rechten in het algemeen – de revindicatie door de 

1236 Zie kh. Hoei 13 mei 1995, RRD 1995, 340; Hof Antwerpen 3 mei 1999, RW 1999-2000, 506; Hof Luik 11 

februari 1997, RRD 1997, 211; Hof Antwerpen 18 december 1997, RW 1998-99, 1081; Kh. Mechelen 18 

december 1997, RW 1998-99, 1081. 

1237 Inbegrepen het voorrecht van de commissionair: DIRIX & DECORTE, p. 364 nr. 538, 8. 

487


eigenaar is in beginsel onbeperkt in tijd – en de beperking van het volgrecht bij 

vuistpandrechten – in beginsel geen volgrecht na bezitsverlies. 

Zolang de roerende zaak deel blijft uitmaken van de handelszaak moet de pandhouder in 

beginsel niets doen om zijn pandrecht te behouden (zie onder e. en f. wel de bespreking van 

enkele rangconflicten), in het andere geval moeten hij binnen de 6 maanden zijn recht 

uitoefenen. Dit wordt zo begrepen dat indien de zaak niet in eigendom is vervreemd aan een 

derde, maar slechts aan een derde in pand is gegeven (vuistpand) 1238 , de termijn van 6 

maanden niet speelt en het pandrecht ook zonder geldendmaking van dat recht blijft bestaan 

(met als argument dat het eigendomsrecht dan toch nog deel uitmaakt van de handelszaak) – 

onder voorbehoud van de bescherming van de derde-verkrijger te goeder trouw. 

Na 6 maanden gaat het volgrecht op die goederen teniet. Ook hier rijst de vraag of het 

vertrekpunt van deze termijn in bepaalde gevallen opgeschort wordt, zoals dat geldt voor de 

gemeenrechtelijke termijnen van verjaring (met name de driejarige termijn van art. 2279 BW) 

(vgl. de discussie hierover bij het voorrecht van de verhuurder besproken hoger Afdeling C.). 

ii) Tenietgaan door bescherming van de derde-verkrijger in bezit te goeder trouw 

Overeenkomstig het gemeen recht (art. 2279 I BW; art. 11 II lid 1 Wet inpandgeving 

handelszaak) wordt de derde-verkrijger die te goeder trouw is wanneer hij in het bezit komt, 

echter wel beschermd (art. 2279 II en 2280 betreffende de revindicatie van gestolen of 

verloren goederen speelt niet, aangezien de goederen juist in vertrouwen bij de pandgevende 

schuldenaar werden gelaten). Anders dan bij het volgrecht voor de bevoorrechte verhuurder 

wordt hier niet van het gemeen recht afgeweken. 

Wat de goede trouw betreft, gelden in beginsel dezelfde overwegingen als bij 

vuistpandrechten. Goede trouw t.a.v. de beschikkingsbevoegdheid volstaat (goede trouw ten 

aanzien van het pandrecht zelf is trouwens uiterst zeldzaam, gezien de inschrijving van het 

pandrecht in een register op het hypotheekkantoor, waardoor iedereen geacht wordt dat te 

weten). Indien de derde-bezitter er te goeder trouw van uitging dat de vervreemder bevoegd 

was de zaak op die wijze te vervreemden, dan wordt hij beschermd. Te goeder trouw is 

slechts de verkrijger die niet wist dat de vervreemder beschikkingsonbevoegd was en dit ook 

niet behoorde te weten. De cassatierechtspraak die verduidelijkt dat de goede trouw de 

beschikkings(on)bevoegheid betreft veeleer dan het eigendomsrecht van de vervreemder, 

handelt weliswaar over andere vormen van pandrecht, maar houdt een algemene regel in 1239 . 

1238 Cass. 19 november 1992, RW 1992-1993, 1021 noot “Over de samenloop tussen de pandhoduende 

schuldeiser van de handelszaak en de houder van een warrant” = Recente Cass., noot M.E. STORME, “De 

warrant RIP”.; zie de beantwoording van het tweede en van het derde onderdeel: het Hof beslist in het derde dat 

de pandhouder van de handelszaak niet verplicht is zijn volgrecht uit te oefenen in geval van inpandgeving van 

dezelfde goederen aan een derde, in casu warrantage (dus een vorm van vuistpand). 

1239 Zie Cass. 21 maart 2003, Bergfelder Holzimport t. Houtnatie Cuba, RW 2004-2005, 1174; Cass. 12 

februari 2004, Nr. C.01.0121.N, NISSAN t. BBL en Warrant n.v., RW 2004-2005, 1179 noot M.E. STORME; 

Cass. 26 november 2010, Proxxon Werkzeug, nr. C.10.0006.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101126-6 = RW 2010-2011, 1127. 

488


Bij een verkoop door de pandgever zal de koper normaal te goeder trouw zijn bij verkoop “in 

the normal course of business”, tenzij de derde wist of moest weten dat de vervreemder al in 

problemen zat 1240 . 

Wat een verdere inpandgeving van zaken door de pandgever van de handelszaak betreft, kan 

men uit het arrest Cass. 19 november 1992 afleiden dat derde-verkrijgers er niet van mogen 

uitgaan dat de pandgever bevoegd is om de goederen ook in pand te geven als zekerheid voor 

nieuwe kredieten 1241 ; in een m.i. nochtans gelijkaardig conflict, nl. tussen de verkrijger van 

een vuistpand en een ouder eigendomsvoorbehoud, werd in een cassatie-arrest van 12 februari 

2004 evenwel de voorziening verworpen tegen een arrest van het Hof Antwerpen dat wel had 

aanvaard dat de warranthouder (via de warrant-uitgever die in het bezit was van de goederen) 

te goeder trouw was en met name ervan mocht uitgaan dat de koper onder 

eigendomsvoorbehoud bevoegd was de goederen in pand te geven 1242 . 

iii) Handhaving door zakelijke subrogatie 

Heeft de pandhouder geen volgrecht en gaat zijn pandrecht op de zaak dus teniet, dan kan dit 

wel nog gehandhaafd worden op goederen die daardoor in de plaats komen, door toepassing 

van de zakelijke subrogatie. Dit is meer bepaald van belang in het - zeldzame - geval waarin 

de inpandgeving handelszaak niet de schuldvorderingen omvat. Dan zal de pandhouder 

gesubrogeerd zijn in de prijsvordering in de mate waarin hij op de zaak zelf bevoorrecht was 

(zo zal bij verkoop van voorraden in dat geval de pandhouder handelszaak maar een voorrecht 

hebben op 50 % van de opbrengst van de prijsvordering; indien het pandrecht zich echter ook 

over die schuldvordering als dusdanig uitstrekt, is dat op de gehele opbrengst ervan). 

iv) Na het verstrijken van de termijn 

Is het volgrecht tenietgegaan, dan is een schuldvordering uit onrechtmatige daad jegens 

derden te kwader trouw eventueel nog mogelijk 1243 . 

v) Voorrang op een jonger pandrecht van de verhuurder 

Valt een zaak zowel onder het pandrecht van de verhuurder als onder een inpandgeving 

handelszaak, dan geldt in beginsel eveneens de anterioriteitsregel 1244 . Het voorrecht van de 

1240 Zie nader DIRIX & DECORTE p. 357 nr. 531. In een arrest Hof Gent 1 april 1998, RW 2002-2003, 867, 

wordt de goede trouw ontkend omdat de koper wist van de “dreigende moeilijkheden” (een geval waarin de 

kredieten de dag nadien werden opgezegd). 

1241 impliciet in Cass. 19 november 1992, supra. Zo ook J. KOKELENBERG, TBBR 1994, 32. In dezelfde zin 

voor een sale & leaseback DIRIX & DECORTE p. 357 nr. 531; overigens zal de leasingmaatschappij zelden in 

het bezit zijn in de zin van art. 2279 B.W. 

1242 Zie Cass. 12 februari 2004, Nr. C.01.0121.N, NISSAN t. BBL en Warrant n.v., RW 2004-2005, 1179 noot 

M.E. STORME. Het Hof van cassatie diende zich niet uit te spreken over de vraag of in casu die goede trouw 

aanwezig was, omdat het middel er ten onrechte van uitging dat de goede trouw op het eigendomsrecht van de 

pandgever betrekking moest hebben en niet op diens beschikkingsbevoegdheid. Vgl. ook nog Kh. Gent 4 

december 1997, T.G.R. 1998, 65. 

1243 Zie DIRIX, “Overzicht”, TPR 1998, 569 nr. 95 (conflict Pand handelszaak – Sale-leaseback). 

1244 Zie Cass. 8 juni 1939, Pas. I 295; Hof Brussel 13 juli 1955, JT 697; Arr. Cass. 1972, 903; Cass. 11 juni 

489


verhuurder neemt rang in op de datum waarop de stoffering of bemeubeling begint, voor 

zover dit gebeurt in uitvoering van de huurovereenkomst en niet reeds voor de 

inwerkingtreding daarvan krachtens een andere titel 1245 . Daaruit volgt: 

- als de huur een aanvang neemt of de bemeubeling begint na de inschrijving van het pand op 

handelszaak, heeft het laatste voorrang 1246 , 1247 ; de verhuurder wordt gezien de inschrijving 

geacht te kwader trouw te zijn (uitzonderingen: wanneer het pandrecht op handelszaak 

vervallen is omdat het om een nieuwe handelszaak zou gaan of zijn tegenwerpelijkheid 

verliest ingevolge de verplaatsing van de handelszaak naar een ander arrondissement); 

- als de huur een aanvang neemt of de bemeubeling begint na de vestiging van het pand op 

handelszaak, maar voor de inschrijving: idem, behoudens bescherming van de verhuurder te 

goeder trouw (die inderdaad zal gelden omdat de verhuurder geacht wordt het bezit te hebben 

in de zin van art. 2279 B.W.); 

- als de huur een aanvang neemt en de bemeubeling begint voor de vestiging van het pand op 

handelszaak, dan is het recht van de verhuurder in beginsel ouder. De pandhouder op de 

handelszaak zal dus voorrang moeten geven aan het voorrecht van de verhuurder ten aanzien 

van goederen die reeds voor de inschrijving van het pandrecht in het kader van een reeds 

huurovereenkomst door de pandgever waren binnengebracht in het gehuurde onroerend 

goed 1248 . 

Bij conflict tussen het pand handelszaak en het voorrecht van de verhuurder gaat het om een 

conflict tussen twee vlottende pandrechten (en niet om een conflict met een vast pandrecht); 

om die reden wordt het conflict voor alle goederen tegelijk opgelost aan de hand van deze 

regels en moet men niet voor elk goed afzonderlijk onderzoeken wanneer het is 

binnengebracht in het verhuurde goed. 

g. Rechtsgevolgen en uitwinning 

De algemene gevolgen van pandrechten werden in Afdeling A. besproken. Zoals elk 

pandrecht geeft ook het pandrecht op de handelszaak aan de pandhouder een bijzonder 

voorrecht voor de verzekerde schuldvorderingen (art. 2073 BW en art. 20, 3° HypW), dus een 

recht op afzonderlijke voldoening. Overeenkomstig de algemene beginselen inzake zakelijke 

zekerheidsrechten, zla de pandhouder daardoor niet moeten bijdragen in de algemene kosten 

van de vereffening van de boedel, maar wel voorrang moeten laten aan de specifieke kosten 

1982, Arr. Cass. 1981-82, nr. 605 = RW 1983-84, 1548 = TBH 1983, 339 noot VERBIST = JT 1983, 235 noot 

GLANSDORFF = Pas. 1982 I 1171 = R.Not.B. 1983, 194; sindsdien vaste rechtspraak. 

1245 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 450; C. BIQUET-MATHIEU, p. 113 nr. 138; Hof Luik 18 juni 1992, JL 

1993, 888; Kh. Gent 9 januari 1998, TBH 1999, 341. Administratieve handelingen zoals het regelen van 

nutsvoorzieningen, volstaan niet: Hof Antwerpen 13 december 1999, RW 2001-2001, 845. 

1246 Cass. 25 november 1993, Arr. 1993, 991 = Pas. 1993 I 95 (de meubelen waren eerder binnengebracht 

krachtens een andere titel dan huur; ranginname slechts op datum van inwerkingtreding huurovereenkomst); Hof 

Antwerpen 13 december 1999, RW 2000-2001, 845. Hof Gent 6 juni 2000, RW 2001-2002, 418; Kh. Gent 9 

januari 1998, TBH 1999, 341; Kh. Verviers 22 oktober 1998, JLMB 1999, 1802 (de meubelen werden wel 

binnengebracht voor de inschrijving van het pand, maar de huurovereenkomst dateerde van nadien); kh. 

Charleroi 27 januari 1999, JLMB 1999, 1803 (de meubelen waren binnengebracht op grond van een andere titel); 


1247 Natuurlijk slechts voor zover dat pandrecht strekt; bij voorraden is het pandrecht beperkt tot 50 % van de 

waarde. 

1248 Zie Hof Luik 10 februari 1989, RRD 1989, 183; kh. Brussel 5 maart 1996, JT 344. 

490


gemaakt voor de realisatie van het pandgoed (evenals aan de kosten tot behoud van de zaak, 

zie hoger Afd. A.3.d. en verder Hst. VI). 

Bij het pand handelszaak gelden verder de volgende bijzonderheden. 

1° Verplichtingen van de pandgever 

Verbintenisrechtelijk vloeit uit de onderliggende overeenkomst - waarin de pandgever belooft 

de handelszaak in pand te geven - een verplichting van de pandgever tot instandhouding van 

de in pand gegeven handelszaak voort. 

Deze verplichting kan gesanctioneerd worden volgens de regels van het gemeen 

verbintenissenrecht. Daarbij kan een vermindering van de zekerheid ook leiden tot het verval 

van de tijdsbepaling van de verzekerde schuldvorderingen (toepassing van art 1188 BW 1249 ). 

2° Uitwinning 



individueel executierecht heeft bij samenloop. Dat een zaak in pand is gegeven belet 

anderzijds niet dat ze ook door andere schuldeisers in beslag kan worden genomen en dat deze 

het in beginsel ook kunnen laten verkopen (zij het dat de voorrang van de pandhouder 

behouden blijft) 1250 . 

De uitwinning geschiedt min of meer zoals bij de verzilvering van een vuistpand, met dien 

verstande dat er eerst beslag moet worden gelegd (art. 11 Wet inpandgeving handelszaak). In 

afwijking van het gemeen recht kan dit beslag eveneens de handelszaak als geheel 

omvatten 1251 . Dit pandbeslag is weliswaar een vorm van bewarend beslag, maar een 

bijzondere vorm ervan die eigenlijke de eerste stap is in de verzilveringsprocedure; de 

procedure is apart geregeld in art. 11 v. van de Wet inpandgeving handelszaak en niet door de 

regels van het GerW 1252 : 

- anders dan bij een uitvoerend beslag (zie art. 1499 GerW) is er géén voorafgaande 

betekening van een bevel vereist en kan het beslag gelegd worden met hetzelfde exploot als 

de aanmaning tot betaling (art. 11 I Wet 1919) 1253 ; 

1249 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 337; DU LAING & COUSY in De handelszaak- Le fonds de commerce, 

Brugge 2001, p. 63 nr. 85. 


1251 DIRIX & DECORTE (2006) p. 359 nr. 533 met verwijzingen; DIRIX & BROECKX, Beslag, p. 286, nr. 

538; APR, tw. Handelszaak, p. 76, nr. 172; Hof Gent 15 september 1994, RW 1994-95, 205. 

1252 Er is geen machtiging van de beslagrechter nodig om beslag te leggen, wel een machtiging om te 

verzilveren nadat beslag is gelegd - zij het dat die moet verleend worden door de voorzitter van de rechtbank van 

koophandel en niet door de beslagrechter -; de geldigheidsduur van art. 1425 GerW is niet van toepassing, e.d.m. 

Zie bv. Hof Antwerpen 9 oktober 2000, RW 2000-2001, 912. 

1253 Het feit dat er geen voorafgaand bevel nodig is, werd door het Arbitragehof niet strijdig geacht met de 

grondwet (arrest nr. 88/2006 van 24 mei 2006, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006-088n.pdf). 

491


- het beslag geschiedt krachtens het pandrecht en vereist dus geen machtiging van de 

beslagrechter; wel dient het beslag achteraf van waarde te worden verklaard, doch dat gebeurt 

door de voorzitter van de rechtbank van koophandel in het kader van de procedure over het 

verzoek tot verzilvering (art. 11 IV en 12 Wet 1919); in die procedure oordeelt de voorzitter 

slechts marginaal over de omvang van de verzekerde schuld 1254 . 

Door dat beslag verliest het pandrecht zijn vlottend karakter en wordt het geheel gefixeerd. 

Meer nog, het pandrecht wijzigt daardoor eigenlijk in een reeks pandrechten op de 

verschillende bestanddelen van de handelszaak 1255 . 

Wanneer ook de voorraden in pand zijn gegeven, kunnen zij in die procedure worden 

uitgewonnen 1256 , maar heeft de pandhouder op handelszaak slechts op 50 % van de opbrengst 

voorrang (vgl. hoger). Het pandrecht strekt zich dus uit op de gehele voorraad 1257 (onder 

voorbehoud van oudere rechten daarop), maar het rechtsgevolg ervan wordt ingeperkt doordat 

de helft van de netto-opbrengst aan de boedel moet worden afgestaan - althans indien er ook 

andere schuldeisers zijn. Worden de voorraden verkocht voor de samenloop, dan geldt die 

regel niet, en zal moeten bezien worden wie voorrang heeft op wat er in de plaats is gekomen. 

Hoe moet dit worden uitgelegd wanneer er ook andere rechten op de voorraad of een deel 

ervan zijn gevestigd, die voorrang hebben op het pandrecht? Uit de ratio legis (nl. een deel 

overhouden voor de concurrente schuldeisers) volgt dat de pandhouder op handelszaak slechts 

de helft van het saldo na uitoefening van die oudere rechten mag innen (en niet de helft van de 

volledige waarde). 

2. Landbouwvoorrecht 

Dit werd ingevoerd door de Wet van 15 april 1884 op de landbouwleningen. Het gaat om de 

eerste invoering van een “bezitloos” pandrecht sedert de code civil (later volgde ook het pand 

op handelszaak), behoudens het voorrecht van de verkoper van nijverheidsuitrusting, 

ingevoerd in 1854. 

a. Vestiging en onderpand. 

1° Mogelijk onderpand 

Het onderpand waarop het kan worden gevestigd is hetzelfde onderpand als dat van het 

voorrecht/pandrecht van de verpachter, met name: 

- de stofferende huisraad van de hoeve (Fr. "tout ce qui garnit la ferme"); 

1254 L. FREDERICQ, Handboek van Belgisch handelsrecht, II, Brussel, Bruylant, 1978, p. 573, nr. 1370; kh. 

Dendermonde 25 juni 2009, RW 2009-2010, 1737. 

1255 Zo M. GREGOIRE, "Les sûretés réelles", in Synthèses de droit bancaire et financier, Liber amicorum 

André Bruyneel, p. (343) 349. 

1256 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 331; Hof Brussel 11 juni 1985, JT 1986, 538 = RGEN 1986, 57. 

1257 Niet op de helft van de goederen, maar op de helft van de waarde van elk van de goederen. 

492


- al wat voor de exploitatie dienstig is (Fr. "tout ce qui sert à l'exploitation") 

(landbouwuitrusting, maar ook de dieren van de veestapel, en nadat ze geslacht zijn de 

producten ervan; ook de geoogste vruchten die zich in de hoeve bevinden, enz.); 

- de oogst van het jaar (bij het landbouwvoorrecht niet beperkt tot de verpachte gronden, maar 

ook van gronden in eigendom e.d.). Zoals reeds uitgelegd bij het voorrecht van de verpachter 

betreft deze uitbreiding eigenlijk de nog niet geoogste vruchten ("taken wortelvaste 

vruchten") 1258 , alsook de reeds geoogste vruchten die zich buiten de hoeve bevinden maar 

nog eigendom zijn van de pachter, en heeft het voorrecht hier ten dele een andere aard (zodat 

het in Hoofdstuk VI ook nog apart ter sprake komt). 

Voorraden die niet onder het bovenstaande begrepen zijn, vallen niet onder het voorrecht (op 

degene die wel begrepen zijn geldt anders dan bij pand op handelszaak wel geen beperking tot 

50 %). Evenmin vallen er onlichamelijke goederen onder het landbouwvoorrecht. 

Deze zaken vallen ook onder dit pandrecht indien ze onroerend zijn door bestemming 1259 ; 

Heeft de landbouwer daarnaast ook nog andere activiteiten (met name handelsactiviteiten), 

dan belet dit niet dat de stofferende huisraad onder het pandrecht kan vallen, zelfs indien deze 

voor andere activiteiten wordt gebruikt 1260 . Goederen die helemaal niet stofferend zijn voor 

de hoeve, zoals voertuigen die enkel voor handelsactiviteiten worden gebruikt, vallen daar 

wel buiten 1261 . Is er helemaal geen landbouwactiviteit (maar bv. enkel veeteelt met voeder dat 

niet van het eigen bedrijf afkomstig is, dus industriële veeteelt), dan geldt de pachtwet niet en 

dus evenmin de wet op de landbouwleningen (maar gaat het om een handelszaak die in pand 

kan worden gegeven). 

2° Vestiging en effectief onderpand 

a) Vestiging 

De vestiging van dit pandrecht geschiedt door een (onderhandse of authentieke) akte, in 

uitvoering van een onderliggende overeenkomst (een beding in de landbouwlening, zie 

hieronder). De akte moet het onderpand omschrijven (andere dan de oogst van het jaar) en de 

waarde ervan begroten (art. 4 II Wet), maar dit vereist geen gedetailleerde inventaris 1262 , 

aangezien het onderpand toch door de wet wordt bepaald. 

Voor wat betreft het vlottend karakter (‘harmonicaregel’), zakelijke subrogatie e.d.m., zie de 

bespreking van het voorrecht van de verhuurder/verpachter (hoger Afdeling C.). 

1258 Dit wordt uitdrukkelijk voorzien door art. 12 II W. landbouwleningen. 

1259 Art. 12 II W. Landbouwleningen. Dat onroerend worden door bestemming is enkel mogelijk indien de 

landbouwer ook eigenaar is; vandaar rijst deze vraag niet bij het voorrecht van de verpachter, maar enkel bij 

landbouwleningen aan landbouwers die eigenaar zijn. 

1260 Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928; Hof Gent 23 oktober 2002, NJW 2003, 890 = RW 2004-2005, 

265.v Zie DE PAGE VII-1 nr. 152, 2° en 153 A, c, d (ten dele contra); A. KLUYSKENS, Voorrechten en 

hypotheken, uitg. 1951, nr. 108 A en 108 B; DERYCKE, APR Voorrechten nr. 88; G. VAN HAEGENBORGH, 

“Wet 15 april 1884”, Comm.Voorr. nr. 7; Cass. 2 februari 1843, Pas. I 117; Hof Brussel 25 februari 1896, Pas. II 

203; Hof Brussel 23 juni 1965, Pas. 1966 II 190. 

1261 Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928. 

1262 Hof Gent 23 oktober 2002, NJW 2003, 890 = RW 2004-2005, 265. 

493


b) Tegenwerpelijkheid 

De vestiging wordt gepubliceerd en krijgt rang door inschrijving ervan in een speciaal register 

bij de ontvanger der registratie (nu deel uitmakend van de administratie van kadaster en 

registratie en domeinen) (die inschrijving omvat eigenlijk een overschrijving van de akte). 

Voor de betekenis van « rang innemen », vergelijk de uitleg bij de bespreking van het pand 

handelszaak (hoger punt 1.). 

Anders dan bij het vuistpand wordt de publiciteit niet beschouwd als een vereiste voor de 

vestiging, maar enkel voor de tegenwerpelijkheid. 

b. Verzekerde schuldvordering 

Verzekerd zijn enkel schuldvorderingen wegens leningen verstrekt (door gelijk welke 

uitlener) aan landbouwers. 

Of de ontlener landbouwer is, is een feitenkwestie; dat hij daarnaast nog andere activiteiten 

heeft – als handelaar – sluit niet uit dat het ook een landbouwer is 1263 . De feitelijke 

bestemming door de ontlener aan de gelden gegeven is zonder belang 1264 . Ook het verlies van 

de hoedanigheid van landbouwer door de ontlener doet de zekerheid niet vervallen 1265 

(natuurlijk voor zover er nog goederen zijn die krachtens de hierboven aangegeven beginselen 

een onderpand vormen voor deze zekerheid). 

c. Conflicten met oudere zakelijke rechten en derdenbescherming 

1° Uitgangspunt: anterioriteitsbeginsel 

Ook bij conflict tussen meerdere zekerheidsrechten die gevestigd zijn door de landbouwer, 

geldt in beginsel de anterioriteitsregel, behoudens derdenbescherming. Men moet bij conflict 

dus eerst nagaan welk recht het oudste is. Het landbouwvoorrecht wordt zoals gezegd 

gevestigd door een akte, maar neemt slechts rang in op de datum van inschrijving (vgl. het 

pand op handelszaak, onder meer bij conflict met het voorrecht van de verhuurder). 

Zo wordt een gebeurlijk conflict met een hypotheek op het onroerend goed (conflict dat 

mogelijk is bij stofferende zaken en uitrusting die onroerend zijn door bestemming) in 

beginsel beslecht volgens het anterioriteitsbeginsel (art. 12 Wet landbouwleningen) 1266 ; 

1263 Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2000-2001, 1312, noot V. SAGAERT; Hof Gent 23 oktober 2002, NJW 

2003, 890 = RW 2004-2005, 265 

1264 Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928; Hof Gent 23 oktober 2002, NJW 2003, 890 = RW 2004-2005, 

265. A. KLUYSKENS, Voorrechten en hypotheken, uitg. 1951, nr. 110; DERYCKE, APR Voorrechten nr. 208, 

1; RPDB Prêt nr. 393/394. 

1265 Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2000-2001, 1312; Hof Gent 23 oktober 2002, NJW 2003, 890 = RW 2004- 

2005, 265. 

1266 Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928. 

494


hetzelfde geldt bij een conflict met een pand op handelszaak 1267 (goederen kunnen dus 

tegelijk deel uitmaken van het onderpand van het landbouwvoorrecht en de handelszaak). 

Bij conflict met het voorrecht van de verpachter heeft deze laatste in beginsel voorrang, dit 

ongeacht welk recht het oudste is (art. 8 I Wet landbouwleningen), tenzij deze rangafstand 

heeft gedaan. De uitlener kan ook gesubrogeerd zijn in de rechten van de verhuurder 1268 . 

Voor conflicten die betrekking hebben op de oogst van het jaar, zie de bespreking verder in 

Hoofdstuk VI. 

2° Derdenbescherming van de uitlener 

De houder van het landbouwvoorrecht heeft evenmin als de pandhouder van de handelszaak 

een feitelijk bezit van de zaak. In beginsel zou er dus geen verkrijging te goeder trouw 

mogelijk zijn in strijd met oudere zakelijke rechten van derden. 

Door het toepasselijk maken van de regels inzake het voorrecht van de verhuurder evenwel 

geldt er, zoals voor de verpachter, ook een derdenbescherming (tegen oudere rechten, d.i. 

wanneer de landbouwer zijn beschikkingsbevoegdheid te buiten gaat) op grond van een fictief 

(indirect) bezit onder dezelfde vereisten als voor de verkrijger van een vuistpand 1269 . De 

uitlener verkrijgt dus een landbouwvoorrecht tegen oudere zakelijke rechten in, indien: 

- de zaak in de landbouwuitbating wordt gebracht, 

- en de uitlener ten tijde van het binnenbrengen van de zaak in het landbouwbedrijf te goeder 

trouw is, 

- behoudens bij gestolen en verloren goederen, die door de eigenaar ervan kunnen worden 

gerevindiceerd onder de vereisten van art. 2279 II, d.i. gedurende 3 jaar na verlies of diefstal 

(art. 2280 BW komt hier niet te pas). 

Gezien deze toepassingsvereisten geldt de derdenbescherming niet ten aanzien van goederen 

die reeds aanwezig waren bij de vestiging van het landbouwvoorrecht 1270 . 

Voor de nadere uitwerking van deze regels (beoordeling van de goede trouw, in het bijzonder 

tegenover de rechten van de onbetaalde verkoper van de zaak, de lessor van de zaak, enz.) 

wordt verwezen naar de bespreking bij het voorrecht van de verhuurder (hoger Afdeling 

C) 1271 (waaronder ook de meer bijzondere regel van art. 24 HypW waaruit wordt afgeleid dat 

1267 Hof Gent 25 mei 1979, RW 1980-81, 1928; DIRIX-DECORTE (2006) nr. 538, 5° p. 362. 

1268 Zie art. 8 II en III W. Landbouwleningen. 

1269 In die zin bv. Hof Luik 7 maart 2002, JT 714. 

1270 Overigens kan men onmogelijk van de eigenaar of oudere gerechtigde op die goederen verwachten dat hij 

de toekomstige kredietverlener zou waarschuwen (zoals wel kan gelden voor na de inschrijving van het 

landbouwvoorrecht binnengebrachte goederen). 

1271 In afwijking van de rechtspraak betreffende het voorrecht van de verhuurder, oordeelt Hof Gent 17 februari 

1993, RW 1993-94, 987 noot G. VAN HAEGENBORGH = TBH 1994, 66, dat de houder van een 

landbouwvoorrecht niet beschermd wordt als derde-verkrijger tegen een voorrecht van de onbetaalde verkoper 

van bedrijfsuitrusting, die tijdig zijn factuur heeft neergelegd ter griffie. 

495


de verhuurder/verpachter op landbouwgereedschap 1272 géén rechten verkrijgt ten nadele van 

het voorrecht van de onbetaalde verkoper van landbouwgereedschap (art. 20, 2°, 2 e zinsnede 

HypW) en op de oogst van het jaar géén rechten verkrijgt ten nadele van het voorrecht van de 

onbetaalde verkoper van zaden en dat voor kosten van de oogst (art. 20, 2°, 1 e zinsnede 

HypW). 

d. Behoud en tenietgaan; volgrecht en conflicten met jongere zakelijke rechten 

De inschrijving geldt 10 jaar en is hernieuwbaar. 

Zonder inschrijving is het landbouwvoorrecht in elk geval niet tegenwerpelijk aan latere 

verkrijgers, ongeacht of deze te goeder of te kwader trouw zijn (d.i. de inpandgeving kenden 

of niet). 

1° Beschikkingsbevoegdheid van de landbouwer - bevoegde vervreemding 

Net zoals ten aanzien van het voorrecht van de verpachter, behoudt de landbouwer een zekere 

bevoegdheid om over de goederen waarop het landbouwvoorrecht rust te beschikken (vlottend 

karakter). 

Bij gebreke daaraan kan een nieuwe kredietverlener voorrang verkrijgen op het 

landbouwvoorrecht via de omweg van de voorbehouden rechten van de leverancier (vgl. 

hoger punt 1. de bespreking bij het pand op handelszaak). 

NB. Zoals hoger (Afdeling C.) uiteengezet heeft het voorrecht van de verpachter wel 

voorrang, ook indien het jonger is dan het landbouwvoorrecht. 

2° Bij onbevoegde vervreemding 

Net zoals de verpachter heeft ook de houder van een ingeschreven landbouwvoorrecht bij 

onbevoegde beschikkingen door de landbouwer: 

- voorrang op onbevoegd verleende jongere rechten zolang de goederen zich nog op de hoeve 

bevinden, 

- bij onvrijwillig bezitsverlies (in de zin van verplaatsing zonder toestemming van de 

uitlener) een beperkt volgrecht (een soort reclamerecht) gedurende 40 dagen, waarmee hij zijn 

quasi-bezit van de goederen kan herwinnen indien zij zonder zijn toestemming uit het 

landbouwbedrijf zijn weggebracht (art. 7 Wet landbouwleningen). De terugvordering 

(uitoefening van het volgrecht) geschiedt door middel van een beslag tot terugvordering (art. 

1462 v. GerW). Zie voor details de bespreking van het voorrecht van de verhuurder (in 

Afdeling C.). 

1272 Zie J. DEBACKER, "Le privilège du vendeur de matériel agricole", Bank & Fin. 1984, 53 v. 

496


Vgl. eveneens bij het voorrecht van de verhuurder de bespreking van de zakelijke subrogatie 

bij gebrek aan volgrecht of na omvorming van de zaak 1273 . 

Ook wanneer de zaak door een andere schuldeiser in beslag wordt genomen bij uitvoerend 

beslag, blijft het voorrecht bestaan, ook na weghaling van de goederen, alsook na de 

gedwongen verkoop ervan op de prijs, overeenkomstig de algemene regel bij samenloop 

(zakelijke subrogatie) 1274 . 

3° Derde-verkrijgers te goeder trouw 

Net zoals bij de verhuurder/verpachter geldt dit volgrecht volgens de rechtspraak, in afwijking 

van het gemeen recht, ook jegens derde-verkrijgers te goeder trouw, al is deze oplossing erg 

betwistbaar (vgl. hoger Afd. C.). 

e. Rechtsgevolgen; uitoefening 

De gevolgen van pandrechten werden in Afdeling A. in het algemeen besproken en zijn van 

toepassing. 

1° Verplichtingen van de pandgever 

Verbintenisrechtelijk vloeit uit de onderliggende overeenkomst - waarin de pandgever belooft 

de stofferende goederen en uitrusting in pand te geven - een verplichting van de pandgever tot 

instandhouding van het onderpand voort. Dit belet niet de normale exploitatie (onder meer de 

verkoop van de vruchten van de oogst). 

Deze verplichting kan gesanctioneerd worden volgens de regels van het gemeen 

verbintenissenrecht 1275 . Daarbij kan een vermindering van de zekerheid ook leiden tot het 

verval van de tijdsbepaling van de verzekerde schuldvorderingen (toepassing van art 1188 

BW). 

2° Uitwinning 

De inbezitneming en de uitwinning kan geschieden door middel van een vereenvoudigd 

pandbeslag volgens de regels van art. 1461 GerW. (wat vereist dat er minstens één dag op 

voorhand een voorafgaand bevel tot betaling wordt betekend). 

3. Hypotheek op onroerende goederen door bestemming 

1273 Voor een vb. waarin het laatste werd verworpen, zie Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2000-2001, 1312 met 

afkeurende noot V. SAGAERT. 

1274 Zo bv. (inzake landbouwvoorrecht) Cass. 28 februari 1991, Pas. 1991 I 621 = T.Not. 1991, 349 = RW 

1991-1992, 327-328 = JT 1992, 329. 

1275 Daarnaast staat op misbruik een strafsanctie in art. 4bis Wet landbouwleningen. 

497


Goederen die uit hun aard roerend zijn, kunnen ook het voorwerp worden van een hypotheek, 

met name wanneer zij volgens de bepalingen van het BW onroerend worden geacht door 

bestemming en het onroerend goed tot nut waarvan zij bestemd zijn, gehypothekeerd wordt. 

Zij kunnen maar onroerend worden indien ze eigendom zijn van de eigenaar van het erf. 

Deze goederen kunnen niet apart gehypothekeerd worden; de hypotheek op het onroerend 

goed strekt zich automatisch ook uit over deze goederen (art. 45 II HypW). De 

totstandkoming en publiciteit voor de hypotheek die zich over hen uitstrekt, wordt dan ook 

besproken bij het hypotheekrecht in het algemeen in Deel VII. Hetzelfde geldt overigens voor 

het (onroerend) beslag. 

Wel vervalt het hypotheekrecht op die goederen wanneer zij hun onroerend karakter verliezen 

en roerend worden, met name bij desaffectatie of ombestemming (dit behoudens zakelijke 

subrogatie van de hypotheekhouder, met name in de prijsvordering bij vervreemding van zo'n 

goed). 

Bij conflicten met registerpandrechten geldt het anterioriteitsbeginsel, behoudens toepassing 

van de regels van derdenbescherming. 

4. Steenkolenwarrants 

Dit registerpand op steenkolenvoorraden kan worden gevestigd door inschrijving op het 

hypotheekkantoor in hetzelfde register als het pand op handelszaak (steenkolenmijnen zijn 

immers geen handelaars, maar burgerlijke vennootschappen, zodat het pand handelszaak niet 

toepasselijk was). Gezien de sluiting van de steenkoolmijnen in België is de rechtsfiguur 

geheel in onbruik. 

498


VI. Andere bijzondere voorrechten 

Het betreft hier bijzondere voorrechten die de schuldeiser wel recht geven op afzonderlijke 

voldoening van de schuld, maar geen individueel executierecht (afscheidingsrecht, 

separatistenpositie). Het zijn geen varianten op een pandrecht. 

Zij zijn allen op één of andere wijze gegrond op een objectieve band tussen de verzekerde 

schuldvordering en de zaak waarop deze bevoorrecht is. In beginsel gelden ze enkel voor 

zover de zaak nog deel uitmaakt van het vermogen van de schuldenaar (NB. een probleem dat 

niet rijst indien de schuld kwalitatief is); dat geldt niet voor de verder besproken bijzondere 

voorrechten voor douane en accijnzen. 

A. Voorrechten gegrond op kosten of risico's ten behoeve van de zaak. 

1. Algemene kenmerken 

Al deze voorrechten zijn in zekere zin gebaseerd op de verrijkingsgedachte; de 

schuldvordering is bevoorrecht omdat zij een meerwaarde heeft verleend aan een goed in het 

vermogen van de schuldenaar, omdat zij in verband staat met het verkrijgen of behoud van de 

(meer)waarde van die zaak an sich (en dus niet het verwerven van de waarde van de zaak in 

het vermogen van de schuldenaar, zoals bij het voorrecht van de verkoper). 

Er is geen bezit door de schuldeiser vereist. Het voorrecht gaat wel teniet wanneer het goed 

geen deel meer uitmaakt van het vermogen van de schuldenaar (geen volgrecht) 1276 

(behoudens handhaving van het voorrecht door zakelijke subrogatie). 

2. Voorrecht voor kosten tot behoud van een roerende zaak 

Dit is te vinden in art. 20, 4° HypW (Fr. privilège des frais de conservation) en wordt in de 

praktijk zeer vaak ingeroepen. Wanneer het gaat om landbouwgereedschap, kan de 

schuldeiser het voorrecht van art. 20, 2° HypW inroepen, ook voor herstellings- en 

onderhoudskosten 1277 . 

a. Voorwerp 

Het moet gaan om (a) een roerende zaak en wel een (b) specifieke roerende zaak 

(specialiteitsbeginsel) 

Ad a) Voor kosten tot behoud van onlichamelijke roerende goederen, zie de bespreking bij 

die goederen (m.b. voor een schuldvordering, zie de bespreking in Deel V, Hoofdstuk VI 

1276 Vgl. F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 462; DEKKERS-DIRIX, Handboek, II, nr. 1009; DIRIX en DE CORTE 

(2006) nr. 220 p. 146 en nr. 254 p. 173; K. BYTTEBIER, nr. 422. 


499


afdeling G.). Voor het geval de roerende zaak later onroerend wordt, zie de bespreking onder 

c. 

Ad b) Het kan dus niet gaan om kosten tot behoud van een algemeenheid 1278 , ook geen 

handelszaak 1279 . 

In het verleden werd echter door sommige gezaghebbende auteurs precies het tegenovergestelde verdedigd. Er is 

dan ook oudere rechtspraak te vinden die wel het voorrecht van behoud toepaste wanneer een algemeenheid of 

een vermogen als dusdanig bewaard werd 1280 . 

De rechtspraak evolueerde echter later terug in andere zin. De aanzet werd hiertoe gegeven door het bekende 

cassatiearrest van 24 april 1986. Levering van energie waardoor de onderneming verder haar handelsactiviteiten 

kon ontplooien, werd niet bevoorrecht geacht, zolang geen specifieke goederen konden worden aangeduid, die 

hierdoor bewaard bleven 1281 . Vgl. ook het Garage Kelly-arrest van 18 december 2008 1282 . 

Het vereiste van bepaalbaarheid wordt door de rechtspraak over het algemeen streng 

beoordeeld, zelfs bij geïndividualiseerde zaken. De schuldeiser moet steeds kunnen aantonen 

welk geïndividualiseerd goed door zijn prestatie behouden bleef. 

Ter illustratie: niet bevoorrecht zijn de kosten van de garagehouder, als niet meer duidelijk is op welke voertuig 

hij zijn daden van behoud heeft uitgeoefend. 1283 

b. Verzekerde schuldvorderingen 

1278 Zie onder meer Cass. 24 april 1986, RW 1986-87, 822, Hof Antwerpen 19 september 1989, RW 1991-92, 

898, BYTTEBIER, Voorrechten en hypotheken nr. 420 B; DIRIX & DECORTE (2006) nr. 251 p. 170; F. 't 

KINT, Sûretés (2004) nr. 510-513 met vele verwijzingen. 

Hof Antwerpen 28 februari 2000, A.JT 2000-2001, 389, verwierp om die reden zelfs de kosten voor inenting van 

een veestapel. 

Vgl. ook Kh. Ieper 12 oktober 1998, RW 1998-99, 1226: het ereloon van een advocaat door wiens tussenkomst 

een eis tégen de cliënt werd afgewezen, is niet bevoorrecht. Voor het omgekeerde geval, waarbij een 

schuldvordering van de cliënt kon bewaard en/of geïnd worden, zie de voorrechten op schuldvorderingen. Zie 

ook Hof Luik 6 maart 2003, JT 2003, 793; Hof Gent 5 mei 2003, RABG 2003/20, 1200 noot J. BEKAERT. 

1279 bv. Hof Brussel 28 februari 1991, TBH 1991, 729 n. Cl. PARMENTIER; Hof Antwerpen 23 september 

1991, Turnh.Rl. 1992, 126; Hof Brussel 20 januari 1993, JLMB 1995, 137 = TBH 1994, 464; Hof Antwerpen 28 

april 1997, RW 1997-98, 369; Hof Luik 18 december 1998, JLMB 1999, 734 (levering elektriciteit aan een 

onderneming); Hof Gent 31 december 1998, RW 1999-2000, 714 met noot V. SAGAERT; kh. Antwerpen 27 

maart 2002, RW 2002-2003, 1471; anders evenwel Hof Luik 28 november 1986, JLMB 1987, 120 n. J. 

CAEYMAEX. 

1280 W. DELVA, De voorrechten, 80; DE RYKE en HEURTERRE, "Overzicht", TPR 1967, 118-121, nr. 23. 

Toepassingen van deze oudere rechtspraak: DIRIX en DE CORTE (2006), nr. 251 p. 170. 

1281 Cass. 24 april 1986, RW 1986-87, 822. Energie voor de koelruimten waardoor de opgeslagen voorraden 

niet bederven, is dus wel bevoorrecht: Hof Gent 28 juni 1991, RW 1992-93, 782, noot C. VAN 

HEUVERSWYN. 




1283 Antwerpen 20 april 1993, Turnh. Rl. 1993, 97; Brussel 28 februari 1991, TBH 1991, 729. Vgl. het wel heel 

soepele arrest van Gent, 18 februari 1981, TBH 1983, 520, afkeurende noot R. PARIJS. 

500


Dit voorrecht wordt verantwoord door het feit dat een schuldeiser uitgaven heeft gedaan om 

een vermogensbestanddeel van zijn schuldenaar bewaard te zien en al de andere schuldeisers 

hierbij baat hebben getrokken, uitgezonderd de nieuwe schuldeisers natuurlijk. 

De rechtsgrond krachtens dewelke de prestatie is verleend, is zonder belang (overeenkomst, 

zaakwaarneming, e.a.) 1284 . Er moet wel een schuld zijn. 

Er zijn vier gradaties van “behoud” van de zaak, waarvan niet alle voldoende zijn voor een 

voorrecht. 

1° Kosten tot materieel of juridisch behoud van de zaak. 

Het kan zowel om een materieel behoud als om een “juridisch” behoud gaan in het vermogen 

van de schuldenaar (zodat de zaak de andere schuldeisers ten goede komt). 

Zonder die kosten zou de zaak er niet meer zijn, het zijn kosten gemaakt voor de materiële of 

juridische bewaring van de zaak. Het gaat om eenmalige kosten waardoor het goed in het 

vermogen van de schuldenaar wordt gehouden. De rechtspraak eist dat de gemaakte kosten 

een rechtstreeks verband vertonen met het behouden goed. Wanneer het goed slechts 

onrechtstreeks heeft kunnen profiteren van de kost, wordt het bevoorrecht karakter niet 

aanvaard 1285 . 

Enkele voorbeelden van ‘juridische’ bewaring: 

- betaling B.T.W. bij ingevoerde goederen 

- kosten voor het plaatsen van een tachograaf 

- kosten van de wettelijk verplichte controleorganismen. 

Kosten van tenuitvoerlegging van een schuldeiser kunnen hier ook onder vallen, bv. kosten 

van bewarend beslag (bevoorrecht op de zaken waarop het beslag werd gelegd) 1286 – kosten 

door een schuldeiser gemaakt tot het bekomen van een veroordeling tegen de schuldenaar 

daarentegen niet 1287 . 

1284 K. BYTTEBIER, nr. 419. 

1285 Soms wordt het voorrecht afgewezen omdat de kosten slechts onrechtstreeks tot behoud van de zaak 

hebben gediend, bv. kosten voor levering van energie zijn niet bevoorrecht op de bederfelijke waren in de ermee 

draaiend gehouden koelinstallatie in Cass. 24 april 1986, RW 1986-87, 1054 (betwistbaar) De energie had 

namelijk ten doel de koelinstallatie te laten draaien; Hof Luik 18 december 1998, JLMB 1999, 734 (levering van 

electriciteit waardoor het productieproces van papierverwerking werd afgerond). Vgl. Hof Gent 28 juni 1991, 

RW 1992-93, 782, afkeurende noot C. VAN HEUVERSWYN, waarin de levering van freongas bij het 

onderhoud van de (onroerende) koelinstallatie wel als bevoorrecht werd beschouwd voor de daarin bewaarde 

goederen. 

1286 Vgl. Cass. 5 juni 1970, Arr. 1970, 931; kh. Oudenaarde 11 september 1986, RW 1986-87, 2727; kh Luik 15 

november 1989, JLMB 1991, 492; kh Hasselt 3 maart 1994, TBH 1995, 620, kh Gent 30 maart 1994, TGR 73, kh 

Hasselt 17 maart 1991, TBH 1992, 714. 

1287 kh. Oudenaarde 11 september 1986, RW 1986-87, 2727; Hof Bergen 6 november 1989, TBBR 1992, 396, 

kh Hasselt 3 maart 1994, TBH 1995, 620; kh. Hasselt 7 juni 2001, RW 2002-2003, 1228 

501


2° Kosten waardoor de zaak haar materiële waarde behoudt (herstellingen). 

Hier was het goed zelf aangetast, en hersteld. De rechtspraak aanvaardt niet enkel de 

behoudskosten sensu stricto, doch ook die tot herstelling van de zaak. Hieronder worden 

verstaan: herstellingen ten gevolge van oorzaken, die niet als gewone slijtage kunnen worden 

aangemerkt 1288 . 

Een grensgeval hiervan zijn bv. banden voor voertuigen 1289 . 

3° Kosten voor het onderhoud van de zaak. 

Dit zijn kosten voor het onderhoud, nodig ingevolge normale slijtage van de zaak 1290 , en 

waardoor de zaak geschikt blijft voor het gebruik waartoe ze is bestemd 1291 . Het verschil met 

herstellingen is niet zo groot en niet steeds onmiddellijk duidelijk; het goed zelf is niet 

aangetast, maar haar waarde wel. 

Typische voorbeelden: het verversen van de motorolie 1292 ; toevoeging antivries; vervangen 

van de autobanden. 

De meeste rechtspraak aanvaardt meermaals het voorrecht ook voor deze derde categorie van 

kosten 1293 , voor zover de kosten noodzakelijk waren voor het onderhoud. Men steunt zich 

veelal op 2 cassatiearresten uit de jaren '70 die een nogal ruime interpretatie voorstaan van het 

voorrecht van behoud 1294 . Nochtans beantwoorden deze kosten niet beantwoorden aan de 

ratio van het voorrecht, dat immers niet verleend wordt wegens nutstoevoeging, maar wegens 

het behoud van het goed in het onderpand 1295 . Wel kan bij feitelijk bezit een retentierecht 

gelden. 

4° Kosten voor het gebruik/ rendement van de zaak. 

De rechtspraak aanvaardt niet de kosten waardoor het goed rendeert, d.w.z. kosten voor het 

economisch gebruik van het goed, ook al kan dit de verkrijging of het behoud van andere 

1288 DIRIX en DE CORTE (2006) nr. 253b p. 172. 

1289 Voorrecht aanvaard door Kh. Charleroi 10 juni 1998, JLMB 1999, 743; Hof Luik 9 oktober 1997, JLMB 

1998, 588; Hof Bergen 26 juni 1985, TBH 1987, 343 n. R. PARIJS. 

1290 DIRIX en DE CORTE (2006) nr. 253c p. 172. 

1291 Verwoording van Cass. 9 maart 1972, RW 1972-73, 302; Cass. 12 mei 1978 (zie vorige noot). 

1292 Bv. Cass. 9 maart 1972, RW 1972-73, 302; Hof Gent 18 februari 1981, TBH 1983, 520 afkeurende noot R. 

PARIJS. 

1293 Bv. kosten voor het rijklaar houden van voertuigen: Cass. 9 maart 1972, RW 1972-73, 302 = Arr. 1972, 649 

= Pas. 1972 I 641 = JT 1972, 406 noot SOREL = RGEN 1972 nr. 21.628 = R.Not.B. 1974, 221; Cass. 12 mei 

1978, Arr. 1978, 1068 = RW 1978-79, 1039; Cass. 11 juni 1987, RW 1987-88, 707 = Arr. 1986-87, 1394 = TBH 

1988, 405 = Pas. 1987, 1255 = JT 1987, 588/448. Vgl. DE PAGE, Traité VII nr. 198 voor een strengere aanpak. 

1294 Cass. 9 maart 1972, RW 1972-73, 302; Cass. 12 mei 1978, RW 1978-79, 1039. Het Hof herneemt de 

woorden van DE PAGE, Traité, VII, nr. 198, die echter een strikte interpretatie voorstond. 

1295 DIRIX en DE CORTE (2006) nr. 253 p. 172, met verwijzingen; E. DIRIX, “Overzicht”, TPR 2004, nr. 

125. 

502


goederen mogelijk maken. Dat brengt immers geen meerwaarde aan het goed zelf teweeg, 

maar enkel meerwaarde in het vermogen in het algemeen (specialiteitsbeginsel). 

Voorbeelden: bv. brandstofkosten auto 1296 ; stro voor de dieren. 

5° Andere niet-bevoorrechte kosten 

Uitgesloten zijn verder in ieder geval: 

- kosten voor de verkrijging van de zaak 1297 (daarvoor gelden andere regels, hoger 

besproken); 

- kosten voor de fabricage 1298 of bewerking van de zaak (daarvoor geldt ev. een retentierecht 

of pandrecht, zie hoger). 

c. Behoud en tenietgaan 

Indien aan de veriesten voor dit voorrecht is voldaan, en de schuldeiser heeft de zaak ook in 

zijn macht, dan heeft hij in beginsel ook een retentierecht, tenzij dat bezit wederrechtelijk is 

verkregen. 

Is de zaak in de macht van de schuldenaar, dan geldt het voorrecht ook, doch enkel zolang ze 

zich nog in diens vermogen bevindt. Wordt de zaak vervreemd, dan is er geen volgrecht (vgl. 

hoger; uitgezonderd wanneer ook de schuld overgaat op de verkrijger). 

Aangezien het een bijzonder voorrecht is en dus in beginsel een zakelijk recht, wordt ook 

soms aanvaard dat het gehandhaafd kan worden door zakelijke subrogatie 1299 . 

Wordt de zaak onroerend door incorporatie in een onroerend goed of door bestemming aan 

een erf van dezelfde eigenaar, gaat het voorrecht teniet 1300 , tenzij 1301 : 

- bij kosten tot behoud van landbouwgereedschap (Uit de tekst van art. 20, 5° III (voorheen lid 

II) die enkel naar 20,4° en 20,5° verwijst en niet naar 20, 2°, kan men afleiden dat het 

voorrecht van art. 20, 2° van de verkoper van landbouwgereedschap niet vervalt bij 

onroerendmaking); 

1296 Bv. Hof Antwerpen 12 december 1983, TBH 1984, 529. 

1297 Inbegrepen de financiering ervan (bv. Hof Luik 27 februari 1969, JL 1969-70, 89); de financier die 

bevoorrecht wil zijn kan dit meestal door subrogatie in de rechten van de verkoper. 

1298 Bv. Hof Antwerpen 7 mei 1984, TBH 1986, 116 n. R.P. 

1299 De schuldeiser kan meer bepaald nog worden gesubrogeerd in de niet betaalde koopsom: Kh. Aarlen 28 

januari 1993, RRD 1993, 144, of in de schuldvordering jegens de verzekeraar; DEKKERS-DIRIX, Handboek, II, 

nr. 1009; DIRIX en DE CORTE (2006) nr. 254 p. 173 (algemeen op schuldvorderingen die in de plaats komen); 

K. BYTTEBIER, nr. 422; V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, p. 507, nr. 543. 

1300 DIRIX en DE CORTE (2006) nr. 249 p. 168; E. DIRIX, “Overzicht”, TPR 2004, nr. 124; Hof Gent 12 

december 2011, 7 e Kamer, faill. Anromeat t. Garage West Trucks, juridat nr. N-20111212-2 rolnr. 2010/3229, 

toegepast op “rollend materieel” (in casu vrachtwagens gebruikt voor de handelsactiviteit). 

1301 Deze uitzondering wordt vaak over het hoofd gezien bij 20, 4° HypW en enkel behandeld bij het voorrecht 

van de verkoper. Art. 20, 5° III verwijst echter ook naar 20, 4° HypW. Vgl. K. BYTTEBIER, nr. 421; F. 't 

KINT, Sûretés (2004), nr. 509. 

503


- bij kosten tot behoud van bedrijfsuitrustingsgoederen gebruikt in een nijverheids-, handels- 

of ambachtsonderneming (niét: landbouwonderneming), mits een eensluidend verklaard 

afschrift van de verkoopfactuur of gelijkaardige akte binnen de 15 dagen na levering 1302 

neergelegd is op de griffie van de rechtbank van koophandel van de woonplaats van de koper 

(art. 20, 5° III iuncto 20,4° HypW). 

Is aan die vereisten voldaan, dan blijft het voorrecht gedurende 5 jaar behouden 1303 (termijn 

die gestuit wordt tijdens de samenloop). Zie voor details art. 20, 5° III tot VI Hyp.W (vóór 

2003 lid II tot V). 

Of het voorrecht teniet gaat bij bewerkingen op het roerende goed (cf. 20, 5° Hyp.W.) is niet 

zo duidelijk. Vaak leert men dat het teniet gaat als de zaak niet meer identificeerbaar is 1304 , 

maar DE PAGE verdedigt de theorie dat het voorrecht behouden blijft, zolang de waarde van 

de zaak zich nog in het vermogen bevindt 1305 . 

d. Rang 

Als bijzonder voorrecht heeft het altijd voorrang op de algemene voorrechten 1306 . 

Het voorrecht wordt achtergesteld bij later ontstane bijzondere voorrechten op hetzelfde goed, 

inbegrepen ook de kosten voor uitwinning ervan en de kosten voor de begrafenis van de na 

die kosten overleden schuldenaar (ook een soort boedelschuld) (art. 25 HypW). Indien de 

schuldeiser de zaak in zijn macht heeft, zullen er evenwel slechts zelden latere rechten op de 

zaak kunnen ontstaan. 

Omgekeerd heeft het voorrang op oudere voorrechten (art. 22 I HypW). Hier geldt dus precies 

het omgekeerde als het anterioriteitsbeginsel. Dit is begrijpelijk: latere schuldeisers gaan 

immers af op de toestand van het vermogen zoals het toen (dus na de uitgevoerde prestatie) 

bestond. Wanneer echter latere schuldeisers toch op de hoogte waren nog openstaande 

schuldvorderingen wegens kosten van behoud, wordt soms aanvaard dat het voorrecht hen 

toch tegenwerpelijk is 1307 . 

1302 De termijn van 15 dagen begint te lopen wanneer de levering voltooid is (niet wanneer de levering begint, 

als ze in fazen gebeurt en de factuur voor het geheel wordt opgemaakt: kh. Luik 17 januari 1984, JL 1984, 231). 

De termijn wordt niet verlengd krachtens art. 53 GerW wanneer de vervaldag een zaterdag, een zondag of een 

wettelijke feestdag is (en de griffie dus gesloten): Cass. 1 oktober 1998, Arr.Cass. 1998, nr. 426 = RW 1998-99, 

1143 = TBH 1998, 776 =TBBR 1999, 531 met noot R. VANCRAENENBROECK = JT 1999, 211). 

1303 Voor een recent geval: Kh. Ieper 18 januari 1999, RW 1998-99, 1359; Hof Luik 18 december 1998, JLMB 

1999, 734. 

1304 A. KLUYSKENS, Voorrechten en hypotheken, nr. 123. 

1305 H. DE PAGE, Traité, VII, nr. 205 B; DEKKERS-DIRIX, Handboek, II, nr. 1009; K. BYTTEBIER, nr. 

422. 

1306 Dat volgt ook uit art. 22 II HypW (“Zij gaan, in alle gevallen, zelfs boven het voorrecht van de laatste drie 

nummers van artikel 19” – art. 19, 1° en 2° zijn immers veeleer boedelschulden). DIRIX en DE CORTE (2006) 

nr. 255 p. 173, stellen wel dat latere algemene voorrechtenv oorrang hebben maar doelen eigenlijk enkel op di 

van 19,1° en 2°. 

1307 DE PAGE, Traité VII, p. 243, nr. 316; DIRIX en DE CORTE (2006) nr. 255 p. 174. 

504


De schuldvordering wordt dus in zekere mate gelijkgesteld met een boedelschuld 1308 . 

3. Voorrechten op de oogst 

De wet kent een aantal voorrechten op de oogst, waarvoor een specifieke rangorde is 

opgemaakt. Deze rangorde wordt niet bepaald door de chronologie (al dan niet omgekeerd), 

maar door de aard van de schuld(vordering). 

De wet gebruikt telkens de nadere aanduiding "oogst van het jaar". Dit omvat in ieder geval 

de reeds geoogste vruchten die zich nog in het vermogen bevinden van de landbouwer. Deze 

laatste vereiste volgt uit de grondslag van het voorrecht, nl. de verrijking aanwezig in het 

vermogen van de landbouwer. Men zegt verder dat het ook de nog niet geoogste vruchten 

("taken wortelvaste vruchten") zou omvatten; deze zijn evenwel tot aan het oogsten 

onroerend en door natrekking eigendom van de grondeigenaar. 

a. In eerste orde: voorrecht voor kosten van de oogst 

De leverancier van zaden en de schuldeiser van andere “kosten van de oogst” 1309 (art. 20, 2°, 

1 e zinsnede HypW.) zijn bevoorrecht op de oogst van het jaar. Het voorrecht ontstaat van 

rechtswege zodra de kosten gemaakt worden. Krachtens art. 24 HypW heeft het steeds 

voorrang op het voorrecht van de verpachter (ongeacht de anterioriteit en/of goede trouw). 

Bij doorverkoop van de oogst treedt er zakelijke subrogatie op in de schuldvordering op de 

prijs van die oogst. 

b. In tweede en derde orde: voorrecht van de verpachter en landbouwvoorrecht op 

de oogst 

Vervolgens hebben de verpachter en de houder van het landbouwvoorrecht eveneens een 

voorrecht op de vruchten van de "oogst van het jaar", zowel voor het oogsten als nadien, ook 

wanneer ze zich niet meer op de landbouwuitbating zelf bevinden (daar waar hun voorrecht 

op andere goederen in beginsel maar bestaat zolang die zich ter plaatse bevinden, behoudens 

uitoefening van het beperkte volgrecht), doch enkel zolang ze nog eigendom zijn van de 

pachter 1310 (dit laatste volgt uit de grondslag van het voorrecht). 

Bij conflict heeft de verpachter voorrang op de houder van het landbouwvoorrecht (vgl. de 

bespreking van deze beide pandrechten in Hoofdstuk V). 

c. In vierde orde: voorrecht voor teveel betaalde vergoedingen voor schade aan de 

oogst 

1308 Dit blijkt ook uit art. 22 II HypW, dat voorrang verleent boven de algemene voorrechten, behalve die van 

art. 19, 1° en 2° - die immers gelden als boedelschulden. 

1309 Volgens Kh. Gent 24 december 1999, RW 2000-2001, 350 = TBBR 2000, 379 geldt dit voorrecht niet voor 

de levering van planten (restrictieve interpretatie van art. 20, 2°). 

1310 Vgl. F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 442. 

505


Art. 20, 11° HypW: op de oogst van het jaar zijn ook bevoorrecht de schuldvorderingen 

wegens voorschotten overeenkomstig de wetgeving betreffende schadeloosstelling door het 

winnen en pompen van grondwater uitgekeerd voor het herstel van schade aan de oogst. Uit 

art. 25bis HypW volgt dat dit voorrecht in derde orde komt, na de twee vorige. 

4. Voorrecht van de zaakverzekeraar 1311 

a. Onderpand 

De verzekeraar is bevoorrecht op de verzekerde zaak die deel uitmaakt van het vermogen van 

de schuldenaar. Het voorrecht is niet ondeelbaar, en bij verzekering van meerdere goederen 

moet de premie worden omgeslagen 1312 . 


Verzekerd is de schuldvordering voor de voor de verzekering van de zaak nog verschuldigde 

verzekeringspremies, met een maximum van 2 jaarpremies (art. 60 LVO en art. 23 

Verzekeringswet 1874, de laatste voor transportverzekeringen), en enkel betreffende periodes 

waarvoor dekking wordt verleend (dus geen premies die verschuldigd zouden zijn als 

vergoeding voor een periode van schorsing van dekking 1313 ). 

Het voorrecht verzekert geen rente of schadevergoeding. 

5. Voorrechten voor douanerechten en accijnzen. 

a. Op de belastbare goederen zelf 

Op bepaalde goederen dienen douanerechten en/of accijnzen worden betaald zodra zij in 

België in het verkeer worden gebracht. Bij de realisatie van dergelijke goederen zullen de 

daarop verschuldigde douanerechten of accijnzen dan ook als variante op de kosten van de 

verkoop voorafgenomen worden en betaald worden met voorrang boven andere 

schuldvorderingen (bv. ook op die van de pandhouder van de goederen). Zijn de goederen in 

de macht van de administratie, dan heeft die ook een retentierecht (zie hoger Hoofdstuk V 

Afdeling B.2.5°). 

b. Op goederen in belastingentrepots 

Verder bestaat er ook het bijzondere stelsel van de zgn. “belastingentrepots”: de verplichting 

om de belastingen te betalen kan worden uitgesteld zolang de goederen bij een erkend 

entrepothouder liggen (die dan de belastingschuldenaar is) 1314 . Keerzijde hiervan is dat de 

1311 Zie veder E. DIRIX, "Artikel 60 verzekeringswet", in Comm. Voorr. & Hyp. 

1312 E. DIRIX, “W. 25 juni 1992 Art. 60”, in Comm. Voorrechten en hypotheken, randnr. 6; KLUYSKENS, 

Voorrechten en hypotheken, nr. 135. 

1313 Zie bv. Hof Luik 25 juni 1986, JL 1986, 559. 

1314 Zie hiervoor de Wet van 22 december 2009 Wet betreffende de algemene regeling inzake accijnzen, o.m. 

art. 6 § 7 (voorheen Wet van 10 juni 1997 betreffende de algemene regeling voor accijnsproducten, het 

506


fiscus bevoorrecht is op de goederen in zo’n entrepot, niet alleen voor de op die goederen 

verschuldigde rechten, maar voor alle rechten die de entrepothouder verschuldigd is, ook op 

goederen die reeds uit het entrepot verdwenen zijn. Art. 313 § 2 AWDA bepaalt dat de fiscus 

boven alle andere schuldeisers bevoorrecht is op de goederen welke ten name van de 

schuldenaar in entrepot zijn. Dit laatste betekent gewoon de goederen die in het entrepot van 

de entrepothouder-belastingschuldenaar zijn opgeslagen, ongeacht of ze eigendom zijn van de 

entrepothouder (meestal niet) of van een derde-bewaargever (en betekent dus niet: de 

goederen die op naam staan en eigendom zijn van de schuldenaar). Dit wordt door het arrest 

van het Hof van cassatie van 27 maart 2003 beslist met het argument dat “de wetgever gewild 

heeft dat de voordelen van het uitzonderingsstelsel waarvan de economische agenten door het 

entrepotstelsel konden genieten binnen bepaalde grenzen zouden blijven doordat de Staat op 

alle schuldeisers voorrang zou hebben” 1315 . 

voorhanden hebben en het verkeer daarvan en de controles daarop) en de Wet van 29 december 1992 betreffende 

de douane-entrepots (voorheen Wet van 20 februari 1978 betreffende de douane-entrepots en de tijdelijke 

opslag). 

1315 Cass. 27 maart 2003, RW 2004-2005, 429, kritisch besproken door E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 

121. 

507


B. Voorrechten voor schuld(vordering)en veroorzaakt door of met behulp van 

de zaak 

Het betreft het voorrecht van de benadeelde van een inbreuk begaan met een voertuig 1316 . 

Art. 35 § 3, 2° W. van 3 mei 1999 1317 op het vervoer van zaken over de weg kent aan de slachtoffers 

("burgerlijke partijen") van inbreuken op die wet begaan met een voertuig, een voorrecht toe op dat voertuig 

voor de schade die zij door die inbreuk hebben geleden en die hen door de rechter is toegekend. Er is ook nog 

art. 20, 5° II HypW zoals ingevoegd bij art. 41 van dezelfde Wet van 3 mei 1999; dit lid schijnt geen andere 

strekking te hebben dan te bepalen dat het voorrecht van art. 35 § 3 rang neemt onmiddellijk na dat van de 

verkoper van het voertuig. Deze voorrang dient te gelden voor alle zekerheidsrechten die voorbehouden werden 

bij vervreemding van het goed aan de inbreukmaker. 

1316 Zie hierover S. VAN CAENEGHEM, “Le privilège sur le véhicule qui à servi à commettre l’infraction”, 

De Verz. 2003, 260-262. Deze bepalingen zijn in werking sedert 1 januari 2003. 

1317 In werking sedert 7 mei 2002 volgens KB van 1 januari 2003. 

508


DEEL V. ZAKELIJKE RECHTEN OP 

SCHULDVORDERINGEN OP NAAM 

HOOFDSTUK I. Inleiding en basisbegrippen 


1. Behandelde materie: schuldvorderingen op naam 

a. In dit Deel besproken activa in het algemeen 

In dit deel behandelen we enkel schuldvorderingen op naam, en geen schuldvorderingen die 

geïncorporeerd zijn in een waardepapier (aan toonder of order) of een gedematerialiseerd 

effect; zij komen verderop aan bod (Deel VI). 

Schuldvorderingen kunnen betrekking hebben op een facere (verbintenis tot doen) of een dare (verbintenis tot 

verschaffen van een zakelijk recht); deze laatste kunnen geld betreffen of een ander goed. Bij geldschulden kan 

men nog vele soorten onderscheiden zoals prijsvorderingen voor goederen of diensten, loonvorderingen of 

andere schuldvorderingen op inkomsten uit arbeid, huurtermijnen, schuldvorderingen op opbrengsten van 

intellectuele eigendomsrechten, uitkeringen van dividenden of kapitaal van rechtspersonen, uitbetaling van een 

scheidingsaandeel uit mede-eigendom of een opleg bij verdeling, leningschulden in kapitaal of interest, lijfrente, 

verzekeringsvergoedingen, schadevergoedingen, strafbedingen, enz. 

Het begrip schuldvorderingen op naam wordt hier in een ruime zin gebruikt. Zo omvat het 

onder meer ook aandelen of andere financiële instrumenten op naam en de rekeningtegoeden: 

- aandelen in een vennootschap (Fr. action, Dui. Aktie, En. share) zijn meer dan enkel 

schuldvorderingen; zij incorporeren ook lidmaatschapsrechten; daardoor gelden er enkele 

bijzondere regels voor aandelen, doch de basisregels zijn dezelfde als voor andere 

schuldvorderingen. De definitie van vennootschapsaandelen en soortgelijke rechten vindt men 

in het Wb. Venn. 

- hetzelfde kan men zeggen van girale of rekeningtegoeden (Fr. avoirs, Dui. Anlagen), d.i. 

geldvorderingen op een rekeningvoerende instelling of anders gezegd "de rechten die 

voortvloeien uit op een rekening gecrediteerde gelden". Ook hier gelden er enkele bijzondere 

regels (zie bv. onder b.); het uitgangspunt blijven echter ook hier de regels inzake 

schuldvorderingen in het algemeen. Het gaat immers om een niet in een effect 

geïncorporeerde schuldvordering op de rekeningvoerende instelling 1318 , dus een 

schuldvordering op naam. Zij heeft tot voorwerp de levering van geld in de primaire zin (zie 

voor de bespreking van het begrip geld verder Deel VI) dan wel, naar keuze van de 

schuldeiser, uitvoering van betalingsopdrachten e.d.m. 

1318 Weliswaar kunnen financiële instellingen ook schuldvorderingspapieren uitgeven die als betaalmiddel 

kunnen worden gebruikt, alsook elektronisch geld, maar dan gaat het om effecten veeleer dan om giraal geld. 

Deze worden in Deel VII besproken. 

509


Een vrij apart statuut hebben bepaalde maritieme schuldvorderingen, met name de vracht (d.i. 

vrachtprijsvordering); zij worden besproken in Deel VIII. 

De regels inzake schuldvorderingen op naam gelden in beginsel ook voor rechten zoals opties. 

b. Financiële activa (toepassingsgebied van de bijzondere regeling inzake financiële 

zekerheden). 

Een bijzondere regeling op een aantal punten geldt in ons recht voor "financiële activa", dit op 

grond van de WFZ 1319 . De regels van de WFZ komen niet geheel in de plaats van het gemeen 

recht, maar zijn in beginsel bijkomende regels waardoor de totstandkoming van zekerheden 

zowel als het gebruik ervan mogelijk is volgens soepeler regels. 

Hoewel het toepassingsgebied van de WFZ dit Deel over schuldvorderingen op naam duidelijk overstijgt 

(effecten niet op naam worden immers in het Deel VI behandeld), bespreken we het toepassingsgebied van deze 

wet hier, omdat de wet ook geldt voor sommige in dit Deel behandelde activa, met name voor rekeningtegoeden 

en voor financiële instrumenten op naam. 

Het toepassingsgebied van deze bijzondere regeling wordt met name nader bepaald/beperkt 

tot financiële activa, d.w.z. de volgende 3 categorieën van activa: 

a) "Financiële instrumenten". Dit zijn: 

- de financiële instrumenten zoals gedefinieerd door artikel 2, 1° WFSFD (onder meer 

effecten (aandelen, obligaties, certificaten), geldmarkinstrumenten, derivaten (opties, futures, 

swaps, ...) enz.) 1320 , ongeacht of deze verhandelbaar zijn op de kapitaalmarkt; alsook 

1319 Voor besprekingen van deze wet, zie J.P. DEGUEE & D. DEVOS, "La loi relative aux sûretés financières", 

Bank & Fin 2005; V. SAGAERT & H. SEELDRAYERS , "De wet financiële zekerheden", RW 2004-2005, 1521 

v.; I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, “De Wet Financiële Zekerheden. Een stap te ver of de aanloop naar een 

totaal vernieuwd zekerhedenrecht?”, TBH 2006, 170 v. 

1320 Dit omvat " elk instrument dat tot één van de volgende categorieën behoort : 

a) effecten, als omschreven in het 31°; 

b) geldmarktinstrumenten, als omschreven in het 32°; 

c) rechten van deelneming in instellingen voor collectieve belegging; 

d) opties, futures, swaps, rentetermijn-contracten en andere derivatencontracten die betrekking hebben op 

effecten, valuta, rentevoeten of rendementen, of andere afgeleide instrumenten, financiële indexen of maatstaven 

en die kunnen worden afgewikkeld door middel van materiële aflevering of in contanten; 

e) opties, futures, swaps, rentetermijn-contracten en andere derivatencontracten die betrekking hebben op 

grondstoffen en in contanten moeten of mogen worden afgewikkeld naar keuze van één van de partijen (tenzij de 

reden het in gebreke blijven is of een andere gebeurtenis die beëindiging van het contract tot gevolg heeft); 

f) opties, futures, swaps en andere derivatencontracten die betrekking hebben op grondstoffen en kunnen 

worden afgewikkeld door middel van materiële levering, mits zij worden verhandeld op een gereglementeerde 

markt en/of een MTF; 

g) andere, niet in f) vermelde opties, futures, swaps, termijncontracten en andere derivatencontracten die 

betrekking hebben op grondstoffen, die kunnen worden afgewikkeld door middel van materiële levering en niet 

voor commerciële doeleinden bestemd zijn, en die de kenmerken van andere afgeleide financiële instrumenten 

hebben, waarbij inzonderheid in aanmerking wordt genomen of de clearing en afwikkeling via erkende 

clearinghouses geschiedt en of er regelmatig sprake is van "margin calls" (verzoek om storting van extra 

zekerheden); 

h) afgeleide instrumenten voor de overdracht van het kredietrisico; 

i) financiële contracten ter verrekening van verschillen ("contracts for differences"); 

510


- de rechten op of ten aanzien van een dergelijk financieel instrument, met inbegrip van het 

aandeel in een effectendepot (begrip dat in Deel VI wordt besproken) 1321 , alsook 

- de schuldvorderingen ten aanzien van een dergelijk financieel instrument. 

Zij vallen slechts binnen de WFZ indien ze ten titel van pand of andere zekerheid in het bezit 

of onder controle komen van de begunstigde van de zekerheid (art. 4 § 1 II WFZ) 

b) Rekeningtegoeden, d.i. geldvorderingen op een rekeningvoerende instelling (Fr. avoirs, 

Dui. Anlagen; door de Richtlijn en Wet verwarrend "contanten" genoemd (in de Fr. tekst en in 

de En. cash), en gedefinieerd als "de rechten die voortvloeien uit op een rekening 

gecrediteerde gelden in ongeacht welke valuta, met uitzondering van chartaal geld, alsook 

soortgelijke schuldvorderingen tot restitutie van geld"). Zie hierboven (a.). 

c) (Sinds de wijziging van de WFZ door de W. 26 september 2011) zgn. “Bankvorderingen”, 

dit zijn de geldelijke schuldvorderingen voortvloeiend uit een overeenkomst krachtens 

dewelke een kredietinstelling, een hypotheekonderneming, of een verlener van 

consumentenkrediet een lening of een krediet toestaat. 

Voor rekeningtegoeden en bankvorderingen is in de gewijzigde WFZ (in 2011) geen 

buitenbezitstelling nodig om binnen de WFZ te vallen. 

Anders dan de Richtlijn 1322 maakt de WFZ in beginsel geen onderscheid naargelang de aard 

van de bij de zekerheidsovereenkomst betrokken partijen. De WFZ reikt dus veel verder dan 

alleen transacties met financiële activa tussen financiële instellingen e.d.m. 

j) opties, futures, swaps, rentetermijncontracten en andere derivatencontracten met betrekking tot 

klimaatvariabelen, vrachttarieven, emissievergunningen, inflatiepercentages of andere officiële economische 

statistieken, en die contant moeten, of, op verzoek van één der partijen, kunnen worden afgewikkeld (tenzij de 

reden het in gebreke blijven is of een andere gebeurtenis die beëindiging van het contract tot gevolg heeft), 

alsmede andere derivatencontracten met betrekking tot activa, rechten, verbintenissen, indices en maatregelen 

dan die vermeld in het 1° die de kenmerken van andere afgeleide financiële instrumenten bezitten, waarbij 

inzonderheid in aanmerking wordt genomen of zij op een gereglementeerde markt of MTF worden verhandeld, 

of de clearing en afwikkeling via erkende clearinghouses geschiedt, en tevens of er regelmatig sprake is van 

"margin calls" (verzoek om storting van extra zekerheden); 

k) andere waarden of rechten aangeduid door de Koning op advies van de (CBFA), in voorkomend geval voor 

de toepassing van de bepalingen die Hij aanwijst", 

waarbij "effect" in 31) gedefinieerd wordt: " alle categorieën op de kapitaalmarkt verhandelbare waardepapieren, 

betaalinstrumenten uitgezonderd, zoals : 

a) aandelen in vennootschappen en andere met aandelen in vennootschappen, partnerships of andere entiteiten 

gelijk te stellen waardepapieren, alsmede aandelencertificaten; 

b) obligaties en andere schuldinstrumenten, alsmede certificaten betreffende dergelijke effecten; 

c) alle andere waardepapieren die het recht verlenen die effecten te verwerven of te verkopen of die aanleiding 

geven tot een afwikkeling in contanten waarvan het bedrag wordt bepaald op grond van effecten, valuta's, 

rentevoeten of rendementen, grondstoffenprijzen of andere indexen of maatstaven"; 

en " geldmarktinstrument" in 32° als: " alle categorieën instrumenten die gewoonlijk op de geldmarkt worden 

verhandeld, zoals schatkistpapier, depositocertificaten en commercial paper, betaalinstrumenten uitgezonderd". 

1321 Deze tweede categorie doelt op de rechten die men heeft op effecten die indirect worden aangehouden door 

tussenpersonen en beoogt de WFZ toe te passen ongeacht of men deze rechten beschouwt als zakelijke rechten 

op die effecten dan wel slechts als schuldvorderingen op de tussenpersoon (I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, 

TBH 2006, (170) 178 nr. 28) 

1322 Zie over deze Richtlijn o.m. D. TURING, "The EU Collateral Directive", JIBFL 2002, 187 v.; D. DEVOS, 

511


2. Overzicht van de in dit Deel behandelde vragen 

In hoofdstuk I gaan we na in hoeverre de algemene beginselen van zakenrecht, die hoger 

besproken werden en ook het uitgangspunt vormen bij de bespreking van zakelijke 

zekerheden op lichamelijke goederen, van toepassing zijn op schuldvorderingen. 

Vervolgens komen de eigendomsoverdracht aan bod en de rol van het bezit (hoofdstuk II) en 

het beslag op schuldvorderingen (hoofdstuk III), vooraleer de zakelijke zekerheden te 

bespreken, in eerste instantie volgens dezelfde systematiek als bij roerende zaken: 

- voorbehouden zekerheden in hoofdstuk IV; 

- eigendom tot zekerheid in hoofdstuk V; 

- pandrechten en gelijkaardige gevestigde zekerheden, en andere voorrechten in hoofdstuk VI; 

- na de bespreking van de regels inzake conflicten tussen rechten op schuldvorderingen in 

hoofdstuk VII, 

- komen tenslotte in hoofdstuk VIII een aantal mechanismen aan bod die voortbouwen op de 

specificiteit van schuldvorderingen (de externe werking van interne bepalingen). 

3. Verschil tussen zakelijke zekerheden op schuldvorderingen en persoonlijke zekerheden, 

vanuit het standpunt van de schuldenaar van de schuldenaar. 

Een zakelijke zekerheid op een schuldvordering leidt er in de meeste gevallen toe dat de 

schuldenaar van die schuldvordering uiteindelijk met heel zijn vermogen instaat tot betaling 

aan de schuldeiser van zijn schuldeiser. Vandaar rijst de vraag waarin dan het verschil ligt met 

een persoonlijke zekerheid. 

Het onderscheid lijkt nog kleiner als we zien dat bepaalde rechtsfiguren zowel een 

persoonlijke zekerheid kunnen vormen als een zakelijke zekerheid op eens schuldvordering 

kunnen impliceren, zo bijvoorbeeld de “rechtstreekse vordering” of de 

delegatieovereenkomst. 

Anderzijds is het juist aan de hand van de ontleding van dergelijke verwante figuren dat het 

onderscheid gemakkelijk kan worden verwoord. 

- Bij een persoonlijke zekerheid is de verbintenis van de aangesproken schuldenaar in 

beginsel geabstraheerd van de interne verhouding tussen hemzelf en de oorspronkelijke 

schuldeiser (dus van de dekkingsverhouding). Soms is ze bovendien ook geabstraheerd van de 

valutaverhouding (de verhouding tussen de schuldeiser en de oorspronkelijke schuldenaar). 

"The Directive 2002/47/EC on financial collatral arrangements of June 6, 2002", in Mélanges en hommage à 

Jean-Victor Louis, ULB Brussel 2002, 259 v.; G. MORTON, "Modernization of EU financial law: the directive 

on financial collateral agreements", Euredia 2003, 11 v.; H. SEELDRAYERS, "De Europese Richtlijn inzake de 

zekerheidsovereenkomsten - Krachtlijnen en artikelsgewijze commentaar", T.fin.R. 2003, 337 v. en 420 v. ; F. 't 

KINT & W. DERIJCKE, "La Directive 2002:42/CE concernant les contrats de garantie financière au regard des 

principes généraux de droit des sûretés", Euredia 2004, 41 v.; W. BOSSU, "De richtlijn betreffende financiële 

zekerheidsovereenkomsten: inhoudelijke analyse", in AEDBF (red.) Bancaire en financiële zekerheden, Bruylant 

Brussel 2004, 227 v.; M. VANDERHAEGEN, "Impact de la directive concernant les garanties financières de 

lege ferenda", in AEDBF (red.) Bancaire en financiële zekerheden, Bruylant Brussel 2004, 263 v. 

512


- Een zakelijke zekerheid op de schuldvordering daarentegen gaat minder ver. Daartoe is niet 

vereist dat de verbintenis van de aangesproken schuldenaar in beginsel geabstraheerd is van 

de dekkingsverhouding. Deze kan dan ook in beginsel alle excepties aanvoeren zowel uit de 

dekkings- als uit de valutaverhouding: hij is slechts gehouden binnen de grenzen van zowel 

zijn schuld jegens de oorspronkelijke schuldenaar als diens schuld jegens de schuldeiser. De 

schuld van de aangesproken schuldenaar is geen andere dan een schuld die hij reeds had, 

enkel zal hij deze nu geheel of gedeeltelijk aan iemand anders dan de oorspronkelijke 

schuldeiser moeten betalen. 

Dit sluit niet uit dat bepaalde persoonlijke zekerheden wel ook in zekere zin mede een 

zakelijke zekerheid op een schuldvordering kunnen impliceren. 

513


AFDELING B. De toepasselijkheid van de regels van zakenrecht op 

schuldvorderingen op naam. 

1. Principiële toepasselijkheid van de algemene beginselen van ons zakenrecht 

In ons recht worden - onder voorbehoud van bijzondere regels voor bepaalde soorten 

schuldvorderingen (vnl. voor loon en inkomensvorderingen, en voor schuldvorderingen uit 

overheidsopdrachten, zie hoofdstuk II) - de klassieke beginselen van het zakenrecht 

betreffende de verkrijging en het verlies van goederen ook toegepast op schuldvorderingen, 

zij het in overdrachtelijke zin. 

Dit is onder meer zo voor de volgende. 

a) De regel van de principiële overdraagbaarheid, behoudens de wettelijke uitzonderingen, die 

hoger in Deel II hoofdstuk II werden besproken. 

b) De beslagbaarheid (door middel van derdenbeslag, zie Hst. III), ook hier behoudens de 

wettelijke uitzonderingen, die in het algemeen in Deel II hoofdstuk II werden besproken; 

bijzondere beperkingen voor bepaalde schuldvorderingen komen verder in Hoofdstuk II 

afdeling C aan bod. 

c) De numerus clausus van zakelijke rechten: ook op schuldvorderingen kan men enkel de 

door het recht erkende zakelijke rechten verkrijgen (in beginsel enkel eigendom, pand en 

vruchtgebruik; andere rechten hebben geen zakelijke werking (bv. een incassomandaat)). 

d) Het anterioriteitsbeginsel (het oudste recht gaat voor), met als uitzondering de regels van 

de derdenbescherming; daarbij en bij conflicten tussen zakelijke rechten in het algemeen 

speelt evenzeer de publiciteit (zie verder in Hoofdstuk VII, in het bijzonder art. 1690 BW). 

e) Het eenheids- en specialiteitsbeginsel (krachtens dewelke zakelijke rechten in beginsel 

slechts betrekking kunnen hebben op afzonderlijke goederen, en niet op onzelfstandige 

bestanddelen van goederen, noch op feitelijke algemeenheden van goederen) (zie voor een 

toepassing verder onder meer de regels inzake accessoire schuldvorderingen in hoofdstuk II 

Afd. A punt 2.). 

f) Het vereiste dat een schuldvordering moet bestaan opdat er een overdracht van 

schuldvordering of inpandgeving ervan zou kunnen plaatsvinden. 

Bij die overdrachtelijke toepassing op schuldvorderingen krijgen de zakenrechtelijke 

beginselen wel ten dele een andere betekenis, omwille van het eigen karakter van het goed 

“schuldvordering”. 

2. Nuancering : onderscheid tussen “externe” en “interne bepalingen. 

514


Minstens bij schuldvorderingen op naam geldt er een zeer belangrijke nuance, waarbij 

"interne" bepalingen van een schuldvordering in beginsel ook "extern" werken en in die zin 

ook zakenrechtelijke werking hebben. Daarvan afwijkende regels gelden dan weer wel bij 

schuldvorderingen die in een waardepapier aan order of toonder of een boeking of een 

elektronisch bestand (gedematerialiseerd) zijn belichaamd. Zij worden besproken in Deel VI. 

a. Externe werking van geldige interne beperkingen of modaliteiten 

Bij de - overdrachtelijke - toepassing van die beginselen op schuldvorderingen wordt de 

betekenis ervan ingeperkt of gewijzigd, omdat schuldvorderingen geen “natuurlijke” 

zelfstandigheid hebben, maar slechts die inhoud die tussen de schuldeiser en schuldenaar 

ervan geldt. Schuldvorderingen hebben geen ander bestaan dan een “gelden” tussen partijen. 

Zij lopen niet rond op straat en zijn evenmin te vinden in de natuur. Het goed 

“schuldvordering” bestaat zakenrechtelijk in beginsel slechts zoals het geldt tussen partijen. 

De zakenrechtelijke positie van een schuldvordering op naam wordt dus in beginsel bepaald 

door de (interne) rechtsverhouding tussen schuldeiser en schuldenaar. Het is de interne 

verhouding die de schuldvordering als goed “specificeert” 1323 . De beperkingen die aan de 

inhoud van een dergelijk goed op geldige wijze worden aangebracht door deze partijen, 

binden dus in beginsel eenieder. Wanneer een schuldvordering tussen partijen een bepaalde 

inhoud heeft, bepaalde modaliteiten heeft, op een bepaalde wijze gespecificeerd is, dan 

werken deze bepalingen (als ze geldig 1324 zijn) ook “extern" of "zakenrechtelijk” omdat ze 

inherent zijn aan de “zaak” zelf (de schuldvordering) 1325 . 

Die tegenwerpelijkheid geldt ook jegens de (andere) schuldeisers van de andere betrokken 

partijen. Ook de schuldeisers kunnen zich maar verhalen op het goed in de zin waarin dit 

bestaat 1326 , met alle daaraan verbonden afspraken en modaliteiten. Men zegt ook soms dat 

contractuele rechten slechts "netto" in het vermogen / de boedel van de titularis vallen. 

Partijen - dit is schuldeiser en schuldenaar - kunnen deze inhoud door onderlinge 

overeenkomst in beginsel dan ook wijzigen zolang de schuldeiser beschikkingsbevoegd is 

(dus niet meer wanneer derden reeds rechten verkregen hebben op de schuldvordering, bv. 

door cessie of inpandgeving, door beslag of een andere vorm van samenloop die een collectief 

pandrecht vestigt), en behoudens bedrieglijke handelingen (met de pauliana aanvechtbaar). 

1323 Over het karakter van “goed” (vermogensbestanddeel) van schuldvorderingen in het algemeen, zie I. 

PEETERS, in Het kontrakt en de derden , p. (55) 61 v. 

1324 Bv. niet aangetast door nietigheid, door fraus creditorum of derde-medeplichtigheid en dergelijke. 

1325 Uitvoerig C. LEBON, Het goederenrechtelijk statuut van schuldvorderingen, doctoraatsthesis 2007, uitg. 

Intersentia 2010, p. 647 v. nr. 683 v. Eerder in dezelfde zin H. DE PAGE, Traité V p. 804 nr. 907; L. SIMONT, 

in Liber amicorum Frederic Dumon, 277 nr. 12. 

Contra: Les Novelles, Droit civil, IV-2, p. 219 nr. 129. Anders ook Cass.fr. 21 november 2000, Bull.Civ. 2000 IV 

nr. 180. 

1326 Vgl. de gelijkaardige uitdrukking van dit beginsel in A. ZENNER & I. PEETERS, RW 2004-2005, (481) 

483 nr. 5: "De greep van de beslagleggende schuldeisers op het deel van het vermogen van hun debiteur dat 

bestaat uit persoonlijke rechten, zal zich beperken tot wat zij tussen partijen zelf vertegenwoordigen". 

515


Anders dan bij lichamelijke goederen, en ten dele bij waardepapieren aan order of toonder of 

gedematerialiseerd (zie Deel VI), kunnen de partijen bij een schuldvordering op naam - dit is 

schuldeiser en schuldenaar - dan ook met uitwendige werking bepalen dat de schuldvordering 

niet overdraagbaar is, dat meerdere schuldvorderingen een ondeelbaar geheel vormen of 

omgekeerd een schuldvordering in meerdere wordt opgesplitst, dat een schuldvordering 

onbeschikbaar wordt (door delegatie bv.), en dergelijke meer. 

Aldus moet men een onderscheid maken tussen: 

- enerzijds overeenkomsten of andere regels die de verhouding tussen schuldeiser en 

schuldenaar op geldige wijze "intern" wijzigen, en 

- anderzijds bedingen en overeenkomsten die "extern" zijn aan die verhouding. 

Overeenkomsten of andere regels die de verhouding tussen schuldeiser en schuldenaar 

"intern" wijzigen zijn niet aan de beperkingen van het goederenrecht onderworpen, 

rechtshandelingen die "extern" zijn aan die verhouding wél. Deze beginselen zijn bij 

schuldvorderingen dus uitermate “betrekkelijk”. 

Toepassing: 

- Overdraagbaarheidsbeperkingen, verpandingsverboden, ondeelbaarheden of 

onbeschikbaarheden die geldig zijn overeengekomen tussen schuldenaar en schuldeiser, 

zowel bij het ontstaan van de schuldvordering als achteraf 1327 , zijn dus inherent aan het goed 

zelf, en werken dan ook op analoge wijze als zakenrechtelijke beperkingen - erga omnes 

(tegenwerpbaar aan derden, met inbegrip van de overnemers van de schuldvordering en de 

samenlopende schuldeisers). Derden hebben de schuldvordering te nemen zoals ze in de 

interne verhouding geldt. We zullen dan ook verderop de belangrijkste 

zekerheidsmechanismen bespreken die op deze externe werking van interne modaliteiten zijn 

gegrond (delegatie, ondeelbaarheid van wederzijdse schuldvorderingen en schulden, 

kwaliteitsrekeningen en gemeenschappelijke rekeningen). 

- Overdraagbaarheidsbeperkingen, ondeelbaarheden of onbeschikbaarheden die de schuldeiser 

zou overeenkomen met een derde daarentegen, hebben deze externe werking niet (behalve in 

die gevallen waarin de wet een dergelijke beperking mogelijk maakt voor goederen in het 

algemeen, zie Deel II Hoofdstuk II Afd. D). 

Dit geldt niet enkel voor schuldvorderingen op naam s.s. maar ook voor vergelijkbare rechten 

zoals bv. opties (de optie-overeenkomst kan de overdraagbaarheid beperken met extenre 

werking). 

De tegenwerpbaarheid van de interne gevolgen vereist dus in beginsel niet dat aan de - strengere - vereisten voor 

derde-medeplichtigheid is voldaan; dit leerstuk is als verklaring in deze gevallen overbodig en niet op zijn 

plaats 1328 . 

1327 E. DIRIX, “Verhaalsrechten op schuldvorderingen”, in Zekerheden- en executierecht. Actuele problemen, 

Studienamiddag KU Leuven 19-11-1993, nr. 3 v. Vgl. ook E. DIRIX & K. BROECKX, Beslag, nr. 645. 

DIRIX is evenwel een andere mening toegedaan in "Overzicht", TPR 2004, nr. 13 en boekbespreking Beekhoven 

van den Boezem, RW 2004-2005, 640, naar eigen zeggen onder invloed van Amerikaans recht (zie DIRIX & 

SIGMAN, "The UN Convention on the Assignment of receivables in International Trade", Bank & Fin.R. 2002 

(204) 208-209). Zie daarvoor de excursus onder d. 

1328 Zeer terecht I. PEETERS, "Kunnen beperkingen van de overdraagbaarheid van aandelen van een n.v. 

jegens een derde-verkrijger enkel afgedwongen worden op grond van het leerstuk van de derde-medeplichtigheid 

516


NB. Uit deze beginselen zou logischerwijze volgen dat in het internationaal privaatrecht het zakelijk statuut van 

schuldvorderingen op naam beheerst wordt door de lex causae, dit is het recht waaronder de schuldvordering is 

ontstaan. De Belgische wetgever heeft evenwel gekozen voor een andere aanknopingsfactor, nl. de gewone 

verblijfplaats van de cedent of rechtsvestigende partij (art. 87 § 3 WIPR). In een aantal gevallen leidt dit tot vrij 

onoplosbare problemen, bv. wanneer de cedent tussen twee beschikkingen verhuist naar een ander land (andere 

oplossingen, zoals de voorheen geldende regel van art 145 WFSFD, die de cedent de vrije keuze gaf om de 

toepasselijke wet overeen te komen met de cessionaris, waren evenwel nog slechter 1329 ). 

b. Vereiste voor externe werking: (interne) geldigheid van dergelijke bepalingen 

Om dit extern gevolg te hebben moet het beding wel intern geldig zijn. Deze vraag rijst met 

name bij bedingen van niet-overdraagbaarheid van schuldvorderingen (bedongen door de 

schuldenaar van die schuldvordering) (Lat. pactum de non cedendo, En. no-assignment 

clause). 

De vereisten voor conventionele overdraagbaarheidsbeperkingen werden reeds in het 

algemeen besproken in Deel II Hoofdstuk II afdeling D (punt 1 b) : rechtmatig belang, 

beperkt qua voorwerp en tijd. 

- Voor intern overeengekomen bedingen vormt de beperking qua voorwerp geen probleem 

(het beding is altijd beperkt tot de schuldvorderingen die de wederpartij uit die 

rechtsverhouding verkrijgt). 

- De beperking in tijd speelt niet bij gewone schuldvorderingen, die immers niet bestemd zijn 

om te blijven bestaan maar om teniet te gaan door nakoming. Zij speelt wel in een aantal 

bijzonder gevallen waar het gaat om méér dan een loutere schuldvordering, met name bij 

aandelen in vennootschappen en gelijkaardige schuldvorderingen die ook 

lidmaatschapsrechten en/of een aandeel in de vereffening van de vennootschap inhouden. 

- Het rechtmatig belang wordt in ons recht vrij ruim aanvaard. Er kunnen meerdere 

rechtmatige redenen zijn waarom een schuldenaar een dergelijke niet-overdraagbaarheid 

bedingt. De schuldenaar wenst bv. niet met een andere schuldeiser te worden geconfronteerd. 

Of de schuldenaar wenst de mogelijkheid van schuldvergelijking met schuldvorderingen die 

hij na de cessie zou verkrijgen op de oorspronkelijke schuldeiser veilig te stellen (na cessie 

behoudt hij weliswaar de exceptio non adimpleti contractus bij niet-nakoming van een 

daartegenover staande verbintenis, maar verliest hij in beginsel de mogelijkheid van 

schuldvergelijking). Dit laatste moet als een rechtmatig belang worden beschouwd, en het 

gaat m.i. niet om een “niet-erkende zekerheid” 1330 . 

aan andermans contractbreuk ?", TRV, 1991, 511 e.v., en vergelijkbaar K. GEENS, "Vooronderstelt een aanvaardingsclausule 

in een naamloze vennootschap dat de aandelen op naam zijn ?", TRV, 1989, (414) nr. 7 e.v. 

1329 Zie met name de kritiek op art. 145 WFSFD door V. SAGAERT, "De zakenrechtelijke werking van de 

cessie: de nieuwe IPR-regeling na de wet van 2 augustus 2002", TPR 2003, 561 v. 

1330 Vgl. I. PEETERS, “Schuldvergelijking na cessie van schuldvordering: geen uitzondering voor verknochte 

verbintenissen. het gerechtvaardigd vertrouwen van Belgische debiteuren beschaamd?“, TBH 2004, (476) 484- 

485 nr. 20; Ph. COLLE, “De toestand van de kredietverstrekkende verzekeringsmaatschappij bij 

faillietverklaring van een verzekeringsmakelaar die zijn handelszaak voordien in pand heeft gegeven”, noot 

onder kh. Ieper 14 december 1992, TBH 1994, 374 v.; J.L. FAGNART, Examen de jurisprudence (1981-1990). 

Les assurances terrestres”, RCJB 1992 142-143 nr. 134.; J.L. FAGNART, Droit privé des assurances terrestres 

1998, p. 361 nr. 621 Contra evenwel kh. Luik 25 oktober 1983, JL 1984, 612 v.; Hof Luik 8 mei 1985, JL 418; 

Hof Luik 24 april 2002, TBBR 2002, 402, Hof Luik 25 november 1999, TBH 2000, 140 n. DE GRAEVE = 

517


De vraag rijst wel of dergelijke belangen rechtvaardigen dat de cessie geheel onmogelijk wordt en niet ook 

voldoende zouden beschermd zijn wanneer de cessie wel mogelijk is, maar niet tegenwerpelijk aan de cessus, in 

die zij dat deze ook na de cessie steeds kan betalen aan de cedent, jegens de cedent kan blijven verrekenen e.d.m. 

Zie hiervoor de rechtsvergelijkende uitweiding infra. 3. a. 3°. 

Verder kan een overdrachtsverbod ook uit de aard van de rechtsverhouding voortvloeien, ook 

als het niet uitdrukkelijk bedongen zou zijn. In sommige gevallen bv. kan de overdracht een 

schending inhouden van een confidentialiteitsverplichting (bv. ook van het bankgeheim). 

Over de externe werking van de beperkingen aan de beslagbaarheid bestaat meer betwisting 

(zie infra 3.a.3° a)). 

c. Beperking aan de externe werking door het vertrouwensbeginsel 

1° Niet op naam, abstractie 

Ook is de tegenwerpbaarheid aan derden van tussen schuldeiser en schuldenaar 

overeengekomen beperkingen bij schuldvorderingen op naam niet volstrekt. Onder bijzondere 

omstandigheden zullen de interne beperkingen niet tegenwerpbaar zijn aan derden op grond 

van het vertrouwensbeginsel. Derden te goeder trouw worden in zekere mate beschermd tegen 

op dergelijke beperkingen gegronde verweermiddelen van de schuldenaar (bv. wanneer een 

schuldenaar inroept dat de schuldvordering niet overdraagbaar was), namelijk indien de derde 

rechtmatig op de afwezigheid van dergelijke beperking mocht vertrouwen, wat in beginsel 

vereist dat dit vertrouwen aan de schuldenaar van de schuldvordering kan worden 

toegerekend 1331 . 

Deze regels nemen soms specifieke vormen aan, zoals de abstractie (in uiteenlopende graden) 

van schuldvorderingen die worden belichaamd in een waardepapier of een 

gedematerialiseerde boeking. Partijen (d.i. schuldenaar en schuldeiser) kunnen dus een stap 

verder gaan dan het gemeen recht en een verbintenis in zekere mate “abstraheren” van hun 

onderlinge verhouding. De verbintenis wordt daardoor een “abstracte” verbintenis, d.w.z. dat 

de verweermiddelen uit de verhouding tussen schuldenaar en schuldeiser niet kunnen worden 

tegengeworpen aan derden (zoals bv. de cessionaris van de schuldvordering). 

De uitwendige werking van inwendige bepalingen geldt dus bij schuldvorderingen op naam, 

voor zover dit niet door het vertrouwensbeginsel wordt ingeperkt. Bij waardepapieren is die 

werking er in beginsel niet (tenzij voor de excepties waarvan niet geabstraheerd is, die uit het 

waardepapier zijn af te leiden), zie Deel VI. 

JLMB 1999, 1775, waartegen de cassatievoorziening (waarin niet dit middel, maar een ander werd opgeworpen) 

verworpen werd door Cass. 26 juni 2003, RW 2003-2004, 1419 kritische noot M. de THEIJE “Compensatie na 

cessie” = TBH 2004, 476 met noot I. PEETERS = Rev.not.b. 2003, 620. 

1331 Regel die dient te worden afgeleid uit Cass. 11december 1987, RW 1987-88, 1092 noot E. DIRIX, "Cessie 

en simulatie" = RCJB 1993, 53 noot D. PHILIPPE, "La simulation et la protection des tiers"), minstens samen 

gelezen met Cass. 20-6-1988, Usines à Cuivre-et-Zinc, RW 1989-90, 1425 noot A. van OEVELEN. Voor 

Duitsland, zie BGB § 405 en voor (Staats)Nederland de toepassingen van art. 3:35 en 36 NBW. 

518


2° Simulatie (veinzing) 

Bedingen die enkel in een tegenbrief voorkomen of anderszins afwijken van een geveinsde of 

gesimuleerde voorstelling jegens derden, dus de “gedissimuleerde” interne bedingen, kunnen 

niet worden ingeroepen tegen niet betrokken derden - waaronder bv. ook een cessionaris of 

pandhouder van de schuldvordering. Zo bv. ook een overdraagbaarehisbeperking die afwijkt 

van de externe voorstelling. 

3° Andere toepassingen van het vertrouwensbeginsel 

Wanneer een cessionaris of pandhouder mede door toedoen van de debitor cessus erop 

vertrouwde dat de vordering nog bestond (niet is opgenomen in een netting), niet 

onbeschikbaar was en wel degelijk overdraagbaar was, wordt hij beschermd tegen de cessus 

en kan deze laatste de niet-overdraagbaarheid niet meer aan de cessionaris of pandhouder 

tegenwerpen. Het gaat om een toepassing van de verbintenisrechtelijke vertrouwensleer. 

De regels van de derdenbescherming zijn daarentegen niet van toepassing bij de verkrijging van een niet- 

overdraagbare schuldvordering; het gaat immers niet om een probleem van beschikkingsonbevoegdheid 1332 . De 

hier bedoelde regels die voor deze bescherming gelden 1333 zijn immers geen regels van zakenrecht. Ze zijn niet 

dezelfde als die over de bescherming van de derde-verkrijger te goeder trouw (daar waar de derde-verkrijger een 

goed verkrijgt dat bestaat van iemand die onbevoegd was daarover te beschikken, gaat het er hier om dat iemand 

een goed (schuldvordering) meent te verkrijgen dat als dusdanig niet bestaat). Ze vormen een toepassing van het 

vertrouwensbeginsel in het verbintenissenrecht. En al verwart men beide wel eens, dat vertrouwensbeginsel is 

juridisch anders uitgebouwd dan de bescherming van de verkrijger te goeder trouw in het zakenrecht. Ze zijn 

evenmin dezelfde als deze van de bescherming van de derde-niet-medeplichtige tegen oudere persoonlijke 

rechten. Bij “inwendige” beperkingen gaat het immers niet om een beperking van de bevoegdheid van de 

schuldeiser om over zijn schuldvordering te beschikken, maar om beperkingen die inherent zijn aan het (over te 

dragen) recht zelf 1334 . 

d. Overblijvende betekenis van de klassieke beginselen bij schuldvorderingen - onderscheid 

tussen interne en externe bedingen betreffende des schuldvordering 

Dit alles betekent niet dat de genoemde zakenrechtelijke beginselen bij schuldvorderingen 

helemaal geen rol spelen. Zij worden slechts terzijde gesteld voor zover het gaat om een 

bepaling van de schuldvordering zelf (de inwendige verhouding) tussen schuldeiser en 

1332 Vgl. Hoge Raad 17 januari 2003, Oryx/Van Eesteren, LJN: AF0168, Hoge Raad , C01/162HR = AAe 2003- 

3, p.191 n. R.D. VRIESENDORP. 

1333 H. SCHOORDIJK, Vermogensrecht in het algemeen naar het nieuwe BW, p. 268. Zie verder mijn bijdrage 

"Onhandelbare gedachten over de toekomst van het verhandelbaar vermogensrecht", 23. DAOR, 1991-92, nr. 30 

e.v. 

1334 Wat de sanctie betreft is er een nuance mogelijk. Een mogelijke opvatting is dat 

overdraagbaarheidsbeperkingen niet kunnen verhinderen dat een schuldeiser zijn eigendomsrecht overdraagt, 

maar als gevolg hebben dat de verkrijger zijn eigendomsrecht slechts via de vervreemder kan uitoefenen (die dan 

als een soort middellijk vertegenwoordiger het recht zal uitoefenen jegens de schuldenaar) en dus slechts een 

door die vervreemder vermiddeld “bezit” heeft van de schuldvordering. 

519


schuldenaar ervan, en niet door een bepaling buiten de schuldenaar om. Voor de laatste geldt 

het gesloten stelsel van ons zakenrecht. 

Gaat het om bepalingen betreffende de overdraagbaarheid, deelbaarheid of onbeschikbaarheid 

die niet intern - tussen schuldeiser en schuldenaar - gelden, dan neemt het zakenrecht echter 

weer over : 

- Zo hebben overdrachtsbeperkingen, ondeelbaarheden of onbeschikbaarheden die niet zijn 

overeengekomen tussen schuldenaar en schuldeiser, noch van rechtswege gelden, maar 

slechts zijn overeengekomen met een derde, anders dan de inwendig overeengekomene, geen 

zakelijke werking (maar - mits ze geldig zijn - louter verbintenisrechtelijke). Afspraken 

betreffende schuldvorderingen, gemaakt tussen de schuldeiser en een derde, zijn even 

“relatief” als elke andere verbintenisrechtelijke afspraak (behalve waar zij leiden tot een 

cessie of bezwaring van de schuldvordering met een erkend zakelijk recht). 

- De numerus clausus herneemt zijn rechten, en dat doen ook de publiciteitsregels. Zo kan het 

eigendomsrecht op een schuldvordering buiten de inwendige verhouding om slechts worden 

opgesplitst volgens de door het recht erkende cataloog van zakelijke rechten. Hier speelt dus 

opnieuw de numerus clausus van zakelijke rechten een rol: schuldvorderingen zijn in beginsel 

slechts vatbaar voor eigendom, pand of vruchtgebruik. Dit sluit niet uit dat de cataloog van 

zakelijke rechten bij schuldvorderingen kan verschillen van die bij roerende zaken of bij 

onroerend goed. Zo is er minstens bij schuldvorderingen een trustachtige opsplitsing mogelijk 

in bewind en economische eigendom door ze in te brengen in een stille maatschap (wat 

wellicht ook voor andere goederen geldt, maar minder zeker is), en wellicht zelfs een 

trustachtige opsplitsing die géén mede-eigendom impliceert (de "croupier" bij aandelen) 1335 . 

Deze laatste mogelijkheid dient onder meer om de eigenaar van een schuldvordering de 

mogelijkheid te geven ten dele aan (conventionele) overdraagbaarheidsbeperkingen te 

ontsnappen, zoals hoger reeds werd besproken (verbod om overdrachtsbeperkingen overeen te 

komen die ook dit zouden verbieden). Maar ook bij schuldvorderingen bestaat er niet zoiets 

als een "zekerheidseigendom" (zie in Deel III hst. III.A.1.b. de bespreking van Cass. 17 

oktober 1996 en 3 decemebr 2010; zie verder de toepassingen infra 3.d.). 

Bij aandelen en obligaties houdt de vereiste dat ze “tussen schuldeiser en schuldenaar 

overeengekomen” zijn in, dat ze in de statuten c.q. uitgifte-akte zijn opgenomen. Een 

aandeelhoudersovereenkomst is daartoe dus niet voldoende 1336 . Ook de 

overeenkomst met een administratiekantoor, waarmee bij certificatie van aandelen bedongen 

wordt dat het administratiekantoor deze niet kan overdragen, heeft in beginsel nog geen 

zakelijke werking 1337 . 

1335 Zie “Van trust gespeend ? Trusts en fiduciaire figuren in het belgisch privaatrecht”, TPR 1998, 703 v. 

randnr. 113 e.v.; Van GERVEN, "Van 'croupiers' in de zin van art. 1861 CC et 'trustees' ", Droit in beweging, 

Opstellen aangeboden aan prof. mr. ridder R. Victor, Kluwer Antwerpen, II, 1159 v., beiden over art. 1861 

B.W., het huidige art. 38 Wb.Venn. 

1336 I. PEETERS, "Kunnen beperkingen van de overdraagbaarheid van aandelen van een n.v. jegens een derdeverkrijger 

enkel afgedwongen worden op grond van het leerstuk van de derde-medeplichtigheid aan andermans 

contractbreuk ?", TRV, 1991, (511) 515. 

1337 Tenzij de wet dit zou bepalen ; art. 503 § 1 lid 5 en 242 § 1 lid 6 Wb.Venn. - voorheen art. 43 bis § 1 lid 5 

520


Wel zijn er ook nog enkele andere wijzigingen van bepaalde van die zakenrechtelijke 

beginselen; zo bv. kan men zaken slechts individueel in beslag nemen, terwijl een 

derdenbeslag (d.i. beslag op schuldvorderingen) globaal werkt: het treft niet een bepaalde 

schuldvordering, maar elke mogelijke beslagbare schuldvordering tussen die partijen 1338 . 

3. Toepassingen (bij schuldvorderingen op naam) 

a. Onvervreemdbaarheden en overdraagbaarheidsbeperkingen, verblijvens- en voortzettingsbedingen. 

Vooraleer in toepassing van hogergenoemd beginsel het uitwendig gevolg van 

overdraagbaarheidsbeperkingen bij schuldvorderingen na te gaan, kijken we eerst onder welke 

voorwaarden de beperkingen verbintenisrechtelijk geldig zijn. 

1° Verbintenisrechtelijke beperkingen aan onvervreemdbaarheidsbedingen bij 


Welnu, wat deze vraag betreft moet een onderscheid worden gemaakt tussen de intern en de 

niet intern overeengekomen beperkingen. 

a) Niet intern overeengekomen beperkingen. 

Is de beperking van de vervreemdbaarheid niet intern bedongen tussen schuldeiser en 

schuldenaar (zie voor dit begrip hierboven), dan gelden in beginsel dezelfde regels als voor 

onvervreemdbaarheidsbedingen in het algemeen. Er is geen reden waarom de hoger 

besproken genoemde regels niet zouden gelden 1339 . Voor aandelen van naamloze 

vennootschappen bepaalt art. 510 Wb. Venn., voorheen 41 § 2 Venn.W., overigens 

uitdrukkelijk dat onvervreemdbaarheidsbedingen in de tijd beperkt moeten zijn en steeds 

verantwoord zijn op grond van het belang van de vennootschap (dit geldt voor deze specifieke 

vennootschappen zelfs indien de beperking statutair is, en dus in zekere zin door de 

schuldenaar is bedongen); beperkingen die voortvloeien uit een goedkeurings- of een 

voorkoopbeding mogen de aandelen hoogstens zes maanden onoverdraagbaar maken 1340 . 

Hetzelfde geldt mut.mut. voor beperkingen op de vervreemding die inhouden dat de 

vervreemder jegens de verkrijger bepaalde voordelen voor mede-aandeelhouders moet 

bedingen (bv. een “tag-along”-beding of verplichting om minderheidaandeelhoduers mee uit 

te kopen, wat neerkom op een soort recht voor die andere aandeelhouders om de verkoper te 

volgen). 

en 124 ter § 1 lid 6 Venn.W. ingevoegd bij W. 15-7-1998 - zijn op dit punt onduidelijk. 

1338 Zie art. 1445 en 1539 Ger.W. Zie ook E. DIRIX & K. BROECKX, Beslag, nr. 687 v. 

1339 I . PEETERS, in Het kontrakt en de derden - de externe gevolgen - de derde-medeplichtigheid, p. (55) 112. 

1340 Zie ook de bijzondere bijkomende regel in geval van openbaar bod in art. 521 Wb. Venn., voorheen 41 § 3 

Venn.W.). 

521


Sinds de wijziging van de tekst van het vroegere art. 41 § 2 in 1995 (nu art. 510 Wb.Venn.) is 

duidelijk dat het hier om een algemene regel gaat, ongeacht de aard van de overeenkomst 

waarin het beding is opgenomen (statuten van de betrokken vennootschap, 

aandeelhoudersovereenkomst, statuten van een administratiekantoor of uitgiftevoorwaarden 

van certificaten, uitgifte-akte van converteerbare obligaties, enz.). Wel is er een versoepeling 

van de regels inzake goedkeuringsbedingen wanneer deze “inwendig” zijn bepaald (namelijk 

in de statuten of uitgifte-akte) 1341 . 

De bepaling die we nu vinden in art. 510 Wb.Venn. deed vroeger twijfels rijzen over de 

geldigheid van een onvervreemdbaarheid die zou worden bedongen bij certificering van 

aandelen en soortgelijke effecten 1342 , zolang daarvoor geen bijzondere regel gold. Het 

probleem is dubbel. 

- Enerzijds wordt bedongen dat het administratiekantoor de aandelen niet mag vervreemden, 

wat een probleem vormt doordat dit verbod onbeperkt is in de tijd. Omwille van de ratio van 

het verbod evenwel, moet de geldigheid hiervan worden aanvaard zolang de aandelen 

omwisselbaar zijn, d.w.z. dat de certificaathouder zijn certificaat steeds kan omwisselen tegen 

het aandeel e.d. waarop het betrekking heeft. Evenwel blijft de moeilijkheid dat het verbod 

ook in het belang van de vennootschap moet zijn. 

- Anderzijds houdt de omwisselbaarheid een soort terugkooprecht in, dat krachtens de wet 

maar voor 5 jaar kan worden bedongen (het is immers een louter potestatieve ontbindende 

voorwaarde, zodat die termijn van toepassing is) (zie art. 1660 BW). 

In art. 242 en 503 Wb.Venn. is precies een uitzondering geschapen 1343 voor de constructie 

van certificatie aan een “administratiekantoor” 1344 . Het administratiekantoor strekt er precies 

toe een trustachtige opsplitsing te maken tussen de vermogensrechten en de 

lidmaatschapsrechten bij aandelen 1345 . Art. 242 en 503 Wb.Venn. bepalen ten eerste dat de 

uitgever van de certificaten de effecten niet kan overdragen, behoudens andersluidend beding 

(in de uitgifte-overeenkomst) (§1 lid 5). De geldigheid van een dergelijk 

onvervreemdbaarheidsbeding bij certificatie wordt in dat geval wettelijk vastgelegd. Ook 

wordt de niet-omwisselbaarheid van certificaten in de tijd beperkt. 

Een beperking die voortvloeit uit de doelgebondenheid van handelingen van de rechtspersoon 

die eigenaar wordt van de aandelen, zou wel geldig zijn onder het bestaande recht. Uit die 

1341 Zie art. 510, voorheen 41 § 4 VennW. 

1342 Ook wanneer de onvervreemdbaarheid enkel wordt opgenomen in de statuten van de uitgevende 

rechtspersoon, valt zij in beginsel onder art. 510 (voorheen 41 § 2) VennW; de onvervreemdbaarheid is immers 

een verbintenis van het administratiekantoor jegens de certificaathouders. 

1343 Deze bepalingen zijn in de plaats gekomen van het door de wet van 15 juli 1998 gewijzigde art. 43 bis 

oude VennW. 

1344 Daarnaast rijzen er ook nog andere problemen bij certificering van aandelen, met name de beperkende 

regels voor stemafspraken (art. 551, voorheen 74 ter VennW). 

1345 Hoewel de toelichting beweert dat de wet geen nieuwsoortige opsplitsing van het eigendomsrecht invoert, 

is dit m.i. grotendeels onjuist. Het voert namelijk wel een opsplitsing van het eigendomsrecht in (zij het dat die 

niet geheel nieuw is in het Belgische recht, cfr. art. 38 VennW 1999, voorheen art. 1861 BW). Het zakelijk recht 

van de certificaathouder wordt nl. vermomd in de omwisselbaarheid van de certificaten, die maakt dat hij niet 

louter een schuldvordering heeft op het administratiekantoor, maar deze ook (althans voor de toekomst) zakelijk 

kan doorzetten. 

522


doelgebondenheid - bv. “gemeenschappelijk bezit van aandelen” - kan onrechtstreeks een 

verdergaande vervreemdingsbeperking voortvloeien. 

b) Intern overeengekomen beperkingen. 

De regels zijn wel een stuk soepeler wanneer het gaat om “inwendige” overdraagbaarheidsbeperkingen, 

d.w.z. diegene die met de schuldenaar zelf (bij vennootschappen de 

vennootschap zelf, d.w.z. in de statuten) overeengekomen zijn (zie bv. art. 512 Wb. Venn.). 

Zo kunnen partijen een schuldvordering intuitu personae laten ontstaan, zonder dat deze 

overdraagbaarheidsbeperking in tijd beperkt moet zijn. Wel mag de onvervreemdbaarheid niet 

uitsluitend voor het geval van vervreemding ingevolge beslag zijn geschreven. 

De niet-overdraagbaarheid kan volgen uit een bijzonder beding - voor zover dat geldig is - 

(zgn. no-assignment clause) of uit de aard van de prestatie of de rechtsverhouding. 

Schuldvorderingen zijn van rechtswege niet-overdraagbaar indien de verbintenis intuitu 

personae, met het oog op de persoon van de schuldeiser, is aangegaan (zie art. 1122 BW). 

Nu moet men opletten met de kwalificatie van een schuldvordering als intuitu personae. Vaak 

wordt daar iets heel anders mee bedoeld dan de niet-overdraagbaarheid van de 

schuldvordering. Zo gaat het er hier niet om of de nakoming van de schuldvordering enkel 

door een welbepaalde persoon kan geschieden of niet (“persoonlijk na te komen 

verplichting”), noch dat bepaalde verplichtingen of gebondenheden vervallen door de dood 

e.d. van de schuldenaar (zo vervalt in beginsel de volmacht door de dood van de lasthebber, 

art. 2003 BW). 

In andere gevallen gaat het wel over de niet-overdraagbaarheid van de schuldvordering. 

Bij sommige overeenkomsten is die de regel. Zo bv. worden aandelen in een maatschap 

vermoed intuitu personae te zijn, zodat de maatschap ontbonden is bij gebreke aan een 

verblijvens- of voortzettingsbeding (art. 39, 42 Wb.Venn.). Bijzondere regels vinden we bv. 

in art. 249-252 Wb.Venn voor de aandelen in een BVBA, in art. 362 v. Wb.Venn voor die in 

een coöperatieve vennootschap, en in art. 804 v. voor aandelen in landbouwvennootschappen. 

Voor de ESV, zie art. 853 Wb.Venn. (geen overdracht, wel uitbetaling). 

Ook schuldvorderingen uit bankrekeningen zijn in beginsel intuitu personae en kunnen niet 

zonder akkoord van de rekeningvoerende instellingen overgedragen worden; wel zal de 

rekeninghouder over het rekeningtegoed kunnen beschikken, onder meer door het geven van 

betalingsopdrachten. 

Afroepgaranties zijn in regel eveneens intuitu personae creditoris (zie bv. art. 33 URGD). 

In beginsel is de niet-overdraagbaarheid echter een zaak van partijen (schuldeiser en 

schuldenaar) en zijn gebeurlijke wettelijke bepalingen niet dwingend (art. 249 Wb.Venn is 

wel eenzijdig dwingend). Soms evenwel wordt de schuldenaar op dwingende wijze 

523


beschermd tegen een afstand daarvan (en dus tegen een overdracht zonder zijn concrete 

toestemming), zo bv. bij schuldvorderingen (andere de hoofdsom) uit verbruikerskrediet 

beneden een bepaalde waarde, zo de overeenkomst niet authentiek was verleden 1346 . 

Bij aandelen rijst de vraag of de overdrachtsbeperking enkel de lidmaatschapsrechten betreft 

of ook de vermogenswaarde. M.i. volgt uit art. 38 Wb.Venn. dat enkel de 

lidmaatschapsrechten getroffen zijn, met dien verstande dat ook voor de vermogenswaarde 

het lid beschikkingsbevoegd blijft (ook al is hij geen eigenaar) (zie verder). Voor zover ook 

andere schuldvorderingen kunnen worden opgesplitst in enerzijds het vermogensrecht, 

anderzijds de beschikkingsbevoegdheid (zie daarover verder), kan men eenzelfde redenering 

maken voor conventionele overdrachtsbeperkingen die daarop betrekking hebben. 

Uit deze beperkingen mag men niet a contrario afleiden dat de geldige bedingen daarom 

altijd tegenwerpbaar zijn aan derden, ongeacht of het aandeel op naam is of aan toonder. 

Integendeel zijn dergelijke bedingen in beginsel slechts tegenwerpbaar bij aandelen op naam, 

behoudens uitdrukkelijke wettelijke uitzonderingen (zie hieronder 2°). 

Rechtsvergelijkend dienen we wel vast te stellen dat er een tendens is om beperkingen aan te 

brengen aan onvervreemdbaarheidsbedingen bij schuldvorderingen, in die zin dat de 

schuldeiser desondanks gerechtigd is om zijn zakelijke rechten op de schuldvordering over te 

dragen, al kan hij de schuldenaar niet verplichten aan iemand anders te betalen. Zie bv. het 

Duitse HGB § 354a voor handelsvorderingen en schuldvorderingen op de overheid (ingevoerd 

1994). Onder deze regeling worden bedingen die de overdracht geheel uitsluiten dus in hun 

uitwerking beperkt. Men kan deze regel in zekere zin vergelijken met die van art. 38 Wb. 

Venn (voorheen 1861 B.W.), waarbij de niet-overdraagbaarheid van aandelen toch niet 

uitsluit dat de aandeelhouder ze inbrengt in een stille maatschap als "croupier". 

2° De zakelijke werking van conventionele overdrachtsbeperkingen: interne werken zakelijk, 

externe niet zakelijk 

Hoger werd de algemene regel besproken dat de overdraagbaarheid van zaken niet kan 

worden beperkt bij overeenkomst, maar slechts bij wet. We hebben het hier over de 

overdraagbaarheid, d.i. een zakenrechtelijke vraag. Uit de geldigheid kan men immers nog 

geen tegenwerpbaarheid aan derden (zakelijke werking) afleiden. 

Bij schuldvorderingen (althans schuldvorderingen op naam) geldt deze algemene regel voor 

vervreemdingsbeperkingen die niet intern zijn overeengekomen: zij hebben in beginsel geen 

zakelijke werking (zoals bij zaken kunnen zij mogelijks onrechtstreeks wel een zakelijke 

werking krijgen, indien vervreemding in strijd met het verbod als een ontbindende 

voorwaarde wordt bedongen (vgl. ook de royeerbaarheid van certificaten), e.d.m. - vgl. hoger 

Deel II hst. II afd. D.1.b.1° b).). 

1346 Ze zijn niet overdraagbaar dan krachtens een uitdrukkelijk beding (art. 14 § 3 Wet Verbruikerskrediet) en 

dan nog slechts aan bepaalde categorieën overnemers (art. 25). De sanctie is evenwel de verminderbaarheid van 

de schuld tot de hoofdsom (art. 86 en 87). 

524


De overdraagbaarheid van schuldvorderingen kan evenwel in beginsel wel uitgesloten of 

beperkt worden bij overeenkomst tussen schuldeiser en schuldenaar van de schuldvordering. 

Is de overdraagbaarheid van een schuldvordering op naam tussen partijen geldig uitgesloten 

of beperkt (zij het door een uitdrukkelijk beding, dan wel als gevolg dat de wet, gewoonte of 

billijkheid aan de overeenkomst hecht), dan heeft dit dus zakelijke werking. De 

schuldvordering "bestaat" immers slechts in de vorm van een niet-overdraagbare 

schuldvordering. Het moet wel gaan om een beding tussen schuldeiser en schuldenaar, niet 

om een overeenkomst tussen de schuldeiser-eigenaar en een derde (bv. bedongen in een 

aandeelhoudersovereenkomst of met een administratiekantoor). 

Rechtsvergelijkend stellen we vast dat dit beginsel niet overal evenzeer geldt. In het Anglo- 

Amerikaanse recht verhindert een beding van niet-overdraagbaarheid niet dat de schuldeiser 

wel een equitable interest in de schuldvordering kan toekennen aan een derde. Recente 

internationale instrumenten tenderen ertoe een stap verder te gaan en toch effect te geven aan 

een overdracht in strijd met een beding van niet-overdraagbaarheid, zo bv. Art. 6 (1) Unidroit 

Conventie betreffende internationale factoring (waarbij België precies op dit punt een 

voorbehoud heeft gemaakt) en art. III-5:108 DCFR. Vandaar willen we ook even de vraag 

stellen aan de beperkingen van die externe werking in het Belgische zakenrecht, andere dan 

de hoger reeds besproken beperkingen die voortvloeien uit het vertrouwensbeginsel. 

3° Beperkingen aan de externe werking 

a) Externe werking sluit beslag niet uit 

Zoals reeds in Deel II (hoofdstuk II afdeling D punt 2b) uiteengezet, houdt de externe werking 

wel in dat verhaal van schuldeisers op de schuldvordering maar mogelijk is in zoverre er 

intern een schuldvordering bestaat. Is een schuldvordering bv. opgeslorpt in een rekeningcourant 

zodanig dat zij krachtens de interne overeenkomst tussen schuldeiser en schuldenaar 

haar zelfstandigheid verloren heeft, dan is enkel het saldo beslagbaar. 

Om deze reden zijn ook zgn. afwikkelingsrekeningen bij een betalings- en effectenafwikkelingssysteem niet 

beslagbaar (art. 9 Wet 28 april 1999); enkel het nettoresultaat van de afwikkeling is beslagbaar. 

Maar deze principiële externe werking van intern overeengekomen beperkingen gaat echter 

niet zo ver dat ze zou verhinderen dat de schuldvordering zoals ze intern bestaat, in beslag 

wordt genomen en gerealiseerd. Het beslag is (anders dan de overdracht) geen 

rechtshandeling van de titularis van de in beslag genomen schuldvordering. Bovendien kan 

men zeggen dat het beslag op een schuldvordering ook niet leidt tot een overdracht van die 

schuldvordering (zoals een beslag op lichamelijke goederen normaal wel leidt tot overdracht 

ervan bij verkoop), maar tot nakoming ervan door de schuldenaar van die schuldvordering 

(afgifte van de zaak of geldsom). Partijen kunnen het beslag op de schuldvordering door een 

derde (schuldeiser van de titularis) dan ook niet uitsluiten bij overeenkomst. 

525


De schuldenaar van de in beslag genomen schuldvordering behoudt tegen de beslagleggende 

schuldeisers en hun bewindvoerder wel dezelfde verweermiddelen die hij tegen de beslagene 

heeft (zie nadere bespreking in Hoofdsuk III infra). 

b) Sluit externe werking van een overdrachtsbeperking alle gevolgen uit van een strijdige 

cessie ? 

Het uitgangspunt van het Belgisch recht is hetzelfde als in de meeste Europese 

rechtsstelsels 1347 . Evenwel zijn er door de wetgever soms verregaande beperkingen 

aangebracht aan de effecten van bedingen die cessie of inpandgeving verbieden, waarbij er 

soms een radicale regel geldt, soms een gematigde. Deze strekken er alle toe om de 

schuldeiser toe te laten zijn schuldvorderingen aan te wenden als zekerheid voor kredieten 

(inpandgeving of fiduciaire cessie) of in factoring te geven. Daarbij kan men drie 

“oplossingen” onderscheiden: 

- de radicale oplossing bestaat erin dat de cessie geldig is erga omnes, ook jegens de debitor 

cessus; indien evenwel het beding geldig was in de verhouding tussen schuldeiser en 

schuldenaar, en de schuldenaar schade lijdt zou hij een contractuele aanspraak op vergoeding 

behouden jegens zijn schuldeiser. Dit is de regel die voor de meeste schuldvorderingen geldt 

naar Amerikaans recht (UCC) 1348 , voor sommige naar Frans recht (het recente art. L-442-6-II 

Franse Code de commerce), voor schuldvorderingen tot betaling van de prijs van goederen en 

diensten in art. III-5:108 (3)(c) DCFR en voor schuldvorderingen tot betaling van de prijs uit 

een internationale koop in de Unidroit Factoring Conventie 1988 1349 (evenwel met precies op 

dit punt een voorbehoud door België). De schuldenaar behoudt jegens de cessionaris wel de 

excepties die voor de cessie zijn ontstaan, maar kan bv. een schuldvergelijking die later zou 

intreden met een schuldvordering op de cedent niet inroepen. 

- de gematigde oplossing bestaat erin dat de cessie geldig is erga omnes, maar dat in de 

verhouding met de debitor cessus de oorspronkelijke schuldeiser inningsbevoegd blijft. Dit is 

het stelsel dat voor bepaalde soorten schuldvorderingen geldt krachtens art. § 354a van het 

Duitse Handelsgesetzbuch en dat in de DCFR geldt voor alle schuldvorderingen behalve de 

schuldvorderingen tot betaling van de prijs van goederen of diensten (waarvoor de radicalere 

oplossing gekozen is, zie hierboven) (art. III-5:108 (2) DCFR). De cessus kan dus blijven 

doen alsof de oorspronkelijke schuldeiser eigenaar is van de schuldvordering en bv. ook een 

na de cessie ontstane schuldvergelijking inroepen. 

- een variante op de laatste oplossing vinden we telkens wanneer aanvaard wordt dat de 

schuldeiser die niet kan cederen, wel de schuldvordering in trust kan houden voor een 

cessionaris of anderszins aan de cessionaris een zakelijk recht kan verschaffen (een 

zogenaamde economische eigendom) dat tegenwerpelijk is bij insolventie van de cedent. 

1347 Voor Frans recht als algemene regel; zie Cass.fr. 22 oktober 2002, RTDCiv. 2003, 129. Vgl. voor Duits 

recht uitdrukkelijk BGB § 399. Voor Staats-Nederlands recht uitdrukkelijk art. 3:83 II BW; verder Hoge Raad 

17 januari 2003, Oryx, NJ 2004, nr. 281 (sluit ook verpandbaarheid uit); F.E.J. BEEKHOVEN VAN DEN 

BOEZEM, Onoverdraagbaarheid van vorderingen krachtens partijbeding, Kluwer Deventer 2003. 

1348 Zie hierover ook E. DIRIX & H. SIGMAN, "The UN Convention on the Assignment of receivables in 

International Trade", Bank & Fin.R. 2002 (204) 208-209. 

1349 Ze is ook opgenomen in de Uncitral-Conventie over cessie van geldvorderingen in de internationale handel 

(die evenwel niét in werking is 

526


Men zou kunnen betogen dat de werking van een cessieverbod ook naar Belgisch recht – waar 

het in beginsel externe werking heeft - maar zover kan reiken als het belang van de 

schuldenaar reikt, en dus de cessie niet kan verbieden zolang de cessionaris inningsbevoegd 

blijft en de cessus aan hem kan blijven betalen en jegens hem kan blijven verrekenen. Er is 

zelfs een wettelijk aanknopingspunt voor deze stelling, althans wanneer het om aandelen in 

vennootschappen gaat: een cessieverbod verbiedt daar niet om met een derde (de zgn. 

croupier) een stille maatschap te vormen (art. 38 Wb.Venn., voorheen art. 1861 BW). Het 

gevolg van deze constructie zou zijn dat bij faillissement van de cedent of andere samenloop 

van de cessionaris/croupier met andere schuldeisers van de cedent gerechtigd is op de 

opbrengst van de nog niet geïnde schuldvordering 1350 , wat anders is in de klassieke leer. Is 

de schuldvordering reeds geïnd, dan is het resultaat in beginsel gelijk aan dat van de klassieke 

leer: ofwel is de opbrengst vermengd geraakt en is de cessionaris in beide opvattingen een 

chirografaire schuldeiser, ofwel is de geïnde opbrengst door de cedent op een 

kwaliteitsrekening geplaatst (zie daarover meer in Hst. VIII) voor rekening van de cessionaris, 

en dan is deze in beide opvattingen beschermd. 

De cessie-overeenkomst tussen cedent en cessionaris houdt voor de cedent in dat indien deze 

de schuldvordering zelf niet kan leveren, hij minstens de opbrengst ervan moet doorbetalen 

aan de cessionaris. De cessie-overeenkomst moet bij onmogelijkheid van volle cessie dus 

geconverteerd worden in een fiduciaire overeenkomst, krachtens dewelke de cedent de 

schuldvordering ten bate van de fiduciant (would-be-cessionaris) zal uitoefenen en aan die 

derde de opbrengst zal doorbetalen. Zij kan ook inhouden dat de cedent de verplichting heeft 

de opbrengst van de schuldvordering te innen op een kwaliteitsrekening, zodat de derde 

daarop rechten heeft die tegenwerpelijk zijn aan de andere schuldeisers van de cedent (zie de 

bespreking van de kwaliteitsrekening verder). Op die wijze wordt de derde beschermd na de 

inning van de schuldvordering. Voor de inning ervan kan de derde evenwel maar beschermd 

zijn indien de cedent de schuldvordering openlijk gaat houden voor rekening van de derde. 

Dit veronderstelt een kennisgeving aan de debitor cessus. M.i. wordt de cessionaris dus wel 

beschermd zodra de cedent kennisgeeft aan de debitor cessus van de cessie, met dien 

verstande dat de debitor cessus niet verplicht is de cessie te erkennen en dus de keuze heeft 

om te presteren jegens de cedent dan wel jegens de cessionaris (waarbij presteren ook kan 

gebeuren door schuldvergelijking toe te passen). 

b. Deelbaarheid en ondeelbaarheid 

Het hoger genoemde beginsel betekent verder het volgende. In rerum naturae (althans bij 

roerende zaken) zijn het de fysische afgrenzing van de zaak en de verkeersopvattingen die 

maken of iets een zelfstandige zaak is (en geen louter bestanddeel) en of deze voldoende 

gespecificeerd is (en niet onbepaald vermengd met andere zaken van dezelfde soort), en dus 

of iets voorwerp kan zijn van zakelijke rechten. Bij schuldvorderingen is het opnieuw de 

inwendige rechtsverhouding tussen schuldeiser en schuldenaar die de schuldvordering ook 

zakenrechtelijk als (onlichamelijk) goed bepaalt en “specificeert”, en die dus bepaalt of de 

schuldvordering deelbaar of ondeelbaar is (zie daarvoor art. 1217 v. BW en bijzondere 

bepalingen zoals bv. art. 236, 238 en 461 Wb. Venn.). 

1350 Vgl. onder § 354a Duits HGB, waar de cessionaris in dit geval een separatist is. 

527


Bedingen van ondeelbaarheid van rekeningen of andere overeenkomsten tussen twee partijen 

hebben dan ook de genoemde quasi-zakelijke tegenwerpbaarheid aan derden, mits zij tussen 

partijen (schuldeiser en schuldenaar) geldig zijn bedongen. Dit laatste lijkt te moeten worden 

aangenomen zodra zij niet louter “kunstmatig”. Het gaat hier dus niet over de ondeelbaarheid 

die voortvloeit uit het in gemeenschap brengen van bepaalde goederen. Dat laatste werd reeds 

besproken in Deel II Hst. IV (afgescheiden vermogens) – Socol-arrest Cass. 1985). 

Lidmaatschapsrechten zijn in beginsel ondeelbaar, meer bepaald in vennootschappen, in de 

vereniging van mede-eigenaars enz.). 

In zoverre de schuldvordering krachtens de interne verhouding deelbaar is, is er ook geen zakenrechtelijk 

beletsel tegen het opsplitsen van een schuldvordering, bv. door slechts een deel ervan over te dragen. Anders dan 

bij roerende goederen of ondeelbare schuldvorderingen ontstaat er dan geen mede-eigendom van de 

schuldvordering, maar een opsplitsing ervan. De beperking die wordt aangebracht door het eenheidsbeginsel 

speelt evenwel maar in één richting : waar men buiten de interne verhouding om geen ondeelbare verbintenis kan 

opsplitsen in afzonderlijke schuldvorderingen, is het in beginsel wel mogelijk om alle schuldvorderingen die 

gelden tussen eenzelfde schuldeiser en schuldenaar globaal over te dragen (Globalzession) of in beslag te nemen 

(het derdenbeslag werkt in beginsel globaal : het treft niet een bepaalde schuldvordering, maar elke mogelijke 

beslagbare schuldvordering tussen die partijen) 1351 . 

c. Onbeschikbaarheden 

Gelijkaardige gevolgen heeft ook het zgn. “onbeschikbaar” maken van een schuldvordering 

ingevolge een door de schuldenaar ervan aanvaarde delegatie. Schuldeiser en schuldenaar 

kunnen dit door het sluiten van een delegatieovereenkomst, krachtens dewelke de schuldenaar 

zich verbindt jegens een schuldeiser van zijn schuldeiser (los van de eerste schuld, d.i. de 

volmaakte of schuldvernieuwende delegatie, dan wel binnen de grenzen van de eerste schuld, 

d.i. de onvolmaakte delegatie). Tot beloop van de omvang van de delegatie is de 

oorspronkelijke schuldvordering niet opeisbaar en bij nakoming van de 

delegatieovereenkomst door de schuldenaar gaat ze geheel teniet. De verkrijger van of 

beslaglegger op de schuldvordering zal dit alles moeten aanvaarden. 

Een kenmerkend voorbeeld is de zgn. onbeschikbaarheid van de schuldvordering die het 

fonds vormt van een door de schuldenaar aanvaarde wisselbrief 1352 , maar de regel is 

algemeen geldend bij delegatie. 

Bij delegatie kan er ook geen probleem rijzen van niet-tegenwerpbaarheid wegens gebrek aan 

publiciteit, nu de publiciteit bij schuldvorderingen (op naam) in beginsel bestaat in de 

kennisname door de schuldenaar, en de delegatie eerst tot stand komt door de aanvaarding 

door die schuldenaar. 

1351 Zie art. 1445 en 1539 Ger.W. Zie ook DIRIX & BROECKX, Beslag, nr. 687 v. 

1352 J. RONSE, APR, Wisselbrief en orderbriefje, p. 678-679. 

528


Wel veronderstelt ook een delegatie in beginsel dat de schuldeiser bevoegd was te beschikken 

over de schuldvordering die erdoor onbeschikbaar wordt. 

In dit verband kan er ook op worden gewezen dat de overeenkomst met de schuldenaar ook kan inhouden dat de 

schuldvordering niet overdraagbaar is, maar de schuldenaar er zich wel toe verbindt om ingevolge een 

aanwijzing van de schuldeiser zich te verbinden ten aanzien van een derde, met andere woorden zich ertoe 

verbindt een delegatie te aanvaarden. Dit vinden we in beginsel bij zichtrekeningen bij financiële instellingen: de 

rekeninghouder kan de schuldvordering op de bank niet overdragen, maar wel opdracht geven tot betaling van 

een bedrag aan een derde (bv. door middel van overschrijving). 

Een hele reeks schuldvorderingen inzake loon en andere inkomsten (opgesomd in art. 1409, 

1409 bis en 1410 GerW. (met uitzondering van art. 1410 § 2, 8° en 9° GerW.) zijn krachtens 

de wet onbeschikbaar zolang er onderhoudsverplichtingen bestaan: zij hebben een inherente 

familiale bestemming c.q. alimentatiebestemming ten gunste van de in art. 1412 GerW. 

genoemde onderhoudsgerechtigden. Opgemerkt kan worden dat door de invoeging van art. 

1409 bis GerW bij Wet van 14 januari 1993 het eigenlijk om elke soort inkomsten kan gaan 

(nl. wanneer de onderhoudsschuldenaar geen inkomsten heeft als bedoeld in art. 1409 GerW.) 

Indien andere inkomsten dan de zopas genoemde door een rechterlijke beslissing (en niet bij 

overeenkomst) gedelegeerd worden ten gunste van een onderhoudsgerechtigde (de 

“ontvangstmachtiging” die mogelijk is volgens een hele reeks bepalingen uit het 

familierecht), lijkt dit géén zakelijke werking te hebben. Gezien de bepaling van art. 1409 bis 

GerW., zal het wel zelden voorkomen dat het gaat om andere inkomsten dan deze waarvoor 

de familiale bestemming van rechtswege geldt. 

d. Verbintenisrechtelijke zekerheidsconstructies 

Bij de bespreking van de numerus clausus en de zekerheidseigendom rees de vraag welke 

mechanismen niet getroffen worden door de niet-erkenning van de zekerheidseigendom. Dat 

beginsel geldt ook voor schuldvorderingen. Maar op basis van de genoemde beginselen voor 

schuldvorderingen 1353 zijn er ook hier mogelijkheden die gegrond zijn op de externe werking 

van de interne modaliteiten van een schuldvordering/verbintenis, dus wanneer de tot 

zekerheid aangewende schuldvordering gewijzigd of gemoduleerd wordt in de inwendige 

verhouding tussen de schuldeiser en de schuldenaar van die schuldvordering zelf, d.i. met 

medewerking van de schuldenaar ervan. Uit de in Deel III hst. III besproken 

cassatierechtspraak inzake de zekerheidscessie en het numerus-clausus-beginsel volgt enkel 

dat men géén andere zakelijke rechten kan scheppen op schuldvorderingen dan de wettelijk 

erkende (d.i. volwaardige eigendom, pand en vruchtgebruik). Maar niets belet partijen om, in 

plaats van de schuldvordering te cederen tot zekerheid, met de medewerking van de 

schuldenaar van die schuldvordering de inhoud zelf van die schuldvordering te wijzigen of te 

noveren. Derden moeten dit aanvaarden om de eenvoudige reden dat schuldvorderingen maar 

1353 Weliswaar gelden in beginsel dezelfde regels bij schuldvorderingen aan toonder of order, doch slechts voor 

zover het papier waarin deze zijn belichaamd géén abstractie maakt van de tussen schuldeiser en schuldenaar 

overeengekomen modaliteiten van de schuldvordering, en abstractie is nu precies de regel bij schuldvorderingspapieren. 

529


“bestaan” zoals ze bestaan in verhouding tot de schuldenaar, en derden de schuldvordering 

dus noodzakelijk moeten nemen zoals ze bestaat tussen de daarbij betrokken partijen 

(schuldeiser en schuldenaar) 1354 (voorbehoud gemaakt voor de toepassing van de 

vertrouwensleer, en de regels inzake schuldeisersbedrog, waaronder de actio pauliana). 

De belangrijkste toepassingen worden verder in Hst. VIII besproken. 

Het genoemde beginsel betekent dus ook dat, daar waar bij andere goederen de eigendom 

slechts kan worden opgesplitst volgens de lijnen van de door het recht erkende zakelijke 

rechten (bij roerende zaken zijn dit naast de eigendom (en de mede-eigendom) in beginsel 

enkel vruchtgebruik en pand), bij schuldvorderingen het recht tussen schuldeiser en 

schuldenaar ook op heel andere wijzen kan worden opgesplitst, zonder dat de numerus 

clausus daaraan in de weg staat, omdat het gaat om de nadere bepaling van het goed zelf. Zo 

is het zeer goed mogelijk dat één persoon een schuldvordering heeft onder opschortende 

voorwaarden en een andere een onder ontbindende voorwaarde betreffende dezelfde prestatie, 

daar waar het naast elkaar bestaan van eigendom onder opschortende voorwaarde en 

eigendom onder ontbindende voorwaarde op hetzelfde goed erg betwijfelbaar is. 

Zo is het binnen bepaalde grenzen ook mogelijk om aandelen in vennootschappen te laten 

bestaan uit vermogensrechten alleen of lidmaatschapsrechten alleen, of om ze uit te geven als 

op die wijze opsplitsbaar 1355 . 

Deze mogelijkheid is onder meer relevant voor de ontleding van de kwaliteitsrekening en het 

minnelijk kantonnement, omdat het aldus niet uitgesloten is dat in de verhouding met de 

financiële instelling er meerdere rechtsverhoudingen bestaan die betrekking hebben op 

dezelfde geldsom, en waarbij de onderscheiden gerechtigden op verschillende wijze 

gerechtigd zijn (op een andere wijze dan bij de gekende beperkte zakelijke rechten zoals pand 

en vruchtgebruik), nl. de ene tot het beheer van het tegoed, de andere tot de 

vermogenswaarde, of beiden onder elkaar uitsluitende opschortende voorwaarden. 

Wat meer bepaald de mogelijke opsplitsing (met zakelijke werking) van de eigendom van een schuldvordering in 

enerzijds het beheer en anderzijds de vermogenswaarde betreft, zijn er meerdere voorbeelden waarbij de 

“schuldeiser” niet de eigenaar is van de schuldvordering, of althans niet voor het geheel. Zo zijn er vele 

schuldvorderingen die zakenrechtelijk tot de huwgemeenschap behoren, maar die slechts één van de echtgenoten 

kan uitoefenen (zie art. 217 en 218 BW). Zo kunnen de schuldvorderingen die tot een maatschap behoren slechts 

worden uitgeoefend in overeenstemming met de regels voor het bestuur van die maatschap. Zo kunnen de 

schuldvorderingen die tot een beleggingsfonds behoren, slechts door de beheerder ervan worden uitgeoefend, 

ook al is hij geen eigenaar. Ook schuldvorderingen die gebeurlijk deel zouden uitmaken van een giraal 

1354 Vgl. E. DIRIX, “Verhaalsrechten op schuldvorderingen”, in Zekerheden- en executierecht. Actuele 

problemen, Studienamiddag KU Leuven 19-11-1993, nr. 3 v.; vgl. ook E. DIRIX & K. BROECKX, APR, 

Beslag, nr. 645. 

1355 Men zou zelfs uit art. 51 Venn.Wb. (voorheen art. 1862 BW) kunnen afleiden dat dit van rechtswege geldt 

tussen aandeelhouder en vennootschap, en dat de vennootschap de afsplitsing van de vermogensrechten zelfs niet 

kan uitsluiten. Art. 1401, 5 BW bepaalt een dergelijke opsplitsing wanneer aandelen in een huwgemeenschap 

vallen. Zie hierover o.m. F. BOUCKAERT, “Huwelijksvermogensrecht en vennootschapsrecht”, in Gezin en 

recht in een postmoderne samenleving, Mys & Breesch Gent 1994, 309 v. 

530


effectendepot (waarover verder meer) 1356 kunnen niet door de mede-eigenaars van dat depot worden 

uitgeoefend. Minstens in een aantal van die gevallen is dat beheersrecht ook “konkursfest”, d.i. bestand tegen het 

faillissement van een gerechtigde (wat niet het geval is bij een gewone volmacht, die immers vervalt door het 

faillissement van de volmachtgever). 

1356 Girale effectendepots zijn afgescheiden vermogens die gereglementeerd worden door het KB giraal 

effectenverkeer (KB nr. 62 van 10 november 1967, herhaaldelijk gewijzigd). 

531


HOOFDSTUK II. Verkrijging van schuldvorderingen op naam 

Schuldvorderingen kunnen zoals gezegd dus worden overgedragen en bezwaard met zakelijke 

rechten (pand, vruchtgebruik). Zij kunnen ook op andere wijzen verkregen worden. De 

belangrijkste bespreken we in afdeling A. Het gaat hier om zakenrechtelijke vragen 

betreffende de schuldvordering als onlichamelijk goed. 

Een belangrijk verschil met lichamelijke goederen (zaken) is wel daarin te vinden, dat er bij 

schuldvorderingen ook nog een interne verhouding is met de schuldenaar (de debitor cessus 

of gecedeerde schuldenaar), die ook beroerd wordt door een overdracht of inpandgeving 

Hoewel het hier een zuiver verbintenisrechtelijke vraag is, heeft ze natuurlijk een groot belang 

voor de praktische inhoud van elk zakelijk recht op een schuldvordering. We bespreken die 

interne verhouding in Afdeling B. 

Omdat er (op beide vlakken) sterk afwijkende regels gelden voor inkomensvorderingen, 

worden die afzonderlijk besproken in Afdeling C. 

Wat de IPR-regels betreft, zie nu art. 14 en overweging 38 van Verordening 593/2008 (Rome-I), en voor de 

goederenrechtelijke aspecten art. 87 § 3 WIPR: "De vestiging van zakelijke rechten op een schuldvordering 

alsook de gevolgen van de overdracht van een schuldvordering op dergelijke rechten worden beheerst door het 

recht van de Staat op wiens grondgebied de partij die deze rechten heeft gevestigd of de schuldvordering heeft 

overgedragen zijn gewone verblijfplaats had op het tijdstip van de vestiging of van de overdracht". 

532


AFDELING A. Overdracht en andere wijzen van verkrijging 

1. Overdracht van schuldvordering 

a. Algemene vereisten 

Het woord "overdracht van schuldvordering" of "cessie" (cession de créance of transport de 

créance; Zession of Forderungsübertragung; assignment of claims) gebruiken we hier 

uitsluitend in de zin van overdracht als zakenrechtelijk gebeuren, en niet in de zin van de 

overeenkomst krachtens dewelke de overdracht plaatsvindt, die zowel een verkoop kan zijn, 

een schenking, een inbreng, e.d.m. 

De algemene vereisten voor verkrijging van goederen door middel van overdracht, zoals die 

ook gelden voor schuldvorderingen zaken, werden reeds in Deel II hoofdstuk II afdeling E. 

besproken. Deze regels gelden in beginsel ook voor de overdracht van en vestiging van 

zakelijke rechten op schuldvorderingen, onder voorbehoud van bijzondere bepalingen voor de 

zekerheidsrechten (inpandgeving) die verderop aan bod komen. Bij schuldvorderingen net 

zoals bij roerende zaken bestaat er naast (mede-)eigendom en zekerheidsrecht overigens in 

beginsel maar één beperkt zakelijk recht, nl. vruchtgebruik. 

Toegepast op schuldvorderingen op naam 1357 , komen de algemene vereisten voor overdracht 

of vestiging van zakelijke rechten neer op wat zo dadelijk onder 1° tot 4° wordt samengevat. 

Gelijkaardige, maar op details verschillender regels vinden we voor de cessie in het kader van 

een internationale overeenkomst van factoring betreffende schuldvorderingen wegens 

verkoop van goederen of diensten, zie de door België geratificeerde Unidroit Conventie 

International Factoring 1358 . 

1° Overdraagbaarheid en bestaan 

Ten eerste moet de overdracht beantwoorden aan de basisbeginselen van ons zakenrecht die in 

Deel II hoofdstuk II werden besproken; het moet m.b. gaat om een goed (in de zin van 

specialiteitsbeginsel e.d.m.) dat reeds bestaat (zie c.) en waarvan de overdraagbaarheid niet bij 

wet beperkt is. De vragen die rijzen bij zgn. toekomstige schuldvorderingen worden nader 

onder c. besproken. 

Bij schuldvorderingen komt daarbij dat er ook geen geldige “interne” beperking van de 

overdraagbaarheid mag zijn (zoals hierboven in Hoofdstuk I besproken) (de wettelijke 

beperkingen werden in Deel II Hoofdstuk II Afdeling D. besproken, behalve de bijzondere 

regels voor inkomenvorderingen die infra in hoofdstuk II afdeling C worden besproken). 

1357 Naast het gemeen recht is er een specifieke regeling voor de overdracht van bankvorderingen die het 

gevolg zijn van een voorschot toegestaan in het kader van een kredietopening, zie art. 4 Wet 3 augustus 2012 

mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector. 

1358 Tekst op http://www.unidroit.org/english/conventions/1988factoring/1988factoring-e.htm. 

533


Verder is het ook zo dat de overdracht van inkomstenvorderingen verhinderd wordt in zoverre er een 

gerechtelijke beperking is door middel van de loon- of inkomstendelegatie (eveneens verder besproken bij het 

bijzonder regime van loonvorderingen, Afdeling C.), en er ook beperkingen zijn inzake toekomstige 

huurtermijnen uit onroerend goed (zie de bespreking onder c.). Strikt genomen gaat het hier niet om een 

beperking van de overdraagbaarheid maar om een voorrang die verleend wordt aan bepaalde schuldeisers. 

2° Geldige titel 

De overdracht vereist een "geldige titel", d.i. een onderliggende overeenkomst of andere 

verbintenis tot overdracht (of vestiging van het zakelijk recht); deze overeenkomst kan een 

verkoop zijn, een ruil, een inbreng, een schenking, een zekerheidsovereenkomst 1359 , e.d.m. 

De onderliggende overeenkomst is vormvrij, behoudens enkele uitzonderingen (zie in Afd. C 

de bijzondere vormvereisten voor een beding van loonoverdracht). 

3° Levering (vormvrij) 

a) Algemeen en bij cessie 

Er moet een levering plaatsvinden in de juridische zin van het woord, wat in beginsel niet 

meer vereist dan het akkoord van partijen over de eigendomsovergang (of totstandkoming van 

het zakelijk recht) (bevestigd in art. 1690 § 1 I BW) 1360 , akkoord dat vermoed wordt reeds 

met de onderliggende overeenkomst te zijn gegeven (vgl. art. 1138 BW). Het gaat hier om de 

levering van het bezit van schuldvorderingen in louter juridische zin (de feitelijke 

bezitsverschaffing geschiedt door kennisgeving aan de debiteur, zie verder onder b.). 

Weliswaar spreekt art. 1607 BW van de afgifte van de titels of het toelaten van het gebruik 

van het recht, maar dit sluit niet uit dat de rechtelijke levering tussen partijen solo consensu 

kan geschieden. Men kan dit dan een bezitsverschaffing door middel van constitutum 

possessorium noemen. 

Wel zal er vaak meer nodig zijn dan een louter consensuele levering (constituto possessorio ) 

voor 1° tegenwerpelijkheid aan de schuldenaar (zie Afdeling B.) en 2° bij conflicten met 

derden (dus voor de derdenbescherming) (zie hoofdstuk VII). Ook kan men net zoals bij 

roerende zaken betogen dat een persoon die de schuldvordering reeds houdt voor een oudere 

gerechtigde (bv. na een eerste cessie) – dus een onbevoegde houder – de schuldvordering niet 

solo consensu kan leveren, maar slechts kan leveren door de verkrijger een rechtstreeks bezit 

te verschaffen, dus in beginsel door kennisgeving (zie verder hoofdstuk VII). De art. 1690 en 

2075 BW moeten immers - evenzeer als art. 1138 BW - in overeenstemming met de art. 2231 

en 2238 BW worden uitgelegd. 

1359 Onder voorbehoud van de vraag of er een zekerheidscessie mogelijk is of alleen een inpandgeving van 

schuldvorderingen, zie verder. 

1360 In bijzondere wetten zijn er wel voor bepaalde specifieke soorten schuldvorderingen bijzondere 

vormvereisten. 

534


Er is betwist of er vormvereisten zijn voor de overdracht van aandelen in vennootschappen; 

die zijn er wel voor de tegenwerpelijkheid aan de vennootschap of aan derden (zie de 

bespreking verder inzake 1° tegenwerpelijkheid aan de debiteur (afdeling B) en 2° in het 

kader van de derdenbescherming, Hoofdstuk VII). 

b) Bij zakelijke zekerheden op schuldvorderingen 

Of er voor de vestiging van zakelijke zekerheden op schuldvorderingen (met name 

inpandgeving) al dan niet bijzondere regels en vereisten gelden, wordt verder besproken in het 

hoofdstuk over pandrechten op schuldvorderingen (bv. de vraag of er een buitenbezitstelling 

vereist is voor tegenwerpelijkheid bij samenloop van schuldeisers). 

Vooruitlopend kunnen we er wel al op wijzen dat, anders dan bij pandrechten op roerende 

zaken, bij pandrechten op schuldvorderingen de regels niet wezenlijk verschillen van die van 

de overdracht in eigendom (cessie): 

- niet alleen de overeenkomst tot inpandgeving, maar ook de inpandgeving zelf (de 

"vestiging" van het pandrecht) is vormvrij (solo consensu), en 

- dit akkoord wordt vermoed reeds met de onderliggende overeenkomst te zijn gegeven (vgl. 

art. 2075 I BW en art. 1 Handelspandwet met art. 1138 BW; de wetgever heeft dit uitgedrukt 

op een onhandige wijze die weinig operatief is en veeleer een vorm van legal scaffolding 1361 ). 

Wel is een buitenbezitstelling vereist om van de bijzondere rechten te genieten die 

voortvloeien uit de WFZ bij zekerheden op financiële instrumenten (zie de bespreking verder 

onder c.). 

4° Beschikkingsbevoegdheid 

De vervreemder moet tot die beschikking bevoegd zijn; zoniet moeten de vereisten voor 

derdenbescherming tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder vervuld zijn, 

die verder besproken worden, en waarbij de publiciteit een belangrijke rol speelt. De 

derdenbescherming wordt afzonderlijk besproken in Hoofdstuk VII, na het overzicht van de 

verschillende rechten die op schuldvorderingen kunnen worden verkregen of deze bezwaren. 

b. Het « bezit » van de schuldvordering 

1° Gebruik van de term bezit bij schuldvorderingen 

Ons recht gebruikt het woord bezit ook voor schuldvorderingen (bv. in art. 1240 en 2075 

BW), en daar is ook geen bezwaar tegen, mits men natuurlijk daaruit niet afleidt dat de regels 

1361 De uitdrukking komt van Alan WATSON, die beschrijft hoe vaak wetgevers zich vastklampen aan 

bestaande begrippen die ze dan herdefiniêren, in plaats van gewoon het begrip los te laten. Dat is ook wat de 

wetgever van 1994 heeft gedaan met art. 2075 BW. In plaats van te stellen dat er geen buitenbezitstelling nodig 

is voor de inpandgeving van een schuldvordering, heeft de wetgever bepaalt dat die buitenbezitstelling gebeurt 

door het sluiten van een pandovereenkomst !?? 

535


die enkel voor het bezit van lichamelijke goederen gelden (zoals art. 2279 BW) ook voor 

schuldvorderingen zouden gelden. 

Het woord bezit wordt hierbij natuurlijk in een overdrachtelijke betekenis gebruikt (in 

sommige rechtsstelsels wordt het gebruik van de term bezit bij schuldvorderingen verworpen; 

dat belet vaak niet dat men dan van quasi-bezit spreekt). "Bezit" van de schuldvordering heeft 

de persoon voor wie de schuldenaar van die schuldvordering ze houdt, d.w.z. de persoon die 

bij de schuldenaar ervan als schuldeiser bekend staat (zie bv. het gebruik van de term "bezitter 

van de schuldvordering" voor de schijnschuldeiser in art. 1240 BW). 

2° Sterk en zwak bezit 

Zoals bij roerende zaken moet men hierbij een onderscheid maken tussen "zwakke" en 

"sterke" bezitsvormen, naargelang de publiciteit van het recht. 

Een zogenaamde “buitenbezitstelling” vindt maar plaats – en de verkrijger verkijgt maar een 

“sterk” bezit - wanneer de schuldenaar van de schuldvordering deze niet langer houdt voor de 

vervreemder (cedent, pandgever, enz.). Dit geschiedt voornamelijk wanneer de cessie (of 

inpandgeving) ofwel ter kennis is gebracht van de schuldenaar 1362 van de schuldvordering 

(cessus) ofwel door hem is erkend (zie art. 1690 BW). Hetzelfde mechanisme hebben we 

trouwens reeds ontmoet bij roerende zaken, nl. in geval zij zich bij een derde bevinden (waar 

de verkrijger ook een “sterk” bezit van de zaak verkrijgt door kennisgeving aan de detentor 

van de zaak). Het is de kennisname van de identiteit van de verkrijger die aan deze laatste het 

"bezit" van de schuldvordering (bezit in sterke zin) verschaft. 

Om een schuldvordering te bezitten, komt het er eigenlijk op neer dat de schuldenaar weet dat hij aan die 

persoon moet betalen, zodat hij de prestatie voor die persoon "houdt". De gekendheid als schuldeiser door de 

gecedeerde schuldenaar vormt het feitelijk "bezit" (detentie) van de schuldvordering - het is immers in beginsel 

de debiteur die feitelijk de schuldvordering in zijn macht heeft. Vandaar dat de kennisname door de schuldenaar 

het belangrijkste publiciteitsmechanisme is voor overdracht van schuldvorderingen. Door de mededeling gaat de 

gecedeerde schuldenaar de schuldvordering als het ware feitelijk houden voor een bepaalde schuldeiser, die 

daardoor t.a.v. derden een middellijk feitelijk bezit krijgt (van eigendom, vruchtgebruik of pandrecht). 

Het is ook mogelijk dat de persoon wiens identiteit ter kennis wordt gebracht van de 

schuldenaar van de gecedeerde schuldvordering een tussenpersoon is die openlijk voor 

rekening van een (al dan niet ander genoemde) verkrijger optreedt. Bezitter van de 

schuldvordering is dan diegene die bezit via die tussenpersoon, die detentor is voor zijn 

opdrachtgever. Dat is eigenlijk wat we zien in die gevallen waar de wet de inning van de 

schuldvordering centraliseert bij de gerechtsdeurwaarder, zoals bij conflicten op 

loonvorderingen (zie de bespreking in Afd. C). 

Een louter juridisch en bezit van de cessionaris (met minder verstrekkende gevolgen - vandaar 

"zwak bezit") daarentegen vinden we wanneer er geen kennisgeving of vergeliojkabre vorm 

van publiciteit is. De verkrijger (cessionaris) bezit de schuldvordering slechts via de 

1362 Of diens vertegenwoordiger (bv. impliciet Hof Brussel 26 januari 2009, RW 2010-2011, 810: kennisgeving 

aan de Vlaamse gemeenschap, die correspondeerde over een schuld van het Vlaams Gewest). 

536


vervreemder (cedent), omdat enkel die als schuldeiser bekend is bij de schuldenaar van de 

schuldvordering (vgl. het constitutum possessorium bij roerende zaken). 

Sinds de wijziging van art. 2075 BW (in 1994 en vervolgens 1996) is deze vorm van 

bezitsverschaffing solo consensu wel voldoende voor de vestiging van een pandrecht op 

schuldvorderingen op naam (zie verder hoofdstuk VI; art. 2075 II BW luidt "de schuldeiser 

verkrijgt het bezit van een in pand gegeven schuldvordering door het sluiten van de 

pandovereenkomst"), maar ze is niet voldoende voor de bescherming van een derde-verkrijger 

tegen oudere rechten (zie Hoofdstuk VII). 

3° De « lokalisatie » van een schuldvordering 

Er bestaat een - m.i. problematische - tendens om de "lokalisatie" van het bezit van de 

schuldvordering te verleggen van de plaats van de (derde-)schuldenaar van die 

schuldvordering naar de plaats van de schuldeiser van die schuldvordering (cedent, 

pandgever, beslagen schuldenaar). 

We zien dit voornamelijk wanneer de kennisgeving aan de cessus vervangen wordt door een 

registratie in het Beslagberichtenbestand (waarin naast beslagen bv. ook andere transacties op 

loonvorderingen worden geregistreerd). 

We zien dit ook in (de relatief recente versie van) art. 633 GerW volgens hetwelk de plaats 

van het derdenbeslag die van de beslagen schuldenaar is veeleer dan die van de derdebeslagene. 

We zien dit ook in de IPR-regel die het goederenrecht van schuldvorderingen onderwerpt aan 

het recht van de woonplaats van de schuldeiser van de schuldvordering veeleer dan de 

woonplaats van de schuldenaar van die schuldvordering (zie hoger). 

De kennisgeving aan de schuldenaar heeft aldus een deel van zijn zakenrechtelijke functie 

verloren (maar niet zijn verbintenisrechtelijke functie, waarover meer in Afdeling B). 

4° Rol van het bezit 

De rol van publiciteit en bezit bij schuldvorderingen op naam kan als volgt worden 

samengevat. 

1° De overdracht van schuldvordering (cessie) kan plaatsvinden door het akkoord van partijen 

(solo consensu) (zie hoger punt a. 3°). Nauwkeuriger: voor eigendomsoverdracht zowel als 

voor vestiging van niet-zekerheidsrechten door een beschikkingsbevoegde is dit voldoende, 

en is er geen publiciteit of “sterk bezit” nodig. Tussen partijen is niet alleen de onderliggende 

overeenkomst, maar ook de cessie zelf net zoals bij de levering van roerende zaken vormvrij 

(zuiver consensueel). 

537


2° Ook voor de vestiging van een pandrecht op schuldvorderingen is geen eigenlijke 

“buitenbezitstelling”, d.i. sterk bezit, vereist, en volstaat een “zwak”’bezit (akoord tussen 

partijen), zie art. 2075 BW en verder Hoofdstuk VI. 

3° In de interne verhouding met de schuldenaar van de schuldvordering speelt de 

kennisgeving een belangrijke rol, die in Afdeling B. besproken wordt. 

4° Bij conflicten tussen rechten op een schuldvordering, en meer bepaald bij verkrijging door 

een derde-verkrijger vanwege een beschikkingsonbevoegde, speelt de publiciteit en dus “sterk 

bezit” een doorslaggevende rol. Dit wordt besproken in Hoofdstuk VII. 

5° Of deze publiciteit ook vereist is voor de tegenwerpelijkheid van rechten op de 

schuldvordering aan schuldeisers in samenloop (zoals bij onroerend goed) of niet (zoals bij 

roerende zaken), is betwist en wordt verderop besproken in Hoofdstuk III Afd. B; volgens de 

meerderheidsopvatting is er geen publiciteit of sterk bezit nodig. 

6° Ook voor de tegenwerpelijkheid van eigendomsvoorbehoud bij vervreemding van 

schuldvorderingen is geen publiciteit vereist (onder Hoofdstuk IV). 

7° Wel is een buitenbezitstelling vereist om van de bijzondere rechten te genieten die 

voortvloeien uit de WFZ bij zekerheden op financiële instrumenten (maar niet bij 

rekeningtegoeden of bankvorderingen). Dit wordt besproken onder d. 

c. Overdracht van (zakenrechtelijk) toekomstige schuldvorderingen 

De in Deel II, hoofdstuk II afdeling C genoemde regel, dat de overdracht in eigendom of de 

vestiging van zakelijke rechten bij toekomstige goederen maar plaatsvindt wanneer het goed 

ontstaat, is m.i. ook van toepassing bij schuldvorderingen. Anderzijds kunnen partijen wel 

overeenkomen om - net zoals bij zaken - nog niet bestaande, d.i. in zakenrechtelijke zin 

toekomstige, schuldvorderingen over te dragen of in pand te geven. Evenwel zal die 

overdracht of inpandgeving zakenrechtelijk maar uitwerking hebben op het tijdstip waarop de 

schuldvordering "bestaat". Ook kan er maar derdenbeslag worden gelegd op een 

schuldvordering wanneer ze bestaat. Dit is het probleem van de cessie, inpandgeving en 

derdenbeslag van "toekomstige schuldvorderingen", waarover heel wat discussie bestaat. 

Rechtspraak en rechtsleer zijn daarover allesbehalve duidelijk, omdat de verschillende vragen 

daarbij niet voldoende onderscheiden worden 1363 . We spreken hier over zakenrechtelijk 

toekomstige schuldvorderingen, omdat dit probleem goed moet worden onderscheiden van de 

vraag naar de door een (zakelijke of persoonlijke) zekerheid gedekte al dan niet toekomstige 

schuldvorderingen (hoger besproken). 

1363 Vaak wordt de vraag van het tijdstip van eigendomsovergang niet eens besproken. J. HEENEN, “La 

cession des créances futures”, RCJB 1961, 32, rept er niet over, behalve dan waar hij terloops ESMEIN citeert 

uit de Traité pratique van PLANIOL & RIPERT, (2) 1952, deel VI nr. 223 : “on ne voit pas pour quelle raison 

une chose non encore existante au moment du contrat ne pourrait faire l’objet d’une obligation, dès lors qu’il ne 

s’agit pas de transférer actuellement la propriété”. 

538


1° Vragen waarvoor het onderscheid tussen bestaande en toekomstige schuldvorderingen in 

beginsel al dan niet relevant is. 

a) Er is géén probleem in verband met de vraag of men een overeenkomst kan sluiten tot 

cessie of inpandgeving van toekomstige schuldvorderingen. Het antwoord op deze vraag is te 

vinden in art. 1130 BW en de maatstaf voor schuldvorderingen is niet anders dan bij andere 

goederen: het is voldoende dat de schuldvordering bij die overeenkomst bepaalbaar is 1364 . 

Wel is een globale cessie, d.i. een cessie van alle bestaande en toekomstige 

schuldvorderingen, nietig, tenzij het om een cessie tot zekerheid gaat (die dan immers 

geconverteerd wordt in een inpandgeving, zie verder). 

b) Ook is het niet betwist dat partijen reeds op voorhand kunnen instemmen met de 

eigendomsovergang (levering in rechtelijke zin) en de modaliteiten waaronder dit geschiedt 

(deze instemming noemt men dan "levering bij voorbaat" 1365 ). Hier geldt ook een vereiste van 

bepaaldheid, maar ook die wordt soepel uitgelegd 1366 . 

Sommige rechtsstelsels zijn een stuk restrictiever wanneer het over de inpandgeving van 

toekomstige schuldvorderingen gaat 1367 . 

c) Evenwel zal die overdracht of inpandgeving zakenrechtelijk maar uitwerking hebben op het 

tijdstip waarop de schuldvordering "bestaat". 

d) Een derdenbeslag daarentegen kan niet worden gelegd op een zuiver toekomstige 

schuldvordering; men kan maar in beslag nemen wat bestaat. 

e) Ook schijnt er geen betwisting te zijn dat bij meerdere beschikkingen op voorhand over een 

schuldvordering (cessies of inpandgevingen), de eerst overeengekomen beschikking geacht 

1364 Zo voor schuldvorderingen Cass. 9 april 1959, Pas I 732 = RCJB 1961, 32 noot J. HEENEN, “La cession 

des créances futures”. Over de zakenrechtelijke uitwerking van de cessie heeft dit arrest zich niet uitgesproken, 

het besliste enkel dat niet-bepaalbare toekomstige schuldvorderingen niet het voorwerp van een cessieovereenkomst 

kunnen zijn. Verder Hof Brussel 27 maart 1996, RW 1997-98, 575. Zie voor nadere uitwerking 

van de bepaalbaarheid D. VAN GERVEN, RW 2004-2005, (521) 525. 

1365 Zie bv. DIRIX & DE CORTE, (1999) nr. 481bis, (2006) 339 nr. 504 

1366 Ook in de Nederlandse rechtspraak wordt die eis erg soepel toegepast, zie HR 20 september 2002, 

Rabobank/Mulder q.q., NJ 2004, 182 m. nt. WMK = http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=AE7842. 

1367 Zo beperkt art. 3:329 NBW de mogelijkheid om een pandrecht bij voorbaat te vestigen op toekomstige 

schuldvorderingen tot schuldvorderingen die rechtstreeks zullen worden verkregen uit een ten tijde van de 

verpanding bestaande rechtsverhouding. Deze regel is in de praktijk evenwel geheel uitgehold doordat de banken 

een in de kredietovereenkomst volmacht bedingen om desgewenst dagelijks de nieuwe schuldvorderingen van de 

kredietnemer die de volmacht geeft in pand te nemen. Om registratiekosten te besparen maken de banken 

dagelijks één enkele pandakte op voor al hun cliënten-lastgevers tegelijk, de zgn. verzamelpandakte. De Hoge 

Raad heeft deze verregaande uitholling van art. 3:329 NBW aanvaard: HR 3 februari 2012, Dix q.q./ING Bank, 

http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=BT6947, besproken door S. KINGMA, “Verpanding met 

verzamelpandakte is geldig”, http://cassatieblog.nl/insolventierecht/verpanding-met-verzamelpandakte-is-geldig 

en door F. van BUCHEM & B. de MAN, “De verpanding van absoluut toekomstige vorderingen”, in 

Onderneming en Financiering 2012 (20) 2 = http://www.kvdl.nl/NR/rdonlyres/B818A510-2BFE-4724-8CA4- 

87C2FC810756/0/BartdeManenFloortjevanBuchem_OenF201202.pdf. 

539


wordt ouder te zijn, en daarom in beginsel voorrang heeft op latere beschikkingen (behoudens 

derdenbescherming van de latere verkrijger), ook al zou het zo zijn dat die beschikkingen 

maar tegelijk uitwerking krijgen (nl. wanneer de schuldvordering niet meer toekomstig is) en 

ook al is er overigens in ons recht beginsel geen anterioriteit zou gelden tussen obligatoire 

rechten. 

f) Indien de cedent of pandgever zijn beschikkingsbevoegdheid verliest vooraleer de 

schuldvordering "bestaand" wordt (zijn zuiver toekomstig karakter verliest), heeft de cessie of 

inpandgeving géén uitwerking. Zo zullen de schuldvorderingen waarover voor het 

faillissement is beschikt, maar die op het tijdstip van het faillissement nog steeds zuiver 

toekomstig zijn, in de boedel vallen. De beschikkingsbevoegdheid moet dus nog aanwezig 

zijn op het ogenblik waarop de schuldvordering "ontstaat". 

Indien zo'n schuldvordering pas na een samenloop van de schuldeisers van de cedent 

"bestaand" wordt, dus wanneer de cedent al beschikkingsonbevoegd is, is het in ieder geval zo 

dat de samenloop voorrang heeft 1368 . 

Daarop is er een belangrijke uitzondering wanneer het gaat om een vlottend pandrecht. Zo'n 

vlottend pandrecht op schuldvorderingen vinden we met name bij de inpandgeving van de 

handelszaak. Indien de inpandgeving van toekomstige schuldvorderingen geschiedt in het 

kader van een inpandgeving van de handelszaak waarvan ze deel uitmaken, heeft die 

inpandgeving daarom toch voorrang op een samenloop die ontstaat na de inpandgeving van de 

handelszaak, ook wat betreft de schuldvorderingen die op het tijdstip van de samenloop nog 

toekomstig zijn 1369 . 

g) Ook kan er geen schuldvergelijking na samenloop plaatsvinden met een schuldvordering 

die op het ogenblik van de samenloop nog niet bestond (ook al zou er samenhang zijn met de 

andere schuldvordering), zelfs niet op basis van een eerder gesloten nettingovereenkomst. Dit 

is een toepassing van dezelfde regel als hierboven onder e). Ook hieraan doet de WFZ geen 

afbreuk (zie de bespreking infra in Hoofdstuk VI Afdeling E). 

2° Criteria voor het al dan niet toekomstig zijn van een schuldvordering 

Over het antwoord op met name de vragen d) en f) bestaat er verwarring omdat we zien dat in 

het Belgische recht vaak schuldvorderingen "toekomstig" worden genoemd, terwijl ze voor 

het antwoord op deze vraag precies niet als toekomstige, maar als bestaande 

schuldvorderingen worden behandeld. 

1368 Anders, maar met een fout argument D. VAN GERVEN, RW 2004-2005, 528 v.nr. 14 (maakt geen 

onderscheid tussen de mogelijkheid een verbintenis aan te gaan en de beschikkingsbevoegdheid). 

In dezelfde zin voor het Franse recht: C. LARROUMET, noot onder Cass. fr. 22 november 2002, D. 2003 J. 

(445) nr. 7 a contrario; D. LEGEAIS noot onder Cass.Fr. 22 november 2002, JCP 2003 éd. Entr. (469) 470 a 

contrario; A. LIENHARD, noot onder Cass.Fr. 22 november 2002, D. 2002, Act.jur. (3271) 3271-3272. 

1369 ZIE nog Hof Brussel 30 oktober 1998, JLMB 1999, 1764. 

540


Het is dan ook nodig om de verschillende soorten schuldvorderingen te overlopen. 

a) Schuldvorderingen uit nog niet bestaande overeenkomsten of andere rechtsverhoudingen 

Schuldvorderingen uit een nog niet gesloten overeenkomst, waarvan wel op voorhand de 

cessie kan worden overeengekomen indien ze voldoende bepaalbaar zijn, ontstaan pas als de 

overeenkomst gesloten is. Weliswaar kan voordien reeds de cessie ervan overeengekomen 

worden, of de opname in een conventionele schuldvergelijking, maar dat heeft pas effect 

indien er geen samenloop intreedt vooraleer ze ontstaan. 

Schuldvorderingen die afhankelijk zijn van een zuiver potestatieve voorwaarde aan de zijde 

van de schuldenaar zijn eveneens toekomstige schuldvorderingen. 

b) Zgn. relatief toekomstige schuldvorderingen 1370 

Een tweede geval vinden we wanneer de schuldvordering reeds bestaat, maar in het vermogen 

van een andere partij. Hiervoor geldt echter hetzelfde als in het eerste geval: de 

schuldvordering bevindt zich pas vanaf de verkrijging in het vermogen van de beschikker, en 

kan pas vanaf dat ogenblik overgaan naar de volgende verkrijger. Wanneer er voordien 

samenloop intreedt, bevindt ze zich niet in het vermogen van de beschikker en is een 

beschikking door die partij - zoals bv. opname in een overeenkomst van schuldvergelijking - 

dus niet tegenwerpelijk. 

c) Schuldvorderingen uit bestaande rechtsverhoudingen (in Nederland reletief toekomstige 

schuldvorderingen) 

Een schuldvordering uit een bestaande rechtsverhouding is in beginsel géén toekomstige 

schuldvordering, zodat het voldoende is dat de cedent of pandgever beschikkingsbevoegd is 

bij de levering ervan. Hoewel de doctrine omzeggens unaniem van oordeel is dat dergelijke 

schuldvorderingen géén toekomstige schuldvorderingen zijn wanneer de vraag algemeen 

wordt besproken, blijken hierover in concreto toch soms andere standpunten te worden 

ingenomen. Dit noopt ons ertoe verschillende gevallen ander te onderscheiden. 

i) Schuldvordering onder tijdsbepaling of (opschortende) voorwaarde 

In het algemeen is een schuldvordering onder tijdsbepaling of (opschortende) voorwaarde 1371 

een bestaande en geen zuiver toekomstige schuldvordering. 

Zo bv. is een schuldvordering tot teruggave of schadevergoeding voor het geval van ontbinding van een 

overeenkomst een voorwaardelijke en geen zuiver toekomstige schuldvordering 1372 . 

1370 De uitdrukking is dubbelzinnig: in het Nederlandse recht betreft zij schuldvorderingen die zullen ontstaan 

uit een reeds bestaande rechtsverhouding. 

1371 Bv. Cass. 21 april 2008, RW 2010-2011, 961, dat bevestigt dat een schuldvordering onder opschortende 

voorwaarde begrepen is in de overdracht van bestaande schuldvorderingen. 

1372 Vgl. BGH 27 mei 2003, IX ZR 51/02, http://www.rws-verlag.de/bgh-free/volltext6/vo94044.htm. 

541


doorlopen van de overeenkomst voor een verdere termijn, zoals toekomstige termijnen uit een 

bestaande arbeidsovereenkomst, e.d. Hier is het natuurlijk zo dat de uitvoering aan de zijde 

van de werknemer geen waardevermindering van het actief in de boedel meebrengt, zoals in 

het geval van de huurovereenkomst. 

Schuldvorderingen die de keerzijde zijn van een nog te leveren tegenprestatie in een 

overeenkomst zonder tijdsbepaling (bv. de prijs voor werken of diensten die nog moeten 

worden verricht, maar waarover reeds een overeenkomst is gesloten), bv. de prijs van een 

reeds toegewezen aannemingsopdracht), worden door de rechtspraak in sommige opzichten 

wat verwarrend toekomstige schuldvorderingen genoemd 1383 , maar desondanks gaat de voor 

het beslag verrichtte cessie of inpandgeving hier wel voor. 

Dit is ook terecht. De regel van art. 1576 GerW moet beschouwd worden als een lex specialis 

voor huurtermijnen betreffende onroerende goederen, die afwijkt van het gemeen recht. Er 

zijn zeker rechtseconomische argumenten voor de andere oplossing, maar niet uitsluitend, 

zodat het in beginsel aan de wetgever toekomt om deze regel desgewenst uit te breiden. 

iii) Schuldvorderingen tot vergoeding wegens niet-nakoming 

Ook aanspraken op vergoeding wegens de niet-nakoming van een overeenkomst (inbegrepen 

uit een ontbinding wegens niet-nakoming) ontstaan reeds zodra de overeenkomst is gesloten, 

en dit zowel wanneer de vergoeding bedongen is 1384 , als wanneer ze uit het gemeen recht 

voortvloeit 1385 . 

iv) Schuldvorderingen die later ontstaan uit een bestaande rechtsverhouding 

Moeilijker is de afbakening wanneer er tussen de partijen (de toekomstige schuldenaar en 

schuldeiser) reeds een rechtsverhouding bestaat krachtens dewelke de ene iets aan de andere 

verschuldigd zal worden - in het bijzonder ingevolge een handeling van een derde. Een 

bijzonder geval, dat onder iv) besproken wordt, is de bankrekening. 

In een iets ouder arrest lijkt het criterium voor bestaande schuldvorderingen ruim: indien een 

notaris de opdracht heeft gekregen om een verkoopakte voor te bereiden, en daarbij voorzien 

1383 Cass. 18 mei 1987, Arr. 1986-87, 1248 = RW 1987-88, 455 = TBH 1988, 756 noot RAES = T.Not. 1987, 

298 = Pas. 1987 I 1123. Dit arrest oordeelde dat de schuldvordering van de hoofdaannemer jegens zijn 

opdrachtgever zich nog in zijn vermogen bevindt vooraleer de werken werden verricht, weliswaar met het oog 

op een andere vraag (nl. of de kosten die de onderaannemer heeft gemaakt kosten waren tot behoud van een 

bestaande zaak dan wel slechts tot het verkrijgen van een toekomstige zaak). 

Als toekomstig beschouwd voor de hier behandelde vraag in Cass. fr. (comm.) 21 november 1972, Bull. Civ. 

1972, IV, nr. 296; D. 1974, jur. 213, noot R. RODIERE; JT 1974, 227, noot A. ZENNER, maar dit arrest is 

achterhaald door recentere rechtspraak, bv. Cass. fr. 7 december 2004, D. 2005, jur. 230, noot C. LARROUMET 

= JCP 2005, ed. E., jur. 231, noot S. RABY. 

1384 Zo, in casu in het kader van de beoordeling van een schuldvergelijking, Hof Gent 9 februari 2009, RW 

2009-2010, 807, voor een een wederverhuringsvergoeding bedongen is in de huurovereenkomst. 

1385 Cass. 4 februari 2011, United Real Estate t. Faill. West-Konstrukt, nr. C.10.0443.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110204-6 = RW 2011-2012, 488 n. R. 

HOUBEN betreffende de vergoeding verschuldigd door de curator wegens verbreking van een 

aanemingsovereenkomst. 

544


Bij girorekeningen is er wel duidelijkheid in de rechtspraak, al wijkt de regel misschien wel af 

van het gemeen recht. 

Nemen we een girorekening waarop geld verwacht wordt van overschrijvingsopdrachten door 

een derde aan die bank ten gunste van die rekeninghouder (rechtstreeks door de opdrachtgever 

dan wel via diens bank). Hier schept het cassatie-arrest van 15 juni 2006 duidelijkheid 1390 : 

- de begunstigde van een overschrijving heeft een schuldvordering op de bank - die bv. voor 

derdenbeslag vatbaar is - vanaf het ogenblik waarop, bij overschrijving met tussenkomst van 

2 banken, de overschrijvingsopdracht het voorwerp heeft uitgemaakt van een verrekening in 

de verrekenkamer (d.i. het UCV) of settlement via ELLIPS 1391 . Dit tijdstip kan precies 

bepaald worden (en niet enkel in dagen) 1392 . 

- Voor het andere geval, nl. bij overschrijving via slechts één bank, mag men ervan uitgaan 

dat dit het geval is zodra de overschrijvingsopdracht gegeven door de opdrachtgever 

onherroepelijk is geworden 1393 . 

Omgekeerd heeft de opdrachtgever geen schuldvordering meer voor het bedrag waarover hij 

beschikt heeft, dus vanaf het ogenblik waarop de bank een instructie tot betaling of andere 

aanwending heeft ontvangen 1394 . 

Dat er in het eerste geval een “hiaat” is tussen het tijdstip waarop de opdrachtgever zijn 

schuldvordering op zijn bank verminderd ziet en het tijdstip waarop de begunstigde een 

schuldvordering verkrijgt op zijn bank, spoort perfect met onze stelling dat de overschrijving 

een vorm van delegatio solvendi is (en zeker geen cessie). 

vi) Regresvorderingen 

Een ander twijfelgeval betreft regresvorderingen, in het bijzonder van borgen of hoofdelijke 

medeschuldenaars: deze ontstaan in beginsel slechts wanneer de medeschuldenaar of borg de 

1390 Cass. 15 juni 2006, P&B 2007, 108 = RW 2007-2008, 232 n. R. FRANSIS "Beslag onder derden in handen 

van de bank en lopende verrichtingen op bankrekeningen" = RABG 2007, 452 n. D. BRACKE “Beslag op een 

bankrekening in geval van een overschrijving” = Bank & Fin 2006, 387 n. R. STEENNOT, "Beslag bij een 

overschrijving in uitvoering en tijdstip van betaling", in verbreking Hof Brussel 2 maart 2005, P&B 2005, 142 = 

NjW 2005, 803. 

1391 Deze oplossing spoort ook met de regel van art. 4 § 1 W. 28 april 1999 betreffende het definitieve karakter 

van de afwikkeling van betalingen en effectentransacties in betalings- en afwikkelingssystemen, welke strikt 

genomen enkel geldt voor interbancaire overschrijvingen. Op grond van art. 2 van diezelfde wet worden bij KB 

de afwikkelingsselsels aangeduid die daaronder vallen. Dit zijn op dit ogenblik het systeem « TARGET2-BE » 

van de NBB, het UCV (Uitwisselings- en verrekeningscentrum) beheerd door de NBB en de eveneens door de 

NBB beheerde "Belgische Verrekenkamer". 

1392 Zie voor een toepassing Hof Luik 17 maart 2009, RRD 2010, 401, waarbij betalingen die toegekomen 

waren de dag van het beslag maar na het tijdstip ervan, niet onder het beslag vielen. 

1393 VAN RYN & HEENEN, Principes IV (1988), 328-329; R. FRANSIS, RW 2007-2008, 232; Fr. 

GEORGES, La saisie de la monnaie scripturale, p. 567. 

1394 Dat bepaalt bv. of de betaling voor of na de samenloop is gebeurd indien de opdrachtgever bv. failliet gaat. 

In het Nederladse recht hanteert de Hoge Raad eveneens deze maatstaf: HR 23 maart 2012, ING/Manning q.q., 

http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=BV0614; eerder reeds HR 28 april 2006, Huijzer q.q. / 

Rabobank, http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=AV0653. 

546


schuldeiser betaald voor meer dan zijn aandeel. Minstens in het (Staats)nederlandse recht leidt 

men daaruit af dat het tot dat ogenblik om een toekomstige schuldvordering gaat 1395 . 

vii) Samengevat 

Samengevat moet m.i. dus worden gesteld dat: 

- schuldvorderingen uit bestaande overeenkomsten steeds bestaande schuldvorderingen zijn 

en geen toekomstige, en dus reeds kunnen toekomen aan een cedent of pandhouder; dat ze 

nog voorwaardelijk zijn op het ogenblik waarop er derdenbeslag wordt gelegd onder de 

cedent of pandhouder, of er anderszins een samenloop ontstaat op diens vermogen, belet niet 

dat de eerdere cessie of inpandgeving in beginsel tegenwerpelijk is aan de schuldeisers 1396 ; 

- er evenwel specifiek voor huurtermijnen uit onroerend goed een regel is (art. 1576 GerW) 

die afwijkt van het gemeen recht en inhoudt dat vanaf het beslag op het onroerend goed de 

zakelijk gerechtigden op het onroerend goed voorrang krijgen op zelfs oudere verkrijgers van 

rechten op die huurtermijnen (vgl. verder bij loonvorderingen de voorrang van ook eerst latere 

ontstane delegatie op oudere verkrijgers van rechten op de loonvordering). 

d. De vereiste buitenbezitstelling voor toepassing van de bijzondere regels inzake financiële 

instrumenten 

1° Relevantie 

In het gemeen recht inzake schuldvorderingen op naam is de vorm van bezit van de 

schuldvordering zakenrechtelijk 1397 in beginsel slechts van belang voor de verkrijging te 

goeder trouw (derdenbescherming, zie Hoofdstuk VIII). In tegenstelling tot het oude recht 

(voor 1994) is er immers geen sterk bezit (kennisgeving e.d.) meer nodig voor de 

inpandgeving van schuldvorderingen (zie berder hst. III afd. B). 

Een buitenbezitstelling is evenwel ook een vereiste voor de toepassing van de bijzondere 

regels inzake zekerheden van de WFZ op financiële instrumenten. Het gaat dan om regels die 

verder hieronder (Hoofdstuk V en VI) ter sprake komen, met als belangrijkste de veel 

verreikender rechten van de schuldeiser (pandhouder of fiduciaire cessionaris) als 

eigenrichting, toe-eigeningsrecht en gebruiksrecht. De vraag rijst dan ook welke vorm van 

bezit of controle vereist is om onder de toepassing van deze regeling te vallen. 

1395 HR 6 april 2012, http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=BU3784, dit in afwijking van wat 

voordien werd afgeleid uit HR 3 mei 2002, LJN AD9618, NJ 2002/393 = 

http://zoeken.rechtspraak.nl/detailpage.aspx?ljn=AD9618. 

1396 Men kan dit ook afleiden uit het erg cryptisch geformuleerde arrest Cass. 6 september 2007, nr. 

F.06.0064N, B. Staat (Financiën) t. Belgian Refining Corporation, RW 2007-2008, 1676 n. R. FRANSIS, “Het 

vereenvoudigd fiscaal beslag onder derden en toekomstige vorderingen”. Dat arrest oordeelde dat een 

derdenbeslag doelloos (zonder voorwerp) is wanneer t.t.v. het beslag aan de derde-beslagene reeds kennis was 

gegeven van de cessie van alle facturen van de beslagen schuldenaar op de derde. 

1397 Daarnaast is de kennisgeving aan de debitor cessus verbintenisrechtelijk van belang, opdat de cessus aan de 

cessionaris zou moeten betalen; zie de bespreking in Afdeling B. 

547


Hoewel het toepassingsgebied van de WFZ dit Deel over schuldvorderingen op naam duidelijk overstijgt 

(financiële instrumenten niet op naam worden immers in het volgende Deel (VI) van dit werk behandeld), 

bespreken we de vraag van de buitenbezitstelling alvast ook hier, omdat ze ook rijst voor sommige in dit Deel 

behandelde activa, met name voor financiële instrumenten op naam. 

2° Invulling 

Deze bijkomende toepassingsvereiste geldt enkel voor zekerheidsrechten op financiële 

instrumenten (voor zekerheidsrechten op rekeningtegoeden werd ze afgeschaft bij de 

wijziging van de WFZ in 2011; voor zekerheidsrechten op bankvorderingen werd ze evemin 

ingevoerd). Art. 4 § 1 WFZ lid 2 stelt: 

Voor de toepassing van het lid 1, 1° volstaat het aan te tonen dat de als zekerheid verschafte 

activa daadwerkelijk zijn geleverd, overgedragen, gehouden, ingeschreven in een register of 

anderzijds gekwalificeerd, zodat zij in het bezit of onder de controle komen van de 

begunstigde van de zekerheid of de persoon die voor rekening van die begunstigde optreedt. 

De inbezitstelling van op rekening geboekte financiële instrumenten kan inzonderheid 

geschieden door de creditering van die instrumenten op een speciale rekening geopend op 

naam van de zekerheidsverschaffer of van de begunstigde van de zekerheid of van een derde 

pandhouder. Het feit dat de als zekerheid verschafte activa in de boeken van een bemiddelaar 

worden ingeschreven, belet die bemiddelaar niet om, met betrekking tot die activa, te 

handelen als een partij." 

Samengevat betekent dit dat de wet vereist dat er een zakelijk zekerheidsrecht wordt 

toegekend, zij het pand of zekerheidseigendom, bij overeenkomst en bij financiële 

instrumenten bovendien dat er een buitenbezitstelling plaatsvindt. Het actief moet daardoor 

"in het bezit of onder de controle" komen van de titularis van de zakelijke zekerheid of een 

persoon die voor diens rekening optreedt (al dan niet in eigen naam). Verder moet de 

overeenkomst ook schriftelijk worden bewezen. 

Wat de toepassing op financiële instrumenten op naam betreft: de vereisten voor dat bezit in 

engere zin worden in Hoofdstuk VII uitgewerkt in het kader van de regels inzake 

derdenbescherming. Het is namelijk de kennisname, door de debiteur van het onderpand, van 

de identiteit van de zekerheidsverkrijger die aan deze laatste het "bezit" van de 

schuldvordering-onderpand (bezit in sterke zin) verschaft. In beginsel gebeurt die 

buitenbezitstelling dus door de kennisgeving aan de schuldenaar van het instrument op naam. 

2. (Oneigenlijke) natrekking (en daaruit voortvloeiende zgn. rechtstreekse vordering bij 

kwalitatieve rechten) 

a. Algemeen 

Sommige schuldvorderingen worden in ons recht beschouwd als accessoir, d.i. als een 

accessorium bij een hoofdzaak. Dergelijke schuldvorderingen noemt men ook kwalitatieve 

548


schuldvorderingen (schuldvorderingen die men heeft in een bepaalde hoedanigheid en die 

meegaan met die hoedanigheid) 1398 . 

Dat heeft meer bepaald twee gevolgen: 

- dergelijke schuldvorderingen kunnen ab initio aan iemand anders toekomen dan de 

schuldeiser op wiens naam ze zijn ontstaan; dit wordt onder b. nader besproken; 

- bij de overdracht van eigendom van de “hoofdzaak” of bij de afsplitsing van beperkte 

zakelijke rechten erop, gaan de bestaande kwalitatieve schuldvorderingen mee over c.q. 

komen ze in verhouding tot het beperkt recht aan de beperkt zakelijk gerechtigde toe. Dit 

wordt onder c. besproken. 

Verwarrend genoeg spreekt men hierbij ook soms van rechtstreekse vorderingen, waarbij de 

term hier wel een heel andere betekenis heeft dan bij de zgn. “abstracte rechtstreekse 

vordering” die we als een vorm van persoonlijke zekerheid besproken hebben; de hier 

behandelde zogenaamde rechtstreekse vordering is de situatie die resulteert uit de overgang 

van de kwalitatieve schuldvordering tezamen met de hoofdzaak 1399 . 

Deze zgn. rechtstreekse vordering is accessoir in die zin dat er maar rechtstreeks kan gevorderd worden door een 

derde in zoverre deze de hoofdzaak heeft verkregen. 

b. Schuldvorderingen die ab initio aan iemand anders toekomen 

Het gaat hier over het fenomeen dat bepaalde rechten die nauw verbonden zijn met een goed 

dus ontstaan op naam van één persoon, maar van rechtswege geheel of gedeeltelijk toekomen 

aan een andere persoon, die een bepaalde hoedanigheid heeft, en met name een bepaald 

zakelijk recht op dat goed (met “gedeeltelijk” bedoelen we dat die andere persoon slechts een 

deelrecht heeft op de schuldvordering, bv. een pandrecht). 

Dat zien we bv. wanneer kwalitatieve schuldvorderingen ontstaan betreffende een goed 

waarop een vruchtgebruik of een hypotheekrecht rust. In welke mate dergelijke 

schuldvorderingen toekomen aan de beperkt zakelijk gerechtigde of zelf bezwaard zijn met 

een dergelijk recht, hangt af van de regels betreffende dat beperkt recht. Zo zullen de regels 

inzake hypotheekrecht bepalen op welke aldus ontstane schuldvorderingen van de eigenaar 

van het gehypothekeerde goed de hypotheekhouder een zekerheidsrecht heeft (zo bv. heeft de 

hypotheekhouder niet automatisch een pandrecht op huurvorderingen; dat is eerst het geval na 

onroerend beslag). Vergoedingsaanspraken wegens waardevermindering van het 

gehypothekeerde goed daarentegen (zij het aansprakelijkheidsvorderingen, zijn het 

verzekeringsvergoedingen) zijn in beginsel bezwaard met een zekerheidsrecht ten gunste van 

1398 De Franse rechtspraak was hierin nog een stuk ruimer, en aanvaardde in het algemeen een zgn. (nietabstracte) 

rechtstreekse contractuele vordering van een contractspartij tegen de contractspartij van zijn 

contractspartij, zie Cass. fr. 8 maart 1988, JCP 1988 II 21070 noot P. JOURDAIN; Cass. fr. 21 juni 1988, JCP II 

21125 noot P. JOURDAIN; maar deze rechtspraak is verlaten in het arrest Cass. fr. (voltallig) 12 juli 1991, D. 

1991, 549 noot J. GHESTIN. 

1399 Cfr. Het arrest a quo in de zaak Cass. 23 april 2007, nr. C.04.0137N, De Ruiter Seeds: het arrest in beroep 

bevestigt dat het hier niet om een rechtstreekse vordering in strikte zin gaat, maar om een overgegane 

schuldvordering die de verkoper heeft op een derde; de voorziening in cassatie werd verworpen. 

549


de hypotheekhouder. Ze worden dus niet louter door de blote eigendom nagetrokken 1400 . 

Hetzelfde geldt min of meer voor onteigeningsvergoedingen (zie art. 21 Onteigeningswet). 

Het zakenrechtelijk statuut van deze schuldvorderingen wordt dus bepaald door het 

zakenrechtelijk statuut van de verzekerde, beschadigde, onteigende zaak waarvoor ze het 

surrogaat vormen. 

Komen ze van rechtswege toe aan een andere persoon dan diegene op wiens naam ze 

ontstaan, dan kan men spreken van (oneigenlijke) natrekking, althans indien de “hoofdzaak” 

op dat ogenblik nog bestaat – volgens het adagium “accessorium sequitur principale”. 

- Wanneer er geen hoofdzaak meer is die het afhankelijk recht kan natrekken, kan er ook geen 

(oneigenlijke) natrekking meer plaatsvinden. In dat geval zal de schuldvordering in dezelfde 

mate toekomen aan de partij aan wie de hoofdzaak zou zijn toegekomen, maar is dit veeleer te 

beschouwen als een vorm van zakelijke subrogatie (omdat de schuldvordering in de plaats 

komt van een voorwerp van zakelijk recht). 

- Bestaat de hoofdzaak nog, dan is een beroep op zakelijke subrogatie overbodig om de 

(oneigenlijke) natrekking van afhankelijke rechten bij de hoofdzaak te verklaren, en moet ook 

niet noodzakelijk aan alle vereisten voor zakelijke subrogatie zijn voldaan. Anderzijds is het 

nuttig te wijzen op de parallellen met zakelijke subrogatie. Dat vestigt immers onze aandacht 

op de samenhang van dit fenomeen met een aantal andere, die onder zakelijke subrogatie 

worden beschreven 1401 (zie verder punt 4.). 

Ondanks het “oorspronkelijk” karakter van de verkrijging, zal de inhoud zelf van de 

kwalitatieve schuldvordering wel de inhoud zijn zoals zij geldt tussen de partijen tussen wie 

zij is ontstaan (ook al blijkt de schuldeiser uiteindelijk toch niet de eigenaar van de 

schuldvordering te zijn). Het oorspronkelijk karakter blijkt wel daaruit, dat de verkrijger niet 

gebonden is door de rechten die de schuldeiser op wiens naam de schuldvordering is ontstaan, 

aan derden zou hebben toegestaan; hij heeft “ab initio” een recht verkregen op de 

schuldvordering. We vinden hier het onderscheid terug tussen de inherente bepalingen van de 

schuldvordering en externe bezwaring ervan. 

c. Schuldvorderingen die als accessorium mee overgaan 

Het kan ook gaan om een schuldvordering die bij de overdracht van eigendom van de 

“hoofdzaak” of bij de afsplitsing van beperkte zakelijke rechten erop, mee overgaat c.q. in 

verhouding tot het beperkt recht toekomt aan de beperkt zakelijk gerechtigde toe. 

Belangrijkste gevallen 

1400 Zie over het lot van verzekeringsvergoedingen uitvoerig V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 141 en 

vooral 314 v. 

1401 Ook een nog ruimere samenhang kan beschreven worden, nl. met alle rechten die zich onder algemene titel 

geënt worden op een ander recht, zo bv. ook het wettelijk vruchtgebruik van de ouders die het beheer hebben 

over de goederen van het kind (art. 384 v. BW). 

550


De belangrijkste toepassing hiervan betreft schuldvorderingen jegens een verkoper tot 

vrijwaring voor gebreken aan de verkochte zaak 1402 en tot vrijwaring wegens uitwinning. Een 

ander voorbeeld betreft de schuldvorderingen wegens aansprakelijkheid voor gebreken jegens 

een aannemer en/of architect, die overgaan wanneer de opdrachtgever de zaak overdraagt aan 

een koper 1403 . 

Andere voorbeelden: 

- rechten van de verhuurder uit een huurovereenkomst, bij overdracht van het verhuurde goed; 

- rechten van een mede-eigenaar jegens de vereniging van mede-eigenaars, bij overdracht van 

een kavel; 

- rechten uit een zaakverzekering; 

- buitencontractuele aansprakelijkheidsvorderingen voor schade aan de zaak; 

- rechten van de verkoper van een kunstwerk jegens de expert die een authenticiteitscertificaat 

heeft afgeleverd; 

- recht op schadevergoeding wegens planschade, en vergelijkbaar op schadevergoeding 

wegens waardevermindering door bescherming als duingebied (art. 54 Wet 12 juli 1973 

Natuurbehoud (Vlaams Gewest)) 1404 ; 

- een recht op schadevergoeding krachtens de Wet van 12 juli 1976 Wet betreffende het 

herstel van zekere schade veroorzaakt aan private goederen door natuurrampen zou volgens 

de rechtspraak echter niet kwalitatief zijn 1405 . 

Bij een cessie van een schuldvordering gaat ook het recht op ontbinding bij wanprestatie mee 

over 1406 . 

Vereisten voor overgang – toepassingsgebied van de regel 

De kwalitatieve schuldvordering gaat over met de eigendom van de zaak, en dit ongeacht of 

het gaat om: 

- een eigendomsoverdracht van de hoofdzaak ingevolge doorverkoop 1407 , 

1402 Art. 1615 BW is ook van toepassing op vrijwaringsvorderingen uit een vorige verkoop die beheerst wordt 

door een rechtsstelsel dat een dergelijke “rechtstreekse vordering” niet kent, voor zover deze schuldvorderingen 

niet krachtens dat recht onoverdraagbaar zijn. Zie Cass. 15 december 2006, RW 2008-2009, 230 n. N. 

CARETTE “”Kwalitatieve rechten” van een onderkoper bij internationale koop en het Weens Koopverdrag”. 

1403 Cass. 29 februari 2008, nr. C.06.0303.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20080229-3 = Arr.Cass. 2008 nr. 147 = TBO 2008, 151. Zie reeds Cass. 8 juli 1886, Pas. 302 met concl. A-g 

Mesdach de ter Kiele. 

Restrictief wel Hof Gent 24 januari 2008, RW 2009-2010, 1184 kritische n. L. WERMOES, "Rechtstreekse 

(contractuele) aanspraken van onderverkrijgers: pleidooi voor een algemene erkenning van de 

accessoriumtheorie" (verkoop liet na verkoop product herverpakken door onderaannemer, die dit contamineerde; 

wel buitencontractuele aanspraak van koper tegen die aannemer, geen rechstreekse contractuele aanspraak). 

1404 Cass. 7 september 2009, nr. C.08.0494.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20090907-5 = Arr.Cass. nr. 482 = RW 2011-2012, 1669. 

1405 Cass. 22 maart 1990, Arr. 942; Hof Luik 4 april 1996, JLMB 1530. 

1406 Cass. 20 september 2012, Parfip / Aramex, nr. C.11.0662.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20120920-5. 

1407 Cass. 5 december 1980, Arr. 1980-81 nr. 212 = RW 1981-82, 886.. Voor het IPR-aspect, zie Cass. 23 april 

2007, nr. C.04.0137.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20070423-1. 

551


- een eigendomsoverdracht van de hoofdzaak in het kader van een andere overeenkomst, zoals 

aanneming 1408 , 

- of zelfs een eigendomsovergang van de hoofdzaak ingevolge natrekking 1409 . 

Dit blijft zo zelfs indien de eigendom rechtstreeks overgaat van de onderaannemer op de 

bouwheer, voor zover dit binnen het kader van de hoofdaannemingsovereenkomst valt. 

Volgens de heersende leer zouden daarentegen aanspraken uit een aannemingsovereenkomst 

niet overgaan op de opdrachtgever van de opdrachtgever (de zgn. rechtstreekse vordering van 

een opdrachtgever jegens de onderaannemer van zijn aannemer) 1410 , maar enkel op de koper 

van de opdrachtgever 1411 (dus wel ook bij koop na aanneming na koop 1412 ); in de mate 

waarin er in het kader van de hoofdaanneming een eigendomsovergang plaatsvindt, zouden 

behalve de aanspraken op leveranciers van de grondstoffen evenwel ook die op 

onderaannemers die betrokken zijn bij de aldus voor de opdrachtgever ontstane eigendom 

overgaan. 

Dat de eigen contractspartij zelf (bv. verkoper) niet kan worden aangesproken wegens een 

geldige exoneratie, verhindert de aanspraak jegens de leverancier van die wederpartij niet 1413 . In 

het andere geval kunnen beiden contractueel in solidum is 1414 . 

Over de grondslag van de overgang van kwalitatieve schuldvorderingen bestaan er 

uiteenlopende opvattingen. Correct is wellicht dat men ten dele moet onderscheiden 

naargelang de wijze waarop de hoofdzaak overgaat. 

Indien de hoofdzaak overgaat buiten overeenkomst tussen partijen, is het louter een geval van 

oneigenlijke natrekking: accessorium sequitur principale. 

Hoewel de kapstok in de rechtspraak art. 1615 BW is, dat enkel de omvang van de 

leveringsplicht bij de koopovereenkomst betreft, aanvaardt de rechtspraak dat dezelfde regels 

gelden: 

a) bij andere overeenkomsten waarin er een juridische levering plaatsvindt van de hoofdzaak 

(schenking, inbreng, enz.), en 

1408 Bv. Hof Brussel 9 november 2004, RW 2007-2008, 152. 

1409 Cass. 18 mei 2006, nr. C.050097N, Fonderies Lecomte t. Aquafin, Deckx Algemene Ondernemingen, 

Arr.Cass. 2006 nr. 297 met concl. A.g. Dubrulle = RW 2007-2008, 147 n. N. CARETTE. In dezelfde zin de 

Franse rechtspraak: Cass. ass. plén. 7 februari 1986, D. 1986, 293 n. A. BENABENT = JCP 1986, II nr. 20.616, 

n. P. MALINVAUD. 

1410 Zie uitvoerig over deze vraag N. CARETTE, “Rechtstreekse contractuele aanspraak van een bouwheer 

jegens een onderaannemer? Soms toch wel”, TPR 2007-2008. Men kan dit ook afleiden uit Cass. 15 september 

2011(C.10.0456.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110915-6 = RW 2011- 

2012, 1679 n. K. VANHOVE): Gevolg in een complexe zaak: de bouwheer kan op grond van art. 1641 BW niét 

de onderaannemer aanspreken, maar wel de leverancier van de onderaannemer. 

1411 bv. Cass. 29 februari 2008, nr. C.06.0303.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20080229-3. bv. architect – bouwpromotor 

koper: Rb Antwerpen 15 januari 2004, RW 2007-8, 1207 

Restrictief wel Hof Gent 24 januari 2008, RW 2009-2010, 1184 kritische n. L. WERMOES 

1412 Zie bv. Hof Brussel 30 maart 2010, TBO 2010, 265. 



552


b) als in het kader van een andere overeenkomst de eigendom overgaat, zelfs indien dit niet 

gebeurt door de juridische levering van de zaak, maar bv. door de eigenlijke natrekking 

(incorporatie van bouwgrondstoffen door de aannemer in het onroerend goed van de 

opdrachtgever). Met de nagetrokken zaak gaan dan ook de accessoire schuldvorderingen 

daarvan over, tenzij partijen geldig anders zijn overeengekomen. 

Het kwalitatief recht gaat in beginsel niet over op een derde die niet het goed zelf (of 

relevante zakelijk recht erop, zoals bv. een opstalrecht) verkrijgt, maar enkel een contractueel 

recht, zoals bv. een toelating tot bouwen op andermans grond. In een specifiek geval waar het 

Hof van cassatie deze regel toepaste 1415 werd dit evenwel ongrondwettig geacht door het 

GwH 1416 . 

Nuancering 

Gaat de hoofdzaak over in het kader van een overeenkomst tussen partijen, dan is het een 

vraag van interpretatie van die overeenkomst of de accessoria al dan niet meegaan. Anders 

gezegd: het is een suppletieve en geen dwingende regel dat de kwalitatieve schuldvorderingen 

mee overgaan (behoudens specifieke bepalingen die dit dwingend zouden maken). De 

juridische levering van de hoofdzaak houdt impliciet ook een juridische levering van de 

accessoria in, tenzij de rechtshandeling van partijen anders moet worden uitgelegd. 

De aanspraak gaat niet mee over wanneer partijen anders overeenkomen, wat vermoed wordt 

voor schade die reeds zichtbaar is op het ogenblik van de doorverkoop, minstens wanneer de 

tussenschakel zelf reeds zijn voorganger heeft aangesproken 1417 . 

Wanneer de overgang uit de wet voortvloeit tegen vergoeding van de waarde van het goed, 

zoals bv. bij het einde van een opstalrecht, dan volgt daaruit dat aanspraken uit een 

waardevermindering die reeds is ingetreden, niet mee overgaan (in casu: bij de opstalhouder 

blijven). 

Afbakening van het kwalitatief gedeelte van langlopende schuldvorderingen 

Ook moet bij schuldvorderingen die niet louter een eenmalige prestatie betreffen nagegaan 

worden of de schuldvordering ook kwalitatief is voor baten uit het verleden, dan wel enkel 

kwalitatief is voor het toekomstige gedeelte. Dat laatste is het meest frequent - zo bv. in 

beginsel huurvorderingen; niet-concurrentieverplichtingen bij overdracht handelszaak; 

schuldvordering van appartementseigenaar op de baten van de Vereniging van mede- 


20090907-5 = Arr.Cass. nr. 482 = RW 2011-2012, 1669, over het specifieke geval van art. 54 Wet 12 juli 1973 

Natuurbehoud (Vlaams Gewest) en uit de tekst van die bepaling afgeleid. 

1416 GwH nr. 55/2012 van 19 april 2012, www.grondwettelijkhof.be/public/n/2012/2012-055n.pdf. 

1417 Zie bv. Hof Brussel 30 maart 2010, TBO 2010, 265. Vgl. Cass. 15 september 1989, Arr. 70 = Pas. I 65 = 

RCJB 1992, 502 n. J. HERBOTS = RW 1989-90, 776 = TBH 1990, 387 n. E. DIRIX; Cass. 24 april 2003, Arr. 

Nr. 261 concl. A-g. De Riemaecker. 

Men kan hetzelfde afleiden uit de Franse cassatierechtspraak: Cass. Fr. 18 juni 1997, RTDCiv 1997, 895; Cass. 

Fr. 25 januari 1983, Bull. Civ. 1983, III, 20; Cass. Fr. 17 november 2004, Bull. Civ. 2004, III, 186; Cass. Fr. 4 

december 2002, JCP 2003 II 669. 

553


eigenaars. Iets ingewikkelder is ons recht met betrekking tot vergoedingsaanspraken (zij het 

aansprakelijkheidsvorderingen, zijn het verzekeringsvergoedingen). Ook zij gaan van 

rechtswege over in de mate waarin het toekomstige of nog niet opeisbare schuldvorderingen 

betreft; voor de reeds opeisbare schuldvorderingen (m.b. aansprakelijkheid voor schade die 

voor de overgang van het goed aan het licht is gekomen) is de zaak ingewikkelder 1418 . 

Deze regels zijn in sommige gevallen zakenrechtelijk dwingend (wat wil zeggen dat de 

bijzaak zakenrechtelijk niet van de hoofdzaak kan worden gescheiden vooraleer ze 

“gedesaffecteerd” is), in andere gevallen slechts van regelend recht. De affectatie als bijzaak 

wordt in beginsel bepaald door objectieve maatstaven, en dus niet louter subjectief of 

krachtens partijautonomie. 

Gevolgen van de overgang voor de verkrijger: 

Deze beschikt nu zowel over zijn schuldvordering op zijn wederpartij (verkoper) als over de 

schuldvordering van zijn wederpartij op diens leverancier. Hij kan beide tegelijk uitoefenen 

(zelfs in het geval van consumentenkoop 1419 ), maar kan natuurlijk niet tweemaal de 

vergoeding innen: indien hij vergoeding verkrijgt van de leverancier vermindert zijn 

aanspraak op de verkoper daarmee; indien hij vergoeding verkrijgt van de verkoper, gaat de 

aanspraak op de leverancier in die mate terug over op de verkoper (zie hieronder). 

De schuldenaar (leverancier) behoudt alle excepties uit de valutaverhouding (d.i. zijn contract 

met zijn afnemer), inbegrepen de exceptio non adimpleti contractus: er is weliswaar geen 

contract A-C maar wel een contractuele rechtsverhouding. 

Dat het om de overgang van een bestaande schuldvordering gaat, houdt ook in dat die 

schuldvordering bezwaard blijft met de rechten die er voordien reeds op rustten, en bv. de 

verkrijger van een verhuurde zaak in beginsel gebonden is aan het pandrecht dat op de 

toekomstige huurvorderingen zou rusten, en in de toestand waarin ze zich op dat ogenblik 

bevindt 1420 . 

1418 Zie daarvoor o.m. Cass. 15 september 1989, architect Peeters t. Van de Looverbosch, Stas, De Haes, 

verwerping, Arr. nr. 37 = TBH 1990, 387 noot E. DIRIX, "De aanspraakgerechtigden bij zaakschade en 

burenhinder" = RCJB 1992, 509 noot J. HERBOTS, "L'affinage du principe de la transmission automatique des 

droits "propter rem" du maître de l'ouvrage à l'acquéreur de l'immeuble"; Cass. 28 juni 1990, Ernst t. Quatacker, 

RW 1990-91, 1402 noot E. DIRIX; mijn bijdrage "Rechtsopvolging onder bijzondere titel tijdens het geding in 

België en Nederland", RW 1993-94, 169 v., nr. 17 en 24 (waar evenwel het onderscheid tussen opeisbare 

schuldvorderingen en niet-opeisbare schuldvorderingen niet voldoende aan bod komt); E. DIRIX, Obligatoire 

verhoudingen, p. 28 v.; P. van OMMESLAGHE, in La transmission des obligations, p. (81) 125. 

1419 Hof Luik 5 november 2009, DCCR 2010, 80 n. M. HOSTENS "De rechtstreekse aanspraak van de 

consument: een nieuw pijnpunt in ons dualistisch kooprecht ?". 

1420 bv. inzake verjaring; zo moet het al dan niet gestuit zijn van de verjaring door feiten voor de overgang 

beoordeeld worden in de verhouding met de vorige schuldeiser en door feiten na de overgang in de verhouding 

met de nieuwe schuldeiser. 

In de zaak van het arrest cass. 9 juni 2009, Apruzzzese t. SRWL, c.04.0245.F, werd beslist dat de stuiting van de 

verjaring door de hoofdaannemer niet automatisch ten goede komt aan de opdrachtgever die jaren later een eis 

instelt tegen de hoofdaannemer; uit het arrest kan wel niet worden afgeleid of in deze zaak kan worden gesteld 

dat de schuldvordering van de hoofdaannemer tegen de onderaannemer was overgegaan op de opdrachtgever; 

het verbroken arrest was alvast niet daarop gegrond zodat dit cassatie-arrest niets zegt over de vraag die ons hier 

554


Gevolgen van de overgang voor de tussenschakel: 

Wanneer de eigendom van een zaak is overgegaan en daarmee ook de vrijwaringsaanspraak 

op de eerdere schakel, kan de tussenschakel in beginsel zelf de aanspraak jegens de 

leverancier niet meer uitoefenen. Zodra hij aangesproken is kan hij dat echter wel 

opnieuw 1421 (dat verklaart dat de korte termijn voor hem pas op dat ogenblik begint te 

lopen 1422 ). Correcter: hij heeft de hoedanigheid om de leverancier in vrijwaring op te roepen: 

een eventuele vergoeding zal hij echter maar kunnen innen indien hij zelf zijn afnemer/koper 

heeft betaald (op dat ogenblik wordt de aanspraak die op de koper is overgegaan terug 

eigendom van de tussenschakel). Volgens sommige auteurs heeft de tussenschakel altijd de 

hoedanigheid om zijn leverancier aan te spreken; dit zal dan wel voor rekening van de koper 

moeten gebeuren zolang deze laatste niet vergoed is. 

3. Verkrijging op naam van een middellijke vertegenwoordiger (die in naam als cessionaris 

optreedt) 

Wanneer een middellijk vertegenwoordiger bestaande schuldvorderingen verwerft ("koopt"), 

voor rekening van zijn opdrachtgever, dan worden deze zoals aangekochte roerende zaken in 

beginsel rechtstreeks door die opdrachtgever verkregen (vgl. de algemene bespreking van de 

zakenrechtelijke gevolgen van middellijke vertegenwoordiging in Deel II hst. II afd. C 

2.b.2°b).). 

Enigszins anders is het lot van de schuldvordering die eerst ontstaat uit de overeenkomst die 

de middellijke vertegenwoordiger met een derde sluit, bv. de prijsvordering verkregen door 

een verkoopcommissionair, maar bv. ook de gelden ontvangen op de derdenrekening van een 

advocaat. Het gaat hier om een schuldvordering die in hoofde van de commissionair ontstaat 

en waarvan hij in beginsel eigenaar is (al zal hij over de opbrengst ervan rekenschap moeten 

afleggen aan zijn opdrachtgever). Het lot van deze schuldvordering is in ons recht toch wel 

bijzonder en wordt daarom in Hst. VIII afzonderlijk besproken, met name dan de zgn. 

"kwaliteitsrekening". 

De gevolgen van beide situaties zijn ten dele gelijkaardig, maar toch niet helemaal gelijk. In 

het eerste geval heeft de tussenpersoon die de schuldvordering aankoopt zoals bij roerende 

zaken een soort retentierecht op de schuldvorderingen, maar eigenlijk ook verdergaand een 

contractueel recht om de schuldvordering zelf te innen. In het tweede geval heeft hij een soort 

bewindsrecht op de schuldvordering, dat een verdergaande, zakelijke werking heeft die uit de 

bezighoudt. 

1421 Onder meer K. VANHOVE, “De ‘action directe’ wegens verborgen koopgebreken in 

(onder)aannemingsgeschillen”, RW 2011-2012, (1680) 1683 nr. 9. Voor een overzicht van de diverse theorieën 

hierover, M. HOSTENS "De rechtstreekse aanspraak van de consument: een nieuw pijnpunt in ons dualistisch 

kooprecht ?", DCCR 2010, 87 v. 

1422 Bv. Cass. 29 januari 2004, nr. C.01.0491.N, Arr.Cass. 2004 nr. 52 concl. A-g. Thijs = RW 2004-2005, 431; 

Cass. 25 juni 2010, C.09.0085.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20100625-2, 

Arr.Cass. nr. 463; Cass. 27 mei 2011, Stu-Wahr, nr. C.10.0178.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110527-3, Arr.Cass. nr. 357; Hof Brussel 9 

november 2004, RW 2007-2008, 152. 

555


eigen aard van het goed voortvloeit. Om die reden wordt de tweede situatie in Hst. VIII 

besproken als een mechanisme dat de externe werking van verbintenisrechtelijke 

verhoudingen uitdrukt. 

In het tweede geval vindt er in zekere zin een opsplitsing van het eigendomsrecht plaats, 

waarbij de waarde van de schuldvordering niet tot het vermogen van de schuldeiser zelf 

behoort. 

4. Verkrijging van een schuldvordering door zakelijke subrogatie 

Deze rechtsfiguur werd reeds algemeen besproken in Deel II (hoofdstuk II. Afdeling D punt 5) (en kort in Deel 

IV.), en komt verder hieronder nog specifiek aan bod in Hoofdstuk VI afdeling D. Vaak zal de zakelijke 

subrogatie precies betrekking hebben op een schuldvordering, veelal een schuldvordering die precies ontstaat 

door het tenietgaan van het gehandhaafde recht op zijn oorspronkelijke voorwerp (bv. een vergoedingsrecht bij 

tenietgaan van het oorspronkelijk voorwerp, of een prijsvordering bij verkoop van dat voorwerp). De 

schuldvordering ontstaat dan veelal op naam van de subrogant (B, veelal een restitutieschuldenaar van C), 

hoewel zij aan C toekomt. 

De rechtsleer gaat ervan uit dat de gesubrogeerde (C) de schuldvordering op A echter slechts mag uitoefenen bij 

wanprestatie of insolventie van zijn schuldenaar B. 

5. Verkrijging van een schuldvordering door persoonlijke subrogatie 

Naast de overdracht en de zakelijke subrogatie bestaat er bij schuldvorderingen ook de figuur 

van de persoonlijke subrogatie, waardoor een schuldvordering eveneens overgaat op een 

nieuwe schuldeiser binnen de grenzen van wat deze betaald heeft aan de oude schuldeiser. 

Persoonlijke subrogatie is eveneens een afgeleide wijze van eigendomsverkrijging onder 

bijzondere titel 1423 , al wordt de figuur traditioneel vooral in de handboeken 

verbintenissenrecht besproken 1424 omdat ze ook een betaling veronderstelt. 

a. Vereisten voor subrogatie 

Anders dan de oneigenlijke natrekking waarover we het net hadden, gaat het bij de 

persoonlijke subrogatie om een zelfstandige wijze van verkrijging. Anders dan bij de 

overdracht van schuldvordering geschiedt de subrogatie niet door de uitvoering van een 

verbintenis tot geven, maar is zij gegrond op de betaling van de schuld door een derde en 

vindt zij van rechtswege plaats indien de wettelijke vereisten zijn vervuld. 

1° Wettelijke subrogatie 

De belangrijkste gevallen van wettelijke subrogatie van de solvens die andermans schuld 

betaalt, vinden we in art. 1251 BW: 

1423 Zie verder E. DIRIX, "Zakelijke subrogatie", RW 1993-94, 273. Vandaar ook dat in het Duits soms de term 

Derivativregreß wordt gebruikt. 

1424 Bv. STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht II, p. 112 v.; VAN GERVEN-COVEMAEKER, 

Verbintenissenrecht, 618 v. 

556


1° Ten voordele van hem die, zelf schuldeiser zijnde, een andere schuldeiser betaalt, die 

voorrang boven hem heeft uit hoofde van zijn voorrechten of hypotheken; 

2° Ten voordele van de verkrijger van een onroerend goed, die de prijs van het verkregen 

goed besteedt tot betaling van de schuldeisers ten behoeve van wie dat goed met hypotheek 

was bezwaard; 

3° Ten voordele van hem die, met andere of voor anderen tot betaling van een schuld 

gehouden zijnde, er belang bij had deze te voldoen; 

4° Ten voordele van de erfgenaam onder voorrecht van boedelbeschrijving, die met zijn 

eigen penningen de schulden van de nalatenschap betaald heeft. 

Daarnaast bevatten bijzondere wetsbepalingen bijkomende gevallen van subrogatie; in 

sommige daarvan is de solvens gesubrogeerd ook al betaalt hij een schuld die zijn eigen 

schuld is; in de doctrine worden die gevallen “quasi-subrogatie” genoemd. Ze betreffen vnl. 

diverse soorten verzekeraars. 

Zo bv.: 

- art. 41 en 49 LVO (schadeverzekeraar e.d.), 

- nog ruimer in art. 136 § 2 ZIV-Wet (ziekteverzekeraar) 

- in 47 en 48ter Arbeidsongevallenwet 1971 v. 14bis AOW overheidssector 1967 (arbeidsongevallenverzekeraar); 

- art. 52 en 75 Arbeidsovereenkomstenwet; 

- art. 61 en 62 Sluitingswet (Wet van 26 juni 2002 betreffende de sluiting van ondernemingen). 

GwH nr. 190/2009 1425 bespreekt het verschil tussen art. 48ter AOW 1971 en 14bis AOW overheidssector 1967; 

de overheidssector kent een getrapte subrogatie, omdat de schuldenaar van de schuldvordering van het 

slachtoffer de overheid is en niet diens arbeidsongevallenverzekeraar; maar het is ongrondwettig dat die getrapte 

subrogatie niet ook subrogatie omvat in de rechten ex art. 29bis WAM. De leemte in de wet is intrinsiek en dus 

zelfherstellend (zonder wetgevende tussenkomst). 

In arrest GwH nr. 108/2011 werd evenwel geoordeeld dat het niet ongrondwettig is dat de wettelijke (quasi- 

)subrogatie van art. 41 LVO enkel subrogatie in rechten jegens een aansprakelijke derde omvat en niet ook 

rechten ex art. 29bis WAM. 

Ook bij quasi-subrogatie gaat de schuldvordering in de door de wet bepaalde mate wel 

degelijk over en is het recht van de gesubrogeerde geen ander recht dan dat van de 

subrogant 1426 . 

Een bijzonder geval van wettelijk geregelde subrogatie, die niet beperkt blijft tot het bedrag van de van de 

betaling, kan men zien in art. 75 LVO, krachtens hetwelk in de kredieten borgtochtverzekering alle rechten en 

schuldvorderingen van de verzekerde betreffende de schuldvordering, die het voorwerp uitmaakt van de 

verzekering, overgaan op de verzekeraar die de verzekerde, zelfs gedeeltelijk, schadeloos heeft gesteld. Deze 

wettelijke ingreep berust m.i. op een vergissing. Zij is bedoeld om te vermijden dat er betwisting zou kunnen 

bestaan over de bevoegdheid van de verzekeraar om in eigen naam de schuldvordering in zijn geheel te innen: 

voor dergelijke inningsbevoegdheid is evenwel niet vereist dat de kredietverzekeraar ook (fiduciair) eigenaar 

wordt (een vorm van eigendom ten titel van beheer, vgl. onder nr. ..); deze bevoegdheid kan als dusdanig worden 

verleend d.m.v. een commissie- of naamleningovereenkomst. Het komt me dan ook voor dat dit veeleer moet 

1425 RW 2010-2011, 99. 

1426 Hof Antwerpen 8 september 2010, RW 2012-13, 307. 

557


worden geïnterpreteerd in die zin dat de schuldvordering in zijn geheel op naam komt te staan van de 

verzekeraar, maar slechts in de mate van betaling ook effectief in het vermogen van de verzekeraar terechtkomt. 

In beginsel zijn alle schuldvorderingen vatbaar voor subrogatie, behalve diegene die niet overdraagbaar zijn. Zo 

is bv. ook het "eigen recht" van de schadelijder jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar van de schuldenaar 

vatbaar voor subrogatie 1427 . 

2° Conventionele subrogatie 

De subrogatie kan ook conventioneel bedongen worden: 

- bij uitdrukkelijke overeenkomst tussen de solvens en de schuldeiser aan wie deze betaalt gelijktijdig met de 

betaling (art. 1250, 1° BW 1428 , subrogatie ex parte creditoris) – de toestemming van de schuldenaar is dan niet 

vereist, of 

- bij overeenkomst tussen de solvens en de schuldenaar opgenomen in een authentieke akte van lening (zie voor 

de nadere vereisten art. 1250, 2° BW, subrogatie ex parte debitoris). 

b. Omvang van de subrogatie 

Persoonlijke subrogatie treedt enkel in binnen de grenzen van twee beperkingen: 

1° tot beloop van de betaalde sommen of prestaties, en 

2° voor de sommen of prestaties die door de schuldenaar verschuldigd zijn jegens de 

subrogant (o.m. Cass. 11 oktober 1999 1429 ; Cass. 16 november 2009 1430 ) – dit betekent ook 

dat bij een verdeling van aansprakelijkheid de subrogatie niet bijkomend beperkt wordt tot 

een overeenstemmend aandeel in de door de gesubrogeerde betaalde prestaties. 

Zijn er meerdere schuldvorderingen, of bestaat die uit verschillende elementen of onderdelen, 

dan is de gesubrogeerde enkel gesubrogeerd in die elementen waarop zijn betaling betrekking 

heeft 1431 . 

1427 Cass. 25 maart 2010, C.09.0117.N = http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20100325-2. 

1428 De bepaling van art. 1236 II BW, die stelt dat een derde die geen belang heeft in eigen naam andermands 

schuld kan betalen, mits deze niet gesubrogeerd wordt, sluit volgens de rechtspraak enkel de wettelijke 

subrogatie uit, maar niet de conventionele: Cass. 21 januari 2008, C.07.0078.F, Jaarverslag cass. 2008, 40 = RW 

2008-2009, 1258 kritische noot J. DE CONINCK “De betaling door een niet-belanghebbende derde en de 

toelaatbaarheid van de conventionele subrogatie ex parte creditoris”. 

1429 Bv. Cass 11 oktober 1999, Arr. 1999, 522 = Pas. I 522. 

1430 Cass. 16 november 2009, nr. C.09.0256.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20091116-6. 

1431 Zie bv. Cass. 22 september 2008, RW 2008-2009, 1147: wanneer een ziekenfonds 

arbeidsongeschikteheidsuitkeringen betaalt voor een bepaalde periode, is het niet gesubrogeerd in de aanspraken 

van de schuldenaar jegens de aansprakelijke die betrekking hebben op een andere periode. 

558


subrogerende 

schuldeiser 

(subrogant) 

dekkingsverhouding: 

oorspronkelijke schuld 

c. Gevolgen van subrogatie 

zekerheidsstelling + betaling 

(valutaverhouding) 

hoofdschuldenaar 

Bij persoonlijke subrogatie is er vooreerst op verbintenisrechtelijk vlak de vervanging van een 

schuldeiser door een andere ingevolge betaling (en niet ingevolge overdracht van schuldvordering, 

d.i. cessie). Met een fictie heeft dit niets te maken. 

Persoonlijke subrogatie is evenwel niet alleen verbintenisrechtelijk van belang, maar ook 

zakenrechtelijk, aangezien een schuldvordering overgaat van één vermogen naar een ander. In 

hoofde van de nieuwe schuldeiser is het een echte afgeleide wijze van verkrijging van 

(onlichamelijke) goederen onder bijzondere titel. 

De gesubrogeerde krijgt dus geen andere schuldvordering dan deze die de subrogant had. 

Wanneer de gesubrogeerde in een hangend geding tussenkomt, houdt dat als dusdanig geen 

nieuwe schuldvordering in (en speelt art. 807 GerW. dus niet 1432 . 

Omgekeerd is na subrogatie de subrogant geen titularis meer van de schuldvordering; een 

stuiting in verhouding met de subrogant na tijdstip van subrogatie stuit de verjaring van de 

schuldvordering van de gesubrogeerde niet (Cass. 16 december 2004). 

1432 Bv. cass. 16 november 2009, nr. C.09.0135.N, 


559 

resultante 

rechtsverhouding 

gesubrogeerde 

zekerheidssteller


Bij gedeeltelijke betaling en dus gedeeltelijke subrogatie heeft de saldo-aanspraak van de 

subrogant voorrang op de aanspraak van de gesubrogeerde (nemo contra se subrogasse 

censetur) (art. 1252 BW en art. 41 III LVO 1433 ); de vraag is of deze regel wel nodig is om de 

subrogant te beschermen, althans in die gevallen waarin de gesubrogeerde ook schuldenaar 

was, aangezien die dan toch gehouden blijft tot betaling van het saldo 1434 . 

6. Verkrijging onder algemene titel 

Bij overgang onder algemene titel bestaat er in beginsel geen bescherming van derdeverkrijgers. 

Niettemin kan er voor de tegenwerpbaarheid van die overgang wel publiciteit zijn 

voorgeschreven. 

Zie bv. art. 53 Wet hypothecair krediet: een overdracht van hypothecaire of onroerend bevoorrechte 

schuldvorderingen in het raam van een fusie, overneming of splitsing van ondernemingen of in het raam van de 

inbreng of verkoop van de hypothecaire bedrijvigheid, door een onderneming onderworpen aan Titel II van deze 

wet, kan worden tegengeworpen aan alle derden door haar bekendmaking in het Belgisch Staatsblad door 

toedoen van de CBFA. 

1433 In het common law is de regel nog strikter: er is geen subrogatie zolang de schuld niet volledig betaald is 

(zgn. full payment rule). 

1434 Vgl. S. MEIER, “Schuldnermehrheiten im europäischen Vertragsrecht”, AcP 2011, (435) 453. In het 

italiaanse recht werd deze regel dan ook afgeschaft in art. 1205 CCI; ook in het NBW bestaat de regel niet meer 

(zie art. 6:142 NBW). 

560


AFDELING B. Weerslag van de overgang van een schuldvordering op naam 

op de interne verhouding (verbintenisrechtelijke vragen) 

1. De interne verhouding en de cessie van schuldvorderingen op naam 

dekkingsverhouding 

cedent cessionaris 

debitor cessus 

valutaverhouding 

a. Uitwerking van de cessie zonder toestemming van de cessus 

De cessie behoeft niet de toestemming van de gecedeerde schuldenaar (tenzij deze 

toestemming krachtens de interne verhouding een vereiste is voor de overdraagbaarheid, zie 

hoger). Anderzijds kan de cessie de positie van de schuldenaar in beginsel niet verzwaren (zie 

onder c. en d. dan ook de tegenwerpelijkheid excepties uit de dekkingsverhouding). 

De aanvaarding van de cessie houdt dan ook geen afstand in van excepties uit de dekkingsverhouding (zie 

verder); zij houdt wel in dat men achteraf niet meer kan inroepen dat de cessie niet kon gebeuren omdat de 

schuldvordering niet kon worden overgedragen zonder akkoord van de debitor cessus. Deze aanvaarding kan 

blijken uit handelingen die de cessus stelt, zoals bv. de overboeking of inboeking van rekeningtegoeden of 

opname van de cessie van aandelen op naam in het aandelenregister. 

De "waarde" van een gecedeerde of in pand gegeven schuldvordering hangt dan ook af van de modaliteiten van 

die schuldvordering, zoals ze gelden in de interne verhouding. Een van die mogelijke - en vaak aanwezige - 

modaliteiten is de wederkerigheid ervan, waarbij de aanspraak uit de schuldvordering afhankelijk is van het 

geleverd zijn van een tegenprestatie (in beginsel door de oorspronkelijke wederpartij, dus de cedent of 

561


pandgever); tot zolang immers kan de cessus zijn prestatie opschorten (exceptio non adimpleti contractus) en bij 

ernstige wanprestatie kan hij de overeenkomst waaruit ze ontstond ontbinden 1435 . 

Omgekeerd verkrijgt de cessionaris in beginsel ook alle rechten die inherent zijn aan de schuldvordering. Dit 

geldt niet noodzakelijk voor de processuele rechten van de cedent: met name zal de cessionaris niet noodzakelijk 

gebruik kunnen maken van het forum waarover de cedent beschikte; dit blijkt onder meer uit de rechtspraak van 

het HvJ 1436 . 

b. De kennisgeving van de cessie 

De cessie heeft jegens de schuldenaar (debitor cessus) uitwerking vanaf de kennisgeving een 

kennisgeving (notification) aan de schuldenaar of een erkenning door deze laatste (art. 1690 

BW 1437 ). 

De regel geldt ongeacht de titel van de cessie, en geldt dus ook niet enkel voor een cessie ingevolge een 

handeling onder levenden, maar bv. ook bij bijzonder legaat. 

Wanneer de cessie plaatsvindt in het raam van een overdacht van de hele overeenkomst, geldt in beginsel 

dezelfde regel, tenzij de cedent en cessionaris overeenkomen dat de cessie maar uitwerking zal hebben wanneer 

ook de overname van de verbintenissen een bepaalde uitwerking heeft (bv slechts wanneer de cessus akkoord 

gaat met bevrijding van de cedent). In sommige wettelijk geregelde gevallen kan de hele rechtsverhouding 

(rechten én verbintenissen) worden overgedragen zonder instemming van de cessus (bijzondere regels bij onder 

meer huur en pacht, verzekeringsovereenkomsten, arbeidsovereenkomsten, enz.). Sommige wetsbepalingen 

bevatten afwijkende regels betreffende de kennisgeving aan de wederpartij (bv. art. 34 en v. Pachtwet inzake de 

familiale pachtoverdracht) 1438 . 

1435 Wat de cessus echter niét kan is op grond van zijn exceptio non adimpleti contractus een reeds gedane 

betaling terugvorderen, ook niet wanneer het gaat om een betaling aan de cessionaris (bv. Cass. 22 april 2002, 

RW 2005-2006, 182). 

1436 Zie bv. HvJ 19 april 2012 in C-213/10, F-Tex SIA t. Lietuvos-Anglijos UAB, over de 

cessionaris van een aanspraak die een faillissemenstcurator had wegens aanvechting van een 

nadelige handeling en gecedeerd had aan een van de schuldeisers: deze kan zich niet beroepen 

op het forum voorzien voor aanspraken die nauw samenhangen met het faillissement, en aldus 

is het gemeen recht van Vo. 44/2001 nvan toepassing en niet de Insolventiverordening. Vgl. 

ook HvJ 19 januari 1993 in C-89/91, Shearson Lehman Hutton t. TVD, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61991CJ0089:NL:HTML. 

1437 De wettelijke vereenvoudiging die in 1994 is doorgevoerd, geldt voor alle kennisgevingen die sinds de 

inwerkingtreding van die wet zijn gedaan, ook al dateerde de cessie-overeenkomst van voordien: cass. 18 maart 

2011, Nr. C.10.0015.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110318-9. 

1438 Art. 34 en v. worden traditioneel zo uitgelegd dat voor de tegenwerpelijkheid van een pachtoverdracht aan 

de verpachter in beginsel geen kennisgeving is vereist (Cass. 6 februari 2003, JLMB 2003, 1393 = R.Not.B. 

2003, 568 n. E. BEGUIN; Cass. 30 maart 2006, Pas. 707); waar dit voor 1994 een belangrijk verschil maakte (de 

kenninisgeving was toen nog niet vormvrij) rijst de vraag is of deze niet-toepasselijkheid van de 

kennisgevingsvereiste vandaag wel enige betekenis heeft. Aldus belet de niet ter kennis gebrachte 

pachtoverdracht niet dat de verpachter de pacht volgens de gewone regels op basis van de lopende pacht kan 

opzeggen (terwijl bij een familiale pachoverdracht in beginsel een pachtvernieuwing intreedt) zolang hij geen 

kennis had of behoorde te hebben van de pachtoverdracht inter partes (Cass. 16 januari 2009, RW 2011-12, 440 

n. G. VELGHE “De toepassing van art. 1690 BW op een familiale pachtoverdracht”. 

562


1° Erkenning 

De erkenning moet niet in een bepaalde vorm gebeuren; zo kan ze ook in een conclusie 

gebeuren 1439 . 

2° Kennisgeving 

a) Inhoud van de kennisgeving 

De kennisgeving moet enkel het feit van overdracht vermelden, niet de inhoud van de 

cessieovereenkomst 1440 . 

b) Vorm van de kennisgeving 

Voor 1994 was er een gemeenrechtelijke regeling, waarin de kennsigeving in beginsel per 

deurwaardersexploot moest geschieden, en enkele afwijkende regelingen, onder andere 

kennisgeving per aangetekende brief van schuldvorderingen waarvan de factuur werd 

geëndosseerd ("endossement van de factuur", Wet van 25 oktober 1919 1441 ). 

Sinds 1994 volstaat elke kennisgeving (Lat. denuntiatio, Fr. notification), ongeacht de 

vorm 1442 . 

Ook bij rekeningtegoeden en financiële instrumenten op naam geschiedt dit door kennisgeving aan de 

rekeningvoerende instelling, die vervolgens de tegoeden conform daarmee boekt of overboekt op rekening van 

de verkrijger of iemand die voor rekening van de verkrijger optreedt (NB. niet te verwarren met de 

overschrijving van geld, die in beginsel een delegatie is en geen cessie) (bij inpandgeving zal het gaan om een 

inboeking op een speciale rekening). 

Handelingen zoals de overboeking of inboeking of overschrijving in het register zijn dus niet vereist voor de 

publiciteit van de cessie e.d. Zij kunnen een bijkomend bewijs vormen, en het kan zijn dat zij in de interne 

verhouding bijkomende rechtsgevolgen hebben. 

1439 Hof Luik 5 december 2008, JLMB 2010, 1309. 

1440 Cass. 28 oktober 1994, Arr. 892 = Pas. I 874 = RW 1994-95, 1122; Hof Antwerpen 28 februari 2000, AJT 

2001-2002, 438; Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2001-2002, 245; Hof Antwerpen 18 februari 2002, RW 2004- 

2005, 865; kh. Kortrijk 17 november 1997, TWVR 1998, 78. 

1441 De laatste regeling bestaat nog in de wetgeving, maar is nutteloos (zie bv. Hof Antwerpen 23 december 

2002, TBH 2004, 276 en Hof Antwerpen 18 februari 2002, RW 2004-2005, 86: ook indien aan de vormvereisten 

van endossement van de factuur niet zou zijn voldaan, kan men gewoon de regel van art. 1690 II BW toepassen 

en is de kennisgeving vormvrij); zo ook kh. Hasselt, 19 augustus 2009, RW 2012-13, 1141. 

1442 Tegen de tekst van de wet in oordeelt sommige rechtspraak dat de kennisgeving schriftelijk moet gebeuren 

bv. Hof Bergen 21 oktober 1998, JT 1999, 136 =JLMB 1999, 454 (vereist zelfs een papieren drager !); Rb. 

Brussel 7 april 2000, RW 2000-2001, 349. Dit is onjuist: de regel van het schriftelijk bewijs geldt wanneer een 

rechtshandeling wordt ingeroepen tegen de persoon van wie ze zou uitgaan, en de wet vereist ook elders niet dat 

de kennisgeving waarover het hier gaat schriftelijk zou gebeuren. Ook moet rekening worden gehouden met het 

nieuwe art. 2281 B.W. voor de betekenis van het begrip “schriftelijk”. 

In de zin van vormvrijheid onder meer P. VAN OMMESLAGHE, “Le nouveau régime de la cession et de la 

dation en gage de créances”, JT 1995, 532. 

563


Er zijn afwijkende vormvereisten voor de kennisgeving bij welbepaalde soorten 

schuldvorderingen, die niet enkel de tegenwerpelijkheid aan derden maar ook aan de cessus 

betreffen: 

1° Bij aandelen op naam is er een onderscheid naargelang de vennootschapsvorm: 

- bij de VOF en de Comm.V. gelden ingevolge art. 209 Wb.Venn. de regels van het BW, dus art. 1690 BW; 

- bij de BVBA en de CV is de effectieve inschrijving in het aandelenregister vereist voor de tegenwerpelijkheid 

aan de vennootschap en aan derden (art. 250 c.q. 365 Wb.Venn.); 

- bij de NV volstonden tot voor 23 december 2005 de vormen van art. 1690 BW; de overdracht werd wel 

ingeschreven in het aandelenregister, maar de kennisgeving volgens art. 1690 BW had de naar gemeen recht uit 

die kennisgeving voortvloeiende rechtsgevolgen, ook vooraleer die overschrijving in het register is gebeurd (zie 

art. 504 Wb.Venn.). Met de Wet van 14 december 2005 tot afschaffing van de effecten aan 

toonder (op dit punt in werking 23 december 2005) werd echter ook de overdracht van 

effecten op naam in een NV volgens art. 1690 BW afgeschaft en is de effectieve inschrijving 

in het aandelenregister vereist. Wel kan dat aandelenregister in een NV nu ook elektronisch worden 

aangehouden en kan de kennisgeving van de overdracht aan de vennootschap eveneens elektronisch gebeuren 

(zie art. 504 Wb.Venn.). 

- voor landbouwvennootschappen, zie art. 803 Wb.Venn. 

2° Strengere vereisten zijn er voor een hele reeks schuldvorderingen op de overheid en gelijkgestelde 

schuldvorderingen: 

- art. 16 KB 23 januari 1991 betreffende de effecten van de Staatsschuld vereist voor de buitenbezitstelling van 

grootboekinschrijvingen een vermelding in het (al dan niet gecomputeriseerd) desbetreffende grootboek (zie ook 

art. 15 voor de inpandgeving); 

- Art. 5 juncto 8 W. 6 februari 1970 betreffende de schuldvorderingen ten laste van de provincies schrijft voor 

aan wie de overdracht of inpandgeving moet worden aangezegd. Het is niet duidelijk of er - na de wijziging van 

art. 1690 BW - nog een betekening bij deurwaardersexploot nodig is, dan wel of een loutere mededeling volstaat; 

het gelijkluidende art. 104 van de wetten op de Rijksboekhouding (gecoördineerd bij KB 17 juli 1991) 

betreffende schuldvorderingen ten laste van de Staat is opgeheven door de nieuwe Wet op de Rijksboekhouding 

van 22 mei 2003, die voor de meeste overheidsidensten inw erking is getreden (voor de resterende op 1 januari 

2014). 

- voor cessie en inpandgeving van schuldvorderingen op de overheid voor werken en 

leveringen (overheidsopdrachten) blijft de betekening bij deurwaardersexploot voorgeschreven doch deze kan 

ingevolge de wijziging bij Wet van 15 december 2005 (administratieve vereenvoudiging II) vervangen worden 

door een aangetekende brief. Zie nu art. 43 § 4 Overheidsopdrachtenwet; 

- art. 4bis van de Wet van 31 augustus 1939 op de Nationale Delcrederedienst 1443 bepaalt dat de overdracht of 

inpandgeving van schuldvorderingen op de Delcrederedienst slechts tegenwerpbaar is mits handtekening van de 

vervreemder en de Delcrederedienst. 

- cessie van schuldvorderingen wegens deposito’s bij de Deposito- en Consignatiekas (art. 32 

juncto art. 7 IV KB Deposito- en Consignatiekas vereist impliciet een betekening bij 

deurwaardersexploot). 

1443 zoals gewijzigd bij W. 1 maart 1957. 

564


3° cessie van loonvorderingen krachtens een authentieke akte (art. 34 Loonbeschermingswet): 

daartoe blijft een gerechtsdeurwaardersexplooot vereist, omdat er een registratie van 

loonoverdracht door de gerechtsdeurwaarder in het Centraal Beslagberichtenbestand moet 

gebeuren (art.1390 ter GerW); zie ook de nadere bespreking in Afd. C. 

4° cessie van sommige schuldvorderingen uit verzekeringspolissen, met name bij de krediet- 

en borgtochtverzekering (art. 76 LVO) 1444 . 

5° cessie van schuldvorderingen uit overeenkomsten van consumentenkrediet (art. 26 WCK 

vereist een aangetekende brief) 1445 (uitgez. bij effectisering, zie art. 5 Wet 3 augustus 2012 

mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector); 

6° voor deposito- en thesauriebewijzen op naam 1446 . 

7° In beginsel kan de schuldenaar bijzondere vormvereisten bedongen hebben. Deze hebben in beginsel (d.i. 

behoudens abstractie) ook zakelijke werking (vgl. in Hst. I de bespreking van overdrachtsbeperkingen). 

Er zijn ook enkele afwijkende vormvereisten voor de kennisgeving die enkel de 

tegenwerpelijkheid aan derden betreffen; zij komen verder aan bod in Hoofdstuk VII. 

Bijzondere voorschriften zijn er ook voor een aantal gevallen van contractsoverdracht. Deze voorschriften 

hebben daarbij niet zozeer betrekking op de vereisten voor de overdracht van de schuldvorderingen, maar zijn 

veeleer vereist omdat er naast schuldvorderingen ook schulden overgaan en de oude contractspartij daarvan voor 

de toekomst wordt bevrijd (met uitzondering van de lasten uit het verleden). Zo bv. voor de gehoudenheid van 

een vennoot van een VOF: het is pas vanaf de publicatie in het B.S. van de overdracht van deelneming dat de 

uittredende vennoot niet meer gehouden is voor de nieuwe schulden (art. 207 Wb.Venn. in fine 1447 ). Een ander 

voorbeeld is de overdracht van verzekeringsovereenkomsten door een verzekeringsonderneming in art. 74 tot 78 

van de Controlewet Verzekeringen; daarin is bepaald dat dergelijke contractsoverdracht tegenwerpbaar is aan de 

verzekeringnemers, verzekeraars en alle betrokken derden door middel van publicatie van een uittreksel van de 

goedkeuring hiervan door de bevoegde (Belgische of buitenlandse) Controledienst in het Belgisch Staatsblad. 

c) Uitwerking van de kennisgeving 

De kennisgeving heeft uitwerking zodra zij de schuldenaar bereikt (ontvangstleer). 

d) Auteur van de kennisgeving 

De wet zegt niet van wie de kennisgeving moet uitgaan 1448 ; Volgens de rechtspraak kan ze in 

beginsel zowel van de cedent als van de cessionaris uitgaan 1449 , maar het blijft onduidelijk in welke gevallen de 

1444 Zie DIRIX & DECORTE (2007) nr. 511, p. 343-344. 

1445 Zie nader R. STEENNOT, "Overzicht", TPR 2004 nr. 309 met verwijzingen. 

1446 Art. 6 W. 22 juli 1991 deposito- en thesauriebewijzen vereist voor de buitenbezitstelling van deposito- en 

thesauriebewijzen op naam (uitgegeven door de overheid of door een onderneming) een overdrachtsverklaring, 

gedateerd en ondertekend door de overdrager en de overnemer, en de inschrijving ervan. 

1447 F. DE VYLDER, Vennootschappen en verenigingen, artikelsgewijze commentaar, art. 209 – 2 en 3, nr. 3; 

kh. Kortrijk 10 januari 2007, AR1748/2006 iz. bvba Callewaert. 

1448 Art. 1690 § 1 lid 3 lijkt te zeggen dat de kennisgeving door de cessionaris moet gebeuren, maar de regel is 

565


cessus de kennisgeving door de cessionaris alleen mag verwerpen omdat er geen cessie zou zijn geweest of 

omgekeerd bevrijdend betaalt aan een beweerde cessionaris die de schuldvordering in werkelijkheid niet had 

verkregen. 

Volgens sommige rechtspraak kan de kennisgeving niet meer geschieden nadat de cessionaris 

(verkrijger) op zijn beurt de beschikkingsbevoegdheid over de schuldvordering heeft 

verloren 1450 , maar dit lijkt op een verwarring te berusten met het geval waarin de cedent 

beschikkingsonbevoegd wordt. 

Wanneer de cessie onder de Unidroit Conventie internationale factoring valt, gelden er meer precieze regels over 

de kennisgeving art. 8 Factoring Conventie). 

e) Tijdstip van de kennisgeving 

De kennisgeving kan reeds geschieden ook al gaat het nog om een toekomstige 

schuldvordering; de identiteit van de schuldenaar moet natuurlijk wel bekend zijn. 

c. Uitwerking van de cessie voor de kennisgeving of erkenning 

De positie van de cessus voor de kennisgeving of erkenning wordt geregeld door art. 1690 § 1 

II en 1691 BW. 

Wanneer de cessie onder de Unidroit Conventie internationale factoring valt, gelden de bepalingen van art. 8 tot 

10 Factoring Conventie. 

Beide bepalingen zijn evenwel tegenstrijdig. Waar art. 1690 § 1 II lijkt in te houden dat de 

cessus nog alle handelingen kan stellen jegens de cedent, zoals betaling, schuldvernieuwing, 

dading, conventionele schuldvergelijking, schuldvergelijking door eenzijdige verklaring, enz., 

lijkt art. 1691 BW in te houden dat dit slechts kan voor zover de cessus te goeder trouw 

handelt 1451 . Zij kunnen m.i. verzoend worden voor zover men aan die goede trouw geen 

onterechte eisen stelt: de cessus die geen kennisgeving ontvangt moet ervan kunnen uitgaan 

dat, ook als hij weet heeft van de cessie, de cedent nog steeds bevoegd is om de 

schuldvordering te innen. Slechts wanneer hij effectief weet dat dat niet het geval is, mag de 

betaling aan de cedent als een betaling te kwader trouw worden gekwalificeerd, en evenzeer 

zo bij een verrekening (een schuldvergelijking teweeggebracht door een verklaring van de 

cessus, bv. door afstand te doen van de termijn van zijn schuld). 

duidelijk niet bedoeld om die vraag op te lossen. 

1449 Cass. 27 april 2006, Fortis Commercial Finance t. paris Express Service, rolnr. C 04.0093N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20060427-6. Zie eerder voor kennisgeving door 

de cessionaris Hof Antwerpen 5 juni 2000, RW 2001-2002, 245. 

1450 Rb. Brussel 17 maart 2000, JT 2001, 740. 

1451 Voorrang aan art. 1691 BW wordt gegeven door STIJNS, Leerboek verbintenissenrecht, II, p. 69; VAN 

GERVEN-COVEMAEKER, Verbintenissenrecht (2006), p. 575; HERBOTS, nr. 309; D. VAN GERVEN, 

“Overdracht en inpandgeving van bestaande en toekomstige schuldvorderingen”, RW 2004-2005, (521) 523 nr. 6 

wat betreft de schuldvergelijking die de cessus nog zou teweegbrengen. 

566


Jegens de overnemer kan de cessus niet betalen of andere rechtshandelingen stellen, tenzij hij 

daarmee de cessie erkent (wat evenwel normaal het geval zal zijn). Omgekeerd mag de 

erkenning ook niet te kwader trouw geschieden, met name wanneer de cessus weet dat de 

cessionaris volgens zijn interne rechtsverhouding met de cedent de schuldvordering nog niet 

mag innen. 

In een cassatie-arrest van 5 oktober 2012 1452 werd een nettingovereenkomst gesloten tussen 

de cedent en de cessus niet-tegenwerpelijk verklaard aan de cessionaris omdat de cessus bij 

het sluiten ervan reeds op de hoogte was van de cessie. 

d. Uitwerking na de kennisgeving 

1° Betaalplicht jegens cessionaris; betaling aan cedent niet bevrijdend. 

Behoudens wanneer de cessie niet geldig kon geschieden jegens de cessus, kan de cessus na 

de kennisgeving niet meer bevrijdend betalen aan de cedent, noch zijn schuld verrekenen met 

een schuld van de cedent (maar enkel nog met een schuld van de cessionaris). Dit geldt vanaf 

het ogenblik waarop de cessus redelijkerwijze kennis diende te hebben van de bij hem 

aangekomen kennisgeving 1453 . 

Jegens de cessionaris heeft de cessus vanaf dat ogenblik een betaalplicht, behoudens wat 

onder e. wordt gesteld voor het geval van twijfel over de gerechtigdheid van de overnemer. 

NB. Bij loonvorderingen gelden er bijzondere regels, waaronder ook een bijzondere 

voorrangsregeling die maakt dat bepaalde schuldeisers in beginsel voorrang kunnen hebben 

op de cessionaris (zie Afdeling C). Onder meer om die bijzondere voorrangsregeling te doen 

naleven bepaalt art. 1407bis GerW dat de werkgever in alle gevallen waarin er bij 

loonoverdracht tussen de schuldeisers-overnemers een rangconflict ontstaat, hetzij op eigen 

initiatief, hetzij ten laatste op het eerste verzoek van de belanghebbende partijen, de 

overdraagbare gelden moet betalen in de handen van een gerechtsdeurwaarder aangezocht 

krachtens artikel 1390ter of in de handen van een erkende of aangestelde sekwester. Hoe dan 

ook heeft de werkgever er belang bij aan de gerechtsdeurwaarder of sekwester te betalen om 

zeker te zijn dat hij bevrijdend betaalt en niet aan een verkeerde partij. 

1452 Nr. C.12.0073.N, GR Capital Partners t. Commercial Finance Group. In dat geval vond de cessie plaats in 

het kader van een factoringsovereenkomst; de cessie zelf vond maar plaats na de nettingovereenkomst, maar de 

bodemrechter oordeelde dat de cessus toch niet te goeder trouw was omdat zij wist dat “de factuur onmiddellijk 

zou worden overgedragen”. Of dit volstaat om niet te geoder trouw te zijn, is m.i. toch betwistbaar; in casu was 

het wel zo dat de bodemrechter bovendien ook nog aangenomen had dat de cessus afstand had gedaan van de 

nettingovereenkomst door aan de cessionaris te beloven de overgedragen factuur te betalen. 

1453 Vgl. betreffende het derdenbeslag (zie verder) Cass. 14 mei 1999, Kreis-Klassert, P&B 1999, 221 : P&B 

2000, 128 noot P. VANLERSBERGHE “De kennis van het beslagexploot als toelaatbaarheidsvereiste voor de 

sanctie van art. 1451 GerW” = RW 1999-2000, 1338 noot M.E. STORME, "De ontvangstleer bij derdenbeslag 

en andere kennisgevingen die de betalingsverplichting van een schuldenaar wijzigen, en de verzendingsleer bij 

rechtshandelingen die een termijn doen ingaan"; M.E. STORME, "When does a freezing order become effective 

against the debtor of the receivables ?", European review of private law vol. 10, 2002 nr.1 , p. 134-141. 

567


Indien de cessus toch betaald heeft aan de cedent, heeft de cessionaris het recht de volle 

betaling te eisen vanwege de cessus en is deze dus niet verplicht om eerst bij de cedent op te 

vorderen wat deze onverschuldigd heeft ontvangen 1454 . De sancties die gelden bij de 

miskenning van een derdenbeslag (mogelijkheid tot aansprakelijkheid tot beloop van de 

oorzaken van het beslag, d.i. de verzekerde schuldvordering), zijn evenwel niet van 

toepassing 1455 . 

De cessus kan ook niet bevrijdend betalen aan een schuldeiser van de cedent die na de 

kennisgeving van de cessie derdenbeslag legt op de schuldvordering (NB. bij gewoon 

derdenbeslag mag dat sowieso niet, omdat via de gerechtsdeurwaarder moet worden betaald, 

maar bij fiscaal derdenbeslag int de fiscus in beginsel zelf). In zo'n geval wordt de cessus 

volgens de heersende cassatierechtspraak 1456 zelfs dubbel bestraft, aangezien hij zijn betaling 

jegens de beslagleggende schuldeiser zelfs niet als onverschuldigd kan terugvorderen, en dus 

enkel regres kan nemen op de beslagen schuldenaar zelf. Deze oplossing is m.i. geheel 

onterecht 1457 . 

2° Tegenwerpelijkheid van excepties uit de dekkingsverhouding 

Beginsel 

Anderzijds behoudt de cessus na de cessie, en dus ook na de kennisgeving ervan, in beginsel 

alle excepties uit de dekkingsverhouding (interne verhouding tussen de schuldenaar van de 

gecedeerde schuldvordering en diens oorspronkelijke schuldeiser) 1458 , met dien verstande dat 

het moet gaan: 

- om excepties jegens de cedent indien ze zijn ontstaan voor de kennisgeving of 

erkenning 1459 , en 

- om excepties jegens de cessionaris indien ontstaan na de kennisgeving of erkenning. 

Voorbeelden van excepties uit de dekkingsverhouding: 

- Betaling: zie hierboven 1°; 

- Schuldvergelijking: 

1454 Cass. 15 juni 2007, C.06.0661.N, Roorijck en Verheyen Immobiliën t. Axa Belgium, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20070615-2, RW 2010-2011, 617. 

1455 Zo voor een loonoverdracht Hof Antwerpen 20 maart 2007, RW 2008-2009, 547. 

1456 In die zin althans Cass. 22 december 2005, RW 2007-2008, 1073 n. S. BRIJS "Qui paie mal, paie deux 

fois". In casu ging het om een fiscaal derdenbeslag, zodat de derde-beslagen werkgever niet aan een 

gerechtsdeurwaarder had betaald, maar aan de fiscus. 

1457 De werkgever had ingevolge de cessie geen schuld meer jegens de werknemer, waarop beslag kon worden 

gelegd, en betaalde dus niét zijn schuld jegens de werknemer door aan diens schuldeiser te betalen. M.i. kan de 

condictio indebiti dan ook slechts worden geweigerd in het geval van art. 1377 II BW (indien door de 

onverschuldigd verrichtte betaling de schuldeiser zijn schuldvordering op de ware schuldenaar heeft laten 

tenietgaan). De goedkeurende noot van S. BRIJS overtuigt dus allerminst. 

1458 In overeenkomsten van consumentenkrediet is deze regel bovendien van dwingend recht (art. 27 WCK). 

1459 Wat dit tijdstiop betreft, zo ook E. DE BAERE, “De exceptie van niet-uitvoering in een 

driepartijenverhouding”, RABG 2010, (665) 673. 

568


Zo kan hij een exceptie van schuldvergelijking met een schuld van de cedent maar inroepen 

indien aan alle vereisten voor die schuldvergelijking was voldaan op het tijdstip van de 

kennisgeving/erkening 1460 (deze vereisten worden verder bij schuldvergelijking nader 

besproken). Discussie is mogelijk of de schuldvergelijking ook niet moet zijn ingeroepen 

voor de kennisgeving. 

Na dat tijdstip is er wel schuldvergelijking met een schuld van de cessionaris mogelijk; 

schuldvergelijking met een schuld van de cedent is dan in beginsel niet meer mogelijk (zie 

wel verder de discussie over schuldvergelijking van samenhangende schuldvorderingen na 

overgang van de schuldvorderingen). 

- exceptio non adimpleti contractus en ontbinding: 

de exceptio non adimpleti contractus en de ontbinding zijn excepties die geacht worden te zijn 

ontstaan tezamen met de verbintenis zelf (en dus noodzakelijkerwijze voor de cessie) of, 

anders gezegd, inherent te zijn aan de gecedeerde schuldvordering 1461 . 

"Persoonlijke" excepties in de dekkingsverhouding. 

Een uitzondering zou gelden voor de "persoonlijke" excepties, die enkel jegens de cedent 

(intuitu personae creditoris) zouden gelden 1462 . De vraag is echter of er wel excepties bestaan 

die aan dat criterium beantwoorden. 

Uitzondering krachtens het vertrouwensbeginsel op excepties uit de dekkingsverhouding 

Wanneer de cessus de schijn heeft gewekt dat de rechtsverhouding anders geldt dan tussen de 

cessus en de oorspronkelijke schuldeiser was overeengekomen, dan is hij jegens een 

cessionaris te goeder trouw aan die schijn gehouden. Het gaat hier niet over de regels van 

derdenbescherming (goede trouw t.a.v. beschikkingsbevoegdheid van de cedent) maar om de 

toepassing van de vertrouwensleer (gebondenheid aan toerekenbare schijn). Een meer 

bijzondere toepassing van deze leer vinden we wanneer de schuldvordering geïncorporeerd 

wordt in een waardepapier (dat aan toonder of aan order wordt gesteld); dat bespreken we in 

Deel VI (effecten). 

Uitzonderingen in de wetgeving inzake effectisering 

1460 Zie bv. Hof Antwerpen 23 december 2002, TBH 2004, 276. 

1461 Cass. 13 september 1973, Arr. 1974, 36 = RW 1973-74, 998 = JT 1973, 634 = RCJB 1974, 352 noot M.L. 

STENGERS; Cass. 27 september 1984, RW 1984-85, 2699; Cass. 22 april 2002, TBBR 2004, 399; Cass. 28 

januari 2005, nr. C.04.0035N, VTB-VAB t. ABB, Arr. 2005, 246 = RW 2006-2007, 476; Cass. 25 maart 2005 nr. 

C.040126.N, iz. Abi Imtech, TBBR 2005, 407 n. C. EYBEN, "La forme de l'action directe des sous-traitants: la 

fin d'une controverse?" = JLMB 2005, 1040 n. P. HENRY, "Action directe du sous-traitant: deux nouvelles 

précisions" = Arr. 2005, 735 = RW 2005-2006 n. M. DEBUCQUOY = TBH 2005, 1020 n. W DERIJCKE = TBO 

2005, 219 n. DE COOMAN. 

In dezelfde zin voor het Franse recht Cass. fr. (Com.) 12 januari 2010, N° 08-22.000, 

http://www.courdecassation.fr/publications_cour_26/arrets_publies_2986/chambre_commerciale_financiere_eco 

nomique_3172/2010_3324/janvier_3325/36_12_14879.html. 

1462 Obiter dictum in Hof Antwerpen 18 februari 2002, RW 2004-2005, 865. 

569


- Bij cessie of inpandgeving van een uit een bankdienst voortvloeiende schuldvordering op 

een financiële of kredietinstelling: deze laatste kan geen e.n.a.c. of schuldvergelijking 

inroepen wanneer de voorwaarden nog niet waren vervuld ten tijde van de kennisgeving of 

erkenning (art. 6 § 1 Wet 3 augustus 2012 mobilisering van schuldvorderingen in de 

financiële sector, met een uitzondering in § 4, 1°); 

- bij cessie of inpandgeving van een bankvordering, andere dan uit consumentenkrediet: de 

schuldenaar kan geen e.n.a.c. of schuldvergelijking inroepen wanneer de voorwaarden nog 

niet waren vervuld ten tijde van de kennisgeving of erkenning, of in geval van samenloop bij 

insolventie van de overdrager/pandgever, nog niet waren vervuld op dat ogenblik (art. 6 § 2 

en § 4, 2° Wet 3 augustus 2012 mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector). 

De grondwettigheid hiervan is bijzonder twijfelachtig. 

Mogelijk verlies van excepties door niet tijdig inroepen 

De cessus verliest de excepoties waarvan hij afstand doet. Die afstand hoeft noet noodzakelijk uitdrukkelijk te 

gebeuren 1463 . Betwist is of de gecedeerde schuldenaar de verplichting heeft de cessionaris binnen een korte 

termijn na kennisgeving van de cessie te informeren over de excepties waarover hij jegens de cedent meent te 

beschikken. Uit de regel dat de cessie de positie van de cessus niet verzwaart, wordt soms afgeleid dat er geen 

dergelijke verplichting is 1464 ; andere rechtspraak aanvaardt echter dat deze uit de eisen van de goede trouw 

voortvloeit, of althans dat dit het geval is indien de cessionaris de cessus daarvoor een termijn geeft. In ieder 

geval houdt de aanvaarding van de cessie geen afstand in van het recht voor latere wanprestaties van de cedent 

een opschortingsrecht of ontbindingsrecht in te roepen 1465 . 

Art. 74, 31 ° WMPC 

Tenslotte kan nog worden opgemerkt dat, indien de gecedeerde schuldvordering een schuldvordering is jegens 

een consument die voortspruit uit een consumentenovereenkomst, een contractsoverdracht niet tot gevolg mag 

hebben dat de waarborgen van de consument zonder zijn instemming verminderen (art. 74, 31 WMPC); 

contractsoverdrachtling komt praktisch gesproken slechts ter sprake indien bedongen wordt dat de professioneel 

niet alleen zijn schuldvorderingen, maar ook zijn verplichtingen uit de overeenkomst kan overdragen. 

3° Geen tegenwerpelijkheid van excepties uit de valutaverhouding 

De cessus kan zich niet beroepen op excepties uit de verhouding tussen cedent en cessionaris 

1466 . 

Zo bv. kan de cessus niet inroepen dat een betaling aan de cedent, na de kennisgeving gedaan, bevrijdend is in 

zoverre de cessionaris een bedrag diende te betalen aan de cedent 1467 . 

1463 A contrario uit Cass. 28 januari 2005, Pas. 240 = RW 2006-07, 476. 

1464 Bv. Hof Luik 6 januari 2004, JT 2004, 199; Hof Brussel 10 januari 2003, NjW 2003, 1112. 

1465 Cass. 28 januari 2005, nr. C.04.0035N, VTB-VAB t. ABB, RW 2006-2007, 476. 

1466 Cass. 27 april 2006, Fortis Commercial Finance t. paris Express Service, rolnr. C 04.0093N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20060427-6 = Jaarverslag cassatie 2006, 50. 

1467 Cass. 15 juni 2007, C.06.0661.N, Roorijck en Verheyen Immobiliën t. Axa Belgium. 

570


f. Regres van de cessionaris na betaling aan de schijnschuldeiser 

Indien de schuldenaar bevrijd is door betaling aan de voormalige schuldeiser en daardoor niet moet betalen aan 

de eigenlijke gerechtigde tot de schuldvordering (bv. de cessionaris), dan kan deze laatste regres nemen op de 

ontvanger. 

Het gaat hier om een verrijkingsvordering, en meer bepaald een variante van de schuldvordering wegens 

onverschuldigde betaling (condictio indebiti); is de verhouding tussen de gerechtigde en de cedent een 

contractuele, dan zal die regresvordering wel uit hun onderlinge overeenkomst voortvloeien (en niet uit de 

subsidiaire regels van ongegronde verrijking en onverschuldigde betaling). 

Ook indien de schuldenaar niet bevrijd is, m.b. omdat hij na de kennisgeving aan de cedent heeft betaald, kan de 

cessionaris die regresvordering uitoefenen. Hij is daartoe echter niet verplicht en kan er zich toe beperken de 

betaling te eisen van de cessus 1471 . 

2. De interne verhouding bij verkrijging van een schuldvordering via middellijke 

vertegenwoordiging of zakelijke subrogatie. 

a. Aan wie betalen 

In deze twee gevallen ontstaat de schuldvordering op naam van de middellijke vertegenwoordiger c.q. de 

subrogant en niet op naam van de opdrachtgever c.q. gesubrogeerde. Hoewel de eerstgenoemde de 

schuldvordering niet voor eigen rekening heeft verkregen, is hij toch in beginsel inningsbevoegd totdat zijn 

opdrachtgever c.q. de gesubrogeerde de schuldvordering naast wegens wanprestatie of insolventie van de 

middellijke vertegenwoordiger c.q. de subrogant. 

Men dient ervan uit te gaan dat de kennisgeving hier dezelfde rol speelt als bij cessie: voordien betaalt de 

schuldenaar in beginsel bevrijdend aan de persoon op wiens naam de schuldvordering staat, nadien niet meer. 

b. Tegenwerpelijkheid van excepties 

De schuldenaar zal aan de opdrachtgever c.q. de gesubrogeerde alle excepties kunnen tegenwerpen uit de 

rechtsverhouding zoals die ontstaan is tussen hem en de middellijke vertegenwoordiger c.q. de subrogant, ook 

alle daarin later - doch voor de kennisgeving - ontstane excepties (vgl. de bespreking bij cessie). 

3. De interne verhouding bij andere wijzen van verkrijging van een schuldvordering. 

a. Aan wie betalen 

Bij andere wijzen van verkrijging, waarbij de schuldvordering overgaat op een nieuwe schuldeisers anders dan 

door cessie (zoals persoonlijke subrogatie, natrekking als kwalitatief recht, overgang onder algemene titel), is 

meestal geen kennisgeving als dusdanig voorgeschreven. Dat belet niet dat de schuldenaar die te goeder trouw 

betaalt aan de vroegere schuldeiser bevrijd zal zijn. 

1471 Cass. 15 juni 2007, C.06.0661.N, Roorijck en Verheyen Immobiliën t. Axa Belgium. 

572


In sommige gevallen schrijft de wet publiciteitsvormen voor van gelijke aard als bij cessie (kennisgeving aan de 

gecedeerde schuldenaar), zoals bv. het verzet tegen uitbetaling van de verzekeringsvergoeding door de 

schadeverzekeraar aan de verzekerde zelf, wanneer de desbetreffende zaak bezwaard is met een zekerheidsrecht 

(art. 58 II LVO). Deze publiciteit is niet voorgeschreven wanneer de schuldenaar op de hoogte dient te zijn van 

het zekerheidsrecht door de publiciteit die eraan is gegeven (bv. een ingeschreven pand op handelszaak) (art. 58 

II LVO) 1472 . 

b. Tegenwerpelijkheid van excepties 

subrogant gesubrogeerde 

dekkingsverhouding 


Meer in het algemeen kan de schuldenaar aan de schijnschuldeiser de excepties tegenwerpen die zijn ontstaan 

vooraleer hij kennis had of diende te hebben dat de schuldvordering aan een ander toebehoorde. 

Zo kan de schuldenaar de exceptio non adimpleti contractus natuurlijk ook opwerpen tegen de rechtsopvolger 

van zijn schuldenaar, bv. de aannemer tegen de schuldvordering van de bouwheer op de aannemer die met de 

eigendom van het goed is overgegaan op de koper 1473 . 

Hetzelfde geldt voor een schuldvergelijking uitgevoerd voor dat tijdstip (vgl. hoger bij 1. cessie en zie nader bij 

de bespreking van de schuldvergelijking in Hst. VI). 


Wat de verjaring betreft, geldt een gelijkaardige regel wat betreft de daden van stuiting een schorsing. Is de 

verjaring ingetreden, dan kan de schuldenaar die natuurlijk ook jegens de gesubrogeerde opwerpen. 

1472 Onder art. 7 van de Verzekeringswet van 1874 was de rechtspraak tot eenzelfde besluit gekomen: Hof 

Brussel 30 oktober 1998, JLMB 1999, 1764. 

1473 Bv. Cass. 29 februari 2008, nr. C.06.0303.F, 

Ibens,http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20080229-3 = RABG 2010, 665 n. E. DE 

BAERE, “De exceptie van niet-uitvoering in een driepartijenverhouding”. 

573


- schuldvorderingen op vervangingsinkomsten andere dan leefloon, nl. pensioenen, 

werkloosheidsuitkeringen, uitkeringen wegens arbeidsongeschiktheid, 

invaliditeitsuitkeringen, inkomensvervangende vergoedingen wegens arbeidsongevallen 

of beroepsziekten, militievergoedingen, vergoedingen wegens loopbaanonderbreking 

(1410 § 1, 2-8) (code /B/, zie verder). 

Krachtens art. 1409 en 1410 § 1 GerW 1477 zijn de arbeids- en 

vervangingsinkomensvorderingen (hieronder nader aangegeven) in beginsel niet 

overdraagbaar en beslagbaar (behalve voor de verder onder c) genoemde schulden) voor de 

volgende bedragen of percentages van bedragen (bedragen die jaarlijks op 1 januari 

geïndexeerd worden met als basis het bedrag op 1 januari 2001). De "beslagvrije voet" 

bedraagt: 

- in het geheel niet (beslagvrije voet) voor het gedeelte tot 827,96 EUR, d.i. in 2012 1037 Eu; 

- voor 20 % voor het gedeelte tussen 827,96 en 887,46 EUR, d.i. in 2012 tussen 1037 en 1113 

Euro); 

- voor 30 % van het bedrag tussen 887,46 EUR en 979,18 EUR bij inkomen uit arbeid (d.i. in 

in 2012 tussen 1113 en 1228 Euro); 40 % voor andere inkomsten (van de genoemde aard) 

(een onderscheid waarvan de grondwettigheid betwistbaar is); 

- voor 40 % voor het gedeelte tussen 979,18 en 1070,90 EUR, d.i. in 2012 tussen 1228 en 

1344 Euro 

- ze zijn dus slechts vrij overdraagbaar en beslagbaar voor het gedeelte boven de 1070,90 

EUR per kalendermaand (in 2012 1344 Euro). 

Al deze maandelijkse bedragen worden gerekend na aftrek van de daarop ingehouden 

(bedrijfs)voorheffingen en sociale bijdragen 1478 ; zij kunnen bij K.B. worden aangepast. 

Bij de inkomsten bedoeld in art. 1409 § 1 of § 1bis wordt het beslagbare inkomen verminderd 

met 50 EUR extra per kind ten laste 1479 (bij KB aan te passen aan de index; 2011 62 Euro); de 

beslagene of cessus die hiervan wil genieten moet bij de derde-beslagene c.q. de overnemer 

van de inkomensvordering aangifte doen op een modelformulier (bij derdenbeslag moet dit 

formulier door de beslaglegger worden verschaft en de aangifte gedaan worden bij de derdebeslagene 

met kopie aan de beslaglegger; art. 1409 ter GerW 1480 ; zie voor nadere details de 

wettekst van art. 1409ter GerW c.q. art. 31bis en 34bis Loonbeschermingswet) 1481 . 

Indien beide echtgenoten inkomsten hebben, wordt het onbeslagbare inkomen voor elk van 

hen apart berekend; heeft slechts één van beide dergelijke inkomsten, dan wordt het 

onbeslagbare deel echter niet verhoogd. Dit is een manifeste discriminatie van gezinnen met 

1477 Meermaals gewijzigd, o.m. bij de programmawet van 9 juli 2004. 

1478 Wat betreft inkomsten van een zaakvoerder of zelfstandige geldt dat om de drempel te bepalen het gaat om 

inkomen na aftrek van bedrijfsvoorheffing en sociale zekerheidsbijdragen (beslagrechter Brussel 13 januari 

2001, RW 2002-2003, 1310). 

1479 Gedefinieerd door het uitvoeringsbesluit, K.B. van 27 december 2004 (zoals gewijzigd), met aan de index 

aan te passen bedragen w.b. eigen inkomsten van de kinderen. 

1480 Zoals vervangen bij Wet van 20 juli 2006. 

1481 Literatuur: P. DRUYTS, "Het lastige kind: analyse van de verhoogde bescherming tegen beslag en 

overdracht in geval van kinderen ten laste", RW 2006-2007, 862 v. 

575


Volgens de rechtspraak moet zij ook vermelden welke verbintenis wordt gewaarborgd en tot 

beloop van welk bedrag (plafonnering) 1495 . Het is niet duidelijk of de zekerheidsstelling voor 

alle schulden daardoor steeds ongeldig is. 

b. Vereisten voor de uitoefening van het zekerheidsrecht; vorm van de publiciteit 

De eigenlijke “overdracht” (juister: inpandgeving) kan niet altijd door een vormloze 

kennisgeving aan de werkgever 1496 gebeuren en vereist meestal een betekening bij 

gerechtsdeurwaardersexploot aan de cessus (werkgever); zie art. 28 

Loonbeschermingswet 1497 en bijkomend ook in andere wetsbepalingen 1498 . De kennisgeving 

moet, anders dan de akte van loonoverdracht, niet noodzakelijk het bedrag vermelden 

waarvoor de overdracht wordt uitgevoerd 1499 . Zij vereist ook geen uitvoerende titel, zoals een 

uitvoerend loonbeslag vereist. 

Indien de overdracht niet berust op een authentieke akte, zal de kennisgeving aan de cessus 

(werkgever) wel moeten zijn voorafgegaan door een kennisgeving (aangetekend of per 

exploot) aan de cedent (zie art. 28 v. Loonbeschermingswet). Deze procedure is 

voorgeschreven voor de uitwerking van de overdracht tussen partijen en dus geen bijzondere 

maatregel ter bescherming van de schuldenaar van het loon (d.i. de werkgever) of van oudere 

gerechtigden 1500 ; deze formaliteiten betreffen niet zozeer de overdracht (en dus de eventuele 

zakenrechtelijke conflicten), maar wel het inningsrecht van de schuldeiser-cessionaris. 

Verandert de werknemer van werkgever, dan zal voor de toepassing van een voorheen reeds door de rechter 

bekrachtigde loonoverdracht op de nieuwe loonvorderingen wel niet meer dezelfde procedure moeten worden 

overgedaan en volstaat een aangetekende kennisgeving aan de nieuwe werkgever voor de tegenwerpbaarheid van 

de overdracht daarvan aan derden. 

Voor alle inkomsten bedoeld in art. 1409 (§ 1 en § 1bis) en 1410 GerW geldt bovendien dat 

op het ogenblik "waarop zij kan worden ingeroepen tegen de gecedeerde schuldenaar" (dus in 

beginsel bij de kennisgeving of de betekening bij exploot), er ook een kennisgeving moet 

gebeuren aan de overdrager (= werknemer) met daarbij het aangifteformulier voor de 

1495 Cass. 20 oktober 2001, RW 2001-2002, 1465 = Arr. 2001 nr. 579 = AJT 2001-2002, 581 = Jaarboek 

kredietrecht 2001, 236 n. M. FORGES; Cass. 21 november 2005, RW 2006-2007, 5641 n.; Cass. 7 november 

2008, RW 2008-2009, 1688. Zie verder R. STEENNOT, "Overzicht", TPR 2004, nr. 350 v.; Vred. Oudenaarde- 

Kruishoutem 4 april 2007, NjW 2007, 951; Vred. St-Niklaas 10 februari 2010, RW 2010-2011, 976 = NjW 2010, 

422. 

1496 Bij uitzendarbeid is dat het uitzendkantoor. 

1497 Voor een bespreking, zie o.m. DIRIX & BROECKX, APR, Beslag, nr. 687-689. 

1498 Zo bv. verbiedt art. 37 § 1 WCK om kennis te geven van een loonoverdracht tot zekerheid van een 

consumentenkrediet, zolang de conusment nog geen wanprestatie pleegt (kennisgeving die de kredietgever zou 

doen om aldus een oudere rang te verkrijgen ten aanzien van andere overnemers). Vgl. art. 24 WHK: “Werd als 

bijkomende waarborg voor het krediet loonsoverdracht bedongen, zo kan deze slechts uitgevoerd en aangewend 

worden tot beloop van de ten dage van de betekening van de overdracht krachtens de vestigingsakte opeisbare 

bedragen”. 

1499 Cass. 29 oktober 2001, RW 2001-2002, 1062 1465 (meerdere arresten van dezelfde dag). 

1500 Voor de vraag welke handeling doorslaggevend is voor het conflict tussen meerdere overdrachten voor de 

wet van 29 mei 2000, zie M. GREGOIRE, noot onder Hof Bergen 22-10-1990, Bank & Fin., 1991, 511; D. 

DEVOS, in Het contract en de derden - de externe gevolgen - de derde-medeplichtigheid, p. (185) 226. Intussen 

is het nieuwe art. 1390 ter wel voldoende duidelijk. 

581


vrijstelling voor kinderen ten laste (art. 1690 § 2 BW, ingevoegd bij Wet van 20 juli 2006; de 

nadere regels voor de aangifte en gevolgen zijn dan bepaald in art. 34bis 

Loonbeschermingswet). De overdrager-schuldenaar kan dan bij de rechter verzet aantekenen 

tegen de uitvoering van de overdracht. 

Hoewel er vormelijk een gelijkenis is met het derdenbeslag, gaat het inhoudelijk om een 

andere rechtsfiguur. De sancties die gelden bij de miskenning van een derdenbeslag 

(mogelijkheid tot aansprakelijkheid tot beloop van de oorzaken van het beslag, d.i. de 

verzekerde schuldvordering), zijn niet van toepassing op de schuldenaar die de betekening 

van een loonoverdracht miskent 1501 ; de werkgever moet ook geen verklaring van derdebeslagene 

afleggen. 

Omgekeerd moet de werkgever de gerechtsdeurwaarder betalen en heeft hij daardoor de 

zekerheid dat hij niet verkeerd betaalt (art. 1407bis GerW 1502 ). Dat is des te meer 

noodzakelijk omdat sommige schuldeisers voorrang hebben, op een zelfs oudere cessie, zoals 

uit de bijzondere voorrangsregeling blijkt. In geval van collectieve schuldenregeling zal de 

betaling natuurlijk aan de schuldbemiddelaar moeten gebeuren (zie de bespreking van de CSR 

in Deel IX). 

De overdracht moet ook opgenomen in het centraal Beslagberichtenbestand. 

c. Ontstaan en rang van het zakelijk recht 

Bijzonder is ook dat de onderlinge rang tussen meerdere loonoverdrachten principieel niet 

bepaald wordt volgens de rang tussen de zekerheidsovereenkomsten, noch volgens de rang 

van de de kennisgeving aan de werkgever, maar volgens de rang tussen de registraties van de 

betekening in het centraal Beslagberichtenbestand. Dit wordt verder besproken in Hoofdstuk 

VII bij de conflicten tussen rechten op schuldvorderingen. Die betekening nu kan slechts 

gebeuren wanneer de overdrager in verzuim is. Dat een bepaalde schuldeiser eerder de 

overdracht overeengekomen is dan een andere, garandeert hem dus nog niet de mogelijkheid 

voorrang te bekomen boven een later overeengekomen overdracht. 


1502 “Wanneer bij loonoverdracht tussen de schuldeisers-overnemers een rangconflict ontstaat, moet de 

gecedeerde schuldenaar hetzij op eigen initiatief, hetzij ten laatste op het eerste verzoek van de belanghebbende 

partijen, de overdraagbare gelden storten in de handen van een gerechtsdeurwaarder aangezocht krachtens artikel 

1390ter of in de handen van een erkende of aangestelde sekwester”. 

582


HOOFDSTUK III. Verhaalsrecht op schuldvorderingen 

Het verhaalsrecht van de schuldeisers op schuldvorderingen kent in beginsel dezelfde regels 

als het verhaalsrecht in het algemeen. Daarbij mag men wel niet uit het oog verliezen dat op 

een schuldvordering slechts verhaal kan worden genomen in zoverre zij bestaat in de interne 

verhouding met de schuldenaar; dit werd hoger reeds besproken in Hoofdstuk I (en enkele 

gevolgen daarvan komen in de volgende hoofdstukken van dit Deel nog aan bod). 

We bespreking hieronder: 

- het uitvoerend beslag op schuldvorderingen (afdeling A), en 

- de vraag of schuldeisers zich kunnen verhalen op schuldvorderingen die schijnbaar aan hun 

schuldenaar toebehoren (afdeling B). 

De bijzondere regels voor verhaal op loonvorderingen en gelijkgestelde inkomensvorderingen 

komen hier niet meer ter sprake, omdat zij in het vorige hoofdstuk werden besproken. 

583


AFDELING A. Uitvoerend beslag op schuldvorderingen 

De algemene regels inzake uitvoerend beslag werden besproken in Deel II hoofdstuk V en in 

Deel III Hoofdstuk II bij de bespreking van het roerend beslag (zie de bespreking aldaar meer 

bepaald voor de gevolgen van het beslag: samenloop, stuiting verjaring, enz.). 

De algemene regels inzake beslagbaarheid werden besproken in Deel II, Hst. II Afd. D. In 

Hoofdstuk I van dit Deel V werd reeds ingegaan op de werking van bedingen betreffende de 

overdraagbaarheid en de beslagbaarheid. In hoofdstuk II afdeling C. kwamen bijzondere 

regels voor inkomstenvorderingen aan bod. 

1. Structuur, voorwerp en oorzaak 

Het derdenbeslag is in wezen een beslag op een schuldvordering van de beslagen schuldenaar. 

Het kan een schuldvordering tot betaling (van een geldsom) zijn of een schuldvordering tot 

afgifte van zaken. Dat laatste is te onderscheiden van het roerend beslag bij een derde op 

zaken van de schuldenaar. Andere soorten schuldvorderingen zijn als dusdanig niet voor 

beslag vatbaar. 

Aangezien het voorwerp van de schuldvordering zich letterlijk of figuurlijk "in handen" van 

de schuldenaar van die schuldvordering bevindt, d.i. de "onder-schuldenaar" of derde die de 

zaak "houdt", wordt het beslag erop in handen van die derde, "onder derden" gelegd. Dat 

beslag dient ook te worden aangezegd aan de beslagen debiteur, maar de gevolgen van het 

beslag treden in vanaf het beslag onder de derde 1503 . 

Er zijn dus 2 schuldvorderingen en in beginsel 3 partijen (behalve bij derdenbeslag onder 

zichzelf) 

a. Oorzaak van het beslag 

De oorzaak van het beslag is de schuldvordering waarvoor, tot verhaal waarvan, beslag wordt 

gelegd, dus de schuldvordering van de beslaglegger op de beslagene. 

Die te verhalen schuldvordering moet in beginsel zeker, opeisbaar en vaststaand (liquide) zijn. 

Maar een bewarend beslag is ook mede mogelijk voor nog niet opeisbare periodiek te 

vervallen schuldvorderingen (art. 1415 II GerW). Een uitvoerend beslag ook, maar enkel in 

die zin dat schuldvorderingen die eerst tijdens de beslagprocedure opeisbaar worden, 

meetellen bij de verdeling van de opbrengst (art. 1494 II BW, in werking sedert 2001: 

“Wanneer voornoemd beslag echter gelegd wordt om de betaling te verkrijgen van vervallen 

termijnen van een schuldvordering betreffende periodieke inkomsten, kan het ook 

plaatsvinden om de betaling te verkrijgen van de nog te vervallen termijnen, naarmate die 

vervallen”). 

1503 Bv. R. FRANCIS, "Het territorialiteitsbeginsel in het executierecht", RW 2009-2010, (218) 223. 

584


Het komt niet aan de derde beslagene toe om te oordelen over die schuldvordering: hij kan 

enkel betwisten dat het beslag formeel geldig is 1504 (zie verder de vormen). De realiteit van de 

schuldvordering kan wel van belang zijn indien de derde medeschuldenaar wordt verklaard 

(zie verder onder 3.d.). 

b. Voorwerp van het beslag 

Zoals elk beslag maakt ook het derdenbeslag de beslagen schuldenaar beschikkingsonbevoegd 

over het in beslag genomen goed (het voorwerp van het beslag) en dient een samenloop te 

worden georganiseerd (zie verder 5.) 

Dit goed is in ons recht: 

- het geheel van de (voor beslag vatbare) schuldvorderingen van de beslagen schuldenaar op 

de derde (en dus niet één of meer afzonderlijke schuldvorderingen) (1°), dan wel op de 

beslaglegger zelf (2°) 

- in België “gelegen” (3°) 

- zoals zij bestonden ten tijde van het beslag (4°). 

beslagen 

schuldenaar 

voorwerp van het 

beslag 

derdebeslagene 

oorzaken van het 

beslag 

1504 Vgl. DIRIX & BROECKX, Beslag, nr. 753; DIRIX, Kort begrip (2008), p. 96 nr. 196; Hof Antwerpen 21 

november 2006, RW 2007-2008, 657. 

585 

beslagleggende 

schuldeiser


functioneren 1514 . Dit belet niet dat het beslag wel alle schuldvorderingen van de beslagene op 

de bank treft, en niet enkel een onvoorwaardelijk en opeisbaar tegoed. In de praktijk zal de 

bank de beslagen schuldvordering op een aparte rubriekrekening boeken (rekening-bis). 

Het belangrijkste discussiepunt betreft de precieze bepaling van het rekeningtegoed wanneer 

er beslag wordt gelegd onder een financiële instelling waarbij de beslagen schuldenaar een 

rekening heeft, en met name in welke mate er reeds een schuldvordering is van de 

rekeninghouder op een tegoed dat naar zijn rekening wordt overgeschreven, wanneer de 

creditering van zijn rekening nog niet is gebeurd; dat een andere partij reeds gedebiteerd is, is 

niet doorslaggevend. 

Zoals hoger besproken heeft het cassatie-arrest van 15 juni 2006 1515 hier duidelijkheid 

gebracht: 

- in geval van overschrijving via méér dan één bank, ontstaat de schuldvordering van de 

begunstigde op zijn bank op het tijdstip van de verrekening tussen de banken (ook al is het 

saldo dan nog niet beschikbaar), d.i. vanaf het ogenblik waarop, bij overschrijving met 

tussenkomst van 2 banken, de overschrijvingsopdracht het voorwerp heeft uitgemaakt van een 

verrekening in de verrekenkamer (d.i. het UCV) of settlement via ELLIPS; 

- voor het andere geval, nl. bij overschrijving via slechts één bank, mag men ervan uitgaan dat 

dit het geval is zodra de overschrijvingsopdracht gegeven door de opdrachtgever 

onherroepelijk is geworden 1516 . 

Aangezien de schuldvordering van de opdrachtgever op zijn bank verdwijnt wanneer de 

opdracht onherroepelijk is geworden, kan er dus een hiaat zijn tijdens hetwelk er noch een 

schuldvordering van de opdrachtgever noch van de begunstigde bestaat (een overschrijving is 

immers geen cessie maar een delegatie). 

Wanneer omgekeerd een bank gehouden is om verrichtingen uit te voeren die de beslagene na 

het tijdstip van het beslag heeft verricht (bv. betaling met bancontact omdat de kaart niet 

onmiddellijk geblokkeerd werd), dan doet dat geen afbreuk aan het feit dat er op het tijdstip 

van het beslag nog niet over dat bedrag beschikt was en het dus wel onder het beslag valt (de 

bank zal dus moeten betalen aan de delegataris en terugvorderen van de rekeninghouder) 1517 . 

2° Op een derde of de beslaglegger zelf 

1514 Bv. Hof Luik 10 mei 2007, JLMB 2008, 70; STRANART e.a.,RPDB compl. VIII “La saisie-arrêt 

bancaire”, p. 822 nr. 51. 

1515 Cass. 15 juni 2006, P&B 2007, 108 = RW 2007-2008, 232 n. R. FRANSIS "Beslag onder derden in handen 

van de bank en lopende verrichtingen op bankrekeningen" = RABG 2007, 452 n. D. BRACKE “Beslag op een 

bankrekening in geval van een overschrijving” = Bank & Fin 2006, 387 n. R. STEENNOT, "Beslag bij een 

overschrijving in uitvoering en tijdstip van betaling", in verbreking Hof Brussel 2 maart 2005, P&B 2005, 142 = 

NjW 2005, 803. 

1516 VAN RYN & HEENEN, Principes IV (1988), 328-329; R. FRANSIS, RW 2007-2008, 232; Fr. 

GEORGES, La saisie de la monnaie scripturale, p. 567. 

1517 R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer, p. 227. 

588


Het kan gaan om de schuldvorderingen op een echte derde, dan wel op de beslaglegger zelf; 

het derdenbeslag in eigen hand. Dit laatste is nuttig wanneer nog niet aan alle vereisten voor 

schuldvergelijking is voldaan, maar wel voor derdenbeslag. Meestal zal het dan wel om een 

bewarend derdenbeslag gaan - bv. door de fiscus die immers tegoeden mag "aanwenden" - d.i. 

in bewarend beslag nemen - voor een betwiste belastingschuld (bij een niet-betwiste kan de 

fiscus immers schuldvergelijking inroepen). 

3° In België "gelegen" 

Hier geldt het procesrechtelijk territorialiteitsbeginsel. 

* Een Belgisch beslag kan slechts gelegd worden op schuldvorderingen die in België zijn 

gelokaliseerd. De lokalisatie met het oog op beslag gebeurt in het land van de woonplaats van 

de derde-natuurlijke persoon of van de zetel of voornaamste vestiging van de derderechtspersoon 

1518 (dus niet op de plaats van betaling, noch de woonplaats van de beslagen 

debiteur 1519 ). Een beslag in het buitenland kan natuurlijk wel volgens de regels van de lex fori 

aldaar. 

Evenwel worden schulden van een buitenlandse rechtspersoon die verband houden met een 

Belgisch bijkantoor geacht zich in België te bevinden en dus door betekening aan dat 

bijkantoor in beslag genomen 1520 . Omgekeerd zal een beslag gelegd in de hoofdzetel van de 

derde wel betrekking hebben op het geheel van de schuldvorderingen van de beslagen 

schuldenaar jegens die derde 1521 . 

Het bevoegdheidscriterium "woonplaats van de derde-beslagene" kan tot problemen 

aanleiding geven wanneer de betaling van de in beslag genomen schuldvordering in een ander 

land moet gebeuren en het derdenbeslag niet zou erkend worden in het land van de plaats van 

betaling (zodat de derde volgens het recht aldaar moet betalen en volgens het Belgische 

1518 Bv. G. VAN HECKE & K. LENAERTS, Internationaal privaatrecht (1989) p. 310 nr. 661; A.M. 

STRANART, G. BLOCK & O. CLEVENBERG, La saisie-arrêt bancaire, in RPDB Compl. VIII, (798) 812 nr. 

22. Zie bv. Besl. Gent 8 december 2009, RW 2010-2011, 883 (in casu een eis tot kantonnement van het voorwerp 

van het beslag tegen een beslagen schuldenaar in het buitenland, maar onder een Belgische vennootschap) 

1519 Die laatste is wel van belang voor de territoriale bevoegdheid van de beslagrechter, art. 633 GerW. 


n. L. FRANKIGNOUL "L'objet de la saisie-arrêt opérée entre les mains de la succursale belge d'une société 

étrangère" = Jaarverslag cass. 2008, 62 = RW 2009-2010, 237 en artikel R. FRANSIS "Het 

territorialiteitsbeginsel in het executierecht" = RABG 2010, 1203 n. A. HANSEBOUT “De territoriale dimensie 

van het beslag onder derden”. 

Voor de oplossing in Nederland, waar eveneens het territorialiteitsbeginsel geldt, doch met nuances, zie HR 26 

november 1964, NJ 1955, 698, Lindeteves / Meilink en verder onder meer HR J.M. ATEMA, “Grenzen van hetd 

erdenbeslag”, http://www.dlapiper.com/files/Publication/a5c21a7e-0a1d-41bf-9aa8- 

2b5451ce8533/Presentation/PublicationAttachment/f6315998-e82d-4acd-876e- 

2cd3587e7f94/Grenzen_van_het_derdenbeslag.pdf. 

1521 A.M. STRANART, G. BLOCK & O. CLEVENBERG, La saisie-arrêt bancaire, in RPDB Compl. VIII, 

(798) 812 nr. 23; R. FRANSIS "Het territorialiteitsbeginsel in het executierecht", RW 2009-2010, (218) 225-226 

nr. 13. Vgl. Cass. Fr. (civ.) 14 februari 2008, D. 2008, 686 n. V. AVENA-ROBARDET = JCP E 2009 nr. 13, 12 

n. G. HUCHET. 

589


beslag niet mag betalen) 1522 ; onder meer om dergelijke problemen te vermijden werkt de EU 

aan een Europese regeling voor het bewarend beslag op bankrekeningen 

(rekeningtegoeden) 1523 . 

* Soms evenwel kan de rechter voor wie een geschil aanhangig is bewarende maatregelen 

bevelen, zelfs al vinden die uitvoering in een ander land 1524 . Het gaat dan wel niet om een 

maatregel krachtens een eenzijdige procedure zoals bij beslag. 

* Ook wordt de beslagbaarheid van een schuldvordering bepaald door het recht van de 

schuldenaar tegen wie beslag wordt gelegd, dus de schuldeiser van de derde-beslagene. Een 

schuldvordering van een buitenlandse schuldeiser op een Belgische schuldenaar kan slechts in 

beslag worden genomen indien deze volgens dat buitenlandse recht beslagbaar is. 

4° Zoals zij bestonden ten tijde van het beslag 

Het treft die schuldvorderingen zoals zij bestonden ten tijde van het beslag, 

verbintenisrechtelijk zowel als zakenrechtelijk : 

a) Zakenrechtelijk 

De beslagleggende schuldeiser kan geen ruimer recht doen gelden op de schuldvordering dan 

de zakelijke rechten die de beslagen schuldenaar heeft (Nemo plus ....). 

Voor zover zij reeds op tegenwerpelijke wijze uit het vermogen van de beslagen schuldenaar 

zijn of bezwaard zijn met zekerheidsrechten die aan de schuldeisers tegenwerpelijk zijn, kan 

het derdenbeslag daaraan geen afbreuk doen (zie nadere bespreking verder onder, met name 

de vraag of de cessie tegenwerpelijk is aan de beslaglegger wanneer ze nog niet ter kennis is 

gebracht van de derde-beslagene 1525 ). Ook een reeds bestaand pandrecht met 

inningsbevoegdheid blijft dus gelden. 

Hetzelfde geldt voor de kwaliteitsrekening aangehouden door de beslagene: het tegoed daarop 

maakt geen deel uit van diens vermogen en kan dus niet in beslag worden genomen door 

diens schuldeisers (zie de bespreking in Hst. VIII). 

b) Verbintenisrechtelijk 

1522 A.M. STRANART, G. BLOCK & O. CLEVENBERG, La saisie-arrêt bancaire, in RPDB Compl. VIII, 

(798) 812 en v. 

1523 Zie het Groenboek Beslag op bankrekeningen (2006), http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/site/nl/com/2006/com2006_0618nl01. 

Bespreking daarvan o.m door M. 

FREUDENTHAL, "EU groenboek internationaal beslag", in Knelpunten bij beslag en executie, Kluwer 

Deventer 2009, 739 v. 

1524 Dat dit niet in strijd is met het E.Ex-Verdrag en de E.ex-Verordening blijkt uit het arrest-Van Uden van het 

HvJ, nr. C-391/95, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61995J0391:NL:HTML. 

1525 Voor zover de cessie ook zonder eknnisgeving tegenwerpelijk is aan de andere schuldeisers, zal de cedent 

nochtans wel moeten revindiceren, aangezien de debitor cessus bij gebreke aan kennisgeving zal verklaren 

schuldenaar te zijn van de cedent. 

590


De beslagleggende schuldeisers kan ook geen beslag leggen op iets anders dan datgene wat 

verbintenisrechtelijk tussen de beslagen schuldenaar en diens schuldenaar bestaat op het 

tijdstip van het beslag. Alle geldige verbintenisrechtelijke beperkingen zijn dus in beginsel 

aan de beslaglegger tegenwerpelijk: 

- zo de schuldvordering onder termijn of voorwaarde geldt, ontstaat de afgifteverplichting en 

verdeling van het afgegevene natuurlijk maar wanneer de in beslag genomen schuldvordering 

opeisbaar is 1526 ; 

- omgekeerd kan het beslag niet tot voordeel strekken van de beslagene - zo bv. loopt de 

interest op de schuld die oorzaak is van het beslag in beginsel door na het beslag; 

- wel zal de interest op het voorwerp over de periode na het tijdstip van het beslag, mee onder 

het beslag vallen 1527 ; 

- is een schuldvordering bv. opgeslorpt in een rekening-courant, dan is enkel het saldo 

beslagbaar (vgl. hoger); idem als er een fusiebeding is (beding van eenheid van rekening) (zie 

Hst. VIII); 

- zie in Hst. I Afd. B. de bespreking van de rechtsgevolgen van bedingen van 

onbeslagbaarheid tussen de schuldeiser en schuldenaar van de in beslag genomen 

schuldvordering (in beginsel niet tegenwerpelijk; anders is het wanneer de schuldvordering is 

opgenomen in een rekening-courant of nettingovereenkomst). 

De vraag rijst of er uitzonderingen zijn op deze beperking in gevallen waar de beslagene 

daardoor abnormaal een schuldvordering ontbeert. In het Staats-Nederlandse recht bv. geldt 

dat wanneer iemand zonder vergoeding geregeld werkzaamheden of diensten verricht voor 

een ander, van zodanige aard en omvang dat zij normaal gesproken slechts tegen betaling 

worden verricht, wordt ten opzichte van de schuldeiser, die derdenbeslag legt ten laste van die 

ander, aangenomen dat daarvoor wel degelijk een redelijke vergoeding verschuldigd is (art. 

479a Rv.) 1528 . 

5° Toepassing bij kwaliteitsrekeningen 

Kwaliteitsrekeningen worden in hst. VIII meer in detail besproken; het betreft rekeningen die 

door de rekeninghouder “qualitate qua” worden gehouden, d.i. in de hoedanigheid van 

middellijk vertegenwoordiger van een derde. De tegoeden maken daardoor geen deel uit van 

het vermogen van de tussenpersoon, maar verbintenisrechtelijk kent de rekeningvoerende 

instelling enkel de tussenpersoon en niet de bestemmeling. Schuldeisers van de bestemmeling 

kunnen dan ook slechts derdenbeslag leggen onder de tussenpersoon. Het rekeningtegoed zal 

onder het beslag leggen voor zover de tussenpersoon op dat tijdstip inderdaad schuldenaar 

was, d.w.z. voor zover de beslagene op dat tijdstip effectief reeds of nog een schuldvordering 

had op de tussenpersoon. Wordt bv. de verkoopprijs van een goed aan de notaris betaald en 

aangehouden, dan zal het van de contractuele verhouding met de notaris afhangen wie op het 

1526 Bv. Hof Brussel 14 november 1995, P&B 1996 (140) 142-143. 

1527 L. LANOYE, “Beslag onder derden op een (bank)rekening”, in Liber amicorum Marcel Briers, p. (281) 

284. 

1528 Zie bv. Hof Amsterdam 21 september 2010, LJN nr. BO4742, 

http://www.rechtspraak.nl/ljn.asp?ljn=B04742 

591


tijdstip van het derdenbeslag schuldeiser is van die geldsom (al dan niet voorwaardelijk). 

Wanneer die notaris een geldsom ontvangt met de opdracht vanwege de solvens om die aan 

één van zijn schuldeisers uit te betalen, dan heeft vanaf het tijdstip waarop die betaling 

verschuldigd is, de solvens geen schuldvordering tot betaling of teruggave van die geldsom en 

kunnen zijn schuldeisers daarop dan ook geen derdenbeslag leggen onder die 

tussenpersoon 1529 . 

2. Vormen 

a. Gemeen recht 

De procedure van derdenbeslag wordt uitgewerkt in art. 1539 v. GerW. 

Zoals elk uitvoerend beslag geschiedt het derdenbeslag door een éénzijdige handeling van een 

schuldeiser door tussenkomst van een tussenpersoon, zijnde in dit geval eveneens een 

gerechtsdeurwaarder (beslagexploot), tenzij er een pandverzilveraar is aangesteld met die 

bevoegdheid). Zoals voor elk uitvoerend beslag moet de beslaglegger beschikken over een 

uitvoerbare titel. Anders dan bij roerenden onroerend beslag is er geen voorafgaand bevel tot 

betaling vereist. 

Bij derdenbeslag legt de gerechtsdeurwaardersexploot beslag onder de schuldenaar van die 

schuldvordering (derde-beslagene) door betekening van een beslagexploot aan die derde. Dit 

beslag dient vervolgens binnen de 8 dagen bij exploot te worden aangezegd aan de beslagen 

schuldenaar zelf (voor bewarend derdenbeslag, zie art. 1446 v. GerW). 

Daarnaast komen huur- of pachtvorderingen ook onder beslag door het beslag op het onroerend goed waarop ze 

betrekking hebben (art. 1576 GerW, vgl. hoger); in dat geval zal er een (vormvrije) kennisgeving aan de huurder 

of pachter moeten geschieden. 

Behalve in het laatstgenoemde bijzondere geval heeft een verzet tot uitbetaling, aan de derde meegedeeld door 

een schuldeisers van de schuldeiser, maar niet in de vormen en vereisten van een derdenbeslag, in beginsel geen 

enkel rechtsgevolg 1530 . Het is pas anders indien de derde zelf een verbintenis aangaat jegens de verzetdoende 

schuldeiser (indien de derde dat doet zonder dat hij daartoe krachtens de interne verhouding met zijn schuldeiser 

gerechtigd was, zal hij wel zijn jegens die schuldeiser). 

Aan het beslag dient publiciteit te worden gegeven door registratie in het Centraal 

Beslagberichtenbestand. 

De beslagene kan verzet doen tegen het uitvoerend derdenbeslag door binnen de 15 dagen de beslaglegger te 

dagvaarden voor de beslagrechter. Zoals gezegd is de beslagrechter onder meere is bevoegd om in het kader van 

executiegeschillen na te gaan of de uitvoerbare titel nog actueel is. 

1529 Bv. Hof Luik 13 september 2007, JT 2008, 33 = JLMB 2008, 1256 n. A. BERTHE “Saisie-arrêt et mandat 

de payement”. 

1530 Onder meer Hof Antwerpen 13 februari 2001, RW 2001-2002, 995; Hof Brussel 25 januari 2002, P&B 

2002, 247: de derde is zelfs niet verplicht te antwoorden op de mededeling van de verzetdoende schuldeiser. 

592


b. Fiscaal recht en sociale zekerheidsrecht 

1° Fiscaal en parafiscaal derdenbeslag s.s. 

De fiscus kan op een vereenvoudigde wijze derdenbeslag leggen door enkel een aangetekend 

schrijven van de belastingontvanger aan de schuldenaar van de belastingplichtige (de zgn. 

derde-houder) 1531 ; de ontvanger heeft dan net zoals een gerechtsdeurwaarder 3 dagen om een 

beslagbericht te verzenden 1532 . Voor zover geen afwijkende regels zijn bepaald, gelden voor 

dit derdenbeslag de regels van het gemeen recht 1533 . Zo heeft het voorwerp van het beslag in 

beginsel dezelfde omvang. Zo geldt dezelfde verklaringsplicht (onder 3. d. besproken) en 

wordt die op dezelfde manier gesanctioneerd 1534 . 

In geval van verzet van de belastingschuldige (binnen de 15 dagen), betwisting door de derdebeslagene 

van zijn schuld jegens de belastingplichtige, het gelden van een eerder beslag door 

een andere schuldeiser of noodzaak tot tegeldemaking van de inbeslaggenomen goederen, 

moet de fiscus evenwel toch een gerechtsdeurwaarder inschakelen om het derdenbeslag bij 

exploot te bevestigen 1535 ; de datum van de overhandiging van de aangetekende brief blijft wel 

gelden als datum van bewarend beslag, mits dit binnen één maand bevestigd wordt door een 

exploot van uitvoerend beslag 1536 . De derde-beslagene zal dan de gelden moeten afgeven aan 

de gerechtsdeurwaarder, die dan een evenredige verdeling moet opmaken (vgl. hieronder de 

1531 Zie o.m.: 

- art. 85bis WBTW; 

- art. 164 KB/WIB 1992 (zoals gewijzigd bij KB van 3 december 2005); 

- art. 101 van KB 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken (zoals 

ingevoegd bij Wet van 27 december 2006 houdende diverse bepalingen-I). 

- art. 75 IV en 97 § 2 Wet 3 juni 1957 op de Polders; 

- art. 75 IV en 98 § 2 Wet van 5 juli 1956 op de Wateringen, e.d.m. 

Zie o.m. de bespreking door E. DIRIX, "Het vereenvoudigd fiscaal derdenbeslag", in DIRIX & TAELMAN, 

Fiscaal executierecht; J. SPEECKE, "Beslag en verbeurdverklaring in het fiscaal recht", in Beslag en collectieve 

schuldenregeling, (255) m.b. 280 v. 

1532 De van art. 1390 GerW afwijkende kortere termijn van 24 uur in art. 164 KB WIB § 2 werd afgeschaft bij 

KB van 18 maart 2011. 

1533 Voor het beslag door de ontvanger van de directe belastingen is intussen (KB 3 december 2005) 

uitdrukkelijk in art. 164 § 3 KB/WIB 1992 opgenomen dat art. 1539, 1540, 1542 I en II en 1543 GerW gelden, 

behalve dat de afgifte aan de ontvanger moet gebeuren in plaats van aan de gerechtsdeurwaarder. Dit gold 

voordien reeds krachtens de rechtspraak: Cass. 12 september 2002, nr. C.01.0070.N, Jaarverslag Cassatie 2003, 

59; Cass. 20 mei 2010, F.09.0043.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100520-6 

= RW 2010-211, 1257 = TBBR 2012, 260 n. M. VANDENBOGAERDE. 

1534 Cass. 20 mei 2010, F.09.0043.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20100520-6 = RW 2010-211, 1257= TBBR 2012, 260 n. M. VANDENBOGAERDE. 

1535 Wanneer de derde-houder in zijn verklaring erop wijst dat hij geen schuldenaar meer is, omdat alle 

schuldvorderingen van de beslagen belastingplichtige al eerdere gecedeerd waren aan een andere partij, dan 

vormt dit weliswaar geen verzet, maar dan is het beslag doelloos en kan er dus evenmin een afgifteplicht zijn van 

de derde-houder: Cass. 6 september 2007, nr. F.06.0064.N, B. Staat (Financiën) t. Belgian Refining Corporation, 

RW 2007-2008, 1676 n. R. FRANSIS, “Het vereenvoudigd fiscaal beslag onder derden en toekomstige 

vorderingen” (waarbij m.i. het in die zaak niet om een cessie ging, maar om een inpandgveing, en het arrest dus 

ten onrechte stelde dat de schuldvorderingen geheel uit het vermogen waren van de derde-beslagene). 

1536 Art. 165 KB WIB, zoals gewijzigd bij KB van 3 december 2005, art 85bis WBTW zoals gewijzigd bij W. 

20 juli 2006, art. 101 § 4 van KB 28 december 1950 houdende algemeen reglement op de gerechtskosten in 

strafzaken. 

593


regeling van gemeen recht); in het andere geval echter zal de derde-beslagene tot beloop van 

de oorzaken van het beslag afgifte moeten doen aan de belastingontvanger zelf 1537 . 

Verder bepaalt art. 2 van de Wet 12 november 1808 met betrekking tot het voorrecht van de openbare schatkist 

bij de invordering van de directe belastingen dat “alle pachters, huurders, ontvangers, provisors, notarissen, 

vendumeesters en andere bewaarders en debiteurs van geld van de schuldenaars, en bekleed met een voorrecht 

van de schatkist, gehouden zijn om op het kapitaal dat zij moeten of in hun bewaring hebben, ter kwijting van de 

schuldenaars te betalen voor het geheel of een gedeelte van de belastingschuld”. 

Er is ook een vorm van vereenvoudigd derdenbeslag voor de inning van sociale zekerheidsbijdragen 

verschuldigd door publiekrechtelijke rechtspersonen of door de overheid gefinancierde private werkgevers op 

schuldvorderingen die deze personen zouden hebben op de overheid, dat een grondslag vindt in art. 90 van het 

KB nr. 286 van 31 maart 1984 houdende maatregelen om een betere inning te verzekeren van de sociale 

zekerheidsbijdragen en de solidariteitsbijdragen (zoals gewijzigd door art. 90 Programmawet van 27 december 

2005). 

2° Derdenbeslag door fiscale kennisgeving (notificatie) en aanverwante vormen 

De fiscus en de inningsinstellingen voor de sociale zekerheid kunnen vereenvoudigde vormen 

van beslag toepassen. 

Zo geldt de kennisgeving van belastingschulden of sociale zekerheidsschulden aan de 

openbaar ambtenaar (notaris) die een vervreemding of bezwaring van onroerend goed heeft 

aangekondigd (fiscale en parafiscale notificatie, zie Deel II hoofdstuk III afdeling F) – zoals 

hoger besproken - als bewarend derdenbeslag op de prijsvordering zonder dat er een 

registratie in het centraal beslagberichtenbestand moet gebeuren. Hetzelfde geldt voor de 

kennisgeving aan de ambtenaar belast met de verkoop van roerende goederen van de 

belastingschuldenaar (zie eveneens hoger Deel II hoofdstuk III afdeling F). 

Sinds de wetswijzigingen van 2007 en 2008 geldt deze kennisgeving (notificatie) 

daarenboven als verzet op de prijs bij alle zuiverende verkopen (waar er dus een rangregeling 

wordt opgemaakt) en als een soort uitvoerend derdenbeslag in de andere gevallen 1538 , 

aangezien de notaris een afgifteplicht heeft indien er geen rangregeling komt 1539 . Zodra er een 

samenloop is ontstaan, moet de notaris een rangregeling / evenredige verdeling toepassen. 

NB. De kennisgeving aan de notaris op grond van art. 158 Programmawet-I van 29 maart 2012 (ook besproken 

in Deel I hoofdstuk III afdeling F) vormt anders dan andere fiscale notificaties evenwel géén derdenbeslag; de 

notaris is immers niet de schuldenaar van het tegoed en aan de schuldenaar wordt geen notificatie gedaan; het 

1537 Zie, weliswaar onder een oudere versie van de wettekst Cass. 16 december 2005 rolnrs. C030128F en 

C.030206.F, B. Staat (Financiën) t. Fortis Bank, RW 2006-2007, 1607 n. L. VANDENBERGHE = JT 2006, 704 

afkeurende noot Fr. GEORGES; kritiek door de laatste auteur ook in "L'égalité des créanciers: du principe à 

l'incantation", in Bank en Insolvabiliteit, Cahiers EVBFR, Bruylant Brussel 2007, 84 v. 

1538 Ook voordien gold dat de fiscus de som slechts wanneer er geen samenloop ontstond, zonder meer mocht 

innen (nadat de akte is verleden) bij de notaris; S. BRIJS, "Qui paie mal, paie deux fois", RW 2007-2008, (1073) 

1076 nr. 9 in fine. 

1539 Zo in 435 WIB, 93 quinquies WBTW, art. 41 quater § 3 II RMZ-Wet en art. 23 ter § 3 II SSZ-Besluit. 

594


effect van art. 160 is ten dele gelijkaardig (zie de bespreking van de aansprakelijkheid van de notaris in het deel 

Persoonlijke zekerheden). 

c. Appartementsrecht 

De Vereniging van mede-eigenaars beschikt wettelijk niet over enige zekerheid voor de schulden van de mede- 

eigenaars jegens de VME. Er is geen voorrecht voor kosten tot behoud van een onroerende zaak, noch enige 

andere bijzondere zekerheid. 

Wel kan de VME sedert 1 september 2010 in geval van vervreemding van een kavel door een mede-eigenaar 

met achterstallige schulden genieten van een soort inhoudingsrecht op de koopprijsvordering. Art. 577-11/1 BW 

bepaalt namelijk (na kleine wijzigingen in 2012): 

"Bij de ondertekening van de authentieke akte moet de optredende notaris de door de overdrager verschuldigde 

achterstallen op gewone en buitengewone lasten van de prijs van de overdracht afhouden. De optredende 

notaris betaalt echter eerst de bevoorrechte, de hypothecaire schuldeisers of de schuldeisers die hem kennis 

hebben gegeven van een derdenbeslag of een overdracht van schuldvordering. 

Indien de overdrager deze achterstallen betwist, brengt de optredende notaris binnen drie werkdagen na het 

verlijden van de authentieke akte ter vaststelling van de overdracht de syndicus daarvan bij een ter post 

aangetekende brief op de hoogte. 

Bij ontstentenis van kennisgeving van een bewarend of van een uitvoerend beslag binnen twaalf werkdagen na 

het verlijden van voormelde akte, kan de notaris rechtsgeldig het bedrag van de achterstallen aan de overdrager 

betalen". 

Het gaat dus om een soort voorlopig derdenbeslag dat men in zekere mate kan vergelijken met een fiscale 

notificatie. De regel verleent de VME evenwel geen voorrecht op de prijsvordering. Als andere schuldeisers van 

de overdrager zich eveneens verhalen op de prijsvordering (of op de kavel met overwijzing op de prijsvordering) 

komt de VME met hen in samenloop. 

3. Rechtsgevolgen 

a. Gevolgen voor de beslagen schuldenaar in verhouding tot zijn schuldeisers 

Vgl. in Deel II en IV de gevolgen van beslag in het algemeen. 

1° Wat betreft eigendom en beschikkingsbevoegdheid over de schuldvordering (oorzaak) 

Het beslag doet het goed niet uit het vermogen van de beslagene verdwijnen; het is géén 

overdracht van schuldvordering. Dat is ten dele anders in het Franse recht (met de saisieattribution) 

en in het Duitse recht. 

Voor zover de schuldvordering niet onbeslagbaar is, wordt de schuldenaar relatief 

beschikkingsonbevoegd en de schuldvordering dus voor hem "onbeschikbaar". Hij kan vanaf 

het tijdstip van het beslag niet meer ten nadele van de opkomende schuldeisers beschikken. 

Hierin verschilt het derdenbeslag niet van het roerend beslag. 

595


De schuldenaar kan niet alleen niet meer ten nadele van zijn schuldeiser beschikken in enge 

zin, door cessie, inpandgeving, e.d.m.; hij kan ook geen afstand meer doen van de in beslag 

genomen schuldvordering of instemming met een wijziging of schuldvernieuwing. Ook 

schuldvergelijking kan niet meer ten nadele van de beslaglegger (voor de vraag of de derde 

nog kan verrekenen, zie de bespreking verder onder Hst. VI afd. D. bij schuldvergelijking). 

Deze handelingen maken een overschrijding uit van de beschikkingsbevoegdheid. 

Bij beslag is er wel geen regel zoals art. 16 FaillW die bepaalt dat rechtshandelingen door de 

beslagene bovendien ook nog als rechtshandeling niet-tegenwerpelijk zouden zijn. Wel zijn 

handelingen die op bedrieglijke wijze hetzelfde beogen als een nadelige beschikking over de 

schuldvordering, niet aan de beslaglegger tegenwerpelijk 1540 . 

De beschikkingsonbevoegdheid en onbeschikbaarheid is wel relatief. Wanneer bv. na een 

beslag op een schuldvordering A-B door een beslaglegger C de schuldvordering toch door A 

gecedeerd wordt aan D, dan is de cessie niet tegenwerpelijk aan C, maar kunnen andere 

schuldeisers van A nadien geen beslag meer leggen. aangezien de cessie enkel aan de oudere 

beslaglegger niet-tegenwerpelijk is, zullen er na de cessie geen nieuwe schuldeisers meer 

kunnen opkomen in het beslag 1541 . 

2° W.b. de verjaring en de opeisbaarheid van de oorzaken van het beslag 

De verjaring van de verzekerde schuldvordering (oorzaak van het beslag) van de beslaglegger 

wordt slechts gestuit door de aanzegging of betekening van het derdenbeslag aan de beslagen 

schuldenaar zelf (niet reeds door het beslag onder de derde zelf) 1542 . 

Het beslag op goederen van de schuldenaar maakt de nog niet vervallen schuldvorderingen 

van dieze schuldeiser in beginsel nog niet opeisbaar (tenzij anders overeengekomen is tussen 

schuldeiser en schuldenaar). 

b. Gevolgen voor de beslagen schuldenaar in verhouding tot de derde-beslagene (voorwerp 

van beslag) 

Deze worden onder 5. besproken vanuit het perspectief van de derde-beslagene. 

De beslagen schuldenaar blijft wel schuldeiser van de derde-beslagene. Het derdenbeslag stuit 

de verjaring van de schuldvordering van de beslagene jegens de derde (de beslagen 

schuldvordering, voorwerp van het beslag) 1543 . Voor het overige wijzigt het derdenbeslag het 

1540 Vgl. Cass. 19 maart 2004, C.03.0114.F, Torexmed t. vzw Association de medecins L'Ardenne en B. Staat 

(Financiën), waarbij een arts na derdenbeslag op zijn honoraria door de fiscus zijn activiteit ging uitoefenen in en 

eenpersoonsvennootschap en dit aan de artsenvereniging die zijn erelonen uitbetaalde ter kennis bracht. 

1541 In die zin o.m. DIRIX, Kort begrip nr. 174; DIRIX-BROECKX, Beslag p. 435 nr. 752; G. DE LEVAL, La 

saisie-arrêt, p. 125 nr. 79; C. LEURQUIN, La saisie-arrêt nr. 312-314. Reeds in die zin DURANTON, Cours, 

IX, p. 181 nr. 501. 


20100520-6 = RW 2010-211, 1257 = TBBR 2012, 260 n. M. VANDENBOGAERDE. 


596


voorwerp van dat beslag niet. Er is geen verval van tijdsbepaling. En het derdenbeslag doet 

het lopen van de interest niet stoppen 1544 (zie wel het lot van de interest bij de evenredige 

verdeling, onder 5). 

c. Gevolgen voor de derde-schuldenaar: blokkeringsplicht, verklaringsplicht, afgifteplicht 

Het derdenbeslag s.s. (dus afgezien van het bijzondere geval van beslag op huur- en 

pachtgelden ingevolge art. 1576 GerW) heeft voor de derde-schuldenaar de volgende 

gevolgen: blokkeringsplicht, verklaringsplicht, afgifteplicht. Volgens de heersende leer 

betreffen deze verplichtingen het gehele voorwerp van het beslag (en zou het dus niet beperkt 

zijn tot de oorzaken van het beslag). 

1° Afgifteverbod en verplichting tot schuldverklaring en sancties 

a) Afgifteverbod en verplichting tot schuldverklaring 

Het leggen van een beslag onder derden 1545 schept voor de derde-beslagene de volgende 

verplichtingen: 

i) Afgifteverbod (blokkeringsplicht) 

De derde-beslagene kan niet meer bevrijdend betalen aan zijn schuldeiser (de beslagen 

schuldenaar). Maar er is meer, nl. ook een verbod tot afgifte aan de beslagen schuldenaar. 

Op de eerste plaats is er dus een afgifteverbod (verbod om het voorwerp van het beslag uit 

handen te geven) (art. 1540 I GerW; bij bewarend beslag art. 1451); juister gezegd (ex art. 

1543 GerW): een verbod om afgifte te doen aan iemand anders dan de gerechtsdeurwaarder - 

de derde-beslagene mag dus niet aan zijn schuldeiser betalen, maar evenmin aan de 

beslaglegger (schuldeiser van zijn schuldeiser) 1546 . 

Een betaling aan de beslaglegger zelf is onverschuldigd en kan als onverschuldigd worden 

teruggevorderd 1547 ; de schuldvordering ligt door het beslag immers onder bewind 

(vereffeningsbewind). 

20100520-6 = RW 2010-211, 1257 = TBBR 2012, 260 n. M. VANDENBOGAERDE. 

1544 Cass. 20 november 1992, Arr. 1337 = Pas. 1992 I 1293 = RW 1992-93, 960 n. E. DIRIX. 

1545 Dit geldt ook bij bewarend derdenbeslag; een uitvoerbare titel jegens de hoofdschuldenaar is dus niet 

noodzakelijk: kh. Tongeren 2 december 2002, RW 2003-2004, 1154. 

1546 Zie voor het laatste Cass. 24 september 2004, RW 2005-2006, 542 n. S. BRIJS "Derde-beslagene, betaal 

aan de gerechtsdeurwaarder". 

1547 Cass. 24 september 2004, vorige voetnoot. Die oplossing wordt - zoals hoger besproken - in de rechtspraak 

- m.i. ten onrechte - niet doorgetrokken naar het geval waarin het derdenbeslag gelegd is na een aan de derdebeslagene 

tegenwerpelijke cessie en de derde-beslagene aan de beslaglegger betaalt: volgens Cass. 22 december 

2005 (RW 2007-2008, 1073 n. S. BRIJS "Qui paie mal, paie deux fois") zou de derde-beslagene dan de som niet 

kunnen terugvorderen van de beslaglegger (maar enkel van de beslagen schuldenaar zelf). 

597


Bij fiscaal derdenbeslag zonder samenloop zal er wel aan de ontvanger zelf moeten worden 

betaald (zie onder 2° b).). 

Het afgifteverbod geldt slechts in de mate waarin er geen inningsbevoegdheid is van een 

pandhouder op de schuldvordering of een schuldeiser met een gelijkaardig zekerheidsrecht, 

dat standhoudt bij beslag. Dit wordt nader besproken bij de afzonderlijke zekerheidsrechten 

(zoals pand, rechtstreekse vordering e.d.). 

Het afgifteverbod – alsook de hieronder te bespreken afgifteplicht jegens de 

gerechtsdeurwaarder - betreffen dus het geheel van de (beslagbare) schuldvorderingen van de 

beslagene, ook al is die veel groter dan de schuldvordering van de beslaglegger op de 

beslagene 1548 . 

Het geldt niet voor onbeslagbare schuldvorderingen. 

ii) Verklaringsplicht 

Vervolgens geldt de verplichting om binnen de 15 dagen een verklaring af te leggen 

betreffende zijn gehoudenheid jegens de beslagen schuldenaar (art. 1452 en 1453 j° 1539 IV 

GerW; sanctie in 1456 I en 1542 I GerW) 1549 . 

Is de derde-beslagene een financiële instelling, dan moet de verklaring vanaf de inwerkingtreding van art. 1411 

ter GerW ook vermelden of de schuld bestaande uit een zichtrekeningtegoed al dan niet "gecodeerde" bedragen 

bevat die sedert minder dan 30 dagen zijn gecrediteerd (en dus mogelijks onbeslagbaar zijn ingevolge art. 1411 

ter GerW; zie hoger). 

* De verklaringsplicht moet in beginsel alle nuttige elementen bevatten; zij kan echter geen 

betrekking hebben op elementen van informatie die onder het beroepsgeheim vallen van de 

notaris, advocaat of andere professioneel; deze heeft ten aanzien van die verplichting een 

verschoningsrecht, ook al gaat het om een bij wet voorziene verplichting 1550 . 

* De verklaringsplicht is soms ruimer dan het voorwerp van het beslag. Wat de onbeslagbare 

schuldvorderingen betreft is er een onderscheid: 

- gaat het om schuldvorderingen die onder bepaalde drempels niet voor beslag vatbaar zijn, is 

er een verklaringsplicht; 

- is de schuldvordering onbeslagbaar omwille van de immuniteit van de beslagen schuldenaar, 

is er géén verklaringsplicht, maar in tegendeel een verklaringsverbod; dat geldt met name bij 

1548 Bv. Hof Gent 4 oktober 2011, RW 2012-2013, 309. 

1549 Krachtens art. 164 KB WIB ook van toepassing op het vereenvoudigd derdenbeslag van de fiscus (zie § 3 

in de versie zoals bepaald bij KB van 3 december 2005). Voorheen bestond er geen verklaringsplicht, maar 

direct een afgifteplicht. 

1550 Voor nadere literatuur, zie onder meer J.F. TAYMANS, “Le secret professionnel du notaire face aux 

oppositions extrajudiciaires, aux saisies-arrêts et aux cessions de créance”, in Mélanges offerts à Roland De 

valkeneer à l’occasion du 125 e anniversaire de la revue du notariat belge, red. D. Sterckx & J.-L. Ledoux, 

Bruylant Brussel 2000, 465 v. 

598


beslag ten laste van een internationale instelling met immuniteit 1551 . Deze traditionele 

rechtspraak moet genuanceerd worden in het licht van de recente relativering van die 

uitvoeringsimmuniteit 1552 . 

* Is de derde-beslagene geen schuldenaar op het tijdstip van het beslag, dan volstaat het dat 

dit verklaard wordt (zo zal een bank als derde-beslagene in geval van debetsaldo, daarover 

geen informatie verschaffen 1553 ). Wanneer de beslagen schuldenaar reeds overleden was ten tijde van het 

beslag, is het beslag nietig en heeft de derde ook geen verklaringsplicht 1554 . 

Bij betwisting over de in beslag genomen schuld zelf is niet de beslagrechter bevoegd, maar 

de normaal bevoegde rechter (art. 1456 II en 1542 II GerW). 

Ad i) en ii) Afgifteverbod en verklaringsplicht betreffen het voorwerp van het beslag. 

De verklaringsplicht heeft dus in beginsel geen betrekking op bewegingen op een bankrekening na de datum van 

het beslag, maar enkel op het tegoed zoals het bestond op het tijdstip van het beslag 1555 . 

Bij beslag onder een Belgisch bijkantoor van een buitenlandse rechtspersoon moet enkel informatie worden 

verschaft over de schuldvorderingen die verband houden met dat bijkantoor en daardoor geacht worden zich in 

België te bevinden 1556 . 

iii) Een verplichting tot aanvullende verklaring 

Deze geldt bij vermeerdering van de bezittingen van de beslagen schuldenaar in handen van 

de derde-beslagene (art. 1455 j° 1539 GerW). Deze plicht heeft geen betrekking op nieuwe 

schulden / schuldvorderingen, die immers niet onder het beslag vallen. 

b) Mogelijke sanctie: veroordeling tot de oorzaken van het beslag 

Bij miskenning van de genoemde verplichtingen 1557 kan de rechter de derde geheel of ten 

dele “schuldenaar verklaren” voor – d.i. veroordelen tot betaling van – de oorzaken van het 

beslag (en dus niet van het voorwerp van het beslag; oorzaak is de schuldvordering waarvoor 

1551 Cass. 2 maart 2007, ING België t. B.I., http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20070302-1 = T.Fin.R. 2007, 123 n. P. VRIELYNCK “Beslag op bankrekeningen van vreemde staten, 

ambassades en internationale organisaties – de verklaring van derde beslagene – einde van een historie?”; in casu 

op grond van het Verdrag van Ottawa van 20 september 1951 nopens de rechtspositie van de NAVO. 

1552 Cass. 21 december 2009, JT 2010, 129 n. E. DAVID. 

1553 Beslagr. Brussel 20 november 1997, TBH 1998, 796 n. J. BUYLE & M. DELIERNEUX; J.M. NELISSEN 

GRADE, In Liber Amicorum Fr. Dumon, (677) 686. 

1554 Beslgr. Brussel 22 juni 2006, JLMB 2006, 33. 

1555 RPDB compl. VIII “La saisie-arrêt bancaire”, p. 875 nr. 216-217; Hof Luik 10 mei 2007, JLMB 2008, 70. 


n. L. FRANKIGNOUL "L'objet de la saisie-arrêt opérée entre les mains de la succursale belge d'une société 

étrangère"= Jaarverslag cass. 2008, 62 = RW 2009-2010, 237 en artikel R. FRANSIS "Het 

territorialiteitsbeginsel in het executierecht". 

1557 Dus niet wanneer de derde-beslagene alleen maar in vertraging is met de mededeling van de bewijsstukken 

voor zijn verklaring (art. 1453 GerW), of tekortschiet in zijn afgifteverplichting (E. DIRIX, "De aard van de 

schuldenaarsverklaring bij derdenbeslag" RW 1989-90, 1020). 

599


het beslag is gelegd 1558 ) (zgn. Schuldenaarsverklaring, art. 1542 I GerW, voor bewarend 

beslag art. 1456 II wat betreft de verklaringsplicht en 1540 I wat betreft het afgifteverbod). 

i) Vereisten voor deze veroordeling 

Het gaat hier niet om een aansprakelijkheid voor veroorzaakte schade, maar om een private 

straf wegens tegenwerking van de tenuitvoerlegging 1559 . De sanctie kan dus ook intreden 

indien de beslaglegger niet de precieze omvang van de in beslag genomen schuldvordering 

kan aantonen, maar wel de onjuistheid van de verklaring 1560 ; de sanctie dient precies ook 

mede om die bewijsnood te lenigen. 

Indien dit door de beslaglegger wordt gevorderd, moet de rechter de straf opleggen, tenzij er 

overmacht is of dit omwille van de omstandigheden van het geval niet gerechtvaardigd is 1561 . 

Regelmatig wordt de sanctie gemilderd op grond van de goede trouw van de derde en/of het 

feit dat de beslaglegger geen schade lijdt in oorzakelijk verband met die tekortkoming 1562 ; in 

andere gevallen wordt ze volledig uitgesproken gezien de manifeste tegenwerking door de 

derde 1563 . 

Deze mildering geldt ook bij het derdenbeslag inzake inkomstenbelastingen krachtens art. 164 KB WIB (zoals 

gewijzigd bij KB van 3 december 2005; de vorige tekst die dit niet voorzag werd op dit punt ongrondwettig 

verklaard door het GwH 1564 en de rechtspraak paste de regels dan ook reeds toe naar analogie 1565 ). 

1558 Indien het beslag mede wordt gelegd voor te vervallen periodieke inkomsten, en deze bij de verdeling 

kunnen meetellen, blijft het wel zo dat onder oorzaken van het beslag enkel de vervallen schulden begrepen zijn: 

Cass. 8 maart 1991, RW 1991-92, 43 concl. P.g. LENAERTS. 

1559 Cass. 4 oktober 2001, RW 2002-2003, 292; Hof Gent 6 april 2004, RW 2004-2005, 1227; Hof Brussel 22 

juni 2004, RABG 2005, 306 noot K. WAGNER "De schuldenaarsverklaring bij laattijdige of onaanuwkeurige 

verklaring van de derde beslagene"; Hof Antwerpen 29 november 2005, P&B 2006, 162. Vgl. voordien Hof 

Antwerpen 5 oktober 1990, P&B 1999, 240. Zie verder E. DIRIX, "De aard van de schuldenaarsverklaring bij 

derdenbeslag" RW 1989-90, 1020; DIRIX & BROECKX, APR, Beslag, nr. 779. 

1560 Zie bv. Hof Antwerpen 26 juli 2005, NjW 2006, 370. 

1561 Cass. 26 april 2002, RW 2002-2003, 1220 noot A. DE WILDE, “De voorwaarden van de 

schuldenaarsverklaring bij miskenning, door de derde-beslagene, van het afgifteverbod” = P&B 2002, 220. Zie 

eerder over het niet verplicht karakter van de sanctie van art. 1540 II GerW: Cass. 18 juni 1999, RW 2000-2001, 

161 noot G. VAN HAEGENBORGH "De taak van de beslagrechter bij het toepassen van de sanctie opgelegd 

door art. 1540, lid 1, GerW" = P&B 1999, 217 noot P. VANLERSBERGHE. Bij art. 1542 is dat nooit betwist 

geweest (zie bv. Cass. 21 februari 1969, Arr. 1969, 587 = Pas. I, 559; Cass. 3 december 1990, Arr. 1990-91, nr. 

174 = Pas. I, 327; Cass. 11 april 1997, Pas. I, 450). In het recht voor 1936 (de oorspronkelijke versie van art. 

577 CPC) was die sanctie verplicht (de sanctie van art. 1542 bestond evenwel nog niet). 

Volgens Hof Antwerpen 23 mei 2007, P&B 2008, 43 moet het om overmacht gaan. 

1562 Zie bv. Hof Luik 20 maart 1998, JLMB 1999, 595; Hof Brussel 11 januari 2002, JT 2002, 735; Hof Brussel 

25 januari 2002, P&B 2002, 247; Hof Gent 6 april 2004, RW 2004-2005, 1227 = P&B 2004, 119; Hof 

Antwerpen 23 mei 2007, P&B 2008, 43; Hof Luik 29 maart 2007, JLMB 2008, 65; Hof Luik 19 februari 2007, 

JLMB 2008,54.. 

1563 Bv. Hof Antwerpen 3 maart 2004, P&B 2004, 110; het betrof een geval waarin de bank eerst beweerde dat 

de beslagen schuldenaar bij haar geen rekening had, na nieuwe interpellatie dit toegaf en het saldo op datum van 

beslag meedeelde, maar informatie achterhield over de gelden die nadien op die rekening waren toegekomen en 

intussen doorgesast waren naar een zusterbedrijf van de beslagen schuldenaar. Andere voorbeelden: Hof 

Antwerpen 4 februari 2004, P&B 2004, 115; Hof Gent 10 oktober 2006, RW 2006-2007, 1245. Voor het beginsel 

Cass. 16 februari 1984, Pas. 1984 I 690. 

1564 Arbitragehof 5 maart 1997 nr. 11/97 (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/1997/1997-011n.pdf) en 

Arbitragehof 12 juni 1997 nr. 35/97 (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/1997/1997-035n.pdf). 

600


ii) Omvang en gevolgen 

“De oorzaken van het beslag” is het geheel van de schuldvorderingen waarvoor beslag is 

gelegd en kon worden gelegd. Wordt er beslag gelegd voor een schuldvordering tot 

periodieke inkomsten, dan omvat dit ook de nog te vervallen termijnen. Ook daarvan kan de 

derde dus desgevallend schuldenaar worden verklaard 1566 . 

De schuldenaar verklaarde derde is in solidum medeschuldenaar met de beslagen 

schuldenaar 1567 . De aanspraak op de derde wordt dan ook niet aangetast door het feit dat de 

beslagen schuldenaar intussen failliet zou zijn verklaard of er anderszins een samenloop op 

zijn vermogen zou zijn ontstaat 1568 . Maar de schuldenaar verklaarde derde kan tegen de 

beslaglegger wel alle excepties opwerpen die de schuld zelf betreffen (de oorzaken van het 

beslag) 1569 , waaronder onder meer ook de verjaring (dat betekent dat de beslaglegger ervoor 

zorg moet dragen de verjaring ook te stuiten jegens de beslagen schuldenaar, aangezien de 

dagvaarding van de derde de verjaring niet stuit jegens de beslagene 1570 ). 

Aangezien deze schuld geen gehoudenheid is tot het voorwerp van het beslag, zal de 

beslagleggende schuldeiser hier niet kunnen genieten van de voorrechten die de beslagen 

schuldenaar heeft bij zijn schuldvordering 1571 . Wel zal de beslagleggende schuldeiser bij de 

inning van het voorwerp van het beslag daarvan kunnen genieten, maar niet bij de aanspraak 

tot de oorzaken van het beslag. 

De schuldenaar verklaarde derde is niet draagplichtig en beschikt dus over een regresrecht 

jegens de beslagene voor hetgeen hij meer heeft betaald dan zijn schuld jegens de beslagene 

en voor de geleden kosten 1572 . 

c) Andere mogelijke sancties 

1565 Cass. 12 september 2002, nr. C.01.0070.N. 

1566 Zo bv. in Hof Antwerpen 26 juli 2005, NjW 2006, 370. 


20100520-6 = RW 2010-211, 1257 = TBBR 2012, 260 n. M. VANDENBOGAERDE. Dat de gehoudenheid 

volgens Cass. in solidum is en niet hoofdelijk heeft met name belang voor de stuiting van de verjaring. E. 

DIRIX, “De aard van de schuldenaarsverklaring bij derdenbeslag”, RW 1989-90, 1022, verdedigde eerder dat het 

om een volmaakte hoofdelijkheid gaat. 

1568 Hof Gent 10 oktober 2006, RW 2006-2007, 1245. 

1569 DIRIX & BROECKX, Beslag nr. 780-781; Hof Antwerpen 21 november 2006, RW 2007-2008, 657. 

1570 Voor een toepassing, zie Cass. 20 mei 2010, F.09.0043.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100520-6 = RW 2010-211, 1257 = TBBR 

2012, 260 n. M. VANDENBOGAERDE. 

1571 Zo ook Kh. Tongeren 3 maart 1988, Limb.Rl 1988, 102. De schuldeiser die beslag gelegd had onder de 

werkgever van de beslagen schuldenaar op diens loon beriep zich op het sociaalrechtelijk algemeen voorrecht 

van de beslagen schuldenaar; volgens de rechtbank geldt dat niet voor de aanspraak uit de 

schuldenaarsverklaring. 

1572 G. DE LEVAL, La saisie-arrêt (1976) p. 234 en vn. 83. 

601


Daarnaast is er nog de bepaling van art. 1242 BW, volgens dewelke een betaling in weerwil 

van een beslag niet tegenwerpelijk is aan de beslaglegger (en de andere schuldeisers in 

samenloop), en kan op die grond de derde veroordeeld worden tot afgifte 1573 . 

Tenslotte kan de schuldeiser ook volgens de gemeenrechtelijke procedure schadevergoeding 

vorderen wegens onrechtmatige daad (art. 1382 BW), indien aan de vereisten daartoe is 

voldaan 1574 (art. 1540 I GerW behoudt uitdrukkelijke deze mogelijkheid voor). 

Bovendien wordt het afgifteverbod strafrechtelijk gesanctioneerd door art. 507 Sw., dat meer 

algemeen de beslagene en allen die voorwerpen waarop tegen hem beslag is gedaan, in zijn 

belang bedrieglijk vernietigen of wegmaken, strafbaar stelt. 

d) Ingaan en duur van het afgifteverbod 

Vanaf wanneer precies geldt het afgifteverbod van art. 1540 GerW? Vanaf het ogenblik 

waarop de cessus redelijkerwijze kennis diende te hebben van het gelegd beslag 1575 . Bij 

beslag door aangetekend schrijven vanaf de overhandiging daarvan 1576 . 

Het is ook vanaf dat ogenblik dat de derde-beslagene niet meer kan verrekenen. 

Het afgifteverbod geldt gedurende de duur van het beslag, d.i. 3 jaar behoudens schorsing (door het instellen van 

een eis voor de bodemrechter, art. 1493 GerW voor bewarend beslag; voor uitvoerend beslag zie art. 1514 

GerW), die echter maar aan de derde kan worden tegengeworpen indien hij ze kende 1577 . De derde is niet 

verplicht om het Centraal beslagberichtenbestand te raadplegen om te zien of er geen melding wordt gemaakt 

van dergelijke schorsing; de beslaglegger doet er dus goed aan de debiteur te informeren (of het beslag te 

vernieuwen). 

Bij het derdenbeslag ingevolge fiscale notificatie gelden er bijzondere regels (de verwittiging 

gaat in eerste instantie uit van de instrumenterende ambtenaar of een in de plaats gestelde 

financiële instelling; het afgifteverbod is dus vanaf het begin aanwezig). 

2° Afgifteverplichting; vrijwillige afgifte; kantonnement van het voorwerp 

1573 Hof Brussel 2 maart 2005, P&B 2005, 142 = NjW 2005, 803, om een andere reden verbroken door Cass. 15 

juni 2006, P&B 2007, 108 = RW 2007-2008, 232 n. R. FRANSIS "Beslag onder derden in handen van de bank 

en lopende verrichtingen op bankrekeningen" = RABG 2007, 452 n. D. BRACKE “Beslag op een bankrekening 

in geval van een overschrijving” = Bank & Fin 2006, 387 n. R. STEENNOT, "Beslag bij een overschrijving in 

uitvoering en tijdstip van betaling” 

1574 Hof Brussel 2 maart 2005, vorige voetnoot. 

1575 Cass. 14 mei 1999, Kreis-Klassert, P&B 1999, 221 = P&B 2000, 128 noot P. VANLERSBERGHE “De 

kennis van het beslagexploot als toelaatbaarheidsvereiste voor de sanctie van art. 1451 GerW” = RW 1999-2000, 

1338 noot M.E. STORME, "De ontvangstleer bij derdenbeslag en andere kennisgevingen die de 

betalingsverplichting van een schuldenaar wijzigen, en de verzendingsleer bij rechtshandelingen die een termijn 

doen ingaan"; M.E. STORME, "When does a freezing order become effective against the debtor of the 

receivables ?", European review of private law vol. 10, 2002 nr.1 , p. 134-141. 

1576 Art. 164 § 1 II KB WIB, zoals gewijzigd bij KB van 3 december 2005. 

1577 Hof Brussel 14 december 1999, RW 2000-2001, 816. 

602


a) Gemeen recht 

i) Tijdstip van de afgifteplicht 

Bij uitvoerend derdenbeslag moet de derde-schuldenaar wiens schuld vaststaande en eisbaar 

is, afgifte doen in handen van de gerechtsdeurwaarder (zie art. 1543 GerW), die immers het 

vereffeningsbewind voert over de schuldvordering. Is de beslagen schuldenaar intussen 

failliet, dan zal afgifte moeten worden gedaan aan de curator (zie de regels inzake 

opeenvolging van samenloop in Deel IX). 

Deze afgifte moet gebeuren wanneer het exploot van aanzegging aan de beslagen schuldenaar 

aan de derde-beslagene wordt overgelegd, en dit kan ten vroegste 2 dagen na het verstrijken 

van de verzetstermijn van 15 dagen na die aanzegging gebeuren. Is de schuld van de derde 

beslagene op die dag nog niet vaststaand en eisbaar is, dan moet hij afgifte doen wanneer ze 

vaststaand en eisbaar is geworden. 

Een verplichting tot afgifte aan de gerechtsdeurwaarder bestaat ook in geval van conflict 

tussen loonoverdrachten. 

De afgifteplicht is geschorst in geval van verzet van de beslagen schuldenaar (tot het tijdstip 

waarop de beschikking die het verzet ongegrond wordt verklaard wordt betekend aan de 

derde-beslagene). 

ii) Voorwerp van de afgifteplicht 

Zoals gezegd betreft de afgifteplicht volgens de heersende leer het geheel van de 

schuldvorderingen van de beslagene op de derde (voorwerp van het beslag), ook al is die veel 

groter dan de schuldvordering van de beslaglegger op de beslagene. Door middel van een 

derdenbeslag kan dus veel meer onder het beslag komen dan enkel het bedrag van diens 

schuld aan de beslaglegger. Weliswaar kan de beslagene het beslag opheffen door de schuld te 

betalen of deze te kantonneren, maar het eerste moet hij dan wel kunnen doen met andere 

gelden dan die van het in beslag genomen rekeningtegoed (de beslagene zal dus vaak geld 

moeten lenen om aldus het beslag op te heffen); op grond van art. 1403 II GerW kan 

kantonneren echter toch gebeuren met het in beslag genomen geld of de opbrengst van de in 

beslag genomen goederen mits toestemming van de beslagrechter. 

Voor het kantonnement van het voorwerp van het beslag door de derde-beslagene, zie onder 

c). 

iii) Tegenwerpelijkheid verweermiddelen 

De derde is maar tot afgifte verplicht voor zover hij daartoe verplicht is jegens de beslagene: 

hij kan na derdenbeslag de excepties inroepen uit de dekkingsverhouding die ontstaan zijn 

voor het beslag. 

603


iv) Gevolgen afgifte 

Gaat het om een geldvordering, dan zal door de afgifte van het geld aan de 

gerechtsdeurwaarder – de betaling – de schuldvordering tenietgaan, en zijn de gerechtigden 

gesubrogeerd in de schuldvordering die ervoor in de plaats komt (in beginsel een rekening bij 

een vierde, die ofwel op naam staat van de gerechtigden, ofwel op naam staat van de 

gerechtsdeurwaarder of sekwester qualitate qua, een zgn. kwaliteitsrekening, waarover verder 

meer). 

De sanctie van schuldenaarsverklaring voor de oorzaken van het beslag geldt niét voor 

tekortkoming aan de afgifteplicht, althans zolang het verbod van afgifte aan de beslagene niet 

wordt miskend 1578 . 

Indien de derde niet solvabel is, heeft de schuldvordering van de beslaglegger in diens 

samenloop de rang van de in beslag genomen schuldvordering. 

b) Bij (para)fiscale notificatie en fiscaal derdenbeslag 

Bij (para)fiscale notificatie moet de notaris uit de gelden die hij krachtens de akte onder zich 

houdt betaling doen tot beloop van de genotificeerde schulden binnen de 8 werkdagen na het 

verlijden van de akte, tenzij er een samenloop is ontstaan (immers, die verplichting geldt 

slechts “onverminderd de rechten van derden”) 1579 . 

In die gevallen waarin er een fiscaal derdenbeslag kan worden vervolgd zonder tussenkomst 

van de gerechtsdeurwaarder, moet de derde-beslagene tot beloop van de schuld afgifte doen 

aan de ontvanger 1580 , behalve in de gevallen waarin die verplicht is een gerechtsdeurwaarder 

in te schakelen (zie hoger 2.b.). Dat kan dus niet meer zodra er een samenloop ontstaat tussen 

de fiscus en een andere schuldeiser. 

c) Kantonnement van het voorwerp van het beslag 

Zie art. 1407 en 1407 bis en 1543 GerW. 

Art. 1407 GerW bepaalt dat de rechter, op verzoek van één van de betrokkenen, zowel bij 

bewarend als bij uitvoerend derdenbeslag kan bevelen dat het voorwerp van het beslag wordt 

afgegeven (door de derde-beslagene) aan een sekwester of (bij vaststaande bedragen) 

gekantonneerd bij de Deposito- en Consignatiekas; de derde kan hiertoe natuurlijk maar 

verplicht worden indien de schuldvordering opeisbaar is 1581 . Bij akkoord tussen de 3 partijen 

is tussenkomst van de rechter overbodig, en kan er ook bij een andere derde dan de Deposito- 

en Consignatiekas geconsigneerd worden (bv. in handen van de gerechtsdeurwaarder). 

1578 Hof Gent 4 oktober 2011, RW 2012-2013, 309. 

1579 Art 435 WIB, art. 93 quinquies WBTW, art. 41 quater § 3 II RMZ-Wet en art. 23 ter § 3 II SSZ-Besluit. 

1580 Art. 164 § 3 KB WIB, zoals gewijzigd bij KB van 3 december 2005. 

1581 Voor nadere bespreking, zie onder meer DIRIX & BROECKX, Beslag, nr. 383; G. de LEVAL, Traité des 

saisies, nr. 207 v.; F. GEORGES, JT 2004, (125) 126-127. 

604


Vooral de derde-schuldenaar kan bij deze bewaargeving of consignatie belang hebben om 

zich aldus met zekerheid van zijn schuld te kunnen bevrijden (vgl. ook de mogelijkheid voor 

de schuldenaar van een inkomensvordering om te storten in handen van de 

gerechtsdeurwaarder of een sekwester, bepaald in art. 1407bis GerW). Zo is hij bevrijd van 

het beheer van die gelden. Ook kan hij zo het lopen van de interest stoppen (het derdenbeslag 

zelf doet het lopen van de interest immers nog niet stoppen 1582 ). 

Doch ook de beslagleggende schuldeisers kan dit vorderen, met name wanneer hij geen 

vertrouwen heeft in de derde-beslagene (collusiegevaar) 1583 . 

Het betreft hier het kantonnement van het voorwerp van het beslag (art. 1407 e.a. GerW), te 

onderscheiden van het kantonnement van de oorzaken van het beslag (art. 1403 GerW, een 

kantonnement dat door of voor rekening van de schuldenaar gebeurt om het beslag op te 

heffen), dat reeds besproken werd bij roerend beslag (Deel IV hoofdstuk II). Het 

kantonnement van het voorwerp van het beslag heft het beslag niet op, maar vervangt de 

schuldvordering jegens de derde-beslagene als voorwerp door het rekeningtegoed ingevolge 

kantonnement. Het kantonnement van het voorwerp van het beslag betreft meestal een 

schuldvordering tot betaling van gelden of afgifte van roerende zaken en strekt dan tot 

bewaargeving van die gelden of zaken; het kan ook betrekking hebben op zaken die onder 

derden in beslag worden genomen en strekt er dan toe het voorwerp te verplaatsen. Door 

kantonnement van het voorwerp van het beslag ontsnapt de beslaglegger aan samenloop met 

schuldeisers van de derde-beslagene, maar het verandert op zichzelf niets aan de verhouding 

met andere schuldeisers van de beslagen debiteur 1584 . 

Dit kantonnement van het voorwerp van het beslag kan door de beslagen schuldenaar niet 

gevorderd worden om zodoende de tenuitvoerlegging te vertragen 1585 . 

4. Tegeldemaking van het voorwerp van het beslag 

Bij een opeisbare schuldvordering geschiedt de tegeldemaking door de inning van de 

schuldvordering (Fr. perception; Dui. Eintreibung). 

Bij een bestaande, doch nog niet opeisbare schuldvordering, kan de schuldvordering verkocht 

worden volgens de toepasselijke regels. Gaat het om een financieel instrument (art. 1523 

GerW spreekt nog van "openbare fondsen of deviezen"), dan moet de verkoop geschieden op 

een beurs (d.i. een georganiseerde effectenmarkt); dit wordt nader besproken in Deel VI 

(waardepapieren), maar de regels gelden mut.mut ook voor effecten op naam. 

5. Collectief karakter; evenredige verdeling ; opheffing 

1582 Cass. 23 maart 2007, RW 2008-2009, 381. 

1583 Voor een voorbeeld, zie Besl. Gent 8 december 2009, RW 2010-2011, 883. 

1584 Vgl. DIRIX, Beslagrecht nr. 124. 

1585 Beslagr. Brussel 11 maart 2008, RW 2008-2009, 379, in casu met als oogmerk nadien de 

schuldvergelijking in te roepen, maar in casu werd de passieve schuldvordering prima facie niet aannemelijk 

geacht. 

605


Hoewel daarover lange tijd betwisting was, is de regel vandaag dat ook beslag op 

schuldvorderingen een collectieve executiemaatregel is en geen voorrang geeft aan de 

beslagleggende schuldeiser (zie de bespreking in Deel II hoofdstuk III afdeling D.). In 

beginsel geldt dit collectief karakter ook bij derdenbeslag door de fiscus zonder tussenkomst 

van een gerechtsdeurwaarder, doch in de praktijk wordt dit door de fiscus wel eens miskend 

en geen evenredige verdeling opgesteld. 

Ook bij derdenbeslag moet er dus een evenredige verdeling plaatsvinden (dus verplicht 

rekening gehouden met de genoemde categorieën van schuldvorderingen en een ontwerp van 

evenredige verdeling verzonden worden aan de intussen opgekomen schuldeisers) 1586 . Dit is 

eigenlijk een slechte oplossing 1587 , die vooral ideologisch (collectivistisch) geïnspireerd 

is 1588 . Ze leidt ertoe dat men het geheel van de schuldvorderingen van de beslagene op de 

derde blokkeert, ook indien het beslag maar wordt gelegd voor een fractie van dat bedrag. 

In vele andere landen daarentegen (onder meer het Franse en het Duitse recht) geldt bij beslag op 

schuldvorderingen het principe dat degene die eerst komt, ook eerst maalt 1589 . 

Bij ons zal de gerechtsdeurwaarder die de in beslag genomen schuldvordering int, dus steeds 

een ontwerp van evenredige verdeling moeten opmaken, ook al is er nog maar één schuldeiser 

opgekomen, en tenzij het beslag wordt opgeheven. Zolang dat ontwerp niet verzonden is (aan 

de beslaglegger en de beslagene en de intussen opgekomen schuldeisers) kunnen andere 

schuldeisers zich nog melden in de samenloop 1590 . Aldus zal de opbrengst niet mogen 

uitbetaald worden indien de beslagen schuldenaar voordien failliet gaat 1591 (zie voor de 

gevolgen van faillissement na beslag ook de bespreking in Deel IX Hoofdstuk IV). 

1586 Cass. 11 april 1997, JLMB 1997, 911 Noot F. GEORGES / G. DE LEVAL = RW 1997-98, 186, noot E. 

DIRIX "Evenredige verdeling na derdenbeslag", T.Not. 1999, 253 n. F. BOUCKAERT, - in verbreking van / 

contra Hof Antwerpen 3 mei 1995, RW 1995-96, 827; verder Cass. 18 oktober 2001, Arr.Cass. 1997, 438 = Pas. 

1997, I 453. Zie nu ook art. ... GerW zoals gewijzigd door de Wet van 2000 op het centraal 

Beslagberichtenbestand . 

1587 Zij werd dan ook bestreden door bv. R. DECORTE, “Samenloop en preferente aanspraken”, TPR 1983, 

(213) 222; R. DECORTE, “Beslag en rechtsmisbruik”, in Het zakenrecht; absoluut niet een rustig bezit, Kluwer 

Antwerpen 1992, (187) 210-213 nr. 65-69; K. BROECKX, “Samenloop bij uitvoerend derdenbeslag”, RW 1993- 

94, (960) 961; E. DIRIX, “Verhaalsrechten op schuldvorderingen”, in Liber amicorum Marcel Briers 1993, 

(149) 156-157; E. DIRIX, "Een derdenbeslag legt men nooit alleen", in Facetten van ondernemingsrecht. Liber 

amicorum Frans Bouckaert, UP Leuven 2000, 155 v.; en na het arrest bekritiseerd door A. VERBEKE, "Het 

nieuwe artikel 1524 GerW: gemeenmaking van roerend beslag zonder collectivisering", RW 2000-2001, 

(1545)1549 nr. 15. 

1588 De oplossing is gepromoot door de meer collectivistische franstalige doctrine, o.m. G. DE LEVAL, Traité 

des saisies, 318 nr. 200; G. DE LEVAL & Fr. GEORGES, “La vocation collective dse la saisie-arrêt”, in 

Uitvoeringsrecht, Brussel 1996, 161-170; J.L. LEDOUX, “Chronique”, JT 1989, 663 nr. 253; J. VAN 

COMPERNOLLE, “Le caractère collectif des saisies”, in Liber amicorum E. Krings, Brussel 1992, (843) 852 nr. 

15; Répertoire notarial, “Distribution par contribution”, nr. 12. 

1589 Voor een uitstekend overzicht, zie K. KERAMEUS, “Distribution Proceedings and Relationships among 

Creditors in a Comparative Perspective”, in Liber amicorum Kurt Siehr (red. J. Basedow e.a.), Asser Press, Den 

Haag 2000, 311 v. 

1590 Bv. Hof Antwerpen 14 maart 2002, P&B 2002, 324 = RW 2003-2004, 796 = P&B 2003, 273 noot D. DE 

MAESENEER, “De collectieve dimensie van het beslag onder derden”. 

1591 Bv. voor derdenbeslag Hof Antwerpen 14 maart 2002, P&B 2002, 324 = RW 2003-2004, 796 = P&B 2003, 

273 noot D. DE MAESENEER, “De collectieve dimensie van het beslag onder derden”. 

606


Stelt de gerechtsdeurwaarder vast dat er geen andere schuldeisers zijn die in aanmerking 

komen, dan kan hij de procedure van evenredige verdeling wel onmiddellijk afsluiten met die 

vaststelling 1592 . De soorten schuldeisers waarmee de gerechtsduerwaarder rekening moet 

houden zijn dezelfde als bij roerend beslag (zie Deel IV hoofdstuk II). Ook de mate waarin 

het later opkomen retroactief werkt, werd reeds besproken bij roerend beslag (zie ook 

hierboven punt 3 a 1°). 

Voor de regel dat in de onderlinge verhouding tussen de schuldeisers de interest 

gelijkgeschakeld wordt, zie eveneens de bespreking bij roerend beslag. Zoals gezegd berekent 

de gerechtsdeurwaarder daarbij de interest aan de wettelijke rentevoet vanaf het beslag tot aan 

het afsluitend proces-verbaal (zie art. 1637 GerW), maar blijft de interest die niet is 

opgenomen in de verdeling blijft niettemin wel verschuldigd door de schuldenaar (alleen niet 

verhaalbaar op de in beslag genomen goederen). 

De gerechtsdeurwaarder moet het ontwerp van verdeling ter kennis brengen; is er geen 

tegenspraak binnen de 15 dagen, dan kan hij dit achteraf niet meer wijzigen; is er wel een 

tegenspraak, dan is hij niet bevoegd daarover zelf te oordelen en komt dit de rechter toe. 

Wanneer de evenredige verdeling definitief is, moet dit d.m.v. een beslagbericht ingevoerd 

worden in het Centraal beslagberichtenbestand. 

Wel kan het zijn dat vooraleer de gerechtsdeurwaarder overgaat tot het opstellen van een 

ontwerp het beslag is opgeheven door betaling (of kantonnement) van a) de oorzaken van het 

beslag (de schuldvordering waarvoor beslag is gelegd) én b) de reeds opgekomen schuldeisers 

(sedert de invoering van het Centraal Beslagberichtenbestand ook diegene die reeds vooraf 

verzet hebben aangetekend). Deze opheffing kan plaatsvinden zolang de schuldvordering niet 

is geïnd. Zie inzake opheffing ingevolge betaling van de opgekomen schuldeisers en het lot 

van gelden die buiten de inbeslaggenomen goederen door de schuldenaar worden 

overhandigd., de regels besproken bij roerend beslag (Deel IV hoofdstuk II). 

Zie ook in Deel IX de bespreking van opeenvolging van samenloop (bv. faillissement na beslag) betreffende de 

vraag of een latere samenloop het derdenbeslag opslorpt. 

1592 O.a. S. BRIJS, RW 2005-2006, (543) 544 met verwijzingen. 

607


AFDELING B. Verhaalsrecht van de schuldeisers op schuldvorderingen op 

naam van hun schuldenaar: derde-verkrijgers of niet ? 

1. Vraagstelling 

In Deel II hoofdstuk III zowel als in Deel IV hoofdstuk II afd. B. werd reeds de vraag 

behandeld of een schuldeiser die beslag legt, en bij uitbreiding, een schuldeiser die opkomt in 

een samenloop, als verkrijger van een “collectief pandrecht” over dezelfde bescherming 

beschikt als een derde-verkrijger van eigendom of een individueel pandrecht, en zich om die 

reden ook zou kunnen verhalen op goederen die slechts schijnbaar aan zijn schuldenaar 

toebehoren (doctrine of reputed ownership). 

Ook bij beslag of samenloop op schuldvorderingen kan men dan ook de vraag stellen of 

rechten op de schuldvordering die voordien werden toegekend (cessie, inpandgeving), maar 

nog niet gepubliceerd (door kennisgeving aan de cessus of anderszins), tegenwerpelijk zijn 

aan de concurrente schuldeisers. Dienen ook deze laatsten dan niet te worden beschouwd als 

derde-verkrijgers te goeder trouw ? 

NB. Het gaat hier niet over de vraag in welke mate de schuldeisers zich de interne beperkingen van de 

schuldvordering (obligatoire verhouding) moeten laten tegenwerpen. Behoudens toepassing van de 

verbintenisrechtelijke vertrouwensleer is dat zoals hoger besproken (Hoofdstuk I afdeling B) inderdaad het 

geval. Die leer mag echter niet verward worden met de regels van de derdenbescherming in het zakenrecht, die 

technisch ten dele verschillen. 

2. Principiële oplossing 

Bij roerende zaken luidt, zoals gezien, het antwoord anders naargelang het oudere recht dat 

tegen de samenlopende schuldeisers wordt ingeroepen, een zekerheidsrecht is waarvoor 

publiciteit is voorgeschreven met het oog op de tegenwerpelijkheid aan derden (dat geldt bij 

de meeste zekerheidsrechten op roerende zaken), of niet. Bij onroerend goed, luidt het 

antwoord, zoals we in Deel VII zullen zien, dat de schuldeisers algemeen beschermd worden 

tegen niet-gepubliceerde oudere rechten die aan overschrijving of inschrijving onderworpen 

zijn. Dit zijn dus uitzonderingen op de idee dat de schuldeisers die verhaal nemen niet meer 

rechten kunnen verkrijgen dan degene die hun schuldenaar op dat ogenblik had. 

Wat schuldvorderingen betreft, draait alles rond de - ruime of enge - interpretatie van art. 

1690 § 1 III BW: dient deze bepaling even ruim te worden uitgelegd als art. 1 Hyp.W. of 

dienen de samenlopende schuldeisers te worden uitgesloten van derdenbescherming ? 

M.i. zijn er uitstekende redenen om het derdenbeslag gelijk te stellen met een derdeverkrijging 

en dit beslag dan ook te laten voorgaan op een weliswaar oudere, doch niet 

meegedeelde cessie of inpandgeving. Hetzelfde moet dan natuurlijk gelden bij 

faillissementsbeslag en alle andere vormen van samenloop. De letter van art. 1690 en 2075 

BW is niet doorslaggevend; inzake onroerend goed werd art. 1 HypW ook tegen de letter van 

de tekst in zo uitgelegd dat de samenlopende schuldeisers gelijk worden gesteld met een 

608


derde-verkrijger te goeder trouw (zie verder). Indien deze stelling gevolgd wordt, is er 

publiciteit nodig voor tegenwerpelijkheid aan de concurrente schuldeisers 1593 . 

De meeste auteurs en rechtspraak 1594 beroepen zich evenwel op de letter van de wet (art. 1690 

en 2075 BW) om te oordelen dat ook een cessie of inpandgeving van schuldvorderingen 

tegenwerpelijk is aan de latere beslaglegger of aan het later faillissement van de cedent, 

ongeacht of die overdracht nu al dan niet vooraf werd ter kennis gebracht of erkend werd 1595 . 

In die opvatting kunnen de schuldeisers zich enkel nog op die schuldvordering verhalen 

krachtens de volgende algemene leerstukken: 

- indien de derde die er rechten op beweert te hebben, zijn eigendom of pandrecht niet kan 

bewijzen (en in burgerlijke zaken ook de vaste datum van zijn verkrijging); 

- door middel van de actio pauliana en gelijkaardige remedies, dus in geval van 

schuldeisersbedrog (vgl. de toestand bij roerende zaken, hoger besproken); 

- bij zakenrechtelijke simulatie (de persoon op wiens naam de schuldvordering staat is een 

naamlener, die ze op verborgen wijze voor andermans rekening verkregen heeft; vgl. de 

bespreking in Deel I Hoofdstuk III. Afd. D. 5.b.). 

Verder zou het derdenbeslag in enge zin ook voorrang hebben in een aantal bijzondere 

gevallen door de toepassing van bijzondere wetsbepalingen: 

- indien een schuldeiser van de cedent of pandgever (niet: een bewindvoerder) te goeder 

trouw de schuldvordering heeft geïnd vooraleer het oudere recht ter kennis is gebracht van de 

schuldenaar van de schuldvordering (art. 1690 § 1 IV BW). Problematisch is wel dat dit niet 

zou gelden wanneer de derde-beslagene niet rechtstreeks betaalt aan de beslaglegger, maar 

aan de optredende bewindvoerder (gerechtsdeurwaarder) 1596 . 

- bij loon en gelijkgestelde inkomsten werkt de registratie van een loonbeslag wel tegen 

oudere verkrijgers (andere dan onderhoudsgerechtigden, die hoe dan ook voorrang hebben) – 

zie art. 1390 bis lid 3 GerW. 

1593 Zij het dat die publiciteit ook zou kunnen bestaan uit het endossement van de factuur, indien het gaat om 

een schuldvordering van een aard die gewoonlijk door middel van een factuur wordt vastgesteld (zie art. 13 v. W 

25 oktober 1919 op de inpandgeving handelszaak en het endossement van de factuur). In de opvatting waarin 

geen publiciteit vereist is voor tegenwerpelijkheid bij samenloop, zijn de bepalingen over het endossement van 

de factuur overigens nutteloos geworden sedert 1994. 

1594 P. VAN OMMESLAGHE, "Le nouveau régime de la cession et de la dation en gage", JT 1995, 533 nr. 13 

v.; A. VERBEKE, "Vormvrije cessie en bezitloss pand op schuldvorderingen", T.Not. 1995, p. 8 nr 18 v.; A. 

VERBEKE, in Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. (39) 67; V. SAGAERT & H. 

SEELDRAYERS, RW 2004-2005, (1521) 1528 nr. 25; I. PEETERS, “Cessie tot zekerheid: een verrassend slot 

van de controverse”, Bank- en Finaniceel recht 2011, (123) 125 nr. 12. Voor rechtspraak in die zin, bv. Kh. 

Antwerpen 26 februari 1998, RW 1998-99, 1150 (stille inpandgeving tegenwerpelijk bij faillissement); Hof 

Brussel 3 april 1998, RDJP 1999, 16; Hof Brussel 20 januari 2009, RW 2010-2011, 810. 

Deze opvatting werd bestreden door onder meer mezelf en E. DIRIX, “De vormvrije cessie", R.W., 1994-95, 137 

v., die toen betoogde dat art. 1690 BW moet worden uitgelegd zoals art. 1 Hyp.W.: "zij die te goeder trouw 

gecontracteerd hebben" - dit omvat daarom niet alleen de tweede cessionaris te goeder trouw, maar ook de 

beslagleggende schuldeisers van de cedent. Ook zij hebben immers een concurrerend zakelijk recht. De 

minderheidsauteurs hebben zich de lege lata uiteindelijk bij de meerderheid neergelegd. 

1595 Sommige auteurs maken wel een uitzondering voor aandelen op naam. 

1596 In die zin over art. 1690 § 1 IV: A. VERBEKE, in Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. 

(39) 69 nr. 74. 

609


NB. Wanneer de schuldeiser van de specifieke voordelen wil genieten van een pandrecht op 

schuldvorderingen in het kader van een pand op handelszaak (nl. anticipatieve vestiging van 

een pandrecht op toekomstige schuldvorderingen), dan moet er wel een inschrijving genomen 

worden op het hypotheekkantoor 1597 ; die schuldeiser kan wel daarnaast een gewoon 

pandrecht op schuldvorderingen hebben dat voor de dan bestaande schuldvorderingen 

krachtens art. 2075 BW tegenwerpelijk is aan de andere schuldeisers (in samenloop) vanaf de 

overeenkomst tot inpandgeving. 


610


HOOFDSTUK IV. Voorbehouden zekerheidsrechten op 


Ook bij schuldvorderingen is het uitgangspunt dat voorbehouden zekerheden logisch voorrang 

hebben op door de verkrijger gevestigde zekerheden. 

Het betreft hier vnl. de rechten van de "verkoper van onlichamelijke goederen", d.i. de cedent. 

Hierbij gelden vergelijkbare regels als bij roerende zaken, behalve natuurlijk de regels die 

enkel op lichamelijke goederen van toepassing zijn. Zoals bij roerende zaken kan men een 

verschil maken tussen de situatie voor en na de "levering", in casu gesymboliseerd door de 

kennisgeving van de cessie aan de debitor cessus. 

1. Voor de kennisgeving van de cessie 

Zolang de cessie niet is meegedeeld aan of erkend door de cessus (gecedeerde schuldenaar), 

behoudt de cedent al zijn rechten tegenover de schuldeisers van de cessionaris zowel als 

derde-verkrijgers (vgl. het retentierecht van de verkoper van roerende zaken). 

2. Na de kennisgeving of erkenning van de cessie 

De cedent behoudt ook na de kennisgeving op de gecedeerde schuldvordering: 

- het voorrecht van de onbetaalde verkoper (art. 20, 5° HypW) indien de cessie krachtens een 

verkoop of ruil geschiedt; en 

- een eigendomsvoorbehoud zo dit bedongen is (ongeacht het type van onderliggende 

overeenkomst); 

- alsmede tot aan de samenloop mogelijks een ontbindingsrecht (uit te oefenen volgens 

dezelfde regels als besproken bij roerende zaken). 

Er is geen “reclamerecht” (dat bestaat enkel bij enkel lichamelijke zaken). 

Is de schuldvordering reeds geïnd door de cessionaris, dan kan de cedent gebeurlijk genieten 

van zakelijke subrogatie, indien aan de vereisten daartoe is voldaan. 

611


HOOFDSTUK V. Eigendomsrecht op schuldvorderingen toegekend 

aan de schuldeiser tot zekerheid 

AFDELING A. Uitgangspunten 

1. Beginsel 1598 

Net zoals bij roerende zaken geldt bij schuldvorderingen op naam in beginsel dat er niet zoiets 

bestaat als een zekerheidseigendom die zakenrechtelijk iets anders zou zijn dan ofwel een 

pandrecht ofwel een volwaardig eigendomsrecht. Anders gezegd: ofwel gaat het om een 

zekerheidsrecht, zoals een pandrecht of een ander erkend zekerheidsrecht (en dat mits aan de 

vereisten daartoe is voldaan), ofwel om gewone, volwaardige eigendom. Een tussenfiguur 

bestaat er zakenrechtelijk in beginsel niet 1599 - behalve in het bijzonder geval van certificatie 

van effecten 1600 en in zekere zin de zekerheidseigendom van financiële activa (waarover 

hieronder meer). 

Waar het arrest-Sart Tilman niet bijzonder duidelijk was 1601 , is dit intussen uitgeklaard door 

het arrest van 3 december 2010 1602 , dat een fiduciaire cessie converteert in een inpandgeving. 

De verwarring was wel mee daardoor veroorzaakt, dat de wetgever in een aantal bijzondere 

gevallen ofwel van een cessie spreekt waar het eigenlijk slechts om een inpandgeving gaat, of 

omgekeerd een volwaardige cessie een zekerheidsrecht noemt. 

Zie: 

- voor schuldvorderingen uit overheidsopdrachten: art. 43 v. Overheidsopdrachtenwet 15 juni 2006 (sinds de 

wijziging bij W. 15 juli 1998 wordt uitdrukkelijk over een eigendomsoverdracht tot zekerheid gesproken); 

1598 Over deze vraag bestond er een uitvoerige doctrine, hoofdzakelijk verdeeld in voor- en tegenstanders van 

de fiducaire cessie. Tegenstanders o.m. L. SIMONT, "De overdracht van schuldvordering tot zekerheid", Liber 

amicorum F. Dumon I, 259: X. DIEUX, "Le contrat: instrument ou objet du dirigisme", in Les obligations 

contractuelles, Jeune barreau Brussel 1984, p. 290 nr. 13; P.-H. DELVAUX, "La mobilisation des créances à 

titre de garantie", Travaux des IX journées d'édtudes juridiques Jean Dabin, 517 v.; P.A. FORIERS, in Les 

operators fiduciaires, p. 275. Genuanceerder F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 301-302. 

1599 Dit lijkt anders te zijn in het Duitse recht, waar de Sicherungsabtretung of fiduziarische Zession het 

pandrecht in de parktijk bijna volledig heeft verdrongen. Een belangrijke toepassing ervan is ook de op voorhand 

bedongen zekerheidscessie van de prijsvordering in geval van doorverkoop van onder eigendomsvoorbehoud 

verkregen goederen ("Abtretungsklausel"). 

1600 Bij certificatie van effecten wordt de uitgever van het certificaat eigenaar van de effecten en hebben de 

certificaathouders een beperkt zakelijk recht op de gecertificeerde effecten (een soort Anwartschaftsrecht). De 

certificatie strekt doorgaans niet op de eerste plaats tot zekerheid en wordt om die reden hier niet uitvoerig 

besproken. 

1601 Cass. 17 oktober 1996, Sart-Tilman, RW 1996-97, 1395 noot M.E. Storme “Zekerheidsoverdracht, 

numerus clausus van zakelijke rechten, en andere zekerheidsmechanismen na het cassatie-arrest van 17 oktober 

1996” = Pas. 1996 I 992 concl. J.-M. PIRET = RPS 1997, 145 n. Th. BOSLY =JLMB 1997, 520. 

1602 Cass. 3 december 2010, Vanden Avenne Ooigem / Landbouwkrediet, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101203-1, NjW 2010, 834 n. V. SAGAERT = 

RW 2010-2011 n. R. FRANSIS “De conversie van de fiduciaire eigendomsoverdracht van een schuldvordering 

in een pand bij samenloop” = Jaarverslag cassatie 2010, 25 = Bank- en Financieel recht 2011, 123 n. I. 

PEETERS “Cessie tot zekerheid: een verrasend slot van de controverse”. 

612


- de zgn. loonoverdracht, waarmee een overdracht van loonvorderingen wordt bedoeld - art. 28 v. 

Loonbeschermingswet van 12 april 1965 en 1390ter Ger.W., en waarbij het duidelijk is dat men de overdracht 

tot zekerheid op het oog heeft en geen volwaardige cessie. 

Sommigen hebben daaruit afgeleid dat de wetgever impliciet de geldigheid van een overdracht van 

schuldvordering tot zekerheid heeft erkend. De waarheid is evenwel dat de wetgever door die nadere 

reglementering de overdracht van schuldvordering tot zekerheid precies heeft herleid tot een inpandgeving 1603 , 

en die overdracht noemt precies om te vermijden dat men zou ontsnappen aan die beperkende regels door de 

vestiging van het zekerheidsrecht “overdracht” te noemen in plaats van inpandgeving. 

Voor de praktijk ontstond aldus onzekerheid over de vraag wanneer de cessie die ook een 

zekerheidsoogmerk heeft tot een als volwaardig erkende eigendom leidt en wanneer niet. 

2. Gevolgen bij gebreke van volwaardige eigendomsoverdracht 

Een zekerheidscessie die geen volwaardige eigendomsoverdracht inhoudt (en daarom als 

dusdanig geen zakelijke werking heeft), zal meestal wél beantwoorden aan de vereisten voor 

een pand op schuldvorderingen en dient dus in beginsel daarin te worden geconverteerd 

("conversie" van rechtshandeling). 

Op grond van het leerstuk van de conversie 1604 van rechtshandelingen, moet worden nagegaan of een redelijke 

uitleg van die overeenkomst dan niet inhoudt dat partijen geacht worden een overeenkomst te hebben gesloten 

tot vestiging van een zekerheidsrecht dat wel wordt erkend, meer bepaald (in de meeste gevallen) tot 

inpandgeving (de belofte tot inpandgeving is in ieder geval vormvrij, zodat aan deze herkwalificatie geen 

vormvereisten in de weg staan). Voor zover die herkwalificatie geen verzwaring inhoudt van de verplichtingen 

van de schuldenaar, zal dit normaal het geval zijn 1605 . Evenwel kan zij er niet toe leiden dat een schuldenaar, 

die er zich niet toe verbonden heeft om zaken daadwerkelijk uit handen te geven (feitelijke buitenbezitstelling) 

daar nu toe zou zijn verplicht. Wel kan het dan zijn dat het ontbreken van de vestiging van een zekerheidsrecht in 

zo’n geval de schuldeiser recht geeft op ontbinding van de onderliggende kredietovereenkomst. 

Een herkwalificatie als of conversie in pandrecht anderzijds, maakt natuurlijk dat ook de desbetreffende 

dwingende bepalingen ter bescherming van de schuldenaar (bv. art. 2078 BW) van toepassing zijn. 

Cassatie is de stelling van de conversie gevolgd in het arrest van 3 december 2010. De 

cessionaris kan de gecedeerde schuldvordering na samenloop dus innen onder dezelfde 

voorwaarden als een pandhouder. 

1603 Vgl. I. MOREAU-MARGREVE, in Les créanciers et le droit de la faillite, Bruylant Brussel 1983, (77) 

188. 

1604 Zie over conversie meer algemeen J. RONSE, “Gerechtelijke conversie van nietige rechtshandelingen“, 

TPR, 1965, 199; W. van GERVEN, Beginselen van belgisch privaatrecht, Algemeen deel, nr. 134. 

1605 Dit volgt uit de klassieke leer inzake conversie, zoals uitgewerkt door J. RONSE, “Gerechtelijke conversie 

van nietige rechtshandelingen“, TPR 1965, 199; W. van GERVEN, Beginselen van belgisch privaatrecht, 

Algemeen deel, nr. 134. Anders evenwel I. MOREAU-MARGREVE, in Les créanciers et le droit de la faillite, 

Bruylant Brussel 1983, p. (77) 183-184, die een actuele en geen louter hypothetische bedoeling van partijen 

vereist. 

613


Het Franse Hof van cassatie besliste eerder eveneens dat een cessie tot zekerheid in beginsel 

dient te worden gekwalificeerd als een inpandgeving 1606 en besliste verder op grond van het 

verrijkingsverbod te oordelen dat de fiduciaire eigendom geen uitwerking meer heeft vanaf 

het ogenblik waarop er geen gewaarborgde schuld meer is; het meerdere kan de cessionaris 

niet innen van de debiteur 1607 . 

3. Criterium voor volwaardige eigendomsoverdracht 

Blijft de vraag onder welke vereisten de cessie inderdaad geacht wordt een volwaardige 

eigendomsoverdracht in te houden. Een verplichting van de cessionaris om de 

schuldvordering onder bepaalde voorwaarden of op een bepaald tijdstip terug over te dragen 

staat daaraan niet in de weg, een automatische terugkeer naar de cedent wel. De cessionaris 

heeft een volwaardige eigendom van de schuldvordering indien zijn eigendomsrecht niet 

accessoir is aan de schuldvordering die hij op de cedent heeft. De verplichting van de 

cessionaris tot teruglevering is dus een zelfstandige verplichting, en de terugkeer van de 

schuldvordering geschiedt door de uitvoering daarvan en niet automatisch door de aflossing 

van de schuld van de cedent jegens de cessionaris. De zelfstandige verplichting kan wel 

berusten op een zekerheidsovereenkomst (het is dus niet vereist dat het om een verkoop en 

een terugkoop gaat). 

Een volwaardige cessie aanvaardt men bij factoring, en dit zowel bij "true factoring" of "no recourse factoring" 

waar de cessionaris in beginsel ook het kredietrisico (van niet-betaling door de cessus) op zich neemt als bij zgn. 

spurious of recourse factoring, waar hij een regres heeft als de cessus niet betaalt. 

Een voorbeeld van een cessie die als een pandrecht moet worden beschouwd is daarentegen de "loonoverdracht". 

Aan de term overdracht mag men hier, gezien de inconsistentie van het wettelijk taalgebruik in heel deze 

materie, geen andere betekenis hechten dan dat het gebruik van de term "overdracht" in plaats van 

"inpandgeving" in de zekerheidsovereenkomst de uitwerking ervan niet aantast. 

4. Verschil met niet krachtens cessie verkregen schuldvorderingen met zekerheidsoogmerk 

(bv. overschrijving van een geldsom) 

1606 Cass. Fr. Comm. 19 December 2006, 05-16.395, n° 1500, 

http://www.courdecassation.fr/jurisprudence_2/chambre_commerciale_financiere_economique_574/arret_no_97 

16.html = JCP G II, 10067 p. 37 n. D. LEGEAIS= D. 2007, 344 n. C. LARROUMET = RTDCiv 2007, 160 n. P. 

CROCQ. 

1607 Cass.fr. Com. 9 februari 2010, arrest nr. 09-10.119, 

http://www.courdecassation.fr/publications_cour_26/arrets_publies_2986/chambre_commerciale_financiere_eco 

nomique_3172/2010_3324/fevrier_3385/157_9_15193.html = D. 2010, Actualité jurisprudentielle, p. 578-579, 

n. Xavier DELPECH, "Cession Dailly à titre de garantie : dénouement"; Revue Lamy droit des affaires n° 47, 

mars 2010, Actualités, n° 2770, p. 35, n. Delphine CHEMIN-BOMBEN, "Lorsque la cession Dailly garantit plus 

que nécessaire"); Revue Lamy droit civil, n° 70, avril 2010, Actualités, n° 3779, p. 37-38, n. Jean-Jacques 

ANSAULT, "Méli-mélo dans une cession de créance consentie à titre de garantie". 

614


Er zijn ook vele gevallen waar een schuldeiser een schuldvordering verwerft tot zekerheid, 

maar dan niet een schuldvordering die hem gecedeerd is, maar één die nieuw ontstaat in 

zijnen hoofde. 

a. Creditering van een rekening 

Denken we bv. aan een bedrag dat ten titel van zekerheid wordt overgeschreven op de 

rekening van de schuldeiser (overschrijving, giro). Het gaat hier helemaal niet om de cessie 

van een schuldvordering, die daardoor zou overgaan op de begunstigde, maar om een vorm 

van delegatieovereenkomst, waarbij door het akkoord van de gedelegeerde (de 

rekeningvoerende instelling) de begunstigde een nieuwe schuldvordering op de gedelegeerde 

verkrijgt (Zie daarvoor Deel I Persoonlijke Zekerheden; de delegatieovereenkomst wordt 

verderop in dit Deel, Hst. VIII, ook nog nader besproken als een vorm van zekerheid op 


Het rekeningtegoed is niets anders dan de schuld die de bank aangaat als gedelegeerde, in opdracht van een 

delegant (opdrachtgever) en ten gunste van de rekeninghouder als delegataris. De schuldvordering die de 

begunstigde verwerft doordat zijn rekening wordt gecrediteerd is dan ook geen schuldvordering die hem 

gecedeerd werd door de opdrachtgever, maar een schuldvordering die volledig onafhankelijk is van de 

betalingsverbintenis van de opdrachtgever jegens de begunstigde. Men kan derhalve ook niet stellen dat een 

schuldenaar die op deze wijze een geldsom heeft betaald tot zekerheid, op dat rekeningtegoed een met pand 

bezwaard eigendomsrecht zou behouden krachtens zakelijke subrogatie. Zakelijke subrogatie doet immers niets 

anders dan zakelijke rechten handhaven op een nieuw goed dat rechtstreeks in de plaats komt van een goed 

waarop men dat zakelijk recht verliest. De schuldvordering die de begunstigde schuldeiser door de creditering 

verkrijgt op de bank is niet in de plaats gekomen van een ander goed dat hij voor de schuldenaar hield. In 

tegendeel, de schuldenaar-opdrachtgever heeft er precies voor gekozen om een schuldvordering in volle 

eigendom op naam van de begunstigde schuldeiser te doen ontstaan. 

b. Andere voorbeelden 

Een bijzonder voorbeeld vinden we ook bij brouwerijcontracten, d.i. rechtsverhoudingen tussen een brouwer en 

een horeca-uitbater. De huurceel van het café staat vaak op naam van de brouwerij, die het goed onderverhuurt 

aan de cafébaas. Dit verschaft de brouwer een bijkomende machtspositie (en heeft daarbij mede een 

zekerheidsfunctie). 

615


AFDELING B. Toepassingen (als volwaardig erkende eigendomsoverdrachten 

tot zekerheid) 

Precies omdat de zekerheidseigendom geen aparte vorm van zakelijk recht is, bestaat er geen 

algemene wettelijke regeling van de inhoud ervan. 

Een aparte wettelijke regeling, die ook de gevolgen van een fiduciaire cessie in detail regelt, 

vinden we wel voor bankvorderingen, rekeningtegoeden en financiële instrumenten (in de 

WFZ). 

Daarnaast vinden we in de praktijk een aantal gevallen waarin de cessie duidelijk een 

volwaardige eigendom inhoudt (zie onder 2.). 

1. Financiële instrumenten met buitenbezitstelling, bankvorderingen en rekeningtegoeden 

De regeling van art. 12 en 13 WFZ bestaat uit twee luiken: 

a) regels betreffende de zekerheidscessie (art. 12), en 

b) regels betreffende cessie en retrocessie-overeenkomsten ("repo's") (art. 13). 

Voor de inwerkingtreding van de WFZ was het toepassingsgebied van die bijzondere regeling vrij beperkt (in 

essentie tot kredieten beleggingsinstellingen en overheden, zoals te vinden was in art. 23 v. van de Wet van 2 

januari 1991, en de cessie-retrocessie-overeenkomsten zoals eveneens geregeld door art. 23 en v. de Wet van 2 

januari 1991). De WFZ verving deze door een meer algemene regeling 1608 , 

a. Fiduciaire cessies tussen rechtspersonen (art. 12 WFZ) 

Tussen rechtspersonen (beperking van § 4) kan een zakelijke zekerheidsovereenkomst worden 

gesloten die inhoudt dat de eigendom van financiële instrumenten, bankvorderingen of 

rekeningtegoeden wordt overgedragen ten titel van zekerheid ("financiëlezekerheidsovereenkomst-overdracht", 

afgekort fzo-o). 

Deze regeling wordt nader besproken in Deel VI (waardepapieren), maar hier vermeld omdat ze ook van 

toepassing is op bankvorderingen, rekeningtegoeden en op financiële instrumenten op naam (zie hoger het 

begrip). 

1° Totstandkoming: erkenning als zakelijk recht 

Krachtens deze regels verschaft de fiduciaire cessie tussen rechtspersonen aan de cessionaris 

een erkend en tegenwerpelijk zakelijk recht (zie art. 12 § 2). De regeling is op financiële 

instrumenten wel slechts van toepassing mits er een "buitenbezitstelling" plaatsvindt aan de 

1608 Wet van 2 januari 1991 betreffende de markt van de effecten van de overheidsschuld en het monetair 

beleidsinstrumentarium, Hoofdstuk III. Bepalingen betreffende de cessies-retrocessies en de 

eigendomsoverdrachten tot zekerheid, werd opgeheven door de WFZ. 

616


cessionaris (zie art. 4 § 1, hoger besproken) 1609 . Ook moet zowel de zekerheidsovereenkomst 

als de verschaffing en identificatie van het onderpand bewezen worden, maar daarvoor geldt 

geen bijzondere beperking en kunnen alle bewijsmiddelen gebruikt worden die gelden in 

handelszaken (art. 6 WFZ). 

Voor de beperking van het toepassingsgebied tot rechtspersonen lijkt er geen rechtvaardiging 

te vinden; deze beperking geldt ook niet bij de hiernavolgende regeling van de repo's. 

2° Nadere rechtsgevolgen 

De rechtsgevolgen worden bepaald door de overeenkomst tussen partijen, binnen de grenzen 

die de WFZ hieraan geeft, die evenwel veel ruimer zijn dan bij het gemeen recht. 

Zo wordt de schuldeiser-zekerheidsverkrijger, indien dit bedongen is, eigenaar, en heeft hij de 

verplichting dezelfde goederen of gelijkwaardige goederen terug te geven wanneer de 

gewaarborgde schuld is nagekomen dan wel de waarde ervan op de schuld toe te rekenen. 

Op het zekerheidsrecht van de cessionaris zijn de specifieke regels inzake pandrecht niet van toepassing (art. 12 

§ 1). In werkelijkheid zijn er dwingende regels inzake realisatie die maar in beperkte mate verschillen van de 

regels bij inpandgeving van dezelfde soorten activa (en met name zelfs niet "soepeler zijn" dan bij pandrecht op 

dergelijke activa), zie art. 12 § 3. Bij wanprestatie aan de gewaarborgde schuldvordering vervalt de verplichting 

van de cessionaris om de activa terug over te dragen, en wordt de waarde van de overgedragen activa 

toegerekend op de gewaarborgde schuld; het eventuele saldo komt toe aan de overdrager (verrijkingsverbod). De 

waarde die moet worden gebruikt is de waarde op de datum van opeisbaarheid van de schuld. Betwisting is er 

wel over de vraag of de cessionaris ook rekenschap moet doen van de inkomsten die hij met het actief heeft 

verworven (interest 1610 , meerwaarde 1611 , enz.). 

Art. 12 § 2 bepaalt verder dat de cessionaris als eigenaar van de overgedragen activa het recht heeft deze te 

vervreemden. Zijn verplichting om bij betaling van de gewaarborgde schuld in beginsel dezelfde of 

gelijkwaardige activa terug te leveren beperkt dus niet zijn beschikkingsbevoegdheid (de verplichting is zuiver 

obligatoir; bij insolventie van de cessionaris maken de gecedeerde activa deel uit van zijn boedel); de eigendom 

keert ook niet automatisch terug naar de cedent bij betaling van de gewaarborgde schuld. Ondanks de 

kwalificatie van de fiduciaire cessie als een zekerheidsovereenkomst, dient het eigendomsrecht van de 

cessionaris dan ook als een volwaardig, niet-accessoir eigendomsrecht te worden beschouwd. 

1609 Ter herinnering, art. 2 II RL omschrijft dit als volgt: "daadwerkelijk geleverd, overgedragen, gehouden, 

ingeschreven in een register of anderzijds gekwalificeerd, zodat zij in het bezit of onder de controle komen van 

de zekerheidsnemer of een persoon die namens de zekerheidsnemer optreedt." 

1610 Uit Cass. 4 april 2003, TBH 2003, 393 = RW 2003-2004, 1689 noot M.E. STORME: "De zakenrechtelijke 

kwalificatie en de verbintenisrechtelijke gevolgen van de betaling van een geldsom tot zekerheid” = F.F. 


eigendom tot zekerheid" kan men afleiden dat de zekerheidseigenaar niet verplicht is de vruchten van het goed af 

te geven of toe te rekenen. 

1611 Naar analogie met de rechtspraak inzake leasing van lichamelijke goederen kan men stellen dat de 

meerwaarde wel moeten worden afgegeven of verrekend. In die zin V. SAGAERT & H. SEELDRAYERS, RW 

2004-2005, (1521) 1538 nr. 57. 

617


Al deze rechten worden ook niet aangetast door het ontstaan van een samenloop tussen de schuldeisers van één 

der betrokken partijen. 

b. Cessie-retrocessieverrichtingen ("repo's") (art. 13 WFZ) 

Van een repo of cessie-retrocessie-verrichting spreekt men wanneer er een contante verkoop wordt gesloten van 

financiële instrumenten tezamen met, tussen dezelfde partijen, een gelijktijdige terugkoop op bepaalde of 

onbepaalde termijn van gelijkwaardige financiële instrumenten (art. 13 § 1 WFZ, dat verduidelijkt dat deze 

kwalificatie geldt "ongeacht de overeengekomen prijs-, leverings- of looptijdvoorwaarden"). 

De zgn. cessie-retrocessie van financiële instrumenten is apart geregeld, zij het vrij gelijkaardig, in art. 13 van 

dezelfde WFZ. Ook hier veronderstelt toepassing van de WFZ een buitenbezitstelling (zie hoger). 

2. Andere voorbeelden 

Net als bij roerende zaken zijn er gevallen waarin een volwaardige eigendom van 

schuldvorderingen ook een zekerheidsfunctie heeft in een ruimere zin. 

Voorbeelden: 

- factoring: de factor verkrijgt de schuldvorderingen in volle eigendom (en dit ongeacht of hij 

een regres heeft op de overdrager in geval van insolventie van de debitor cessus 1612 of niet); 

- overdracht van de begunstiging van een levensverzekering aan een schuldeisers van de 

verzekeringnemer, in het bijzonder bij de zgn. schuldsaldoverzekering 1613 ; 

- bij kredietverzekering: de kredietverzekeraar die betaalt verkrijgt de volle eigendom van de 

schuldvordering. 

Een overdracht in volle eigendom vereist niet noodzakelijk dat de tegenprestatie door de 

cessionaris erin bestaat om tot beloop van de nominale waarde van de gecedeerde 

schuldvordering afstand te doen van schuldvorderingen jegens de cedent; men kan ook 

overeenkomen dat dit slechts zal geschieden tot beloop van de reële waarde (d.i. hetgeen 

werkelijk geïnd wordt) 1614 , m.a.w. dat de vervallen schulden van de cedent toegerekend 

worden op hetgeen de cessionaris moet terug overdragen aan de cedent. 

1612 zgn. factoring with recourse. 

1613 art. 119 LVO; indien er een saldo is van de begunstiging vindt er na schuldvergelijking wel een retrocessie 

plaats van dat saldo door de schuldeiser-kredietverlener aan de begunstigde van de verzekering. Zie uitvoeriger 

D. ROMBOUTS, "De inpandgeving en de overdracht tot zekerheid van levensverzekeringen: vindt de fiscus de 

werkelijke verkrijger van het beneficium ?", RW 2006-2007, 1302 v. 

1614 Cass. 25 februari 1982, Arr.Cass. 1981-82 nr. 385 = RW 1983-84, 162 = Pas. 1982 I 790 = JT 1983, 121. 

Dit arrest betrof wel enkel de interne verhouding tussen cedent en cessionaris en geen samenloop. 

Tegenwerpelijkheid bij samenloop werd aanvaard door Hof Brussel 13 april 1989, RW 1988-89, 195 noot; vgl. 

Rb. Brussel 8 februari 1986, RW 1987-88, 648. Anders Hof Gent 1 maart 1989, RW 1989-90, 1064 

618


HOOFDSTUK VI. Pandrechten en gelijkaardige zekerheidsrechten 

op schuldvorderingen op naam; bij bepaalde schuldvorderingen 

inherente voorrangsmechanismen 

Ook bij schuldvorderingen is het uitgangspunt zoals gezegd dat voorbehouden zekerheden 

logisch voorrang hebben op door de verkrijger gevestigde zekerheden. Daarnaast zijn er 

evenwel ook nog andere zekerheidsrechten die in se voorrang hebben op gevestigde 

zekerheden zoals pandrechten, omdat zij geacht worden ab initio, inherent de schuldvordering 

te bezwaren. Zie voor de bespreking hiervan verder de rechten van de onderaannemer (en de 

betwistingen daarbij), de rechten op loonvorderingen, enz., en de regels inzake conflicten in 

Hst. VII. 

Deze rechten op een schuldvordering kunnen op verschillende wijzen ontstaan: 

- sommige worden door de schuldeiser van de schuldeiser verkregen door middel van een 

rechtshandeling (bv. een inpandgeving, de verkrijging van een wissel waarvoor die 

schuldvordering het fonds vormt); 

- andere ontstaan van rechtswege als inherent aan een schuldvordering van dat type, zonder 

dat er een bijkomende rechtshandeling vereist is (recht van de principaal ten aanzien van door 

zijn middellijk vertegenwoordiger verkregen schuldvorderingen, rechtstreekse vordering op 

aansprakelijkheidsverzekeraar, familiale bestemming van het loon die de mogelijkheid van 

inkomstendelegatie impliceert, enz.); 

- tenslotte kunnen pandrechten op schuldvorderingen ook ontstaan door zakelijke subrogatie 

(wanneer de schuldvordering de plaats inneemt van een ander goed waarop men een 

pandrecht had). 

Bepaalde soorten ondernemingen, zoals met name kredietinstellingen, kunnen in een aantal 

gevallen schuldvorderingen onderbrengen in een “bijzonder vermogen” tot dekking of 

zekerheid van bepaalde effecten die zij uitgeven (in het bijzonder de zgn. covered bonds” – 

zie hiervoor art. 64/3 § 3, 2° en 64/8 Bankwet), waardoor zij in zekere zin ook bezwaard 

worden met een zekerheidsrecht. 

NB. In internationale verhoudingen geldt als conflictregel art. 87 § 3 Wetboek IPR: "De vestiging van zakelijke 

rechten op een schuldvordering alsook de gevolgen van de overdracht van een schuldvordering op dergelijke 

rechten worden beheerst door het recht van de Staat op wiens grondgebied de partij die deze rechten heeft 

gevestigd of de schuldvordering heeft overgedragen zijn gewone verblijfplaats had op het tijdstip van de 

vestiging of van de overdracht". 

619


AFDELING A. Uitdrukkelijke pandrechten op schuldvorderingen 

1. Wijze van totstandkoming en vereisten daartoe ("vestiging") 

a. Uitdrukkelijk bedongen pandrechten 1615 

1° Inpandgeving van schuldvorderingen als dusdanig 

Het pandrecht op schuldvorderingen (Fr. gage d'une créance, Dui. Forderungspfandrecht, En. 

charge) komt, als zijnde een beperkt zakelijk zekerheidsrecht, zoals alle beperkte zakelijke 

rechten in beginsel tot stand door "vestiging" van dat recht bij rechtshandeling (de 

inpandgeving s.s., Fr. engagement de créance of mise en gage, Dui. Verpfändung, En. 

charging). 


onderpand 

Voor de vestiging van een pandrecht op een schuldvordering gelden in beginsel de regels 

inzake cessie van schuldvorderingen. De vereisten zijn dan ook de volgende. 

a) Overdraagbaarheid. 

pandgever pandhoudende 

schuldeiser 


valutaverhouding: 

verzekerde schuldv. 

1615 Zie hierover onder meer E. DIRIX “Pand op schuldvorderingen” in Comm.Voorr. & Hyp.; F. T’KINT, 

“L’engagement des créances”, in Liber amicorum P. Van Ommeslaghe, Brussel, 2000, 283-300; M. 

GREGOIRE, “Le gage sur créances”, in Bancaire en Financiële zekerheden, Cahiers AEDBF/EVBFR, Brussel, 

2004, 37-65. 

620


De schuldvordering moet overdraagbaar zijn (art. 2071 II BW) 1616 . Vgl. de vereiste 

overdraagbaarheid voor cessie, hoger besproken (Hst. II Afd. A). 

b) Geldige titel. 

Gezien het causaal karakter van de overdracht in ons zakenrecht, vereist de vestiging van een 

pandrecht een "geldige titel", d.i. een (geldige) onderliggende overeenkomst of andere 

verbintenis tot pandvestiging. 

Het kan ook om een wettelijke verplichting gaan om een pand op een schuldvordering te vestigen, bv. in de vorm 

van een geblokkeerde rekening. Het kan ook gaan om een overeenkomst tot zekerheidscessie, die geconverteerd 

wordt in een inpandgeving 1617 . 

De onderliggende overeenkomst is vormvrij, behoudens enkele uitzonderingen (zie verder de bijzondere 

vormvereisten voor loonoverdracht). 

Een overeenkomst tot inpandgeving van alle bestaande en toekomstige schuldvorderingen 

(globale inpandgeving) wordt in beginsel geldig geacht 1618 . 

c) Levering (vormvrij) en bewijs 

i) Regel: vormvrije levering - stil pandrecht 

De levering is het akkoord van partijen over de totstandkoming van het zakelijk recht (en niet 

alleen over de verbintenis tot inpandgeving). 

Anders dan bij pandrechten op roerende zaken en bij andere onlichamelijk goederen dan 

schuldvorderingen (waarvoor art. 2076 BW geldt), kan bij pandrechten op schuldvorderingen 

niet alleen de overeenkomst tot inpandgeving, maar ook de inpandgeving zelf (de "vestiging" 

van het pandrecht) vormvrij en consensueel (solo consensu) geschieden en wordt dit akkoord 

vermoed reeds met de onderliggende overeenkomst te zijn gegeven (vgl. art. 2075 I BW en 

art. 1 Handelspandwet met art. 1138 BW). De wetgever verwoordde dit in 1994 door te 

stellen dat de pandhouder het bezit verkrijgt door het sluiten van de pandovereenkomst, wat 

een misleidende wijze van voorstellen is. Het klopt weliswaar dat de pandhouder door het 

sluiten van de pandovereenkomst het bezit verkrijgt van de schuldvordering, maar het gaat 

hier om het louter juridisch bezit, ingevolge een constitutum possessorium, en niet om bezit in 

de feitelijke zin zoals gebruikt in de uitdrukking "buitenbezitstelling". 

1616 Voor Staats-Nederlands recht art. 3:83 II BW, ook geldend voor de verpandbaarheid (Hoge Raad 17 

januari 2003, Oryx, NJ 2004, nr. 281). 

1617 Zoals bv. een in een verkoop met eigendomsvoorbehoud bedongen Abtretungsklausel, beding tot cessie 

van prijsvorderingen uit doorverkoop. Deze zou toch een effect hebben volgens o.m. COLLE & VAN DEN 

BRANDE, in Tilleman & Foriers, De koop, p. 183 nr. 28; C. VAN HEUVERSWYN, "Banken en hun 

zekerheidsrechten bij gerechtelijk akkoord en faillissement: actualia", in AEBDF, Bancaire en financiële 

zekerheden, Bruylant Brussel 2004, p. 107. 

1618 Bv. Hof Brussel 26 januari 2009, RW 2010-2011, 810 ( in casu wel een zekerheidscessie, doch krachtens 

de cassatierechtspraak geldt die slechts als inpandgeving). 

621


Het pandrecht op schuldvorderingen kan dus “stil” worden gevestigd. Maar natuurlijk blijft 

een kennisgeving aan de schuldenaar van de schuldvordering nuttig om te vermijden dat latere 

verkrijgers te goeder trouw voorrang zouden hebben. 

ii) Schakeringen 

Wel blijft in burgerlijke zaken de regel van de vaste datum geldig (art. 1328 en 2074 BW), 

behoudens bij inpandgeving van financiële activa (voor financiële instrumenten mits 

buitenbezitstelling, waarvoor dezelfde bewijsmiddelen kunnen worden gebruikt als in 

handelszaken (art. 6 en 7 § 1 WFZ)). Het pandrecht zal burgerlijk of commercieel zijn 

naargelang de aard van de gewaarborgde schuldvordering 1619 . 

Bij wijze van uitzondering zijn er vormvereisten, zo in beginsel voor de overdracht en 

inpandgeving van hypothecaire schuldvorderingen: een authentieke akte is vereist opdat die 

overdracht zou kunnen worden gekantmeld in de hypotheekregisters, zoals voorgeschreven 

door art. 5 HypW. (en behalve de gevallen waarin men aan kantmelding ontsnapt). 

Ook gelden er bijzondere regels voor de uitvoering van een loonoverdracht (die eigenlijk een 

inpandgeving van loonvorderingen is), zoals verder nader wordt besproken. 

En zoals hoger (Hst. II Afd. A, 1.d.) reeds werd besproken is er wel een "buitenbezitstelling" 

vereist: 

- om van de bijzondere rechten te genieten die voortvloeien uit de WFZ bij zekerheden op 

financiële instrumenten, waarbij de buitenbezitstelling o.i. iets meer vereist dan het 

constitutum possessorium voorzien door art. 2075 BW. Bij gebreke aan die buitenbezitstelling 

is het pandrecht wel geldig; de pandhouder is een bezitter in juridische zin (art. 2075 BW); 

enkel de bijzondere rechten uit de WFZ kunnen dan niet worden ingeroepen; 

- en voor de bescherming van derde-verkrijgers te goeder trouw. Deze buitenbezitstelling 

wordt in Hoofdstuk VII besproken en geschiedt door de kennisgeving of erkenning van art. 

1690 BW. Bij rekeningtegoeden komt zij vervolgens tot uiting in de inboeking op een 

pandrekening. 

Indien er nadere vormvereisten zijn opdat de overdracht of vestiging kan plaatsvinden, geldt als regel dat 

partijen geacht worden te hebben ingestemd met de levering zodra aan de vormvereisten is voldaan en de 

eigendomsoverdracht of het ontstaan van het zakelijk recht ook niet verder te hebben uitgesteld (analoge 

toepassing van art. 1138 BW). 

d) Beschikkingsbevoegdheid of derdenbescherming 

De pandgever moet tot die beschikking bevoegd zijn. Het moet gaan om de bevoegdheid in 

pand te geven (die in beginsel alleen aan de eigenaar toekomt, maar niet noodzakelijk). 

1619 A. VERBEKE, In Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. 39. 

622


Zoniet moeten de vereisten voor derdenbescherming tegen de beschikkingsonbevoegdheid 

van de vervreemder vervuld zijn, waarbij de publiciteit een belangrijke rol speelt. Deze 

derdenbescherming wordt verder in Hoofdstuk VII. besproken. 

e) Bestaan van de schuldvordering 

Indien het goed nog niet bestaat (toekomstige goederen), kan het pandrecht maar ontstaan op 

het ogenblik waarop het goed ontstaat, ook al kan de vestigingshandeling (levering) in vele 

gevallen vroeger geschieden. 

Het begrip toekomstige schuldvorderingen werd in verband met de cessie besproken (Hst. II 

Afd. A, 1.c.). 

Zoals aldaar gesteld in verband met de cessie van toekomstige schuldvorderingen, wordt bij 

meerdere beschikkingen op voorhand (cessies of inpandgevingen) de eerst overeengekomen 

beschikking geacht ouder te zijn en heeft ze daarom in beginsel voorrang, behoudens 

derdenbescherming van de latere verkrijger. Ook om te ontsnappen aan de aanvechting onder 

art. 17, 3° FaillW (in Deel II Hst. III Afd. D. besproken, aanvechting van pandrechten tijdens 

de verdachte periode gevestigd wegens voordien aangegane schulden) volstaat het dat het 

akkoord tussen partijen bij het aangaan van de schuld dan wel voor de verdachte periode is 

gegeven (ongeacht de datum van uitwerking door het pas later ontstaan van de 


Of de inpandgeving tegenwerpelijk is aan de boedel indien de cedent beschikkingsonbevoegd 

wordt (bv. failliet gaat) vooraleer de in pand gegeven schuldvordering ontstaat, is betwist; het 

antwoord moet evenwel in beginsel negatief luiden (vgl. in Hst. II de bespreking bij cessie) - 

behalve bij financiële zekerheden (zie hoger) - althans voor wat de eigenlijke toekomstige 

schuldvorderingen betreft (zie in Hst. II Afd. A.1.c. met name de discussie of 

schuldvorderingen op toekomstige huurtermijnen uit een bestaande huurovereenkomst als 

toekomstige schuldvorderingen moeten worden beschouwd). 

Is op het tijdstip waarop de in pand gegeven schuldvordering ontstaat, aan de vereisten 

voldaan, dan is die schuldvordering wel van rechtswege bezwaard met het pandrecht vanaf 

zijn ontstaan. 

NB. Het is goed mogelijk dat de schuldvordering die men als zekerheid wil laten dienen, door de schuldenaar op 

grond van een desbetreffende overeenkomst eerst geschapen wordt, met name wanneer een rekeningtegoed 

wordt geplaatst bij wijze van zekerheid. Zo bv. wordt bij het openen van een waarborgrekening (huurwaarborg 

bv.) en het storten van geld bij de bank, er een schuldvordering op de bank geschapen om deze in pand te kunnen 

geven. Vaak wordt door de partijen een andere benaming gebruikt, maar dit kan geen beletsel zijn om daarin een 

inpandgeving te zien (wel kan het zijn dat er in bepaalde gevallen bijzondere regels gelden, zoals met name bij 

de huurwaarborg, meer bepaald wat betreft de inningsbevoegdheid). Wel kan het zijn dat partijen de rechten op 

dat tegoed op een andere wijze willen opsplitsen dan eigendom en pandrecht; dat kan evenwel niet meer door 

loutere overeenkomst tussen hen (en kennisgeving daarvan aan de bank), maar veronderstelt wel dat de bank 

daarmee instemt. Dergelijke mechanismen worden verderop besproken in een apart hoofdstuk (VIII). 

623


2° Inpandgeving van schuldvorderingen in het kader van een registerpandrecht 

a) Inpandgeving handelszaak 

Vaak maakt een inpandgeving van schuldvorderingen deel uit van een inpandgeving 

handelszaak. Is dit bedongen, dan omvat het pand op handelszaak in beginsel ook alle 

schuldvorderingen die de eigenaar van de handelszaak verkrijgt en met die handelszaak 

verband houden 1620 (onder voorbehoud van rechten op die schuldvorderingen die deze reeds 

zouden bezwaren op het ogenblik waarop de eigenaar van de handelszaak ze verkrijgt). 

NB. Schuldvorderingen die na de samenloop in de plaats komen van een goed, volgen het 

statuut van dat goed. Indien bv. na de samenloop voorraden worden verkocht, waarop het 

pand op handelszaak immers maar voor 50 % geldt, dan zal de daaruit ontstane 

schuldvordering ook maar voor 50 % onder dat pandrecht vallen. 

De inschrijving van het pand op handelszaak is gezien de hierboven in het algemeen 

aangegeven regels wel niet de enige mogelijkheid om dergelijke schuldvorderingen in pand 

te geven (althans niet meer sedert 1994). Maar indien er een inschrijving is van een pand op 

handelszaak dat ook de schuldvorderingen omvat, neemt dat pandrecht op die 

schuldvorderingen wel reeds rang in op datum van die inschrijving. Het pandrecht op een 

handelszaak is ten aanzien van de schuldvorderingen immers een vlottend pandrecht. Daarom 

neemt het rang in op datum van inschrijving, ook voor toekomstige schuldvorderingen, en 

doet een samenloop die zou ontstaan vooraleer die schuldvordering zijn toekomstig karakter 

verliest, daaraan geen afbreuk 1621 . De keerzijde daarvan is een zeker “vlottend” karakter van 

het pandrecht op schuldvorderingen, wet verder nog ter sprake komt. (in deze Afdeling, onder 

3.). 

Schuldvorderingen die voortkomen uit de vervreemding van onroerend goed vallen echter niet onder het 

pandrecht op de handelszaak 1622 ; zij kunnen wel afzonderlijk in pand worden gegeven. 

b) Landbouwvoorrecht 

1620 Bv. ook een vergoedingsvordering wegens schade aan de voorraden van de handelszaak; deze 

schuldvordering is voor 100 % met een pandrecht bezwaard, al waren de voorraden dat maar voor 50 % 

(krachtens de wettelijke regel inzake inpandgeving handelszaak): kh. Gent 28 mei 1998, RW 1999-2000, 469 (let 

wel, de vergoedingsvordering ontstond in casu wel voor het faillissement van de schuldenaar). Bv. een 

schuldvordering tot terugbetaling van teveel betaalde belastingen, kh. Nijvel 22 december 2007, JT 2008, 628. 

Voor sommige soorten schuldvorderingen bestaat er betwisting of ze er deel van uitmaken, bv. de 

schuldvordering van de vennootschap tegen de vennoten voor de volstorting van hun aandeel (deel van de 

handelszaak volgens E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 113; Kh. Charleroi 23 december 1998, JLMB 1999, 

1802. Anders: Kh. Brussel 22 september 1998, TBH 1999, 351). 

1621 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 114 en 118; Zie Hof Antwerpen 22 maart 1999, RW 2000-2001, 

309. 

1622 Zie Hof Antwerpen 30 juni 1998, RW 1998-99, 604 in bevestiging van Beslagr. Antwerpen 15 juni 1995, 

RW 1998-99, 441. 

624


Het landbouwvoorrecht daarentegen kan geen betrekking hebben op schuldvorderingen, tenzij 

ingevolge zakelijke subrogatie op goederen die in de plaats komen van de zaken die onder het 

landbouwvoorrecht vallen 1623 . 

b. Pandrechten van rechtswege 

Zoals op roerende zaken zijn er ook op schuldvorderingen enkele pandrechten die van rechtswege ontstaan 

(meestal voorrecht genoemd), zoals de volgende voorrechten of wettelijke pandrechten of effecten of gelden. Als 

we de context bekijken waarin ze ontstaan, kan men ze evengoed beschouwd als pandrechten die impliciet 

voortvloeien uit de overeenkomst tussen de betrokken partijen, en waarvoor dezelfde regels gelden, met enkele 

beperkte afwijkingen. 

1° Wettelijke voorrechten op financiële instrumenten als impliciet verschafte pandrechten 

a) Voorrecht van de "gekwalificeerde financiële tussenpersonen" (art. 31 § 1 WFSFD) 

Onderpand: de financiële instrumenten, gelden en deviezen die deze tussenpersonen houden: 

a) als dekking voor de uitvoering van transacties in financiële instrumenten, voor 

inschrijvingen op financiële instrumenten of voor termijnverrichtingen op deviezen, of 

b) ingevolge de uitvoering van transacties in financiële instrumenten of van 

termijnverrichtingen op deviezen of ingevolge de hun opgedragen vereffening van transacties 

in financiële instrumenten, van inschrijvingen op financiële instrumenten of van 

termijnverrichtingen op deviezen die door hun cliënten rechtstreeks zijn verricht. 

Vereiste beschikkingsbevoegdheid: de onderwerping aan dit pandrecht veronderstelt de 

toestemming van de cliënt tot plaatsing bij die tussenpersoon, toestemming als bedoeld in 

artikel 77bis van de Wet beleggingsondernemingen (art. 31 § 5 WFSFD), behoudens te 

goeder trouw verkregen rechten. 

Verzekerde schuldvorderingen: 

- schuldvorderingen op de wederpartij tot de uitvoering van transacties waarvoor ze als 

dekking zijn overhandigd; 

- schuldvorderingen ontstaan naar aanleiding van de genoemde transacties, met inbegrip van 

de schuldvorderingen ontstaan uit leningen of voorschotten ingevolge de uitvoering waarvan 

zij de instrumenten, gelden en deviezen aanhouden. 

b) Voorrecht van de verrekenings- en vereffeningsinstellingen (art. 31 § 2 WFSFD) 

Onderpand: op de financiële instrumenten, gelden en deviezen die zij op een rekening 

aanhouden. 

Vereiste beschikkingsbevoegdheid: de onderwerping aan dit pandrecht veronderstelt eveneens 

de toestemming van de cliënt tot plaatsing bij die tussenpersoon, toestemming als bedoeld in 

1623 Dus bv. niet de onteigeningsvergoeding waarop de pachter aanspraak verwerft bij onteigening van het goed 

met beëindiging van de pacht, Hof Luik 20 december 2007, JLMB 2008, 1264. 

625


artikel 77bis van de Wet beleggingsondernemingen (art. 31 § 5 WFSFD), behoudens te 

goeder trouw verkregen rechten. 

Verzekerde schuldvorderingen: 

- op tegoeden van deelnemers in het clearingsysteem: een voorrecht voor alle 

schuldvorderingen; 

- op tegoeden van derden (d.i. cliënten van deelnemers): enkel voor de daarmee verbonden 


c) Voorrecht van de Nationale Bank van België (artikel 7 van de Wet van 22 februari 1998 tot 

vaststelling van het organiek statuut van de Nationale Bank van België) 1624 

Onderpand: alle effecten die de schuldenaar als eigen tegoed bij de Bank of bij haar 

effectenclearingstelsel op rekening heeft staan. 

Verzekerde schuldvorderingen: schuldvorderingen die voortkomen uit krediettransacties van 

de Nationale Bank. 

2° Onroerendmaking van huurvorderingen 

Volgens art. 1576 GerW worden huurvorderingen onroerend vanaf het beslag op het 

verhuurde onroerend goed. Is er op dat onroerend goed een zakelijke zekerheid gevestigd, met 

name een hypotheek, dan komen de huurvorderingen daarmee in het onderpand van het 

hypotheekrecht. 

Discussie is er over de vraag hoe het conflict moet worden opgelost met een eventuele oudere 

cessionaris of pandhouder van de huurvorderingen. Beschouwt men de schuldvorderingen als 

toekomstige schuldvorderingen, dan gaan het onroerend beslag en de hypotheek voor (zie de 

discussie hoger); indien niet, gaat de oudere cessie of inpandgeving normaal voor, maar kan 

er nog discussie zijn over de vraag of dit nog geldt voor een cessie of inpandgeving die niet 

volgens art. 1690 BW ter kennis is gebracht van de verhuurder. Volgens een derde en m.i. 

correcte opvatting zijn huurvorderingen weliswaar bestaande en geen toekomstige 

schuldvorderingen, maar is art. 1576 GerW een regel die specifiek voor huurtermijnen uit 

onroerend goed afwijkt van het gemeen recht en inhoudt dat vanaf het beslag op het 

onroerend goed de zakelijk gerechtigden op het onroerend goed voorrang krijgen op zelfs 

oudere verkrijgers van rechten op die huurtermijnen (vgl. bij loonvorderingen de voorrang 

van ook eerst latere ontstane delegatie op oudere verkrijgers van rechten op de 

loonvordering). 

1624 Zoals gewijzigd onder meer door art. 88 van de Wet van 22 december 2009 Wet houdende fiscale en 

diverse bepalingen: "Het heeft voorrang op de rechten bedoeld in de artikelen 8 III W. 2 januari 1991 betreffende 

de markt van de effecten van de overheidsschuld en het monetair beleidsinstrumentarium, 12 IV en 13, IV van 

KB nr. 62 betreffende de bewaargeving van vervangbare financiële instrumenten en de vereffening van 

transacties op deze instrumenten en 471 IV Wb.Venn.". 

626


2. Verzekerde schuldvordering 

Verzekerd zijn alle schuldvorderingen tot zekerheid waarvan het pand bedongen is. Een 

pandrecht kan gevestigd worden voor alle bestaande en toekomstige schulden (zie de 

algemene regels). De specifieke gevolgen van een inpandgeving van schuldvorderingen in het 

kader van een inpandgeving van de handelszaak treden echter wel alleen in voor de kredieten 

die door zo'n inpandgeving kunnen worden verzekerd (zie in Deel IV Hst. V Afd. D. de 

bespreking van het pand op handelszaak). 

De door het pandrecht verzekerde schuldvordering dient te worden bepaald aan de hand van 

de overeenkomst tussen pandgever en pandhouder. Indien met de schuldenaar van de in pand 

gegeven schuldvordering (bv. de financiële instelling bij een waarborg op rekening) andere 

afspraken zijn gemaakt, kunnen die door de pandgever niet ingeroepen worden tegen de 

pandhouder. 

Voorbeeld: een huurwaarborg door een derde gegeven; in de afspraken met de bank staat dat deze enkel geldt 

voor huurschade, maar de overeenkomst tussen derde-pandgever en schuldeiser bevat die beperking niet; ze kan 

door de derde-pandgever niet worden ingeroepen tegen de schuldeiser 1625 . 

Wordt het pand gevestigd krachtens een wettelijke verplichting tot zekerheidsstelling, dan vloeit de omvang van 

de verzekerde schuldvordering uit de wet voort. Zie bv.: 

- art. 20, 8° HypW - voorrecht van benadeelden van misbruik van ambtenaren; 

- borgsommen onder de Wet Koop toekomstige woningen (Wet 9 juli 1971) e.d.m.; 

- huurwaarborgrekeningen onder de Woninghuurwet (weliswaar geen wettelijk verplichte zekerheidsstelling, 

maar wel een waarvan de gevolgen wettelijk geregeld zijn). 

3. Behoud en tenietgaan. 

a. Accessoir karakter 

Uit het accessoir karakter volgt dat het pandrecht tenietgaat wanneer er geen verzekerde 

schuldvordering meer is. 

Er kan wel het praktisch probleem rijzen dat de schuldenaar van de in pand gegeven schuldvordering niet 

noodzakelijk weet dat er geen verzekerde schuldvordering en geen pandrecht meer is, zolang er geen kennis is 

gegeven van de beëindiging van het pandrecht. 

b. Gevolgen van cessie of tweede inpandgeving voor het oudere pandrecht 

1° Algemeen 

Aangezien de buitenbezitstelling geen vereiste is voor het bestaan en behoud van het 

pandrecht op schuldvorderingen, gaat het pandrecht in beginsel ook niet teniet wanneer de 

1625 Vred. Deurne 26 juli 2001, RW 2003-2004, 115. 

627


pandgever de schuldvordering cedeert aan een derde of nogmaals in pand geeft. De 

gecedeerde schuldvordering blijft dus bezwaard met het oudere pandrecht. 

Het zal wel tenietgaan indien die derde eerder de publiciteit vervult en op dat ogenblik te 

goeder trouw is (art. 1690 § 1 III en 2075 III BW), zoals hoger reeds aangegeven en verderop 

in Hst. VII nader besproken. 

Het zal ook tenietgaan of althans zijn voorrang verliezen indien de pandgever bevoegd was 

om dat te doen, omwille van een uitdrukkelijk of impliciet beding in de pandovereenkomst. 

2° Bevoegdheid tot cessie na globale inpandgeving van schuldvorderingen 

Zo zal bij een globale inpandgeving van schuldvorderingen, bv. in het kader van een 

inpandgeving van de handelszaak, meestal expliciet of impliciet bedongen zijn dat de 

pandgever de verpande schuldvorderingen niet alleen mag innen, maar ze ook mag cederen 

voor een normale tegenwaarde, en aanvaardt de rechtspraak meestal dat de handelaar wiens 

handelszaak in pand is gegeven, bevoegd blijft om in het kader van een normale uitbating te 

beschikken over de schuldvorderingen die in dat pand zijn begrepen 1626 . Een argument a 

contrario daartoe is het feit dat een revindicatie door art. 11 II W. inpandgeving handelszaak 

enkel is voorzien voor “grondstoffen, materieel en gereedschappen” 1627 en dus niet geldt voor 

onlichamelijke bestanddelen zoals schuldvorderingen 1628 . 

Een typisch voorbeeld hiervan is een latere cessie in het kader van een factoringovereenkomst 

1629 . Daarbij komt die in de plaats komende schuldvordering overigens op zijn 

beurt onder het pandrecht van de pandhouder, aangezien dat ook de toekomstige 

schuldvorderingen omvat (dan wel is de pandhouder zakelijk gesubrogeerd in de 

schuldvorderingen die daardoor op de factor ontstaan). Bij een factoringovereenkomst krijgt 

de cedent immers een schuldvordering op de factor tot beloop van de nominale waarde van de 

gecedeerde schuldvordering min een commissie en eventueel een disconto; is dat niet het 

geval omdat de gecedeerde schuldvorderingen gebruikt worden om kredieten aan de 

factoringmaatschappij aan te zuiveren, dan zal de schuldenaar normaal niet bevoegd zijn om 

dat te doen, aangezien er geen actief in de plaats komt. 

3° Bevoegdheid tot herverpanding na inpandgeving van de handelszaak 

Meer betwisting is er over de vraag of de pandgever ook bevoegd blijft om de 

schuldvorderingen uit de handelszaak te herverpanden (of fiduciair te cederen, wat daarmee 

krachtens de rechtspraak gelijkstaat). 

1626 A. VERBEKE, in Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, (39) 65 nr. 73; A. CUYPERS, in 

Commentaar voorrechten en hypotheken, “Wet 25 oktober 1919”, nr. 59 en 67. 

1627 Bv. Hof Antwerpen 2 december 1996, RW 1998-99, 298, dat o.a. ook stelt dat er op schuldvorderingen 

geen volgrecht is van de pandhouder van de handelszaak. 

1628 Cass. 21 oktober 1999, Arr.Cass. 1999, 1314, nr. 554 = RW 2000-2001, 341 = A.JT 1999-2000, 516 noot P. 

VANLERSBERGHE. Het betrof wel een zaak waarin de schuldvorderingen blijkbaar niet ook als dusdanig in 

pand waren gegeven. 

1629 Bv. Hof Antwerpen 2 december 1996, RW 1998-1999, 298. 

628


De bevoegdheid die schuldvorderingen nog te cederen tegen een prijs omvat immers normaal 

niet de bevoegdheid tot herverpanding (vgl. hoger dezelfde vraag betreffende de voorraden 

die deel uitmaken van de handelszaak). Is die bevoegdheid er niet, dan zou de pandhouder op 

handelszaak in beginsel voorrang behouden op een latere pandhouder op schuldvorderingen 

(die moeilijk te goeder trouw kan zijn, gezien de inschrijving van het pand op 

handelszaak) 1630 . 

De vraag luidt wel of het gebrek aan volgrecht op schuldvorderingen bij inpandgeving van de 

handelszaak niet maakt dat een herverpanding wél mogelijk is. 

Niet relevant in deze discussie is m.i. het argument dat de schuldvorderingen door een 

herverpanding (of daarmee gelijk te stellen zekerheidscessie) niet uit de handelszaak 

verdwijnen; die redenering is onjuist omdat goederen door een inpandgeving natuurlijk enkel 

nog met pandrecht bezwaard, dus in de vorm van een blote eigendom, in het vermogen zitten. 

Wel een argument om te stellen dat de pandgever niet bevoegd is tot herverpanding kan zijn 

dat de pandgever slechts bevoegd is om onder bezwarende titel te beschikken over de 

schuldvorderingen (vgl. hoger dezelfde vraag betreffende de voorraden die deel uitmaken van 

de handelszaak). 

De opvatting die het oudere pandrecht op de schuldvorderingen wel ziet tenietgaan bij 

herverpanding gaat uit van de stelling dat het pand op handelszaak inzake schuldvorderingen 

vlottend is zolang er geen pandbeslag is gelegd door de pandhouder (op de handelszaak als 

geheel 1631 (zie hierboven 1°). Volgens een deel van de rechtsleer heeft de pandhouder die 

geen autonoom pandrecht heeft op de schuldvordering maar enkel een pandrecht in het kader 

van de inpandgeving van de handelszaak als geheel bovendien niet het recht om aan de 

schuldenaars kennis te geven van de inpandgeving van de schuldvorderingen (tenzij bij beslag 

of realisatie van de handelszaak) 1632 . De pandhouder zal in die opvatting slechts voorgaan op 

bv. een rechtstreekse vordering uitgeoefend door een onderaannemer indien hij pandbeslag 

heeft gelegd vooraleer de rechtstreekse vordering is uitgeoefend 1633 (en dit dan nog enkel in 

de hypothese dat die rechtstreekse vordering niet geacht wordt de schuldvordering van de 

hoofdaannemer op de bouwheer ab initio te bezwaren, zie de bespreking verder in Hoofdstuk 

VII). Om een volgrecht op de schuldvorderingen te behouden, zou de pandhouder dus een 

afzonderlijke inpandgeving van schuldvorderingen moeten overeenkomen met de 

kredietnemer, wat echter wel geen anticipatieve vestiging inhoudt op dan nog toekomstige 


M.i. moet bij gebreke van een specifieke bepaling in de Wet 1919 ervan uitgegaan worden: 

1630 In die zin E. DIRIX, "Verpanding van schuldvorderingen", in ”Voorrechten en hypotheken. Artikelsgewijze 

commentaar, nr. 9. 

1631 Dat er geen volgrecht is op de onlichamelijke bestanddelen van de handelszaak afzonderlijk, volgt uit Cass. 

21 oktober 1999, RW 2000-2001, 341. In dat arrest wijst er wel niets op dat de schuldvorderingen als dusdanig 

ook in pand waren gegeven. 

1632 Zo A. VERBEKE, in Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. (39) 65 nr. 73. 

1633 In die zin Hof Gent 10 december 2002, NJW 2003, 932; G. BAERT, APR, Aanneming van werk, uitg. 

2001, nr. 1829 p. 604; J. KOKELENBERG, in Overeenkomstenrecht, 2000, p. 471. 

629


- dat de pandhouder op handelszaak wel bevoegd is om tot kennisgeving van het pandrecht 

over te gaan, en 

- dat de pandgever in beginsel niet bevoegd is om tot herverpanding van de schuldvorderingen 

over te gaan, tenzij anders overeengekomen, zodat er in beginsel wel volgrecht is. 

Of een latere pandhouder beschermd wordt als derde-verkrijger te goeder trouw wanneer de 

pandhouder op handelszaak noch pandbeslag gelegd heeft, noch is overgegaan tot 

kennisgeving aan de schuldenaar van de in pand gegeven schuldvordering. Dit wordt nader 

besproken in hoofdstuk VII. 

c. Zakelijke subrogatie 

Gaat het pandrecht teniet (om een andere reden dan het tenietgaan van de verzekerde 

schuldvordering), dan kan het als zakelijk recht wel gehandhaafd worden - door middel van 

zakelijke subrogatie - op goederen die in de plaats zijn gekomen van de verpande 

schuldvordering (mits causaal verband, zie Deel II hoofdstuk II Afd. B. 5.). 

d. Gevolgen van schuldvermenging 

Er is sprake van schuldvermenging wanneer de schuldenaar tegelijk schuldeiser wordt door de eigendom van de 

schuldvordering te verkrijgen (art. 1300 BW). Sommige leiden daaruit af dat ook een pandrecht op 

schuldvorderingen tenietgaat wanneer de schuldenaar van de in pand gegeven schuldvordering ook schuldeiser 

wordt (bv. bij een huurvordering, wanneer de huurder het verhuurde goed zelf verkrijgt) 1634 ; dit is echter 

onjuist: de schuldvermenging vindt slechts plaats onder voorbehoud van zakelijke rechten van derden op de 


4. Gevolgen in de interne verhouding; inningsbevoegdheid 

a. Uitwerking zonder toestemming van de cessus. 

Evenmin als de cessie behoeft de inpandgeving de toestemming van de schuldenaar van de in 

pand gegeven schuldvordering (tenzij deze toestemming krachtens de interne verhouding een 

vereiste is voor de verpanding). Anderzijds kan de inpandgeving de positie van de 

schuldenaar in beginsel niet verzwaren (zie onder d. dan ook de tegenwerpelijkheid excepties 

uit de dekkingsverhouding). 

b. De kennisgeving 

De inpandgeving is tegenwerpelijk aan de schuldenaar van de schuldvordering vanaf het 

ogenblik van de kennisgeving of diens erkenning (art. 2075 II BW). 

De kennisgeving moet enkel het feit van de inpandgeving vermelden en niet de inhoud van de 

pandakte. De kennisgeving heeft uitwerking zodra zij de schuldenaar bereikt. 

1634 W. VAN LEMBERGEN, RW 2005-2006 (41) 44-45 nr. 19. Zie nog Cass. 3 september 1970, Arr. 1971, 7. 

630


Elke vorm van kennisgeving volstaat in beginsel, behalve ten aanzien van welbepaalde 

soorten schuldvorderingen, waaronder: 

- inpandgeving van schuldvorderingen op de overheid voor werken en leveringen krachtens 

art. 43 § 4 Wet Overheidsopdrachten (betekening of aangetekende brief met de 

voorgeschreven vermeldingen); 

- inpandgevingen (ten onrechte overdracht genoemd) van loonvorderingen krachtens een 

authentieke akte (art. 34 Loonbeschermingswet): daartoe blijft een 

gerechtsdeurwaardersexploot vereist, omdat er een bericht van loonoverdracht moet worden 

geregistreerd in het Centraal Beslagberichtenbestand (art.1390ter GerW). 

NB. Een kennisgeving is overbodig indien de schuldvordering sowieso toch slechts via de 

pandhouder kan worden uitgeoefend; dit vinden we meer bepaald bij het voorrecht van de 

gekwalificeerde financiële tussenpersonen (op de financiële instrumenten, gelden en deviezen 

die zij houden), het voorrecht van de verrekenings- en vereffeningsinstellingen (op de 

financiële instrumenten, gelden en deviezen die zij op een rekening aanhouden) en het 

voorrecht van de Nationale Bank van België (op de effecten die de schuldenaar als eigen 

tegoed bij de Bank of bij haar effectenclearingstelsel op rekening heeft staan). Onder meer in 

die gevallen is de schuldvordering immers reeds "in het bezit" van de tussenpersoon. 

c. Uitwerking voor de kennisgeving 

Zolang de inpandgeving van de schuldvordering niet ter kennis is gebracht van de schuldenaar 

ervan, noch door hem is erkend, mag hij geen rekening houden met de inpandgeving. De 

inschrijving van een pand op handelszaak geldt jegens de cessus niet als een kennisgeving in 

de zin van art. 2075 II BW. 

Een eerdere betaling aan de pandgever (en alleen aan de pandgever) is bevrijdend, mits hij te 

goeder trouw is (vgl. hoger bij cessie), wat in het geval van inpandgeving omzeggens steeds 

het geval zal zijn (men mag ervan uitgaan dat de pandgever inningsbevoegd blijft). Door deze 

betaling dooft de schuldvordering uit en gaat het pandrecht teniet. 

Tot aan de kennisgeving of erkenning kan de te goeder trouw zijnde schuldenaar de 

schuldvordering ook doen tenietgaan door verrekening (schuldvergelijking) van een 

tegenvordering (passieve schuldvordering) met de gecedeerde schuldvordering. 

Of de pandgever volgens zijn verhouding met de pandhouder de schuldvordering ook nog 

mag innen, is een andere vraag; het antwoord hangt af van de uitleg van de 

zekerheidsovereenkomst tussen hen; vaak zal de pandgever krachtens die overeenkomst de in 

pand gegeven schuldvorderingen nog mogen innen, mits de betaling gebeurt op een rekening 

van de pandgever bij de pandhoudende bank. 

d. Na de kennisgeving; inningsbevoegdheid en inning. 

1° Inningsbevoegdheid 

631


In Hoofdstuk II Afd. B. werd besproken wat de gevolgen van de kennisgeving zijn in geval 

van cessie. Hier behandelen we de vragen die specifiek rijzen bij een inpandgeving. Een 

belangrijke vraag is wie vanaf de kennisgeving de schuldvordering kan innen bij de 

schuldenaar ervan. 

Na de kennisgeving kan de schuldenaar van de schuldvordering in ieder geval niet meer 

bevrijdend betalen aan de pandgever alleen, tenzij deze daartoe volmacht heeft gekregen van 

de pandhouder. Omgekeerd kan de pandhouder de schuldvordering in beginsel niet 

executeren zolang er geen wanprestatie is van zijn schuldenaar. Het is echter mogelijk dat de 

in pand gegeven schuldvordering opeisbaar wordt zonder dat er reeds sprake is van 

wanprestatie van de schuldenaar van de pandhouder. 

Bij een burgerlijk pand mag de pandhouder volgens art. 2081 BW de interest innen (mits 

toerekening op de schuld). Voor de inning van het kapitaal dienen pandgever en pandhouder 

in beginsel over de wijze van inning een overeenkomst te sluiten (dit is niet in strijd met art. 

2078 BW) 1635 . Indien er geen overeenkomst is tussen beide, kan de meest gerede partij zich 

tot de rechter wenden met het oog op het treffen van de nodige maatregelen en dient het 

bedrag intussen te worden geblokkeerd (geconsigneerd). 

Bij een handelspand is de pandhouder volgens Art. 3 Handelspandwet bevoegd om op de 

vervaldagen zowel de interesten, dividenden als kapitalen van de in pand gegeven 

schuldvordering te innen en deze aan te rekenen op de eigen schuldvordering 1636 . 

Bij inpandgeving van financiële instrumenten en rekeningtegoeden kan de pandhouder over 

het pand beschikken (zie de bespreking verder, 5.e.), behoudens de uitzonderingen in de 

wetten op de consumentenbescherming (zie dadelijk hieronder). 

De inningsbevoegdheid blijft ook bestaan na faillissement en andere vormen van samenloop, 

aangezien het geen vorm van executie is 1637 . 

Zij houdt slechts op wanneer het pandrecht zelf eindigt (i.h.b. door het tenietgaan van de 

verzekerde schuldvordering); tot dan kan de pandhouder zich verzetten tegen inning door de 

pandgever 1638 . 

De inningsbevoegdheid houdt nog geen bevoegdheid in om anderszins over de in pand 

gegeven schuldvordering te beschikken. Zo b.v. kan de pandhouder geen gedeeltelijke 

1635 In die zin o.m. DE PAGE, Traité VI nr. 1086, 1° p. 1109; F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 285; DIRIX, 

"Overzicht" TPR 1998, 558-559, nr. 75; -, "Overzicht", TPR 2004, nr. 110; Rb. Gent 1 december 1999, RW 

2000-2001, 487, TGR 2001, 27. 

1636 Zie onder meer Hof Antwerpen 14 december 1998, RW 1998-99, 1331, goedkeurend besproken door M. 

GREGOIRE, “Le gage sur créances”, in Bancaire en Financiële zekerheden, Cahiers AEDBF/EVBFR, Brussel, 

2004 (37), 48-49. 

1637 Kh. Antwerpen 26 februari 1998, RW 1998-99, 1150; Kh. Brugge, 2 juni 1999, TWVR 2000, 128: tenzij 

ook andere schuldeisers zakelijke rechten op de schuldvordering hebben (dan moet een rangschikking met het 

oog op “evenredige verdeling” worden opgemaakt). 

1638 Men kan dit desgewenst afleiden uit art. 2082 I BW, dat ook voor pand op schuldvorderingen geldt. 

632


kwijtschelding toestaan, noch de schuldvordering overdragen krachtens een (executoriale) 

verkoop e.d. 

In sommige gevallen wordt de inningsbevoegdheid door de wet juist beperkt, en is een 

“blokkering” van de schuldvordering de regel, meer bepaald bij een aantal wettelijk 

gereglementeerde borgsommen (Fr. cautionnement en numéraire): 

- de geblokkeerde huurwaarborg (art. 10 Woninghuurwet) 1639 ; 

- het deposito tot waarborg van een consumentenkrediet (art. 53 WCK 1640 ); 

- de borgsom geblokkeerd overeenkomstig de Wet Koop toekomstige woningen (Wet-Breyne 

9 juli 1971); 

- de borgsom ingehouden bij werknemers die gelden van hun werkgever beheren 

(gereglementeerd door CAO nr. 41 van de Nationale Arbeidsraad). 

De sancties die gelden bij de miskenning van een derdenbeslag (mogelijkheid tot 

aansprakelijkheid tot beloop van de oorzaken van het beslag, d.i. de verzekerde 

schuldvordering), zijn niet van toepassing op de schuldenaar die de (kennisgeving van de) 

inpandgeving miskent 1641 . 

2° Verweermiddelen van de cessus 

Ongeacht wie de schuldvordering mag innen, de schuldenaar ervan behoudt in beginsel wel 

alle excepties uit de dekkingsverhouding (interne verhouding tussen de schuldenaar van de 

bezwaarde schuldvordering en diens oorspronkelijke schuldeiser) ontstaan voor de 

kennisgeving of erkenning. Zo kan hij een exceptie van schuldvergelijking met een schuld 

van de pandgever maar inroepen indien aan alle vereisten voor die schuldvergelijking was 

voldaan op het tijdstip van de kennisgeving/erkening (vgl. in Hst. II bij cessie). 

De schuldenaar heeft ook de excepties uit de verhouding met de inningsbevoegde zelf, zoals 

bv. schuldvergelijking met een schuldvordering van de schuldenaar op de pandhouder. 

1639 Art. 10 § 3 (zoals gewijzigd bij Wet van 25 april 2007) bepaalt: “ Er mag niet beschikt worden over de 

bankrekening, noch in hoofdsom, noch in rente, noch van de bankwaarborg, noch van de rekening waarop de 

waarborg opnieuw werd samengesteld, dan ten voordele van een van beide partijen, mits voorleggen van ofwel 

een schriftelijk akkoord, dat ten vroegste opgesteld wordt bij het beëindigen van de huurovereenkomst, ofwel van 

een kopie van een rechterlijke beslissing. Deze beslissing is uitvoerbaar bij voorraad, niettegenstaande verzet of 

voorziening en zonder borgstelling of kantonnement.” Volgens de heersende rechtspraak moet de rechterlijke 

beslissing waarvan sprake er een zijn die de vrijgave beveelt en volstaat een veroordelend vonnis als dusdanig 

niet (bv. Vred. Antwerpen 15 maart 1990, besproken door B. LOUVEAUX, Le bail de résidence principale, 

Kluwer 2003 nr. 56; Vred. Charleroi, JLMB 2009, 339) 

1640 "Indien de verhuurder vanwege de consument een zakelijke zekerheid vraagt, kan deze niet worden gesteld 

dan bij wege van een deposito tot zekerheid in de vorm van een termijnrekening, daartoe op naam van de 

consument geopend bij een kredietinstelling. 

De interest opgebracht door het aldus in deposito gegeven bedrag wordt gekapitaliseerd. De verhuurder heeft 

een bijzonder voorrecht op het saldo van de in het lid 1 bedoelde rekening, voor elke schuldvordering wegens 

niet-nakoming van de financieringshuurovereenkomst. 

Over het saldo kan niet worden beschikt dan op grond van een beslissing van de rechter of van een schriftelijk 

akkoord gesloten na wanprestatie of na uitvoering van de overeenkomst. Die beslissing is uitvoerbaar bij 

voorraad, niettegenstaande verzet of hoger beroep en zonder borgtocht noch kantonnement.” 


633


e. Verbintenisrechtelijke uitoefeningsbeperkingen 

De inpandgeving van een schuldvorderingen verleent in beginsel ook het recht aan de 

pandhouder om die inpandgeving ter kennis te brengen van de schuldenaar van de in pand 

gegeven schuldvordering en dus de betaling door die schuldenaar aan de pandgever te 

blokkeren (voor de discussie of dat ook mag bij inpandgeving van schuldvorderingen in het 

kader van een inpandgeving van de handelszaak, zie hierboven 4 d.). In bepaalde 

omstandigheden zal dat laatste wel een rechtsmisbruik kunnen vormen. 

Bij inpandgeving aan een bank zal in de praktijk meestal geen kennisgeving worden gedaan van de inpandgeving 

als dusdanig, maar wel opdracht gegeven worden aan de schuldenaar om uitsluitend op een bepaalde rekening te 

betalen, zijnde een rekening van de pandgever bij de pandhoudende bank. 

f. Regres van de schuldenaar van de in pand gegeven schuldvordering 

Vgl. in Hoofdstuk II bij cessie. 

5. Externe gevolgen van pandrechten op schuldvorderingen. 

De gevolgen van het pand op schuldvorderingen zijn, naast de mogelijke inningsbevoegdheid, 

grotendeels die van pandrechten in het algemeen (vgl. bij roerende zaken, Deel IV Hst. V 

Afd. A.). 

a. Accessoir karakter 

Het pandrecht op schuldvorderingen is als zakelijk zekerheidsrecht: 

1° een recht op de waarde (opbrengst) van de schuldvordering binnen de grenzen van de 

verzekerde schuldvordering; 

2° accessoir, dus altijd tot zekerheid van één of meer schulden en reikt niet verder dan tot 

zekerheid van die schulden (zie de bespreking hoger in Deel III Hst. III afd. C.2., o.a. wat betreft de 

mogelijkheid van een inpandgeving tot zekerheid van alle schulden) 1642 . 

Vandaar is er ook hier vanzelfsprekend het lossingsrecht van de pandgever c.q. - bij 

samenloop - van de bewindvoerder (bv. de faillissementscurator, art. 88 FaillW). 

Aangezien het pandrecht accessoir is, gaat het mee over bij overgang van de verzekerde 


1642 Wanneer het pandrecht door een derde wordt verleend, en het dus om een zakelijke borg gaat, dan is het 

pandrecht accessoir aan de schuld van die zakelijke borg, die op zijn beurt accessoir is aan de hoofdschuld. Dat 

betekent wel dat het pandrecht ook vervalt wanneer de borgverbintenis van de pandgever vervalt (vgl. de 

bespreking bij het hypotheekrecht). 

634


b. Bijzonder voorrecht 

Het pand geeft de verzekerde schuldvordering een bijzonder voorrecht (art. 2073 BW en art. 

20, 3° HypW), dus een recht op afzonderlijke voldoening. 

c. Afscheidingsrecht en individueel executierecht ; rocedure voor pandverzilvering 



individueel executierecht heeft bij samenloop. 

Dit betekent in beginsel ook dat bij derdenbeslag op een schuldvordering waarop een 

pandrecht rust, de derde-beslagene het voorwerp van die schuldvordering niet zou moeten 

afgeven aan de gerechtsdeurwaarder of andere bewindvoerder, maar wel aan de pandhouder; 

een deel van de rechtsleer betwist dit echter en stelt dat ook dan afgifte moet gebeuren aan de 

beslagleggende gerechtsdeurwaarder 1643 . 

Het recht om individueel te executeren wordt wel geschorst bij bepaalde vormen van 

samenloop, zoals in de eerste fase van het faillissement (zie de bespreking in Deel IX). 

Anders dan bij een pandrecht op roerende zaken wordt het pandrecht op schuldvorderingen 

niet geschorst in de procedure tot gerechtelijke reorganisatie (art. 32 WCO). 

Voor de pandverzilvering s.s. gelden dezelfde regels als bij het pand op roerende zaken: de pandhouder is 

verplicht de wettelijk voorgeschreven procedure via de rechter te volgen (verschillend bij enerzijds burgerlijk 

pand en anderzijds handelspand en in enkele bijzondere gevallen). De schuldeiser mag ook aan de rechter vragen 

dat het pand (de schuldvordering) hem zou worden toegewezen in plaats van te worden verkocht (art. 2078 BW). 

Deze regels zijn zoals gezegd van dwingend recht, d.w.z. dat er slechts van kan worden afgeweken door een 

overeenkomst met de pandgever die gesloten wordt na het opeisbaar worden van de verzekerde schuldvordering 

art. 2078 II BW). Voor de bijzondere regels inzake financiële zekerheden, zie onder e. 

Evenwel heeft de pandverzilvering bij pand op schuldvorderingen maar een zeer beperkte praktische betekenis: 

behalve bij in pand gegeven schuldvorderingen op lange termijn (inb. sommige effecten op naam), zal de 

pandhouder immers de schuldvordering innen en verrekenen met de schuld (zie hoger punt 4. de bespreking van 

de inningsbevoegdheid). 

d. Bijzondere regels voor pand op financiële instrumenten met buitenbezitstelling, 

rekeningtegoeden en bankvorderingen 

Uiterst soepele regels gelden daarentegen wanneer het pandrecht krachtens een overeenkomst 

wordt verschaft (wettelijke voorrechten vallen er dus buiten) op “financiêle activa”, d.i.: 

1643 In die zin RPDB Compl. VIII "La saisie-arrêt bancaire", p. 891 nr. 282; J. VAN COMPERNOLLE, 

"Sûretés réelles et voies d'exécution", in Le droit des sûrtés, Jeune Barreau 1992, p. 361 nr. 17; RPDB Compl. 

VIII, "La distribution par contribution et l'ordre", p. 764-765, nr. 32 v.; F. SNOECK, "Samenloop na uitvoerend 

beslag onder derden: het cassatie-arrest van 11 april 1997", De gerechtsdeurwaarder 1998/3.706, p. 95-96; S. 

BRIJS, RW 2005-2006, 543. 

635


- financiële instrumenten mits buitenbezitstelling (bij een "financiële 

zekerheidsovereenkomst--pandrecht, afgekort fzo-p), 

- rekeningtegoeden, of 

- bankvorderingen. 

Ook moet zowel de zekerheidsovereenkomst als de verschaffing en identificatie van het 

onderpand bewezen worden, maar daarvoor geldt geen bijzondere beperking en kunnen alle 

bewijsmiddelen gebruikt worden die gelden in handelszaken (art. 6 WFZ). 

Deze bijzondere regeling in de WFZ doet wel geen afbreuk de bijzondere regels inzake 

consumentenbescherming (met name de bepalingen inzake onrechtmatige bedingen in de 

WHPC en de bepalingen in de WCK, alsook de bijzondere regeling voor de huurwaarborg bij 

woninghuur in art. 10 § 3 Woninghuurwet; de regels inzake collectieve schuldenregeling zijn 

in beginsel wél terzijde gesteld 1644 ). 

Gelijkaardige soepele regels gelden buiten de WFZ ook voor de wettelijke pandrechten van de 

gekwalificeerde tussenpersonen en de verrekenings- of vereffeningsinstellingen. 

1° Financiële instrumenten. 

De versoepeling is te vinden in art. 8 en 11 WFZ 1645 voor de conventionele pandrechten op deze activa en in de 

bepalingen betreffende de wettelijke pandrechten erop (nl. art. 31 § 4 WFSFD en art. 7 III W. 22 februari 1998 

tot vaststelling van het organiek statuut van de Nationale Bank van België). 

Deze versoepeling is drievoudig: 

aa) Parate executie en toe-eigeningsrecht 

Er is een wettelijke vrijstelling van rechterlijke machtiging, en dus eigenrichting. 

Behoudens andersluidende overeenkomst tussen de partijen, is het de pandhoudende schuldeiser (alsook de 

gekwalificeerde tussenpersonen en de verrekenings- of vereffeningsinstellingen) toegestaan om daartoe over te 

gaan bij wanprestatie, zonder voorafgaande ingebrekestelling of gerechtelijke beslissing. Partijen kunnen de 

voorwaarden nader omschrijven waaronder deze bevoegdheid intreedt (de Belgische wet spreekt van 

"wanprestatie" (art. 1, 7° WFZ) de Richtlijn van "afdwingingsgrond"). 

Meer bepaald zijn er twee mogelijkheden: 

- de pandhouder kan de financiële instrumenten waarop het pand betrekking heeft realiseren 

(art. 8 § 1 WFZ, art. 31 § 4 I 1° WFSFD) 1646 ; voor de genoemde wettelijke pandrechten 

1644 Dat betreft immers een insolventieprocedure in de zin van art. 3, 5° WFZ. 

1645 De eerste twee regels bestonden voordien reeds op beperkte schaal, namelijk voor het pandrecht op 

effecten in depot, zowel bij financiële instrumenten die giraal worden gehouden (vroegere § 2 van art. 7 

(voorheen van art. 5) van het KB giraal effectenverkeer) als voor gedematerialiseerde effecten (oude tekst van 

art. 470 II Venn.W.). De WFZ heeft dat dus uitgebreid naar alle financiële instrumenten, ook wanneer ze niet via 

een vereffeningsinstelling worden gehouden. 

1646 En dit dus zonder rechterlijke tussenkomst. Toepassing bv. door Vz. Kh. Gent 8 maart 2005, RW 2004- 

636


bepaalt de wet dat deze tegeldemaking moet gebeuren tegen de voordeligste prijs en binnen 

de kortst mogelijke termijn, rekening houdend met het volume van de transacties 1647 ; in de 

WFZ is er geen strikje termijn voorgeschreven 1648 ; 

- indien daarover een overeenkomst is gesloten, kan de pandhouder zich die instrumenten toeeigenen 

(art. 8 § 2 WFZ, mogelijkheid van partum commissorium in afwijking van art. 2078 

BW en art. 10 Handelspandwet); partijen moeten wel bij de inpandgeving de regels 

overeengekomen zijn volgens dewelke de toe-eigening en toerekening zullen gebeuren 1649 . 

De pandhouder dient evenwel niet eerst eigenaar te worden van de goederen om deze te 

kunnen verkopen 1650 . 

In beide gevallen volgt toerekening van de opbrengst c.q. waarde op de schuldvordering (op 

de schuldvordering in hoofdsom, interest en kosten), waarbij het eventuele saldo ervan aan de 

schuldenaar toekomt 1651 (verrijkingsverbod). 

In geval van betwisting zal er een rechterlijke controle a posteriori plaatsvinden (art. 8 § 3 

WFZ). Deze regeling sluit dus uit dat de rechter krachtens art. 1244 II BW uitstel van betaling 

kan verlenen 1652 . 

Bij het voorrecht van de Nationale Bank is het de pandhouder toegestaan om zonder voorafgaande gerechtelijke 

beslissing, doch wel na de schuldenaar schriftelijk in gebreke te hebben gesteld overgaan tot de tegeldemaking 

van de effecten. 

Het recht om zonder rechterlijke machtiging over te gaan tot verkoop van de in pand gegeven effecten bestond 

reeds eerder voor effecten aan de overheid in pand gegeven door deposito bij de Deposito- en Consignatiekas 

(“borgtochten” genaamd), zie art. 12 KB Deposito- en Consignatiekas (“Artikel 2078 van het Burgerlijk 

Wetboek is niet van toepassing op de door 's Rijks kassier ontvangen borgtochten; op verzoek van het betrokken 

bestuur kan de Minister van Financiën de gedeponeerde waarden tegen den koers van den dag doen verkoopen.”) 

bb) Geen opschorting door samenloop (separatistenpositie) 

Deze executierechten worden ook niet opgeschort door enige vorm van samenloop, dus ook 

niet door faillissement; zij worden licht ingeperkt bij gerechtelijke reorganisatie (zie art. 4 § 4 

WFZ). 

cc) Gebruiksrecht (Re-use) 

2005, 1557; Hof Gent 16 maart 2009, TBH 2009, 726. 

1647 Art. 31 § 4 II eerste zin WFSFD; Art. 7 III eerste zin in fine van de Wet van 22 februari 1998 tot 

vaststelling van het organiek statuut van de Nationale Bank van België. 

1648 Hof Gent 16 maart 2009, TBH 2009, 726. 

1649 Dat dit reeds bij de inpandgeving moet gebeurd zijn stellen ook V. SAGAERT & H. SEELDRAYERS, RW 

2004-2005 (1521) nr. 41; I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006 (170) 190 nr. 75. 

1650 Hof Gent 16 maart 2009, TBH 2009, 726. 

1651 Art. 31 § 4 III WFSFD; 

1652 V. SAGAERT & H. SEELDRAYERS, RW 2004-2005 (1521) 1532 nr. 40; DIRIX, RW 2004-2005, 1558; I. 

PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006 (170) 189 nr. 68. 

637


Indien dit overeengekomen is, heeft de pandhouder bovendien het recht om het pand te 

gebruiken alsof hij er eigenaar van is (art. 11 WFZ 1653 ). 

Beschikt hij erover krachtens deze bevoegdheid, dan moet hij zorgen dat hij uiterlijk op datum van de 

opeisbaarheid van de gewaarborgde schuld, vervangende financiële instrumenten van dezelfde aard ter 

beschikking heeft om te restitueren, tenzij partijen overeengekomen zijn dat die niet hoeft en de pandhouder ook 

kan teruggeven door de waarde van die instrumenten toe te rekenen op de schuld. De pandgever wordt evenwel 

niet automatisch eigenaar van vervangende instrumenten die de pandhouder verwerft; dit vereist een 

rechtshandeling van de pandhouder. Dat het pandrecht van de pandhouder op de vervangende effecten doorloopt 

is geen toepassing van de zakelijke subrogatie noch van het wisselpand 1654 ; het gaat immers niet om goederen 

die de pandgever verkrijgt en in pand geeft aan de pandhouder, maar om goederen die de pandhouder zelf 

verwerft en gebruikt voor zijn restitutieplicht. Indien hij ze voor rekening van de pandhouder verkrijgt, verwerft 

deze laatste wel automatisch het - met pand bezwaarde - eigendomsrecht van de vervangende effecten 1655 . 

Deze regels worden ook besproken in het Deel over waardepapieren, maar gelden dus ook wanneer het gaat om 

financiële instrumenten die schuldvorderingen op naam zijn (financiële instrumenten wordt zoals gezegd 

gedefinieerd door art. 2,1° van de WFSFD). 

2° Rekeningtegoeden 

Hiervoor is de versoepeling te vinden in art. 9 WFZ en art. 31 § 4 I 2° WFSFD. 

Ook hier is er behoudens andersluidende overeenkomst tussen de partijen: 

- een machtiging tot eigenrichting in geval van wanprestatie, met name door toerekening (zie 

art. 1253 BW) of verrekening (schuldvergelijking) van het tegoed met de gewaarborgde 

schuldvordering, dit zonder voorafgaande ingebrekestelling of gerechtelijke beslissing - 

waarbij het saldo toekomt aan de pandgever; 

- een behoud van de executierechten niettegenstaande elke samenloop. 

Ook hier heeft de pandhouder, indien dit overeengekomen is, het recht om het rekeningtegoed 

te gebruiken alsof hij er eigenaar van is 1656 . 

Ook hier zal er in geval van betwisting een rechterlijke controle a posteriori plaatsvinden; 

deze heeft enkel betrekking op de vereisten voor de waardering van het pand en het bedrag 

van de gewaarborgde schuldvordering (art. 9 § 2 WFZ) 1657 . 

1653 Omzetting van art. 5 RL Financiële zekerheden. De regel is geïnspireerd door Amerikaans recht 

("rehypothecation" of "repledge"). 

1654 Zo ook R. JANSEN, "Het juridisch statuut van het gebruiksrecht van en de substitutie door de pandhouder 

in de wet financiële zekerheden", RW 2007-2008, 164 v. 

1655 Grotendeels in die zin R. JANSEN, RW 2007-2008, (164 v.) 167. Deze auteur meent dat middelijke 

vertegenwoordiging verklaar waarom de vervanggoederen eigendom worden van de pandgever, maar meent dat 

dit nog niet verklaart waarom het pandrecht van de pandhouder gehandhaafd blijft met dezelfde rang (en zonder 

dat het aanvechtbaar zou zijn wegens vestiging ind everdachte periode). Dit volgt m.i. echter uit het feit dat de 

vervanggoederen goederen niet van de pandhouder afkomstig zijn. 

1656 Niet uitdrukkelijk voorzien door art. 11 WFZ, maar een richtlijnconforme interpretatie van de wet leidt tot 

deze conclusie; temeer daar dit ook uit het gemeen recht voortvloeit. Zo ook V. SAGAERT & H. 

SEELDRAYERS, RW 2004-2005 (1521) 1529 nr. 28. 

638


3° Bankvorderingen 

Hiervoor is de versoepeling te vinden in art. 9/1WFZ: 

- mogelijkheid tot realisatie en toerekening op de schuld (§ 1); 

- mogelijkheid tot toe-eigening en toerekening op de schuld, mits de modaliteiten zijn 

overeengekomen (§ 2). 

Ook hier zal er in geval van betwisting een rechterlijke controle a posteriori plaatsvinden (§ 

3). 

e. Bijzondere regels voor pand op huurvorderingen 

Huurvorderingen kwamen hoger reeds ter sprake n.a.v. de discussie over toekomstige 

schuldvorderingen (Hoofdstuk II Afd. A 1.c.). Zoals gezegd: 

- worden huurvorderingen “onroerend” door het beslag op het verhuurde goed (art. 1576 

GerW). Zij worden beschouwd als "burgerlijke vruchten" van het onroerend goed; 

- krijgt een overdracht of inpandgeving van een huurvordering slechts uitwerking naarmate de 

schuldvordering opeisbaar wordt, en krijgt ze géén uitwerking voor het deel dat pas opeisbaar 

wordt nadat de cedent of pandgever beschikkingsonbevoegd wordt, bv. door beslag op het 

onroerend goed, faillissement of andere vorm van samenloop. Weliswaar zijn 

huurvorderingen bestaande en geen toekomstige schuldvorderingen, maar art. 1576 GerW is 

een regel die specifiek voor huurtermijnen uit onroerend goed afwijkt van het gemeen recht 

en inhoudt dat vanaf het beslag op het onroerend goed de zakelijk gerechtigden op het 

onroerend goed voorrang krijgen op zelfs oudere verkrijgers van rechten op die huurtermijnen 

(vgl. bij loonvorderingen de voorrang van ook eerst latere ontstane delegatie op oudere 

verkrijgers van rechten op de loonvordering). 

De laatste stelling is wel betwist, maar in ieder geval maakt dit alles dat een schuldeiser die 

zich huurvorderingen laat verpanden of cederen toch maar echt "zeker" is gesteld indien hij 

tegelijkertijd een hypotheek op het onroerend goed verkrijgt 1658 . Dit geldt minstens voor 

huurvorderingen uit een huurovereenkomst zonder vaste datum (uitg. pacht), aangezien in 

ieder geval die huurovereenkomsten niet tegenwerpelijk zijn aan de beslaglegger (art. 1575 

GerW.). 

1657 Vb. Van toepassing: Hof Brussel 31 januari 2007, RW 2008-2009, 756. 

1658 Vgl. W. VAN LEMBERGEN, RW 2005-2006, (41) 44 nr. 13. 

639


AFDELING B. Niet-abstracte zgn. rechtstreekse vorderingen en daarmee 

samenhangende voorrechten en gelijkaardige rechtsfiguren 

1. Situering en algemeen kenmerk van deze rechtstreekse vorderingen 

a. Drie types van "rechtstreekse vorderingen" 

Zoals eerder reeds werd besproken is het begrip “rechtstreekse vordering” in ons recht erg 

verwarrend, omdat het zoveel verschillende ladingen dekt. 

a) We bespraken reeds de zgn. “abstracte rechtstreekse vorderingen”, waarbij de schuldeiser 

zijn schuldvordering ook kan verhalen op een derde die met de hoofdschuldenaar in een 

bepaalde rechtsverhouding staat, maar de derde de verweermiddelen uit die rechtsverhouding 

niet kan opwerpen jegens de schuldeiser, als vormen van persoonlijke zekerheid. Het gaat om 

een eigen recht, d.i. een schuldvordering van de schadelijder, dat accessoir is aan de 

verzekerde schuldvordering (valutaverhouding) maar geabstraheerd van de 

dekkingsverhouding. 

b) “Niet-abstracte” “rechtstreekse vorderingen” zijn dan die rechtsfiguren waarbij een persoon 

voor de schuld die hij heeft jegens een wederpartij (zonder abstractie, en dus met behoud van 

alle excepties uit die interne verhouding, ook genoemd dekkingsverhouding) in plaats van 

door die wederpartij kan worden aangesproken door een derde persoon op wie de 

schuldvordering krachtens de wet is overgegaan of die krachtens de wet een zekerheidsrecht 

op die schuldvordering heeft verkregen. 

1° In Hoofdstuk II Afd. B bespraken we ook reeds de eerste variante, namelijk het geval waar 

een schuldvordering krachtens de wet (en dus niet door cessie) overgaat op een nieuwe 

schuldeiser omdat ze beschouwd wordt als accessorium bij een hoofdzaak die van de oude op 

de nieuwe schuldeiser overgaat, en andere vergelijkbare rechtsfiguren (waarvoor de term 

rechtstreekse vordering dan meestal niet wordt gebruikt, zoals de zakelijke en de persoonlijke 

subrogatie in schuldvorderingen). Zij zijn accessoir aan de hoofdzaak (d.w.z. dat ze maar 

overgaan in zoverre er een geldige overdracht is van de hoofdzaak) en niet geabstraheerd van 

de dekkingsverhouding. 

2° Hier hebben we het dan tenslotte over de niet-abstracte rechtstreekse vorderingen die voor 

de schuldeiser van een schuldeiser een zekerheidsrecht verschaffen op de schuldvordering van 

de tweede genoemde jegens zijn schuldenaar, zoals bv. de rechtstreekse vordering van een 

aanspraakgerechtigd slachtoffer op de (niet-verplichte) aansprakelijkheidsverzekeraar van de 

aansprakelijke, of die van de onderaannemer jegens de bouwheer. Zij zijn accessoir aan een 

verzekerde schuldvordering (ze kunnen slechts worden uitgeoefend binnen de perken van de 

schuldvordering tot zekerheid waarvan zij strekken) en zijn niet geabstraheerd van de 

dekkingsverhouding (slechts binnen de perken van de dekkingsverhouding). 

Met andere woorden: de schuldeiser kan rechtstreeks de schuldenaar van zijn schuldenaar 

aanspreken binnen de perken van: 

- zowel de schuldvordering van de schuldeiser jegens zijn schuldenaar (de valutaverhouding), 

640


- als van de schuldvordering van die schuldenaar jegens de derde (de dekkings- of 

fondsverhouding). 

We hebben het hier alleen over deze laatste. 

b. Vergelijking met pand op schuldvorderingen - gevolgen in de verhouding met de 


Deze zgn. rechtstreekse vorderingen vormen eigenlijk een variante op een pandrecht op 

schuldvorderingen, met inningsbevoegdheid voor de pandhouder. 

hoofdschuldenaar houder van de 

R.V. 


onderpand 

onderschuldenaar 



Immers, de schuldeiser van de rechtstreekse vordering kan zich op de derde-schuldenaar 

verhalen in zoverre deze de schuldenaar is van zijn schuldenaar (dus tot beloop van de 

schuldvordering die het "fonds" vormt); hij kan dus eigenlijk net als een pandhouder de 

schuldvordering van zijn eigen schuldenaar op die derde innen. Hierdoor verschilt de 

rechtstreekse vordering van de zijdelingse vordering, die immers de partij die ze uitoefent 

geen voorrang verschaft op de zijdelings uitgeoefende schuldvordering. 

Anderzijds kan hij zich ook niet voor meer verhalen dan het bedrag van zijn schuldvordering 

op de eerste schuldenaar (valutaverhouding), tot zekerheid waarvan hij die rechtstreekse 

vordering heeft gekregen. Het fonds is dus het onderpand van een zekerheidsrecht tot 

zekerheid van de schuldvordering uit de valutaverhouding. 

641 

R.V. 

prestatieverhouding


Wanneer de derde betaalt aan de schuldeiser van zijn schuldenaar, is hij dus ook jegens zijn 

schuldenaar bevrijd (vgl. betaling aan de cessionaris of pandhouder). En zodra de daartoe 

door de wet bepaalde formaliteiten zijn vervuld, kan de derde niet meer bevrijdend betalen 

aan zijn schuldeiser, maar enkel nog aan de titularis van de rechtstreekse vordering. 

Net zoals na een kennisgeving van een cessie of inpandgeving kan de derde vanaf dat 

ogenblik tegen de titularis van de rechtstreekse vordering géén excepties uit de 

fondsverhouding meer inroepen die nadien zijn ontstaan, maar enkel nog deze die hun 

oorzaak vinden in een eerder feit (alsook de excepties uit de valutaverhouding, die de 

verzekerde schuldvordering betreffen). 

Natuurlijk zijn er ook verschilpunten met het pandrecht dat conventioneel wordt gevestigd; zo 

bv. kan de gerechtigde zich anders dan de verkrijger van een pandrecht bij overeenkomst geen 

schriftelijk bewijs verschaffen van de overeenkomst tussen zijn schuldenaar en diens 

schuldenaar. 

Bij de nadere bespreking moet men wel de zakenrechtelijke en de verbintenisrechtelijke 

aspecten uit elkaar houden, wat zeker niet altijd gebeurt. 

c. Verbintenisrechtelijke aspecten 

Op verbintenisrechtelijk vlak zijn er hoofdzakelijk twee vragen in de verhouding met de 

derde-schuldenaar (de prestatieverhouding). 

1° Tegenwerpelijkheid verweermiddelen en inningsbevoegdheid 

Bij de meeste rechstreekse vorderingen en aanverwante figuren wordt het zekerheidsrecht 

tegenwerpelijk aan de schuldenaar van het onderpand (de derde) door een of andere vorm van 

kennisgeving. Dit geldt voor het inningsrecht van de pandhouder op een schuldvordering, de 

rechtstreekse vordering van de onderaannemer en werknemers van de aannemer (art. 1798 

BW), de voorrang van werknemers, onderaannemers en leveranciers van de opdrachtnemer 

van een overheidsopdracht (art. 43 Overheidsopdrachtenwet), de rechtstreekse vordering van 

de houder van een wisselbrief (art. 81 Wisselbriefwet) of van een cheque, de rechtstreekse 

vordering van de hoofdverhuurder op de onderhuurder (art. 1753 BW) en de 

inkomstendelegatie verkregen door een alimentatieschuldeiser. In al deze gevallen kan de 

derde-schuldenaar bevrijdend betalen aan zijn wederpartij-schuldeiser zolang het 

zekerheidsrecht hem niet ter kennis is gebracht; in sommige gevallen gelden er vormvereisten 

voor die kennisgeving (bv. art. 1753 BW, uitoefening loondelegatie, aanbieding wisselbrief, 

aanbieding cheque, enz), maar in beginsel is die vormvrij. 

In een beperkt aantal gevallen kan de derde-schuldenaar ook zonder zo’n kennisgeving niet 

bevrijdend betalen aan zijn wederpartij zolang diens door dat zekerheidsrecht verzekerde 

schuld niet is betaald.: het eigen recht van de schadelijder bij een (niet-verplichte) 

aansprakelijkheidsverzekering (art. 86 en 87 § 2 LVO-Wet), het voorrecht van art. 20,9 

642


HypW bij transportverzekeringen, het voorrecht voor de registratierechten (art. 184bis 

W.Reg.) en het zekerheidsrecht van de fiscus en de inningsinstellingen van de sociale 

zekerheid dat voortvloeit uit de inhoudingsplichten van art. 400 v. WIB en 30bis v. van de 

RMZ-Wet. 

2° Tegenwerpelijkheid excepies uit de dekkingsverhouding 

Ook op het gebied van de inroepbaarheid in de prestatieverhouding van excepties uit de 

dekkingsverhouding zijn er verschillen: 

- in de gevallen waarin het zekerheidsrecht tegenwerpelijk wordt door een kennisgeving, kan 

de derde-schuldenaar alle excepties uit de dekkingsverhouding (onderpand) inroepen die 

ontstaan zijn voor de kennisgeving; 

- in het geval van het eigen recht van art. 86 en 87 § 2 LVO-Wet, kan de verzekeraar alleen de 

excepties uit de dekkingsverhouding inroepen die ontstaan zijn voor het schadegeval (dus 

voor het ontstaan van de verzekerde schuldvordering tot vergoeding); 

- in het geval van de inhoudingsplichten van art. 400 v. WIB en 30bis v. van de RMZ-Wet 

geldt deze slechts voor zover de derde-schuldenaar een betaling verricht aan de schuldenaar 

van de belastingen of sociale bijdragen, wat impliceert dat alle excepties uit de 

dekkingsverhouding inroepbaar zijn. 

Wat de eerste categorie betreft zegt men ook dat het onderpand van het zekerheidsrecht 

“gefixeerd” wordt door de de kennisgeving. 

3° Weerslag van de valutaverhouding 

De schuldeiser kan van de derde-schuldenaar in beginsel maar betaling vorderen, en de derdeschuldenaar 

is maar tot betaling aan die schuldeiser verplicht, binnen de perken van de 

verzekerde schuldvordering (de valutaverhouding). Bij een conventioneel pandrecht bepaalt 

de overeenkomst de omvang van de verzekerde schuldvordering, bij zekerheidsrechten die uit 

de wet voortvloeien moet de omvang van de verzekerde schuldvordering uit de wet worden 

afgeleid. Zo bepaalt art. 1798 BW tot zekerheid van welke schuldvorderingen de 

onderaannemer een rechtstreekse vordering heeft, art. 1753 BW idem voor de 

hoofdverhuurder, bepaalt het Wetboek registratierechten voor welke rechten het voorrecht 

geldt, en bepalen art. 400 v. WIB en 30bis v. RMZ-Wet voor welke fiscale en parafiscale 

schulden de inhoudingsplicht geldt. 

Wel kan het zijn dat de schuldeiser van zijn schuldenaar een ruimere inningsbevoegdheid 

heeft gekregen. Uit de rechtsverhouding tussen de derde-schuldeiser en diens schuldenaar (de 

valutaverhouding) kunnen immers regels voortvloeien betreffende de uitoefening van het 

zekerheidsrecht – bv. of de pandhouder gerechtigd om de in pand gegeven schuldvordering in 

zijn geheel te innen en niet slechts tot beloop van de verzekerde schuldvordering, of de 

onderaannemer gerechtigd is een kennisgeving te doen aan de opdrachtgever c.q. de 

hoofdverhuurder aan de onderhuurder en tot inning over te gaan. Dit is echter voor de derdeschuldenaar 

een res inter alio acta. 

643


d. Goederenrechtelijke aspecten - ontstaan of vestiging van het zakelijk recht 

De zopas besproken verbintenisrechtelijke vraag moet echter onderscheiden worden van de 

zakenrechtelijke vraag welke rang het zekerheidsrecht inneemt in verhouding tot andere 

zekerheidsrechten op dezelfde schuldvordering of bij samenloop met andere schuldeisers. Bij 

de meeste zakelijke zekerheidsrechten wordt de rang bepaald volgens anterioriteit, het oudste 

recht komt eerst, en dient dus te worden bepaald op welke datum het onderpand geacht wordt 

bezwaard te zijn met dat zekerheidsrecht. In een aantal gevallen echter wordt een 

schuldvordering geacht om van rechtswege, ab initio, bezwaard te zijn ten gunste van 

bepaalde schuldvorderingen, zonder dat de zekerheid nog nader moet worden gevestigd. 

Hierbij kan men opmerken dat deze rechten slechts bestaan indien krachtens het objectieve 

recht de schuldvordering uit de dekkingsverhouding omwille van haar aard tot zekerheid 

wordt bestemd van een bepaalde schuldvordering van een derde op de schuldeiser van de 

schuldvordering uit de dekkingsverhouding. Aangezien de dekkingsverhouding meestal een 

contractuele verhouding is, kan men dit ook zien als een rechtsgevolg dat door de wet 

impliciet aan die overeenkomst wordt gehecht. 

Laat me een overzicht geven van de verschillende oplossingen bij de genoemde rechtsfiguren. 

In de doctrine hanteert men daarbij soms een tweedeling tussen zogenaamd volmaakte en 

zogenaamd onvolmaakte rechtstreekse vorderingen – zo recent ook de conclusies van P.G. 

Leclercq voor Cass. 20 januari 2012 1659 . Deze terminologie is echter om meerdere redenen te 

mijden en leidt tot verwarring. Ten eerste wordt de uitdrukking “volmaakte rechtstreekse 

vordering” door anderen gebruikt voor de “abstracte rechtstreekse vordering” (bij wettelijk 

verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen), die een heel andere rechtsfiguur is. Ten tweede 

zijn er geen 2 maar 3 verschillende oplossingen. En ten derde getuigt die terminologie ervan 

dat men zakenrechtelijke en verbintenisrechtelijke vragen onvoldoende uit elkaar houdt. 

Wat zijn de 3 oplossingen die we vinden in ons recht ? 

1° In een eerste reeks gevallen bezwaart het zekerheidsrecht de schuldvordering van 

rechtswege ab initio: 

- bij het eigen recht van de schadelijder jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar is de 

schuldvordering van de verzekerde jegens de verzekeraar van rechtswege en ab initio 

bezwaard met een pandrecht (landverzekeringen, art. 86 v. LVO) of een voorrecht 

(transportverzekeringen, art. 20, 9 HypW). 

- het voorrecht van de registratierechten en de inhoudingsplicht van opdrachtgevers en 

vennoten gelden eveneens van rechtswege en bezwaren het onderpand dus in zekere zin ook 

ab initio. 

- bij inkomstendelegatie geniet de delegataris-alimentatieschuldeiser van de “supervoorrang” 

die alimentatievorderingen genieten op de inkomsten van de alimentatieschuldenaar; 

1659 Cass. 20 januari 2012, nr. C.10.0135.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20120120-2. 

644


- hetzelfde geldt voor de voorrang van de voorrang van werknemers, onderaannemers en 

leveranciers van de opdrachtnemer van een overheidsopdracht (art. 43 

Overheidsopdrachtenwet), 

- alsook voor het voorrecht van de onderaannemer (art. 20, 12° HypW). 

Op het laatste geval na is de verzekerde schuldeiser ook een “separatist” in geval van 

samenloop (d.i. behoudt hij zijn individueel executierecht en moet hij niet via de curator 

passeren). 

2° Bij een pandrecht op een schuldvorderingen is die schuldvordering bezwaard zodra dit 

tussen pandgever en pandhouder is overeengekomen (art. 2075 B.W.): het pand wordt 

consensueel gevestigd, al spreekt de wet verwarrend van een buitenbezitstelling door de 

loutere overeenkomst. Het pandrecht bestaat dus ook voor de kennisgeving; indien er een 

derdenbeslag wordt gelegd of een samenloop intreedt voor de kennisgeving, is het 

tegenwerpelijk en heeft het voorrang; bovendien is de pandhouder ook separatist. De 

kennisgeving speelt wel een rol bij de bescherming van een derde-verkrijger te goeder trouw 

van een conflicterend recht op de schuldvordering (art. 1690 lid 3 BW). 

Vgl. ook de rechtstreekse vordering van de houder van een wisselbrief, die het fonds (de 

fondsvordering) bezwaart doordat de trekker van de wisselbrief die brief trekt en aan de 

houder overhandigt (dus door een overeenkomst tussen trekker en eerste houder); 

3° Bij de rechtstreekse vordering van de hoofdverhuurder daarentegen ontstaat diens 

zekerheidsrecht slechts – en neemt het maar maar rang in - op het tijdstip van de formele 

kennisgeving; deze kan niet meer plaatsvinden na samenloop. 

Volgens de recente - doch betwistbare - cassatierechtspraak geldt hetzelfde voor de 

rechtstreekse vordering van de onderaannemer, die daarmee gedissocieerd wordt van het 

voorrecht van de onderaannemer (zie hieronder) en van de rechten van de onderaannemer bij 

overheidsopdrachten. 

Bekijken we nu de verschillende rechtsfiguren afzonderlijk. 

2. Voorrecht en rechtstreekse vordering op de verzekeringsvergoeding uit 

aansprakelijkheidsverzekeringen 

a. Voorrecht van het slachtoffer van een ongeval op de verzekeringsvergoeding 

Buiten de LVO (d.i. bij zee- en goederenvervoerverzekeringen) geldt nog de voorheen reeds 

bestaande bepaling van art. 20, 9° HypW 1660 . 

De rechtspraak heeft eerst ontkend dat dit ook een “rechtstreekse vordering” inhield 1661 , maar is op dat punt 

later bijgedraaid (meestal zonder de term te gebruiken 1662 ). 

1660 ingevoegd in 1937, en heringevoegd voor transportverzekeringen bij Wet van 15 maart 1994. 

1661 Cass. 18 oktober 1945 (2 arresten). 

1662 De rechtspraak bleef stellen dat het geen rechtstreekse vordering was, maar dan wel gedefinieerd als 

645


Het toepassingsgebied van deze bepaling is wel beperkt doordat er een “ongeval” moet zijn, 

niet gelijk welk schadegeval. Het begrip “ongeval” wordt wel ruim uitgelegd, en omvat bv. 

ook diefstal 1663 . 

Interne verhouding: De verzekeraar kan niet enkel alle excepties uit de valutaverhouding (verzekerde schuld) 

opwerpen, maar ook alle voor het ongeval ontstane excepties uit de dekkingsverhouding, althans diegene die de 

voorwaarden bepalen waaronder dekking moet worden verleend. Uit de letter van de wet wordt afgeleid dat van 

andere excepties, zoals bv. een scheidsrechtelijk beding, wel abstractie wordt gemaakt 1664 . 

Ontstaan: de fondsvordering (aanspraak van verzekerde jegens verzekeraar) is uit haar aard van rechtswege 

bezwaard met dit zekerheidsrecht, zonder dat enige handeling van de schuldeiser (slachtoffer) nodig is. 

b. Rechtstreekse vordering bij niet-verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen onder de 

« landverzekeringsovereenkomsten » 

Voor de andere verzekeringen dan transportverzekeringen gelden de regels van de LVO of 

gelijkaardige regels in bijzondere wetten. De abstracte rechtstreekse vordering bij wettelijk 

verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen werd reeds besproken bij de persoonlijke 

zekerheden (Deel I). Daarbuiten is er ook de niet-abstracte rechtstreekse vordering bij nietverplichte 

aansprakelijkheidsverzekeringen, die we hier bespreken. 

Voor de inwerkingtreding van de LVO bestond ze enkel in specifieke gevallen zoals de 

brandaansprakelijkheidsverzekering (art. 38 van de Verzekeringswet van 1874). 

Niet-abstracte rechtstreekse vorderingen tegen aansprakelijkheidsverzekeraars bestaan ook in vele andere 

Europese landen. In het VK werd de positie van de schuldeiser versterkt door de nieuwe Third Parties (Rights 

Against Insurers) Act 2010 (die in de plaats komt van die van 1930, en onder meer een informatieplicht invoert 

van eenieder die kennis zou kunnen hebben van de identiteit van de verzekeraar of de verzekeringspolis). 

1° Ontstaan van het zekerheidsrecht en van de interne gevolgen 

Met name volgt uit art. 86 en 87 § 2 LVO dat het slachtoffer /schuldeiser in het algemeen 1665 

een rechtstreekse vordering heeft op de aansprakelijkheidsverzekeraar: 

abstracte rechtstreekse vordering; de gebruikte formule komt neer op een niet-abstracte rechtstreekse vordering. 

Zie Cass. 26 februari 1960, Arr. 612; Cass. 29 januari 1965, Pas I, 533; Cass. 8 mei 1971, Arr. 886; Cass. 22 

april 1993, Arr. nr. 196; Cass.... 198., ... en vrij duidelijk Cass. 28 september 2000, Arr.Cass. 2000, 1443, nr. 499 

met conclusie advocaat-generaal DE RIEMAECKER = RW 2001-2002, 122: “het recht om van de verzekeraar 

op het bedrag dat deze aan de verzekerde verschuldigd is, de betaling van zijn eigen schuldvordering op de 

verzekerde te vorderen, binnen de perken zowel van de door de verzekerde opgelopen aansprakelijkheid als van 

de voorwaarden waaronder de verzekeringsovereenkomst aan de verzekeraar de verplichting oplegt de 

aansprakelijkheid van de verzekerde te dekken". Sommige rechtspraak stelt dan ook terecht met zoveel woorden 

dat het een onvolmaakte rechtstreekse vordering is, bv. Hof Antwerpen 23 september 2002, P&B 2002, 281. 

1663 Hof Antwerpen 23 september 2002, P&B 2002, 281. 

1664 Cass. 28 september 2000, Arr.Cass. 2000, 1443, nr. 499 met conclusie advocaat-generaal DE 

RIEMAECKER = RW 2001-2002, 122. Anders Hof Antwerpen 23 september 2002, P&B 2002, 281. 

1665 Een vergelijkbare regel vinden we in vele andere rechtsstelsels op beperktere schaal. Zo kent art. 7:954 

646


- tot zekerheid van de schuldvordering van het slachtoffer op de aansprakelijke 

(valutaverhouding) (infra 2°), en 

- tot beloop van diens schuldvordering op de verzekeraar (dekkingsverhouding) (infra 3°). 

De wet voegt eraan toe dat de door de verzekeraar verschuldigde vergoeding de benadeelde 

exclusief toekomt, zonder dat hij in samenloop komt met de overige schuldeisers van de 

verzekerde. De rechtstreekse vordering blijft ook bestaan na faillissement van de verzekerde 

of een andere vorm van samenloop van zijn schuldeisers (separatistenpositie). 

verzekerde 

hoofdschuldenaar 


verzekeringsdekking 

aansprakelijkheidsverzekeraar 


aansprakelijkheidsvordering 

Deze rechtstreekse vordering is een wettelijk zekerheidsrecht op de 

aansprakelijkheidsvordering, dat: 

- ontstaat vanaf het schadegeval (dus tegelijk met die aansprakelijkheidsvordering); en 

- in beginsel beperkt wordt tot de contractuele dekking zoals die op dat ogenblik bestond (het 

is dus geen contractueel recht, maar een wettelijk recht waarvan de omvang in beginsel wel 

bepaald wordt door een overeenkomst waarbij de schuldeiser geen partij is) 1666 . 

Aangezien dit zekerheidsrecht rust op elke vergoeding die een aansprakelijkheidsverzekeraar 

verschuldigd is: 

- is er ook geen kennisgeving door het slachtoffer aan de verzekeraar vereist (zoals wel vereist 

is bij een inpandgeving), en 

NBW deze rechtstreekse vordering enkel toe voor de schade bestaande uit dood of letsel van het slachtoffer. 

1666 Dit stemt overeen met de klassieke cassatiedoctrine, volgens dewelke de rechtstreekse vordering geschapen 

wordt door de wet en niet voortvloeit uit de verzekeringsovereenkomst (bv. (Cass. 14 september 1972, Arr. 1973 

I 59 = Pas. 1973 I 54 = RCJB 1975, 40 kritische noot G VERNIMMEN-VAN TICHELEN). 

647 

R.V. 

houder van de 

R.V. (schadelijder)


door de benadeelde; art. 34 § 1 III LVO) (het eigen recht kan wel op zichzelf verjaren, 

volgens eigen regels die verder onder 4° ter sprake komen). 

- dat de dekking vervallen is wegens laattijdige aangifte van het schadegeval door de 

verzekerde of andere wanprestaties van de verzekerde aan verplichtingen jegens de 

verzekeraar na het schadegeval; 

- e.d.m 1677 . 

Recentere rechtspraak lijkt ook alle excepties die zich tegelijk met het schadegeval voordoen 

(zoals met name elementen van de fout) niet-tegenwerpelijk te verklaren, wat m.i. geheel 

onterecht is, maar in de praktijk gecorrigeerd wordt door gemakkelijk aan te nemen dat een 

exceptie het ongeval voorafgaat (bv. de exceptie wegens dronkenschap of 

alcoholintoxicatie 1678 , of het verval bij opzet van de verzekerde dat leidde tot de veroorzaking 

van de schade, wat eveneens zou "voorafgaan" aan het schadegeval 1679 ). 

De regel gaat hier dus wel verder dan bij een inpandgeving (waar de schuldenaar van de in 

pand gegeven schuldvordering bv. steeds de exceptio non adimpleti contractus kan opwerpen 

bij niet-nakoming door de pandgever van zijn voordien reeds overeengekomen verplichtingen 

jegens die schuldenaar). 

Maar de rechtstreekse vordering geldt wel slechts binnen de perken van de 

verzekeringsaanspraak zoals die door het schadegeval ontstaat, zodat uitsluitingen van 

dekking wel tegenwerpbaar zijn 1680 . Ook de nietigheid van de verzekeringsovereenkomst kan 

aan de schuldeiser worden tegengeworpen 1681 . 

I.t.t. wat sommigen stellen gaat het hier op de eerste plaats om een zekerheidsmechanisme en niet om een 

verzwaring van de verbintenis van de verzekeraar. De kwalificatie is meer bepaald van belang voor het 

overgangsrecht van de LVO van 1992 (werking in de tijd): aangezien het om een zekerheid gaat, is de nieuwe 

wet van toepassing op alle schadegevallen ook deze ontstaan voor de inwerkingtreding van de wet, tenzij er 

reeds voordien een samenloop is ontstaan 1682 (indien het een vraag van verbintenissenrecht was, gold de 

nieuwe wet hoogstens voor de na de inwerkingtreding ingetreden schadegevallen). 

1677 Volgens Cass. 28 september 2000, Arr. 1443 met concl. = RW 2001-2002, 122 = RGAR 2002, nr. 13.480 = 

JLMB 2001, 1141 (weliswaar in verband met het voorrecht van art. 20, 9° HypW, maar a fortiori voor de 

rechtstreekse vordering) zou ook een arbitraal beding niet kunnen worden tegengeworpen aan de benadeelde; 

deze stelling is erg betwistbaar: het is geen exceptie die is ontstaan na het schadegeval. 

1678 Cass. 26 juni 2012, P.12.0074.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20120626-9; 

Eerder anders: Cass. 25 mei 2007, RW 2007-2008, 495 afkeurende noot C. van SCHOUBROECK = TBH 2008, 

764. Zie ook al Cass. 24 oktober 2000, Arr. 1643 = TBH 2001, 166 = AJT 2000-2001, 644 = RGAR 2002, 

13.636. Afkeurend ook C. VAN SCHOUBROECK, G. JOCQUE e.a. “OvR”, TPR 1998 nr. 71.3. 

1679 Cass. 5 december 2000, Arr. 1927 = De Verz. 2001, 256 n. M. HOUBEN = RGAR 2003 nr. 13.664; Cass. 

18 november 2011, C.10.0314.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20111118-5; 

Hof Brussel 5 december 2003, RW 2006-2007, 1158. 

1680 Voor rechtspraak en bespreking, zie C. van SCHOUBROECK e.a., "Overzicht", TPR 2003, 1998 nr. 71.3. 

1681 X. DIEUX "Nature et limites du droit du titulaire d'une action directe ", noot onder Cass. 19 oktober 2001, 

RCJB 2004, (5) 51 v. nr. 26. 

1682 Zie Cass. 6 oktober 2000, Arr. 1518 = RW 2000-2001, 516 = TBH 2000, 762 noot R. GEELEN, "Art. 86 

landverzekeringsovereenkomst: toepassing in de tijd" = RGAR 2001, nr. 13.462 = De Verz. 2001, 253 noot M. 

HOUBEN; na verbreking volgde het Hof Antwerpen het cassatie-arrest niet en vervolgens werd er opnieuw 

650


NB. Ook bij de abstracte rechtstreekse vorderingen is de fondsvordering bezwaard, of zo men wil 

“onbeschikbaar”: de verzekerde kan wel eisen dat de verzekeraar betaalt aan het slachtoffer, maar kan zelf geen 

betaling bekomen en zijn andere schuldeisers ook niet. 

Voor het geval de dekking geldelijk beperkt is, geldt ook hier de regel van art. 86 III LVO: zijn er meerdere 

aanspraakgerechtigde schadelijders zijn uit eenzelfde schadegeval, en overschrijdt het totaal bedrag van de 

verschuldigde schadeloosstellingen de verzekerde som, dan moet de totale verzekerde som naar evenredigheid 

worden verdeeld over de benadeelden. Deze oplossing is logisch aangezien de rechtstreekse vordering ontstaat 

op het tijdstip van het schadegeval. Wel is volgens dezelfde bepaling de verzekeraar die, onbekend met het 

bestaan van aanspraken van andere benadeelden, te goeder trouw aan een benadeelde een groter bedrag heeft 

uitgekeerd dan het aan deze toekomende deel, jegens die anderen slechts gehouden tot het beloop van het 

overblijvende gedeelte van de verzekerde som. 

4° Eigen modaliteiten, inbegrepen verjaringsregels 

a) Eigen leven wel in beginsel volgens de regels van de dekkingsverhouding 

De bezwaarde schuldvordering wordt dus vanaf haar ontstaan (het schadegeval) in zekere 

mate losgekoppeld van de dekkingsverhouding (de rechtsverhouding tussen verzekeraar en 

verzekerde) en kent een eigen leven. 

Behoudens wanneer de wet daarvan afwijkt, verloopt dat leven wel volgens de regels bepaald 

door de dekkingsverhouding. 

b) Afwijkende regels voor eigen leven inzake verjaring 

Op sommige vlakken worden die echter vervangen door andere regels. 

Zo gelden in de verhouding tussen de verzekeraar en de benadeelde niet de regels inzake de 

verjaring van de schuldvordering van de verzekerde jegens de verzekeraar (w.o. de driejarige 

termijn), maar de aparte regel van art. 34 § 2 LVO 1683 . Net zoals de zgn. “volmaakte 

verbroken door Cass. 11 maart 2005; in dezelfde zin Cass. 23 maart 2001, RW 2002-2003, 1464 = RGAR 2003 

nr. 13.759; Cass. 6 april 2006 nr. C.05.0050N, Federale verzekeringen t. F.R. en Fortis (motieven); S. 

LIERMAN & B. WEYTS, "Het overgangsrecht en de inwerkingtreding van wettelijke regels, i.h.b. m.b.t. het 

verzekeringsrecht", TPR 205, (49), 84 v. nr. 56. Verdere verwijzingen in C. van SCHOUBROECK e.a., 

"Overzicht", TPR 2003, p. 1991-1992 nr. 69.3. Zie ook B. DUBUISSON, "L'action directe el l'action récursoire", 

in B. DUBUISSON & P. JADOUL, La loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre. Dix années 

d'application, Academia/Bruylant Brussel 2003, 153 v. 

1683 Deze loskoppeling werd voorheen reeds toegepast in de rechtspraak (Cass. 14 september 1972, Arr. 1973 I 

59 = Pas. 1973 I 54 = RCJB 1975, 40 kritische noot G VERNIMMEN-VAN TICHELEN; ten gevolge daarvan 

gold voor de rechtstreekse vordering toen de gemeenrechtelijke verjaringstermijn van 30 jaar); maar in de toen 

geldende wetgeving (art. 38 Verzekeringswet 1938) was dat een anomalie. 

Volgens de bedoeling van de wetgever geldt art. 34 § 2 ook voor de rechtstreekse vorderingen in de 

brandverzekering van art. 68 LVO, al verwijst dat artikel niet uitdrukkelijk daarnaar. In die zin M. FONTAINE, 

Verzekeringsrecht, Larcier 1999, p. 357 nr. 837; G. JOCQUE, "Verjaring en verzekering", in I. Claeys e.a., 

Verjaring in het privaatrecht. Weet de avond wat de morgen brengt ?, Kluwer Mechelen 2005, p. 208. 

651


rechtstreekse vordering”, verjaart de aanspraak die voortvloeit uit het eigen recht dat de 

benadeelde tegen de verzekeraar heeft, door verloop van een termijn van 5 jaar, te rekenen 

vanaf het schadeverwekkend feit; indien de benadeelde evenwel bewijst dat hij pas op een 

later tijdstip kennis heeft gekregen van zijn recht tegen de verzekeraar, begint de termijn pas 

te lopen vanaf dat tijdstip, maar hij verstrijkt in elk geval na verloop van tien jaar, te rekenen 

vanaf het schadeverwekkend feit (art. 34 § 2 LVO) 1684 . 

Het gaat om een bijkomende beëindigingsgrond naast diegene die volgt uit de verjaring van 

de schuldvordering van de benadeelde jegens de aansprakelijke (geregeld door het BW). In 

beginsel dienen beide verjaringsregimes dus cumulatief te worden toegepast. Om te beletten 

dat ze te zeer zouden worden losgekoppeld (de termijnen verschillen immers, evenals 

stuitings- en schorsingsgronden) bepaalt art. 35 § 3bis LVO 1685 wel dat stuiting of schorsing 

van de verjaring van de aanspraak van de benadeelde tegen een verzekerde ook stuiting of 

schorsing van de verjaring van zijn aanspraak tegen de verzekeraar tot gevolg heeft (wat men 

in de Duitse rechtsleer de "Gleichlauf" noemt). 

5° Regres van de verzekeraar jegens de verzekerde 

Aangezien er dus toch enkele gevallen zijn waarin de aansprakelijkheidsverzekeraar krachtens 

de interne verhouding geen vergoeding verschuldigd is, maar toch kan worden aangesproken 

door de benadeelde (d.i. de schuldeiser van de verzekerde), bestaat ook hier de mogelijkheid 

van regres (verhaal), indien dit in de polis is bepaald (art. 88 I LVO) (vgl. ook de uitvoeriger 

bespreking in Deel I. Persoonlijke Zekerheden). De verzekeraar heeft krachtens de interne 

verhouding in beginsel een regresrecht indien hij de schuldeiser betaald heeft hoewel hij 

daartoe krachtens de interne verhouding (verzekeringspolis) niet verplicht was, maar deze 

exceptie niet tegenwerpelijk was aan de schadelijder 1686 . 

Art. 88 LVO beperkt dat regresrecht wel tot de gevallen waarin dit: 

1° in de verzekeringsovereenkomst is voorbehouden, en 

2° van het voornemen daartoe tijdige kennis is gegeven. 

De regresvordering verjaart na 3 jaar te rekenen vanaf de betaling (art. 34 § 3 LVO). 

6° Rechten van de verzekerde die de schadelijder betaald heeft 

1684 Cass. 6 april 2006 nr. C.05.0050N, Federale verzekeringen t. F.R. en Fortis besliste op het gebied van 

overgnagsrecht dat, vermits deze rechtstreekse vordering als dusdanig maar ontstond door de LVO, de 

gerechtigde voor de inwerkingtreding daarvan in de onmogelijkheid was zijn recht geldend te maken en de 

verjaring dus pas begon te lopen op 1 januari 1993. 

1685 Ingevoerd door de Wet van 22 augustus 2002. Voorheen bestond deze Gleichlauf-regel enkel voor 

sommige volmaakte rechtstreekse vorderingen, met name in art. 15 § 2 WAM (dat door de Wet van 22 augustus 

2002 werd afgeschaft wegens dubbel gebruik met het nieuwe 35 § 3 LVO). 

1686 Een van de gronden voor regres kan zijn dat de verzekerde de verzekeraar verhinderd heeft in zijn rechten 

tegen derden (in het bijzonder mede-aansprakelijken) te treden. Zie het ook hierop toepasselijke art. 41, 2 LVO 

(“Indien, door toedoen van de verzekerde of de begunstigde, de indeplaatsstelling geen gevolg kan hebben ten 

voordele van de verzekeraar, kan deze van hem de terugbetaling vorderen van de betaalde schadevergoeding in 

de mate van het geleden nadeel”). 

652


Hiervoor gelden dezelfde regels als bij zgn. volmaakte rechtstreekse vorderingen (zie Deel I). 

3. Voorrechten en rechtstreekse vorderingen op het fonds van getrokken waardepapieren 

a. Rechtstreekse vordering van de houder van de wisselbrief tegen de betrokkene op het fonds 

en voorrecht op het fonds. 

Ook de wisselbrief kwam reeds ter sprake in Deel I (Persoonlijke zekerheden) vanuit het 

oogpunt van de wisselverbintenis van de betrokkene na acceptatie. 

Daarnaast echter hecht ons recht ook gevolgen aan het trekken van de wisselbrief, met name 

gevolgen voor de onderliggende schuldverhouding tussen trekker en betrokkene (het fonds). 

Wanneer namelijk de trekker van een wisselbrief een schuldvordering heeft op de betrokkene 

ervan (“fonds” of dekking genaamd), en de betrokkene de wisselbrief desondanks niet 

accepteert, heeft de houder van de wisselbrief toch, tot zekerheid van zijn schuldvordering op 

de trekker, een rechtstreekse vordering tegen de betrokkene tot beloop van dat fonds (d.i. de 

schuldvordering van de trekker op de betrokkene) (art. 83 Wisselbriefwet). De betrokkene kan 

dus ook bij niet-acceptatie niet meer bevrijdend betalen aan zijn oorspronkelijke schuldeiser, 

de trekker. 

Behalve een rechtstreekse vordering geeft de wet ook een voorrecht op het fonds (art. 81 

Wisselbriefwet 1687 ). 

1° Verzekerde schuldvordering 

Verzekerd is de wisselrechtelijke schuldvordering van de houder op de trekker. Deze verjaart 

na 1 jaar (art. 70 Wisselbriefwet). 

2° Onderpand. 

De houder van de wisselbrief krijgt op die wijze op het fonds dat in handen is van de 

betrokkene bij de opeising van de wisselbrief, voorrang tegenover andere schuldeisers van de 

trekker. Het onderpand is dus de schuldvordering die de trekker heeft op de betrokkene (de 

fondsvordering). 

3° Ontstaan van het zekerheidsrecht en van de interne gevolgen 

Deze rechtstreekse vordering wordt tegenwerpelijk aan de betrokkene door kennisgeving (in 

het bijzonder ook aanbieding, door de houder aan de betrokkene, ter acceptatie). Het is dus 

vanaf dat ogenblik dat hij niet meer bevrijdend kan betalen aan zijn oorspronkelijke 

1687 Voorheen sprak art. 6 van de oude Wisselwet van 20 mei 1872 van een "exclusief recht", wat door Cass. 25 

oktober 1906, Pas. 1907 I 26 met een voorrecht werd gelijkgesteld. Volgens art. 511-7 van de Franse Code de 

commerce zou de houder zelfs eigenaar zijn van de fondsvordering. 

653


schuldeiser, de trekker. De betrokkene kan wel alle excepties inroepen die voordien zijn 

ontstaan. 

Natuurlijk is de positie van de houder (schuldeiser van de trekker) een stuk sterker zo de 

betrokkene jegens hem niet alleen gehouden is tot betaling van de fondsvordering, maar zich 

ook abstract van die fondsverhouding verbindt jegens de houder. In dat geval gaat het om een 

persoonlijke zekerheid, zoals bv. bij acceptatie van de wisselbrief door de betrokkene. Zo de 

betrokkene de wisselbrief accepteert, wordt hij eenvoudig en abstract schuldenaar als 

“gedelegeerde” van een delegatieovereenkomst (vgl. In Deel I persoonlijke zekerheden). 

trekker 

(delegant) 


(fonds) 

betrokkene 

Het voorrecht en de schuldvordering ontstaan echter wel reeds door het overhandigen van de 

getrokken wisselbrief aan de eerste houder. Aldus is het trekken en overhandigen van een 

wisselbrief in hoofde van de trekker een soort beschikking over de fondsvordering die zeer 

vergelijkbaar is met een inpandgeving ervan, zij het dat bij gebreke aan een conventionele 

inpandgeving dit enkel tot zekerheid strekt van de wisselrechtelijke schuldvordering van 

houder op trekker en niet van andere mogelijke schuldvorderingen. 

Het trekken van wisselbrief geldt als “betaling in geld of handelseffecten” in de zin van 17, 2° FaillW, zodat ook 

wanneer deze beschikking tijdens de verdachte periode geschiedde, zij in beginsel ontsnapt aan de niet- 

tegenwerpelijkheid jegens de boedel. 


654 

R.V. 

houder 

(delegataris)


a. Rechtstreekse vordering van de onderaannemer tegen de opdrachtgever en voorrecht van de 

onderaannemer. 

De werknemers van een aannemer (sinds 1804) én de onderaannemers van werken (Fr. soustraitant, 

En. subcontractor) (sinds de wijziging van het artikel bij Wet van 19 februari 1990) 

hebben een zekerheidsrecht op de schuldvordering die die aannemer wegens die werken heeft 

op zijn opdrachtgever. Volgens de wet hebben ze zowel een bijzonder voorrecht op die 

schuldvordering als een rechtstreeks vorderingsrecht jegens de opdrachtgever. Beiden 

strekken tot zekerheid van de schuldvordering van de onderaannemer op de hoofdaannemer 

uit dezelfde werken. Beiden moeten dan ook beschouwd worden als twee vormen van 

eenzelfde zekerheidsrecht, zodat de onderaannemer niet moet kiezen tussen beide. 

Het was betwist of hetzelfde geldt voor de onderaannemer in derde en volgende graad. Het 

Grondwettelijk hof heeft de knoop doorgehakt: een interpretatie van art. 1798 BW die dit niet 

zou inhouden, maakt een onderscheid dat niet redelijk verantwoord is en dus ongrondwettig 

(arrest nr. 12/2012) 1690 . De zekerheidsrechten gelden dus niet enkel ten gunste van de 

werknemers en onderaannemers van de hoofdaannemer, maar ook ten gunste van een onderonderaannemer 

en elke verdere onderaannemer in een ketting van 

aannemingsovereenkomsten 1691 . 

Wanneer de schuldvordering van de hoofdaannemer uit een overheidsopdracht spruit, gelden 

ook de bijzondere regels van art. 43 Overheidsopdrachtenwet (zie onder b.), maar blijft ook de 

rechtstreekse vordering van 1798 BW spelen. 

Wanneer de hoofdaannemer in België gevestigd is, kan de onderaannemer de rechtstreekse 

vordering naar Belgisch recht uitoefenen tegen de opdrachtgever, ook wanneer het onderpand 

een schuldvordering is naar een buitenlands recht dat deze rechtsfiguur niet kent 1692 . 

1° Verzekerde schuldvordering (créance-cause; valutaverhouding) 

a) Hoofdsom en accessoria 

A.P.R., 2001, 582, nr. 1763 e.v.; B. KOHL, “Sous-traitance: questions spéciales”, in Contrat d’entreprise et droit 

de la construction, Luik, 2003, 129-149; F. 't KINT & W. DERIJCKE, "Overzicht van rechtspraak (1990-2004). 

Het voorrecht en de rechtstreekse rechtsvordering van de onderaannemer tegen de bouwheer", TBH 2004, 851 v. 

1690 GwH nr. 12/2012 van 2 februari 2012, http://www.const-court.be/public/n/2012/2012-012n.pdf = JT 2012, 

331. 

1691 Eerder in die zin al E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 143; Kh. Hasselt 26 november 1998, RW 1998- 

99, 1285, A.JT 1998-99, 630 goedkeurende noot S. VANOPPEN. Anders Hof Brussel 8 november 1995, DAOR 

1995, nr. 37, 89; A. CUYPERS, “De rechtstreekse vordering en het voorrecht van de onderaannemer”, in 

Overeenkomstenrecht, Delva cyclus 1999-2000 p. 448-450, nr. 563. 

In het Franse recht hebben alle opeenvolgende onderaannemers een aanspraak jegens de bouwheer, maar niet 

jegens een tussenschakel – o.m. Cass. Fr. 1 e Civ. 26 oktober 2011 nr. 10-17.708, 

http://www.courdecassation.fr/jurisprudence_2/premiere_chambre_civile_568/1056_26_21346.html. 

1692 Dit volgt m.i. uit van art. 87 § 3 Wetboek IPR. In dezelfde zin, maar anders gemotiveerd Hof Gent 5 maart 

2007, RW 2009-2010, 1452, voorziening in cassatie verworpen Cass. 6 maart 2009 nr. C.07.0254.N. 

656


Het Hof van cassatie heeft in twee arresten ook het onderpand van voorrecht en rechtstreekse 

vordering identiek gedefinieerd. 

Enerzijds strekt de rechtstreekse vordering op de schuldvordering van de hoofdaannemer op 

de opdrachtgever (het onderpand) net zoals het voorrecht enkel tot zekerheid van de 

schuldvordering op de hoofdaannemer die betrekking heeft op werken voor diezelfde 

opdrachtgever, en niet ook tot zekerheid voor andere schulden van de hoofdaannemer jegens 

die onderaannemer of werknemer (uit andere bouwwerken) 1693 , een precisering die in de wet 

enkel bij het voorrecht staat. 

Anderzijds verzekert het voorrecht van de onderaannemer net zoals de rechtstreekse vordering 

zowel de hoofdsom als de accessoria, d.i. rente en strafbedingen 1694 . 

Aldus is de door de rechtstreekse vordering verzekerde schuldvordering voor onderaannemers 

qua omvang dezelfde als diegene die door het voorrecht is verzekerd. 

b) Naargelang de aard van de te betalen prestatie 

Wel zou nog het volgende verschil gelden, dat het voorrecht enkel onroerende aanneming 

betreft 1695 , of zelfs enkel maar de aanneming van bouwwerken 1696 , en andere dienstverleners 

dan aannemers van onroerende werken niet 1697 ten goede komt. Het komt ook niet ten goede 

aan degene die aan de aannemer louter personeel ter beschikking stelt 1698 . 

De rechtstreekse vordering daarentegen betreft zowel onroerende als roerende aanneming 1699 , 

en kan ook werknemers ten goede komen. Roerende aanneming omvat onder meer fabricageovereenkomsten, 

herstellingsovereenkomsten, enz. 

De rechtstreekse vordering komt wel enkel ten goede aan onderaannemers van de aannemer, 

en dus niét aan loutere leveranciers van goederen (die kunnen wel een zekerheidsrecht 

1693 Cass. 21 december 2001, Arr.Cass. 2001, nr. 720 = Pas. 2001, nr. 720 met conclusie advocaat-generaal DE 

RIEMAECKER = TBH 2002, 443 noot W. DERIJCKE, ”Etendue de la créance-cause et de la créance-objet de 

l’action directe visée à l’article 1798 du code civil“ = JT 2002, 196 = DAOR 2002/63, 263 noot P. WERY 

”L’assiette de l’action directe du sous-traitant” = Res.Jur.Imm. 2002, 50, nr. 6537. 

1694 Cass. 22 maart 2002, RW 2003-2004, 812 = TBO 2003, 107 noot V. SAGAERT = DAOR 2002, 269 = 

Arr.Cass. 2002, nr. 184 = Pas. 2002, nr. 194 met conclusie advocaat-generaal DE RIEMAECKER. Vgl. eerder 

Hof Luik 28 maart 2000, JT 2001, 825, JLMB 2000, 875; Kh. Namen 22 januari 1998, JLMB 1999, 610. 

1695 A. CUYPERS, “De rechtstreekse vordering en het voorrecht van de onderaannemer” RW 1997-98, 795.; F. 

't KINT, Sûretés (1991) nr. 519; Hof Antwerpen 17 december 1998, RW 1998-99, 1046 (studiebureau). 

1696 Zodat sommige rechtspraak ze zelfs verwerpt bij tuinaanleg (Hof Gent 21 februari 2001, TBH 2002, 449 

noot TROCH = RW 2004-2005, 1466). Anders: G. BAERT, Aanneming, A.P.R. 627, nr. 1907). 

Wel aanvaard werden wegwerken (A. CUYPERS, in Overeenkomstenrecht, 485, nr. 598), grondwerken (Kh. 

Verviers 6 januari 2003, JLMB 2004, 89) en binnenhuiswerken (G. BAERT, o.c. in A.P.R. 627, nr. 1907). 

1697 Bv. Kh. Gent 17 juni 1997, RW 1997-98, 680, TBH 1998, 116 (verhuurder van kranen); Hof Antwerpen 17 

december 1998, RW 1998-99, 1046 (studiebureau). 

1698 Hof Antwerpen 11 oktober 2007, RW 2007-2008, 1328. 

1699 Zo bv. kh. Verviers 10 november 1997, TBH 1998, 462; kh. Hasselt 24 december 2002, NJW 2003, 934 = 

RABG 2003/20, 1195 noot W. GOOSSENS. 

Anders: Hof Brussel 6 december 2006, T.Aann. 2007, 257 afkeurende noot B. VAN LIERDE. 

657


verkrijgen op de prijsvordering ten gevolge van een cessie daarvan, dan wel door zakelijke 

subrogatie indien zij op de geleverde zaak een eigendomsvoorbehoud hadden bedongen) - 

wanneer de zaak door de leverancier op maat wordt gefabriceerd, kan het wel om een 

aanneming gaan en dus ook de rechtstreekse vordering spelen 1700 . 

Betwisting is er over de toepasselijkheid op: 

- architecten en studiebureaus 1701 , 

- en meer in het algemeen diensten als onderscheiden van werken (bv. een verhuring 1702 , 

boekhoudkundige dienstverlening 1703 ). 

c) Opeisbaarheid 

Om de opdrachtgever rechtstreeks te kunnen aanspreken moet de onderaannemer reeds over 

een opeisbare schuldvordering beschikken. Te verdedigen is echter dat dit ook kan bij 

tekortkoming op voorhand van de hoofdaannemer. Uitstel van betaling toegekend aan de 

hoofdaannemer verhindert de rechtstreekse vordering niet. 

d) Saldo 

Gezien het slechts om een zekerheidsrecht gaat, kan de onderaannemer de schuldvordering 

slechts innen tot beloop van de verzekerde schuld van de hoofdaannemer; het saldo komt toe 

aan de hoofdaannemer 1704 . 

2° Bepaling van het onderpand (créance-objet, dekkingsverhouding) 

a) Eenvoudige onderaannemer 

Het ‘onderpand’ van de rechtstreekse vordering wordt gevormd door de schuldvorderingen 

van de hoofdaannemer op de opdrachtgever. Volgens het hoger aangehaalde arrest Cass. 21 

december 2001 gaat het enkel om de schuldvorderingen van de hoofdaannemer op de 

opdrachtgever die betrekking hebben op het werk dat door de opdrachtgever is toevertrouwd 

aan de hoofdaannemer en door deze aan de onderaannemer (dat is dus wel ruimer dan alleen 

maar de deelvordering van de hoofdaannemer op de opdrachtgever wegens dat onderdeel van 

de werken dat door de rechtstreeks vorderende onderaannemer is uitgevoerd 1705 ). 

1700 Zie bv. Kh. Hasselt 24 december 2002, NJW 2003, 934 = RABG 2003/20, 1195 noot W. GOOSSENS; Hof 

Brussel 19 december 2002, Res.Jur.Imm. 2003, 138, nr. 6595; Kh. Verviers 10 november 1997, TBH 1998, 462. 

1701 Aanvaard voor een architect aangesteld door de aannemer voor technische tekeningen: Hof Antwerpen 21 

december 1998, T.Aann. 1999, 241. 

1702 Toepassing verworpen door Hof Brussel 17 september 1999, RRD 2000, 41 noot P. WERY. 

1703 Aanvaard door Vred. Doornik, 16 oktober 2007, JT 2008, 161. 

1704 Evidente oplossing. Bv. Hof Antwerpen 13 oktober 2008, TBO 2009, 247 (op een ander punt verbroken 

door Cass. 18 maart 2010, infra). 

1705 Hof Antwerpen 22 september 1997, RW 1997-98, 1087: de bouwheer die wordt aangesproken door de 

onderaannemer van dakwerken kan niet inroepen dat de rechtstreekse vordering beperkt is tot wat hij nog voor 

de dakwerken verschuldigd is. 

658


Andere schuldvorderingen van de hoofdaannemer op de opdrachtgever - bv. 

schuldvorderingen die betrekking hebben op een andere bouwplaats ("werf") - zijn dus niet 

met dit zekerheidsrecht bezwaard (zij kunnen desgevallend wel volgens de gewone regels in 

pand worden gegeven aan de onderaannemer, maar zullen meestal al eerder in pand zijn 

gegeven aan een andere kredietverlener). 

hoofdaannemer onderaannemer 


aannemingssom 

Het onderpand omvat wel ook de interest die de bouwheer/opdrachtgever verschuldigd is op 

de hoofdvordering 1706 ; de ingebrekestelling kan ook door de onderaannemer gebeuren 1707 . 

Het zekerheidsrecht treft wel ook nog niet opeisbare schuldvorderingen van de 

hoofdaannemer op de opdrachtgever, maar deze laatste zal de onderaannemer natuurlijk maar 

moeten betalen wanneer de hoofdvordering opeisbaar wordt 1708 . Dit bewijst opnieuw dat het 

om een zekerheidsrecht gaat. 

b) Verdere onderaannemers 

bouwheer 


onderaannemingssom 

Zoals gezegd geldt de rechtstreekse vordering ook ten gunste van een onder-onderaannemer 

jegens de opdrachtgever van zijn opdrachtgever, d.i. jegens de hoofdaannemer. Betwist is of 

1706 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 142; Hof Luik 27 februari 2001, RRD 2001, 137. 

1707 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 142; Kh. Brussel 27 juli 1998, TBH 1999, 209 met noot DERIJCKE. 

1708 Cass. 29 oktober 2004, RW 2005-2006, 59 n. M. DEBUCQUOY; G. BAERT, Aanneming van werk (2001), 

601 en 614 v.; A. CUYPERS, in Overeenkomstenrecht (2000), 453 nr. 567; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, 

nr. 141; Hof Luik 23 mei 1996, T.Aann. 1997, 37, JLMB 1997, 589 noot GEORGES; Hof Gent 28 maart 2002, 

NJW 2002, 211; Hof Luik 23 oktober 1998, RRD 2000, 43 n. P. WERY. 

659 

R.V.


de onder-onderaannemer ook rechtstreeks de opdrachtgever van de hoofdaannemer kan 

aanspreken. Aangezien de rechtstreekse vordering een zekerheidsrecht is op de 

schuldvordering van de voorgaande schakel, kan bij de uitoefening van dat zekerheidsrecht 

ook gebruik gemaakt worden van de zekerheden die accessoir zijn aan die bezwaarde 

schuldvordering; vanuit dat oogpunt moet de onder-onderaannemer dus ook de uiteindelijke 

opdrachtgever kunnen aanspreken binnen de perken van de 3 schuldvorderingen; maar deze 

opvatting wordt door anderen betwist 1709 . 

3° Tijdstip van totstandkoming (en van fixatie van het fonds of onderpand) en van 

tegenwerpelijkheid aan de opdrachtgever; interne gevolgen. 

Het onderpand van de rechtstreekse vordering zijn de schuldvorderingen van de 

hoofdaannemer op de opdrachtgever in de omvang waarin ze volgens de interne verhouding 

(bouwheer/hoofdaannemer) geldt. De opdrachtgever kan alle excepties inroepen die dit 

onderpand beperken (niet-abstracte rechtstreekse vordering). 

Vele betwistingen betreffende de rechtstreekse vordering zijn het gevolg van het feit dat men 

het ontstaan van het zekerheidsrecht op de schuldvordering (goederenrechtelijk statuut) niet 

onderscheidt van de tegenwerpelijkheid aan de opdrachtgever ervan (gevolgen in de interne 

verhouding met de opdrachtgever). Nochtans zijn de regels hiervoor vergelijkbaar met die 

inzake cessie of inpandgeving van schuldvorderingen. 

a) Tijdstip van tegenwerpelijkheid; tegenwerpelijkheid van excepties 

Wat de interne gevolgen betreft, gaat men er terecht van uit dat het zekerheidsrecht maar kan 

worden tegengeworpen aan de opdrachtgever zodra hem kennis is gegeven. 

i) Vorm van de kennisgeving 

De kennisgeving kan in elke vorm geschieden, en vereist dus geen dagvaarding; elke 

kennisgeving is voldoende om de rechtstreekse vordering tegenwerpelijk te maken aan de 

opdrachtgever (vergelijk art. 1690 § 1 II BW bij cessie). Dit geschilpunt werd beslecht door 

één van de arresten van het Hof van cassatie van 25 maart 2005 betreffende deze 

rechtstreekse vordering 1710 . Conform het gemeen recht heeft de kennisgeving maar 

1709 Anders dan de door ons verdedigde oplossing B. KOHL, “Sous-traitance: questions spécilaes”, in Contrat 

d’entreprise et droit de la construction, CUP deel 63, p.133; R. DE BRIEY & O JAUNAUX, “La sous-traitance: 

questions choisies”, in Droit de la construction, Actes du colloque du 31 mai 2006, Jeune barreau Liège, p. 152 

v.; V. SAGAERT, RW 2010-2011, (998) 1000 nr. 4; Vred. Doornik, 16 oktober 2007, JT 2008, 161 = JLMB 

2008, 1472 n. B. KOHL. 

Naar Frans recht kunnen de opeenvolgende onderaannemers wel rechtstreeks de opdrachtgever aanspreken: 

Cass.(fr.) civ. III 20 mei 1980, JCP 1980 II nr. 19440 n. G. FLECHEUX. 

1710 Cass. 25 maart 2005 nr. C.040126.N, iz. Abi Imtech, TBBR 2005, 407 n. C. EYBEN, "La forme de l'action 

directe des sous-traitants: la fin d'une controverse?" = JLMB 2005, 1040 n. P. HENRY, "Action directe du soustraitant: 

deux nouvelles précisions" = Arr. 2005, 735 = RW 2005-2006 n. M. DEBUCQUOY = TBH 2005, 1020 

n. W DERIJCKE = TBO 2005, 219 n. DE COOMAN; Cass. 10 juni 2011, C.10.0465.N. bvba René Huybrechts, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20110610-5. Sindsdien vaste rechtspraak (bv. 

Hof Antwerpen 13 oktober 2008, TBO 2009, 247, evenwel verbroken wat het tijdstip van kennisgeving betreft 

660


uitwerking op het tijdstip van ontvangst 1711 . Een kennisgeving aan de hoofdaannemer is niet 

voldoende, het moet om een kennisgeving aan de opdrachtgever-onderschuldenaar gaan 1712 ; 

ze is evenmin vereist 1713 . 

ii) Gevolgen voor de excepties 

Het tijdstip van de ontvangst van de kennisgeving is van belang voor het inroepen van 

excepties door de opdrachtgever: 

- de opdrachtgever behoudt alle excepties uit de dekkingsverhouding die zijn ontstaan voor de 

kennisgeving aan de opdrachtgever. Zo zal de opdrachtgever de voordien reeds aan de 

hoofdaannemer gedane betalingen aan de onderaannemer kunnen tegenwerpen, evenals 

voordien ingetreden schuldvergelijkingen. De hoofdaannemer blijft inningsbevoegd zolang de 

onderaannemer geen kennis geeft aan de opdrachtgever; 

- de opdrachtgever behoudt ook na de kennisgeving de exceptio non adimpleti contractus, ook 

voor wanprestaties van de hoofdaannemer die dateren van na de kennisgeving 1714 , aangezien 

deze exceptie inherent is aan de wederkerige rechtsverhouding; alsook de mogelijkheid tot 

schuldvergelijking van verknochte schuldvorderingen (vgl. verder). 

- de opdrachtgever kan geen excepties uit de dekkingsverhouding inroepen die dateren van na 

de kennisgeving aan de opdrachtgever. De opdrachtgever kan dus niet meer bevrijdend 

betalen aan de hoofdaannemer nadat hem kennis is gegeven 1715 en nadien ook niet meer 

verrekenen met een tegenvordering op de hoofdaannemer 1716 (de verrekening van 

samenhangende schuldvorderingen is echter gegrond op de e.n.a.c., die voordien ontstaat; zie 

de discussie verder). 

M.a.w. de kennisgeving fixeert de verbintenisrechtelijke inhoud van de schuldvordering. 

Of de onderaannemer in verhouding tot zijn schuldenaar het recht had de aanspraak uit te 

oefenen, moet beoordeeld worden op het tijdstip van de verzending van de kennisgeving 1717 . 

M.i. is dit echter niet relevant in de verhouding met de derde-schuldenaar 

b) Tijdstip van ontstaan van het zakelijk recht op de schuldvordering 

Uit de regeling inzake tegenwerpelijkheid van excepties leidt men m.i. ten onrechte af dat ook 

op zakenrechtelijk vlak, qua anterioriteit, het zekerheidsrecht van de onderaannemer slechts 

door Cass. 18 maart 2010, infra). Nog ten onrechte anders Hof Antwerpen 20 juni 2003, RW 2005-2006, 1550; 

Hof Antwerpen 25 november 2004, verbroken door Cass. 10 juni 2011, bvba Rné Huybrechts, C.10.0465.N, 


1711 Cass. 18 maart 2010, C.09.0136.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20100318-3 = RW 2010-2011, 998 n. V. SAGAERT. 

1712 V. SAGAERT, RW 2010-2011, (998) 1000 nr. 5; ten onrechte anders Hof Brussel 8 april 2009, T.Aann. 

2010, 62 n. M. SOMERS. 

1713 Hof Antwerpen 13 oktober 2008, TBO 2009, 247, op een ander luntvrbroken door Cass. 18 maart 2010, 

supra. 

1714 Cass. 25 maart 2005, supra; voordien reeds Hof Luik 30 juni 2000, JT 2001, 597. 

1715 Evidente oplossing; onder meer Hof Bergen 9 januari 2003, JLMB 2003, 1041 

1716 Rb. Gent 14 februari 2001, T.Aann. 2001, 110. 

1717 V. SAGAERT, RW 2010-2011 (998) 1000 nr. 6. 

661


ontstaat vanaf het tijdstip van de kennisgeving aan de opdrachtgever 1718 (en volgens sommige 

intussen duidelijk achterhaalde rechtspraak zelfs maar vanaf het instellen van een eis in 

rechte 1719 ). Men verwart hier echter de tegenwerpelijkheid aan de schuldenaar met de 

zakenrechtelijke anterioriteit van het rechtstreeks vorderingsrecht (zekerheidsrecht). Dat de 

opdrachtgever de excepties die tot aan de kennisgeving ontstaan kan inroepen tegen de 

onderaannemer bewijst echter niet dat de rechtstreekse vordering niet eerder ontstaat, maar 

enkel dat tot aan die kennisgeving de hoofdaannemer inningsbevoegd blijft. 

Het Hof van cassatie heeft er evenwel voor gekozen om ook het zakelijk recht dat uit de 

rechtstreekse vordering voortvloeit maar te laten ontstaan door de kennisgeving. Het 

voorrecht van de onderaannemer evenwel neemt minstens rang in op de datum waarop de 

schuldvordering op de hoofdaannemer ontstaat 1720 . De keuze voor twee uiteenlopende regels 

voor deze twee rechtsfiguren is te betreuren. Het voorrecht houdt ook hier in dat de 

hoofdaannemer de schuldvordering op de opdrachtgever maar verkrijgt met - ab initio - de 

bezwaring door het zekerheidsrecht van de werknemers en onderaannemer er reeds op. Dit 

volgt uit de cassatie-arresten van 25 maart 2005 en wordt verder uitgewerkt bij de bespreking 

van de conflicten op eenzelfde schuldvordering (Hst. VII). Maar blijkens de 

cassatierechtspraak over de rechtstreekse vordering geldt daar niet dezelfde regel. Aldus rijst 

de vraag (waarover meer in Hst. VII) of de rechtstreekse vordering van de onderaannemer nog 

voorrang kan hebben boven een eerdere inpandgeving van dezelfde schuldvordering, wat 

nochtans overeenstemt met de bedoeling van de wetgever. 

4° Executierechten; samenloop; geldingsduur 

a) Gevolgen van de samenloop 

i) Op de voor de samenloop uitgeoefende rechtstreekse vordering 

Het is niet betwist dat een rechtstreekse vordering van een onderaannemer die reeds werd 

uitgeoefend vooraleer er een samenloop ontstaat met andere schuldeisers van de 

hoofdaannemer, blijft gelden, en de onderaannemer aldus een separatist is in die 

1718 Deze verkeerde gevolgtrekking vindt men bv. in Hof Antwerpen 13 december 2001, TBH 2002, 466; Hof 

Antwerpen 13 december 2001, TBH 2002, 470 noot W. DERIJCKE; Hof Antwerpen 7 november 2002, NJW 

2003, 930 = RW 2002-2003, 1392; kh. Hasselt 24 december 2002, NJW 2003, (934) 935 randnr. 6, dat daaruit 

afleidt dat de rechtstreekse vordering “geen voorwerp” meer heeft na de samenloop wanneer ze niet reeds eerder 

is uitgeoefend. Deze rechtspraak aanvaardt wel - terecht - dat een eis in rechte niet vereist is. 

1719 In die zin, ten onrechte, Hof Gent 5 juni 2003, NJW 2003, 1079 = RW 2003-2004, 467 = RABG, 2003/20, 

1193, verbroken door Cass. 25 maart 2005 (hoger besproken); Hof Antwerpen 1 maart 1995, RW 1996-97 

instemmende noot G. BAERT “Geen vorderingsrecht van de aannemer zonder een rechtsvordering”; Kh. Brussel 

27 juli 1998, TBH 1999, 209 noot W. DERIJCKE; Rb. Hasselt, 3 november 1999, Limb.Rechtsl. 2000, 424; Hof 

Bergen 29 september 2003, RRD 2003, 407; G. BAERT, A.P.R. Aanneming van werk, p. 612, nr. 1855. Zie nog 

Hof Bergen 9 januari 2003, JLMB 2003, 1041; Hof Gent 6 mei 1998, A.JT 1998-99, 910 noot S. VERBEKE. 

Terecht wordt géén eis in rechte geëist door: Hof Gent 6 mei 1998, A.JT 1998-99, 910 met noot S. VERBEKE; 

Kh. Dendermonde 13 maart 1998, T.Aann. 1998, 253; Hof Bergen 9 januari 2003, JLMB 2003, 1041; P. WERY, 

“L’étendue et la forme de l’action directe du sous-traitant: deux questions controversées”, T.Aan. 2004, 10-14; E. 

DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 139. Dit volgt ook uit het hoger besproken cassatie-arrest van 25 maart 2005. 

1720 Zo bv. Hof Brussel 8 november 1995, DAOR 1995-37, p. 89; Hof Gent 21 februari 2001, TBH 2002, 449 

noot K. TROCH. 

662


samenloop 1721 . Als separatist draagt hij niet bij tot de kosten van het faillissement. Zoals 

hoger aangegeven, is voor die uitoefening geen dagvaarding nodig, en volstaat elke vorm van 

kennisgeving. Als separatist behoudt hij de rechtstreekse vordering ook indien nadien op de 

bezwaarde schuldvordering derdenbeslag werd gelegd door een andere schuldeiser van de 

hoofdaannemer. 

ii) Op de mogelijkheid nog een rechtstreekse vordering uit te oefenen na 

samenloop 

De cassatierechtspraak gaat er blijkbaar van uit dat de rechtstreekse vordering eerst ontstaat 

door een kennisgeving (incl., maar niet noodzakelijk door, het instellen van een eis in rechte), 

en dat de specifieke voordelen van die rechtstreekse vordering dus niet meer kunnen ontstaan 

na de samenloop (faillissement, vereffening rechtspersoon of andere samenloop 1722 ) van de 

schuldeisers van de hoofdaannemer. Vanaf het ontstaan van de samenloop verliest de 

onderaannemer de mogelijkheid om nog een rechtstreekse vordering in te stellen, en heeft hij 

enkel nog een bijzonder voorrecht (op hetzelfde onderpand) (art. 20, 12° HypW) 1723 . Het 

"meer" dat een rechtstreekse vordering biedt kan dus vanaf de samenloop niet meer worden 

verkregen (fixatiebeginsel). 

1721 DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 145: Hof Bergen 9 januari 2003, JLMB 2003, 1041. 

1722 Wellicht dus ook na derdenbeslag. 

1723 Cass. 27 mei 2004, RW 2003-2004, 1724 = Arr. 2004, 938 = TBO 2005, 50; Cass. 23 september 2004 (2 

arresten), Arr. 145 = JLMB 2004, 32 en 33 = Jaarverslag cassatie 1994, 62 = TBO 2005, 64 n. M DE THEIJE = 

NjW 2005, 170, besproken door K. VANHOVE & S. VAN LOOCK, "Rechtstreekse vordering van 

onderaannemer en samenloop. Hof van cassatie schept duidelijkheid", NJW 2005, 146 v.; Cass. 14 juni 2007, 

Cavenaille & Bodeus q.q. faill. En.ge.bat t. diverse, nr. C.05.0382F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20070614-1 = Pas. 1213 = JLMB 2007, 1204 n. 

Cl. PARMENTIER; Cass. 18 maart 2010, C.09.0136.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100318-3 = RW 2010-2011, 998 n. V. 

SAGAERT “De uitoefening van een (onvolmaakte) rechtstreekse vordering: de kennisgeving aan de 

onderschuldenaar als peildatum”. 

Zelfs indien de rechtstreekse vordering niet meer zou kunnen worden uitgeoefend na faillissement, zijn de 

arresten nog verkeerd gemotiveerd. Ze stellen impliciet dat de onderaannemer geen wettige reden van voorrang 

op die schuldvordering heeft, die in de boedel zou vallen, en vergeten daarbij dat de onderaannemer in ieder 

geval een bijzonder voorrecht heeft op die schuldvordering. 

Ten gronde in dezelfde zin als die rechtspraak bv. E. DIRIX, "Onderaanneming", T. Aann. 1991, 37; DIRIX, 

"Rechtstreekse vordering en samenloop", Noot onder kh. Antwerpen 24 april 1995, RW 1995-96, 265 v.; Rb. 

Turnhout 21 mei 1997, RW 1997-98, 411 noot DIRIX; DIRIX & DECORTE (2006) nr. 574; kh. (Rb.) Hasselt 3 

november 1997, Limb.Rl. 2000, 424 noot VAN GOMPEL; kh. Leuven 24 februari 1998, TBBR 1999, 213 noot J. 

KOKELENBERG; kh. Brussel 27 juli 1998, TBH 1999, 209 noot W. DERIJCKE; Rb. Brussel 8 september 

2000, RW 2000-2001, 1102; Hof Antwerpen 13 december 2001, TBH 2002, 466; Hof Antwerpen 13 december 

2001, TBH 2002, 470 noot W. DERIJCKE; Hof Antwerpen 7 maart 2002, RW 2002-2003, 1392; Hof Antwerpen 

7 november 2002, NJW 2003, 930; Kh. Hasselt 24 december 2002, NjW 2003, 934; Hof Gent 5 juni 2003, NJW 

2003, 1079 = RW 2003-2004, 467 noot, RABG 2003/20, 1193; Rb. Antwerpen 17 maart 2004, RW 2007-2008, 

871; G. BAERT, APR, Aanneming van werk, 2001, p. 607 nr. 1838 en p. 610 nr. 1850; Ph. GERARD & J. 

WINDEY, “Action directe des sous-traitants, faillite et concordat judiciaire: à contre-courant”, Liber amicorum 

Lucien Simont, Brussel 2002, 385 v. Zie ook L. SIMONT, noot onder Hof Luik 21 februari 1964, RCJB 1964, ...; 

A. CUYPERS, RW 1997-98, 703; J.M. RIKKERS, "L'action directe du sous-traitant prévue à l'article 1798 du 

code civil: hypotheses de conflict", Liber amicorum Yvon Hannequart et Roger Rasir, Kluwer 1997, 345. 

Voor kritiek op de cassatierechtspraak, zie onder meer J.P. RENARD, "Heurs et malheurs de l'action directe", T. 

Aann. 2005/3, p. 242; B. VAN LIERDE, "Observations", T.Aann. 2007, (260) 263. 

663


Nochtans is het standpunt dat de meerderheid van de lagere rechtspraak voor de cassatiearresten 

van 27 mei 2004 innam m.i. correcter. Die ging ervan uit dat de rechtstreekse 

vordering niet eerst door het instellen van de eis ontstaat, zodat de titularis van de 

rechtstreekse vordering een separatist is en deze schuldvordering in beginsel ook na de 

samenloop nog kan worden uitgeoefend 1724 . Die meerderheidsopvatting werd soms wel met 

verkeerde argumenten ondersteund (bv. door te stellen dat de rechtstreekse vordering geen 

betrekking heeft op een actief van de hoofdaannemer en om die reden aan de samenloop zou 

ontsnappen 1725 ; dat is natuurlijk onjuist: de rechtstreekse vordering heeft als onderpand de 

schuldvordering van de hoofdaannemer op de opdrachtgever). De juiste reden is dat de 

titularis van een rechtstreekse vordering (overigens zelfs alleen al op grond van zijn bijzonder 

voorrecht) een separatist is, wiens afzonderingsrecht standhoudt bij samenloop, dit onder 

voorbehoud van de beperking van separatistenposities bij bepaalde vormen van samenloop, 

zoals m.b. faillissement. De juiste oplossing is dus dat de rechtstreekse vordering na 

faillissement slechts is opgeschort tot aan het proces-verbaal van verificatie van 

schuldvorderingen (en behoudens verdere schorsing van de tenuitvoerlegging door de 

rechtbank op verzoek van de curator gedurende max. 1 jaar) (zie art. 26 FaillW; art. 100 II 

FaillW). Maar zoals gezegd oordeelde het Hof van cassatie wel anders. Op basis van die 

cassatierechtspraak moet men concluderen dat de rechtstreekse vordering eerst ontstaat door 

de kennisgeving (over de vraag of die retroactief werkt in die zin dat ze voorrang heeft op 

oudere beschikkingen van de hoofdaannemer over de bezwaarde schuldvordering op de 

bouwheer, zie hst. VII). 

Verder volgt uit de regel van de tegenwerpelijkheid van excepties ontstaan voor de 

kennisgeving, dat de opdrachtgever na samenloop wel bevrijdend betaalt aan de curator of 

andere bewindvoerder zolang hij niet door de onderaannemer is aangesproken. 

De rechtstreekse vordering kon in beginsel niet worden uitgeoefend tijdens de procedure gerechtelijk akkoord, 

gezien de opschorting van de executierechten van separatisten 1726 . 

1724 kh. Brussel 30 juni 1994, TBH 1994, 928; kh. Luik 26/28 oktober 1994, RRD 1994, 542 = TBH 1996, 555; 

Hof Luik 31 maart 1995, JLMB 1995, 1340; Rb. Turnhout 21 mei 1997, RW 1997-98, 411 afkeurende noot E. 

DIRIX; kh. Verviers 10 november 1997, TBH 1998, 462; kh. Dendermonde 13 maart 1998, T.Aann. 223; Hof 

Luik 25 juni 1998, JLMB 1998, 1475 = T.Aann. 1998, 247 noot Y. DUMON & A. ZENNER = RPS 1999, 289 = 

TBH 1999, 186; Rb. Gent 4 oktober 2000, TGR 2001, 15 noot P. VAN CANEGHEM; Rb. Gent 14 februari 

2001, T.Aann. 2001, 110; Hof Luik 27 februari 2001, RRD 137; Hof Bergen 28 januari 2002, AR nr. 2000:26; 

kh. Brussel 31 juli 2002, T.Aann. 2002, 317; Hof Gent 28 maart 2002, NJW 2002, 211; Hof Gent 10 december 

2002, NJW 2003, 932 = RABG 2003/20, 1192; Hof Brussel 25 januari 2003, AR nr. 2000/2251; Hof Bergen 6 

oktober 2003, AR nr. 2002/840; J. KOKELENBERG, in Overeenkomstenrecht 2000, 478; J.P. RENARD en M 

VAN DEN ABEELE, “Les garanties offertes aux sous-traitants en cas de défaillance de l’entrepreneur général”, 

T. Aann. 1997, 134; Y. DUMON & A. ZENNER, "Franki- une première expérience concordataire", noot onder 

kh. Luik 29 juni 1998, JLMB 1998, 1489; A. ZENNER, Dépistage, faillites et concordat, Larcier Brussel 1998, 

p. 955; J. CAEYMAEX, "Les créances des sous-traitants" in Le point sur le droit des suretés, Formation 

permanent CUP deel 41, Luik 2000, p. 270 en 272; F. GEORGES, “Les prérogatives du partenaire du 

commerçant en difficulté: état des lieux”, in La faillite et les concordat en droit positif belge après la réforme de 

1997, Fac. Liège 1998, 426-427; J.-P. BRULS, “Le droit du sous-traitant au payement du prix dans le droit 

privé”, Act. Dr. 1992, 239 nr. 21. 

1725 Hof Gent 10 december 2002, NJW 2003, 932 

1726 E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 146; X. DIEUX en J. WINDEY, “Nouvelles observations sur la 

théorie générale du concours entre les créanciers à la lumière de loi du 17 juillet 1997 sur le concordat judiciaire 

et de ses premières applications” in Mélanges offerts à Pierre Van Ommeslaghe, Brussel, 2000, (377) 403, nr. 

664


b) Geldingsduur 

Het voorrecht is niet aan enige publiciteitsvereiste onderworpen, maar blijft slechts bewaard 

gedurende 5 jaar vanaf de datum van de factuur. 

c) Verbintenisrechtelijke uitoefeningsbeperkingen 

Of de onderaannemer contractueel gerechtigd is om de rechtstreekse vordering uit te oefenen 

is een vraag van dezelfde orde als de vraag of de houder van een pandrecht op een 

schuldvordering kan overgaan tot kennisgeving aan de schuldenaar van de in pand gegeven 

schuldvordering en deze mag innen. 

Wat de vraag betreft vanaf wanneer de onderaannemer de rechtstreekse vordering kan 

uitoefenen, stellen sommige auteurs dat een dreigende insolvabiliteit weliswaar niet vereist 

is 1727 , maar dit recht toch ook niet zomaar kan worden uitgeoefend, omdat het de 

hoofdaannemer zou benadelen 1728 . Het betreft hier m.i. een vraag van rechtsmisbruik. Gezien 

de cassatierechtspraak ertoe leidt dat de rechtstreekse vordering niet meer kan worden 

uitgeoefend na samenloop, moet ervan uitgegaan worden dat het geen misbruik is om deze uit 

te oefenen ook al zou er nog geen staking van betaling zijn. Zoniet zou deze door de wetgever 

nochtans ingevoerde rechtsfiguur zonder praktisch nut zijn 1729 . Meer nog, er moet van 

worden uitgegaan dat de onderaannemer de kennisgeving mag doen zodra de hoofdaannemer 

in verzuim is, tenzij dit in de concrete omstandigheden een misbruik zou vormen omdat de 

onderaannemer over voldoende andere waarborgen beschikt. 

Deze vraag is gelijkaardig aan de vraag naar de uitoefening van een pandrecht op 

schuldvorderingen door de kennisgeving aan de schuldenaar van de in pand gegeven 

schuldvordering (supra afdeling A punt 4 d.). 

Het protest van de hoofdaannemer verhindert de inningsbevoegdheid van de onderaannemer 

niet 1730 . De bouwheer zal in geval van twijfel over bestaan en omvang van de verzekerde 

schuld mogelijks wel de exceptio dubii kunnen inroepen, d.i. opschorten en consigneren tot er 

duidelijkheid is. 

b. Bijzonder regime van schuldvorderingen uit overheidsopdrachten 

18; Th. BOSLY, “Quatre années d’application de la loi sur le concordat judiciaire”, in Faillite et concordat 

jdiciaire, Centre J. Reynauld, Brussel, 2002 (475), 492, nr. 41; Ph. COLLE, “Enkele vragen i.v.m. de toepassing 

van de nieuwe wetten van het faillissement en het gerechtelijk akkoord”, in Rechtspersonenrecht 

(Postuniversitaire cyclus Willy Delva), Gent, 1999, p. (217) 243, nr. 33. 

1727 Zie o.m. A. CUYPERS, o.c. 450, nr. 564 en de verwijzingen aldaar. 

1728 Zo E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 140. 

1729 Vgl. B. VAN LIERDE, "Observations", T.Aann. 2007, (260) 263. 

1730 Evidente oplossing. Bv. Hof Antwerpen 13 oktober 2008, TBO 2009, 247 (op een ander punt verbroken 

door Cass. 18 maart 2010, infra). 

665


In art. 43 van de Overheidsopdrachtenwet 1731 werd een bijzondere regeling uitgewerkt in 

verband met de overdracht en de inpandgeving van schuldvorderingen op de 

publiekrechtelijke rechtspersonen voortvloeiend uit leveringen, diensten en werken 1732 . Dit 

schept op onrechtstreekse wijze een bijzondere zekerheid ten gunste van werknemers, 

onderaannemers en leveranciers van de opdrachtnemer van de overheidsopdracht. 

Deze schuldvorderingen van een aannemer van werk of diensten of leverancier op de 

aanbestedende overheid kunnen tot aan de keuring (genaamd oplevering; indien er een 

voorlopig en een definitieve is gaat het om de voorlopige) niet het voorwerp zijn van beslag, 

overdracht of inpandgeving, tenzij: 

- wat betreft beslag: voor loonvorderingen van de werknemers (arbeiders en bedienden) en op 

de opdracht betrekking hebbende schuldvorderingen van onderaannemers en leveranciers van 

de aannemer van werken, leveringen of diensten; en 

- wat betreft overdracht of inpandgeving: ter verkrijging van kredieten voor de uitvoering van 

de opdracht (zie art. 43 § 3). 

Ook blijft een betekening bij deurwaardersexploot of een aangetekende brief vereist voor een cessie of 

inpandgeving (art. 43 § 4 Overheidsopdrachtenwet). 

Bij die overdracht en inpandgeving blijven de schuldvorderingen bovendien bezwaard met 

een pandrecht (of voorrecht) in eerste rang van de genoemde werknemers en onderaannemers. 

Daartoe moeten de laatstgenoemden wel kennis geven van hun schuldvordering aan de 

aanbestedende overheid vooraleer deze te goeder trouw heeft betaald. Deze kennisgeving is 

vormvrij en kan ook nog na samenloop geschieden 1733 . 

Hier komt dus onrechtstreeks een voorrecht tot stand voor deze categorie van schuldeisers (de 

tekst van de wet gebruikt terloops de term voorrecht). 

Dit regime is ingesteld om te vermijden dat de onderaannemers of werknemers van de 

hoofdaannemer de werken zouden opschorten. Het is dus in het belang van de overheid dat zij 

voorrang hebben op andere schuldeisers die op de schuldvorderingen van de hoofdaannemer 

1731 Dit gaat gedeeltelijk terug op de Decreten van 26 Pluviose en 23 Ventôse An II (Decreten van Posen 1806), 

werd hernomen in de Wet van 3 januari 1958, nadien in art. 96-99 van de bij KB 17 juli 1991 samengeschakelde 

wettenop de Rijksboekhouding, dan art. 23 Overheidsopdrachtenwet 24 december 1993 en nu dus art. 43 

Overheidsopdrachtenwet 15 juni 2006. Zie voor nadere uitleg A. VERBEKE, “Cessie en inpandgeving van 

vorderingen betreffende overheidsopdrachten”, in Vierde permanente vorming van de gerechtsdeurwaarder 

(1998), Story 1998, 91 v. evenals in Bancair derdenbeslag - gerechtelijk akkoord en faillissement - 

taalwetgeving in beslagzaken - kort geding - beslag op onlichamelijke roerende goederen - cessie en 

inpandgeving van vorderingen betreffende overheidsopdrachten, Kluwer Antwerpen 1999, 181 v. 

Het toepassingsgebied van deze betreft alle overheidsopdrachten die onder de wet vallen, met uitsluiting van 

opdrachten door gesubsidieerde privaatrechtelijke instellingen. 

Over het toepassingsgebied ratione personae van de oude wet van 1958, zie onder meer Hof Brussel 9 oktober 

1987, TBH 1988, 470 (niet bij werken in opdracht van het Wegenfonds); Hof Antwerpen 10 oktober 1994, RW 

1995-96, 62; Cass. 3 april 1992, RW 1992-93, 249 concl. a.g. DE SWAEF noot G. VAN HAEGENBORGH; 

Cass. 1 maart 2002, JLMB 2002, 710; Hof Luik 15 oktober 1998, JLMB 1999, 732. 

1732 De Wet mobilisering van schuldvorderingen in de financiële sector 2012, art. 3, maakt een uitzonderingen 

voor bankvorderingen uit kredieten verleend door banken aan een overheidsdienst of – bedrijf. 

1733 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 522; Cass. 25 maart 1993, Pas. 1993 I 324 = RW 1993-94, 644 n. C. 

FRANK. 

666


tegen de overheid een zekerheidsrecht zouden verkrijgen (met name de bank die een pand op 

handelszaak zou hebben). Het betekent natuurlijk ook dat het zekerheidsrecht geldt zonder dat 

eerst aan de aanbestedende overheid kennis is gegeven. 

In zoverre de rechtstreekse vordering en het voorrecht van de onderaannemer van toepassing 

zijn (zie hierboven a.) kan de onderaannemer zich ook daarop beroepen; art. 43 

Overheidsopdrachtenwet sluit dit niet uit 1734 . 

Deze bijzondere regeling heeft geleid tot een zware kredietadministratie voor desbetreffende 

kredieten bij de kredietinstellingen die de hoofdaannemer krediet verschaffen. 

5. Rechtstreekse vordering van de eigenaar op de onderhuurder 

Deze wordt wettelijk geregeld door art. 1753 BW. 

a. Onderpand 

De schuldvorderingen waarop de hoofdverhuurder een rechtstreekse aanspraak kan uitoefenen 

betreft de schuldvorderingen van de hoofdhuurder jegens de onderhuurder uit de 

onderverhuring. 


hoofdhuurder hoofdverhuurder 


onderhuurovereenko 

mst 

onderhuurder 


hoofdhuurovereenkomst 

1734 Cass. 27 mei 2004, (eerste middel) RW 2003-2004, 1723 = Jaarverslag cassatie 1994, 59. Zie ook A. 

CUYPERS, in Overeenkomstenrecht, 446-447, nr. 561. 

667 

R.V.


De rechtstreekse vordering strekt tot zekerheid van de schuldvordering van de 

hoofdverhuurder op de hoofdhuurder uit de hoofdhuurovereenkomst. 

c. Ontstaan en tegenwerpelijkheid aan de onderhuurder 

Het zekerheidsrecht van de eigenaar op die schuldvordering (fonds) is eerst tegenwerpelijk 

aan de onderhuurder door beslag te leggen in handen van die onderhuurder. Tot dan blijft de 

onderverhuurder(-hoofdhuurder) bevoegd. De onderhuurder kan de excepties uit de 

dekkingsverhouding (onderverhuring) tegenwerpen die voor het beslag zijn ontstaan, behalve 

vooruitbetaling van huur die noch bedongen was noch krachtens gebruik verschuldigd. 

Hieruit leidt men meestal af dat het recht ook pas door het derdenbeslag ontstaat (hoewel dat 

daar niet noodzakelijk uit volgt; vgl. hoger punt 4. de discussie bij de onderaannemer). 

6. Zekerheidsrecht van de fiscus en de RSZ op schuldvorderingen van aannemers van 

onroerende werken jegens hun opdrachtgevers 

a. Wetsbepalingen 

Dit recht volgt uit art 400 v. WIB en 30bis en 30ter RMZ-Wet. Deze wetgeving is tot stand 

gekomen om het zwart werken en de praktijk van de koppelbazen in de bouwsector tegen te 

gaan. Het neemt de vorm aan van een inhoudingsplicht die geldt voor opdrachtgevers van 

onroerende bouwwerken welke krachtens een aannemings- of vennootschapsovereenkomst 

betalingen doen aan een aannemer met fiscale of sociale schulden, alsook (sedert de 

aanvulling van art. 400 en invoering van 30ter door de Programmawet-I van 29 maart 2012) 

voor opdrachtgevers van andere werken en activiteiten in de zogenaamde risicosectoren die 

bij Koninklijk Besluit worden aangewezen. 

Voor 2008 gold deze regeling het beroep op alle niet-erkende aannemers (en enkel nieterkende) 

(zogenaamd niet-geregistreerde aannemers). In zoverre deze regeling ook gold ten 

aanzien van aannemers uit andere EU-lidstaten werd ze strijdig verklaard met het Europees 

gemeenschapsrecht bij arrest C-433/04 d.d. 9 november 2006 van het HvJ 1735 . De wetgever 

heeft dan gekozen voor een nieuwe regeling, waarbij de gehoudenheid geldt bij (alle) 

aannemers met (para)fiscale schulden in de bouswector 1736 . Voor sociale zekerheidsschulden 

1735 Vervolgens hebben sommige schuldenaars ingeroepen dat de regeling ook ongeldig was in een zuiver 

binnenlands geschil. Dat de regel in een zuiver binnenlandse zaak niet strijdig is met het Europees recht is 

duidelijk (bv. Arbeidshof Brussel 15 mei 2008, AR nr. 50.198), maar het feit dat voor de inwerkingtreding van 

de nieuwe regeling de regels enkel konden gelden voor schuldenaars van binnenlandse aannemers kon mogelijks 

wel een discriminatie uitmaken; het Grondwettelijk Hof heeft zich daar ten onrechte nogal gemakkelijk van af 

gemaakt in arresten nr. 56/2009 van 19 maart 2009, http://grondwettelijkhof.be/public/n/2009/2009-056n.pdf, 

overweging B.4.4. en nr. 13/2012 van 2 februari 2012, http://www.const-court.be/public/n/2012/2012-013n.pdf., 

door te weigeren situaties die onder het Europees Unierecht te vallen te vergelijken met sitauties die enkel onder 

het lidstatelijke recht vallen. 

1736 De hervorming geschiedde in hoofdzaak door art. 55 – 56 en 138 v. van de Programmawet van 27 april 

2007. 

668


c. Onderpand 

Deze bepalingen zijn erg duister wat betreft het onderpand van het voorrecht. Ervan uitgaande 

dat de ratio legis er nog steeds in bestaat de fiscus te laten voorgaan op de begunstigde, en 

niet op enige andere schuldeiser van de veroordeelde (dat laatste blijkt uit art. 150 II W.Reg.), 

houden deze regels m.i. niet zozeer een voorrecht in op activa van de veroordeelde, maar wel 

op de schuldvorderingen die de begunstigde heeft krachtens het vonnis houdende 

veroordeling, vereffening of rangregeling. Dat betekent ook dat het voorrecht slechts tot 

zekerheid strekt van de schuldvordering die de begunstigde heeft (en die dus beperkt is tot 50 

% van de netto-schuldvordering, na aftrek van de gerechtskosten e.d.) 1751 . 

De zekerheid van de fiscus zou wel voorgaan op alle andere rechten die op die 

schuldvordering zouden kunnen zijn ontstaan. Dit is vergelijkbaar met het voorrecht voor 

kosten tot behoud van het goed of het voorrecht voor gerechtskosten. 

NB. De regel van art. 160 Programmawet-I van 29 maart 2012 verschaft aan de fiscus als dusdanig geen 

voorrecht maar werkt eerder als een de facto bewarende maatregel (blokkering van tegoeden van de 

belastingschuldenaar op een derde in die zin dat ze niet overeekomstig art. 1240 bis BW kunnen worden 

vrijgegeven; dit sluit vrijgave krachtens aan andere regel evenwel niet uit, en al evenmin vrijgave aan iemand die 

geen erfgenaam legataris of begunstigde van een contractuele erfstelling is). 

1751 In dezelfde zin F. WERDEFROY, Registratierechten Antwerpen (2) 1991, I, 431 nr. 497; Rb. Turnhout 3 

april 1997, RW 1997-98, 918; Rb. Antwerpen 23 juni 1997, RW 1997-98, 921; E. DIRIX, “Het voorrecht van de 

ontvanger der registratierechten”, RW 1997-98, 919; L. BOEYNAEMS, Fiscale rechtspraakoverzichten. 

registratierechten 1975-2000, Larcier 2002, 36. Zie verder ook nog M. BALTUS, JT 1986, 661 en JT 1991, 207; 

J. CAEYMAEX, JLMB 1990, 319; G. DE LEVAL, “...”, Ann.Lg. 1986, 384; D. MICHIELS, “Enkele knelpunten 

bij uitvoerend onroerend beslag”, T.Not. 1995, (434) 460-461. 

673


(zogenaamd delegant) heeft, aan de alimentatiegerechtigde (schuldeiser van de delegant) te 

betalen. Het gaat echter veeleer om een overdracht of inpandgeving aan de delegataris van de 

schuldvordering die de “delegant” heeft op de gedelegeerde, maar dan wel één die voorrang 

heeft op alle andere omdat de familiale bestemming van het inkomen geacht wordt dit laatste 

ab initio te bezwaren (zie infra 3°). Het bedrag van de delegatie is meestal ook aan te passen 

aan de index der consumptieprijzen (de werkgever moet daar zelf rekening mee houden). 

Deze ontvangstmachtiging of inkomensdelegatie heeft uitwerking doordat de griffier het 

vonnis betekent aan de gedelegeerde schuldenaar (waarna het wordt geregistreerd in het 

centraal Beslagberichtenbestand, art. 1390bis GerW). Er is géén derdenbeslag nodig ter 

uitvoering van het vonnis en de schuldenaar van de inkomsten (werkgever) moet geen 

verklaring van derde-beslagene afleggen. Er is in art. 1390 bis GerW evenmin bepaald dat 

deze delegatie maar aan derden tegenwerpelijk is vanaf de registratie, omdat deze toch hoe 

dan ook voorrang heeft. 

3. Bijzondere voorrangsregeling (art. 1412 II GerW) 

Onderhoudsvorderingen (alimentatieschulden) hebben voorrang boven andere 

schuldvorderingen op de inkomsten opgesomd in de artikelen 1409, 1409bis en 1410 § 1, en 

die in 1410 § 2, 1° tot 7°, ook op het beslagbare gedeelte (art. 1412 II GerW). Art. 1412 II 

GerW formuleert het negatief doort te stellen dat die schuldvorderingen slechts vatbaar zijn 

voor overdracht of beslag om een andere reden, tot beloop van het beslagbaar gedeelte 

verminderd met de bedragen die zijn overgedragen, in beslag genomen of aan de echtgenoot 

of de uitkeringsgerechtigde betaald, krachtens de wetsbepalingen genoemd in 1412 I 

GerW 1755 . 

De loon- of inkomensdelegatie heeft dus voorrang op een "oudere" overdracht van de 

loonvordering 1756 . De verklaring hiervoor is dat dit een inherente 

overdraagbaarheidsbeperking is voor loonvorderingen. Deze beperking verschilt weliswaar 

van de andere beperkingen doordat de omvang ervan niet reeds bij het ontstaan van de 

schuldvordering vaststaat, en door de rechter kan worden bepaald met een zekere 

terugwerkende kracht (doordat zij voorrang heeft op eerdere beschikkingen over dezelfde 

loonvorderingen). De “familiale bestemming” van het loon is dus een inherent kenmerk van 

1755 Voluit: “Wanneer de bedragen die aan de (onderhoudsplichtige)verschuldigd zijn hem geheel of 

gedeeltelijk niet mogen worden uitgekeerd om een van de redenen in het lid 1 bedoeld, zijn die bedragen slechts 

vatbaar voor overdracht of beslag om een andere reden, tot beloop van het bedrag dat is vastgesteld 

overeenkomstig de bepalingen van dit hoofdstuk, verminderd met de bedragen die zijn overgedragen, in beslag 

genomen of aan de echtgenoot of de uitkeringsgerechtigde betaald, krachtens de wetsbepalingen die in het lid 1 

worden genoemd”. 

1756 Cass. 14 september 1989, Arr. 1989-90 nr. 34 = Pas. 1990 I 53 = RW 1989-90, 772 noot R. BOES = JLMB, 

1438 noot G. BLOCK = JT 1990, 45: met dezelfde verklaring als hier: E. DIRIX, "Over de samenloop van 

loonoverdracht en loondelegatie", RW 1989-90, 860. R Boes in de annotatie geeft een andere uitleg, die niet 

overtuigt (nl. dat de loonvodering een toekomstige schuldvordering zou zijn). Voor 1989 was de oplossing sterk 

betwist in de rechtspraak. Zie voor de andere oplossing (anterioriteitsbeginsel bij het overdraagbaar gedeelte) F. 

TOP, "Loonbeslag, loondelegatie en loonoverdracht: problemen bij de evenredige verdeling", TPR 1983, 363 v.; 

vgl. ook F. TOP, "Concurrerende rechten van schuldeisers bij beslag op roerend goed en onder derden", 

Knelpunten van het beslagrecht, CBR, UIA 1990, nr. 8 c. 

675


schuldvorderingen van deze aard, dat uitdrukking vindt in een aantal wettelijke bepalingen, en 

waarmee verkrijgers dan ook maar rekening moeten houden. 

Dit maakt ook dat bescherming van latere verkrijgers te goeder trouw uitgesloten wordt 

(iedereen wordt geacht die primaire bestemming te kennen). 

Deze voorrang vereist niet dat de onderhoudsschuldenaar een beroep heeft gedaan op de 

beslagbaarheidsbeperking (dit is met name van belang wanneer beslag wordt gelegd op 

schuldvorderingen die niet uit hun aard onbeslagbaar zijn, maar slechts bij gebreke van andere 

inkomsten – het geval van art. 1409bis GerW) 1757 . De voorrang geldt dus ook op het nietbeslagbaar 

gedeelte en moet worden beschouwd als een soort bijzonder voorrecht. Zoals 

hoger (Hoofdstuk II afd. C, 1.c.) gezegd is het wel zo dat de onderhoudsschuld eerst wordt 

toegerekend op het beslagbaar gedeelte, zodat het onbeslagbaar gedeelte pas nadien 

vermindert 1758 . Praktisch gesproken betekent dit dat als volgt gehandeld wordt 1759 : 

- het loon per kalendermaand bepalen; 

- het verminderen met de inhoudingen van art. 1411 II GerW (“de afhoudingen krachtens de 

wettelijke bepalingen inzake belastingen en maatschappelijke zekerheid, en krachtens 

particuliere en collectieve overeenkomsten betreffende aanvullende voordelen van 

maatschappelijke zekerheid“); 

- de samenvoeging van verschillende inkomsten confrom art. 1411 I GerW; 

- de berekening van het beslagbaar gedeelte; 

- de toerekening van de alimentatieschulden op dat beslagbaar gedeelte. 

Deze bijzondere voorrang geldt alleen op de genoemde schuldvorderingen, en verschaft de 

onderhoudsschuldeiser geen voorrecht op andere schuldvorderingen (bv. verkoopprijs van een 

goed door de onderhoudsplichtige verkocht) 1760 . 

Ook geldt deze regel niet ten gunste van andere schuldeisers; tussen hen geldt in beginsel het 

anterioriteitsbeginsel 1761 , zij het dat de voorrang op deze schuldvorderingen bepaald door de 

datum van de registratie in het Centraal Beslagberichtenbestand (en niet die van de 

kennisgeving aan de gecedeerde schuldenaar) (art. 1390 ter GerW) 1762 . 

1757 Cass. 10 februari 2012, nr. C.11.0019.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F- 

20120210-5. Het arrest verduidelijkt dat lid 2 van art. 1412 GerW een regel bevat die zelfstandig is en niet 

afhankelijk van de toepassing van lid 1. In casu ging het om een huurvorderingen waarop derdenbeslag was 

gelegd. 

1758 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr 54. Zie verder over de regeling van art. 1412 II: F. RIGAUX, "Les droits 

propres conférés par l'article 1412 alinéa 2 du Code judiciaire à l'époux ayant obtenu une délégation de somme 

en vertu de l'article 218 du Code civil”, n. onder Cass. 12 maart 1974, RCJB 1976, 120 v. 


1760 Hof Antwerpen 13 februari 2001, RW 2001-2002, 995. 

1761 Zie bv. Beslagr. Antwerpen 27 november 1995. 

1762 Voor de inwerkingtreding van het centraal Beslagberichtenbestand oordeelde de rechtsleer ook reeds dat 

het beslagbericht het doorslaggevende criterium was voor conflicten m.b.t. rechten op loonvorderingen, zie o.m. 

F. TOP, “Loonbeslag, loondelegatie en loonoverdracht: problemen bij de evenredige verdeling” TPR 1983, p. 

(363) 398; Beslagr. Antwerpen 27 november 1995, T.Not. 1997, 275 (voorrang op latere loonoverdracht en op 

later derdenbeslag). 

676


Bij meerdere loondelegaties is het de rechter die in de tweede of latere delegatie de wijze van 

verdeling moet bepalen. 

677


AFDELING D. Zekerheidsrechten op schuldvorderingen, verkregen krachtens 

zakelijke subrogatie 

1. Verkrijging 

a. Beginsel 

Telkens wanneer een schuldvordering die op naam van een eerste partij (A) jegens een tweede 

partij (B) ontstaat (of als bestaande schuldvordering door A verkregen wordt), geacht wordt in 

de plaats te zijn gekomen van een ander goed, waarop een derde partij (C) zakelijke rechten 

had of rechten met zakelijke werking, die verloren zijn gegaan (omdat het goed teniet is 

gegaan als goed, dan wel door een derde verkregen is), verkrijgt C op de schuldvordering A-B 

een gelijkaardig recht als het verloren recht op het goed. Het gaat hier om een toepassing van 

de figuur van de zakelijke subrogatie. Zo het verloren gegane recht van C een zekerheidsrecht 

was, dan is het recht dat hij op de schuldvordering A-B verkrijgt eveneens een 

zekerheidsrecht (zo het eigendom was, dan is C gesubrogeerd in het eigendomsrecht). 

subrogant - 

restitutieschuldenaar 


onderpand 

b. Toepassingen 

schuldenaar van de 

subrogatoire SV 



1° Wettelijk geregeld: verzekeringsvergoedingen 

Een uitdrukkelijke wettelijke regeling vinden we voor bepaalde typische soorten 

schuldvorderingen, zoals verzekeringsvergoedingen wegens verlies of beschadiging van 

678 

subrogatoire 

vordering 

gesubrogeerde 

schuldeiser


goederen, waarop zakelijke rechten van derden rusten (art. 58 LVO; zie ook art. 10 HypW). 

De derde is maar gesubrogeerd in de verzekeringsvergoeding in zoverre de verzekerde het 

goed niet herstelt of vervangt 1763 . 

Bij subrogatie door een bevoorrechte of hypothecaire schuldeiser in de verzekeringsvergoeding uit een 

brandverzekering, heeft deze subrogatie ten dele hetzelfde effect als een rechtstreekse vordering, doordat in 

beginsel geen verweermiddel of verval van recht voortvloeiend uit een feit dat zich na het schadegeval heeft 

voorgedaan, door de verzekeraar worden tegengeworpen aan de schuldeiser die op de verzekerde goederen een 

recht van voorrang heeft, dat de verzekeraar bekend is (art. 66 § 1 LVO; in § 2 is er wel een bijzondere regel 

voor de schorsing van de dekking van de verzekeraar, de vermindering van het bedrag en de opzegging van de 

overeenkomst. 

2° Andere toepassingen 

Hoger werd er reeds meermaals op gewezen dat zekerheidsrechten op roerende zaken die als 

dusdanig verloren gaan, krachtens zakelijke subrogatie “verlengd” kunnen worden in een 

schuldvordering die in de plaats komt van de zaak: 

- dit zagen we bv. bij eigendomsvoorbehoud, met name het “verlengd eigendomsvoorbehoud” 

door zakelijke subrogatie in de prijsvordering bij doorverkoop van de onbetaalde goederen; 

- hetzelfde geldt in beginsel ook bij goederen waarop een pandrecht rust, inbegrepen het 

voorrecht van de commissionair 1764 ; 

- het geldt voor het voorrecht voor kosten van de oogst en voor zaden (art. 20, 2°, 1 e zinsnede) 

en dat van de verkoper van landbouwgereedschap (art. 20, 2°, 2 e zinsnede HypW); 

- ook de opbrengst van geëxecuteerde goederen komt in de plaats van het goed en is 

onderworpen aan dezelfde rechten van schuldeisers als het goed zelf. 

In zekere mate analoog is de regel dat huurvorderingen onroerend worden bij beslag op het 

verhuurde goed (art. 1576 GerW); is dat goed gehypothekeed, dan vallen de huurvorderingen 

vanaf dan dus ook onder die hypotheek. 

c. Beperkingen 

Het door subrogatie verkregen recht reikt niet verder dan het vervangen recht (zo bv. reikt het 

recht van de pandhouder op een handelszaak op de voorraden maar tot 50 % van hun 

opbrengst, zodat zakelijke subrogatie in rechten die in de plaats komen van die voorraden ook 

maar een pandrecht ad 50 % opleveren). 

De zakelijke subrogatie is subsidiair aan andere zakenrechtelijke figuren, en geldt dus maar 

indien er geen volgrecht meer is op het goed zelf, en evenmin een verkrijging van de 

prijsvordering of andere vervangende schuldvordering krachtens middellijke 

vertegenwoordiging (zie daarover verder Hst. VII Afd. A. 2.b.). 

1763 Zie nader V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 558, 606, 616; VAN SCHOUBROECK e.a. 

“Overzicht”, TPR 2003 (1781) 1957-1958. Voor een geschil over de exceptie van “vervanging”, zie Cass. 18 

juni 2012, nr. C.10.0692.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20120618-5. 

1764 Met als toepassing van die zakelijke zubrogatie de regel van art. 15 Handelspandwet, krachtens dewelke de 

(verkoop)commissionair zich rechtstreeks kan verhalen op de opbrengst van de door hem verkochte goederen. 

679


d. Uitzondering: geen subrogatie in gewone rekeningtegoeden 

Zakelijke subrogatie wordt in ons recht in beginsel niet toegepast wanneer het goed waarop 

het zekerheidsrecht zou moeten gehandhaafd worden een giraal tegoed of rekeningtegoed is. 

Dit is slechts anders wanneer met de rekeningvoerende instelling is overeengekomen dat dit 

rekeningtegoed voor rekening van een derde wordt aangehouden (zie de bespreking van de 

kwaliteitsrekening in Hst. VIII), doch in dat geval gaat het niet meer om zakelijke subrogatie. 

Voorbeeld. De schuldenaar heeft een schuldvordering op een derde, waarop een 

zekerheidsrecht rust, bv. een voorrecht voor kosten tot behoud van die schuldvordering. De 

schuldenaar int de schuldvordering door creditering van zijn bankrekening. Het voorrecht 

voor kosten tot behoud van de zaak wordt niet gehandhaafd op dat rekeningtegoed 1765 . 

2. Zakenrechtelijke conflicten 

Het door subrogatie ontstane recht wordt geacht de bezwaarde schuldvordering ab initio te 

bezwaren, dus voor elke overdracht of bezwaring ervan door de persoon op wiens naam de 

schuldvordering staat. 

Is de schuldvordering oorspronkelijk op naam van die persoon ontstaan (het meest 

voorkomende geval), dan is de gesubrogeerde een oorspronkelijke rechthebbende; is de 

schuldvordering oorspronkelijk op naam van een ander ontstaan en door de gesubrogeerde 

verkregen in ruil voor het vervangen goed, dan wordt de gesubrogeerde geacht de 

schuldvordering rechtstreeks te hebben verkregen van die ander (en niet via het vermogen van 

de subrogant, anders dan bij cessie waar men verkrijgt via het vermogen van de cedent). 

Het recht van de gesubrogeerde is dus ouder dan rechten op dezelfde schuldvordering die 

door de subrogant zouden zijn toegekend aan andere schuldeisers (bv. de koper onder 

eigendomsvoorbehoud heeft zijn schuldvordering op de prijs bij doorverkoop reeds op 

voorhand in pand gegeven aan zijn bank of gecedeerd aan een factor; de gesubrogeerde gaat 

in beginsel voor op die bank of factor) 1766 . 

3. Interne verhouding 

Alle excepties uit de dekkingsverhouding (d.i. de interne verhouding tussen de schuldenaar 

van de bezwaarde schuldvordering en diens oorspronkelijke schuldeiser) kunnen in regel 

tegengeworpen worden door de schuldenaar van de bezwaarde schuldvordering aan de 

gesubrogeerde. 

1765 Kh. Ieper 12 oktober 1998, RW 1998-99, 1226 

1766 Vgl. Cass.fr. 26 april 2000, Bull.civ. 2000, IV, 78, nr. 89 = ERPL 2002, 823 noot V. SAGAERT. Zie ook 

DE PAGE, Traité, VI, 1100, nr. 1082, B. 

680


De schuldenaar is ook bevrijd indien hij heeft betaald aan de schijnschuldeiser (met name aan 

de verzekerde, op een tijdstip waarop hij de rechten van derden niet kende of behoorde te 

kennen) 1767 . 

Bovendien zal de subrogant (de persoon op wiens naam de schuldvordering werd verkregen) 

in beginsel inningsbevoegd zijn (en de schuldenaar aan de subrogant bevrijdend kunnen 

betalen) totdat zijn opdrachtgever c.q. de gesubrogeerde van zijn recht kennis geeft aan de 

debiteur, wat de gesubrogeerde kan bij wanprestatie of insolventie van de subrogant. 

4. Gevolgen - executierecht 

De rechten van de gesubrogeerde worden bepaald door het soort recht dat hij door de 

zakelijke subrogatie heeft verkregen (zie meer bepaald hoger de gevolgen van pandrechten en 

rechten van de pandhouder). 

1767 Zie nader VAN SCHOUBROECK e.a. “Overzicht”, TPR 2003 (1781) 1959; V. SAGAERT, Zakelijke 

subrogatie, nr. 

681


AFDELING E. Zekerheden van een schuldeiser op de schuldvorderingen die 

zijn schuldenaar op hem heeft: schuldvergelijking 

1. Inleiding en rechtsgevolg 

De schuldeiser kan zichzelf “betalen” door inhouding van wat hij aan zijn schuldenaar 

verschuldigd is - genaamd verrekening of schuldvergelijking (Nl. verrekening, fr. 

compensation de dette, En. set-off, Dui. Aufrechnung) - mits aan de door het recht gestelde 

vereisten is voldaan. Daardoor wint hij de schuldvordering die de wederpartij op hem heeft 

uit, en verschaft hij zichzelf daarop voorrang. De schuldvergelijking heeft dus een dubbele 

functie, nl. de betaling vereenvoudigen en tot zekerheid strekken (voorrang geven) 1768 . 

Om het mechanisme goed te begrijpen moet men voor ogen houden dat het op twee wijzen 

kan worden bekeken, die op hetzelfde neerkomen: 

- men kan het zien als een wijze om zich van een schuld te bevrijden door een eigen 

schuldvordering die men heeft in betaling te geven; 

- men kan het ook zien als een wijze om zijn eigen schuldvordering (de actieve 

schuldvordering) betaald te krijgen, door een ‘tegenvordering’ die de tegenpartij heeft (de 

passieve schuldvordering) daarvoor (exclusief) aan te wenden (zichzelf daarmee te betalen). 

Als de schuldeiser zichzelf “betaalt” door inhouding van wat hij aan zijn schuldenaar 

verschuldigd is, wint hij de schuldvordering die de wederpartij op hem heeft uit, en verschaft 

hij zichzelf daarop voorrang. 

In het internationaal privaatrecht wordt in hoofdzaak het tweede perspectief gebruikt, 

aangezien volgens Art. 119 II WIPR en Art. 6.1 Europese Insolventieverordening de 

verrekeningsmogelijkheid tegenwerpelijk is aan de boedel wanneer zij dat is volgens het recht 

dat van toepassing is op de passieve schuldvordering (van de insolvente schuldenaar), die dus 

gezien wordt als "onderpand" tot zekerheid van de actieve schuldvordering (onder 

voorbehoud van toepassing van de lex concursus voor wat betreft de niet-tegenwerpelijkheid 

van een overeenkomst tot schuldvergelijking krachtens art. 17 v. FaillW); onder de 

Insolventieverordening (d.i. binnen de EU) is de verrekeningsmogelijkheid bovendien ook 

tegenwerpelijk aan de boedel indien dit het geval is volgens de lex concursus 1769 . 

Het rechtsgevolg van de schuldvergelijking is het tenietgaan van beide schuldvorderingen tot 

beloop van het kleinste bedrag van beide schuldvorderingen. Zijn er in hoofde van een partij 

verschillende schulden jegens de wederpartij, dan past men de regels toe inzake toerekening 

van betalingen (art. 1253 v. BW). 

De schuldvergelijking verschilt hierdoor van andere gevestigde zekerheden (zoals een 

gewoon retentierecht op schuldvorderingen) doordat de schuldvergelijking ook de realisatie 

1768 Onder meer DE PAGE, Traité, III nr. 617; E. DIRIX & S. KORTMANN, "Compensatie en concursus 

creditorum", TPR 1989, 1657. 

1769 Zie nader bij Ch-A. LEUNEN, “Compensatie en concursus creditorum. Recente evolutie van de 

zekerheidsfunctie van compensatie in het Belgisch recht”, Liber amicorum T.P.R. en Marcel Storme, TPR 2004, 

(439) nr. 15 v.; V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, p. (224) 254 v. 

682


inhoudt van de schuldvordering waarop men zich verhaalt (wat dus verder gaat dan alleen 

maar een opschorting van afgifte/betaling van die schuldvordering). Het ontstaan van het 

zekerheidsrecht en de uitoefening ervan vallen dus grotendeels samen 1770 . 

Omdat de schuldvergelijking in beginsel niet meer kan intreden nadat de passieve 

schuldvordering (waarvan de partij die de schuldvergelijking inroept zich wil bevrijden en er 

dus zichzelf mee betalen) onder een beslag of andere vorm van samenloop valt, of na een 

rechtsovergang van de passieve schuldvordering, bespreken we eerst de schuldvergelijking in 

het algemeen (2.) en vervolgens de bijzondere vorm van schuldvergelijking na samenloop of 

rechtsovergang (3.). De conventionele schuldvergelijking tussen schuldvorderingen op naam 

komt nader in Hoofdstuk VIII aan bod, omdat de grondslag daarvan o.i. een andere is. 

2. Gewone schuldvergelijking in zijn verschillende vormen 

Behalve het speciale geval van de administratieve schuldvergelijking zijn er in theorie nog 

drie vormen van schuldvergelijking (wettelijke, conventionele en gerechtelijke). Behalve voor 

de conventionele schuldvergelijking tussen schuldvorderingen op naam (zie Hst. VIII) zijn de 

vereisten in beginsel dezelfde, en is alleen de wijze waarop ze vervuld worden anders. Vanuit 

dat oogpunt is er trouwens in ons recht nog een andere mogelijkheid (door eenzijdige 

verklaring). Die vormen worden hieronder (c.) uitgewerkt na bespreking van de materiële 

vereisten in het algemeen. 

a. Terminologie 

We hanteren hier de volgende terminologie: 

De actieve schuldvordering (ook : eigen schuldvordering )1771 is de schuldvordering: 

- die de partij, die de schuldvergelijking inroept, betaald wil krijgen door middel van de 

passieve schuldvordering (deze is voor haar de eigen schuld waarvan zij zich door 

verrekening bevrijdt), en 

- die men omgekeerd opgeeft (gebruikt) om zich van de eigen schuld jegens de tegenpartij (de 

passieve schuldvordering) te bevrijden (actieve schuldvordering en schuld van de tegenpartij 

zijn elkaars keerzijde). 

Vanuit zekerheidsperspectief is de actieve schuldvordering de (door de mogelijkheid van 

schuldvergelijking) “verzekerde schuldvordering”. 

Daartegenover noemt men de schuldvordering van de partij tegen wie men de 

schuldvergelijking inroept de passieve schuldvordering. Dit is: 

- de schuldvordering van de tegenpartij waarmee de partij, die de schuldvergelijking inroept, 

zijn actieve schuldvordering wil betalen, en dus 

- de eigen schuld waarvan die partij zich wil bevrijden. 

1770 Volgens ons is er een klein verschil, doordat het zekerheidsrecht ontstaat zodra de actieve schuldvordering 

opeisbaar is en de passieve schuldvordering betaalbaar, terwijl het uitgeoefend wordt zodra de passieve 

schuldvordering opeisbaar wordt dan wel de schuldenaar ervan zich reeds eerder op schulvdergelijking beroept. 

1771 De termen eigen (schuld)vordering en tegenvordering kunnen verwarrend zijn omdat in een geschil de 

schuldvergelijking vaak wordt ingeroepen door de verweerder als verweer, en die verweerder vaak een 

“tegeneis” in processuele zin (ook tegenvordering genoemd) instelt om zijn “eigen vordering” geldend te maken. 

683


Vanuit zekerheidsperspectief is de passieve schuldvordering het onderpand waarop men een 

zekerheid uitoefent tot voldoening van de verzekerde actieve schuldvordering, het actief uit 

het vermogen van de tegenpartij waarop men zich verhaalt. 

b. Materiële vereisten 

Traditioneel worden de vereisten afzonderlijk besproken voor de verschillende vormen van 

schuldvergelijking. De conventionele schuldvergelijking bespreken we hier ook apart. M.i. 

kunnen de andere vormen van schuldvergelijking echter beter begrepen worden als 

verschillende wijzen waarop aan de hieronder genoemde gemeenschappelijke vereisten kan 

worden voldaan. Deze grondvereisten betreffen: 

- 1° de vergelijkbaarheid van de schuld(vordering)en, 

- 2° de vereisten waaraan de actieve schuldvordering moet voldoen, en 

- 3° de vereisten waaraan de passieve of tegenvordering moet voldoen. 

Indien aan deze vereisten is voldaan, treedt zoals gezegd schuldvergelijking in tot beloop van 

het kleinste bedrag van beide schuldvorderingen. De kleinste schuld gaat volledig teniet, de 

grootste tot beloop van het bedrag van de kleinere. Zijn er in hoofde van een partij 

verschillende schulden jegens de wederpartij, dan past men zoals gezegd de regels inzake 

toerekening van betalingen toe (art. 1253 v. BW). 

Volgens de traditionele leer treedt die schuldvergelijking van rechtswege in als beide 

schuldvorderingen dezelfde aard hebben (preciezer: onderling vervangbare goederen tot 

voorwerp hebben), opeisbaar zijn en vaststaand (effen) zijn ("wettelijke schuldvergelijking"), 

en treedt ze ook in wanneer de rechter in zijn beslissing een schuldvordering die nog niet 

effen was liquideert zodat daardoor aan die vereisten wordt voldaan (gerechtelijke 

schuldvergelijking). Is aan die vereisten niet voldaan, dan treedt er geen schuldvergelijking in, 

maar kan een schuldenaar mogelijks wel de betaling van zijn schuld opschorten wanneer hij 

een schuldvordering heeft die daarmee een band van wederkerigheid heeft, en hij niet 

verplicht is eerst na te komen; dan zitten we op het terrein van de opschortingsrechten, die we 

hier niet verder uitwerken, maar wel nog ter sprake komen bij het leerstuk van de 

schuldvergelijking na samenloop. 

De werkelijkheid van het recht is evenwel iets genuanceerder dan de genoemde traditionele 

leer en uit een analyse van de rechtspraak en de praktijk blijkt dat de traditionele vereisten 

enerzijds te restrictief zijn en anderzijds ook bepaalde bijkomende vereisten uit het oog 

verliezen. Met name de vereiste dat de passieve schuldvordering opeisbaar en vaststaand moet 

zijn, moet genuanceerd worden, en bij die nuance blijkt dat de schuldvergelijking ook kan 

intreden ingevolge een eenzijdige verklaring (van de schuldeiser van de actieve 

schuldvordering). Omdat die nuancering vooral betrekking heeft op de vereisten waaraan de 

passieve schuldvordering moet voldoen, overloop ik de vereisten voor beide 

schuldvorderingen afzonderlijk. Aangezien de schuldvergelijking ook een beschikking over 

een onlichamelijk goed uitmaakt, onderscheid ik ook de verbintenisrechtelijke en de 

goederenrechtelijke vereisten. 

684


1° Vergelijkbaarheid of vervangbaarheid 

Beide schuld(vordering)en moeten vervangbare goederen van dezelfde aard betreffen (is dat 

niet zo, moeten ze eerst vastgesteld worden in een voorwerp van gelijke aard, bv. door een 

niet-geldelijke verbintenis te liquideren tot een geldsom). 

Gaat het om geldschulden in verschillende munten uitgedrukt, dan belet dit in beginsel de 

schuldvergelijking niet 1772 . 

Een aandeel in een vennootschap is niet van dezelfde aard als een schuldvordering tot betaling 

van een geldsom en kan er dus niet mee worden verrekend (wel kan het zijn dat een 

kredietverlener tot zekerheid van zijn schuldvordering aandelen van de kredietnemer op 

zichzelf in pand heeft genomen, maar dan gaat het niet om verrekening). 

De vergelijkbaarheid kan ook aanwezig zijn doordat de oorspronkelijke schuldvordering bij 

overeenkomst vergelijkbaar wordt gemaakt, door omzetting in de aard van de andere 

schuldvordering, of mogelijkheid ze in die aard te voldoen. 

Er is anderzijds geen enkele band van wederkerigheid in de zin van samenhang tussen beide schuldvorderingen 

vereist 1773 (wel voor de zgn. schuldvergelijking na samenloop of rechtsovergang, verder besproken). 

2° Vereisten betreffende de actieve schuldvordering (eigen schuldvordering, verzekerde 

schuldvordering): opeisbaarheid, liquiditeit, beschikkingsbevoegdheid 

a) In beginsel een eigen schuldvordering 

In beginsel kan men zich door verrekening maar van een schuld bevrijden wanneer men zelf 

over een actieve schuldvordering jegens de wederpartij beschikt, maar de borg kan zich wel 

beroepen op een schuldvordering van de hoofdschuldenaar (art. 1294 I BW). Dit hangt samen 

met het accessoire karakter van de borgschuld; omgekeerd kan de hoofdschuldenaar zich niet 

beroepen op een schuldvordering van de borg (1294 II BW); evenmin kan een hoofdelijke 

schuldenaar zich beroepen op een schuldvordering van een medeschuldenaar jegens de 

schuldeiser (1294 III BW); het is eerst nadat de andere de schuldvergelijking heeft 

ingeroepen, dat de eerstgenoemde er zich ook op kan beroepen. Of in geval van 

hoofdelijkheid tussen medeborgen de ene borg zich kan beroepen op een schuldvordering van 

de andere medeborg, is betwist 1774 . 

1772 Vgl. PECL art. 13:103 en art. III-6:104 DCFR: “Zijn partijen elkaar een geldsom in onderscheiden munten 

verschuldigd, dan kan elke partij haar schuld verrekenen met de schuldvordering op de wederpartij, tenzij 

partijen zijn overeengekomen dat de partij die verrekent uitsluitend in een bepaalde munt dient te betalen”. Zie 

ook voor conventionele schuldvergelijking art. 14 WFZ ("ongeacht de valuta"). 

1773 Bv. Cass. 26 juni 2003, Arr.Cass. 2003, 1501 = RW 2003-2004, 1419 kritische noot M. de THEIJE 

“Compensatie na cessie” = TBH 2004, 476 met kritische noot I. PEETERS = Rev.not.b. 2003, 620 = RCJB 2007, 

569 n. B. DE CONINCK. 

1774 Wel volgens DE PAGE, Traité VI (1953) p. 880. Niet volgens R. HOUBEN, Schuldvergelijking, 464 nr. 

763. 

685


De begunstigde van een kwaliteitsrekening, die dus kan beschouwd worden als de principaal 

van de rekeninghouder-tussenpersoon, heeft zolang het bewindsrecht van die tussenpersoon 

duurt, verbintenisrechtelijk géén schuldvordering op de schuldenaar van het rekeningtegoed 

(de financiêle instelling) (ook niet als de begunstigde eigenaar” is van dat rekeningtegoed, 

zoals wij stellen, zie de bespreking van de kwaliteitsrekening); dus kan hij dat tegoed ook niet 

gebruiken om een schuld jegens de financiële instelling te betalen door verrekening. 

b) Verbintenisrechtelijke vereisten: opeisbaarheid en liquiditeit 

Om de eigen schuldvordering betaald te krijgen door middel van de passieve schuldvordering, 

moet deze actieve, eigen of verzekerde schuldvordering in beginsel aan drie 

verbintenisrechtelijke vereisten voldoen: 

i. al opeisbaar zijn, 

ii. nog opeisbaar zijn, en 

iii. “vaststaand” (effen, liquide) zijn 1775 . 

i) Al opeisbaar 

De eigen schuldvordering moet in beginsel opeisbaar zijn; beschikt de schuldenaar ervan nog 

over een termijn, dan kan men niet tegen hem verrekenen. Uitstel van betaling verhindert 

echter de schuldvergelijking niet (art. 1292 BW). 

Verderop wordt nader ingegaan op de vraag of de eigen schuldvordering ook krachtens een contractueel beding 

vervroegd opeisbaar kan worden om zo de schuldvergelijking uit te lokken. 

Het gebrek aan opeisbaarheid kan ook voortvloeien uit een overeenkomst met andere schuldeisers, waarin 

bepaald is dat de schuldvordering van de ene schuldeiser (junior) pas opeisbaar wordt bij de betaling van andere 

(senior) 1776 . Doch niet elke achterstelling maakt dat schuldvergelijking is uitgesloten. 

ii) Nog opeisbaar 

Betwistingen zijn vooral gerezen over de vraag of schuldvergelijking nog mogelijk is nadat de 

actieve schuldvordering niet meer opeisbaar is, ten gevolge van bv. verjaring, 

verschoonbaarheid, e.d.m. 

De schuldeiser van de door verschoonbaarheid niet meer opeisbare schuldvordering kan zich 

niet bij wijze van exceptie op schuldvergelijking beroepen 1777 . 

Of ook de schuldeiser van een verjaarde schuldvordering zich niet meer bij wijze van exceptie 

op schuldvergelijking kan beroepen, is betwist 1778 . Duidelijk is wel dat de schuldvergelijking 

kan ingeroepen worden indien aan de vereisten ertoe voldaan was voor de verjaring intrad 1779 . 

1775 Vgl. DCFR art. III-6:102 (A) (B) en III-6:103 (a) (voorheen PECL art. 13:101 (b) (opeisbaar) en 13:102 (a) 

(vaststaand, evenwel met schakeringen), zie hieronder. 

1776 E. DIRIX,"Bespreking van Spinath, Achtergestelde vorderingen,", RW 2006-2007, 1220. 

1777 Bv. bij verschoonbaarheid van een gefailleerde kh. Leuven 13 september 2002, RW 2003-2004, 1274 (in 

casu belastingschulden); kh. Brussel 18 oktober 2002, TFR 2003, 698 noot A. VOET. 

686


iii) Vaststaand karakter (liquiditeit) 

Wat de vereiste liquiditeit betreft, is er geen uitvoerbare titel vereist, maar wel dat de 

schuldvordering "gemakkelijk en prompt effen kan worden gemaakt" 1780 . Indien de betwisting 

onderzoeksmaatregelen vereist, wordt de liquiditeit meestal ontkend 1781 . Maar men mag niet 

zover gaan om de schuldvergelijking te ontkennen louter en alleen omdat op het ogenblik van 

de samenloop de actieve schuldvordering betwist was. Het moet om een ernstige en 

schijnbaar gegronde betwisting gaan opdat de schuldvergelijking wordt verhinderd. M.i. dient 

men bij de uitleg van deze vereiste vooral de vraag te stellen of de belangen van de 

wederpartij geschaad worden wanneer een partij de schuldvergelijking inroept en de 

wederpartij de actieve schuldvordering betwist. Wanneer door het gebrek aan vaststaand 

karakter er geen verrekening plaatsvindt, kan het nog altijd zijn dat er een opschortingsrecht is 

(achteraf zal blijken of de opschorting gerechtvaardigd was of niet). 

In het Nederlands BW evenals in de DCFR is dan ook gekozen voor een matiging van deze regel: art. III-6:103 

DCFR bepaalt dat ondanks het niet vaststaan van de actieve schuldvordering, verrekening mogelijk is zo zij de 

belangen van de wederpartij niet schaadt 1782 . 

In sommige gevallen leest men in de wet een afwijking van dit vereiste, bv. art. 45 III Pachtwet dat bepaalt dat 

“De aan de afgaande pachter toekomende vergoeding zal in voorkomend geval bij vergelijking vereffend 

worden, ten belope van het bedrag van zijn schuld jegens de verpachter, uit hoofde van elk verlies veroorzaakt 

door gebrek aan zuiverheid of aan onderhoud van het verpachte goed of door elke andere tekortkoming aan zijn 

verplichtingen”. 

Bij belastingschulden en gelijkgestelde schulden gelden er ten gunste van de fiscus bijzondere 

mogelijkheden zowel bij betwiste als bij niet-betwiste schulden (zij het dat die begunstiging 

vooral speelt voor schuldvergelijking na samenloop (waarover verder meer): 

- voor zover (a) een fiscale of niet-fiscale schuldvordering die ofwel de FOD Financiën ofwel 

de Vlaamse Belastingdienst kan invorderen door of krachtens een bepaling met kracht van 

wet en (b) niet betwist is, kan de bevoegde ambtenaar naar keuze en zonder formaliteit (c) 

elke som die aan die persoon moet worden teruggegeven of betaald, hetzij in het kader van de 

toepassing van de belastingwetten die onder de bevoegdheid van de FOD Financiën c.q. de 

Vlaamse Belastingdienst vallen of waarvan de inning en invordering door die diensten 

1778 Men zou een aanwijzing voor de stelling dat de schuldvergelijking wel nog kan, kunnen vinden in de regel 

dat een tegeneis strekkende tot schuldvergelijking nog voor het eerst in hoger beroep kan worden ingesteld, ook 

zonder dat aan de voorwaarden voldaan is die daarbuiten gelden om een tegeneis voor het eerst in hoger beroep 

in te stellen (regel die we vinden in Cass. 10 april 1978, Arr. 917; Cass. 10 september 1982, Arr. 55; Cass. 4 

december 1989, Arr. 467; Cass. 18 januari 1991, Arr. 525; Cass. 22 januari 2004, RW 2005-2006, 424 n. S. 

MOSSELMANS & Ph. THION, "De voor het eerst in hoger beroep ingestelde tegenvordering"). 

1779 Zie Cass. 24 april 1997, TBH 1997, 572. 

1780 Cass. 11 april 1986, Arr. 1985-86, nr. 490 = RW 1987-88, 1424 noot E. DIRIX = Pas. 1986 I 987 = 

T.Aann. 1988, 18 noot EMBRECHTS = JT 1987, 164. 

1781 Vb. vergoeding voor een wanprestatie waarover betwisting bestaat en waarvoor een deskundige wordt 

aangesteld, Hof Gent 22 december 2000, TBH 2002, 12. 

1782 Eerder zo art. 13:102 PECL. 

687


worden verzekerd, hetzij krachtens de bepalingen van het burgerlijk recht met betrekking tot 

de onverschuldigde betaling (een passieve schuldvordering van die aard dus), “aanwenden” 

tot betaling van die niet-betwiste actieve schuldvordering (art. 334 Programmawet 27 

december 2004 zoals gewijzigd bij art. 194 van de Programmawet van 22 december 2008; art. 

52 Vlaams Decreet van 23 december 2010 houdende bepalingen tot begeleiding van de 

begroting); deze aanwending (die dus mogelijk is voor het niet-betwiste gedeelte van de 

actieve schuldvordering) houdt een definitieve schuldvergelijking in 1783 . Deze regeling werd 

grondwetconform geoordeeld door het Grondwettelijk Hof 1784 , onder voorbehoud van het 

geval van verrekening met een boedelvordering (zie verder). 

- in geval van betwiste directe belastingen, kan de belastingontvanger bovendien de sommen 

die hij wegens een passieve schuldvordering van de belastingplichtige uit dezelfde categorie 

(dus beiden directe belastingen) verschuldigd is, "aanwenden" tot betaling van de betwiste 

belasting (art. 166 § 3 KB WIB 1785 ). Men gaat er traditioneel van uit dat dit een bewarende 

maatregel is 1786 - wat zou inhouden dat die vervalt bij samenloop met andere schuldeisers van 

de belastingplichtige -, maar de cassatierechtspraak stelt wel dat aan de normale vereisten 

voor bewarend beslag (art. 1413 en 1415 GerW) niet moet voldaan zijn - er is dus geen 

vereiste van spoedeisendheid. De fiscus mag dus wel degelijk verrekenen wanneer er een 

schuld is - de vereiste van het vaststaand karakter wordt opzijgeschoven; bij betwisting zal 

dus pas achteraf (bij een beslissing ten gronde) blijken of de fiscus terecht of ten onrechte 

verrekend heeft, zij het dat de vrijgave van de ingehouden bedragen kan bevolen worden 

wanneer de inhouding kennelijk ten onrechte gebeurde 1787 . Het gaat dus meer om een 

opschortingsrecht dan een louter bewarende maatregel. 

- Bij BTW daarentegen kan in geval van betwiste belastingen, de belastingontvanger weliswaar de sommen die 

hij wegens een passieve schuldvordering van de belastingplichtige uit BTW verschuldigd is, "aanwenden" tot 

betaling van de betwiste belasting (art. 8.1 § 3 van het KB nr. 4 van 29 december 1969 ter uitvoering van art. 76 

§ 1 III WBTW), maar gaat het wel degelijk enkel om een soort bewarend beslag 1788 , waarvan de 

toepassingsvereisten versoepeld zijn. Dat moet dus aangezegd worden aan de belastingschuldige en leidt tot de 

opstelling van een beslagbericht. Het vervalt dus bij samenloop. Natuurlijk kan de fiscus verder, en dit ook bij 

1783 Deze regeling bestond eerder al in art. 166 § 2 KB WIB en. art. 8 (1) KB nr. 4 van 29 december 1969 m.b.t. 

teruggaven inzake BTW juncto art. 76 § 1, III WBTW. De rechtspraak aanvaardde dat het bij niet-betwiste 

schulden om een vorm van schuldvergelijking ging (bv. Cass. 10 februari 1994, Arr. nr. 74). 

In de programmawet van 27 december 2004 werd ze ingevoerd voor het geheel van de BTW, 

inkomstenbelastingen en daarmee gelijkgestelde belastingen. Vanaf 1 januari 2009 is die mogelijkheid dus 

uitgebreid tot alle schuldvorderingen waarvan de inning en invordering, door of krachtens een bepaling met 

kracht van wet, door de FOD Financiën worden verzekerd. 

Zie voor bespreking o.m. P. LAUWERS, "Inhouding van belastingstegoeden", RABG 2006, 1304 v. 

1784 Zie de bespreking verder bij de schuldvergelijking na samenloop. 

1785 Men kan er m.i. niet van uitgaan dat het gebruik van het woord "aanwending" in art. 334 Programmawet 27 

december 2004 en de regeling daarvan zou inhouden dat daarmee de eerder bestaande 

"aanwendingsmogelijkheid" voor betwiste schulden zou zijn afgeschaft. 

1786 Administratieve Commentaar Inkomstenbelastingen 1992, nr. 300/100 e.v. Zie voor nadere uitwerking van 

deze inhouding M. LOYENS, De invordering van de directe belastingen, Bruylant Brussel 2005, p. 111. 

1787 Cass. 12 december 2008, RW 2008-2009, 1766 n. B. VANERMEN, "De aanrekening van een fiscale 

teruggave op een betwiste directe belastingschuld is geen beslag, maar schuldvergelijking" = TFR 2009, 636 

kritische noot G. GOOSSENS. 

1788 Cass. 3 januari 2003, Arr. Cass. 2003; 9 concl. D. THIJS = FJF 2003, 724 = TFR 2003, 620. 

688


samenloop, zogenaamde BTW-tegoeden inhouden wanneer er helemaal geen tegoed is, omdat het fictief is 1789 . 

Om niet strijdig te zijn met het Europees recht mag deze inhouding niet verder gaan dan noodzakelijk is 1790 . En 

om grondwettig te zijn mag een rechterlijke toetsing niet worden uitgesloten 1791 . 

- Inzake douanerechten, accijnzen en gelijkgestelde rechten geldt de mogelijkheid tot schuldvergelijking reeds 

zodra deze definitief verschuldigd zijn (art 312bis AWDA, ingevoegd bij Programmawet van 22 december 

2008); anders dan art. 334 Programmawet 27 december 2004 zegt die bepaling wel niet dat die mogelijkheid ook 

bestaat in geval van beslag, overdracht, samenloop of een insolvabiliteitsprocedure. 

Omgekeerd gelden er beperkingen aan de compenseerbaarheid met schuldvorderingen jegens 

de fiscus. Zo bv. kan men verschuldigde accijnsrechten niet verrekenen met betaalde 

accijnzen waarvan men de terugbetaling vordert, wanneer men niet tijdig de in de fiscale wet 

voorziene procedure tot terugbetaling gevolgd heeft 1792 . Men kan dit ook zien als een 

uitsluiting van verrekening door middel van een verjaarde schuld. 

c) Zakenrechtelijke vereisten: beschikkingsbevoegdheid 

Verder moet de verrekenende partij ook bevoegd zijn om afstand te doen van de actieve 

schuldvordering, en dus bevoegd zijn erover te beschikken. 

Is de verrekenende partij bevoegd om over de actieve schuldvordering te beschikken, maar 

niet voor eigen rekening, dan zal een beschikking erover door middel van verrekening toch 

leiden tot een bevrijding van de wederpartij. Dit zien we althans in het geval van de 

commissionair die de schuldvorderingen die hij op een wederpartij verkrijgt - en die verkrijgt 

hij in zekere zin voor rekening van zijn opdrachtgever - in rekening-courant verrekent; deze 

verrekening is volgens Art. 103 II FaillW wel tegenwerpelijk aan zijn opdrachtgever 1793 . 

Dit heeft m.i. te maken met de verder te bespreken externe werking van de interne verhouding: de verrekening is 

een beschikking die plaatsvindt in de interne verhouding met de schuldenaar van die schuldvordering. 

Meer algemeen moet hetzelfde gelden wanneer de partij die de verrekening toepast 

schijnschuldeiser is van de actieve schuldvordering (toepassing van art. 1240 BW). 

Wanneer de actieve schuldvordering verpand is tot zekerheid van de passieve schuldvordering, dan leidt een 

schuldvergelijking tot betaling van de verzekerde schuldvorderin,g, en staat de verpanding van de actieve 

schudlvordering dus de shculdvergelijking niet in de weg. 

1789 Bv. Hof Gent 2 juni 2009, AR nr. 1997/460, Rosseel ts. in vereffening t. FOD financiën. 

1790 HvJ 18 december 1997, C-286/94 e.a., Garage Molenheide e.a., http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61994J0286:NL:HTML 

= FJF 1998, nr. 98/5 

1791 Grondwettelijk Hof nr. 78/1998, nr. 119/1998 van 18 november 1998 en nr. 58/1999; Hof Gent 21 

december 2001, FJF 2002 nr. 268; Hof Luik 28 februari 2003, FJF 2003 nr. 196; Cass. 3 januari 2003, Arr. 

Cass. 2003; 9 concl. D. THIJS = FJF 2003, 724 = TFR 2003, 620. 

1792 Cass. 15 februari 2011, P.09.1566.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20110215-4, nog onder toepassing van de Accijnswet van 10 juni 1997. De procedure voor terugvordering is 

intussen te vinden in art. 29 van de nieuwe Accijnswet van 22 december 2009. 

1793 Zie hierover V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 787-788. 

689


3° Vereisten waaraan de passieve schuldvordering (tegenvordering) moet voldoen 

Opdat een partij zichzelf met die passieve of tegenvordering kan betalen en zich aldus van 

haar daaraan corresponderende schuld kan bevrijden, moet die passieve schuldvordering aan 

een aantal verbintenisrechtelijke en een aantal zakenrechtelijke vereisten voldoen. 

a) Verbintenisrechtelijke vereisten voor de passieve schuldvordering (eigen schuld) 

Deze kan men samenvatten in 3 punten: 

i. reeds "betaalbaar" zijn van de eigen schuld (dus van de passieve schuldvordering); 

ii. niet van ontneming door verrekening uitgesloten, omdat verrekening een beloning van 

kwade trouw zou inhouden; 

iii. niet conventioneel van ontneming door verrekening uitgesloten. 

i) Betaalbaarheid van de eigen schuld (d.i. de passieve schuldvordering): 

Vereist is dat de eigen schuld reeds betaalbaar is, d.w.z. er geen termijnbepaling is ten gunste 

van de schuldeiser van die schuld/tegenvordering (waardoor deze erop kan staan dat ze pas na 

het verstrijken van die termijn betaald wordt, en niet eerder). 

Het komt natuurlijk zelden voor dat er een termijn is ten gunste van de schuldeiser, behalve bij 

schuldvorderingen waarvoor een interest is bedongen gedurende een bepaalde periode. De vraag rijst of die 

termijn kan verhinderen dat de schuldenaar desondanks schuldvergelijking toepast; wel zal hij zich daarmee niet 

kunnen bevrijden van de hogere interest die op de aldus tenietgegane schuldvordering verschuldigd is voor de 

resterende termijn. Onder dat voorbehoud zou de schuldvergelijking dus moeten kunnen. 

Ten onrechte wordt soms vereist dat ook de passieve schuldvordering opeisbaar zou zijn 1794 . 

Deze vereiste geldt slechts opdat de schuldvergelijking van rechtswege zou intreden, maar 

belet niet dat de schuldeiser van de actieve schuldvordering ook met zijn nog niet opeisbare 

schuld kan verrekenen door afstand te doen van de termijn in zijn voordeel of de opschortende 

voorwaarde in zijn voordeel 1795 (zie echter infra punt 3 de vraag of dit ook na samenloop 

kan). Volgens art. 1187 B.W. wordt een tijdsbepaling ook vermoed te zijn bedongen ten 

voordele van de schuldenaar, tenzij uit het beding of uit de omstandigheden blijkt dat zij ook 

ten voordele van de schuldeiser bedongen is. 

Dit misverstand wordt soms ingeroepen om te stellen dat een niet opgevraagde volstorting van het kapitaal van 

een vennootschap nog niet verrekenbaar is, omdat ze nog niet opeisbaar is dan wel onder opschortende 

voorwaarde 1796 . De vraag is evenwel of in afwijking van art. 1187 B.W. de termijn hier in het voordeel van de 

1794 Bv. kh. Tongeren 19 februari 2009, RW 2008-2009, 1778; in die zaak was evenwel niet gesteld dat de 

schuldenaar afstand had gedaan van de termijn voor de samenloop was ingetreden, zodat ook met toepassing van 

de correcte regel het resultaat op dit punt hetzelfde zou zijn geweest. 

1795 In dezelfde zin ook E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1659. Bv. Hof Bergen 28 april 2009, 

JLMB 2010,1382. 

1796 Terecht oordeelde Hof Gent 25 juni 2007, TBH 2008, 731 n. R. HOUBEN = RABG 2008, 100 n. S. 

LOOSVELD = RW 2007-2008, 1292, dat van de termijn afstand kan worden gedaan. Zo ook Hof Gent 25 

september 1991, RW 1991-92, 614; Hof Bergen 28 april 2009, JLMB 2010,1382; Hof Gent 6 oktober 2008, 7 e 

690


vennootschap is bedongen of niet. Indien de termijn ook ten gunste van de vennootschap is bedongen, wat 

veelal wordt betoogd 1797 , kan deze zich nog steeds niet tegen een voortijdige betaling verzetten in zoverre ze 

daar geen belang bij heeft - wat niet het geval is bij een BVBA die slechts het minimumkapitaal heeft en 

waarvan slechts het verplichte deel is opgevraagd 1798 . 

Ook heeft de vereiste van het effen of vaststaand zijn hier geen betekenis: wanneer iemand 

schuldvergelijking inroept, impliceert dit dat hij de eigen schuld erkent en dat deze dus 

voldoende vaststaat. 

Dit komt er feitelijk op neer dat de persoon die een opeisbare en vaststaande schuldvordering 

heeft en wiens schuld betaalbaar is, de schuldvergelijking door eenzijdige verklaring kan 

teweegbrengen (door zich te betalen met de passieve schuldvordering, mits ze voor beslag 

vatbaar is). De traditionele Belgische doctrine schijnt die mogelijkheid niet te kennen 1799 , 

maar ze is perfect in overeenstemming met ons recht. Het is wel zo dat de schuldvergelijking 

hier eerst door die verklaring intreedt, en dat men niet achteraf (bv. nadat er een samenloop is 

ontstaan) de schuldvergelijking retroactief kan toepassen 1800 . 

ii) Niet een schuld van een ander (zogenaamde wederkerigheidsvereiste) 

Volgens een arrest van het Hof van cassatie van 17 december 2010 kan een schuldeiser zijn 

eigen schuldvordering op een wederpartij niet verrekenen met een schuldvordering die die 

wederpartij op een derde heeft 1801 (behoudens met instemming van de schuldeiser, in welk 

geval het een conventionele schuldvergelijking is). Dit arrest doet meer vragen rijzen dan het 

beantwoordt; zo is het duidelijk dat men wel een eigen schuldvordering kan verrekenen met 

andermans schuld waarvoor men als borg gehouden is (dit volgt uit art. 2034 B.W. “De 

verbintenis uit borgtocht gaat teniet door dezelfde oorzaken als de overige 

verbintenissen“) 1802 . Bovendien kan in vele gevallen een derde andermans schuld betalen (art. 

K., nr. 2006/AR/1959 en 1994, faill. TVD Plastics t. Inox Construct, dat ten dele verbroken werd door Cass. 17 

december 2010, nr. C.10.1046.N = http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20101217-3 = 

RW 2011-2012, 181 n. R. HOUBEN, evenwel niet op dit punt (waartegen het middel werd verworpen omdat de 

beslissing ook op een ander argument gegrond was, zodat cassatie zich daarover niet heeft uitgesproken). 

1797 Zie R. AYDOGDY & O. CAPRASSE, “Les avances d’associé et la libération du capital: duex notions 

équivalentes?”, n. onder Hof Luik 14 april 2005, RPS 2004, (374) 386 nr. 21; F. BOUCKAERT, Notarieel 

vennootschaposrecht – NV en BVBA, I, Kluwer 2000, p. 286 nr. 8.30; R. HOUBEN, TBH 2008 (733) nr. 735 nr. 

4; M. WYCKAERT, Kapitaal in NV en BVBA, Biblo Kalmthout 1995, 352 nr. 500; R. TAS, “De volstorting van 

het kapitaal na faillissement van oprichtersaansprakelijkheid en mogelijkheid tot compensatie met het saldo van 

de rekening-courant“, TRV 1995, 326 v. 

1798 Hof Bergen 28 april 2009, JLMB 2010,1382. 

1799 Zie evenwel enigszins vergelijkbaar de leer van de "facultatieve schuldvergelijking" bij F. LAURENT, 

Principes, p. 480-483 nr. 468-472 en DE PAGE, Traité III, nr. 664. Recent ook R. HOUBEN, 

Schuldvergelijking, doctoraat UA 2010. 

1800 Zie voor voorbeelden van verwerping om die reden, zij het zonder de hier gemaakte analyse, Hof 

Antwerpen 19 februari 2001, RW 2001-2002, 1438; Hof Bergen 13 november 2006, JLMB 2007, 969 (in dat 

laatste geval was de vennoot wel gesubrogeerd in de rechten van de pandhouder op handelszaak en daardoor 

bevoorrecht). 

1801 Cass. 17 december 2010, nr. C.10.1046.N = 


HOUBEN, “De wederkerigheidsvoorwaarde voor schuldvergelijking”. 

1802 M. VANQUICKENBORNE, Borgtocht, nr. 567. Voor het Franse recht P. SIMLER, Cautionnement, 

691


1236 BW: “De verbintenis kan zelfs voldaan worden door een derde die daarbij geen belang 

heeft, mits die derde in naam en tot kwijting van de schuldenaar handelt of mits hij, 

handelende in zijn eigen naam, niet in de rechten van de schuldeiser gesteld wordt“), en zou 

dat dus ook moeten kunnen door middel van schuldvergelijking. Wie schuldvergelijking 

inroept met de schuld van een derde moet overigens geacht worden tot die schuld toe te treden 

door middel van een eenzijdige belofte, die in ons recht in beginsel bindend is (dus om 

zekerheid te hebben over die verrekening zou men zcih eerst borg moeten stellen en 

onmiddellijk nadien verrekenen). De enige reden lijkt te zijn dat men door andermans schuld 

te betalen (door verrekening) ook de verrekeningsmogelijkheid van die ander doet 

tenietgaan 1803 , maar dat probleem rijst natuurlijk ook bij verrekening door een hoofdelijke 

schuldenaar of een borg (zonder dat dit daar wordt ingeroepen om verrekening uit te sluiten) 

en rijst m.i. verder ook maar indien de verrekenaar regres wil uitoefenen op de 

oorspronkelijke schuldenaar. 

iii) Passieve schuldvordering geen tegen verrekening beschermde 

restitutievordering 

(1) bij restitutieverbintenissen, waar verrekening een beloning van kwade trouw 

zou inhouden 

Vereist is verder dat de passieve schuldvordering géén schuldvordering is tot teruggave: 

- wegens een betaling ontvangen na een staking van betaling van de wederpartij (verdachte 

periode) 

- van een zaak die de eigenaar wederrechtelijk is ontnomen (om te vermijden dat een 

schuldeiser bv. eerst geld gaat stelen bij zijn schuldenaar om vervolgens te compenseren) 1804 , 

inbegrepen door misbruik van vertrouwen (in casu misbruik van een volmacht uit een 

vroegere zakenrelatie) 1805 ; 

of 

- van iets dat in bewaring of in bruikleen is gegeven (art. 1293, 1° en 2° BW), 

dit alles behoudens instemming van de wederpartij met een schuldvergelijking 1806 . Men kan 

dit ook zien als een toepassing van de regel "spoliatus ante omnia est restituendus". 

Deze restitutievorderingen worden dus beschermd tegen verrekening. 

De rechtspraak past deze uitzondering evenwel niet toe op de verplichting van een lasthebber 

tot afdracht aan de lastgever van wat hij voor rekening van de lastgever heeft ontvangen; deze 

valt in het algemeen niet onder het verrekenverbod van art. 1293 BW. 

garanties autonomes, garanties indemnitaires, Litec Paris 2008, p. 762 nr. 760. 

1803 R. HOUBEN, Schuldvergelijking, nr. 128; R. HOUBEN, “De wederkerigheidsvoorwaarde voor 

schuldvergelijking op het snijvlak van verbintenissen- en zakenrecht”, TPR 2011, (75) 83. 

1804 Vgl. Art. 13:107 (c) PECL en art. III-6:108 (c) DCFR: “Verrekening kan niet geschieden (c) op een 

schuldvordering die is ontstaan uit een opzettelijke onrechtmatige daad”. 

1805 Cass. 25 mei 2011, Nr. P.11.0060.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20110525-2. 

1806 De beperking geldt inderdaad niet wanneer de schuldeiser van die schuldvordering verrekent: Hof Brussel 

6 oktober 1998, AJT 1998-99, 953 = JLMB 2000, 1326; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1668. 

692


Een verplichting van een lasthebber tot betaling aan de lastgever van een geldsom als afdracht van wat hij voor 

rekening van de lastgever heeft ontvangen, valt in het algemeen dus niet onder het verrekenverbod van art. 1293 

BW 1807 . Het verrekenverbod zou volgens sommigen wel gelden wanneer de lasthebber de gelden in bewaring 

heeft gekregen om ze uit te keren nadat is uitgemaakt wie recht heeft op de uitbetaling (nadat de voorwaarde is 

vervuld waaronder een mogelijke begunstigde effectief gerechtigd wordt), zoals het geval kan zijn bij een 

kwaliteitsrekening 1808 ; nochtans is het argument dat het om een zekerheidstechniek gaat m.i. niet 

doorslaggevend - de zekerheidsratio speelt omwille van een betwisting tussen de mogelijke begunstigden 

onderling, en niet t.a.v. de tussenpersoon (escrowee, titularis van de kwaliteitsrekening e.d.). 

Een verplichting van een lasthebber tot afdracht zou wel onder het verrekenverbod vallen als de afdracht 

betrekking heeft op de inning van een schuldvordering die niet voor overdracht aan en beslag door die 

schuldeiser vatbaar was (bv. bij een incassomandaat voor loonvorderingen onder de beslaggrens). Een ander 

voorbeeld betreft de lastgeving die zou gebruikt worden om het verbod van parate executie te omzeilen, met 

name een beding waarbij de schuldeiser volmacht krijgt om een of meer goederen van zijn schuldenaar te 

verkopen (en de koopprijs te innen) 1809 . 

Het compensatieverbod geldt wel wanneer de lasthebber met misbruik van volmacht geld afhaalt van de 

bankrekening van de lastgever (voor andere doeleinden dan waarvoor de volmacht werd verleend 1810 ), 

aangezien het hier om een “wederrechtelijk ontnemen” gaat (zie hierboven). 

(2) Bij loonvorderingen 

Bij loonvorderingen geldt voornamelijk de beperking van de beslagbaarheid, waarvan het 

belang voor schuldvergelijking verderop aan bod komt. Daarbovenop beperkt art. 23 

Loonbeschermingswet de mogelijke “inhoudingen” nader: de werkgever kan slechts actieve 

1807 Cass. 29 juni 2006, RW 2006-2007, 403 n. K. VANHOVE "Schuldvergelijking bij lastgeving", 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20060629-5. Eerder in die zin DE PAGE, III nr. 

659: F. LAURENT, Principes XXVII nr. 523; R. CASSIN, L'exception tirée de l'inexécution des rapports 

synallagmatiques, Parijs 1914, 308. 

De vraag kwam zijdelings aan bod in Cass. 7 maart 2003, RW 2004-2005, maar daar betrof het juist de vraag of 

men een onderhoudsplicht kon compenseren met een verplichting tot afgifte van voor rekening van de 

wederpartij geïnde gelden. Het Hof oordeelde dat verrekening met de onderhoudsplicht niet kan (art. 1293, 3°, 

zie hoger), zonder in te gaan op de vraag of niet ook de andere schuldvordering van verrekening was uitgesloten 

door art. 1293 en of in bevestigend geval de ratio legis niet juist inhoudt dat wanneer beide schuldvorderingen 

niet door verrekening mogen worden tenietgedaan, zij elkaar juist wel kunnen tenietdoen. 

1808 E. DIRIX & V. SAGAERT, "De kwaliteitsrekening herbezocht", TPR 2004, (263) 272; K. VANHOVE 

"Schuldvergelijking bij lastgeving", n. onder Cass. 29 juni 2006, RW 2006-2007, 403. 

1809 Immers, art. 2078 BW bepaalt dat een pand alleen met rechterlijke toestemming mag worden verkocht door 

de pandgever; bij onroerend goed bepaalt art. 1626 Ger.W. dat het beding dat de schuldeiser bij niet-nakoming 

van de jegens hem aangegane verbintenissen het recht heeft de onroerende goederen van zijn schuldenaar te 

doen verkopen zonder inachtneming van de formaliteiten voorgeschreven voor het uitvoerend beslag op 

onroerend goed, als niet bestaande wordt beschouwd. Het inlassen van een volmacht tot verkoop van een 

onroerend goed aan een derde maakt dergelijk nietig beding zeker niet geldig. 

1810 Cass. 25 mei 2011, P.11.0060.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F- 

20110525-2. 

693


schuldvorderingen “inhouden” op het loon van de werknemer en slechts binnen bepaalde 

proportionele grenzen 1811 . 

(3) Bij schuldvorderingen ingevolge transacties na staking van betaling 

In de rechtspraak voegt men daar wel aan toe dat er ook geen schuldvergelijking intreedt wanneer men, nadat de 

schuldenaar reeds in staking van betaling is, nog een schuldvordering verkrijgt met het oogmerk deze als 

passieve schuldvordering in schuldvergelijking te brengen en aldus de eigen schuld te doen tenietgaan 1812 . 

Verkrijgt men de schuldvordering niet van de schuldenaar of is deze geen handelaar, dan speelt de 

aanvechtingsmogelijkheid van art. 17 v. FaillW niet, maar dat verhindert niet dat de schuldvergelijking kan 

worden verworpen 1813 . 

Omgekeerd kan men zijn schuldvordering niet betaald krijgen door na de staking van betaling nog een schuld 

jegens de aanstaande gefailleerde over te nemen (meer bepaald in geval van delegatio solvendi) en zich daarbij 

de facto een schuldvordering van de gefailleerde op de delegant toe te eigenen 1814 . 

(4) Algemene regel 

Alle andere soorten (passieve) schuldvorderingen zijn in beginsel verrekenbaar. Zo bv. is een 

schuld tot volstorting van het kapitaal van een vennootschap in beginsel verrekenbaar met een 

1811 Art. 23: “Op het loon van de werknemer mogen alleen in mindering worden gebracht: 

1° de inhoudingen krachtens de belastingwetgeving, de wetgeving op de sociale zekerheid en krachtens 

particuliere of collectieve overeenkomsten betreffende bijkomende voordelen inzake sociale zekerheid; 

2° de krachtens het werkplaatsreglement opgelegde geldboeten; 

3° de vergoedingen en schadeloosstellingen, verschuldigd ter uitvoering van artikel 18 van de wet van 3 juli 

1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, en van artikel 24 van de wet van 1 april 1936 op de 

arbeidsovereenkomst wegens dienst op binnenschepen en van artikel 5 van de wet van 10 februari 2003 

betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen. 

4° de voorschotten in geld verstrekt door de werkgever; 

5° de gestelde borg voor het nakomen der verplichtingen van de werknemer. 

Het totaal van de inhoudingen mag niet meer bedragen dan één vijfde van het bij elke uitbetaling verschuldigde 

loon in specie na aftrek van de inhoudingen op grond van de belastingwetgeving, van de wetgeving op de sociale 

zekerheid en van particuliere of collectieve overeenkomsten betreffende bijkomende voordelen inzake sociale 

zekerheid. 

Deze beperking is echter niet van toepassing wanneer de werknemer bedrog heeft gepleegd of vóór de 

afrekening van de in het eerste lid, 3°, bedoelde vergoedingen en schadeloosstellingen vrijwillig zijn 

dienstbetrekking heeft beëindigd”. 

1812 Zie Hof Brussel 8 september 1984, TBH 1985, 277 noot D. DEVOS, "Propos sur la répression de la fraude 

en droit privé"; A. ZENNER & I. PEETERS, RW 2004-2005, (481) 484-485 nr. 8. 

1813 Doorgaans wordt dit gemotiveerd door te stellen dat de verkrijging van de eigen schuldvordering een 

ongeoorloofde oorzaak heeft; de sanctie moet echter beperkt blijven tot de niet-verrekenbaarheid. 

1814 Vgl. E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1665. 

694


- opeisbare - eigen schuldvordering op die vennootschap 1815 (dit is anders in het Duitse 

recht 1816 ). 

iv) Niet conventioneel van ontneming door verrekening uitgesloten 

Verder is schuldvergelijking niet mogelijk op een passieve schuldvordering, wanneer is 

overeengekomen dat die niet verrekenbaar is 1817 . 

In consumentenovereenkomsten is de uitsluiting van de mogelijkheid tot verrekening door de consument 

evenwel in beginsel een onrechtmatig beding (op de zwarte lijst geplaatst van art. 74, 16° WMPC, voorheen 32, 

14° WHPC 1991). Verder worden zulke uitsluitingsbedingen (zowel in consumentenovereenkomsten als andere) 

beprekend uitgelegd: de uitsluiting van verrekening houdt nog geen uitsluiting van de exceptio non adimpleti 

contractus in. 

b) Zakenrechtelijke vereisten voor de passieve schuldvordering (de eigen schuld) 

Aangezien de schuldvergelijking ook een uitwinning inhoudt van de schuldvordering, een 

wijze om zichzelf met die passieve schuldvordering te betalen, is ook vereist dat die passieve 

schuldvordering zich in het vermogen bevindt waarop verhaal kan worden genomen, d.i. in 

beginsel in het vermogen van de schuldenaar van de actieve schuldvordering, en vatbaar is 

voor beslag 1818 . 

Meestal zegt men vereenvoudigd dat de schuldeiser van de passieve schuldvordering dezelfde 

persoon moet zijn als de schuldenaar van de actieve schuldvordering, maar het is iets 

genuanceerder. Daarvoor kan men best de beginselen voor ogen houden, die in het algemeen 

gelden voor het verhaalsrecht van een schuldeiser: dit geldt op beslagbare activa in het 

vermogen van de wederpartij of – in bepaalde gevallen - schijnbaar in het vermogen van de 

wederpartij; deze beginselen werden in het algemeen besproken in Deel II hoofdstuk III 

afdeling D. 

Dit vereiste kan verder uiteengezet worden in de volgende 3 elementen: vatbaarheid voor 

beslag, inningsbevoegdheid van de wederpartij, en bevoegdheid in eigen naam te innen. 

1815 Cass. 25 september 2006, rolnr. C.05.0487F, H.J. t. Cavenaille en Bodeus q.q. curatoren faill. ENGEBAT, 

RW 2006-2007, 1561 n. R. HOUBEN "Schuldvergelijking: opeisbaarheid, samenloop en volstorting" = JT 2007, 

546 = JLMB 2007, 948 = TRV 2008, 391 n. D. VAN GERVEN = JDCS 2007, 5 n. S. KETTMAN. De 

schuldvergelijking wordt dus niet beschouwd als een inbreng in natura van een schuldvordering door de 

volstortingsplichtige. 

1816 Krachtens § 19 II 2 GmbH-Gesetz kan de volstortingsplichtige niet verrekenen tegen de vennootschap 

(omgekeerd wel, zolang de vennootschap evenwel nog niet in problemen zit) 

1817 Zo ook Hof Brussel 6 oktober 1998, AJT 1998-99, 953 = JLMB 2000, 1326; idem in PECL 13:107 (a) en 

DCFR III-6:108 (a). 

1818 In PECL 13:101 (a) luidt het dat de verrekenende partij moet “gerechtigd (zijn) haar schuld na te komen” 

(En. entitled to effect performance). De commentaar maakt duidelijk dat daarme vereist wordt dat de 

verrekenende partij zich kan bevrijden door aan die wederpartij te betalen, wat bv. niet meer kan nadat de 

passieve schuldvordering in beslag is genomen. Art. en III-6:102 (a) DCFR heeft hier een aparte vereiste van 

gemaakt, nl. beschikkingsbevoegdheid. 

In art. 13:107 (b) PECL en DCFR III-6:108 (b) wordt vervolgens bepaald dat verrekening uitgesloten is op een 

schuldvordering van de wederpartij die niet voor beslag vatbaar is. 

695


i) Vatbaarheid voor beslag 

Aangezien de schuldvergelijking ook een uitwinning inhoudt van de passieve 

schuldvordering, een wijze om zichzelf daarmee te betalen, is ook vereist dat die passieve 

schuldvordering vatbaar is voor beslag. 

(1) Onderhoudsvorderingen 

Art. 1293, 3° BW noemt slechts een bijzonder geval van deze meer algemene uitzondering, 

nl. “een schuld uit hoofde van levensonderhoud dat verklaard is niet vatbaar voor beslag te 

zijn” 1819 . Duidelijker verwoord betekent dit dat men zichzelf maar met een 

onderhoudsvordering van de tegenpartij kan betalen voor het gedeelte van die 

schuldvordering boven de onbeslagbare minima van art. 1409 GerW 1820 . 

Naar analogie met de verder besproken schuldvergelijking bij verknochte schuldvorderingen, 

zou de schuldvergelijking wel mogelijk moeten zijn voor verknochte schuldvorderingen, 

waartussen er een voldoende juridische samenhang bestaat. In dat geval beschikt men immers 

over een exceptie van niet-uitvoering. Deze regel wordt toegepast bij schuldvergelijking met 

onderhoudsvorderingen van de wederpartij tot betaling van onderhoudsschulden van diezelfde 

wederpartij; in de praktijk gaat het dan meestal om schulden tot terugbetaling van eerder 

teveel ontvangen onderhoudsuitkeringen 1821 . 

(2) Belastingvorderingen 

Gelijkgesteld zijn ook de belastingvorderingen van de fiscus; waar deze laatste kan overgaan 

tot schuldvergelijking met een verplichting tot teruggave van belastingen, kan omgekeerd de 

belastingplichtige die ook recht heeft op teruggaven, niet eenzijdig tot schuldvergelijking 

1819 Hierover onder meer M.-T. CAUPAIN & E. LEROY, "Le recouvrement des créances alimentaires: états 

des lieux et perspectives", in L'argent pour vivre: vers une réforme globale de l'obligation alimentaire, Unité de 

droit familial de l'ULB, Kluwer 2000, p. 232-233 

1820 Cass.7 maart 2003, RW 2004-2005, 225. 

1821 Inhouding, en dus schuldvergelijking, werd aanvaard door Hof Gent 17 februari 1995, RW 1995-96, 643, 

verworpen door Rb. Mechelen 23 november 2001, RABG 2003, 119 noot M. GOVAERTS. 

De samenhang werd niet aanvaard tussen teveel betaalde onderhoudsuitkeringen van voor de echtscheiding en 

onderhoudsgelden verschuldigd na de echtscheiding door Hof Gent 26 maart 1996, TGR 2000, 111; zij werd in 

Besl. Nijvel 19 maart 2003, Divorce Act. 2004, 24 n. J.-C. BROUWERS, ten onrechte niet aanvaard tussen 

wederzijdse onderhoudsschulden van de ene ouder voor een minderjarig kind en die van de andere ouder voor 

een ander minderjarig kind (met het verkeerde argument dat de onderhoudsvordering van de en ouder jegens de 

andere de uitoefening zou zijn van een schuldvordering van het kind jegens die andere ouder, wat in strijd is met 

art. 203bis BW - zie verder de noot van J.-C. BROUWERS). 

Zie over deze vraag ook J.-L. LEDOUX, "Les saisies - Chronioque de jurisprudence",, JT 1989, p. 632 nr. 53; 

J.C. BROUWERS, "Exécution provisoire et réformation subséquent: quelques réflexions, spécialement en 

matière alimentaire", Noot onder Hof Antwerpen 27 juni 2000 en Rb. Brussel 16 juni 2000, Divorce actualité 

2001, 81 v.; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1668 nr. 56; 

696


overgaan 1822 . Deze uitzondering ten gunste van de fiscus geldt evenwel niet voor de 

inningsinstellingen van de sociale zekerheid 1823 . 

(3) Andere niet beslagbare passieve schuldvorderingen 

De regel geldt in beginsel ook voor andere niet beslagbare schuldvorderingen. 

Deze werden in Deel II Hoofdstuk II Afdeling D en Deel V Hoofdstuk II afdeling C besproken. Tijdelijk niet 

voor beslag vatbaar zijn ook de bedragen op zichtrekeningen die afkomstig zijn van onbeslagbare 

inkomensvorderingen (art. 1411 ter GerW); hieruit moet men afleiden dat de rekeningvoerende bank tekorten op 

een zichtrekening maar met binnenkomende inkomsten kan aanzuiveren naarmate deze beslagbaar worden (d.i. 

1/30 e per dag) 1824 . 

Sommige schuldvorderingen zijn relatief onbeslagbaar en onverrekenbaar, d.w.z. kunnen niet in beslag genomen 

worden of verrekend worden ter voldoening van bepaalde schuldvorderingen. Zo sluit art. 29bis § 4 WAM uit 

dat de verzekeraar zijn verbintenis tot betaling van vergoedingen aan de "zwakke weggebruiker" op grond van 

die bepaling kan verrekenen met een actieve schuldvordering op die persoon die eveneens verschuldigd is 

wegens het verkeersongeval 1825 . 

Loonvorderingen kunnen boven de beslaggrenzen wel in beslag genomen worden, maar niet door de werkgever 

gebruikt worden voor verhaal op de werknemer behlave binnen de grenzen van art. 23 loonbeschermingswet (zie 

hoger). 

ii) Inningsbevoegdheid van de wederpartij 

Aangezien de schuldvergelijking ook een uitwinning inhoudt van de schuldvordering, een 

wijze om zichzelf met die passieve schuldvordering te betalen, is ook vereist dat die passieve 

schuldvordering zich in het vermogen bevindt waarop verhaal kan worden genomen, d.i. in 

beginsel in het vermogen van de schuldenaar van de actieve schuldvordering. De schuldenaar 

tegen wie men zijn actieve schuldvordering wil verrekenen moet (nog) bevoegd zijn de 

passieve schuldvordering te innen en meer bepaald bevoegd die in eigen naam te innen. 

Dat is niet meer het geval wanneer die passieve schuldvordering door diens schuldeisers in 

beslag is genomen, of wanneer de passieve schuldvordering is overgegaan op een derde of 

bezwaard is met een zakelijk werkend recht van een derde, althans wanneer dat gebeurd is op 

1822 Zie verder DE PAGE, III nr. 638; B. VANERMEN, Principes inzake invordering van directe belastingen", 

in DIRIX & TAELMAN, Fiscaal executierecht, p. 55-57; M. de THEIJE, "Fiscale schuldvergelijking", RW 

2005-2006, 1070. Zie evenwel Hof Luik 24 december 1968, Pas. 1969 II 70 (verrekening tussen een 

ingekohierde belasting en de schuldvordering op teruggave wegens een nietigverklaarde aanslag). 

1823 Arbeidshof Brussel 9 juli 1993, Soc. Kron. 1994, 217; Beslagr. Brussel 13 mei 2005, RW 2005-2006, 1066 

n. M. de THEIJE 'Fiscale schuldvergelijking"; Arbeidshof Antwerpen-Hasselt 14 februari 2007, RW 2008-2009, 

(829) 835. 

1824 Zie hierover M. DE THEIJE, RW 2004-2005, (721) 725. 

1825 Waaronder ook een verhaalsrecht wegens het ter beschikking stellen van het motorrijtuig aan een persoon 

zonder rijvergunning; in die zin Cass. 2 oktober 2009, nr. C.08.0200.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20091002-3 = JLMB 2010, 776 = RW 2011- 

2012, 1849. 

697


een wijze die aan de eerste partij tegenwerpelijk is. Dit volgt uit de bepaling van art. 1298 

volgens dewelke de schuldvergelijking niet plaats heeft ten nadele van de verkregen rechten 

van een derde. 

De verschillende gevallen werken we verder hieronder wat nader uit (1 tot 3). 

Op deze regel geldt er een uitzondering wanneer de actieve schuldvordering en de passieve 

schuldvordering hun zelfstandigheid hebben verloren op grond van: 

- (a) een overeenkomst tot schuldvergelijking of schuldvernieuwing, daaronder ook begrepen 

de rekening-courantovereenkomst (zie de bespreking verder voor de vereisten voor dit 

rechtsgevolg), of 

- (b) een wetsbepaling met hetzelfde effect. Als wetsbepaling met hetzelfde effect is er art. 

334 II van de Programmawet 27 december 2004, dat bepaalt dat elke schuld van de fiscus aan 

de belastingplichtige (d.i. tegenvordering) kan worden verrekend met schulden van de 

belastingplichtige (d.i. actieve schuldvordering van de fiscus) niettegenstaande beslag, 

overdracht of samenloop op die passieve schuldvordering. Men kan dit ook zien als het 

wettelijk bepalen van samenhang. 

(1) Na samenloop 

De (eigenlijke) schuldvergelijking kan naar Belgisch recht 1826 niet meer ingaan: 

- eens de schuldenaar met wiens passieve schuldvordering men zichzelf wil betalen, failliet is 

gegaan, of die passieve schuldvordering anderszins onder een samenloop valt (bv. in beslag is 

genomen 1827 , vroegere procedure van gerechtelijk akkoord 1828 , ontbinding-vereffening van de 

schuldeiser-rechtspersoon 1829 , e.d.m.), 

- dus niet meer nadat de passieve schuldvordering (waarvan de partij die de 

schuldvergelijking inroept zich wil bevrijden en er dus zichzelf mee betalen) onder een beslag 

of andere vorm van samenloop valt, 

- tenzij de schuldvergelijking reeds voordien is ingetreden (of de schuldeiser reeds voordien 

een pandrecht heeft verkregen op de passieve schuldvordering), en 

- behalve de hieronder te bespreken zgn. schuldvergelijking na samenloop bij 

"samenhangende" schuldvorderingen, en de reeds genoemde uitzondering voor conventioneel 

1826 Het recht dat op de passieve schuldvordering van toepassing is bepaalt in beginsel of er nog 

schuldvergelijking na samenloop mogelijk is; de lex concursus kan daaraan geen afbreuk doen (art. 6 Vo. 

1346/2000 op de insolventieprocedures). 

1827 E. DIRIX, OvR, TPR 2004, p. 1209 nr. 62; V. SAGAERT, "Actuele ontwikkelingen inzake 

schuldvergelijking", in V. Sagaert en D. Lambrecht (red.), Actuele ontwikkelingen inzake Verbintenissenrecht, 

Intersentia Vlaams Pleitgenootschap Brussel 2009, p. (223) 225. 

1828 Vgl. Veurne 17 november 1999, RW 2000-2001, 133 = TBH 2000, 718 n.; Kh. Antwerpen 16 juni 1998, 

RW 1998-99, 227 noot DECKMYN en DERNICOURT = TBH 1999, 179, bevestigd door Hof Antwerpen 17 

januari 2000, RW 2001-2002, 278; Vz.Kh. Luik 14 september 1998, TBH 2000, 301 noot BOSLY. De 

samenloop ontstaat reeds vanaf de aanvraag van een gerechtelijk akkoord, dus ook vooraleer de voorlopige 

opschorting wordt toegekend (Hof Bergen 28 juni 2004, JLMB 2004, 1451, voorziening in cassatie verworpen 

door Cass. 7 april 2006, nr. C.05.0029.F, Durobor, JLMB 2006, 896 = JT 2006, 645 = Pas. 2006, 813 = NjW 

2006, 944 n. P. COUSSEMENT = TBH 2006, 810 n. E. VAN DEN HAUTE. 

1829 DE PAGE, III nr. 649; DEKKERS-VERBEKE, Handboek III nr. 643; Bv. Hof Antwerpen 17 april 2001, 

RW 2002-2003, 301; Hof Brussel 14 november 1996, JT 1997, 182. 

698


of wettelijk voorziene netting (schuldvergelijking of schuldvernieuwing ingevolge een eerdere 

overeenkomst in die zin). 

De schuldvergelijking moet dus in beginsel intreden vooraleer die partij zijn 

inningsbevoegdheid verliest. Dat die partij reeds in staking van betaling was en de 

schuldvergelijking achteraf bezien in de verdachte periode plaatsvond, is daarentegen geen 

beletsel. 

Na dat ogenblik kan men zich behalve in de net genoemde gevallen op die passieve 

schuldvordering geen voorrang meer verschaffen. De schuldvergelijking mag geen nadeel 

toebrengen aan de verworven rechten van derden (art. 1298 BW), en dus evenmin aan de 

verworven rechten van de andere schuldeisers bij samenloop (fixatiebeginsel) 1830 . 

De reden is dus niet dat schuldvergelijking een middel van tenuitvoerlegging zou zijn, maar 

wel dat andere schuldeisers al eerder rechten hebben verkregen op de passieve 

schuldvordering (althans geacht worden te hebben verkregen), of nog correcter dat de titularis 

van de passieve schuldvordering zijn inningsbevoegdheid verloren is (die overgegaan is op de 

samenlopende schuldeisers) 1831 . 

A fortiori geldt hetzelfde wanneer de passieve schuldvordering eerst is ontstaan na de 

samenloop (een schuld aan de boedel kan niet verrekend worden met een schuldvordering in 

de boedel - met een uitzondering voor een tijdens een procedure van gerechtelijk akkoord 

ontstane schuld aan de boedel uit de voortzetting van een overeenkomst met de schuldeisers 

van de schuldvordering in die boedel - zie de nadere bespreking van de schuldvergelijking na 

samenloop onder 3.). 

Zijn de vereisten voor de schuldvergelijking (bv. opeisbaarheid van de actieve 

schuldvordering, betaalbaarheid van de passieve schuldvordering) eerst vervuld door of na het 

ontstaan van de samenloop of door de samenloop 1832 , en is er geen aan de samenloop 

voorafgaande overeenkomst tot schuldvergelijking (waarover verder meer), dan is de 

schuldvergelijking dus in beginsel niet tegenwerpelijk aan de boedel – met uitzondering van 

de verder (onder 2.) besproken schuldvergelijking na samenloop van verknochte 

schuldvorderingen. Dat de passieve schuldvordering nog niet opeisbaar is bij samenloop, zou 

geen beletsel mogen zijn voor schuldvergelijking - het moet volstaan dat ze betaalbaar was 

(vgl. de bespreking hierboven b. 3° a) i)). 

1830 Hoewel art. 1298 BW de samenloop niet algemeen noemt, gaat de rechtsleer ervan uit dat de uitzondering 

geldt voor alle vormen van samenloop. Zie o.m. L. CORNELIS, De Verbintenis, p. 875 nr. 675; DIRIX & DE 

CORTE nr. 529 uitg. 2007 nr. 555 p. 382-383; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1668 nr. 57; T. HÜRNER, 

"L'hypothèse de la compensation après concordat et en cas de concours successifs", JT 2006, (633) 634 nr. 4. 

1831 Zo ook R. HOUBEN, "Schuldvergelijking bij cessie en posterieure samenloop", TBH 2008, (679) 680 nr. 

1 en p. 682 nr. 5. 

1832 Indien de eigen schuldvordering eerst opeisbaar wordt door de samenloop, is de schuldvergelijking in 

beginsel niet tegenwerpelijk aan de boedel: Hof Luik 7 april 2000, TBH 2001, 540; DIRIX, "Overzicht", TPR 

2004, nr. 62. 

699


In een aantal andere Europese rechtsstelsels geldt dit vereiste minder strikt en zijn er dus ruimere mogelijkheden 

voor schuldvergelijking na samenloop dan in ons recht 1833 . 

Waren de vereisten reeds voldaan voor de samenloop – zij het zelfs in de verdachte periode - 

of gaat het om voor de samenloop ontstane schuldvorderingen waarover voor de samenloop 

een overeenkomst tot schuldvergelijking gesloten, dan blijft de schuldvergelijking 

verworven 1834 , tenzij er afstand van wordt gedaan 1835 . 

Ook wanneer de passieve schuldvordering in pand is gegeven aan de schuldeiser die schuldvergelijking inroept, 

dan geldt deze beperking niet meer: tot beloop van de verzekerde schuldvordering valt de tegenvordering dan 

buiten de samenloop. 

Het Belgische recht is hierbij wel in strijd met art. 2, 1 n iuncto 7 van de RL 

financiëlezekerheidsovereenkomsten. Binnen het toepassingsgebied van die Richtlijn (in 

wezen schuldvergelijking betreffende giraal geld of financiële instrumenten in verhoudingen 

tussen financiële instellingen of tussen een financiële instelling en een andere rechtspersoon) 

moet namelijk volgens die bepalingen ook aan de wettelijke schuldvergelijking effect gegeven 

worden bij samenloop 1836 . 

(2) Verrekening van een boedelschuld (schuld van de boedel) met een schuld aan 

de boedel 

Wel kan een schuld aan de boedel (schuldvordering van de boedel) in beginsel wél verrekend 

worden wanneer de actieve schuldvordering een schuldvordering op de boedel is, of anders 

gezegd een boedelschuld aan de zijde van de insolvente wederpartij. De verrekenbaarheid van 

een schuldvordering op de boedel die na de samenloop is ontstaan met een vooraf bestaande 

schuld aan de boedel werd bevestigd in een cassatie-arrest van 25 september 2006 1837 . Het 

Hof besliste dat de schuldeiser van een boedelschuld (ontstaan uit de vereffening) deze kan 

verrekenen met een schuld aan de boedel (ontstaan voor de samenloop), aangezien de 

boedelschulden in beginsel buiten de samenloop vallen (geen schulden in de boedel zijn). Dit 

1833 Zie bv. voor een vergelijking met het Nederlandse recht E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, 1657 v.; 

in Nederland is verrekening steeds mogelijk als beide schuldvorderingen voor de samenloop zijn ontstaan, zie 

art. 53 I Fw. In het Engelse en Schotse recht treedt de schuldvergelijking zelfs van rechtswege in, zie Insolvency 

Rules 4.90. 

1834 Bv. Cass. 26 november 1992, Arr. 1992-93, 1306 = Pas. 1992 I 1306 = RW 1992-93, 1373; Hof Brussel 6 

oktober 1998, AJT 1998-99, 953 = JLMB 2000, 1326 (vereffening rechtspersoon); Cass. 12 januari 1996, Arr. 

1996, 44 = Pas. 1996 I 46 = RW 1996-97, 269; Hof Antwerpen 10 maart 1997, RW 1997-98, 1024. 

1835 De rechtspraak stelt wel eens – m.i. te licht – dat de indiening van de schuldvordering in faillissement een 

afstand van het voordeel van de schuldvergelijking inhoudt; zie bv. kh. Kortrijk 21 mei 2001, RW 2002-2003, 

311. 

1836 I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, “De Wet Financiële Zekerheden. Een stap te ver of de aanloop naar 

een totaal vernieuwd zekerhedenrecht?”, TBH 2006, (170) 177 nr. 24 v.; R. HOUBEN, "Contractuele 

compensatie na samenloop - de nieuwe regeling nader beschouw", RW 2005-2006, (1161) 1166 nr. 8. 

1837 Cass. 25 september 2006, rolnr. C.05.0487F, H.J. t. Cavenaille en Bodeus q.q. curatoren faill. ENGEBAT, 

RW 2006-2007, 1561 n. R. HOUBEN "Schuldvergelijking: opeisbaarheid, samenloop en volstorting" = JT 2007, 

546 = JLMB 2007, 948 = TRV 2008, 391 n. D. VAN GERVEN. Eerder reeds o.m. E. DIRIX, "Posities van 

schuldeisers en hun zekerheidsrechten», in Faillissement en gerechtelijk akkoord: het nieuwe recht, Antwerpen, 

Kluwer, 1998, nr. 16. 

700


geldt ongeacht of het een boedelschuld is die na de samenloop is ontstaan, dan wel een 

voordien ontstane schuld uit een eerdere saneringsprocedure, die het statuut van boedelschuld 

heeft op grond van art. 37 WCO (en voor de vroegere procedures van gerechtelijk akkoord 

art. 44 II WGA). 

Het is slechts anders indien er daadwerkelijk een samenloop zou ontstaan tussen de 

verschillende schuldeisers van schulden van de boedel (omdat er onvoldoende actief is om de 

boedelschulden te betalen, zgn. negatieve boedel) 1838 , 1839 . 

(3) Na cessie, subrogatie of inpandgeving van de passieve schuldvordering of 

onbeschikbaarheid ervan wegens delegatie 

Behalve de verder te bespreken zgn. schuldvergelijking voor verknochte schuldvorderingen, 

en de genoemde uitzondering voor conventioneel of wettelijk voorziene netting, is de 

(eigenlijke) schuldvergelijking ook niet meer mogelijk wanneer de passieve schuldvordering 

intussen: 

- is overgegaan op een nieuwe schuldeiser (zoals een cessionaris of gesubrogeerde, maar bv. 

ook de opdrachtgever van een middellijk vertegenwoordiger die de schuldvordering genaast 

heeft), althans niet meer vanaf het ogenblik waarop die overgang aan de wederpartij kan 

worden tegengeworpen (zie art. 1295 BW) 1840 ; 

- of bezwaard is met een zakelijk werkend recht van een derde - met name in pand is gegeven, 

met dezelfde nuancering als voor cessie; 

- of onbeschikbaar is geworden krachtens een delegatieovereenkomst. 

Zoals bij cessie besproken moet in geval van cessie of inpandgeving aan de vereisten voor 

schuldvergelijking zijn voldaan ten laatste op het ogenblik van de kennisgeving aan de debitor 

cessus 1841 (en niet reeds op het tijdstip van de overdracht tussen cedent en cessionaris c.q. 

inpandgeving tussen pandgever en pandhouder). 

Deze regel is niet wezenlijk verschillend van de regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder 

trouw: om te verrekenen met een passieve schuldvordering waarvan de wederpartij geen eigenaar is, is het 

voldoende dat men te goeder trouw is betreffende de inningsbevoegdheid van die wederpartij, en dat is bij cessie 

het geval tot deze ter kennis is gebracht van de gecedeerde en verrekenende schuldenaar. 

Zie wel verder de bespreking van schuldvergelijking na overgang bij samenhangende schuldvorderingen; bij 

dergelijke schuldvorderingen blijft ook de exceptio non adimpleti contractus in beginsel gelden en kan daaruit de 

facto een schuldvergelijking voortvloeien. 

1838 In casu betrof het een vereffening van een vennootschap, die later gevolgd werd door een faillissement. Het 

bestreden arrest weigerde te erkennen dat er voor de faillietverklaring schuldvergelijking was ingetreden, omdat 

er een risico was dat er een samenloop tussen boedelschulden zou ontstaan, maar het had een dergelijke 

samenloop niet daadwerkelijk vastgesteld en werd daarom verbroken. 

1839 V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, p. 234 nr. 17. 

1840 Zie Cass. 26 juni 2003, verderop besproken. 

1841 bv. Hof Antwerpen 23 december 2002, TBH 2004, 276; R. HOUBEN, "Schuldvergelijking bij cessie en 

posterieure samenloop", TBH 2008, (679) 680 nr. 1. 

701


Een uitzondering geldt wanneer de cessie een bedrieglijke rechtshandeling is, en met name 

beoogt om de cessus te benadelen door de schuldvergelijking onmogelijk te maken 1842 . 

(4) Na opschorting onder de WCO 

De opening van de procedure van gerechtelijke organisatie en de daarmee gepaard gaande 

"opschorting" (van de middelen van tenuitvoerlegging) doet in beginsel géén samenloop van 

schuldeisers ontstaan en heeft dus in beginsel ook geen invloed op de mogelijkheid van 

verrekening 1843 . 

Tussen schuldvorderingen ontstaan voor de opschorting blijft de wettelijke en gerechtelijke 

schuldvergelijking dus mogelijk, zelfs zo ze niet samenhangend zijn, en dit zodra aan de 

gewone vereisten ervoor is voldaan. Wel kan bij niet samenhangende schuldvorderingen de 

schuldvergelijking uitgesloten worden door een collectief akkoord overeenkomstig art. 49 III 

WCO (opnieuw gelden fiscale en gelijkgestelde schulden hier als samenhangend krachtens 

art. 334 Programmawet 2004 1844 ). Overeenkomsten tot contractuele schuldvergelijking 

(nettingovereenkomsten) gesloten voor de opschorting (of in de onwetendheid daarover) 

behouden hun werking voor alle schuldvorderingen die voor de opschorting zijn ontstaan, ook 

in geval van zo'n collectief akkoord 1845 . Omgekeerd zal de schuldvergelijking bij nietverknochte 

schuldvorderingen niet meer mogelijk zijn op passieve schuldvorderingen die 

reeds in pand waren gegeven (vgl. hierboven (1)). 

Een inperking geldt er wel voor verrekening met een passieve schuldvordering van de 

schuldenaar in reorganisatie, die eerst na de opschorting is ontstaan. Voor dat geval bepaalt 

art. 34 WCO dat schuldvergelijking tussen een actieve schuldvordering in de opschorting en 

een schuld aan de boedel (d.i. een passieve schuldvordering ontstaan tijdens de opschorting) 

slechts mogelijk is indien beiden verknocht zijn. Die vereiste van samenhang is dezelfde als 

voor de schuldvergelijking na samenloop en wordt verder nader besproken. De mogelijkheid 

bestaat vooreerst bij nieuwe (passieve) schuldvorderingen uit lopende overeenkomsten (dat 

volgt ook reeds uit art. 36 WCO), maar is daar niet toe beperkt. 

Voor actieve schuldvorderingen die tijdens de opschorting zijn ontstaan is schuldvergelijking 

mogelijk volgens de gewone regels (die schuldvorderingen vallen immers niet onder de 

opschorting en alle middelen van tenuitvoerlegging blijven mogelijk, a fortiori dus de 

schuldvergelijking 1846 - zowel met passieve schuldvorderingen die voor de opschorting zijn 

ontstaan als met passieve schuldvorderingen die tijdens de opschorting zijn ontstaan). 

1842 Vgl. in het Europees gemeenschapsrecht het arrest-Deka / EEG, HvJ 1 maart 1983, C-250/78, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61978J0250:NL:HTML. 

1843 Onder meer E. DIRIX & R. JANSEN, "De positie van de schuldeisers en het lot van lopende 

overeenkomsten", in De wet betreffende de continuïteit van ondernemingen getest gewikt en gewogen, nr. 36; S. 

BRIJS, "De wet betreffende de continuïteit van ondernemingen", TRV 2009, (667) 691 nr. 64 en p. 696 nr. 84. 

1844 Onder meer E. DIRIX & R. JANSEN, in De wet betreffende de continuïteit van ondernemingen getest 

gewikt en gewogen, nr. 37; S. BRIJS, " TRV 2009, (667) 696 nr. 84.. 

1845 V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, (223) 234 nr. 15. 

1846 Onder meer E. DIRIX & R. JANSEN, in De wet betreffende de continuïteit van ondernemingen getest 

gewikt en gewogen, nr. 38. Vgl. de rechtspraak die ook onder de WGA de schuldvergelijking niet getroffen 

702


In geval van gerechtelijke reorganisatie door "overdracht onder gerechtelijk gezag" (art. 59 v. 

WCO) ontstaat er een samenloop van de schuldeisers op de activa die in de verkoop zijn 

betrokken (zie art. 65 WCO). Voor zover bij die verkoop ook schuldvorderingen van de 

schuldenaar mee zouden worden verkocht, zal de schuldvergelijking wel beperkt worden tot 

samenhangende schuldvorderingen, net zoals bij andere gevallen van samenloop (zie verder 

onder 3.). 

(5) Bij gemeenschap (gemeenschappelijk vermogen) 

Indien de passieve schuldvordering deel uitmaakt van een gemeenschappelijk vermogen (zoals de 

huwgemeenschap), is verrekening mogelijk in zoverre de verrekenende partij haar schuldvordering op dat 

gemeenschappelijke vermogen kan verhalen. In dat bijzondere geval doet het ook niet terzake dat de schuldeiser 

van de passieve schuldvordering en de schuldenaar van de actieve schuldvordering niet dezelfde partij zijn. Zo 

bv. wanneer men een schuld heeft jegens de ene echtgenoot en een schuldvordering op de andere, maar de 

opbrengst van de eerste toekomt aan de huwgemeenschap en deze laatste ook voor de andere gehouden is 1847 . 

(6) Bij rekeningtegoeden op een kwaliteitsrsrekening 

De financiële instelling die schuldenaar is van een tegoed op een kwaliteistrekening kan deze 

niet als passieve schuldvordering verrekenen met een actieve schuldvordering op de 

begunstigde van het tegoed, ook al dient die als eigenaar te worden beschouwd, aangezien de 

begunstigde zolang de rekeninghouder het bewind voert, niet het recht heeft het tegoed te 

innen bij de bank (maar enkel bij de tussenpersoon) 

iii) Bevoegdheid in eigen naam te innen (geen schuldvordering waarover men 

slechts bewind voert) 

Vereist is dat de schuldeiser van de passieve schuldvordering deze in eigen naam kan innen, 

en niet slechts in andermans naam of qualitate qua. Dit laatste vinden we met name bij een 

schuldvordering bestaande uit - c.q. een rekeningtegoed op - een kwaliteitsrekening (waarover 

meer in Hst. VIII). 

Men kan zichzelf immers in beginsel niet betalen met en dus bevrijden van een passieve 

schuldvordering die weliswaar op naam staat van de wederpartij, maar die hij openlijk 

(kenbaar) voor andermans rekening of voor gemene rekening aanhoudt (het laatste vinden we 

bij bv. schuldvorderingen op naam van de beherende vennoot van een stille maatschap). 

Bij rekeningtegoeden houdt dit openlijk karakter in dat de rekening qualitate qua wordt 

aangehouden. De rekeningvoerende instelling kan een eigen schuldvordering op de 

achtte door dit verbod: Hof Luik 25 juni 1998, TBH 1999, 187; Hof Luik 15 september 1988, Bank Fin. 1998, 

526. 

1847 Hof Luik 26 september 2001, TBBR 2002, 384; A. VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1668 met verw. DE 

PAGE III, p. 629 nr. 627. 

703


rekeninghouder dus enkel verrekenen met tegoeden op diens “eigen” rekeningen (nostrotegoeden) 

en niet op diens kwaliteitsrekeningen. 

Ook dit spoort met de regels inzake derdenbescherming: de rekeningvoerende instelling kan 

verrekenen met tegoeden van de rekeninghouder waarvan zij niet wist noch behoorde te weten 

dat ze voor andermans of gemene rekening (en dus qualitate qua) werden aangehouden 1848 . 

Een dergelijke verrekening geldt, wanneer aan de andere vereisten is voldaan, als een - 

bevrijdende - betaling aan de schijnschuldeiser. 

Dezelfde nuance moet gelden wanneer de passieve schuldvordering schijnbaar toekomt aan de 

wederpartij, doch krachtens zakelijke subrogatie toekomt aan een derde (een schuldeiser van 

die wederpartij) 1849 (zie reeds hierboven ii) (3) de bespreking van de schuldvergelijking na 

cessie e.d.m.). 

Bij actieve solidariteit van de passieve schuldvordering hoeft de verrekenende partij evenmin 

rekening te houden met de interne verhouding tussen de schuldeisers, die hun respectievelijke 

eigendomsrechten bepaalt. Vermits elk van de hoofdelijke schuldeisers bevoegd is de gehele 

schuldvordering in eigen naam te innen, kan de wederpartij verrekenen met een eigen 

schuldvordering op één van hen 1850 . 

iv) Bevoegdheid beperkt tot eenzelfde overheidsdepartement 

Volgens een traditionele regel worden de verschillende ministeriële departementen van de 

Staat (nu federale overheidsdiensten) als aparte partijen beschouwd, zodat bv. een fiscale of 

socialezekerheidsschuld van een schuldeiser van de Staat niet kan verrekend worden met 

diens schuldvordering op een andere overheidsdienst dan Financiën c.q. Sociale Zekerheid. 

c. Wijzen van schuldvergelijking 

1848 Voor een interessante toepassing, zie Zwitsers Bundesgericht 2 maart 2004, nr. 4C.123/1997, te vinden via 

http://www.bger.ch/index/juridiction/jurisdiction-inherit-template/jurisdiction-recht.htm Dat omgekeerd men niet 

mag verrekenen met tegoeden waarvan men weet dat ze niet voor eigen maar voor andermans rekening worden 

aangehouden, volgt volgens dit arrest uit de eisen van de objectieve goede trouw. 

1849 Vgl., niet alleen over de exceptie van schuldvergelijking, maar ook andere excepties V. SAGAERT, 

Zakelijke subrogatie, nr. 786, krachtens een ruime uitleg van artikel 1240 BW 

1850 Vgl. Cass. 13 juni 1872, Pas. 1872, I, 300: “Considérant que le payement fait à l’un des créanciers 

solidaires libère le débiteur. Que la compensation équivaut au payement. Qu’elle s’opère de plein droit à l’insu 

même des parties; qu’il suffit donc que l’un des créanciers solidaires se trouve, à un moment donné débiteur du 

débiteur commun pour que les dettes réciproques soient instanément éteintes jusqu’à concurrence de leurs 

quotités respectives; qu’il est dans le code civil, en ce qui concerne les créanciers solidaires, aucune exception à 

ce principe. Que si la remise faite par un seul des créanciers solidaires ne libère le débiteur que pour la part de ce 

créancier, c’est qu’à la différence de la compensation, qui se produit ipso jure, par la force de la loi, la remise de 

la dette est un acte spontané, volontaire, et qu’il n’est pas au pouvoir d’un créancier de nuire à ses cocréanciers.” 

Zie H. DE PAGE, Traité III nr. 307, p. 307 (m.b.t. de actieve ondeelbaarheid) en nr. 377bis (m.b.t. de actieve 

hoofdelijkheid); F. LAURENT, Principes XVII nr. 268; P. VAN DER MADE, “Les obligations complexes”, in 

Les Novelles. Corpus Iuris Belgici. Droit civil IV.2, Larcier Brussel 1958, nr. 143); M. VAN 

QUICKENBORNE, “Pluraliteit”, nr. 29, p. 10 (m.b.t. de actieve ondeelbaarheid) en nr. 49 (m.b.t. de actieve 

hoofdelijkheid). 

704


De wijzen waarop aan deze vereisten kan worden voldaan zijn de volgende. 

1° Schuldvergelijking ingaand bij het vaststaand en opeisbaar worden van beide schulden 

(wettelijke schuldvergelijking) 

Indien nu beide schulden vaststaand en opeisbaar zijn, dan speelt er ten gunste van géén van 

beide partijen nog een termijn, en is er geen verdere handeling nodig. Daarom spreekt men 

van wettelijke schuldvergelijking. 

Traditioneel zegt men dat de schuldvergelijking van rechtswege intreedt (“wettelijke 

schuldvergelijking”; ipso iure compensatur) (art. 1289-1290 BW 1851 ). Dit moet echter op 

twee punten genuanceerd worden 1852 : 

a) Inroeping vereist 

Schuldvergelijking treedt maar in indien (niet: wanneer) een van de partijen ze inroept 1853 

(art. 1294 BW gebruikt overigens de uitdrukking dat men (de tegenvordering) "in vergelijking 

brengt"). Wel is het zo dat indien de schuldvergelijking wordt ingeroepen, ze terugwerkt tot 

op het ogenblik waarop aan de wettelijke vereisten was voldaan 1854 - ook indien er intussen 

reeds een samenloop zou zijn ontstaan, of de eigen schuldvordering intussen zou zijn verjaard, 

tenzij er afstand was gedaan van de schuldvergelijking. 

In de praktijk wordt de schuldvergelijking vaak bij wijze van exceptie in geroepen nadat de 

wederpartij nakoming vordert. Het is niet nodig om een tegeneis in te stellen (men gaat er wel 

van uit dat dit nodig is om de gerechtelijke schuldvergelijking te bekomen, zie hieronder), een 

verweer is voldoende 1855 ; de beperkingen die kunnen gelden voor tegeneisen spelen dus niet, 

en de actieve schuldvordering kan ook niet meer verjaren na het tijdstip waarop de 

schuldvergelijking is ingetreden. Het vonnis dat de schuldvergelijking vaststelt, is ook 

declaratief. 

b) Afstand mogelijk 

Een partij kan wel afstand doen van de schuldvergelijking; dan wordt deze geacht nooit te zijn 

ingetreden 1856 , behalve dat dit geen afbreuk kan doen aan de rechten van derden (art. 1299 

BW). 

1851 In dezelfde zin art. 1289-1290 france CC; art. 1202 Spaanse CC. 

1852 In die zin ook (mijn stellingen overnemende) Arbeidshof Antwerpen-Hasselt 14 februari 2007, RW 2008- 

2009, (829) 834. 

1853 DE PAGE, Traité III, p. 594-595, nr. 619; F. LAURENT, Principes, p. 306 nr. 481. 

In dezelfde zin (gebaseerd op een gelijkluidende wettekst), Spaans Tribunal Supremo 15 februari 2005, Jur. 

2005/73203, daarbij uitdrukkelijk wijzend op de vereiste van een verklaring van schuldvdergelijking in de 

meeste rechtsorden (en met namen BGB § 388, Portug. BW, Italiaanse CC). Het tijdstip was hier van belang in 

verband met een intussen plaatsgevonden cessie van de passieve schuldvordering. 

1854 Zo bv. uitdrukkelijk Hof Bergen 13 februari 2003, JT 2004, 764. Vgl. DE PAGE, Traité III nr. 619. 

1855 Cass. 25 oktober 1993, Arr. Cass. 1993, 876 n. J.FL. = JTT 1994, 172; Arbeidshof Antwerpen-Hasselt 14 

februari 2007, RW 2008-2009, (829) 834. 

1856 Vgl. DE PAGE, Traité, III nr. 619; Cass. 19 februari 1979, Pas. I, 722; Hof Luik 28 maart 1988, JLMB 

705


Voor de afstand gelden de criteria van het gemeen recht; het aangeven van de actieve schuldvordering in het 

faillissement geldt niet als afstand van de reeds ingetreden wettelijke schuldvergelijking 1857 . Betaling van de 

actieve schuldvordering houdt wel afstand in. Erkenning van de schuld houdt normaal geen afstand in 1858 . 

Het wilsrecht op schuldvergelijking is ook niet dwingend, en kan dus contractueel ingeperkt 

worden, behalve in consumentenovereenkomsten onder de WMPC (zie art. 74,16° WMPC) 

Een bijzonder geval van afstand vinden we meestal in bankovereenkomsten, waarin bedongen wordt dat de 

cliënt geen schuldvergelijking kan toepassen tussen de saldi van verschillende rekeningen bij de bank (maar de 

bank omgekeerd wel) (zie de bespreking verder). 

2° Schuldvergelijking door éénzijdige rechtshandeling 

Is de actieve schuldvordering opeisbaar en vaststaand, maar de passieve schuldvordering nog 

niet opeisbaar (wel “betaalbaar” omdat de termijn die speelt er een is in het voordeel van de 

schuldenaar ervan), dan kan de schuldenaar van de nog niet opeisbare schuld afstand doen van 

het voordeel van de termijn, zodat beiden opeisbaar worden en schuldvergelijking intreedt; in 

dit geval treedt ze dus in door die afstand van termijn. 

Of de passieve schuldvordering vaststaand is of niet, is al evenmin een probleem, aangezien 

dit een argument is dat enkel de schuldenaar van die schuld kan inroepen. 

Dit komt er feitelijk op neer dat de persoon die een opeisbare en vaststaande schuldvordering 

heeft en wiens schuld betaalbaar is, de schuldvergelijking door eenzijdige verklaring kan 

teweegbrengen (door zich te betalen met de passieve schuldvordering, mits ze voor beslag 

vatbaar is). 

De traditionele Belgische doctrine schijnt die mogelijkheid niet te kennen 1859 , maar ze is 

perfect in overeenstemming met ons recht. Het is wel zo dat de schuldvergelijking hier eerst 

door die verklaring intreedt, en dat men niet achteraf (bv. nadat er een samenloop is ontstaan) 

de schuldvergelijking retroactief kan toepassen 1860 . 

Een ander geval waarin de schuldvergelijking de facto intreedt door een eenzijdige verklaring, is deze waar de 

passieve schuldvordering nog niet opeisbaar is, maar het wordt ingevolge zo’n verklaring, wanneer de ene partij 

dit kan doen krachtens een beding in de overeenkomst. Het gaat hier met name om bedingen waardoor een 

1998, 1036; Hof Gent 18 mei 1994, RW 1994-95, 1197 noot E. DIRIX, "Afstand van de bevoegdheid tot 

compensatie; Hof Antwerpen 10 maart 1997, RW 1997-98, 1024; Hof Brussel 6 oktober 1998, AJT 1998-99, 953 

= JLMB 2000, 1326. 

1857 Hof Gent 14 december 2000, TBH 2001, 542; Hof Antwerpen, 10 maart 1997, .....; Hof Luik 18 december 

1997, TBH 1998, 251 met noot W. DERIJCKE; Arbeidshof Antwerpen 14 februari 2007, RW 2008-2009, (829) 

834; Kh. Kortrijk 21 mei 2001, RW 2002-2003, 311; E. DIRIX, “Afstand van bevoegdheid tot compensatie”, RW 

1994-1995, 1197; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 68. 

Anders: Kh. Gent 25 juni 1998, TBH 1999, 348. 

1858 Bv. kh. Dendermonde 27 november 2008, RW 2009-2010, 1359. 

1859 Zie evenwel enigszins vergelijkbaar de leer van de "facultatieve schuldvergelijking" bij F. LAURENT, p. 

480-483 nr. 468-472 en DE PAGE, Traité III, nr. 664. 

1860 Zie voor voorbeelden van verwerping om die reden, zij het zonder de hier gemaakte analyse, Hof 

Antwerpen 19 februari 2001, RW 2001-2002, 1438; Hof Bergen 13 november 2006, JLMB 2007, 969. 

706


schuldeiser zijn schuldvordering vervroegd opeisbaar kan stellen bij tekortkoming door de wederpartij aan 

andere verbintenissen. Dergelijk beding komt frequent voor in kredietovereenkomsten en het recht wordt 

uitgeoefend door een opzegging van de kredieten. 

Deze eenzijdige rechtshandeling van de verrekenende schuldeiser is geen rechtshandeling van 

de titularis van de passieve schuldvordering, en kan dus evenmin als de wettelijke 

schuldvergelijking getroffen worden door de niet-tegenwerpelijkheid van de verdachte 

periode 1861 . 

NB. Omgekeerd kan de schuldvergelijking niet zonder overeenkomst met de wederpartij 

intreden wanneer de actieve schuldvordering waarmee de ene partij wil betalen nog niet 

opeisbaar is en door die partij ook niet opeisbaar kan worden gesteld (met name door een 

beding van vervroegde opeisbaarheid bij tekortkoming door de wederpartij aan andere 

verbintenissen, een zgn. close-out); dan treedt schuldvergelijking eerst in mits toestemming 

van de andere partij (die daarmee afstand doet van de termijn te zijnen gunste) (conventionele 

schuldvergelijking, zie verder). 

3° Gerechtelijke schuldvergelijking 

Is het probleem dat de eigen schuldvordering van de partij die wil compenseren wel 

opeisbaar, maar niet “vaststaand” is, dan kan de schuldvergelijking intreden doordat de 

rechter die schuldvordering “liquideert”. Men noemt dit gerechtelijke schuldvergelijking. 

De passieve schuldvordering waarop de verzoeker zijn actieve schuldvordering wil 

verrekenen moet ook in dit geval opeisbaar zijn, of althans betaalbaar (waarom dit volstaat 

werd zonet uitgelegd), en voor beslag vatbaar. 

Ook de gerechtelijke schuldvergelijking werkt niet terug: zo moet de passieve 

schuldvordering op dat ogenblik nog toebehoren aan de partij tegen wie de schuldvergelijking 

wordt ingeroepen. 

Waar bij wettelijke schuldvergelijking de rechter enkel vaststelt dat de schuldvergelijking 

reeds is tenietgegaan doordat de wettelijke vereisten reeds eerder vervuld waren (al dan niet 

mede dankzij een rechtshandeling van de partij die deze inroept) (‘declaratief’), is voor een 

gerechtelijke schuldvergelijking vereist dat eerst de eigen schuldvordering wordt 

"geliquideerd", "vereffend" of "vastgesteld". 

Daaruit volg dat de wettelijke schuldvergelijking bij wijze van verweer tegen een eis kan 

worden geldend gemaakt, terwijl de gerechtelijke schuldvergelijking een tegeneis 

veronderstelt (nl. tot vaststelling van de eigen schuldvordering). Traditioneel gaat men ervan 

1861 Zo voor de wettelijke schuldvergelijking o.m. J.F. LECLERCQ, "Compensation légale et paiement en 

marchandises pendant la période suspecte ou les dix jours qui précèdent cette période", BRH 1975 II 141 nr. 1; 

V. SAGAERT, "Compensatie door de verkoop van aandelen tijdens de verdachte periode voorafgaand aan de 

faillietverklaring" n. onder Hof Gent 1 december 1999, TRV 2001, 253; R. HOUBEN, TBH 2008, (679) 683. 

707


uit dat bij gerechtelijke schuldvergelijking het vonnis daarom constitutief is 1862 , terwijl men 

ook zou kunnen beweren dat eenmaal de eigen schuldvordering is vastgesteld, het vonnis 

verder ook enkel declaratief is. Wel is de gerechtelijke schuldvergelijking maar mogelijk 

indien de rechter bevoegd is voor die tegeneis; daarom kan de beslagrechter voor wie de 

beslagene schuldvergelijking inroept tegen de schuldvordering waarvoor beslag is gelegd, wel 

vaststellen dat die door wettelijke schuldvergelijking is tenietgegaan, maar geen gerechtelijke 

schuldvergelijking toepassen 1863 . 

Indien de schuldvorderingen evenwel samenhangend zijn, heeft de schuldeisers van de actieve 

schuldvordering ook een opschortingsrecht tegen de wederpartij en moet hij dus niet 

noodzakelijk een tegeneis instellen: hij kan zich verweren met zijn opschortingsrecht. 

4° Conventionele schuldvergelijking 

Partijen kunnen ook overeenkomen om hun schuldvorderingen in schuldvergelijking te 

brengen c.q. onder welke vereisten een schuldvergelijking zal intreden. Voor zover zij daarbij 

overeenkomen dat afzonderlijke schuldvorderingen daarbij hun zelfstandigheid verliezen, 

wordt de inhoud van die schuldvorderingen daarbij gewijzigd op een wijze die in beginsel 

erga omnes geldt. Om deze reden wordt deze rechtsfiguur niet hier uitgewerkt, maar verderop 

in Hoofdstuk VIII. 

5° Administratieve schuldvergelijking 

Bij schuldvergelijking met de overheid, en met name met de Belgische Staat, rijst het bijkomend probleem dat 

volgens een traditionele regel de verschillende ministeriële departementen van de Staat (nu federale 

overheidsdiensten) als aparte partijen worden beschouwd, zodat bv. een fiscale of socialezekerheidsschuld van 

een schuldeiser van de Staat niet kan verrekend worden met diens schuldvordering op een andere 

overheidsdienst dan Financiën c.q. Sociale Zekerheid. 

Om aan de onbillijkheid hiervan ten dele te verhelpen organiseert art. 87 tot 89 van de Wet van 1 augustus 1985 

houdende fiscale en andere bepalingen de zgn. administratieve schuldvergelijking, die in 2 fazen verloop (1° 

opschorting van de fiscale of socialezekerheidsschuld en 2° vervolgens schuldvergelijking). 

De actieve schuldvordering moet een onbetwistbare, opeisbare en onbezwaarde schuldvordering zijn wegens 

werken, leveringen of diensten op de Staat of een instelling van openbaar nut 1864 . 

3. Retentierecht op verknochte schuldvorderingen of schuldvergelijking na samenloop of na 

overgang van de passieve schuldvordering. 

1862 Dat is althans de heersende leer. Anders bv. L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, nr. 680. 

1863 Hof Gent 22 februari 2011, RW 2011-12, 1474; DIRIX & BROECKX, Beslag (2001) nr. 528. 

1864 Voor nadere details, zie de wettekst; W. WILMS, De opschorting van de opeisbaarheid van fiscale en 

sociale zekerheidsschulden, Biblo Kalmthout 1986; G. DE LEVAL, Traité des saisies, 651-671; DIRIX & 

DECORTE nr. 551. 

708


Indien de wederzijdse schuldvorderingen met elkaar samenhangend zijn, dan kan de ene partij 

onder bepaalde voorwaarden de exceptio non adimpleti contractus inroepen, dat vanuit 

zakenrechtelijk perspectief een retentierecht op de passieve schuldvordering van de 

wederpartij kan worden genoemd. Dit retentierecht bestaat dan tot de eigen schuldvordering 

betaald is, en kan mogelijks uitmonden in schuldvergelijking. 

Voor de exceptio non adimpleti contractus is er, vergeleken met de gewone 

schuldvergelijking, de bijkomende vereiste van samenhang, maar daartegenover staat dat aan 

sommige andere vereisten niet moet voldaan zijn, met name: 

- is het niet vereist dat de eigen schuldvordering vaststaand is; 

- is dit ook mogelijk nadat de eigen schuldvordering verjaard is; 

- is dit ook mogelijk nadat de passieve schuldvordering in beslag is genomen, overgegaan op 

een derde; 

- is dit ook mogelijk indien de passieve schuldvordering niet voor beslag vatbaar is, althans 

wanneer beide schuldvorderingen strikt wederkerig zijn (elkaars tegenprestatie). 

In de rechtspraak is de vraag aan bod gekomen in welke mate dit retentierecht niet alleen 

opschortend werkt, maar ook een definitieve verrekening kan inhouden 1865 . Voornamelijk 

twee soorten gevallen komen daarbij aan bod. 

a. Schuldvergelijking na samenloop. 

1° Beginselen en soorten uitzonderingen 

De eigenlijke schuldvergelijking is, zoals hierboven reeds uiteengezet, naar Belgisch recht 

niet meer mogelijk nadat de passieve schuldvordering (waarvan de partij die de 

schuldvergelijking inroept zich wil bevrijden en er dus zichzelf mee betalen) onder een beslag 

of andere vorm van samenloop valt, en de schuldvergelijking niet reeds voordien is 

ingetreden 1866 (of de schuldeiser reeds voordien een pandrecht heeft verkregen op de passieve 


a) Toepassingsgebied van de regel 

Ze is echter wel mogelijk wanneer de actieve schuldvordering een schuldvordering op de 

boedel is (dus corresponderend aan een boedelschuld van de wederpartij) (zie eveneens 

hoger), en dit ongeacht of de actieve schuldvordering een boedelschuld betreft die na de 

samenloop is ontstaan, dan wel een voordien ontstane schuld uit een eerdere 

saneringsprocedure, die het statuut van boedelschuld heeft op grond van art. 37 WCO (en 

voor de vroegere procedures van gerechtelijk akkoord art. 44 II WGA). 

1865 Volgens de Beginselen van Europees overeenkomstenrecht (Artikel 11:307 PECL) kan de schuldenaar bij 

verknochte schuldvorderingen ook na de cessie (en, a pari, beslag of samenloop) nog verrekenen. 

1866 Het recht dat op de passieve schuldvordering van toepassing is bepaalt in beginsel of er nog 

schuldvergelijking na samenloop mogelijk is (art. 6 Vo. 1346/2000 op de insolventieprocedures). 

709


Omgekeerd kan de bewindvoerder van de ene partij wel de schuldvergelijking inroepen met 

een passieve schuldvordering van de andere partij (dan wel de door de tegenpartij ingeroepen 

schuldvergelijking aanvaarden, in welk geval er een conventionele schuldvergelijking 

plaatsvindt 1867 ). 

N.B. In internationale verhoudingen wordt de verrekeningsmogelijkheid beheerst door het 

recht dat van toepassing is op de passieve schuldvordering (van de insolvente schuldenaar) 

(Art. 6.1 Europese Insolventieverordening). 

b) Uitzonderingen op de regel 

Op de genoemde regel gelden er verschillende soorten uitzonderingen met een m.i. 

verschillende grondslag. 

i) Een uitzondering geldt wanneer er een overeenkomst tot schuldvergelijking is gesloten voor 

de samenloop, waarbij partijen bepaald hebben dat de afzonderlijke schuldvorderingen hun 

onafhankelijkheid verliezen. Binnen het toepassingsgebied van art. 14 WFZ geldt zo'n 

overeenkomst zelfs indien ze gesloten werd na het ingaan van de samenloop, als de 

tegenpartij kan aantonen dat hij, op het ogenblik waarop de betrokken overeenkomst werd 

gesloten, in de gewettigde onwetendheid verkeerde over het ontstaan van de samenloop (zie 

daarvoor de bespreking in het volgende hoofdstuk). In de gevallen waarin de samenhang 

voortvloeit uit de modaliteiten van de eigen schuld van de schuldeiser, zoals die intern uit zijn 

rechtsverhouding met de wederpartij voortvloeien, is dit m.i. een uitdrukking van de regel van 

de externe werking van de interne verhouding 1868 , die in het volgende hoofdstuk nader wordt 

uitgewerkt (waarin zowel deze toepassing als andere worden besproken). 

ii) De rechtspraak aanvaardt ook dat, naar analogie met het retentierecht 1869 , de schuldeiser 

die een schuldvordering heeft die nauw verband houdt met de schuldvordering van de 

gefailleerde op hem, de betaling van zijn schuld kan inhouden en zelfs verrekenen met zijn 

schuld aan de gefailleerde, ondanks het feit dat de schuldvergelijking nog niet was ingetreden 

op het tijdstip van de samenloop. Dit is de verrekening van verknochte of samenhangende 

schuldvorderingen 1870 , soms ook “oneigenlijke schuldvergelijking” 1871 genoemd. Voor deze 

1867 Zie bv. kh. Kortrijk 22 februari 2008, Justel N-20080222-5. 

1868 Sommige auteurs zien deze vorm van verrekening inderdaad als uitdrukking daarvan, bv. A. ZENNER & I. 

PEETERS, RW 2004-2005, (481) 492 v. 

1869 Zo reeds R. CASSIN, De l’exception tirée de l’inexecution dans les rapports synallagmatiques, Parijs, 

1914, 327; FREDERICQ, n. onder Hof Gent 10 juli 1947, RCJB 1948, (53) 63. Dat het om een toepassing van 

het retentierecht gaat wordt ook door andere auteurs benadrukt (zij het daarom niet zonder kritiek), bv. E. DIRIX 

& S. KORTMANN, TPR 1989, 1657 v. 

Deze kritiek wordt m.i. echter grotendeels ondervangen door een meer zinvolle interpretatie van de klassieke 

vereisten voor de gewone schuldvergelijking, die maakt dat in meer gevallen kan worden gesteld dat deze reeds 

voor de samenloop is ingetreden (zie voor onze interpretatie van de klassieke vereisten de bespreking 

hierboven). Bovendien is de analogie met het retentierecht m.i. naast de kwestie wanneer er voor de samenloop 

reeds een overeenkomst tot schuldvergelijking was gesloten (zie verder), net zoals de vraag van samenhang voor 

een retentierecht bij roerende zaken naast de kwestie is wanneer de zaak conventioneel in pand is gegeven. 

1870 Cass. 7 november 1935, Pas. I 44 met concl. P.g. P. Leclercq; Hof Gent 10 juli 1947, RCJB 1948, 53 noot 

FREDERICQ; Cass. 7 december 1961, Pas. 1962 I 440; Hof Bergen 2 november 1976, Pas. 1977 I 132; Cass. 

25 mei 1989, Arr. Cass. 1988-89, 1125 nr. 547 = Pas. 1989 I 1015 = RW 1989-90, 331 = TBH 1989, 771 noot = 

710


“connexiteit” (samenhang) is er geen overeenkomst nodig die bepaalt dat beide 

schuldvorderingen één geheel vormen of hun zelfstandigheid verliezen. Het is deze regel die 

we hier bespreken. 

Dit geldt niet enkel bij faillissement, maar bij alle vormen van samenloop (bv. vereffening 

van een vennootschap) 1872 , collectieve schuldenregeling 1873 , uitvoerend beslag (ook de 

vroegere procedure van gerechtelijk akkoord 1874 ), enz. Daarom spreken we niet van 

schuldvergelijking na faillissement, maar van schuldvergelijking na samenloop. Die 

mogelijkheid bestaat a fortiori bij gerechtelijke reorganisatie (WCO), waar er zelfs geen 

samenloop ontstaat. 

Wat de vroegere gerechtelijk-akkoord-procedure betreft gaf de rechtspraak van het Hof van cassatie omzeggens 

carte blanche aan de rechter om in het kader van die procedure een herstelplan goed te keuren dat 

schuldvergelijking van samenhangende schuldvorderingen uitsluit 1875 ; die rechtspraak werd m.i. achterhaald 

door recentere rechtspraak die de schuldvergelijking van samenhangende schuldvorderingen tijdens die 

procedure toestaat 1876 . 

RCJB 1992, 354 met kritische noot M. VAN QUICKENBORNE, “Réflexions sur la connexité objective, 

justifiant la compensation après faillite”; kh. Ieper 14 december 1992, TBH 1994, 364 noot Ph. COLLE 

(eenzelfde oorzaak); Vred. Torhout 23 maart 1993, T.Vred. 1999, 24; Hof Brussel 3 november 1994, JT 1995, 

215; Hof Gent 9 november 1994, TRV 1995, 323 noot R. TAS (wederkerige overeenkomst): Hof Cass. 12 

januari 1996, Arr. 1996, 44 = Pas. I 46 = RW 1996-97, 269; Hof Brussel 14 november 1996, JT 1997, 182; Rb. 

Brugge 27 juni 1997, T.Vred. 1999, 28 (eenzelfde oorzaak); Hof Antwerpen 17 januari 2000, RW 2001-2002, 

278; Hof Gent 27 februari 2002, TGR 2002, 68 (meerdere overeenkomsten die een eenheid vormen); en de 

verder in de volgende noten geciteerde rechtspraak. 

Voor verdere bespreking, zie M.L. STENGERS, “La compensation après faillite et l’exception d’inexécution 

opposées par le débiteur d’une créance cédée”, RCJB 1974, 356 v.; J.M. NELISSEN GRADE, “Compensatie na 

faillissement en vereffening van tijdelijke vennootschappen”, Liber amicorum Jan Ronse, Story 1986, 287 v.; A. 

VAN OEVELEN, RW 2004-2005, 1668 nr. 57; Ch-A. LEUNEN, Liber amicorum T.P.R. en Marcel Storme, TPR 

2004, 439 v. 

1871 M.L. STENGERS, RCJB 1974, 356 v. 

1872 Hof Antwerpen 17 april 2001, RW 2002-2003, 301 (in casu werd de verknochtheid niet aanvaard). 

1873 Rb. Gent 21 mei 2001, RW 2002-2003, 1590; vgl. ook Beslagr. Brussel 13 mei 2005, RW 2005-2006, 1066 

n. M. de THEIJE 'Fiscale schuldvergelijking". 

1874 Zie bv. Cass. 2 september 1982, Arr.Cass. 1982-83, nr. 2 = Pas. 1983 I 3 = JT 1982, 739; Cass. 7 april 

2006, nr. C.05.0029.F, Durobor, JLMB 2006, 896 = JT 2006, 645 = Pas. 2006, 813 = NjW 2006, 944 n. P. 

COUSSEMENT = TBH 2006, 810 n. E. VAN DEN HAUTE. 

Voorheen anders Kh. Veurne 17 november 1999, RW 2000-2001, 133 = TBH 2000, 718 n. J. BUYLE & M. 

DELIERNEUX. 

1875 Zie Hof Brussel 17 december 2002, Derim, RW 2004-2005, 547 en verwerping van de voorziening 

daartegen door Cass. 20 oktober 2005, nr. C.03.0244N, Jaarverslag Hof van cassatie 2005, p 38= NjW 2006 n. 

P. COUSSEMENT. Dit arrest is gegrond op de stelling dat art. 34 WGA enkel toetsing aan de openbare orde 

vereist en niet verhindert om rechten terzijde te schuiven die niet van openbare orde zijn. 

Zie verder STIJNS, VAN GERVEN, WERY, JT 1999, 847 nr. 75-76 

1876 In Cass. 7 april 2006, nr. C.05.0029.F, Durobor, JLMB 2006, 896 = JT 2006, 645 = Pas. 2006, 813 = NjW 

2006, 944 n. P. COUSSEMENT = TBH 2006, 810 n. E. VAN DEN HAUTE, werd een voorziening verworpen 

tegen een arrest dat de schuldvergelijking na aanvraag gerechtelijk akkoord toestond voor samenhangende 

schuldvorderingen (de behandelde casus zou nu onder de WFZ vallen, waardoor hetzelfde resultaat 

onbetwistbaar geldt). In Cass. 1 juni 2006 (verbreking Hof Gent 26 april 2004), BASF t. Euroftal = RW 2006- 

2007, 565 n. V. SAGAERT "Schuldvergelijking en gerechtelijk akkoord: continuüteit schept connexiteit" = NJW 

2004, 1101 = TBH 2005, 276, werd aanvaard dat de wettelijke schuldvergelijking voor samenhangende 

schuldvorderingen ook tijdens de observatieperiode (dus tot aan het herstelplan) mogelijk blijft. 

711


iii) Daarnaast kan men nog een derde soort uitzondering zien in geval van een afwijkende 

wettelijke regeling zoals ten gunste van de fiscus (zie hieronder). 

iv) Het Belgische recht is zoals gezegd in strijd met art. 2, 1 n iuncto 7 van de RL 

financiëlezekerheidsovereenkomsten. Binnen het toepassingsgebied van die Richtlijn (in 

wezen verhoudingen tussen financiële instellingen of tussen een financiële instelling en een 

andere rechtspersoon) moet namelijk volgens die bepalingen ook aan de wettelijke 

schuldvergelijking effect gegeven worden bij samenloop. 

2° Vereiste dat beide schuld(vordering)en zijn ontstaan voor de samenloop; uitzonderingen op 

dat vereiste 

a) Regel: beide schuldvorderingen ontstaan voor de samenloop 

Behalve wat betreft boedelschulden (actieve schuldvorderingen op de boedel) - die hoger 

reeds besproken worden - is vereist dat beide schuldvorderingen ontstaan zijn voor de 

samenloop 1877 , maar is niet vereist dat voordien aan alle andere vereisten voor 

schuldvergelijking is voldaan. Dit werd bevestigd in twee principiële cassatie-arresten van 24 

juni 2010 1878 en een arrest van 4 februari 2011 1879 . 

Aldus kan geen schuldvergelijking plaatsvinden tussen een schuld van de gefailleerde (schuld 

in de boedel) en een schuldvordering van de boedel (boedelvordering, bv. wegens een 

onverschuldigde betaling door de bewindvoerder; maar ook een schuldvordering die de 

curator voor rekening van het geheel van de schuldeisers kan uitoefenen) 1880 . Een schuldeiser 

kan ook niet verrekenen met zijn schuld aan de boedel die voortvloeit uit de aanvechting van 

een betaling die hij in de verdachte periode of paulianeus ontvangen heeft 1881 . 

1877 Kh. Brussel 14 juli 1999, TBH 2000, 433; V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, p. 

(223) 234 v. 

1878 Cass. 24 juni 2010, nr. C.09.0365.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20100624-2 en cass. 24 juni 2010, nr. F.09.0085.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100624-7, Fisc. Act. 2010 nr. 38, 8 = 

Jaarverslag cassatie 2010, 28, beiden in een fiscale zaak (art. 334 Programmawet 2004) maar principieel 

verwoord. 



HOUBEN. 

1880 Zie bv. Cass. 2 september 1982, Arr.Cass. 1982-83, nr. 2 = Pas. 1983 I 3 = JT 1982, 739 (achterstallige 

verzekeringspremies voor de periode voor de samenloop en teveel betaalde verzekeringspremies voor de periode 

na de samenloop); E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1666-1667. 

Vgl. HR 22 december 1989, Tiethoff q.q. t. NMB, NJ 1990, 661 (de huurder kan zijn huurschuld aan de 

gefailleerde verhuurder voor de periode na faillissement niet verrekenen met een schuldvordering die hij heeft in 

de boedel); alsook HR 14 januari 1983, Peeters/Gatzen, NJ 1983, 597 n. WACHTER = AA 1984, 220 n. VAN 

SCHILFGAARDE. 

1881 Vgl. HR 30 september 1994, Kuijsters t. Gaalman q.q., NJ 1995, 626. 

712


Voor de criteria om te beoordelen of een schuldvordering "bestaand" of "toekomstig" is, zie 

de bespreking in Hoofdstuk II Afd. A 1882 - het gaat om dezelfde criteria als bij derdenbeslag 

en cessie. Zo bv. werd geoordeeld dat de aanspraak op een wederverhuringsvergoeding voor 

het geval van wanprestatie door de huurder reeds een bestaande schuldvordering is zodra ze 

bedongen is in de huurovereenkomst 1883 , en dus door de verhuurder in verrekening kan 

worden gebracht met zijn schuld aan de huurder; ook een aanspraak op vergoeding wegens de 

verbreking van een overeenkomst die niet bedongen is maar uit het gemeen recht voortvloeit, 

is een schuldvordering die ontstaan is met de overeenkomst 1884 . 

b) Uitzondering: soms zelfs verrekening met passieve schuldvorderingen ontstaan na de 

samenloop 

Op deze vereiste gold alvast de volgende uitzondering onder de oude Wet gerechtelijk 

akkoord, voor verrekening van een schuldvordering ingediend in een gerechtelijk akkoord 

(schuld in de boedel) met een schuld aan de boedel die uit dezelfde overeenkomst ontstaat 

door de voortzetting ervan tijdens de observatieperiode 1885 (boedelvordering of 

schuldvordering van de boedel): "continuïteit schept connexiteit" (of nauwkeuriger: de 

continuïteit van de overeenkomst verhindert dat de bestaande samenhang niet zou doorlopen 

na de samenloop). Hierbij kan men wel de vraag stellen of in casu het wel om een later 

ontstane schuldvordering ging en niet veeleer om een reeds eerder ontstane schuldvordering 

onder termijn of voorwaarde 1886 . 

Onder de nieuwe WCO ontstaat er in beginsel zelfs geen samenloop meer in de periode van 

opschorting, en blijft schuldvergelijking in beginsel mogelijk wanneer de passieve 

schuldvordering voor de opschorting is ontstaan; is die later ontstaan, dan blijft de 

verrekening mogelijk tussen een actieve schuldvordering in de opschorting en een schuld aan 

de boedel (d.i. een passieve schuldvordering ontstaan tijdens de opschorting) wanneer beiden 

samenhangend zijn (art. 34 WCO - zie de bespreking hoger). 

1882 In kh. Antwerpen 25 februari 2008, RW 2008-2009, 971 werd m.i. ten onrechte aangenomen dat 

schuldvergelijking ook mogelijk is met een passieve schuldvordering die de latere gefailleerde weliswaar reeds 

had, maar niet op de verrekenende partij. In casu had de bank na de faillietverklaring op de bankrekening van de 

gefailleerde de betaling ontvangen van een door de gefailleerde voordien opgestelde factuur. Het vonnis 

oordeelde dat het om een "bestaande "schuldvordering van de gefailleerde ging, m.i. ten onrechte nu er geen 

schuldvordering van de gefailleerde op de bank bestond bij het ingaan van de samenloop. Zie hierover ook (in 

onze zin met ten dele andere argumenten) de noot onder dat vonnis van C. BODDAERT, "Stof voor discussie: 

het begrip "bestaande" schuldvordering in art. 14 Wet Financiële Zekerheden", RW 2008-2009, 973 v. 


2009-2010, 807. 



HOUBEN, verbreking van Hof Gent 25 januari 2010, 7e kamer A.R. nr. 2009/1006 faill. West-Konstrukt, 

Elementaire rechtspraak ondernemingsrecht 2010 nr. 37. 

1885 Cass. 7 april 2006, nr. C.05.0029.F, Durobor, JLMB 2006, 896 = JT 2006, 645 = Pas. 2006, 813 = NjW 

2006, 944 n. P. COUSSEMENT = TBH 2006, 810 n. E. VAN DEN HAUTE, verwerping voorziening tegen Hof 

Bergen 28 juni 2004, JLMB 2004, 1451; Cass. 1 juni 2006, BASF t. Euroftal = RW 2006-2007, 565 n. V. 

SAGAERT "Schuldvergelijking en gerechtelijk akkoord: continuüteit schept connexiteit", verbreking Hof Gent 

26 april 2004, NJW 2004, 1101 = TBH 2005, 276. Bespreking van beide arresten door T. HURNER, 

“L’hypothèse de la compensation après concordat et en cas de concours successifs”, JT 2006, 633 v. 

1886 Zoals terecht opgemerkt door R. HOUBEN, TBH 2008, (679) 684. 

713


c) Geen uitzondering t.g.v. de fiscus in art. 334. 

Zoals hoger reeds besproken volgt uit art. 334 II van de Programmawet 27 december 2004 dat 

de fiscus, voor zover er een niet betwiste fiscale of niet-fiscale schuldvordering is, waarvan de 

inning en invordering, door of krachtens een bepaling met kracht van wet, door de FOD 

Financiën wordt verzekerd, naar keuze en zonder formaliteit elke som die aan die persoon 

moet worden teruggegeven of betaald, hetzij in het kader van de toepassing van de 

belastingwetten die onder de bevoegdheid van de FOD Financiën vallen of waarvan de inning 

en invordering door die FOD worden verzekerd, hetzij krachtens de bepalingen van het 

burgerlijk recht met betrekking tot de onverschuldigde betaling (een passieve schuldvordering 

van die aard dus), “aanwenden” tot betaling van die niet-betwiste actieve schuldvordering, 

niettegenstaande beslag, overdracht of samenloop op die passieve schuldvordering. 

De "aanwending" op grond van art. 166 § 3 KB WIB of art. 8.1 § 3 van het KB nr. 4 van 29 

december 1969 ter uitvoering van art. 76 § 1 III WBTW in geval van betwiste 

belastingschulden daarentegen, wordt zoals gezegd beschouwd als een bewarende maatregel, 

wat moet betekenen dat deze niet meer mogelijk is na samenloop, behalve voor 

samenhangende schuldvorderingen. 

De genoemde cassatie-arresten van 24 juni 2010 beslechtten ook de vraag of de fiscus ook 

nog een aan de samenloop tegenwerpbare schuldvergelijking kan uitvoeren tegen een passieve 

schuldvordering van de belastingschuldenaar die eerst na de samenloop is ontstaan. Volgens 

het Hof wijkt art. 334 in dit opzicht niet af van het gemeen recht (zoals hoger besproken) en 

moet het dan ook in dezelfde zin worden uitgelegd, nl. dat dit niet kan 1887 . Een arrest van Gent 

dat de verrekening wel toestond tussen voor de samenloop bestaande fiscale 

1887 Cass. 24 juni 2010, nr. C.09.0365.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20100624-2 en cass. 24 juni 2010, nr. F.09.0085.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100624-7, Fisc. Act. 2010 nr. 38, 8, n. M. 

DELANOTE "Fiscale schuldvergelijking na samenloop ? Ja, maar" = Jaarverslag cassatie 2010, 28. 

Eerder in die zin Beslagr. Brussel 13 mei 2005, RW 2005-2006, 1066 noot. M. de THEIJE, "Fiscale 

schuldvergelijking"; Hof Antwerpen 23 september 2008, RW 2008-2009, 1388 = TFR 2009, 311 n. F. 

DESTERBECK "Schuldvergelijking in fiscale zaken: verdere evolutie" = Fisc. Act. 2009 nr. 29, p. 11. 

In arrest nr. 107/2006 van 21 juni 2006 van het Grondwettelijk Hof, dat handelt over de grondwettigheid van art. 

334 Programmawet 2004, wordt uitdrukkelijk geen uitspraak gedaan over het bijzondere geval van door de 

voortzetting van activiteit na het faillissement ontstane schuldvorderingen van de boedel 

(http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006-107n.pdf = RW 2006-2007, 1193). In arrest 55/2009 van 

het Grondwettelijk Hof werd art. 334 wel ongrondwettig verklaard voor zover het de schuldvergelijking zou 

toestaan tussen een bij schuldvergelijking bestaande fiscale schuldvergelijking en een tegoed dat de curator 

verwerft door de verrichtingen die hij moet uitvoeren (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2009/2009- 

055n.pdf = JLMB 2009, 831 n. Fr. GEORGES "Inconstitutionnalité (très?) partielle de la compensation fiscale 

nonobstant concours" = RW 2009-2010, 236. Het genoemde arrest Hof Antwerpen 23 september 2008, leidde uit 

de rechtspraak van het GwH af dat er meer algemeen geen schuldvergelijking krachtens art. 334 Programmawet 

mogelijk is tussen een schuldvordering van voor het faillissement en een tegoed van na het faillissement. Zoals 

hoger vermeld besliste het Hof van cassatie in 2 arresten van 24 juni 2010 (nr. C.09.0365.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100624-2 en cass. 24 juni 2010, nr. 

F.09.0085.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20100624-7, Fisc. Act. 2010 nr. 38, 

8 = Jaarverslag cassatie 2010, 28) dat ook voor art. 334 Programmawet 2004 vereist is dat beide 

schudlvorderingen voor de samenloop zijn ontstaan. 

714


schuldvorderingen met schuldvorderingen die de insolvente wederpartij eerst na de 

samenloop op de fiscus verkreeg, werd daarbij verbroken 1888 . 

3° Geen vereiste van vaststaand en opeisbaar karakter 

Voor dit opschortingsrecht geldt, vergeleken met de gewone schuldvergelijking, de 

bijkomende vereiste van samenhang, maar daartegenover staat dat aan sommige andere 

vereisten niet moet voldaan zijn, met name: 

- is het niet vereist dat de eigen schuldvordering vaststaand is; 

- is dit ook mogelijk nadat de eigen schuldvordering verjaard is; 

- is dit ook mogelijk indien de passieve schuldvordering niet voor beslag vatbaar is, althans 

wanneer beide schuldvorderingen strikt wederkerig zijn (elkaars tegenprestatie). 

Voor de opschorting is immers niet vereist dat de eigen schuldvordering reeds vaststaand en 

opeisbaar is (wel dat er geen voorafgaande nakomingsplicht is, zie hoger de bespreking van 

de exceptio non adimpleti contractus); wel zal de schuldvergelijking pas definitief intreden op 

het ogenblik waarop de eigen schuldvordering reeds vaststaand en opeisbaar is. Dat intreden 

kan trouwens het gevolg zijn van bepalingen uit de overeenkomst tot schuldvergelijking - 

zoals voortijdige salderingsbedingen ("close-out-bedingen") die een "default netting" 1889 

mogelijk maken, of door het verval van tijdsbepaling in geval van faillietverklaring. 

4° Geen opschorting door de samenloop 

Deze mogelijkheid van schuldvergelijking is geen “executie” in enge zin, en wordt dus nooit 

opgeschort door de samenloop 1890 (voor zover het natuurlijk om de hier genoemde 

schuldvergelijking van verknochte schuldvorderingen gaat). 

5° De vereiste samenhang 

a) Uitdrukkelijk bedongen samenhang 

Is er voldoende samenhang als partijen dit bedongen hebben voor de samenloop? Hier worden 

twee situaties onderscheiden: 

- partijen zijn overeengekomen dat de schuldvorderingen hun zelfstandigheid verliezen en 

versmelten tot één enkele rechtsverhouding. In dat geval bestaat enkel nog het saldo op datum 

1888 Hof Gent 14 januari 2008, RW 2007-2008, 1557 (in casu ging het nochtans om terugbetaling van teveel 

betaalde fiscale voorschotten). In de zin van het verbroken arrest ook Hof Antwerpen 28 juli 2006, Fisc. act. 

2007, nr. 14 p. 3; Hof Bergen 11 september 2006, JT 2006, p. 747; B. VANERMEN, "Actualia fiscaal 

executierecht", in Themis Cahier 58, Insolventie- en beslagrecht (2010), nr. 68, maar deze auteur oordeelde 

voorheen wel anders wat betreft art. 166 § 2 KB WIB, zie B. VANERMEN, in Fiscaal executierecht, p. 108. 

Het arrest Cass. 14 december 2007, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20071214-3 

= FJF 2009, 933 = RGCF 2008/2, 141 = TFR 2009, 308, beslecht m.i. dit twistpunt niet. 

1889 Default netting is een netting die maar intreedt bij verzuim of insolventie van de tegenpartij, en precies de 

bedoeling heeft het risico bij insolventie te ondervangen. 

1890 Rb. Gent 21 mei 2001, RW 2002-2003, 1590. 

715


van samenloop, ook al vindt de berekening ervan maar later plaats. Partijen kunnen immers 

overeenkomen – binnen de grenzen van goede trouw en rechtsmisbruik – hoever de exceptio 

non adimpleti contractus in hun onderlinge verhouding reikt, alsook welke wederzijdse 

schuldvorderingen als een ondeelbaar geheel gelden 1891 . Wegens de externe werking van 

dergelijke interne bedingen (verder nader besproken, conventionele schuldvergelijking of 

netting) geldt dit ook na samenloop, ook al is aan de gewone vereisten voor 

schuldvergelijking niet voldaan; dit betreft een regel die enkel geldt voor schuldvorderingen 

op naam; 

- ook wanneer partijen dat niet zouden overeengekomen zijn, zouden kunnen zij 

conventioneel bepalen dat er samenhang is voor zover de verrichtingen economisch een 

geheel vormen 1892 . 

De tweede situatie bestaat maar voor zover men het eerste geval restrictief zou interpreteren; 

zoniet valt het tweede geval reeds onder de eerste categorie. O.i. is die tweede categorie 

overbodig en komt ze slechts voor bij slecht opgestelde bedingen. 

b) Wettelijk geregelde gevallen 

i) Art. 334 Programmawet 2004 

Sedert de inwerkingtreding van art. 334 van de Programmawet van 27 december 2004 op 1 

januari 2005 geldt er wettelijk een samenhang tussen een teruggaveschuld van de fiscus en 

omzeggens gelijk welke belastingschuld van de teruggavegerechtigde belastingplichtige, 

vanaf 2009 verruimd tot elke andere schuld die geïnd wordt door de FOD Financiën (hoger 

besproken), zij het dat die samenhang enkel door de fiscus en niet door de belastingplichtige 

kan worden ingeroepen. Het Grondwettelijk Hof heeft deze eenzijdige 

verrekeningsmogelijkheid in beginsel grondwettig geacht 1893 . 

ii) In de WHK 

1891 Zie Hof Brussel 16 maart 1989, JT 1990, 288 n. BUYLE & POELMANS; Hof Bergen 23 mei 1990, JLMB 

1990, 1285; Hof Brussel 23 december 1998, TBH 1999, 681 noot; Hof Luik 7 april 2000, TBH 2001, 540, JLMB 

2001, 372. Zie verder G. SCHRANS en R. STEENNOT, Algemeen deel van het financieel recht, Intersentia 

Antwerpen 2003, 240-242, nr. 250-251. 

In Hof Brussel 28 mei 1999, RW 1999-2000, 877, TBBR 1999, 598 werd beslist dat in de relatie tussen 

kredietverlener en kredietnemer er per definitie een voldoende samenhang is zodat nadere samenhang niet kan 

vereist worden. 

1892 Voor een toepassing onder de regels die golden voor de WFZ, in casu in een gerechtelijkakkoordprocedure, 

zie Cass. 7 april 2006, nr. C.05.0029.F, Durobor, JLMB 2006, 896 = JT 2006, 645 = Pas. 

2006, 813 = NjW 2006, 944 n. P. COUSSEMENT = TBH 2006, 810 n. E. VAN DEN HAUTE, verwerping 

voorziening tegen Hof Bergen 28 juni 2004, JLMB 2004, 1451. 

1893 GwH nr. 54/2006 van 19 april 2006 in een zaak van collectieve schuldenregeling 

(http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006-054n.pdf = JT 2006, 701 kritische noot Fr. GEORGES) en 

GwH nr. 107/2006 van 21 juni 2006 inzake faillissement (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006- 

107n.pdf = RW 2006-2007, 1193). 

716


De Wet hypothecair krediet schrijft bepaalde vormen van schuldvergelijking na samenloop 

voor bij insolventie van de verlener van het hypothecair krediet, dit ter bescherming van de 

kredietnemer. Zie: 

- art. 5, 2° lid 5 WHK (hypothecaire lening met reconstitutie van kapitaal 

(verzekeringsformule)) en 

- art. 17 WHK (deel van het geleende bedrag is in pand bij de kredietverlener: samenhang 

tussen de schuld van de kredietnemer-consument en de schuld van de insolvente kredietgever 

tot teruggave van in pand gekregen geldsommen en hun interest). 

c) Andere gevallen van samenhang 

Gezien het onlichamelijk karakter van een schuldvordering kan de samenhang bij 

schuldvorderingen - anders dan bij retentierecht op zaken (d.i. lichamelijke goederen) waar er 

sprake kan zijn van een objectieve band tussen de verzekerde schuldvordering en de zaak 

waarop retentie wordt uitgeoefend - enkel een juridische samenhang zijn. Dit betekent dat 

beide schuldvorderingen in beginsel als elkaars tegenprestatie moeten bedongen zijn of in 

plaats daarvan komen 1894 of anderszins als wederkerig gelden. De rechtspraak is deze laatste 

vereiste in de jongste decennia steeds ruimer gaan interpreteren (waarbij we het hier niet 

hebben over zaken waarin er een nettingovereenkomst werd gesloten, zie daarvoor verder), 

zoals moge blijken uit de volgende concrete uitwerking 1895 . 

Voorbeelden van samenhang andere dan door de wet uitdrukkelijk bepaalde gevallen 1896 : 

- er is samenhang tussen elke schuldvordering van een insolvente kredietverlener en diens 

verplichting tot restitutie van een ontvangen borgsom of soortgelijke geldsom (vgl. met art. 17 

WHK hoger besproken); 

- er is samenhang tussen de aanspraak van een aannemer tot betaling van de aannemingssom 

en de aanspraak van de bouwheer tot vergoeding wegens gebrekkige uitvoering 1897 ; en meer 

algemeen tussen de primaire verplichtingen van de ene partij uit een contract en de 

verplichtingen voortvloeiend uit wanprestatie van de andere partij; 

- er is samenhang tussen de schuldvordering van de verzekeraar tot betaling van de premies en 

de door de verzekeraar verschuldigde vergoeding uit dezelfde verzekeringsovereenkomst 1898 ; 

- er is samenhang tussen de restitutie- en schadevergoedingsverbintenissen die voortvloeien 

uit de ontbinding van een overeenkomst wegens wanprestatie 1899 . 

1894 Vgl. de retentierechten op zaken, waarbij onderscheiden wordt tussen het retentierecht van de vervreemder 

(juridische verknochtheid, volkomen synallagma) en dat gegrond op de objectieve verknochtheid (debitum cum 

re iunctum). 

1895 Zo ook Ch-A. LEUNEN, “Compensatie en concursus creditorum. Recente evolutie van de 

zekerheidsfunctie van compensatie in het Belgisch recht”, Liber amicorum T.P.R. en Marcel Storme, TPR 2004, 

(439) nr. 4; V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, 226. 

1896 Zie nog Hof Luik 22 februari 1996, JLMB 1996, 873; Kh. Brussel 14 juli 1999, TBH 2000, 433; Hof Luik 6 

maart 2003, JT 2003, 793; rechtspraak aangehaald door I. VEROUGSTRAETE, Manuel 2003, nr. 925; A. 

ZENNER, Faillites et concordats 2002, nr. 206 met verwijzing naar vorige kronieken van dezelfde auteur. 

1897 Cass. 7 december 1961, Pas. I 440; Hof Brussel 9 oktober 1987, TBH 1988, 470. 

1898 P. COPPENS & F. 't KINT, "Examen de jurisprudence", RCJB 1997, 371 nr. 74. 

1899 Hof Luik 29 oktober 2002, JLMB 2003, 975, waartegen de voorziening werd verworpen door Cass. 7 mei 

2004, nr. C.03.0258.F, faill. Curver Lawn Comfort t. Engel Vertriebsgesellschaft, Arr. 2004, 799 = TBH 2004, 

716; V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, (223) 229. Zie ook (obiter dictum) Zie Cass. 

9 maart 2000, Pas. I 164 = Arr. 164 nr. 544 = RW 2000-2001, 480 noot A. DE WILDE "De positie van de koper 

717


Er is anderzijds géén samenhang (tenzij uitdrukkelijk bedongen): 

- tussen de tussen de aanspraak van een aannemer tot betaling van de aannemingssom en de 

aanspraak van de bouwheer tot terugbetaling van de door hem rechtstreeks aan de RSZ 

betaalde bijdragen (omdat het om een niet erkende aannemer ging) 1900 (betwistbaar !); 

- tussen de terugvordering van teveel betaalde pensioen en het uit te keren pensioen voor een 

andere periode 1901 ; 

- tussen een verbintenis wegens precontractuele aansprakelijkheid van de ene partij en de 

verbintenis tot betaling van de koopprijs van de andere partij (betwistbaar) 1902 . 

d) Samenhang met de volstortingsplicht bij vennootschappen 

De rechtspraak is verdeeld over de vraag of er samenhang is tussen de schuldvordering van de 

failliete vennootschap tot volstorting van kapitaalsaandelen en een schuldvordering van de 

aandeelhouder tot terugbetaling van aan de vennootschap ter beschikking gestelde gelden 1903 

(in de veronderstelling natuurlijk dat de schuldvergelijking niet reeds is ingetreden voor de 

samenloop 1904 ), maar neigt ertoe deze te aanvaarden. Samenhang werd ook aanvaard tussen 

de volstortingsvordering van de gefailleerde vennootschap en de contractuele schuldvordering 

van de bestuurder tot schadevergoeding voor door de activiteiten van de gefailleerde aan de 

bij faillissement van de verkoper". 

1900 Hof Antwerpen 27 mei 1997, RW 1998-99, 91. 

1901 Rb. Gent 21 mei 2001, RW 2002-2003, 1590. 

1902 Hof Bergen 8 maart 2004, waartegen de voorziening in cassatie werd verworpen door Cass. 30 september 

2005, Pas. 2005, 1782 = http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20050930-7. 

1903 Samenhang aanvaard door Kh. Brussel 25 januari 2000, RPS 2001, 315 (in een geval van een BVBA, met 

het argument dat kapitaal en voorschotten dezelfde economische functie hebben); Hof Gent 10 oktober 2001, 

TRV 2002, 454 n. R. TAS; Hof Luik 14 april 2005 , RPS. 2004, 313 n. R. AYDOGDU & O. CAPRASSE = RRD 

2005, 227; Hof Gent 25 juni 2007, RW 2007-2008, 1292 = RABG 2008, 96 kritische n. S. LOOSVELD = TBH 

2008, 731 n. R. HOUBEN; Hof Luik 6 december 2007, TBH 2010, 259 n. J. EMBRECHTS (wel samenhang 

voor ter beschikking gestelde gelden, geen samenhang met schuldvorderingen tot betaling van bezoldigingen of 

geleverde diensten); Hof Luik 10 april 2008, TBH 2010, 262; Hof Antwerpen 10 december 2009, RABG 2010, 

176 (betrof eigen gelden ter beschikking gesteld van de vennootschap en geen niet-opgenomen bezoldigingen). 

Contra: Samenhang verworpen met schuldvordering uit rekening-courant in Hof Luik 27 februari 1996, TRV 

2002, 528; in Hof Brussel 15 september 2000, JT 2001, 91; in Hof Gent 6 september 2000, TRV 2001, 258 n. M. 

WYCKAERT; samenhang verworpen met de schuldvordering uit door de aandeelhouder zelf geleende gelden in 

Hof Antwerpen 19 februari 2001, RW 2001-2002, 1438; kh. Brussel 11 september 2003, DAOR 2003, 68; Hof 

Brussel 29 oktober 2004, RPS 2005, 123; samenhang verworpen in een geval van bankkredieten waarin de 

aandeelhouder gesubrogeerd was doordat hij de bank als borg heeft uitbetaald in Hof Bergen 13 november 2006, 

JLMB 2007, 969; in Hof Brussel 5 december 2006, RW 2007-2008, 408; verwerping van de samenhang verder 

ook nog in kh. Tongeren 19 februari 2009, RW 2008-2009, 1778. In Kh. Brussel 22 april 1997, TRV 2002, 534 

werd de schuldvergelijking verworpen, maar enkel ingegaan op de vraag of ze reeds ingetreden was op datum 

van faillissement. 

Zie meer algemeen over de betwistingen m.b.t. de volstortingsplicht D. HERBOSCH, “Betwistingen naar 

aanleiding van volstortingsvorderingen ingesteld door de curator”, n. onder kh. Dendermonde (Sint-Niklaas) 24 

januari 1995, TRV 2002, 540-544; R. HOUBEN, "Schuldvergelijking met de volstortingsvordering bij 

samenloop", TBH 2008, 733 v. 

1904 In Hof Gent 18 mei 1994, RW 1994-95, 1197 n. E. DIRIX "Afstand van de bevoegdheid tot compensatie", 

was aanvaard dat de volstortingsplicht in de regel opeisbaar is en er in beginsel schuldvergelijking was 

ingetreden voor samenloop, maar dat de aandeelhouder daar afstand van had gedaan door zijn (tenietgegane) 

schuld te betalen na de samenloop. 

718


(onroerende) goederen van de bestuurder veroorzaakte schade (in casu 

bodemverontreiniging) 1905 . 

De meeste betwisting bestaat er over de samenhang tussen de schuldvordering uit één 

overeenkomst en de schuld in een andere overeenkomst met dezelfde wederpartij, tenzij 

partijen bedongen dat beide overeenkomsten een ondeelbaar geheel vormen 1906 . Zo is de 

rechtspraak verdeeld over tussen een schuldvordering wegens een geldlening aan een 

verzekeringsmakelaar of wegens door hem geïnde premies enerzijds en de aan die makelaar 

verschuldigde commissies anderzijds 1907 . 

Er is niet automatisch dergelijke samenhang tussen meerdere afzonderlijke rekeningen bij 

eenzelfde financiële instelling (of tussen een krediet enerzijds en een zichtrekening 

anderzijds 1908 ), doch daar zal de bank ook na de samenloop de compensatie kunnen inroepen 

indien voordien de ondeelbaarheid van alle rekeningen was overeengekomen (voor de 

verklaring hiervan, zie de bespreking verderop als een vorm van externe werking van interne 

mechanismen). 

Besluit: De rechtspraak lijkt het begrip samenhang meestal vrij ruim te interpreteren 1909 . Zo 

werd in het cassatie-arrest van 25 mei 1989 beslist dat de feitenrechter samenhang kan 

aanvaarden tussen de contractuele schuldvordering uit een kredietovereenkomst tot 

terugbetaling van de uitgeleende bedragen en de buitencontractuele schuldvordering van de 

kredietnemer wegens aansprakelijkheid van de kredietverlener 1910 . Dat de samenhang ruimer 

wordt begrepen dan de samenhang vereist voor een retentierecht op een lichamelijke zaak 1911 , 

is begrijpelijk, precies omdat de aard van het teruggehouden goed wezenlijk verschillend is. 

b. Schuldvergelijking na overgang of inpandgeving van de passieve schuldvordering 

Zoals gezegd is de eigenlijke schuldvergelijking ook niet meer mogelijk wanneer de passieve 

schuldvordering intussen is overgegaan op een nieuwe schuldeiser (cessionaris, 

gesubrogeerde, opdrachtgever van een middellijk vertegenwoordiger die de schuldvordering 

genaast heeft, enz.) of in pand is gegeven. De regel geldt in beginsel ook wanneer de passieve 

1905 Kh. Gent 28 januari 2010, Faill. NV Sneeuwwitje, AR nr. 2006/02387, in wezen bevestigd in hoger beroep. 

1906 Hof Gent 22 december 2000, TBH 2002, 112. 

1907 Geen samenhang volgens Hof Luik 8 mei 1985, JL 1985, 402 (gedeeltelijk gecasseerd door Cass. 22 

januari 1987); kh. Oudenaarde 13 december 1984, RW 1984-85, 2836; kh. Luik 25 oktober 1983, JL 1984, 622; 

kh. Luik 25 oktober 1983, JL 1984, 612; Hof Luik 25 november 1999, JLMB 1999, 1775 (zij het dat het hier 

eigenlijk om een andere vraag ging, nl. de tegenwerpelijkheid van de samenhang aan de overnemer van de 

portefeuille); Hof Bergen 2 juni 2003, RRD 2003, 275. 

Wel samenhang volgens Hof Antwerpen 17 mei 1984, De Verz. 1985, 471 (gegrond op een retentierecht van de 

verzekeraar); Hof Luik 24 april 2001, TBH 2002, 402; kh. Hasselt 3 september 1981, BRH 1982, 467; H. THYS, 

"Het retentierecht van de niet-betaalde verzekeraar", BRH 1982, 467. 

1908 Zie Kh. Gent 25 juni 1998, TBH 1999, 348. 

1909 V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, (223) 226 v. Kritisch M. Van Quickenborne, 

"Réflexions sur la connectivité objective justifiant la compensation après faillite" , n. onder Cass. 25 mei 1989, 

RCJB 1992, p. 354. 

1910 Cass. 25 mei 1989, Arr. Cass. 1988-89, 1125 nr. 547 = Pas. 1989 I 1015 = RW 1989-90, 331 = TBH 1989, 

771 noot = RCJB 1992, 354 v. 

1911 Zoals DIRIX & KORTMANN, LEUNEN, en SAGAERT concluderen. 

719


schuldvordering bezwaard is met een rechtstreekse vordering van een schuldeiser van die 

schuldeiser. 

Wel kan bij samenhangende schuldvorderingen de schuldenaar van de overgegane of in pand 

gegeven passieve schuldvordering nog steeds de betaling opschorten krachtens de exceptio 

non adimpleti contractus c.q. retentierecht tot de andere schuldvordering aan hem wordt 

voldaan (door de cedent of gesubrogeerde c.q. pandgever dan wel door een ander voor diens 

rekening) 1912 . Dat opschortingsrecht blijft ook bestaan jegens de gerechtigde van een 

onvolmaakte rechtstreekse vordering, met de nuances die hoger werden besproken naargelang 

de soort rechtstreekse vordering. Al deze rechten zijn immers inherent aan de passieve 

schuldvordering en dus anterieur aan de overgang of bezwaring daarvan 1913 . 

Zoals na samenloop blijft schuldvergelijking ook na overgang van de passieve 

schuldvordering mogelijk, indien de overeenkomst tot schuldvergelijking voordien was 

overeengekomen (zie de bespreking onder Hoofdstuk VII), of wettelijk mogelijk blijft voor 

bepaalde schuldvorderingen (zoals art. 334 II Programmawet 27 december 2004 voor 

schuldvergelijking door de fiscus met een aanspraak tot teruggave jegens de fiscus 1914 ). 

In geval van objectieve samenhang (verknochte schuldvorderingen) blijft na overgang net 

zoals na samenloop ook zonder conventionele schuldvergelijking naast een retentierecht ook 

schuldvergelijking mogelijk. Dat is de oplossing van de recente cassatierechtspraak (Cass. 5 

oktober 2012 1915 ), in lijn met onder meer het Nederlandse recht (art. 6:130 NBW) 1916 , het 

Franse recht 1917 en de Beginselen van Europees Overeenkomstenrecht en het Ontwerp-GRK 

(art. 11:307 PECL en art. II-5:116 (3)(b) DCFR). Eerdere bodemrechtspraak aanvaardde de 

schuldvergelijking van samenhangende schuldvorderingen behalve na de cessie of de 

1912 Voor het beginsel, zie bv. Hof Antwerpen 23 december 2002, TBH 2004, 276 (in casu werd geoordeeld dat 

er geen samenhang tussen de schuldvorderingen was). Evenmin samenhang aanvaard door kh. Tongeren, 30 

april 1984, De Verz. 459 noot H. THYS= RW 1984-85, 1158 (betwistbaar). 

1913 VgL. R. HOUBEN, TBH 2008, (679) 681 nr. 3. 

1914 Deze bepaling heet wel maar voorrang bij cessies of inpandgevingen van schuldvorderingen op de fiscus 

die voor 1 januari 2005 hebben plaatsgevonden (datum van inwerkingtreding van art. 334 Programmawet) (B. 

VANERMEN, RW 2005-2006 (281) 291 nr. 43; M. de THEIJE, RW 2005-2006, (1070) 1072. 

1915 Nr. C.12.0073.N, GR Capital Partners t. Commercial Finance Group. Eerder in die zin bv. Bv. Hof 

Antwerpen 23 december 2002, TBH 2004, 276; J. MAHAUX, “La compensation”, in Les sûretés issues de la 

pratique, II, E. p. 15-17; DIRIX & KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1680; M.L. STENGERS, “La 

compensation après faillite et l’exception d’inexécution opposées par le débiteur d’une créance cédée”, RCJB 

1974, (357) 360; M. GREGOIRE, Théorie générale du concours des créanciers nr. 283; E. DIRIX, “De 

vormvrije cessie”, in Overdracht van schuldvordering na de wet van 6 juli 1994, Kluwer 1995, p. 25, 31 en in 

RW 1994-95, 144 nr. 27; S. STIJNS, D. VAN GERVEN, P. WERY, JT 1999, 848. Anders P. van 

OMMESLAGHE, “Le nouveau régime de la cession et de la dation en gage des créances”, JT 1995, 535 nr. 16. 

1916 Voor een geval waarin de samenhang niet werd aanvaard, zie Hoge Raad 14 november 2003, NJ 2004, nr. 

115 met concl. procureur-generaal A. HARTKAMP, besproken door DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 111. 

1917 Cass. fr. 30 maart 1989, Bull. Civ. 1989 III nr. 77; Cass. fr. 8 februari 1994, JCP 1995 II 22455 noot 

AMMAR; Cass. fr. 12 juli 1995, D. 1997 Jur. 95 noot CLAVIER; Cass. fr. 14 januari 1997, Bull. Civ. 1997 IV 

nr. 16.; A. BENABENT, Les obligations (1999), nr. 728; G. DUBOC, La compensation et les droits des tiers, p. 

32 v. i.h.b. nr. 41 v.; Cass. 7 mei 1987, R.T.D.Civ. 1988, 139 bespr. J. MESTRE ; Cass.fr. 15 juni 1993, D. 1993, 

jur. 495 noot LARROUMET; Cass.fr. 12 juli 1995, D. 1997, jur., 97 noot CLAVIER. 

720


inpandgeving van de passieve schuldvordering ook na de kennisgeving van een rechtstreekse 

vordering die daarop wordt uitgeoefend 1918 . 

Twijfel was eerder gerezen ingevolge een vrij duister cassatie-arrest van 26 juni 2003 dat die redenering 

verwropen had (tegen het advies van de advocaat-generaal in) 1919 ; strikt genomen kan er inderdaad geen sprake 

meer zijn van schuldvergelijking in enge zin na cessie; maar de redenen daarvoor zijn dezelfde als bij 

schuldvergelijking na samenloop, waar men uit het retentierecht toch een vorm van schuldvergelijking afleidt. 

Dat arrest was wellicht sterk bepaald door de bijzondere omstandigheden van het geval, onder meer ook doordat 

het niet om een cessie van schuldvorderingen alleen ging, maar om de overdracht van een hele rechtsverhouding 

(een verzekeringsportefeuille van een makelaar). Er werd dan ook vrij algemeen van uitgegaan dat de leer van 

dat arrest niet algemeen geldt 1920 . 

Om de voordelen van de schuldvergelijking te verzekeren, kan de schuldeiser die die 

mogelijkheid wil veiligstellen, bedingen dat de wederpartij zijn schuldvorderingen op hem 

niet kan overdragen zonder zijn toestemming zolang hij nog schulden heeft jegens hem. Een 

dergelijk beding vinden we bv. in overeenkomsten tussen verzekeraars en 

verzekeringsmakelaars. De geldigheid van zo’n beding moet beoordeeld worden volgens de 

regels inzake niet-overdraagbaarheidsbedingen in het algemeen. Wettelijke zekerheidsrechten 

kan de schuldeiser evenwel niet uitsluiten (zo kan de opdrachtgever van een aannemer niet 

door zo'n beding verhinderen dat de onderaannemer een rechtstreekse vordering instelt, 

e.d.m.). Maar als men toch een beding maakt, is het natuurlijk een stuk eenvoudiger om 

gewoon een conventionele schuldvergelijking ondanks overgang te bedingen, veeleer dan een 

overdrachtsverbod (en zekerder, behoudens de discussie over de gevolgen van arrest 

167/2008 van het Grondwettelijk Hof, zie verder). 

4. Retentierecht bij andere schuldvorderingen; beslag in eigen handen 

In sommige gevallen, waarin niet aan alle vereisten voor schuldvergelijking is voldaan, kan 

men ook beslag in eigen handen leggen op de schuldvordering die de wederpartij heeft; men 

moet dan natuurlijk een eigen schuldvordering hebben die aan de vereisten voldoet om er 

beslag voor te kunnen leggen. De rechtspraak oordeelt wel dat wanneer men voor de eigen 

schuldvordering enkel bewarend en geen uitvoerend beslag kan leggen, dit geen 

schuldvergelijking meebrengt, en het in beslag nemen van de passieve schuldvordering de 

executie door de schuldeiser van die schuldvordering (op andere goederen van de 

beslaglegger) niet kan tegenhouden 1921 . 

1918 Zie voor het laatste Hof Luik 23 november 1998, RRD 2000, 43 met noot P. WERY; Hof Brussel 28 

oktober 1996, JLMB 1997, 144; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 144; zie ook G. BAERT, Aanneming van 

werk in A.P.R. 602, nr. 1825. 

1919 Cass. 26 juni 2003, RW 2003-2004, 1419 kritische noot M. de THEIJE “Compensatie na cessie” = 

Rev.not.b. 2003, 620 =TBH 2004, 476 afkeurende noot I. PEETERS, “Schuldvergelijking na cessie van 

schuldvordering: geen uitzondering voor verknochte verbintenissen. Het gerechtvaardigd vertrouwen van 

Belgische debiteuren beschaamd?“; ook bekritiseerd door C.-A. LEUNEN, Liber amicorum TPR en Marcel 

Storme (= TPR 2004 nr. 1), 439 v. en door E. DIRIX, Overzicht, TPR 2004, nr. 111. De andersluidende concl. 

waren van a.g. De Riemaecker. 

1920 V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissnerecht, p. (223) 236-238 met verwijzingen. 

1921 Rb. Antwerpen 22 juni 2000, RW 2000-2001, 1101; zie DIRIX & BROECKX, Beslag, 347-348 nr. 677; E. 

DIRIX, "Gerechtelijke compensatie en beslag in eigen hand", Liber amicorum E. Krings, Brussel 1991, 105 v. 

721


Ook bij niet-verknochte schuldvorderingen bestaat er soms een retentierecht, zo bv. het recht van de fiscus om 

BTW-tegoeden in te houden tot zekerheid van belastingschulden van de gerechtigde van het tegoed (art. 8 (1) § 3 

van BTW-KB nr. 4 (KB van 29 december 1969). Dit wordt overigens beschouwd als een bijzondere vorm van 

bewarend derdenbeslag, zodat de belastingplichtige de inhouding kan aanvechten wanneer niet voldaan is aan de 

vereisten voor een bewarend beslag, zoals urgentie (vgl. hoger) 1922 . Intussen zijn de mogelijkheden van de 

fiscus wel weer verruimd door het reeds besproken art. 334 van de Programmawet van 27 december 2004. 

1922 Hof Antwerpen 19 oktober 1999, RW 2000-2001, 696. 

722


AFDELING F. Voorrecht voor kosten tot behoud of verzekering van de 


1. Voorrecht voor kosten tot behoud van het goed (de schuldvordering) 

Tenslotte kan ook dit voorrecht voorrang geven op schuldvorderingen van een beslagen of 

gefailleerde schuldenaar, namelijk voor schuldvorderingen tot terugbetaling van kosten 

gemaakt tot behoud van een schuldvordering in het vermogen van die schuldenaar. Het moet 

wel gaan om kosten tot behoud van een bestaande schuldvordering, niet om kosten waardoor 

er eerst een schuldvordering in het vermogen van de beslagen of gefailleerde schuldenaar is 

gekomen 1923 . Zoals reeds uiteengezet bij roerende zaken, moet het wel gaan om kosten tot 

behoud van een bepaald goed, niet van een algemeenheid (zie Deel IV hoofdstuk VI afdeling 

A). 

Voorbeelden zijn: 

- de kosten van de advocaat door wiens bijstand de schuldvordering kan worden geïnd, 

- of van de deskundige op basis van wiens verslag een schadevergoeding wordt 

toegekend 1924 . 

- Men zou ook kunnen denken aan de kosten van onderaannemer door wiens werk de 

schuldvordering van de hoofdaannemer op de opdrachtgever kan worden geïnd (dit is wel 

maar van belang voor werken die buiten het voorrecht van de onderaannemer vallen, dus 

roerende aanneming, en dan nog voor zover de rechtstreekse vordering niet meer speelt). 

Gaat de schuldvordering teniet (bv. doordat ze geïnd wordt), dan gaat ook het zekerheidsrecht 

in beginsel teniet, behoudens zakelijke subrogatie (zie hoger; is het vervangingsgoed een 

geldsom of een rekeningtegoed, dan zal er in beginsel géén zakelijke subrogatie intreden). 

2. Voorrecht van de zaakverzekeraar 

Ook dit voorrecht (art. 60 LVO) zou gelden voor de premies voor verzekeringen tot behoud 

van schuldvorderingen, met name de kredietverzekering 1925 . 

AFDELING G. Bijzonder regime voor maritieme schuldvorderingen 

Zie art. 23-24 Scheepvaartwet. Van de maritieme goederen (het vroegere “zeefortuin”) waarvoor een aparte 

rangschikking geldt, maken ook bepaalde soorten schuldvorderingen uit (met name de "vracht", d.i. 

vrachtprijsvordering). Zie verder Deel VIII (maritieme zekerheden). 

1923 Cass. 18 mei 1987, Arr. 1986-87, 1248 = RW 1987-88, 455 = TBH 1988, 756 noot RAES = T.Not. 1987, 

298 = Pas. 1987 I 1123. In het daar behandelde geval zou er nu wel een rechtstreekse vordering van de 

onderaannemer zijn. 

1924 Hof Gent 31 december 1998, RW 1999-2000, 714 met noot SAGAERT. 

1925 F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 377; kh. Gent 27 februari 1973, BRH 1973, 233. 

723


HOOFDSTUK VII. Conflicten tussen de besproken rechten op 


Wanneer meerdere personen aanspraken verwoorden op eenzelfde schuldvordering, moet 

natuurlijk vooreerst nagegaan worden of de ingeroepen wel rechten wel bestaan (en nog 

bestaan). Vervolgens zal de voorrang in beginsel gaan naar het oudste recht, zodat we moeten 

nagaan welk recht als het oudste geldt of mogelijks over andere rechten heenspringt en als 

oudste wordt beschouwd. Verder kan het zijn dat de oudere gerechtigde zijn voorrang verliest 

omdat de persoon die rechten heeft verschaft ondanks dat oudere recht toch bevoegd was tot 

die beschikking. Tenslotte moet nagegaan worden of de jongere gerechtigde niet beschermd 

wordt als derde-verkrijger op grond van de regels inzake derdenbescherming bij 

schuldvorderingen. We hebben het hier niet over een jongere beslaglegger, dat conflict werd 

reeds besproken in Hoofdstuk III. Afdeling B. 

AFDELING A. Anterioriteit bepalen - welk recht geldt als het oudste 

1. Chronologie bepalen 

De anterioriteit wordt bepaald door het tijdstip waarop het recht op de schuldvordering 

ontstaat (vestiging inter partes) 1926 , en dus niet eerst wanneer ze gepubliceerd wordt of 

anderszins tegenwerpelijk wordt aan de schuldenaar ervan of aan andere derden. Bij meerdere 

bezwaringen op voorhand van een toekomstige schuldvordering, wordt de rang bepaald 

volgens de datum van de respectievelijke levering tussen partijen (die consensueel gebeurt, 

zie hoger Hoofdstuk II). 

Bij een burgerlijk pand is voor het bewijs van een ouder recht wel een vaste datum vereist 

(art. 2074 BW). 

Bij zekerheidsrechten op financiële activa veranderen pandwisseling (o) en margeopvragingen 

(rechtsfiguren besproken in Deel II Hoofdstuk III) de anciënniteit niet (art. 7 § 2 

WFZ); het recht wordt geacht te zijn tot stand gekomen op datum van de oorspronkelijke 

vestiging 1927 . 

2. Rechten op schuldvorderingen die uit hun aard ouder zijn 

Bij de bepaling van de anterioriteit mag men wel niet uit het oog verliezen dat bepaalde 

rechten op schuldvorderingen in ons recht inherent geacht worden aan die schuldvordering, en 

ze dus ab initio bezwaren. In het vorige hoofdstuk werden de belangrijkste gevallen daarvan 

besproken. Bij enkele rechten bestaat daarover discussie (bv. de rechtstreekse vordering van 

de onderaannemer). 

1926 Onder voorbehoud van betwisting van de vaste datum. 

1927 Zo ook I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006 (170) 186 nr. 56. 

724


a. Voorrang van voorbehouden rechten. 

Vervolgens speelt ook bij schuldvorderingen de regel dat voorbehouden rechten bij 

vervreemding van schuldvorderingen altijd ouder zijn dan rechten op die schuldvordering 

toegekend door de verkrijger ervan. 

Een typisch voorbeeld vinden we bij conflict tussen de verkoper onder 

eigendomsvoorbehoud, die gesubrogeerd wordt in de schuldvordering op de prijs bij 

wederverkoop van de goederen, en de schuldeiser van de koper die diens schuldvorderingen 

op voorhand gecedeerd of in pand heeft gekregen: het recht van de verkoper is ouder en deze 

zal dus voorgaan tenzij de cessionaris of pandhouder wordt beschermd op grond van de in dit 

hoofdstuk besproken regels van derdenbescherming. 

b. Schuldvorderingen ontstaan via middellijke vertegenwoordiging 

Wanneer een schuldvordering ontstaat in hoofde van een middellijk vertegenwoordiger: de 

rechten van zijn principaal op die schuldvordering zijn ouder dan rechten toegekend door de 

vertegenwoordiger op die schuldvordering (zie de bespreking van dergelijke 

schuldvorderingen verder onder). Dat is niet het geval op schuldvorderingen die de 

middellijke vertegenwoordiger aankoopt. 

c. Rechtstreekse vordering van het slachtoffer jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar 

Zie hoger. Hier volgt uit de wetsbepalingen duidelijk dat de verzekeringsvordering vanaf het 

begin bezwaard is met het eigen recht van het slachtoffer 

d. Rechtstreekse vordering van onderaannemers en aanverwante 

Bij een schuldvordering uit een overheidsopdracht is duidelijk dat de rechten van de 

werknemers en onderaannemers in ieder geval ouder zijn dan die van andere personen die op 

die schuldvordering rechten zouden verkrijgen (zie hoger Hst. VI Afd. B.4.). 

Geldt hetzelfde voor de gemeenrechtelijke rechtstreekse vordering van de onderaannemer en 

diens voorrecht ? 

Daarover bestonden er zoals gezegd uiteenlopende meningen. De discussie draait rond de 

vraag of het zekerheidsrecht van de onderaannemer eerst ontstaat door de rechtstreekse 

vordering uit te oefenen, dan wel ab initio de schuldvordering op de opdrachtgever bezwaart 

(zodat de hoofdaannemer nooit onbezwaard eigenaar is geworden van die schuldvordering). 

Het Hof van cassatie heeft terecht voor de tweede opvatting gekozen op grond van de ratio 

legis. Inderdaad volgt uit de ratio legis, alsmede uit het feit dat de onderaannemer hoe dan 

ook een bijzonder voorrecht heeft (zonder enige publiciteit), de voorrang van de werknemers 

of onderaannemers op de specifieke meerwaarde die door hen wordt geschapen (een 

overweging die ook op andere plaatsen in het zekerhedenrecht meespeelt). 

725


De stelling dat het zekerheidsrecht eerst door de kennisgeving aan de bouwheer zou ontstaan 

(of zelfs later) zou maken dat de zekerheid van de onderaannemer in de overgrote 

meerderheid der gevallen onbestaande zou zijn. Men moet er dus van uitgaan dat het 

zekerheidsrecht van de onderaannemer logisch ouder is dan de rechten die door de 

hoofdaannemer aan derden zouden worden toegekend, zelfs voordien (zodat de pandhouder 

overeenkomstig de zo dadelijk te bespreken regels slechts voorrang kan krijgen indien hij 

eerst kennis geeft en op dat ogenblik te goeder trouw was, d.i. het recht van de onderaannemer 

niet kende noch behoorde te kennen 1928 ). 

In een cassatie-arrest van 25 maart 2005 werd deze oplossing bevestigd 1929 (althans wat 

betreft de rang van het voorrecht van de onderaannemer; het valt echter niet in te zien waarom 

hetzelfde niet zou gelden voor de rechtstreekse vordering van de onderaannemer). 

Er valt ook niet in te zien waarom die voorrang enkel zou gelden in conflict met een 

inpandgeving en niet in conflict met een cessie. 

e. Inhoudingsplicht ten gunste van fiscus en RSZ 

Ook de inhoudingsplicht ten gunste van de fiscus en de RSZ verschaft deze ab initio een 

zekerheidsrecht op de schuldvordering van de aannemer met fiscale of sociale schulden 

jegens diens opdrachtgever. Dit blijkt uit de regeling van de zakenrechtelijke conflicten. 

1928 Vgl. In die zin Kh. Luik 25 juni 1997, JLMB 1999, 1246; Kh. Verviers, 3 maart 1998, JLMB 1999, 1248; 

kh. Mechelen 3 december 2001, RW 2002-2003, 713, met noot, bevestigd door Hof Antwerpen 28 november 

2002, RW 2003-2004, 145, voorziening in cassatie verworpen 25 maart 2005, nr.C03.0387N, ING t. faill. nv Van 

Houten, RW 2005-2006, 62 = TBH 2005, 1036; Hof Bergen 6 oktober 2003, AR nr. 2002/840; Comm. 

Voorrechten & Hypotheken “Artikel 20, 12° HypW”, nr. 6; A. CUYPERS, “De rechtstreekse vordering en het 

voorrecht van de onderaannemer” RW 1997-98, 809 met verwijzingen; J. CAEYMAEX, “Les créances des soustraitants”, 

in Le point sur le droit des sûretés, Formation permanente CUP nr. 41, Luik 2000, (247) 261-262; C. 

JASSOGNE, “Action directe et privilège du sous-traitant”, RRD 1991, 126; F. ’t KINT, Sûretés, (2004) nr. 518; 

P. COPPENS & F. ’t KINT, “Examen”, RCJB 1997, (361) 422-424; A. DELVAUX & D. DESSARD, 

Répertoire notarial: Le contrat d’entreprise de construction, Larcier 1997, p. 111 nr. 93. Anders: onder meer 

Rb. Turnhout 21 mei 1997, RW 1997-98, 411; Rb. Gent 1 december 1999, RW 2000-2001, 487; in beide gevallen 

wordt dit afgeleid uit de tegenwerpelijkheid van de excepties door de bouwheer aan de onderaannemer; m.i. 

verwart men hier de interne verhouding (verbintenisrechtelijk) met de schuldenaar met de zakenrechtelijke 

vraag. Het is perfect mogelijk dat de bouwheer, die kennis heeft gekregen van de inpandgeving, bevrijdend kan 

betalen aan de pandhouder, maar dat deze laatste het toch moet afleggen tegen de onderaannemer; Hof Brussel 8 

november 1995, DAOR 1995-37, p. 89; Hof Gent 21 februari 2001, TBH 2002, 449 noot TROCH (dit laatste 

betrof wel het voorrecht en niet de rechtstreekse vordering); Rb. Brussel 26 juni 2007, 23 e Kamer nr. 05/10820 

en 05/10800, nv Asfwaltwerken Alosta en bvba D’Heer t. Faill. Sodetra, nv Okay en nv CFG. Vgl. ook M. 

GREGOIRE, “Samenloop van de rechtstreekse vordering van de onderaannemer en van de vordering van de 

pandhoudende schuldeiser op de handelszaak”, Snelberichten Handelsrecht 17 mei 1995, p. 67 nr. 5 (weliswaar 

eveneens betreffende het voorrecht); H. GEINGER e.a., “Overzicht”, TPR 1996, 1097 nr. 213; W. DERIJCKE, 

“Sûretés: entre crédit et discrédit”, Ann.dr.Lv. 1999, 153-154. 

Tussenin: kh. Mechelen 5 maart 2001, RW 2001-2002, 1510 (neemt aan dat de rechtstreekse vordering van de 

onderaannemer ontstaat op factuurdatum, en dus niet slechts bij het instellen van de eis, maar neemt aan dat een 

inpandgeving die voor die factuurdatum bedongen is, wel ouder is). 

1929 Cass. 25 maart 2005, nr.C.030387.N, ING t. faill. Van Houten e.a., RW 2005-2006, 62 = TBH 2005, 1036 

n. W. DERIJCKE; DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 298 p. 203 en nr. 538, 12 p. 365. 

726


1° Conflict met de pandhouder of cessionaris van de schuldvordering van de niet-erkende 

aannemer 

Tot beloop van de wettelijke bepaalde percentages hebben de fiscus en de RSZ van 

rechtswege voorrang, wat betekent dat ze in beginsel voorgaan op schuldeisers aan wie die 

schuldvordering door de aannemer is gecedeerd of in pand gegeven. Immers, deze inhouding 

geldt onverminderd elke samenloop van schuldeisers alsook bij cessie, beslag onder derden, 

inpandgeving en inbetalinggeving’ (art. 408 WIB en art. 30ter § 11 RMZ-Wet). Hetzelfde 

moet gelden bij een delegatieovereenkomst 1930 . 

Indien de opdrachtgever niettegenstaande dit zekerheidsrecht toch betaalt aan de 

pandhoudende schuldeiser van de aannemer, dan betaalt hij verkeerd en zal hij hetgeen hij had 

moeten inhouden een tweede maal moeten betalen (nl. 15 % aan de fiscus en 15 dan wel 35 % 

aan de RSZ). 

Volgens Hof Antwerpen 22 maart 1999 1931 is het verder zo dat die sanctie ook de opdrachtgever treft die de 

sommen volledig heeft afgegeven aan de pandverzilveraar. Dit is betwistbaar. De pandverzilveraar moet een 

rangschikking opmaken, en zou daarbij tot het besluit moeten komen dat 30 % bij voorrang naar fiscus en RSZ 

moet gaan. Anderzijds kan men uit art. 408 WIB en 30bis § 11 RMZ-Wet afleiden dat de inhoudingsplicht van 

de opdrachtgever ook blijft bestaan nadat de schuldvordering op hem in pand is gegeven of in beslag is 

genomen. 

2° Conflict met de rechtstreekse vordering van de onderaannemer 

Bij conflict tussen de fiscus of RSZ en de onderaannemer die zijn zgn. rechtstreekse vordering 

uitoefent, gaat de eerste voor, en moet de opdrachtgever de genoemde percentages ook 

inhouden indien hij rechtstreeks door de onderaannemer van de hoofdaannemer wordt 

aangesproken (door middel van de zgn. rechtstreekse vordering 1932 ). 

f. Zakelijke subrogatie in de schuldvordering 

Als het gaat om schuldvorderingen die ab initio zijn ontstaan als vervangingsgoed, dan 

betekent dat ook dat er ab initio rechten van derden (de restitutieschuldeiser) gelden op de 

schuldvorderingen. De rechten van de zakelijke gesubrogeerde schuldeiser zijn dan ook 

“logisch ouder” dan rechten die de schuldeiser op wiens naam de schuldvordering ontstaat aan 

derden zou hebben toegekend (net zoals door de vervreemder voorbehouden zekerheden op 

een goed ouder zijn dan door de verkrijger gevestigde zekerheden). 

Een typisch voorbeeld daarvan vinden we bij conflict tussen de verkoper onder 

eigendomsvoorbehoud, die gesubrogeerd wordt in de schuldvordering op de prijs bij 

1930 DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 153. 


1932 Cass. 13 juni 2008, F.06.0130.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20080613-5, Jaarverslag cass. 2008, 76. Eerder in die zin Hof Antwerpen 13 december 2001, TBH 2002, 470; 

DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 147. Zie verder J. PATTYN, “De niet-geregistreerde aannemer” in 

Comm.Voorr.Hyp., nr. 57. Anders Hof Luik 6 februari 1996, JLMB 1997, 379. 

727


wederverkoop van de goederen, en de schuldeiser van de koper die diens schuldvorderingen 

op voorhand gecedeerd of in pand heeft gekregen: het recht van de verkoper is ouder en deze 

zal dus voorgaan tenzij de cessionaris of pandhouder wordt beschermd op grond van de in dit 

hoofdstuk besproken regels van derdenbescherming. 

Voorbeeld. 

Een verkoper A verkoopt goederen onder eigendomsvoorbehoud aan B. Deze verkoopt de 

onbetaalde goederen door aan C, die ze verkrijgt (ofwel omdat B bevoegd was, ofwel omdat 

C als verkrijger te goeder trouw wordt beschermd). Het eigendomsvoorbehoud van A wordt 

nu “verlengd” in de prijsvordering B-C (en indien die prijs op een kwaliteitsrekening zou 

worden betaald, op dat rekeningtegoed). Evenwel heeft B ook een krediet lopen bij bank D en 

al zijn toekomstige schuldvorderingen op zijn afnemers aan bank D in pand gegeven, dit alles 

vooraleer de verkoop A-B plaatsvond. De inpandgeving aan D is chronologisch ouder dan de 

verkrijging van de schuldvordering door A. Toch gaat A in beginsel voor op D, omdat B niet 

bevoegd is schuldvorderingen aan D in pand te geven die ab initio van rechtswege aan iemand 

anders (A) toekomen. Het is slechts anders indien D beschermd wordt als derde-verkrijger 

(zoals verderop besproken vereist dit dat D te goeder trouw als eerste zijn pandrecht ter kennis 

brengt van C (analoge toepassing van art. 1690 BW) of wanneer B bevoegd wordt geacht te 

beschikken over de prijsvordering (Een dergelijke beschikkingsbevoegdheid wordt met name 

aanvaard of kan te goeder trouw worden aangenomen door D wanneer het niet om een 

zekerheidscessie gaat, maar om factoring, waarbij B in ruil voor de prijsvordering een 

schuldvordering op de factor D verkrijgt (tot beloop van de gecedeerde schuldvordering min 

een commissie en eventueel een disconto)) 1933 . Op dat ogenblik zal de voorbehoudsverkoper 

krachtens zakelijke subrogatie een pandrecht verkrijgen op die nieuwe schuldvordering van B 

op D. 

Zoals reeds uiteengezet bij de bespreking van het verlengd eigendomsvoorbehoud geldt deze 

bijzondere voorrang van A op de prijsvordering B-C - voorrang boven andere schuldeisers 

van B - enkel tot zekerheid van zijn onbetaalde prijsvordering op B en niet tot zekerheid van 

eventuele andere schuldvorderingen op B. Voor zover de schuldvordering B-C ook gecedeerd 

is tot zekerheid van andere schuldvorderingen van A op B gaat het niet om een voorbehouden, 

maar om een gevestigde zekerheid, waarvan de rang dienovereenkomstig moet worden 

bepaald. 

In andere rechtsstelsels waar men de zakelijke subrogatie in de prijsvordering niet hanteert, komt men tot 

uiteenlopende resultaten. In het Staats-Nederlandse recht krijgt de voorbehoudsverkoper geen voorrang op de 

prijsvordering 1934 ; in Duitsland heeft de voorbehoudsverkoper aan wie de prijsvordering gecedeerd wordt 

voorrang op een partij aan wie die schuldvordering reeds op voorhand door de koper gecedeerd was of in pand 

gegeven omdat de laatstgenoemde cessie of inpandgeving "sittenwidrig" en dus nietig wordt geacht indien ze die 

voorrang niet zou laten 1935 . In Frankrijk bepaalt art. 2272 CC dat het eigendomsvoorbehoud "se reporte sur la 

créance du débiteur à l'égard du sous-acquéreur", wat eveneens als zakelijke subrogatie kan worden begrepen. 

1933 Vgl. Hof Antwerpen 2 december 1996, RW 1998-1999, 298, over de vraag of de cedent bevoegd was tot 

cessie aan de factoringmaatschappij ondanks een ouder globaal pandrecht op schuldvorderingen van een bank. 

1934 F. VERSTIJLEN, "De beperkte waarde van het eigendomsvoorbehoud volgens HR 29 juni 1979", NTBR 

2003/1, 13 v. 

1935 Zie BGH, 72. BGHZ 15; BAUR-STÜRNER, Sachenrecht (17) 1999, § 59 50 v. 

728


Deze voorrang van het verlengd eigendomsvoorbehoud is des te meer gerechtvaardigd omdat 

de kredietverlener de mogelijkheid heeft om zelf persoonlijk te subrogeren in de rechten van 

de voorbehoudsverkoper en vervolgens dus ook in de prijsvordering bij doorverkoop van de 

zaak. 

Zo ook is het recht van de cessionaris of pandhouder van een schuldvordering op de 

verkoopprijs van een onroerend goed jonger dan het recht op diezelfde prijsvordering van een 

partij die voor de overdracht een hypotheek op het goed had of er een recht op had verkregen 

door een onroerend beslag: de laatste is krachtens die hypotheek gesubrogeerd in die 

prijsvordering en heeft daarop voorrang, zelfs in het geval dat de titel van de cessie of 

inpandgeving van voordien dateert 1936 . Dezelfde redenering geldt niet voor het recht van een 

onderaannemer op de aannemingsprijsvordering van de hoofdaannemer tegen de bouwheer. 

g. Voorrang op inkomstenvorderingen voor alimentatievorderingen 

Deze werd hoger (Hoofdstuk VI Afdeling C) besproken. Zoals gezegd geldt deze bijzondere 

voorrang alleen op de schuldvorderingen van art. 1409 v. GerW. Verraderlijk is echter wel dat 

het behalve om klassieke inkomensvorderingen op grond van art. 1409 bisGerW ook om 

andere inkomsten kan gaan, bv. huurinkomsten (zoals gezegd verschaft de regel aan de 

onderhoudsschuldeiser wel geen voorrecht op schuldvorderingen die niet onder art. 1409bis 

GerW vallen, zoals bv. de verkoopprijs van een goed door de onderhoudsplichtige 

verkocht 1937 ). 

Bij meerdere loondelegaties is het de rechter die in de tweede of latere delegatie de wijze van 

verdeling moet bepalen. 

h. Voorrang onroerend beslag op andere rechten op toekomstige huurtermijnen 

Zoals hoger (hoofdstuk II Afdeling A.1.c.) besproken, verschaft het onroerend beslag op het 

verhuurde goed op de huurtermijnen die de periode nadien betreffen een voorang boven een 

oudere cessie of inpandgeving van die huurvorderingen. 

1936 Zie verder F. BOUCKAERT, “La cession et le nantissement de créance en concours 

avec la saisie de la créance cédée et la faillite du cédant: ce que doit savoir le notaire”, 

R.Not.B. 1998 (286) 293. 

1937 Hof Antwerpen 13 februari 2001, RW 2001-2002, 995. 

729


AFDELING B. Doorbreken van anterioriteit door beschikkingsbevoegdheid of 

rangafstand 

Het oudste recht zal maar vooreerst voorrang hebben indien het nog bestaat. Deze evidente 

regel is met name van belang wanneer het oudere recht geen “volgrecht” heeft. 

Het wegvallen van het oudere recht of althans van de voorrang ervan kan ook voortvloeien uit 

het feit dat de persoon die het jongere recht toekent - bv. de pandgever van de 

schuldvordering – ondanks dat oudere recht toch de bevoegdheid had om op die wijze 

nogmaals over de schuldvordering te beschikken (beschikkingsbevoegdheid). 

Enkele belangrijke gevallen daarvan werden hoger reeds besproken: 

- de vraag of de persoon die zijn handelszaak in pand gegeven heeft m.i.v;. de 

schuldvorderingen, bevoegd is om daarna nog schuldvorderingen te cederen (in beginsel wel) 

of herverpanden (in beginsel niet). 

- de middellijke vertegenwoordiger die in uitvoering van zijn opdracht schuldvorderingen op 

een wederpartij verkrijgt, verkrijgt die wel in zekere zin voor rekening van zijn 

opdrachtgever, maar blijft bevoegd om die te innen en ook om ze in rekening-courant te 

verrekenen, minstens zolang de odprachtgever geen kennis geeft aan de wederpartij. Deze 

verrekening is volgens Art. 103 II FaillW tegenwerpelijk aan de opdrachtgever. 

In andere gevallen gaat het jongere recht voor omdat de oudere gerechtigde het erkent dan wel 

afstand doet van rang: 

- zo bv. kan de gekwalificeerde tussenpersoon en/of de verrekenings- en 

vereffeningsinstelling en/of de Nationale Bank, die een wettelijk pandrecht heeft op 

rekeningtegoeden en financiële instrumenten die deze aanhoudt voor hun opdrachtgevers (of 

diens opdrachtgevers), de inpandgeving daarvan door hun opdrachtgever erkennen; dan dat 

laatste pandrecht voorrang op hun pandrecht (regel van art. 10 § 1 WFZ) 1938 . 

1938 Art. 31 WFSFD bepaalt dat het voorrecht van die tussenpersonen “in gelijke rang” komt met dat van de 

pandhouder. Dat beteken dat de gewone regels van anerioriteit en derdenbescherming in beginsel de ondelringe 

rang bepalen (zo ook I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006 (170) 195 nr. 99). 

730


AFDELING C. Doorbreken van anterioriteit door derdenbescherming tegen 

beschikkingsonbevoegdheid 

1. Beginselen van derdenbescherming 

Ook bij de verkrijging van schuldvorderingen of rechten op schuldvorderingen wordt de 

derde-verkrijger minstens in een aantal gevallen (zie onder 5.) beschermd tegen oudere 

zakelijke rechten op die schuldvordering c.q. beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder 

van die schuldvordering. 

Daartoe moet in beginsel minstens aan de volgende vereisten worden voldaan: 

- de jongere verkrijger van een recht op de schuldvordering heeft een wettige titel (sub 2.); 

- hij heeft de wettelijke bepaalde publiciteit vervuld (sub 3.) 

- was te goeder trouw (sub 4.) 

Onder 5. gaan we tenslotte na in welke gevallen de verkrijger die aan die 3 vereisten voldoet 

beschermd wordt. 

De vereiste van een vaste datum bij burgerlijk pand (art. 2074 BW) is van belang om te bepalen welk recht het 

oudste is (men hoeft een inpandgeving niet als ouder te erkennen indien men eerder een vaste datum heeft 

bekomen), maar is geen vereiste om voorrang te bekomen op een ouder recht als men te goeder trouw is en eerst 

kennisgeeft 1939 . 

We behandelen hier niet de tegenwerpbaarheid van de verkrijging (cessie, inpandgeving e.d.) 

aan de gecedeerde schuldenaar en de gevolgen jegens hem; dat werd hoger in hoofdstuk II 

behandeld. Zo bv. komen niet ter sprake, de bijzondere regels voor de cessie van 

schuldvorderingen in de WCK (omdat zij enkel gelden voor de verhouding met de gecedeerde 

verbruiker - dus de verbintenisrechtelijke verhouding), of art. 76 LVO (inzake 

kredietverzekering). 

2. Wettige titel 

a. Geldigheid van de titel 

Hoewel de wet zich hierover niet uitspreekt, is voor de bescherming van de derde-verkrijger 

van een (recht op) een schuldvordering op naam een wettige titel vereist. Is de onderliggende 

titel, zoals de cessie-overeenkomst of de overeenkomst tot inpandgeving, ongeldig of 

retroactief teneitgegaan, dan moet de verkrijger voorrang geven aan de oudere gerechtigde, en 

kan hij jegens die oudere gerechtigde ook niet de verweermiddelen tegenwerpen die hij jegens 

zijn wederpartij (de cedent of pandgever van de schuldvordering) heeft (om bv. restitutie van 

het ten onrechte geïnde op te schorten door middel van de exceptio non adimpleti contractus). 

1939 Anders DIRIX, "Inpandgeving van schuldvorderingen", nr. 8 p. 10. 

731


De reden die hiervoor meestal wordt gegeven is de niet-toepasselijkheid van art. 2279 BW, 

waar die titelveriste niet geldt, op onlichamelijke goederen 1940 . 

Wel kan ook hier de betrekkelijke nietigheid enkel door de beschermde partij worden 

opgeworpen. 

b. Kosteloos of bezwarend karakter 

Of de titel een bezwarende titel is of een kosteloze, heeft in beginsel geen belang. 

3. Bezits- of publiciteitsvereiste 

Zoals bij roerende zaken het (feitelijk) bezit van de zaak als publiciteitsvorm een vereiste is 

voor bescherming van de derde-verkrijger, zo is ook bij schuldvorderingen een "bezit" van de 

schuldvordering vereist als publiciteitsvorm voor bescherming van de derde-verkrijger. Hoger 

(Hoofdstuk II) werd reeds uitgelegd in welke zin we het woord bezit hier gebruiken: bezitter 

is de persoon voor wie de schuldenaar de prestatie houdt. De derde-verkrijger zal maar 

beschermd worden indien hij in het “bezit” is van de schuldvordering of een recht op die 

schuldvordering, wat in beginsel vereist dat daarvan aan de schuldenaar van die 

schuldvordering kennis is gegeven dan wel deze dit heeft erkend (onder a.). In bijzondere 

gevallen heeft de wet een andere vorm van publiciteit georganiseerd (onder b.) 

Een louter juridisch of “zwak” bezit van de cessionaris of pandhouder, zoals dat volgt uit de 

wilsovereenstemming tussen partijen (zie art. 2075 BW) (vgl. het constitutum possessorium 

bij roerende zaken) is wel voldoende voor de vestiging van een pandrecht op 

schuldvorderingen op naam door een beschikkingsbevoegde maar ze is niet voldoende voor 

de bescherming van een derde-verkrijger tegen oudere rechten. 

a. Gemeen recht : kennisgeving of erkenning 1941 

Voor een effectieve "buitenbezitstelling" van de vervreemder (cedent, pandgever e.d.) en een 

effectief bezit van de verkrijger (cessionaris, pandhouder e.d.) is in beginsel vereist dat het 

recht van de verkrijger ofwel ter kennis is gebracht van de schuldenaar 1942 van de 

schuldvordering (cessus) ofwel door hem is erkend (zie art. 1690 BW). 

Ook de bijzondere legataris is niet vrijgesteld van publicatie van zijn verkrijging. De verkrijging van 

schuldvorderingen op naam krachtens bijzonder legaat moet (in de voorgeschreven vormen) ter kennis komen 

van de schuldenaar, aangezien de verkrijging door legaat ook een vorm van overdracht van schuldvordering is en 

1940 Zie de verwijzingen bij J. KOKELENBERG & Th. van SINAY, TPR, 1990, 1841 nr. 218; Hof Brussel 11 

februari 1964, Pas., II, 75, R.G.E.N., 1966, 20985 noot; Hof Brussel 24 juni 1981, TBH 1984, 113. Vgl. ook 

(voor aandelen op naam) Cass. 21 april 1983, Arr., 1014, RPS 233. 

1941 In de RL Financiële zekerheden, art. 2 II, wordt hiervoor de volgende maatstaf gegeven: "daadwerkelijk 

geleverd, overgedragen, gehouden, ingeschreven in een register of anderzijds gekwalificeerd, zodat zij in het 

bezit of onder de controle komen van de zekerheidsnemer of een persoon die namens de zekerheidsnemer 

optreedt." 

1942 Of diens vertegenwoordiger (bv. impliciet Hof Brussel 26 januari 2009, RW 2010-2011, 810: kennisgeving 

aan de Vlaamse gemeenschap, die correspondeerde over een schuld van het Vlaams Gewest). 

732


de wettelijke regeling hier, anders dan bij onroerend goed, niet uitdrukkelijk is beperkt tot overdrachten onder 

levenden. 

1° Vorm van de kennisgeving 

De vorm van de kennisgeving werd hoger (Hoofdstuk II Afdeling B.) reeds besproken; daar 

ging het om de tegenwerpelijkheid aan de debiteur, die ook gelden voor de 

tegenwerpelijkheid aan derden. 

Er zijn ook enkele afwijkende vormvereisten voor de kennisgeving die enkel de 

tegenwerpelijkheid aan derden betreffen: 

- bijzondere regels voor hypothecaire schuldvorderingen of schuldvorderingen verzekerd met 

een onroerend voorrecht: de cessie of subrogatie daarvan is in beginsel slechts tegenwerpelijk 

aan derden door kantmelding in de hypotheekregisters (wat een authentieke akte vereist) (art. 

5 HypW met uitzonderingen i.g.v. overdracht of inpandgeving aan of door een "instelling 

voor belegging in schuldvorderingen" of andere gevallen van mobilisering van 

bankvorderingen 1943 . Deze vereiste heeft wel veeleer betrekking op de tegenwerpelijkheid aan 

derden van de verkrijging van het onroerend recht (hypotheek of voorrecht) veeleer dan de 

schuldvordering 1944 . Deze regel is niet van toepassing indien de hypothecaire of bevoorrechte 

schuldvordering belichaamd is in een hypothecaire grosse aan order of toonder 1945 . 

- cessie van een schuldvordering gewaarborgd door het landbouwvoorrecht (m.i. is ondanks 

de letter van de wet de inschrijving van de cessie en subrogatie enkel een vereiste voor het 

behoud van dat voorrecht) (art. 18 en 20 W. Landbouwleningen 1884) (uitgez. bij 

effectisering, zie art. 5 Wet 3 augustus 3 augustus 2012 mobilisering van schuldvorderingen 

in de financiële sector). 

2° Auteur van de kennisgeving ; uitwerking van de kennisgeving 

Zie de bespreking in Hoofdstuk II Afdeling B. 

b. Bijzondere regel voor inkomensvorderingen 

Bij bepaalde soorten schuldvorderingen, die vaak het voorwerp zijn van tegenstrijdige 

beschikkingen en verhaalsrechten - met name bij loonvorderingen en gelijkgestelde 

inkomensvorderingen - heeft de wetgever het bezit geheel of gedeeltelijk ondergebracht bij de 

1943 art. 51 Wet hypothecair krediet (gewijzigd door art. 12 Wet 3 augustus 3 augustus 2012 mobilisering van 

schuldvorderingen in de financiële sector) 

1944 In die zin DIRIX & DECORTE (2006) p. 127 nr. 178. 

1945 Zie daarover L. RAUCENT, "Des créances hypothécaires à ordre ou au porteur", R. Prat. Not. 1966, 137; 

W. DEVROE, “Le prêt hypothécaire d’étude mobilisable”, T.Vred., 1976, 206 P. van OMMESLAGHE, in La 

transmission des obligations, p. (81) 124, nr. 39; H. COUSY, in De overeenkomst vandaag en morgen, Kluwer 

Antwerpen 1990, p. (320) 352-355; -, “Hypothecair krediet op de wip tussen oud en nieuw”, in Handels- 

economisch en financieel recht, p. (337) 358-359; Hof Gent 221-12-1978, B.R.H., 1979, II, 413 (met kritische 

noot L. GALAUDE, "Tegenstelbaarheid aan derden van de overdracht van hypothecaire schuldvorderingen aan 

order"); Hof Bergen 19-9-1989, J.T., 1990, 185; mijn bijdrage "Onhandelbare gedachten over de toekomst van 

het verhandelbaar vermogensrecht", 23. D.A.O.R. , 1992, nr. 25. 

733


gerechtsdeurwaarder die met de inning (en verdeling) ervan wordt belast. In dat geval is 

"bezitter" van de schuldvordering niet meer diegene die kennis geeft aan de schuldenaar van 

die schuldvordering, maar diegene die in de vereiste pleegvormen bekend is bij die 

gerechtsdeurwaarder. Dit gebeurt door de kennisgeving te laten geschieden in de vorm van 

een registratie het Centraal Beslagberichtenbestand. 

Bij conflicten op dergelijke schuldvorderingen van de schuldenaar tussen schuldeisers andere 

dan de alimentatieschuldeiser geldt in beginsel ook het anterioriteitsbeginsel 1946 – behalve de 

supervoorrang voor alimentatievorderingen – maar wordt de latere verkrijger te goeder trouw 

die zijn recht eerst gepubliceerd heeft eveneens beschermd. Enkel is de kennisgeving als 

publiciteitsvorm hier vervangen door de registratie in het centraal Beslagberichtenbestand 1947 

(die via een gerechtsdeurwaarder moet geschieden, dit hoewel de kennisgeving van de cessie 

aan de schuldenaar mogelijks ook zonder exploot kan geschieden). De voorrang op deze 

schuldvorderingen wordt dan bepaald door de datum van de registratie in het Centraal 

Beslagberichtenbestand (en niet die van de kennisgeving aan de gecedeerde schuldenaar) 1948 . 

Art. 1390 ter III GerW 1949 bepaalt immers dat de overdracht van loonvorderingen en 

gelijkgestelde inkomsten slechts tegenwerpelijk is aan derden, andere dan de schuldenaar van 

de inkomsten, vanaf de registratie in het Centraal Beslagberichtenbestand. 

Dit heeft wel het nadeel dat er een discrepantie kan ontstaan tussen de vraag wie onder meerdere rechthebbenden 

voorrang heeft op de (loon)vordering (Beslagberichtenbestand) en de vraag aan wie de schuldenaar bevrijdend 

kan betalen (kennisgeving). Dit onderscheid was reeds uitgewerkt door de rechtspraak 1950 en volgt nu ook 

uitdrukkelijk uit de wet (art. 1390 ter lid 3 GerW. zoals gewijzigd W. 29 mei 2000). Bij loonvorderingen rijst het 

probleem in de praktijk niet, omdat de werkgever hoe dan ook bevrijdend kan betalen aan de optredende 

gerechtsdeurwaarder. 

c. Inschrijving in andere registers ? 

Net zoals bij roerende zaken kunnen ook bij schuldvorderingen ook andere registers nog een 

subsidiaire rol spelen bij de bepaling van de goede trouw van de verkrijger - bv. het register 

van inpandgeving van handelszaken op het hypotheekkantoor (voor zover de schuldvordering 

in het kader van een inpandgeving van een handelszaak mee in pand wordt gegeven). 

Een dergelijke inschrijving door een pandhouder verschaft deze evenwel geen 

derdenbescherming tegen oudere rechten op die schuldvordering. De pandhouder op 

handelszaak kan dan ook niet beschermd worden tegen oudere rechten op een 

schuldvordering uit die handelszaak (bv. rechten van de leverancier op de prijsvordering bij 

1946 Zie bv. Beslagr. Antwerpen 27 november 1995. 

1947 Zie in verband met dit onderscheid tussen de voorrangsregeling en het inningsrecht bv. Rb. Brussel 4 

november 1997, RW 1998-99, 158. 

1948 Voor de inwerkingtreding van het centraal Beslagberichtenbestand oordeelde de rechtsleer ook reeds dat 

het beslagbericht het doorslaggevende criterium was voor conflicten m.b.t. rechten op loonvorderingen, zie o.m. 

F. TOP, “Loonbeslag, loondelegatie en loonoverdracht: problemen bij de evenredige verdeling” TPR 1983, p. 

(363) 398; Beslagr. Antwerpen 27 november 1995, T.Not. 1997, 275 (voorrang op latere loonoverdracht en op 

later derdenbeslag). 

1949 Zoals gewijzigd W. 29 mei 2000, in werking sedert 29 januari 2011. 

1950 Bv. Rb. Brussel 4 november 1997, RW 1998-99, 158; vgl. E.DIRIX & S. BRYS, R.W. 2000-2001, 44. 

734


doorverkoop, rechtstreekse vordering van de onderaannemer) tenzij die pandhouder te goeder 

trouw kennis heeft gegeven (over de vraag of hij wel te goeder trouw kan zijn, zie onder 4.). 

Zoals hoger uiteengezet is betwist of de pandhouder op handelszaak wel tot kennisgeving kan 

overgaan (m.i. wel). Indien hij dat niet zou kunnen, kan hij enkel voorrang krijgen op oudere 

rechten wanneer hij pandbeslag legt vooraleer de oudere gerechtigde tot kennisgeving of 

publiciteit is overgegaan en te goeder trouw was bij het leggen van dat pandbeslag 1951 . Dat 

pandbeslag geldt dus wel als kennisgeving. 

4. Goede trouw 

1° Voorwerp en maatstaf. 

a) Algemeen: voorwerp 

Om beschermd te worden tegen oudere zakelijk gerechtigden op de schuldvordering moet de 

(jongere) verkrijger in de meeste gevallen ook te goeder trouw zijn. Zoals bij andere goederen 

betekent “goede trouw” ook hier: geen wetenschap hebben of behoren te hebben van de 

beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder, d.i. geloven en mogen geloven dat de vervreemder 

bevoegd was tot de litigieuze beschikking. Ook hier is het niet voldoende dat men 

niet wist, maar is ook vereist dat men niet behoorde te weten. 

Vandaar rijst de vraag of de verkrijger verweten kan worden bepaalde onderzoekingen niet te 

hebben gedaan. 

Zo voorzien art. 7 van de wet van 2 januari 1991 betreffende de markt van effecten van de 

overheidsschuld en het monetaire beleidsinstrumentarium (ingevolge 20, 2° WFZ) en 470 

Wb.Venn. (ingevolge art. 27, 2° WFZ) een verruiming van de goede trouw bij verkrijging van 

zekerheidsrechten op gedematerialiseerde effecten vanwege iemand die ze in pand heeft: de 

verkrijger heeft in dat specifieke geval géén onderzoeksplicht ten aanzien van de 

beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder. 

b) Navraag bij de schuldenaar 

Bij schuldvorderingen op naam rijst dan ook de vraag of goede trouw niet vereist dat men 

navraag heeft gedaan bij de gecedeerde schuldenaar (onderzoeksplicht). Het zal van de 

omstandigheden afhangen of dit van de verkrijger kan worden verlangd. 

c) Hypotheekkantoor, in het bijzonder pand op handelzsaak 

In bepaalde gevallen stelt ons recht dat men niet te goeder trouw is wanneer men als de derdeverkrijger 

uit de raadpleging van openbare registers had moeten afleiden dat zijn wederpartij 

niet tot de beschikking bevoegd was. Geldt dit ook bij een conflict met een eerder 

1951 In die zin Hof Gent 10 december 2002, NJW 2003, 932; G. BAERT, APR, Aanneming van werk, uitg. 

2001, nr. 1829 p. 604; J. KOKELENBERG, in Overeenkomstenrecht, 2000, p. 471. 

735


ingeschreven pand op handelszaak, nu men die inschrijving kan afleiden uit de raadpleging 

van de hypotheekregisters ? 

Zoals hoger uiteengezet mag de persoon die een schuldvordering verkrijgt onder bezwarende 

titel – in the normal course of business -, zoals bv. een factor, ervan uitgaan dat een ouder 

pand op handelszaak de wederpartij daartoe niet onbevoegd maakt. Dat dat oudere recht 

ingeschreven is op het hypotheekkantoor maakt de factor nog niet te kwader trouw. 

Zoals eveneens uiteengezet mag een jongere verkrijger van een pandrecht daar evenwel niet 

zomaar van uitgaan. De vraag blijft echter of de loutere inschrijving van een pand op 

handelszaak een latere verkrijger van een pand op schuldvorderingen te kwader trouw maakt. 

Enerzijds vermeldt die inschrijving niet of ook de schuldvorderingen in het pand zijn 

begrepen, maar anderzijds is dit wel zo gebruikelijk dat derden dit behoorden te weten 1952 . 

Sommige auteurs leiden daaruit af dat een jongere pandhouder gezien de inschrijving van het 

pand op handelszaak niet te goeder trouw tot kennisgeving van zijn pandrecht kan overgaan 

(in de zin van art. 1690 § 1 III BW) en de oudere pandhouder op handelszaak zijn voorrang op 

latere inpandgevingen dus niet verliest indien hij niet tot kennisgeving overgaat 1953 , anderen 

daarentegen willen toch de regel van art. 1690 § 1 III BW toepassen (goede trouw mogelijk 

zolang de pandhouder handelszaak geen kennisgeving heeft gedaan) 1954 . 

d) Beslagberichtenbestand 

Publicatie van het oudere recht in het Centraal Beslagberichtenbestand leidt maar tot gebrek 

aan goede trouw jegens die jongere verkrijgers die toegang hadden tot dat bestand. Evenwel 

heeft men in beginsel maar toegang in het kader van een invorderings- of beslagprocedure en 

bij vastgoedtransacties, en is er dus geen toegang voor een kredietverlener die 

schuldvorderingen in pand wil nemen. Een eerdere registratie maakt een latere verkrijger dus 

nog niet te kwader trouw. 

e) Staatsblad 

Ook een nazicht van de bijlagen van het Staatsblad opleggen lijkt niet verantwoord voor 

schuldvorderingen, nu de publiciteit daarvan principieel moet bestaan in de kennis door de 


f) Oudere zakelijke / persoonlijke subrogatie 

Op bepaalde oudere rechten moet een verkrijger sowieso bedacht zijn, zodat hij daartegenover 

moeilijk te goeder trouw kan zijn. 

1952 Zo A. VERBEKE, “De inpandgeving van schuldvorderingen”, in Overdracht en inpandgeving van 

schuldvorderingen, p. (39) 67 noot 134 wat een latere inpandgeving betreft. 

1953 In die zin E. DIRIX, "Verpanding van schuldvorderingen", in ”Voorrechten en hypotheken. Artikelsgewijze 

commentaar, nr. 9. 

1954 Veeleer in die zin A. VERBEKE, in Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. (39) 66. 

736


Zo moet een cessionaris of pandhouder van een schuldvordering op een koopprijs in beginsel 

wel rekening houden met de mogelijkheid dat personen die rechten hadden op de verkochte 

zaak van rechtswege zakelijk gesubrogeerd zijn in die prijsvordering. Zo die rechten op de 

zaak dienden gekend te zijn (bv. een ingeschreven hypotheek op het verkochte goed), is men 

dus ook niet te goeder trouw ten aanzien van de rechten op de schuldvordering die daarvoor in 

de plaats is gekomen. 

Men moet er rekening mee houden dat bij een oudere subrogatie er géén regel is die 

principieel kennisgeving daarvan aan de schuldenaar van de schuldvordering waarin men 

subrogeert, voorschrijft. De afwezigheid van kennisgeving maakt dus de latere verkrijger nog 

niet te goeder trouw, wanneer het om een schuldvordering gaat waarvan men behoort te weten 

dat zij onderhevig is aan overgang door subrogatie. 

g) Oudere samenloop 

Ook moet men er rekening mee houden dat de gevallen van algemene samenloop 

(faillietverklaring, collectieve schuldenregeling, vereffening rechtspersoon, openvallen 

beneficiaire of onbeheerde nalatenschap) voor hun uitwerking géén kennisgeving vereisen aan 

de schuldenaar. 

Wie op een schuldvordering een recht verkrijgt na de samenloop met andere schuldeisers van 

de titularis van die schuldvordering, moet het dus afleggen tegen de samenlopende 

schuldeisers, ook wanneer de schuldenaar van die schuldvordering nog geen kennis heeft van 

de samenloop. 

Op deze laatste regel geldt er wel een uitzondering voor zekerheden op financiële activa 

(inbegrepen de fiduciaire cessie) - waaronder rekeningtegoeden en financiële instrumenten -. 

Door art. 15 van de WFZ werd namelijk een bijzondere beschermingsregeling ingevoerd voor 

personen die rechten verkrijgen op financiële instrumenten of rekeningtegoeden na het 

ontstaan van een samenloop. Deze zijn namelijk toch tegenwerpelijk aan de samenloop zowel 

wanneer die overeenkomst is gesloten vóór de samenloop als wanneer ze nà dat moment is 

gesloten, mits de tegenpartij kan aantonen dat zij "op het ogenblik waarop de betrokken 

overeenkomst werd gesloten, in de gewettigde onwetendheid verkeerde over de opening of 

het eerder plaatsvinden van die procedure of die samenloop" (waarbij eraan moet worden 

herinnerd dat deze bijzondere regeling op financiële instrumenten slechts van toepassing is in 

geval van buitenbezitstelling; die wordt dadelijk hieronder besproken). 

2° Tijdstip waarop men te goeder trouw moet zijn. 

Volgens de meeste commentaren 1955 op art. 1690 § 1 III BW moet de goede trouw, in 

afwijking van het gemeen recht, niet slechts aanwezig zijn op het ogenblik van de verkrijging 

1955 W. VAN GERVEN & S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, 349; I. PEETERS, in Het kontrakt en de 

derden - de externe gevolgen - de derde-medeplichtigheid, p. (55) 82 nr. 69-71; P.A. FORIERS, “La cession de 

créance - principes généraux”, in La cession de créance, Jeune Barreau Brussel 1994-95, nr. 20; A. VERBEKE, 

In Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. (39) 63. 

737


van de schuldvordering (door cessie, subrogatie, e.d.m.), maar ook nog op het ogenblik van de 

publicatie ervan (mededeling of kennisname). 

Dit wordt gegrond op de tekst van art. 1690 § 1 III. Evenwel zegt deze tekst niet dat men te goeder trouw moet 

zijn ten tijde van de mededeling, maar dat men zich te goeder trouw op de kennisneming moet kunnen beroepen. 

Deze tekst zegt dus niets over het tijdstip van de goede trouw en is ook niet in strijd met de opvatting dat de 

goede trouw moet aanwezig zijn op het ogenblik waarop de overdracht of vestiging tussen partijen plaatsvindt. 

Deze uitleg stemt overeen met de oude tekst van art. 16, lid 3 W. 25 oktober 1919 inzake endossement van 

facturen en met artt. 3 en 4 van dezelfde wet inzake de inpandgeving van de handelszaak. Hetzelfde dient dan 

ook te gelden voor elk pandrecht op schuldvorderingen op naam en dus ook voor elke overdracht ervan. 

Nu betekent dit wel dat de goede trouw in bijna alle gevallen van conflict met een oudere gerechtigde inderdaad 

aanwezig moet zijn op het tijdstip van de kennisgeving, en wel om dezelfde reden als bij roerende zaken 

en onroerend goed, namelijk dat ook tussen partijen de levering niet zonder publiciteit kan geschieden indien zij 

geschiedt in strijd met een ouder recht waartoe de cedent krachtens zijn rechtsverhouding met de oudere 

gerechtigde was gehouden. 

5. Gevallen van derdenbescherming en gevolgen 

a. Conflict tussen twee verkrijgingen vanwege eenzelfde partij voor de tegenwerpelijkheid 

waarvan publiciteit is voorgeschreven 

Het eerste geval van derdenbescherming vinden we bij een conflict tussen meerdere 

verkrijgers die van dezelfde vervreemder hebben verkregen. De latere verkrijger wordt 

beschermd en krijgt dus voorrang wanneer hij aan de genoemde vereisten voldoet (wettige 

titel, eerst te goeder trouw de publiciteit vervuld) (zie art. 1690 § 1 III BW). 

De letter van de wet (art. 1690 § 1 III BW) heeft het alleen over het geval waarin dezelfde 

rechten aan verscheidene overnemers worden overgedragen. Sinds de wijziging van art. 2075 

BW door W. 12 december 1996 (die enkele slordigheden van de wet van 1994 verbeterde), is 

onbetwistbaar dat dit ook voor pandrechten geldt. Het moet niet noodzakelijk om hetzelfde 

recht gaan. Het kan natuurlijk ook om verschillende met elkaar conflicterende zakelijke 

rechten gaan, zoals eigendom (cessie of overdracht van schuldvordering), pandrecht (inpandgeving 

van een schuldvordering) of vruchtgebruik, mits het gaat om een overdracht of 

vestiging (waaronder ook het bijzonder legaat) die wordt ingeroepen tegen een ouder zakelijk 

recht of recht met zakelijke werking waarvoor een publiciteit is voorgeschreven, die niet werd 

vervuld. Vestiging van pand of vruchtgebruik is immers een gedeeltelijke overdracht (zij het 

van een kwalitatief en geen kwantitatief aandeel). Deze conflictregel dient aldus te worden 

toegepast op alle vormen van conflicterende verkrijging afgeleid van eenzelfde vervreemder, 

minstens wanneer de oudere gerechtigde niet de voorgeschreven publiciteit heeft vervuld (in 

beginsel mededeling dan wel erkenning door de gecedeerde schuldenaar) 1956 . 

Voorbeelden van rechten die aan publiciteit onderworpen zijn, ofwel constitutief, ofwel 

minstens om als ouder recht tegenwerpbaar te zijn aan latere verkrijgers te goeder trouw: 

1956 Zo ook A. VERBEKE, In Overdracht en inpandgeving van schuldvorderingen, p. (39) 64. 

738


- het derdenbeslag (dat moet worden betekend aan de schuldenaar); 

- de subrogatie in een ingeschreven bevoorrechte of hypothecaire schuldvordering (vereiste 

van kantmelding, art. 5 Hyp.W. (zie hoger); 

- het pandrecht geïmpliceerd in de zgn. “rechtstreekse vordering” van de onderaannemer (art. 

1798 BW); bij conflict met een cesie of ander pandrecht geldt dus ook de regel van art. 1690 § 

1 III BW 1957 . 

- het vervreemdings- en bezwaringsverbod van art. 336 Wb.Venn. (na dagvaarding van de 

vennootschap waarvan men de aandelen wil naasten); 

- alle andere gevallen waarin voor de tegenwerpbaarheid aan derden door de wet publiciteit is 

voorgeschreven, meer bepaald de meeste verkrijgingen onder levenden onder algemene titel. 

Ook voor de mogelijkheden tot schuldvergelijking door de schuldenaar van de in pand 

gegeven schuldvordering, is de kennisgeving doorslaggevend (art. 1295 BW). Vanaf de 

kennisgeving kan de schuldenaar niet meer tot verrekening overgaan van een tegenvordering 

op zijn schuldeiser die eerst nadien is ontstaan of eerst na dat tijdstip vaststaand en opeisbaar 

is geworden. 

b. Delegatie 

Aangezien een delegatio solvendi ook een beschikking door de delegant over zijn 

schuldvordering op de gedelegeerde (de fondsvordering) inhoudt, rijst de vraag of de 

delegataris beschermd wordt tegen oudere rechten op die schuldvordering die niet ter kennis 

waren gebracht aan de gedelegeerde vooraleer die kennis kreeg van de delegatie (zonder die 

kennisname door de gedelegeerde kan er overigens geen delegatie zijn). 

Uit art. 1690 § 1 IV BW kan m.i. niet worden afgeleid dat de delegataris geen beroep zou 

kunnen doen op art. 1690 § 1 III BW: indien de gedelegeerde kennis kreeg van de delegatie 

(en er vervolgens in toestemt) vooraleer hij kennis kreeg van het oudere recht, en de 

delegataris te goeder trouw was, moet deze laatste voorrang krijgen. M.i. is art. 1690 § 1 IV 

BW dan ook overbodig voor de delegatie. 

De gedelegeerde van zijn kant wordt beschermd door art. 1690 § 1 II BW: wordt de 

fondsvordering op hem onbeschikbaar vooraleer hij kennis heeft van een cessie of 

inpandgeving ervan, dan is hij bevrijd door de delegatie uit te voeren en riskeert hij niet ook 

nog eens de fondsvordering te moeten betalen. 

c. Conflict met ouder recht zonder voorgeschreven publiciteit (subrogatie) afgeleid van 

dezelfde partij 

Is de oudere verkrijging een subrogatie (of quasi-subrogatie), dan moet men er zoals gezegd 

wel rekening mee houden dat bij subrogatie er géén regel is die principieel kennisgeving 

daarvan aan de schuldenaar van de schuldvordering waarin men subrogeert, voorschrijft. De 

afwezigheid van kennisgeving maakt dus de latere verkrijger nog niet te goeder trouw, 

wanneer het om een schuldvordering gaat waarvan men behoort te weten dat zij onderhevig is 

1957 Rb. Gent 1 december 1999, RW 2000-2001, 487. 

739


aan overgang door subrogatie. Geeft de jongere verkrijger echter desodnanks te goeder trouw 

eerst kennis, dan zal hij beschermd worden. 

In de praktijk is het vooral de subrogatie en quasi-subrogatie door verzekeraars, overheden en sociale 

zekerheidsinstellingen die tot dergelijke problemen aanleiding geeft. 

Omgekeerd, dienen voor de bescherming van de gesubrogeerde, die in conflict komt met een 

oudere gerechtigde op de schuldvordering waarin hij gesubrogeerd wordt, dezelfde regels te 

worden gehanteerd als voor de cessionaris of pandhouder. 

d. Middellijke vertegenwoordiging 

Is de oudere verkrijging het recht van een principaal voor wie de schuldeiser van de 

schuldvordering optreedt als middellijk vertegenwoordiger (art. 103 FaillW, in Hst. VIII 

besproken), dan zal de latere verkrijger te goeder trouw zijn indien die vertegenwoordiger niet 

openlijk voor andermans rekening optrad. 

e. Andere gevallen 

Art. 1690, § 1 IV is reeds een toepassing van de leer van de schijnschuldeiser, zij het een schijnschuldeiser 

wegens het gebrek aan mededeling van de overdracht. Het valt niet in te zien waarom de verkrijger van een 

schijnschuldeiser in andere gevallen niet zou worden beschermd, met name wanneer de schijnschuldeiser ook 

voor de gecedeerde schuldenaar een schijnschuldeiser was, zodat de gecedeerde schuldenaar bevrijdend kon 

betalen aan die schijnschuldeiser (art. 1240 BW) en dus ook aan diens rechtverkrijger. 

Aldus dient de verkrijger te goeder trouw van de schuldvordering toch te worden beschermd op grond van de 

vertrouwensleer, ook wanneer het oudere recht niet aan publiciteit was onderworpen, mits hij er rechtmatig op 

mocht vertrouwen dat de vervreemder schuldeiser was. 

Behalve bij de reeds genoemde gevallen van titelgebrek in een vorige overdracht, kan dit ook het gevolg zijn van 

andere vormen van verkrijging door de oudere gerechtigde, waarvoor geen publiciteit bestaat, zoals de 

erfopvolging; meerdere wettelijke pandrechten op schuldvorderingen e.d.m. 

Wel blijft – gezien de bepaling van art. 1690 § 1 IV BW - de vraag of de verkrijger in strijd met zo’n stil recht 

ook reeds wordt beschermd voor het tijdstip waarop hij de schuldvordering heeft geïnd. 

De verkrijger dient wel niet te worden beschermd wanneer het oudere recht aan de gecedeerde schuldenaar 

bekend was of met diens instemming was tot stand gekomen. Dit is bv. het geval wanneer de verkregen 

schuldvordering waardeloos is omwille van de onbeschikbaarheid ervan die voortvloeit uit een eerdere delegatie, 

waarbij de gecedeerde schuldenaar zich als gedelegeerde heeft verbonden ten aanzien van een eerdere 

schuldeiser van de overdrager. In dit geval ging het weliswaar niet om een beschikkingsonbevoegdheid van de 

een andere beperking van de schuldvordering (zie hoger), maar de situatie kan wel illustratief zijn voor bepaalde 

andere conflicten. 

Een geval waarin de gecedeerde schuldenaar (alsmede de derde-verkrijger) uit de aard van de schuldvordering 

weet of moet weten dat er een oudere gerechtigde is op de schuldvordering, is bv. de schuldvordering tot 

740


vergoeding door een aansprakelijkheidsverzekeraar (art. 86 Landverzekeringsovereenkomstenwet). Of nog: een 

schuldvordering die in beginsel mee overgaat met een goed (kwalitatieve schuldvorderingen). 

6. Rechten bij afwezigheid van derdenbescherming 

Is er geen derdenbescherming, dan moet de persoon die de schuldvordering int in strijd met 

een ouder recht op die schuldvordering, het geïnde terugbetalen aan de oudere gerechtigde (op 

grond van onrechtmatige daad, subsidiair ongegronde verrijking). 

741


HOOFDSTUK VIII. Mechanismen gegrond op de externe werking 

van interne bepalingen (wijziging interne verhouding) 


Een reeks zekerheidsmechanismen berusten op de hoger uiteengezette beginselen, volgens 

dewelke de schuldvordering zich maar in het vermogen van de titularis bevindt zoals ze geldt 

tussen de partijen (de titularis en zijn wederpartij-schuldenaar). Deze mechanismen verkrijgen 

zakenrechtelijke werking, omdat zij een (geldige) interne wijziging betreffen in de verhouding 

tussen schuldeiser en schuldenaar van de schuldvordering die het onderpand vormt. De 

samenlopende schuldeisers kunnen immers maar verhaal nemen op de schuldvordering zoals 

die in de interne verhouding met de schuldenaar bestaat. 

Dit beginsel is uit zijn aard slechts van toepassing op onlichamelijke goederen, in het bijzonder 

schuldvorderingen. Daarbuiten kan deze regel maar gelden in de mate waarin goederen ondergebracht worden in 

een afgescheiden vermogen, zodat de rechten van de mede-eigenaars daarvan evenzeer een onlichamelijk 

karakter krijgen en hun schuldeiser slechts op het netto-aandeel in dat vermogen verhaal kunnen nemen (zie de 

bespreking hoger in Deel II hoofdstuk IV). 

Deze mechanismen veronderstellen dat de overeenkomst die eraan ten grondslag ligt als 

overeenkomst geldig is en evenmin door de schuldeisers kan worden aangevochten. 

Dergelijke overeenkomsten blijven dus in beginsel onderworpen aan de actio pauliana en de 

aanvechtingsmogelijkheden betreffende de verdachte periode, wanneer aan de vereisten 

daaraan is voldaan (zie Deel I hoofdstuk III Afdeling D). Bij de bespreking daarvan hebben 

we echter ook gezien dat de bepalingen van de verdachte periode juist ten dele niet van 

toepassing zijn op overeenkomsten die betrekking hebben op bilaterale of multilaterale 

schuldvergelijking of schuldvernieuwing of op zekerheden op rekeningtegoeden. 

De belangrijkste van deze mechanismen die tot zekerheid kunnen strekken zijn de volgende. 

742


AFDELING B. Tweepartijenverhoudingen (wederzijdse schuldvorderingen: 

rekening-courant, conventionele schuldvergelijking en ondeelbaarheid van 

rekeningen) 

In deze afdeling bespreken we enkele overeenkomsten die alle varianten zijn op de 

schuldvergelijking. Bij insolventie hebben ze alle tot gevolg dat enkel een gebeurlijk nettosaldo 

ten gunste van de insolvente schuldenaar in diens boedel valt (vandaar de uitdrukking 

"netting"overeenkomst). Op die manier kunnen de samenlopende schuldeisers (d.i. de 

bewindvoerder) niet aan "cherry picking" doen, d.i. de interessante transacties eruit halen 

zonder aan de verplichtingen van de andere te voldoen. 

1. Conventionele schuldvergelijking in het algemeen (inbegrepen de rekening-courant) 

a. Algemeen 

Wanneer er tussen twee partijen wederzijds schuldvorderingen bestaan of zouden kunnen 

ontstaan, kunnen deze partijen overeenkomen dat deze schuldvorderingen hun zelfstandigheid 

verliezen en opgaan in één geheel, waarbij enkel het saldo ten gunste van de ene dan wel de 

andere partij nog als schuldvordering blijft bestaan, of althans enkel het saldo opeisbaar 

wordt. 

Wel is het zo dat er geen wettelijke regeling bestaat van de rekening-courant en aanverwante 

overeenkomsten, zodat de precieze effecten van die overeenkomst op de interne 

rechtsverhouding tussen partijen een vraag is van uitleg van die overeenkomst, en subsidiair 

van de gebruiken (art. 1135 BW) 1958 . 

Verbintenisrechtelijk zijn hier weinig beperkingen: 

- Partijen kunnen dit zowel overeenkomen voor reeds bestaande, welbepaalde schulden, als 

voor nog niet bestaande schulden; 

- Partijen kunnen dit overeenkomen voor alle wederzijdse schuldvorderingen dan wel alle 

schuldvorderingen van een of meer categorieën, maar ook ad hoc, met het oog op een 

eenmalige conventionele schuldvergelijking (een dergelijke overeenkomst is er wel nog niet 

wanneer enkel een wijze wordt overeengekomen voor het boekhoudkundig bijhouden van 

wederzijdse schuldvorderingen, zonder dat deze hun individualiteit of althans hun 

afzonderlijke opeisbaarheid verliezen 1959 ). 

- Een dergelijke overeenkomst kan worden gesloten met onmiddellijke ingang, dan wel op 

voorhand gesloten worden met uitwerking op termijn of onder opschortende voorwaarde. - 

Men kan zowel overeenkomen dat de schuldvorderingen tenietgaan en een saldovordering 

laten bestaan zodra aan de vereisten is voldaan, dan wel dat de schuldvorderingen eerst 

1958 Cass. 17 februari 1970, Arr.Cass. 1970, 574 = Pas. 1970 I 535; D. DE MAREZ, "Pleidooi tegen een 

historisch misverstand: de opname van een vordering in rekening-courant leidt niet tot novatie", TRV 1999, (359) 

363. 

1959 Hof Bergen 8 oktober 2001, TBH 2003, 6 noot J.P. BUYLE & M. DELIERNEUX 

743


tenietgaan wanneer het saldo (netto positie) wordt voldaan en tot dan slechts opgeschort en 

onbeschikbaar zijn ("position netting") 1960 . 

Al deze vormen van overeenkomst zijn in beginsel geldig en wijzigen in beginsel de 

modaliteiten van de betroffen schuldvorderingen, zodat zij minstens niet meer afzonderlijk 

opeisbaar zijn. 

Voor een conventionele schuldvergelijking is niet vereist dat beide schuldvorderingen reeds 

opeisbaar zijn noch dat ze effen (vaststaand, liquide) zijn 1961 , en zelfs niet dat hun voorwerp 

vervangbaar is (van dezelfde aard). De partijen wijzigen immers de inhoud van hun 

onderlinge rechtsverhouding en liquideren daarbij voor zover nodig eerder bestaande 

schuldvorderingen. Aan de verbintenisrechtelijke vereisten die voor de wettelijke 

schuldvergelijking gelden, moet dus niet voldaan zijn. 

Voor de vraag die ons hier bezighoudt, maakt het daarbij m.i. ook geen verschil of de 

overeenkomst enkel een schuldvergelijking inhoudt dan wel ook een schuldvernieuwing (d.i. 

de vraag of de saldovordering het saldo is van een bestaande schuldvordering dan wel een 

nieuwe schuldvordering). Ook art. 14 WFZ (waarvan het toepassingsgebied weliswaar 

beperkt is, zei infra punt 3) stelt beide hypothesen uitdrukkelijk gelijk. De klassieke discussies 

over de rekening-courant zijn hiervoor dan ook slechts relevant waar de WFZ niet speelt, d.i. 

bij een natuurlijke persoon niet-handelaar. 

De uitleg is meer bepaald van belang omdat bv. het in rekening-courant brengen van 

schuldvorderingen in beginsel inhoudt dat dat het saldo daarvan pas opeisbaar wordt bij het 

afsluiten van de rekening-courant, zodat er voordien bij gebrek aan oepisbaarheid géén 

wettelijke schuldvergelijking meer kan plaatsvinden tussen de schuldvorderingen die wél in 

de rekening-courant zijn opgenomen en diegene die dat niet zijn 1962 . Een dergelijk risico 

loopt men met name doordat de uitdrukking rekening-courant in de praktijk zowel in een enge 

zin als in een ruime zin wordt gebruikt – de échte rekening-courant die de opeisbaarheid van 

het saldo opschort is een handelsrechtelijke figuur die in beginsel alle schuldvorderingen uit 

de handelsrelatie omvat. Uit het gebruik van de term rekening-courant in een niet-specifieke 

zin, zoals bv. vaak gebeurt in de verhouding tussen een vennootschap en een vennoot, kan 

men dat niet afleiden 1963 . 

1960 Zie over deze varianten o.m. R. HOUBEN, "Contractuele compensatie na samenloop - de nieuwe regeling 

nader beschouw", RW 2005-2006, (1161) 1164 nr. 5. 

1961 Zie bv. voor de krachtens een overeenkomst intredende schuldvergelijking tussen een schuldvordering die 

reeds opeisbaar was voor de samenloop en een schuldvordering die geacht werd reeds voordien te zijn ontstaan, 

maar nog niet opeisbaar was bij de samenloop, kh. Antwerpen 25 februari 2008, RW 2008-2009, 971 (in casu 

wel gegrond op art. 14 WFZ). 

1962 Hof gent 9 november 1994, TRV 1995, 323 n. R. TAS (kritisch ten aanzien van de concrete toepassing van 

de regel in deze zaak). 

1963 Zie R. TAS, “vennotenrekening, rekening-courant en compensatie”, TRV 1995, 326, waarin genoemd 

arrest Hof Gent 9 november 1994 werd bekritiseerd, dat beslist had dat er geen schuldvergelijking kon zijn 

ingetreden tussen schuldvorderingen in een zogenaamde rekening-courant tussen vennootschap en vennoot en 

een leveranciersvordering van dezelfde vennoot op de vennootschap. 

744


Wanneer de uitleg van de overeenkomst niet tot een ander gevolg leidt, wordt de regel dat de afzonderlijke 

schuldvorderingen hun zelfstandigheid verliezen zelfs in een zgn. rekening-courant-overeenkomst niet absoluut 

opgevat. Zoals hoger besproken (bij de aanvechtingsmogelijkheden in de verdachte periode) gaat de rechtspraak 

ervan uit dat de overeenkomst van rekening-courant in beginsel niet zo wordt uitgelegd dat de individuele 

schuldvorderingen totaal verdwijnen, althans niet zolang de verhouding niet is stopgezet. Zo aanvaardt de 

rechtspraak dat, om te oordelen of tussen partijen in een rekening-courant-verhouding, wanneer er een nieuwe 

zekerheid is gevestigd, de schuld waarvoor die zekerheid wordt ingeroepen een reeds bestaande of een nieuwe 

schuld is, betalingen door een schuldenaar van een rekening-courant eerst op de oudste schulden worden 

aangerekend 1964 . De rekening-courant verhindert dus niet dat er afzonderlijke schulden ontstaan, maar schort 

wel de opeisbaarheid ervan op. Het gaat om een pragmatische oplossing die in strijd is met de meer traditionele 

opvatting die de ondeelbaarheid radicaler zag en daaruit afleidde dat er binnen de rekening-courant geen 

onderscheid meer kan gemaakt worden tussen schulden naargelang hun datum van ontstaan. De huidige 

rechtspraak gaat er dus van uit dat ook in een rekening-courant-verhouding betalingen in beginsel nog kunnen 

worden toegerekend, en aanvaardt dus dat betalingen door een schuldenaar van een rekening-courant na de 

vestiging van de aanvullende zekerheid gedaan, worden aangerekend op de oudste schulden en dat geldopnames 

die nadien gebeuren dus wel degelijk nieuwe schulden zijn. 

b. Verbintenisrechtelijke geldigheid 

1° Vereisten uit het algemeen verbintenissenrecht 

Voor dergelijke overeenkomsten tot schuldvergelijking gelden de gewone regels inzake 

totstandkoming en geldigheid, zoals besproken in Deel III. Ze zijn ook niet-tegenwerpelijk 

aan de boedel in de gevallen van de pauliana (1167 BW en de uitbreiding daarvan in art. 20 

FaillW). 

De niet-tegenwerpelijkheid van art. 17, 2° FaillW alsook de faillissementspauliana van art. 18 

FaillW, zijn evenwel niét van toepassing, dit ingevolge art. 16 § 3 WFZ. Uit het feit dat de 

regel van niet-tegenwerpelijkheid van overeenkomsten gesloten met kennis van de staking 

van betaling krachtens de wet niet geldt, moet men afleiden dat ook de nietigheid of niettegenwerpelijkheid 

op basis van bedrog niet te licht mag worden aangenomen, en het 

bedrieglijk opzet daartoe moet worden aangetoond. 

De niet-tegenwerpelijkheid van art. 17, 1° blijft gelden, maar zij speelt enkel wanneer de 

handeling niet geheel onder bezwarende titel is, d.i. wanneer bij de waardering van de 

betrokken schuldvorderingen er een vertekening zou geschieden 1965 . 

Bijzondere beperkingen die voortvloeien uit consumentenwetgeving en aanverwante blijven 

wel gelden. 

1964 Cass. 18 mei 1973, RW 1973-74, 363 met concl. p.g. GANSHOF VAN DER MEERSCH = RCJB 1975, 62 

noot F. ’t KINT = Pas. 1973 I 873 = Arr. 1973, 911; J.M. NELISSEN GRADE, De rekening courant, 234-263; 

VAN GERVEN- STUYCK, Ondernemingsrecht nr. 623. Voor toepassingen, zie bv. kh. Brussel 30 mei 1995, 

TBH 1996, 456; Hof Antwerpen 5 november 1996, RW 1996-97, 1300; Aalst 15 september 2000, TBH 2002, 67. 

1965 Vgl. V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, p. (223) 248 nr. 37. 

745


Het risico op nietigverklaring bestaat verder met name bij bedingen in 

consumentenovereenkomsten, die maar in één richting werken. Zo verklaarde de rechtspraak 

een beding in algemene bankvoorwaarden met een consument onrechtmatig dat aan de bank 

niet alleen het recht gaf alle rekeningen als één eenheid te beschouwen en de saldi te 

compenseren, maar ook zelf te bepalen op welke saldi de schuldvergelijking zou slaan, 

aangezien daardoor de verbruiker de mogelijkheid wordt ontnomen van zijn kant tot 

schuldvergelijking over te gaan 1966 . 

2° Vereiste dat men afstand kan doen van de actieve schuldvordering 

Blijven de beperkingen van art. 1293, 3° BW (geen verrekening met onbeslagbare passieve 

schuldvordering) gelden ? Niet als dusdanig, maar de overeenkomst kan wel geen betrekking 

hebben op (passieve) schuldvorderingen waarvan de partij op dat tijdstip geen afstand kon 

doen (bv. van toekomstige onderhoudsvorderingen kan de onderhoudsgerechtigde geen 

afstand doen). Zo bv. zijn fiscale schuldvorderingen in beginsel onbeslagbaar, maar kan de 

fiscus wel eenzijdig en dus a fortiori ook bij overeenkomst overgaan tot schuldvergelijking 

met schuldvorderingen van de belastingschuldenaar. 

3° Geen andere vereisten zoals die gelden bij wettelijke schuldvergelijking 

De verbintenisrechtelijke vereisten die gelden voor de wettelijke schuldvergelijking gelden 

niet voor de conventionele schuldvergelijking. Zo is het niet vereist dat de ene en/of de andere 

schuldvordering reeds opeisbaar is noch betaalbaar noch dat ze effen (vaststaand, liquide) 

is 1967 , en zelfs niet dat hun voorwerp onderling vervangbaar is (van dezelfde aard). De 

schuldvergelijking kan zelfs worden overeengekomen voor restitutieverbintenissen zoals 

geviseerd door art. 1293, 1° en 2° BW. De partijen wijzigen immers de inhoud van hun 

onderlinge rechtsverhouding en liquideren daarbij voor zover nodig eerder bestaande 

schuldvorderingen. Aan de verbintenisrechtelijke vereisten die voor de wettelijke 

schuldvergelijking gelden, moet dus niet voldaan zijn. 

c. Externe of zakelijke werking (inb. faillissementsbestendigheid) 

Bij schuldvorderingen op naam wordt door deze overeenkomst tussen partijen - in de 

hypothese dat de overeenkomst verbintenisrechtelijk geldig en tegenwerpelijk is (zie 

hierboven) - de inhoud zelf van de wederzijdse schulden van de contractspartijen gewijzigd in 

de interne verhouding 1968 . De schuldvorderingen (minstens de passieve 

1966 Hof Luik 26 januari 2007, Dexia t. Verbruikersunie Test-Aankoop, nr. 2001/ 146. 

1967 Zie bv. voor de krachtens een overeenkomst intredende schuldvergelijking tussen een schuldvordering die 

reeds opeisbaar was voor de samenloop en een schuldvordering die geacht werd reeds voordien te zijn ontstaan, 

maar nog niet opeisbaar was bij de samenloop, kh. Antwerpen 25 februari 2008, RW 2008-2009, 971 (in casu 

wel gegrond op art. 14 WFZ). 

1968 Vgl. E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1673 met verwijzing naar o.m. J. WIARDA, Cessie 

of overdracht van schuldvorderingen op naam van Nederlands Burgerlijk Recht (1937), 280; ASSER- 

HARTKAMP, Verbintenissenrecht, I, uitg. 1988, nr. 531. 

746


schuldvorderingen 1969 ) verliezen door die opname hun zelfstandige opeisbaarheid, 

zelfstandige overdraagbaarheid en zelfstandige beslagbaarheid; ofwel gaan zij teniet telkens 

er een nieuwe schuldvordering in de ene of andere richting in rekening wordt gebracht, en 

laten zij enkel nog een saldovordering bestaan, ofwel verliezen ze in ieder geval hun 

opeisbaarheid zolang er nog een actieve schuldvordering bestaat. 

Voor zover partijen bevoegd waren te beschikken over die schuldvorderingen (hieronder 

nader uitgewerkt, en onder meer vereisend dat de schuldvorderingen reeds bestonden bij het 

ingaan van de samenloop), heeft de schuldvergelijking/verrekening ook externe werking: 

- zowel ten aanzien van samenlopende schuldeisers 1970 , als 

- ten aanzien van een verkrijger van een van de opgeslorpte schuldvorderingen 1971 of van een 

zakelijk recht daarop (weze het door cessie, subrogatie, inpandgeving, of beslag) 1972 

behoudens toepassing van de vertrouwensleer ten gunste van deze cessionaris te goeder 

trouw 1973 ). 

Enkel het netto saldo komt immers nog in de boedel terecht, omdat enkel dat nog bestaat in 

geval van samenloop. De regel van art. 1298 BW dat schuldvergelijking geen afbreuk kan 

doen aan rechten van derden, kan hier enkel betrekking hebben op rechten die bestonden ten 

tijde van het sluiten van de nettingovereenkomst. Is die gesloten voor de samenloop, dan heeft 

de boedel nooit meer verkregen heeft dan een netto-recht, zodat de schuldvergelijking ook 

geen afbreuk doet aan de verkregen rechten van de schuldeisers. 

Daarbij is dus géén andere vorm van samenhang vereist dan deze louter conventionele; de 

doctrine die meer vereist ("economische eenheid," "samenhang niet kunstmatig" e.d. 1974 ) 

miskent de aard van het goed "schuldvordering" op naam". 

1969 Strikt genomen is alleen vereist dat de passieve schuldvordering op geldige wijze onopeisbaar wordt 

gemaakt zolang er nog een actieve schuldvordering is (nog tot beloop daarvan). 

1970 E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1671 en 1677-1678; P. VAN OMMESLAGHE, "Sûretés 

issues de la pratique et autonomie de la volonté, in Les Sûretés (1983) p. (345) 383 v.; Ch-A. LEUNEN, Liber 

amicorum T.P.R. en Marcel Storme, TPR 2004, (439) nr. 6 tot 9. Voor Staats-Nederland, zie ook HR 20 januari 

1984, Ontvanger / Barendregt, NJ 1984, 512 n. VAN DER GRINTEN, besproken in TPR 1984, 893 nr. 112 door 

W.A.K. RANK. 

Veeleer in deze zin ook reeds FREDERICQ, Handboek II (1978), 103 nr. 765; VAN RYN & HEENEN, 

Principes, IV (1988), 402-402 nr. 525; FAGNART, RCJB 1979, 34-35 n. 23; 

Anders o.m. J.M. NELISSEN GRADE, “Compensatie na faillissement en vereffening van tijdelijke 

vennootschappen”, Liber amicorum Jan Ronse, Story 1986, 287 v.; G. DE LEVAL, Traité des saisies (1988) 

638. 

1971 Vgl. E. DIRIX & S. KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1681; I. PEETERS, “Schuldvergelijking na cessie 

van schuldvordering: geen uitzondering voor verknochte verbintenissen. het gerechtvaardigd vertrouwen van 

Belgische debiteuren beschaamd?“, noot onder Cass. 26 juni 2003, TBH 2004, (476) 483-484 nr. 18: zeker 

tegenwerpelijk aan de cessionaris, onzeker w.b. de samenloop. 

1972 Zie ter vergelijking de uitsluiting van de wettelijke schuldvergelijking na cessie, subrogatie e.d.m. zoals 

hoger besproken. In art. 14 WFZ dat ook de tegenwerpelijkheid niettegenstaande overdracht bepaalt, dient 

overdracht ruim te worden begrepen, zowel omdat dit conform het gemeen recht is (ondanks de uitschuiver van 

cass. 26 juni 2003) als omdat dit door de Europese Richtlijn Financiële Zekerheidosvereenkomsten wordt 

opgelegd (art. 7 lid 1 b) (vgl. I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, “De Wet Financiële Zekerheden. Een stap te 

ver of de aanloop naar een totaal vernieuwd zekerhedenrecht?”, TBH 2006, (170) 181 nr. 39; V. SAGAERT & 

H. SEELDRAYERS, RW 2004-2005, (1521) nr. 75. 

1973 DIRIX & KORTMANN, TPR 1989, (1657) 1681 en voetnoot 80. 

1974 Terug te vinden in bv. Hof Luik 15 oktober 2002, TBH 2003, 353 noot B. WINDEY = TBH 2004, 138 

747


De regels die gelden voor de samenhang die vereist wordt voor een retentierecht op 

lichamelijke goederen of voor wettelijke schuldvergelijking na faillissement gelden hier 

daarom niet. 

Ook uit het Socol-arrest van 1985 1975 kan niet het tegendeel worden afgeleid 1976 , omdat dat 

arrest niet over deze hypothese (nl. twee schuldvorderingen ontstaan voor de samenloop, zie 

punt d. hieronder) handelde (en zelfs niet over wederkerige schuldvorderingen handelde), 

maar over de vraag of bij een maatschap (in casu een tijdelijke vennootschap) een 

schuldvordering op een derde "bruto" of "netto" in de mede-eigendom valt. 

d. Vereiste beschikkingsbevoegdheid - beperkt tot schuldvorderingen die bestaan bij 

wegvallen van de beschikkingsbevoegdheid 

Wel veronderstelt een dergelijk effect dat de partijen op het ogenblik van de overeenkomst 

bevoegd waren te beschikken over hun schuldvorderingen (vgl. de bespreking van de 

zakenrechtelijke vereisten bij wettelijke schuldvergelijking). Het is voldoende dat die 

beschikkingsbevoegdheid aanwezig is bij het sluiten van de overeenkomst, behalve voor 

toekomstige schuldvorderingen, waar ze aanwezig moet zijn op het tijdstip van ontstaan van 

die schuldvordering. 

Aldus volgen hieruit twee vereisten: 

1° De overeenkomst moet gesloten zijn voor het ingaan van de samenloop of ander verlies 

van beschikkingsbevoegdheid. 

Deze regel wordt binnen het toepassingsgebied van art. 14 en 15 de WFZ (zie verder) wel 

verzacht door art. 15 § 1 WFZ. Krachtens die regel is de overeenkomst tegenwerpelijk 

wanneer ze gesloten is voor het precieze tijdstip van de samenloop, ook al is het eerder op 

dezelfde dag (terzijdestelling van de nul-uur-regel). Ze is zelfs tegenwerpelijk wanneer ze 

gesloten werd na het ingaan van de samenloop, als de tegenpartij kan aantonen dat zij, op het 

ogenblik waarop de betrokken overeenkomst werd gesloten, in de gewettigde onwetendheid 

verkeerde over het ontstaan van de samenloop. 

noot; Hof Brussel 2 februari 2001, RPS 2001, 400, allen besproken door E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 

64. Samenhang werd ook ten onrechte vereist door Hof Brussel 15 juni 2001, JLMB 2002, 838. 

1975 Cass. 28 februari 1985, Socol, Pas. 1985 I 795 = RW 1985-86, 997 n. E. DIRIX “De tegenwerpelijkheid 

van een tijdelijke handelsvereniging aan derden” = Bank & Fin 1989, 487 n. DELIERNEUX = JT 1986, 578 n. 

F. ’t KINT = TBH 1985, 377 n. = RCJB 1987, 571 n. A. LIMPENS "Réflexions sur la compensation, 

l'indivisibilité, la connexité et le privilège dans le cadre de la faillite d'un associé momentané"; besproken door 

J.M. NELISSEN GRADE, “Compensatie na faillissement en vereffening van tijdelijke vennootschappen”, Liber 

amicorum Jan Ronse, Story 1986, 287 v. 

1976 Anders zoals gezegd J.M. NELISSEN GRADE, “Compensatie na faillissement en vereffening van 

tijdelijke vennootschappen”, Liber amicorum Jan Ronse, Story 1986, (287) i.h.b. 303. 

748


2° De schuldvorderingen moeten ontstaan zijn voor het wegvallen an de 

beschikkingsbevoegdheid 

a) Regel 

De conventionele schuldvergelijking kan evenwel niet gebeuren met een passieve 

schuldvordering van de boedel (d.i. een schuld aan de boedel) die pas ontstaan is 

- nadat het tijdstip waarop de overdracht of inpandgeving uitwerking heeft; of 

- na de samenloop. 

Deze vereiste vinden we ook in art. 14 WFZ, maar is een toepassing van een algemene regel 

in ons goederenrecht, die inhoudt dat een beschikking over een goed maar rechtsgevolg kan 

hebben op een ogenblik waarop dat goed bestaat, en aldus voor een beschikking over een 

toekomstig goed de partij nog beschikkingsbevoegd moet zijn op het ogenblik waarop dat 

goed ontstaat. 

Op basis van datzelfde beginsel heeft een derdenbeslag slechts betrekking op 

schuldvorderingen die reeds voor het beslag zijn ontstaan (ook al zijn ze nog voorwaardelijk). 

Zo ook geldt dat indien de cedent of pandgever zijn beschikkingsbevoegdheid verliest 

vooraleer de schuldvordering "bestaand" wordt (zijn zuiver toekomstig karakter verliest), de 

cessie of inpandgeving géén uitwerking heeft. Zo zullen de schuldvorderingen waarover voor 

het faillissement is beschikt, maar die op het tijdstip van het faillissement nog steeds zuiver 

toekomstig zijn, in de boedel vallen. Indien zo'n schuldvordering pas na een samenloop van 

de schuldeisers van de cedent "bestaand" wordt, dus wanneer de cedent al 

beschikkingsonbevoegd is, is het in ieder geval zo dat de samenloop voorrang heeft 1977 . 

Om dezelfde reden kan er geen schuldvergelijking na samenloop plaatsvinden met een 

schuldvordering die op het ogenblik van de samenloop nog niet bestond (ook al zou er 

samenhang zijn met de andere schuldvordering), zelfs niet op basis van een eerder gesloten 

nettingovereenkomst. De schuldvorderingen waarover voor het faillissement is beschikt in een 

nettingovereenkomst, maar die op het tijdstip van het faillissement nog steeds zuiver 

toekomstig zijn, vallen dus toch in de boedel. 

Voor schuldvorderingen ontstaan na de samenloop gelden de regels van de wettelijke 

schuldvergelijking, zoals hoger besproken. 

b) Toepassingen 

Voor de criteria om te beoordelen of een schuldvordering "bestaand" of "toekomstig" is, zie 

de bespreking in Hoofdstuk II Afd. A. 

1977 Anders, maar met een fout argument D. VAN GERVEN, RW 2004-2005, 528 v.nr. 14 (maakt geen 

onderscheid tussen de mogelijkheid een verbintenis aan te gaan en de voor het zakelijk recht vereiste 

beschikkingsbevoegdheid). 

749


i) Duurovereenkomsten 

Schuldvorderingen uit bestaande overeenkomsten zijn steeds bestaande schuldvorderingen en 

geen toekomstige, en kunnen dus reeds gecedeerd worden en in pand gegeven, kunnen in 

beslag worden genomen, en er kan over worden beschikt in een overeenkomst tot 

schuldvergelijking. Dat ze nog voorwaardelijk zijn op het ogenblik van die samenloop doet 

aan die beschikking geen afbreuk. De nettingovereenkomst zal tegenwerpelijk zijn, net zoals 

een cessie of inpandgeving dat zou zijn (vgl. hoger Hoofdstuk II Afd. A). Dat geldt a fortiori 

voor schuldvorderingen die de keerzijde zijn van een nog te leveren tegenprestatie in een 

overeenkomst zonder tijdsbepaling (bv. de prijs voor werken of diensten die nog moeten 

worden verricht, maar waarover reeds een overeenkomst is gesloten), bv. de prijs van een 

reeds toegewezen aannemingsopdracht). 

Zo bv. werd geoordeeld dat een wederverhuringsvergoeding voor het geval van wanprestatie 

door de huurder reeds een bestaande schuldvordering is zodra ze bedongen is in de 

huurovereenkomst 1978 , en dus door de verhuurder in verrekening kan worden gebracht met 

zijn schuld aan de huurder, ook al is ze niet opeisbaar geworden voor de samenloop. 

Ook de schuldvordering tot schadevergoeding wegens wanprestatie bestaande uit de nietvoortzetting 

van lopende overeenkomsten door de faillissementscurator (art. 46 FaillW, zie 

Deel IX) is een schuldvordering die ontstaan is uit de overeenkomst, ook al wordt ze pas 

opeisbaar door de "verbreking" van de overeenkomst door de curator 1979 . 

ii) Rekeningtegoeden 

In de rechtspraak over nettingovereenkomsten blijft er in de rechtspraak evenwel nog 

verwarring bestaan bij toepassing op rekeningtegoeden. Een rekeningtegoed is één enkele 

schuldvordering, waarvan de inhoud varieert, niet een geheel van schuldvorderingen. De 

omvang van dat rekeningtegoed dient te worden bepaald op het tijdstip van het beslag (bij 

faillissement : 0 uur voor de faillietverklaring). 

Zo kan m.i. een financiële instelling die na het ontstaan van de samenloop een betaling 

ontvangt op de rekening van de insolvente schuldenaar, deze niet verrekenen met een actieve 

schuldvordering op die schuldenaar; het argument als zou die schuldvordering van de 

insolvente schuldenaar reeds voordien bestaan hebben zij het op een andere persoon, is 

onjuist: de schuldvordering van de schuldenaar op de bank die uit die betaling voortvloeit is 

een nieuwe schuldvordering 1980 . Bovendien gaat het hier in de eerste plaats om een 


2009-2010, 807. 



HOUBEN, verbreking van Hof Gent 25 januari 2010, 7e kamer A.R. nr. 2009/1006 faill. West-Konstrukt, 

Elementaire rechtspraak ondernemingsrecht 2010 nr. 37. 

1980 Zo ook (in onze zin met ten dele andere argumenten) de noot onder dat vonnis van C. BODDAERT, "Stof 

voor discussie: het begrip "bestaande" vordering in art. 14 Wet Financiële Zekerheden", RW 2008-2009, 973 v.; 

V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen verbintenissenrecht, p. (223) 244 nr. 32; O. CREPLET, "Le sort des 

fonds reçus par l'établissement de crédit postérieurement à la faillite de son client et le droit des sûretés, 

750


onverschuldigde betaling, zodat de schuldvordering tot uitbetaling in beginsel aan de solvens 

toekomt en niet aan de bestemmeling van de betaling; de solvens zal immers een tweede maal 

moeten betalen aan de bewindvoerder; het is maar subsidiair dat de insolvente schuldenaar 

(wiens bevoegdheid wordt uitgeoefend door de bewindvoerder) beschikt over een 

schuldvordering wegens ongegronde verrijking op de bank, en deze is evident pas ontstaan op 

het ogenblik van de betaling door de derde. 

De financiële instelling zou zich wel kunnen beroepen op een pandrecht op de 

schuldvordering die de insolvente schuldenaar had op de solvens, indien dergelijk pandrecht 

geldig is ontstaan voor de samenloop en betrekking heeft op een schuldvordering die 

eveneens voor de samenloop is ontstaan; in dat geval kan de bank die schuldvordering 

inderdaad innen en het geïnde bedrag vervolgens in schuldvergelijking brengen met de 

actieve schuldvordering op de insolvente schuldenaar 1981 . Indien de bank een pandrecht zou 

hebben bedongen dat zich ook zou uitstrekken over de schuldvordering wegens ongegronde 

verrijking die eerst na de samenloop zou ontstaan in hoofde van de insolvente schuldenaar, 

geldt nog steeds hetzelfde: zelfs indien die schuldvordering op een bank een financieel actief 

zou vormen in de zin van de WFZ, is er geen bepaling van de WFZ die afwijkt van de regel 

dat een inpandgeving maar uitwerking heeft op het ogenblik waarop dat actief ontstaat, en niet 

wanneer dat eerst na de samenloop het geval is. 

c) Ook wanneer de netting schuldvernieuwend zou werken. 

Zoals hoger reeds aangegeven, maakt het geen verschil of de nettingovereenkomst een 

schuldvernieuwing zou inhouden of niet (d.i. ongeacht of het gaat om een nieuwe 

schuldvordering tot beloop van het saldo, dan wel een overblijven van een na verrekening 

bestaande schuldvordering). Art. 14 en 15 § 2 WFZ stellen beiden gelijk in navolging van de 

Richtlijn, die beide soorten overeenkomsten dezelfde rechtgevolgen geeft, omdat dergelijke 

overeenkomsten in sommige rechtsstelsels de vorm aannemen van een schuldvergelijking en 

in nadere niet. Maar ook los van de WFZ is er geen reden beide hypothesen te onderscheiden. 

Weliswaar zal de door de novatie in uitvoering van de nettingovereenkomst "ontstane" schuld 

een "nieuwe" zijn, maar die is juist het product van de schuldvergelijking en deze kan dus niet 

verhinderd worden door die novatie. Dergelijke nettingovereenkomst wordt dus niet buiten 

werking gesteld door de samenloop, maar krijgt juist dan uitwerking (en dit zonder dat de 

betrokken schuldvorderingen opeisbaar en samenhangend zouden moeten zijn) 1982 . Het 

spécialement la loi relative aux sûretés financières", n. onder kh. Charleroi 2 januari 2008, TBH 2010, (198) 201. 

Anders, ten onrechte kh. Antwerpen 25 februari 2008, RW 2008-2009, 971 werd m.i. ten onrechte aangenomen 

dat schuldvergelijking ook mogelijk is met een passieve schuldvordering die de latere gefailleerde weliswaar 

reeds had, maar niet op de verrekenende partij. In casu had de bank na de faillietverklaring op de bankrekening 

van de gefailleerde de betaling ontvangen van een door de gefailleerde voordien opgestelde factuur. Het vonnis 

oordeelde dat het om een "bestaande "schuldvordering van de gefailleerde ging, m.i. ten onrechte nu er geen 

schuldvordering van de gefailleerde op de bank bestond bij het ingaan van de samenloop. 

Eveneens ten onrechte anders kh. Charleroi 2 januari 2008, JT 2008, 195 = TBH 2010, 192 n. O. CREPLET. 

Vgl. nog kh. Brussel 14 juli 1999, TBH 2000, 433. 

1981 Zo ook O. CREPLET, TBH 2010, (198) 203. 

1982 De vroegere rechtspraak die stelde dat de rekening-courant noodzakelijk stopt te lopen bij het ontstaan van 

een samenloop (bv. Hof Luik 23 december 1988, TBH 1990, 59; kh. Antwerpen 16 juni 1998, RW 1998-99, 227 

751


volstaat dat de in de netting opgenomen schuldvorderingen ontstaan zijn voor de samenloop, 

ook wanneer de resulterende schuldvordering geacht zou worden pas op dat ogenblik te zijn 

ontstaan. 

e. Specifieke gevolgen van de rekening-courant tussen partijen; gevolg voor de zekerheden 

accessoir aan de afzonderlijke schuldvorderingen 

Het verlies van de zelfstandigheid van de afzonderlijke schuldvorderingen leidt traditioneel in 

beginsel wel tot novatie (schuldvernieuwing) met als gevolg dat de zekerheden die accessoir 

zijn aan de voorheen afzonderlijke schuldvorderingen in beginsel vervallen. Deze 

gevolgtrekking wordt evenwel vandaag genuanceerd. Correcter is dan ook dat door het 

opgaan in een rekening-courant, de accessoire zekerheden die enkel tot zekerheid van de 

opgeslorpte schuld strekken (en niet tot alle schulden uit de rechtsverhouding), als gevolg van 

die schuldvernieuwing vervallen. 

2. Zgn. eenheid van rekeningen bij meerdere rekeningen (verruimde rekeningcourantovereenkomst) 

Bij bankrekeningen kan het gebeuren dat om technische of andere redenen er meerdere 

rekeningen van dezelfde rekeninghouder lopen bij dezelfde rekeningvoerende bank, terwijl 

tegelijkertijd overeengekomen is dat ook deze verschillende rekeningen (correcter: de 

schuldvorderingen betreffende die verschillende rekeningen) met elkaar kunnen verrekend 

worden. 

Men noemt dit beding een beding van "eenheid van rekeningen" (clause d'unité de compte) of 

een "fusiebeding" (fusie van rekeningen), of jammer genoeg ook een "beding van 

ondeelbaarheid" – jammer omdat deze term voor zoveel uiteenlopende dingen wordt gebruikt 

dat hij eigenlijk geen betekenis meer heeft - 1983 . 

Partijen kunnen dus onder de op voorhand overeengekomen modaliteiten op elk ogenblik 

schuldvergelijking tussen deze verschillende rekeningen toepassen, en de diverse saldi te 

compenseren tot één saldo. Op het eerste gezicht is er geen enkele reden deze mogelijkheid 

tot schuldvergelijking anders te behandelen bij een dergelijk geheel van deze rekeningen als 

bij één enkele rekening 1984 ; wel zijn er enkele andere verschillen tussen de enkelvoudige 

rekening-courant en de eenheid van meerdere rekeningen (het fusiebeding heeft niet tot 

gevolg dat alle wederzijds schulden en schuldvorderingen in één rekening-courant worden 

n. V. DECKMYN en E. DERNICOURT), is daarmee achterhaald, nog ongeacht of ze voor de WFZ correct was 

of niet (zie A. CUYPERS, Kredieten en zekerheden bij faillissement en gerechtelijk akkoord, reeks Grondige 

studies Voorrechten en hypotheken, Kluwer Antwerpen 1998, p. 13 nr. 10) 

1983 Deze bedingen zijn met name niet te verwarren met de zgn. bedingen van ondeelbaarheid die beogen een 

roerende zaak tot zekerheid te doen strekken niet alleen van de rechtstreeks ermee verbonden schuldvordering, 

maar van het geheel van schuldvorderingen uit eenzelfde rechtsverhouding. Zie als vb. het uitgebreid 

eigendomsvoorbehoud; de bespreking bij het retentierecht e.d.m. 

1984 Voor een geval waarin de rechter oordeelde dat er geen schuldvergelijking tussen de verschillende 

rekeningen en leningen was overeengekomen, maar wel een beding van eenheid van rekening speelde, Hof 

Bergen 20 december 1988, Bank & Fin. 1989, 487 noot DELIERNEUX. Zie nog Hof Bergen 23 mei 1990, 

JLMB, 1285; Anders: Hof Brussel 3 februari 1986, TBH 1988, 708 noot GREGOIRE. 

752


opgenomen met de specifieke gevolgen die de rekening-courant heeft 1985 ). Die eenheid kan 

louter conventioneel zijn, en er is dus geen enkele andere eenheid dan een conventionele 

vereist (zoals een objectieve, economische of andere eenheid 1986 ). 

Vragen rijzen er wel m.b.t. de wederkerigheid van zo'n bedingen betreffende de gevolgen van 

een eenzijdig compensatiebeding. De banken bedingen nl. meestal dat enkel zij het beding 

kunnen inroepen en de cliënt niet tot verrekening kan overgaan. 

Op de eerste plaats werkt zo'n beding slechts eenzijdig wanneer dat ook zo bedongen is. In 

geval van twijfel moet ervan uitgegaan worden dat het in beide richtingen werkt art. 1162 

BW). Ook moet een eenzijdig compensatieverbod voor de cliënt beperkend worden uitgelegd, 

zodat het niet geldt in geval van insolventie van de financiële instelling (een gelukkig 

zeldzaam maar daarom niet onmogelijk geval); op dat ogenblik vervalt immers de ratio van 

het verrekeningsverbod van de cliënt 1987 . 

Verder moet de vraag gesteld worden of die overeenkomst 1° geldig is 1988 en 2° hetzelfde 

extern gevolg heeft wanneer de overeenkomst slechts een eenzijdige optie geeft aan één van 

de partijen (doorgaans de financiële instelling) om tot schuldvergelijking over te gaan. 

Zoals hoger gesteld de rechtspraak een beding in algemene bankvoorwaarden met een 

consument onrechtmatig dat aan de bank niet alleen het recht gaf alle rekeningen als één 

eenheid te beschouwen en de saldi te compenseren, maar ook zelf te bepalen op welke saldi 

de schuldvergelijking zou slaan, aangezien daardoor de verbruiker de mogelijkheid wordt 

ontnomen van zijn kant tot schuldvergelijking over te gaan 1989 . Dirix argumenteert zelfs 

(zinnig) dat zo'n beding uit de aard van de zaak niet slechts in één richting kan werken 1990 . 

N.B. Deze "eenheid van rekening" geldt niet voor rekeningen waarvan met de rekeningvoerende instelling 

(bank) is overeengekomen dat de rekeninghouder deze rekening slechts qualitate qua aanhoudt - de zgn. 

kwaliteitsrekening, die hieronder ter sprake komt. Ze geldt evenmin voor rekeningen waarvoor met de bank is 

overeengekomen dat ze een afgescheiden bestaan behouden, zoals bv. de rekening voor het ontvangen van 

kapitaalsverhogingen voor een vennootschap 1991 . 

NB. Men mag dit beding van ondeelbaarheid van rekeningen niet verwarren met de rechtsfiguur van de 

vermogensafscheiding, met name bij een maatschap (inbegrepen de "tijdelijke vereniging") e.d.m., die hoger 

1985 Vgl. R. HOUBEN, "Conventionele schuldvergelijking. Compensatieclausules, rekening-courant-bedingen 

en nettingclausules: een analyse vanuit het gemene recht, met de financiële sector als toetssteen", J.Falc. 2004- 

2005, (687) 724 (http://www.law.kuleuven.be/jura/41n4/houben.html). 

1986 Buiten de toepassing van de WFZ om wordt dit nochtans soms - ten onrechte - vereist. Die economische 

eenheid werd dan wel zo ruim geïnterpreteerd dat ze eigenlijk louter conventioneel was (bv. kh. Antwerpen 24 

mei 2006, RW 2006-2007, 972). 

1987 Zo ook E. DIRIX, "Compensatiebedingen: een tweesnijdend zwaard ?", RW 2008-2009, (1020) 1021 nr. 2. 

1988 De geldigheid wordt meestal in beginsel aanvaard; bv. VAN RYN & HEENEN, Principes IV (1965) nr. 

2560; E. DIRIX, RW 2008-2009, 1020 v. 

1989 Hof Luik 26 januari 2007, Dexia t. Verbruikersunie Test-Aankoop, nr. 2001/ 146. 

1990 E. DIRIX, RW 2008-2009, (1020) 1021 nr. 3 

1991 Bv. Kh. Brussel 24 november 1997, TBH 1999, 45 noot P. VAN HOOGHTEN. Zie ook Hof Brussel 16 

oktober 1996, RW 1998-99, 18. 

753


reeds werd besproken. Men mag het ook niet verwarren met de “ondeelbare schuldvordering”, die een vorm van 

mede-eigendom is (en zo dadelijk nog ter sprake komt). 

3. Gevallen waarin art. 14 WFZ buiten werking is gesteld; heeft art. 14 WFZ een meerwaarde 

? 

Art. 14 van de WFZ 2004 (in uitvoering en uitbreiding van art. 7 I b) RL Financiële 

zekerheden) stelde op algemene wijze de externe werking van alle nettingovereenkomsten 

(overeenkomsten tot schuldvernieuwing of schuldvergelijking), ook bij samenloop of na 

rechtsovergang, op voorwaarde dat de overeenkomst is gesloten voor het ingaan van de 

samenloop (met de reeds gegeven nuance) en de schuldvordering en de schuld waarop de 

schuldvernieuwing of schuldvergelijking moet worden toegepast, bestaan op het ogenblik van 

de samenloop 1992 (voor dat laatste vereiste, vgl. ook hoger). Enkel het netto saldo ten gunste 

van de gefailleerde of andere beslagen schuldenaar valt dus in de boedel c.q. komt toe aan de 

cessionaris. De opslorping van de schuldvorderingen maakt de erin opgenomen 

schuldvorderingen dus onoverdraagbaar en onbeslagbaar. 

Evenwel is deze bepaling door het Grondwettelijk Hof ongrondwettig verklaard, op zeer 

betwistbare gronden, voor het geval van samenloop van de schuldeiseres van een niethandelaar, 

in de praktijk dus met name bij collectieve schuldenregeling 1993 . Het 

Grondwettelijk Hof schijnt daarbij niet te hebben ingezien dat deze bepaling in grote mate 

reeds gold krachtens het gemeen verbintenissenrecht. Dat is relevant, omdat de motivering 

van de ongrondwettigverklaring eigenlijk berust op een motiveringsgebrek bij de wetgever; 

die zou onvoldoende redenen hebben gegeven om de toepassing van die bepaling uit te 

breiden van overeenkomsten tussen handelaars naar overeenkomsten met een niet-handelaar. 

Een dergelijke grond van ongrondwettigheid kan natuurlijk niet gelden voor het reeds vooraf 

bestaande gemeen recht, en het feit dat het gemeen recht deze regels reeds grotendeels in het 

algemeen kende, toont ook aan dat het arrest op een rechtsdwaling berust. 

In 2011 werd de WFZ dan in de volgende zin gewijzigd, dat art. 15 niet meer geldt voor 

nettingovereenkomsten (en op de ontbindende bedingen en voorwaarden of de bedingen en 

voorwaarden met betrekking tot de vroegtijdige beëindiging die zijn vastgelegd om de 

1992 Voordien gebeurde dat op beperkte wijze door art. 157 Bankwet (beperkt toepassingsgebied, in wezen 

beperkt tot kredieten beleggingsinstellingen en overheden). 

Voor toepassingen, zie bv. kh. Charleroi 2 januari 2008, JT 2008, 195. 

1993 GwH 27 november 2008, nr. 167/2008, http://www.const-court.be/public/n/2008/2008-167n.pdf = NjW 

2008, 925, n. E. DIRIX = TBH 2009, 496, noot R. HOUBEN = JT 2009, 44, n. M. GRÉGOIRE = JLMB 2009, 

816, n. F. GEORGES. Zie zeer kritisch over dit arrest: E. DIRIX, “Nettingovereenkomsten: niet voor broekjes” 

(noot onder GwH 27 november 2008), NjW 2008, 926; E. DIRIX, “Zekerheden, eigendomsvoorbehoud en 

rangregeling” in H. BRAECKMANS, H. COUSY, E. DIRIX, B. TILLEMAN en M. VANMEENEN (red.), 

Curatoren en vereffenaars: actuele ontwikkelingen, II, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 41, nr. 32; R. HOUBEN, 

“Contractuele schuldvergelijking na samenloop ten aanzien van natuurlijke personen: geen netting” (noot onder 

GwH 27 november 2008), TBH 2009, 502-507; V. SAGAERT, in Actuele ontwikkelingen inzake 

verbintenissenrecht, p. 249-251, nrs. 40-43; M.E. STORME, “Schuldvergelijking en insolventie” in H. COUSY 

en E. DIRIX (eds.), Insolventie- en beslagrecht, Brugge, die Keure, 2010, p. 43, nr. 43 en p. 57, nr. 69; R. 

HOUBEN, Schuldvergelijking, Antwerpen, Intersentia, 2010, p. 556-558, nrs. 924-928; C. BODDAERT, 

“Nettingovereenkomsten, documentair krediet (import) en de exceptie van schuldvergelijking in de Wet 

Financiële Zekerheden”, BFR 2010, (240) 243. 

754


schuldvernieuwing of -vergelijking mogelijk te maken) gesloten tussen of met natuurlijke 

personen die geen kooplieden zijn. 

Door die wijziging is het nu evenwel nodig om na te gaan in welke gevallen de netting 

uitwerking heeft krachtens het gemeen recht, en dus zelfs bij collectieve schuldenregeling nog 

steeds kan spelen, en in welke gevallen het oude art. 14 WFZ een uitbreiding inhield, die in 

dat geval dus niet meer geldt. 

De regel van gemeen recht kent m.i. volgende beperkingen: 

1° deze geldt enkel voor rekeningtegoeden en effecten op naam, niet voor andere 

schuldvorderingen, waarvoor deze dan ook nader besproken wordt in Deel VI 

(waardepapieren). 

2° deze geldt enkel voor zover de overeenkomst gesloten is voor het intreden van de 

samenloop; onder de WFZ is de ook de nadien gesloten overeenkomst tegenwerpelijk, 

wanneer ze gesloten is in onwetendheid daarover (art. 15 WFZ; afwijking van de 

gemeenrechtelijke regel dat er geen bescherming is van de derde-verkrijger na samenloop, 

ook indien deze daarvan onwetend was). 

3° indien men zou oordelen dat het gemeen recht niet tot de tegenwerpelijkheid leidt van 

schuldvergelijking ingevolge een beding dat slechts een eenzijdige mogelijkheid tot 

schuldvergelijking verleent aan een van de partijen en niet van rechtswege tot 

schuldvergelijking leidt, dan zijn deze bedingen toch tegenwerpelijk krachtens de WFZ. 

4° Onder art. 14 WFZ is ook duidelijk dat de in een nettingovereenkomst voorziene 

ontbinding van de door de nettingovereenkomst betroffen transacties zakelijke werking heeft, 

ook indien zij eerst door of na het ontstaan van de samenloop plaatsvond. Ook dit is een 

onderscheid met de regeling die in beginsel geldt voor lichamelijke goederen (besproken in 

Deel IV. Hoofdstuk III wat betreft roerende zaken). 

Voor het overige leidt het gemeen recht reeds tot schuldvergelijking, zonder dat we daar art. 

14 WFZ voor nodig hebben, ook bij multilaterale (in plaats van bilaterale) netting 1994 . 

Al bij al ben ik dus van oordeel dat het arrest van het Grondwettelijk Hof nauwelijks enig 

effect heeft of althans mag hebben en dat de wetgever het beter had genegeerd negeert. Nog 

beter ware het indien de wetgever ons eindelijk aansluiting zou doen vinden bij de dominante 

opvatting in Europa, nl. dat schuldvergelijking in beginsel wel mogelijk blijft na samenloop, 

en dit ongeacht de samenhang of verknochtheid. 

1994 Zie Hof Antwerpen 27 oktober 1997, RW 1998-99, 675 (overeenkomst tussen meerdere verbonden 

vennootschappen en een bank, waardoor deze tussen de rekeningen van de onderscheiden vennootschappen mag 

verrekenen); K. TROCH, “Bankdeposito’s en bankrekeningen in beweging” in Bankcontracten (red. B. Tilleman 

en B. Du Laing), Die Keure Brugge, 2004, (203), 223-239. 

755


AFDELING C. Driepartijenverhoudingen (delegatieovereenkomst s.l.) 

1. De delegatieovereenkomst gezien als een transactie op de fondsvordering en de 

valutavordering 

Zo is het mogelijk om door middel van een delegatieovereenkomst een nieuwe verbintenis te 

doen ontstaan jegens de kredietverlener-(schuldeiser van de schuldeiser). Delegatie schept 

geen buitenwettelijke zekerheid voor de delegataris op de oorspronkelijke schuldvordering 

van de delegant jegens de gedelegeerde, maar doet naast de twee oude schuldvorderingen een 

nieuwe schuldvordering ontstaan (en maakt de oude in beginsel onbeschikbaar). Zolang de 

delegatie tussen delegant en gedelegeerde geldig geschiedt voor het ontstaan van de 

samenloop, is deze delegatie - en daarmee de onbeschikbaarheid van de oorspronkelijke 

schuldvordering tussen hen - tegenwerpbaar aan de samenlopende schuldeisers van de 

delegant (vgl. hierboven). De delegatie treft de schuldvordering immers niet slechts uitwendig 

(zoals het geval is bij cessie en meestal ook bij subrogatie, alsook bij inpandgeving van of 

vestiging van vruchtgebruik op schuldvorderingen), maar ook in de inwendige verhouding. 

Bij de delegatieovereenkomst verbindt de gedelegeerde zich jegens de delegataris tot betaling, 

dit ongeacht de interne verhouding met de delegant (de dekkingsverhouding) en veelal ook 

abstract van de verhouding tussen delegant en delegataris (de valutaverhouding) die de 

“oorspronkelijke” schuld bevat. Aldus kan de delegataris zich “rechtstreeks” tegen de 

gedelegeerde richten. 

Deze schuld(vordering), die voortspruit uit het engagement van de gedelegeerde, reikt verder 

dan enkel maar een niet-abstracte rechtstreekse vordering jegens de gedelegeerde of een 

pandrecht van de delegataris op het “fonds”, d.i. de schuldvordering van de delegant op de 

gedelegeerde: de gedelegeerde heeft immers jegens de delegataris een schuld ongeacht het 

fonds (d.w.z. abstract van de dekkingsverhouding). Om die reden wordt de delegatie (evenals 

de abstracte rechtstreekse vordering) ook besproken in Deel I (persoonlijke zekerheden). 

a. Onbeschikbaarheid van het fonds (de fondsvordering) 

Dit belet niet dat, los van de al dan niet abstracte gehoudenheid van de gedelegeerde (zoals 

gezegd besproken in Deel I. Persoonlijke zekerheden), indien er een fonds is (een 

schuldvordering van de delegant op de gedelegeerde), dit fonds door die delegatie 

onbeschikbaar wordt voor de andere schuldeisers van de delegant 1995 , en dat de delegataris tot 

zekerheid van zijn schuldvordering op de gedelegeerde dan ook een soort voorrecht heeft op 

dat fonds (d.i. op de schuldvordering van de delegant op de gedelegeerde). 

1995 Vgl. DIRIX &. DE CORTE, (1999) p. 363, nr. 534, (2006) nr. 563, p. 390; E. DIRIX, “Overzicht”, TPR 

2004, p. (1163) 1178 nr. 15; J. RONSE, De delegatieovereenkomst, p. 59, nr. 92; W. VAN GERVEN, 

Verbintenissenrecht, III, p. 460; G. VAN HAEGENBORGH, “Cessie of delegatie”, noot onder Kh. Tongeren 15 

februari 1990, RW 1991-92, (929) 930, nr. 3. 

Voor het Franse recht: Cass. fr. 28 april 1987, Bull. Civ. 1987, IV, nr. 103 en de bespreking door J. MESTRE, 

“Chronique”, RTDCiv. 1987, 760; Jur.-Cl., art. 1271 à 1281, fasc. 40, nr. 63; Cass. fr. 16 april 1996, D. 1996 

Jur. 571 n. (in dezelfde zin) C. LARROUMET, ook verderop aangehaald. 

756


- In een aantal gevallen heeft de wet dan ook uitdrukkelijk aan de delegataris een voorrecht 

en/of een rechtstreekse vordering toegekend op dat fonds (bij de wisselbrief, de cheque en de 

postcheque) – overigens ook in gevallen waar er geen delegatieovereenkomst tot stand is 

gekomen (bv. bij een niet-geaccepteerde wisselbrief). 

- Doch ook waar de wet geen voorrecht toekent, volgt er uit de externe werking van de 

overeenkomst tussen delegant en gedelegeerde dat de delegataris een soort voorrang verkrijgt 

op dat fonds. In die gevallen is, in tegenstelling tot de voorgaande, wel de toestemming van de 

gedelegeerde vereist (de onbeschikbaarheid van de schuldvordering op de gedelegeerde 

(fonds) is de “prijs” die de delegant betaalt voor de onafhankelijke verbintenis die de 

gedelegeerde aangaat jegens de delegataris). De opdracht van de delegant aan de gedelegeerde 

om zich jegens de delegataris te verbinden impliceert noodzakelijkerwijze een beschikking 

over de fondsvordering ten gunste van de delegataris. 

Zo bv. bij een overschrijving van een geldsom: de overschrijvingsopdracht maakt het fonds 

onbeschikbaar. Zodra de overschrijvingsopdracht onherroepelijk is geworden, gaat het fonds 

overigens teniet (is de schuldvordering van de opdrachtgever op de bank met het bedrag van 

de opdracht verminderd) 1996 ; maar zelfs voor het tijdstip van onherroepelijkheid is het fonds 

onbeschikbaar geworden. 

De delegatie solvendi causa 1997 maakt daardoor de fondsvordering van de delegant op de 

gedelegeerde onbeschikbaar, ook voor zijn andere schuldeisers, en verschaft de delegataris 

dus impliciet altijd een soort voorrang op die schuldvordering. Vanuit dat oogpunt moet dan 

ook worden nagegaan of een dergelijke delegatie (als "beschikking") tegenwerpelijk is aan 

zijn andere schuldeisers of niet. Het is om die reden dat de delegatie – behoudens die in de 

vorm van een wisselbrief of cheque - als een "abnormale wijze van betalen" (nl. betaling 

anders dan in speciën of in handelseffecten) onder art. 17, 2° FaillW valt indien de 

delegatieovereenkomst gesloten is 1998 in de verdachte periode voor het faillissement van de 

delegant, tenzij het fonds waarover beschikt wordt enkel geld of handelseffecten betreft. 

Onder voorbehoud van deze aanvechtbaarheid van de delegatie en onder voorbehoud van de 

effectiviteit van een beschikking over een toekomstige fondsvordering (zie de bespreking van 

1996 F. GEORGES, La saisie de la monnaie scripturale, Brussel 2006, p. 566 nr. 444, R. FRANSIS, RW 2007- 

2008, 232. 

1997 Bij een delegatie donandi causa is er geen fonds. Bij een delegatie credendi causa evenmin; wel kan het 

zijn dat er een kredietopening is, maar doorgaans wordt aanvaard dat het daaruit voor de delegant 

voortspruitende recht strikt persoonlijk is en door zijn schuldeisers niet kan worden uitgeoefend (H. 

BRAECKMANS, “Bankrekeningen, betaal- en kredietverrichtingen”, in W. VAN GERVEN, H. COUSY en J. 

STUYCK, Handels- en economisch recht, I B, Brussel, Story-Scientia, 1989, (545) 582, nr. 635; B. DE VUYST 

en G. MEYER, Documentaire kredieten, p. 123, nr. 375; E. DIRIX en K. BROECKX, Beslag, p. 418, nr. 716; J.- 

M. NELISSEN GRADE, De rekening courant, Berchem, Kluwer, 1976, p. 264 en noot 157; Ibid., 

“Derdenbeslag op bankrekening”, in Liber amicorum Frédéric Dumon, Antwerpen, Kluwer, 1983, II, (677) 684- 

685, nr. 12; J. RONSE, De delegatieovereenkomst, p. 87, nr. 168; VAN RYN & HEENEN, Principes, IV, p. 

405). 

1998 Opdat de delegatieovereenkomst voor de verdachte periode gesloten zou zijn, moet zowel de opdracht 

vanwege de delegant als de aanvaarding ervan door de gedelegeerde zich voor die periode hebben voorgedaan. 

In een arrest Hof Antwerpen 7 februari 2000, onuitgeg. waartegen het cassatieberoep werd verworpen door Cass. 

3 juni 2004, werd geoordeeld dat de instemming van de 3 partijen vereist is, doch in casu was de niet tijdig 

gegeven instemming die van de gedelegeerde. M.i. is het tijdstip van instemming van de delegataris niet van 

belang voor de onbeschikbaarheid van de schuldvordering van delegant op gedelegeerde. 

757


dit probleem meer algemeen hoger, alsook voor inkomensvorderingen in het bijzonder) 

kunnen de schuldeisers van de delegant dus de fondsvordering niet meer uitwinnen (bv. 

ingevolge derdenbeslag onder de gedelegeerde 1999 , ingevolge faillissement, enz.) wanneer de 

delegatie gesloten werd voor het beslag of ontstaan van de samenloop 2000 . 

De onbeschikbaarheid is wel relatief in die zin dat de delegant in theorie nog over de 

fondsvordering kan beschikken in de staat waarin ze zich bevindt, d.i. bezwaard met het recht 

van de delegataris. De onbeschikbaarheid betekent dat de schuldvordering slechts als een 

eventuele schuldvordering voortbestaat, d.w.z. slechts opeisbaar wordt in geval van nietuitvoering 

van de verbintenis van de gedelegeerde 2001 (zie de bespreking van de 

verbintenisrechtelijke gevolgen van de delegatie in bij Persoonlijke Zekerheden). 

NB. Hetzelfde fenomeen doet zich voor bij een abstracte rechtstreekse vordering: ook hier wordt het fonds 

onbeschikbaar voor andere schuldeisers dan de titularis van de rechtstreekse vordering. 

Er moet ook nagegaan worden wat er gebeurt indien de voorrang die de delegataris op het 

fonds verkrijgt in conflict komt met rechten die andere schuldeisers van de delegant op dat 

fonds verkrijgen, bv. door cessie ervan. Welnu, de schuldvordering van de delegant op de 

gedelegeerde kan niet meer onbeschikbaar worden gemaakt ten nadele van een cessie of 

inpandgeving van die schuldvordering die reeds ter kennis is gebracht van de gedelegeerde, 

maar die onbeschikbaarheid (van het “fonds”) gaat voor op een oudere cessie of inpandgeving 

ervan die de gedelegeerde niet ter kennis was gebracht. Anders dan art. 1690 § 1 IV BW laat 

uitschijnen, is daartoe niet vereist dat de gedelegeerde ook reeds voor de kennisgeving van de 

cessie of inpandgeving van het fonds, betaald zou hebben aan de delegataris. Het is voldoende 

dat de opdracht is gegeven aan de gedelegeerde. Art. 1690 § 1 IV BW beschermt de 

delegataris te goeder trouw ook tegen een regresvordering (een verrijkingsvordering) van de 

oudere cessionaris tegen de delegataris. 

1999 Vgl. J. RONSE, De delegatieovereenkomst, p. 87, nr. 166; W. VAN GERVEN, Verbintenissenrecht, III, p. 

461 en E. DIRIX en R. DE CORTE, (1999) p. 363, nr. 534, (2006) p. 391, nr. 564;. Voor het Franse recht Cass. 

fr. 16 april 1996, JCP 1996, éd. G., II, nr. 22689, p. 347, noot M. BILLIAU = D. 1996, jur. 571, noot C. 

LARROUMET = D. 1996, somm. comm. 334, noot L. AYNES en de besprekingen door: J. MESTRE, 

“Chronique: Obligations et contrats spéciaux”, RTDCiv. 1997, 132-134, nr. 15; D. MAZEAUD, “Chronique”, 

Défr. 1996, 1018-1022, nr. 104 en E. DIRIX, “Overzicht"”, TPR 2004 (1163) 1178, nr. 15; J. GHESTIN, C. 

JAMIN en M. BILLIAU, Les effets du contrat, nr. 366; Jur.-Cl., art. 1271 à 1281, fasc. 40, nr. 67; B. STARCK, 

H. ROLAND en L. BOYER, Les obligations, III, p. 52, nr. 103. Zie ook: I. DAURIAC, “Le sort de la créance du 

délégant envers le délégué au cours de la délégation. Réflexion à propos de l’arrêt de la Chambre commerciale 

de la Cour de cassation en date du 16 avril 1996”, Défr. 1997, 1169-1180. 

Zie evenwel in andere zin bij een huurvordering Cass.fr. 29 april 2002, JCP éd. G, II, 10.154, 1731 n. 

BARTHEZ, ook besproken door E. DIRIX, "Overzicht" TPR 2004 nr. 15 vn.; dit heeft wellicht te maken met de 

nogal wisselende arresten die het franse Hof van cassatie heeft geveld in verband met transacties op toekomstige 

huurvorderingen (zie de bespreking van toekomstige schuldvorderingen hoger Hst. II). 

2000 Volgens art. 470 III OR (Zwitsers recht) moet ze daartoe reeds aanvaard zijn door de delegataris. M.i. is die 

opvatting onjuist voor het Belgische recht (zie 2 voetnoten hoger). 

2001 Vgl. I. DAURIAC, “La sort de la créance du délégant”, l.c., (1169) 1175, nr. 11; E. DIRIX en K. 

BROECKX, Beslag, p. 401, nr. 685; G. VAN HAEGENBORGH, “Cessie of delegatie”, l.c., (929) 930, nr. 3; 

voor het Franse recht Jur.-Cl., art. 1271 à 1281, fasc. 40, nr. 66; F. TERRE, P. SIMLER en Y. LEQUETTE, Les 

obligations, p. 1333, nr. 1447. 

758


De gedelegeerde van zijn kant wordt beschermd door art. 1690 § 1 II BW: wordt de 

fondsvordering op hem onbeschikbaar vooraleer hij kennis heeft van een cessie of 

inpandgeving ervan, dan is hij bevrijd door de delegatie uit te voeren en riskeert hij niet ook 

nog eens de fondsvordering te moeten betalen. 

b. Onbeschikbaarheid van de schuldvordering uit de valutaverhouding 

Verder is het zo dat ook de schuldvordering van de delegataris / titularis rechtstreekse 

vordering op de eerste schuldenaar / delegant onbeschikbaar wordt voor de schuldeisers van 

die delegataris / titularis, maar die kunnen zich in plaats daarvan dan wel verhalen op de 

schuldvordering uit de delegatie / rechtstreekse vordering. De onbeschikbaarheid betekent 

hier dat de delegataris nog slechts een subsidiaire schuldvordering heeft op de delegant (en 

dat ook zijn schuldeisers dit moeten aanvaarden). 

2. Rekeningtegoeden met voorwaardelijke gerechtigden en andere rekeningen met meerdere 

rekeninghouders (quasi-gemeenschappelijke rekeningen) 

a. Beginselen en verschil met andere rechtsfiguren 

Heel vaak proberen partijen een zekerheid te scheppen door een tegoed in geld voorwaardelijk 

te bestemmen voor de ene dan wel andere partij bij een transactie. Chartaal geld is daarvoor 

weinig geschikt: het is immers altijd volle eigendom van de bezitter ervan (zie Deel VI), en 

kan dus niet voorwaardelijk aan de ene dan wel de andere partij toekomen. Bij giraal geld 

daarentegen (rekeningtegoeden) zijn er vele mogelijkheden. 

De delegatie kan resulteren in een rekeningtegoed voor de delegataris. Zo is de aan een bank 

gegeven opdracht tot overschrijving van een geldsom (giro-opdracht) een delegatie. Het 

crediteren van de rekening van de begunstigde is de kennisgeving aan de delegataris van de 

aanvaarding van die opdracht 2002 . 

Een dergelijke overschrijving kan een zekerheidsfunctie hebben, nl. wanneer aldus bij wijze 

van zekerheid een girale geldsom wordt verschaft. De begunstigde wordt dan 

onvoorwaardelijk eigenaar van de schuldvordering gevormd door het rekeningtegoed. 

Heel vaak echter wil de opdrachtgever de andere partij maar een voorwaardelijk recht 

verschaffen, zo bv. een zekerheid voor de betaling van een schuld voor zover die schuld komt 

vast te staan. Daartoe staan er in ons recht, naargelang de modaliteiten die men wenst, 

meerdere technieken ter beschikking. 

1° Eerste techniek; inpandgeving van de schuldvordering 

2002 Bij overschrijving via 2 banken, beschikt de opdrachtgever over het fonds dat hij bij bank 1 heeft om een 

verbintenis (creditering) van bank 2 jegens de begunstigde te doen ontstaan, wat evenwel mogelijk is dankzij een 

bestaande overeenkomst tussen banken 1 en 2, krachtens dewelke bank 1 zich verbindt jegens bank 2. 

759


Op de eerste plaats kan men een schuldvordering die men zelf heeft op een bank in de vorm 

van een rekeningtegoed, in pand geven. Het rekeningtegoed blijft op naam staat van de 

zekerheidsgever als eigenaar, en de bank wordt in kennis gesteld van de inpandgeving ervan 

aan diens schuldeiser. De bank is in dit geval louter passief betrokken: zij krijgt kennis van de 

inpandgeving (kennisgeving in de zin van art. 1690 BW). Deze rechtsfiguur, de inpandgeving 

van een schuldvordering, werd hoger reeds besproken. De respectievelijke rechten van de 

pandgever en pandhouder worden door de wet bepaald. 

We stellen vast dat in een aantal gevallen, de rechtspraak en rechtsleer het veel te ver gezocht 

hebben, aangezien ze heel eenvoudig kunnen worden begrepen als de vestiging van een 

pandrecht op een rekeningtegoed 2003 , wat hoger reeds ter sprake kwam. Zo bv. ook de op 

gemeenschappelijke naam gestelde of anderszins geblokkeerde huurwaarborgrekening 2004 

(ongeacht of deze onder de bijzondere regeling van art. 10 van de Woninghuurwet valt of 

niet), de waarborg bij financieringshuur door een consument, en vergelijkbare geblokkeerde 

waarborgen waarvan de modaliteiten door de wet zijn bepaald (bv. Wet Koop toekomstige 

woningen). Het gaat hier weliswaar om rekeningen die op meer dan één naam staan, maar de 

verschillende partijen hebben het tegoed niet in mede-eigendom, maar resp. de blote 

eigendom en een pandrecht erop. Uit het feit dat de wet spreekt van een voorrecht in plaats 

van een pandrecht, kunnen m.i. geen andere gevolgen worden afgeleid. 

2° Tweede techniek: gemeenschappelijk maken van de schuldvordering 

Ten tweede kan men een schuldvordering die men heeft op een bank in de vorm van een 

rekeningtegoed, inbrengen in een gemeenschappelijk vermogen. Dan zal het van het lot van 

dat vermogen afhangen aan wie het tegoed uiteindelijk toekomt. De mede-eigenaars kunnen 

bv. een aanwas- of verblijvensbeding overeengekomen zijn, waardoor de schuldvordering bij 

vooroverlijden van de ene exclusief aan de andere toekomt 2005 . Het gaat hier om een 

gezamenlijke rekening die geen zekerheidsmechanisme vormt. 

3° Derde techniek: voorwaardelijke schuldvordering doen ontstaan 

Tenslotte kan men ook gebruik maken van de externe werking van de interne verhouding, 

namelijk door aan de verbintenis van de bank een andere inhoud te geven dan een zuivere en 

eenvoudige geldschuld. Men komt met de bank overeen onder welke voorwaarden ze zich 

2003 De kwalificatie als inpandgeving werd - terecht - onder meer aanvaard in Hof Brussel 18 december 1991, 

JLMB 1992, 701 = JT 1992, 601 noot GREGOIRE; Hof Bergen 5 april 1995, P&B 1996, 100 = RRD 1995, 464 

= Act.Dr. 1996, 110; en voor een huurwaarborg door Vred. Meise 23 december 2004, RW 2004-2005, 1233 (zij 

het met de verkeerde idee dat het voorwerp van het pandrecht een geldsom is die bij een derde in bewaring is 

gegeven). 

2004 Zie nog Vred. Deinze 22 november 2000, T.G.R. 2001, 86 (compensatie tussen de door de verhuurder 

aangehouden waarborgrekening en de schuldvordering van de verhuurder op de huurder); Vred. Visé 2 december 

1996, T. Vred. 1998, 18; Kh. Hasselt 30 april 1998, TBH 1998, 680 noot W. DERIJCKE; Vred. Gembloers, 15 

september 1998, T.Vred. 2000, 50 noot M. GREGOIRE. 

2005 Zie i.v.m. aanwasbedingen mijn bijdrage "Noch terugwerking, noch overdracht: bij verdeling of aanwas 

verkrijgt men niets wat men al niet heeft. Tegelijk een bijdrage over de Gesamthand in ons recht", TPR 2004 nr. 

1 - Liber amicorum TPR en Marcel Storme, p. 653 v. 

760


jegens de ene en/of de andere partij verbindt (bij 2 partijen; het kunnen er ook meer dan 2 

zijn). De rekening wordt op naam van de twee (of meer) partijen geopend. Vandaar spreekt 

men vaak van een gemeenschappelijke rekening, wat evenwel in een heel aantal gevallen een 

onjuiste benaming is: 

- in vele gevallen gaat het namelijk niet om één gemeenschappelijke schuldvordering, maar 

om twee aparte schuldvorderingen jegens de bank, beiden onder elkaar uitsluitende 

opschortende voorwaarden. De bank verbindt zich jegens partij A onder voorwaarde A en 

jegens partij B onder voorwaarde niet-A. Die voorwaarden zijn in een 

driepartijenovereenkomst vastgelegd; dit wordt verder onder c. nader besproken. 

- soms gaat het om het scheppen van een conventioneel ondeelbare of onsplitsbare 

schuldvordering (Fr. créance indivisible, En. joint claim, Dui. gemeinschaftliche Schuld) d.i. 

een schuldvordering die slechts door beide partijen gezamenlijk kan worden uitgeoefend. Het 

gaat hier niét om een gewone mede-eigendom (onverdeeldheid), aangezien een 

schuldvordering in gewone onverdeeldheid van rechtswege verdeeld wordt de medeeigenaars; 

- het zou ook kunnen gaan om een hoofdelijke schuldvordering (actieve solidariteit) (créance 

solidaire, joint and several claim, Gesamtforderung), waarbij de bank naar keuze (alternatief) 

aan de ene dan wel de andere kan betalen (meerhoofdige rekening waarbij elk van de 

titularissen alleen kan beschikken). Ook dit kan als een bijzonder vorm van mede-eigendom 

worden beschouwd. 

Al heeft men in een aantal gevallen het leerstuk van de externe werking van interne 

modaliteiten dus niet nodig (nl. bij inpandgeving van een rekeningtegoed), dat belet niet dat 

door middel van die externe werking – dus door middel van een overeenkomst met de 

rekeningvoerende instelling - andere constructies mogelijk zijn, die niet in het schema van een 

inpandgeving moeten passen, en ook niet tot een bewaargeving of lastgeving te reduceren 

zijn. Wensen de partijen de rechten op een geldsom op een andere wijze te regelen dan een 

opsplitsing in eigendom en pandrecht op die som, dan kunnen ze dat dus doen door die 

geldsom te vervangen door een rekeningtegoed, waarbij met de schuldenaar van die 

schuldvordering – de rekeningvoerende financiële instelling – wordt overeengekomen onder 

welke voorwaarden de ene en/of de andere partij een schuldvordering heeft op die 

instelling 2006 . In zo'n geval moet ook door uitleg van de overeenkomst worden bepaald wie 

recht heeft op de interest die het tegoed opbrengt. 

2006 Zie bv. Hof Bergen 3 juni 1992, onuitg., besproken door A. ZENNER & I . PEETERS, RW 2004-2005, 

(481) 500, waartegen de voorziening in cassatie in feite verworpen werd door Cass. 27 januari 1994; Hof 

Antwerpen 3 mei 1988, TBBR 1991, 141 noot D. LECHIEN. Deze laatste heeft kritiek omdat volgens hem enkel 

ofwel een overdracht van een geldsom tot waarborg ofwel een inpandgeving van een rekening mogelijk is en dit 

geval geen van beiden betrof. De feiten speelden zich natuurlijk wel af voor de wijziging van art. 1690 en 2075 

BW in 1994. Verder het infra nog nader besproken arrest Cass. 2 februari 2007, RW 2006-2007, 1679 n. V. 

SAGAERT "Het Hof van Cassatie geeft groen licht voor het minnelijk kantonnement". 

In vergelijkbare zin DIRIX & BROECKX, “Overzicht”, TPR 1996, 391 v.; E. DIRIX, “Overzicht van 

rechtspraak. Beslag en collectieve schuldenregeling 1997-2001”, TPR 2002, 1187 v., 1215 nr. 32; E. DIRIX, 

“Het minnelijk kantonnement”, noot onder Cass. 9 november 1990, RW 1991-92, 535; Hof Gent 26 april 1996, 

RW 1996-97 noot E. DIRIX "Nogmaals over het "minnelijk" kantonnement"; Hof Brussel 18 december 1991, JT 

1992, 601 n. M. GREGOIRE; Rb. Brussel 4 februari 1998, TBBR 1998, 157; Hof Antwerpen 26 maart 1991, RW 

1991-92, 1066. 

In andere zin, maar achterhaald door de cassatierechtspraak J.L. LEDOUX, "Les saisies. Chronique", JT 1989, 

619-620; -, Les saisies Chronique de jurisprudence 1989-1996, Dossier du JT, 1997; 

761


b. Het wettelijk kantonnement 

Soms zijn die voorwaarden en de rechtsgevolgen bij wet bepaald, met name in geval van 

wettelijk kantonnement (dat ook kan geschieden buiten de hier besproken gevallen om, mits 

aan de vereisten van art. 1403 GerW wordt voldaan; zie algemeen met name art. 1404 GerW). 

Het wettelijk kantonnement stopt ook de loop der interest, die vervangen wordt door de 

interest welke de gekantonneerde som opbrengt 2007 . 

Het akkoord van de gerechtsdeurwaarder bij de bepaling van het te kantonneren bedrag bindt daarbij de 

schuldeiser-opdrachtgever 2008 . 

Het kantonnement nu wordt door de wetgever in art. 1403 GerW gekenmerkt als een 

bewaargeving, wat sommigen op een verkeerd spoor heeft gezet. Het gaat rechtens immers 

niet om een bewaargeving van (chartaal) geld, maar om een rekeningtegoed, d.i. een 

schuldvordering die ontstaat op de Deposito- en Consignatiekas. Het gaat ook niet meer om 

een geldsom, maar om een schuldvordering op de financiële instelling. Bovendien gaat het 

niet om een schuldvordering in mede-eigendom, maar om een voorwaardelijke 


Uit de wet moet dan wel worden afgeleid aan wie de schuldvordering voortvloeiend uit het 

kantonnement toekomt. De rechtsgevolgen verschillen naargelang het kantonnement strekt tot 

opheffing van een bewarend dan wel een uitvoerend beslag. 

* Bij kantonnement van de oorzaken van het beslag met het oog op de opheffing van een 

bewarend onroerend beslag geldt het kantonnement niet als betaling en maakt de 

schuldvordering deel uit van het vermogen van beslagen schuldenaar en is ze onderworpen 

aan de samenloop van diens schuldeisers; de schuldvordering neemt de plaats in van het in 

beslag genomen goed. De beslaglegger heeft dus geen voorrang 2009 . Het gaat hier om een 

kantonnement door de beslagen schuldenaar in art. 1403 GerW en om het kantonnement door 

de partij die het goed wil verwerven (de koper) of een hypotheek erop wil verkrijgen in art. 

1444 III GerW. Willen partijen wel een voorrang scheppen, dan dienen zij een andere 

techniek te gebruiken, zoals hieronder wordt besproken. 

Zie ook nog "Knelpunten in het beslagen executierecht", RW 1989-90, 982-984; Hof Gent 29 april 1989, RW 

1989-90, 992; Hof Bergen 20 juni 1989, TBH 1990, 883 = RRD 1989, 536 = Ann.Dr.Lg. 1990, 65 noot G. DE 

LEVAL "Opposabilité d'une convention tenant lieu de cantonnement sur exécution provisoire"; kh. Charleroi 14 

december 1999, RRD 2000, 208 noot C. BIQUET-MATHIEU; Vred. Gembloers, 15 september 1998, T.Vred. 

2000, 50 noot M. GREGOIRE. 

2007 Wordt de beslissing in uitvoering waarvan gekantonneerd werd, achteraf vernietigd of gewijzigd, dan dient 

de gekantonneerde som met haar opbrengst te worden terugbetaald, vermeerderd met verwijlinterest vanaf de 

datum van de vernietigende of wijzigende uitspraak – Rb. Gent 29 mei 2001, RW 2003-2004, 797. 

2008 Hof Antwerpen 19 april 2006, RW 2006-2007, 1130. 

2009 O.m. DIRIX & BROECKX, Beslag nr. 343; Hof Luik 14 november 2002, JLMB 2003, 1711; G. DE 

LEVAL, La siasie immobilière, (2007), p. 154 nr. 195; A. BERTHE, “Saisie-arrêt et mandat de payement”, 

JLMB 2008, (1258) 1260. 

762


* Bij kantonnement tot opheffing van een uitvoerend beslag geldt het kantonnement als 

voorwaardelijke betaling 2010 . 

c. Driepartijenovereenkomsten 

Als men die kwalificatie als bewaargeving laat voor wat ze is 2011 , dan valt gemakkelijk in te 

zien dat de wettelijke regeling van het kantonnement helemaal niet belet dat partijen ook 

zonder die regeling toe te passen kunnen overeenkomen om een geldsom te vervangen door 

een rekeningtegoed 2012 of andere geldvordering waaraan bepaalde modaliteiten worden 

gekoppeld, zij het wel alleen met het akkoord van de rekeningvoerende instelling (bank) c.q. 

de schuldenaar van de geldvordering. Dan gaat het wel om een zuiver conventionele regeling, 

waarvan de modaliteiten volledig afhangen van wat met die bank is overeengekomen (c.q. 

met de tussenpersoon, wanneer de rekening bij de bank niet op naam van de partijen staat 

maar van een tussenpersoon, zie de bespreking verderop van de “kwaliteitsrekening”). 

Onder voorbehoud van het geval van daadwerkelijke fraude (jegens de schuldeisers), zijn die 

afspraken tussen partijen echter wel perfect tegenwerpelijk aan derden, in het bijzonder aan de 

schuldeisers van beide partijen, precies omdat ze de inhoud zelf van het rekeningtegoed 

bepalen, dus van de schuldvorderingen zoals ze gelden in de interne verhouding tussen de - 

mogelijke – schuldeisers en de bank. Het feit dat het om een zekerheidsmechanisme gaat, doet 

daaraan geen afbreuk (dat betekent enkel dat de onderliggende overeenkomst tussen de 

voorwaardelijke schuldeisers onderling, verbintenisrechtelijk als een zekerheidsovereenkomst 

moet worden gekwalificeerd met het oog op de bepaling van de verbintenisrechtelijke 

geldigheid en gevolgen). Wel kan de vraag rijzen of die overeenkomst, indien achteraf blijkt 

dat ze tijdens de “verdachte periode” werd gesloten, nog kan worden beschouwd als een vorm 

van ”betaling (van een vervallen schuld) in geld of handelspapier”, op straffe van 

aanvechtbaarheid onder art. 17 FaillW 2013 . Enkel op dat laatste punt biedt het wettelijk 

georganiseerd kantonnement meer zekerheid dan deze louter conventionele figuren. 

Normaal zal de overeenkomst inhouden dat de schuldenaar van de geldvordering (meestal een 

bank, bij kwaliteitsrekeningen de tussenpersoon op wiens naam de rekening staat), in ruil voor 

het ontvangen een geldsom, zich ertoe verbindt een overeenstemmende creditering te 

verrichten van de rekening van de ene partij wanneer komt vast te staan dat deze daar recht op 

heeft, dan wel van de andere partij wanneer vast komt te staan dat die daar recht op heeft. In 

tussentijd kunnen beide partijen alleen gezamenlijk over het tegoed beschikken. Bij roerende 

zaken (inbegrepen chartaal geld) bestaat de mogelijkheid niet om het eigendomsrecht aldus te 

laten “zweven”, omdat zij een bestaan hebben op zichzelf, maar schuldvorderingen bestaan nu 

2010 DIRIX & BROECKX, Beslag nr. 367. 

2011 Zoals Cass. 9 november 1990, Arr. 1990-91, nr. 135 = Pas. 1991 I 256 = RW 1991-92, 535 noot E. DIRIX 

“Het minnelijk kantonnement”, stelde, dient een consignatie van een geldsom niet noodzakelijk als een 

bewaargeving te worden gekwalificeerd en kan het ook om een voorwaardelijke betaling gaan. 

2012 De rechtsleer die onze stelling niet volgt, gaat van de verkeerde stelling uit dat het om een geldsom gaat, en 

mist daardoor de kenmerken van een schuldvordering, bv. F. GEORGES, JT 2004, (125) 132 v. 

2013 Maar als dusdanig kan het mechanisme zeker niet als ongeldig worden beschouwd. Er is geen enkele reden 

waarom de belangen van de andere schuldeisers van de solvens beter zouden gediend zijn met het wettelijk 

kantonnement dan met een minnelijk kantonnement, zodat hun belangen in abstracto niet als tegenargument 

kunnen worden aangevoerd (zo ook E DIRIX, RW 1991-92, 537). 

763


eenmaal slechts in de mate waarin zij gelden tussen een schuldeiser en een schuldenaar 2014 . 

Om die reden is het dus helemaal niet nodig om aan de uiteindelijke creditering door de bank 

ten gunste van één van de partijen een retroactief gevolg toe te dichten 2015 . 

De rechten van de begunstigde zijn niet afgeleid van die van de partij die de geldsom heeft 

gestort op de rekening; in hoofde van de begunstigde gaat het om een oorspronkelijke 

verkrijging 2016 . 

De benaming die partijen aan deze rekening c.q. dit tegoed geven is zonder belang – men 

spreekt van consignatie, minnelijk kantonnement, escrow 2017 , enz. – tenzij dan om de 

overeenkomst tussen partijen uit te leggen volgens de gebruiken wanneer ze een lacune bevat. 

Vergeleken met het wettelijk geregelde kantonnement zijn er enkele nadelen: 

- dat partijen de modaliteiten in beginsel ook uitdrukkelijk zullen moeten overeenkomen en 

niet kunnen terugvallen op een wettelijke regeling; al wordt vaak aanvaard dat partijen 

stilzwijgend overeengekomen zijn om de interest op de schuldvordering te vervangen door de 

interest op het rekeningtegoed 2018 . 

- dat een dergelijk rechtsgevolg niet kan bereikt worden door één partij op eenzijdige wijze, 

zonder het akkoord van de tegenpartij (en de bank). Ook vrijwaart dit de rechthebbende 

natuurlijk niet tegen het onvermogend worden van die derde 2019 . 

2014 Dit wordt nu precies niet gezien door de tegenstanders, die het altijd hebben over de vraag in wiens 

vermogen de geldsom zich dan wel bevindt, bv. F. GEORGES, JT 2004, 133 nr. 31. In latere publicaties is deze 

auteur evenwel in onze richting omgegaan. 

2015 De kritiek van tegenstanders van het minnelijk kantonnement (bv. F. GEORGES, JT 2004, 133) richt zich 

– niet onterecht – vooral tegen de retro-activiteit van de betaling waarop sommige voorstanders zich beroepen. 

Het is echter helemaal niet nodig zich daarop te beroepen. 

2016 Vg. Rb. Brussel 4 februari 1998, TBBR 1998, 157. 

2017 Bij een escrow-overeenkomst wordt het geld (of andere goederen, maar daarover gaat het hier niet) 

toevertrouwd aan een escrow-agent, een derde die vervolgens bij de vervulling van de bepaalde voorwaarden een 

overeenstemmende geldsom zal betalen aan de ene of de andere partij. Het kan natuurlijk zijn dat de escrow 

agent volgens de overeenkomst het geld zelf niet mag bijhouden maar op zijn beurt moet omzetten in een 

rekeningtegoed (escrow account genaamd). Dan gaat het om een combinatie van escrow met een 

kwaliteitsrekening, zoals in de tekst nader wordt besproken. 

Over escrow-overeenkomsten, zie verder R.I.V.F. BERTRAMS, De escrow-overeenkomst als zekerheids- en/of 

beheersinstrument voor geldstromen, in Contracteren in de internationale praktijk, Kluwer Deventer 2002; M. 

DELIERNEUX en J. HAMBENNE, “La place de l’escrow account dans le cadre des sûretés issues de la 

pratique”, in X., “Le juriste dans l’entreprise/Jurist in bedrijf”, Bruylant Brussel 1989, 153 v.; E. DIRIX en R. 

DE CORTE, (1999) nr. 552, p. 377, (2006) nr. 18, p. 20; E. DIRIX en V. SAGAERT, TPR 2004, p. 277; G. DU 

BOIS, “Problèmes posés par “l’escrow account” et par la compensation comme sûreté dans certains instruments 

financier”, in A.M. STRANART (ed.), Le droit des sûretés, Editions du Jeune Barreau Buxelles 1992, 417 v.; G. 

SCHRANS en R. STEENNOT, Algemeen deel van het financieel recht, in Reeks Instituut Financieel Recht, , 

Intersentia Antwerpen 2003, nr. 209; J. VAN LANCKER, “De Escrow Agreement in het kader van 

overnameovereenkomsten”, V & F 1998, (317), nr. 1; P. VAN OMMESLAGHE, “Les sûretés issues de la 

pratique. Développements récents”, in A.M. STRANART (ed.), Le droit des sûretés, Editions du Jeune Barreau 

Bruxelles 1992, (377); C. DEHOUCK, “Kan escrow een alternatief voor documentair krediet bieden?”, DAOR 

2004, afl. 69, (10). 

2018 Bv. Rb. Gent 27 september 2005, RW 2006-2007, 410. 

2019 Daartegen worden dan weer andere maatregelen genomen, meer bepaald doordat de derde verplicht wordt 

het geld te deponeren op een derden- of kwaliteitsrekening. 

764


Opdat deze rekeningen dit bijzonder rechtsgevolg zouden hebben volstaat het dus niet dat er 

een daartoe strekkende overeenkomst bestaat tussen de verschillende mogelijke begunstigden 

van de rekening, maar moet dit ook ten aanzien van de rekeningvoerende instelling (bank) 

(c.q. bij kwaliteitsrekeningen de tussenpersoon) bedongen zijn. Zoniet is deze rekening niets 

anders dan een gewone rekening, een schuldvordering van de rekeninghouder, en blijft de 

bank die een eenheid van rekeningen heeft bedongen, gerechtigd om het tegoed op deze 

rekening te compenseren met tekorten op andere rekeningen van dezelfde rekeninghouder 

(vgl. dezelfde problematiek verder onder bij de kwaliteitsrekeningen) 2020 . Heeft de bank 

daarentegen ermee ingestemd dat er aldus voorwaardelijke rechten worden geschapen, dan 

kan zij jegens de begunstigde geen schuldvergelijking inroepen met schuldvorderingen die zij 

op de andere betrokken partij zou hebben 2021 . 

Het loutere feit dat partijen een bedrag blokkeren op een rekening, betekent niet noodzakelijk 

dat er ook een overeenkomst is dat er voorwaardelijke rechten ontstaan ongeacht samenloop. 

Met name wanneer het minnelijk kantonnement gebeurt om een bewarend beslag op te heffen 

of te vermijden, komt de rechtspraak wel eens tot de conclusie dat de solvens niet de 

bedoeling hadden om een voorwaardelijk recht op betaling toe te kennen aan de andere partij 

(en dit dus ook niet bedongen heeft van de financiële instelling) 2022 , aangezien ook het 

wettelijk kantonnement tot opheffing van een bewarend beslag geen voorrang schept (vgl. 

hoger). 

Of een dergelijk “minnelijk kantonnement” evenzeer de loop der interest stopt of niet, en aan 

wie de interest toekomt op het rekeningtegoed, zijn vragen van uitleg van de overeenkomst 

tussen de partij die kantonneert en zijn wederpartij 2023 . 

De zopas besproken figuur kan gecombineerd worden met de figuur van de 

kwaliteitsrekening, met name wanneer een rekeningtegoed wordt gecreëerd dat op naam staat 

van de advocaten of notarissen van beide partijen en daarbij wordt overeengekomen onder 

welke voorwaarden die som aan de ene dan wel de andere partij zal worden uitbetaald. 

Overigens kan een vergelijkbare (maar niet identieke) zekerheid ook worden geschapen door 

gelden te storten op de kwaliteitsrekening van één enkele, gemeenschappelijke tussenpersoon. 

Deze rechtsfiguur wordt zo dadelijk nader besproken. 

De voorwaardelijke schuldvorderingen van de diverse mogelijke rechthebbende bij een 

minnelijk kantonnement leiden ten dele een eigen leven. Zo kan elk van de partijen zijn 

2020 Voor een toepassing bij een rekening waarvan het tegoed door de rekeninghouder-huurder en zijn 

verhuurder bestemd was tot huurwaarborg, maar dat nooit met de bank was overeengekomen, zodat deze het 

recht behield te compenseren: Rb. Gent 27 maart 2001, RW 2003-2004, 671. 

2021 Bv. Hof Brussel 16 oktober 1996, RW 1998-99, 18; V. SAGAERT, "Het Hof van Cassatie geeft groen licht 

voor het minnelijk kantonnement", RW 2006-2007, (1680) 1681 nr. 3. 

2022 Hof Luik 6 februari 1991, JLMB 1996, 1038; kh. Brussel 8 oktober 2007, JLMB 2008, 1286 n. F. 

GEORGES; E. DIRIX & V. SAGAERT, "De kwaliteitsrekening herbezocht", TPR 2004, 281 nr. 15; V. 

SAGAERT, "Het Hof van Cassatie geeft groen licht voor het minnelijk kantonnement", RW 2006-2007, (1680) 

1681 nr. 5. 

2023 Hof Gent 30 mei 1995, P&B 1996, 105 = RW 1996-97, 678. Volgens Hof Brussel 16 december 1997, 

TBBR 1999, 472 noot G. VAN MELLAERT, "Minnelijk kantonnement en procesrechtsmisbruik", werkt het 

minnelijk kantonnement niet bevrijdend en laat het dus de interest doorlopen. 

765


voorwaardelijke schuldvordering overdragen of kan deze in beginsel in beslag worden 

genomen. Indien een voorwaardelijk gerechtigde failliet gaat, komt die voorwaardelijke 

schuldvordering in beginsel in de boedel terecht. 

Hetzelfde geldt indien de voorwaardelijk gerechtigde een bewindvoerder is, wiens bevoegdheden in geval van 

faillissement overgaan op een faillissementscurator. Een interessante casus in dit verband vinden we in de zaak 

die leidde tot het cassatie-arrest van 2 februari 2007 2024 : de pandhouder op handelszaak en de commissaris 

inzake opschorting inzake gerechtelijk akkoord waren overeengekomen de verkoopprijs van de handelszaak 

(verkocht tijdens de opsporingsfase van gerechtelijk akkoord) te storten op een kwaliteitsrekening op naam van 

de advocaten "met de gevolgen van een kantonnement", nu er betwisting was of door de commissaris gedane 

uitgaven, die boedelschulden waren van het gerechtelijk akkoord, voorgingen op de rechten van de pandhouder 

of niet. Het bedrijf ging failliet en de rechter besliste dat het deel van sommen op de kwaliteitsrekening dat 

overeenstemde met de boedelschulden die voorrang hadden op het pand handelszaak, aan de curator moest 

worden uitbetaald. Het cassatie-arrest zelf is vooral van belang omdat het uitdrukkelijk stelt dat samenloop geen 

afbreuk doet aan het mechanisme van een minnelijk kantonnement. 

3. Schuldvergelijking in meerpartijenverhoudingen (multilaterale netting) 

Voor zover dit intern is overeengekomen, kan op grond van genoemd beginsel ook 

schuldvergelijking in meerpartijenverhoudingen bedongen worden op een wijze die 

tegenwerpelijk is in geval van samenloop 2025 . 

Dergelijke multilaterale netting vinden we met name regelmatig bij partijen die alle 

aangesloten zijn bij een of andere beurs of andere verrekeningsinstelling; treedt die instelling 

op als centrale tegenpartij, dan is er strikt genomen geen multilaterale schuldvergelijking maar 

een meervoud aan bilaterale schuldvergelijkingen tussen elk van de deelnemers en die 

centrale tegenpartij (zie o.m. de bespreking van de vereffening bij beurstransacties in Deel 

VI). 

Zoals hoger vermeld zijn er voor de geldigheid van dergelijke overeenkomsten m.b.t. de 

rekeningtegoeden en effecten op naam geen specifieke wettelijke bepalingen nodig; anders is 

het w.b. andere effecten, zodat de desbetreffende bepalingen besproken worden in Deel VI 

(waardepapieren). 

De bepalingen van de WFZ die ook de multilaterale netting erkennen, zijn slechts van belang 

in die gevallen waar het gemeen recht niet reeds tot het gewenste resultaat leidt (vgl. hoger 

voor bilaterale netting). 

2024 Cass. 2 februari 2007, AR nr. C.05.0367.N, KBC bank t. K. Creyf q.q. faill. Datafer, D'Hoore, RW 2006- 

2007, 1679 n. V. SAGAERT "Het Hof van Cassatie geeft groen licht voor het minnelijk kantonnement". 

2025 Zie Hof Antwerpen 27 oktober 1997, RW 1998-99, 675 (overeenkomst tussen meerdere verbonden 

vennootschappen en een bank, waardoor deze tussen de rekeningen van de onderscheiden vennootschappen mag 

verrekenen); K. TROCH, “Bankdeposito’s en bankrekeningen in beweging” in Bankcontracten (red. B. Tilleman 

en B. Du Laing), Die Keure Brugge, 2004, (203), 223-239. 

766


4. Op naam van een middellijk vertegenwoordiger ontstane schuldvorderingen; 

kwaliteitsrekeningen als bijzondere toepassing. 

Een bijzondere figuur vinden we ook wanneer een schuldvordering ontstaat in hoofde van een 

tussenpersoon die openlijk voor andermans rekening optreedt, als middellijk 

vertegenwoordiger. 

a. De door een middellijk vertegenwoordiger verkregen schuldvordering 

Uit art. 103 FaillW en de verdere uitwerking daaraan door rechtsleer en rechtspraak 

gegeven 2026 , blijkt namelijk dat er bij dergelijke schuldvorderingen een trustachtige 

opsplitsing plaatsvindt van het eigendomsrecht op de schuldvorderingen. In geval van 

insolventie van de tussenpersoon, en mogelijks ook in geval van rechterlijke tussenkomst bij 

wanprestatie van die persoon, kan die schuldvordering door zijn opdrachtgever zelf worden 

uitgeoefend, maar overigens heeft de tussenpersoon er exclusief het beheer over 2027 . Dit heeft 

te maken met het onderscheid tussen de verbintenisrechtelijke en zakenrechtelijke gevolgen 

van de openlijke middellijke vertegenwoordiging: verbintenisrechtelijk is de tussenpersoon 

wederpartij, zakenrechtelijk komt het tegoed in beginsel toe aan zijn opdrachtgever; de 

rechten van de tussenpersoon hebben wel ook een zakelijk aspect (zo zal de opdrachtgever 

een bewindsrecht hebben op die schuldvordering en meestal ook een zekerheidsrecht). 

De opvordering door de principaal in geval van faillissement van de tussenpersoon, geldt 

slechts voor zover de tussenpersoon openlijk voor andermans rekening is opgetreden (vgl. 

hoger de bespreking van de leer van de zakenrechtelijke simulatie bij verborgen middellijke 

vertegenwoordiging). 

b. De (bijzondere) kwaliteitsrekening 

1° Begrip 

Een belangrijke toepassing 2028 van de zopas genoemde trustachtige opsplitsing van 

schuldvorderingen op naam van tussenpersonen vinden we bij schuldvorderingen die een 

2026 O.m. E. DIRIX & V. SAGAERT, "De kwaliteitsrekening herbezocht", TPR 2004, (263) 269 nr. 6 

2027 Vergelijkbare bepalingen zijn te vinden, zijn het met schakeringen, in meerdere andere rechtsstelsels, bv. 

art. 401 Zwitserse OR (waar de opdrachtgever reeds eigenaar wordt van de door de tussenpersoon voor zijn 

rekening verworven schuldvordering zodra hij al zijn verplichtingen m.b.t. die opdracht is nagekomen; deze 

overgang wordt gezien als een vorm van wettelijke subrogatie).; art. 7:420 NBW. 

Zie ook art. PECL art. 3:302. Insolventie of wezenlijke tekortkoming van de tussenpersoon jegens de 

opdrachtgever: "Wordt een tussenpersoon insolvabel of begaat hij een wezenlijke tekortkoming jegens de 

opdrachtgever, of staat het voor de dag waarop nakoming verschuldigd is vast dat de tussenpersoon wezenlijk zal 

tekortschieten, dan: 

(a) moet de tussenpersoon de opdrachtgever op diens verzoek de naam en het adres van de derde mededelen; en 

(b) kan de opdrachtgever jegens de derde de rechten uitoefenen die voor zijn rekening door de tussenpersoon zijn 

verkregen, onverminderd de verweermiddelen die de derde kan tegenwerpen aan de tussenpersoon. 

2028 Een andere, heel specififeke, toepassing vinden we in art. 64/9 Bankwet betreffende de inning door de 

cedent van schuldvorderingen die zijn overgedragen aan een cessionaris en ondergebracht in een “bijzonder 

vermogen” bij uitgitte van covered bonds door die cessionaris: wat door de cedent voor rekening van dat 

767


tussenpersoon heeft op een financiële instelling wegens toevertrouwde gelden, indien hij de 

rekening bij die bank aanhoudt “qualitate qua”. Men noemt deze dan ook 

"kwaliteitsrekeningen" 2029 . 

Voorbeelden: 

- derdenrekeningen van advocaten en gerechtsdeurwaarders; 

- rubriekrekeningen van notarissen; 

- derdenrekeningen van beheersvennootschappen voor auteursrechten 2030 ; 

- derdenrekeningen van vermogensbeheerders, vastgoedmakelaars, sekwesters, e.d.m. 

- faillissementsrekeningen van curatoren (zij het met een deels verschillend regime); 

- en meer in het algemeen allerlei escrow-rekeningen van escrow agents (vgl. hoger). 

Het gaat hier niet om de effectenrekeningen van banken en beursmakelaars voor hun cliënten 

(zie het KB giraal effectenverkeer, besproken in Deel VI); die betreffen immers 

waardepapieren en geen schuldvorderingen op naam. De regeling daarvan is ten dele 

gelijkaardig, maar er zijn ook enkele verschillen precies omdat het voorwerp van de rekening 

geen schuldvordering (geldtegoed) is, maar een (aandeel in een) hoop effecten. 

De kwaliteitsrekening kan gecombineerd worden met de techniek van de voorwaardelijke 

schuldvorderingen, die hierboven reeds werd besproken (driepartijenverhoudingen). Heel 

vaak immers wordt de tussenpersoon juist ingeschakeld als bewindvoerder om zeker te stellen 

dat het geld slechts uitbetaald wordt indien aan de voorwaarden daartoe is voldaan en blijft 

het intussen als zekerheid geblokkeerd. Wordt de voorwaarde niet vervuld, dan gaat het naar 

de andere voorwaardelijke begunstigde (bv. koopsom op derdenrekening notaris wordt aan 

verkoper uitbetaald na verlijden van de akte en keert naar de koper terug als de transactie niet 

doorgaat). 

Bovendien zou de kwaliteitsrekening de gerechtigde ook moeten beschermen bij insolventie 

van de tussenpersoon zelf. De kwaliteitsrekening vermijdt meer bepaald dat het "geld" deel 

uitmaakt van het vermogen van de tussenpersoon, zoals het geval zou zijn zowel wanneer 

deze het chartaal zou bijhouden (ingevolge de regel van de "confusio nummorum"), als 

wanneer hij het giraal zou aanhouden op een gewone rekening op eigen naam. Dit is ook de 

reden waarom personen die beroepshalve gelden van derden beheren vaak verplicht zijn dit te 

doen via een kwaliteitsrekening. 

bijzonder vermogen van de cessionaris werd geïnd, maakt deel uit van dat bijzonder vermogen en niet van het 

vermogen van de cedent. 

2029 Zie daarover naar Belgisch en/of Nederlands recht uitvoeriger E. DIRIX, “Kwaliteitsrekeningen”, TPR 

1996, p. 71 v.; E. DIRIX & R.D. VRIESENDORP (red.), Inzake kwaliteit, met onder meer M.E. STORME, "De 

kwaliteitsrekening, zakenrechtelijk bekeken", p. 55-80, ook (bijgewerkt) in X., Kwaliteitsrekeningen (reeks 

Voorrechten en hypotheken. grondige studies nr. 5), Kluwer Antwerpen 1999, p. 37 v. en ingewerkt in mijn 

bijdrage "Van trust gespeend ? Trusts en fiduciaire figuren in het belgisch privaatrecht", TPR 1998, 703 v., ook 

op http://www.storme.be/trust.html; E. DIRIX & V. SAGAERT, TPR 2004, 263 v.; I. SAMOY, Middellijke 

vertegenwoordiging, nr. 780 v.; R.M. AVEZAAT, De kwaliteitsrekening, studiepockets privaatrecht, Kluwer 

Deventer 2002. 

Contra de hier verdedigde opvatting A.M. STRANART, RPDB Complément VIII, V° "La saisie-arrêt bancaire" 

nr. 61. 

2030 art. 65ter Auteurswet 1994 (ingevoegd bij W. 10 december 2009). 

768


Volgens een cassatie-arrest van de Franstalige eerste kamer van 27 januari 2011 2031 zou het 

tegoed op een derdenrekening van een advocaat in diens eigen vermogen vallen, omdat hij dat 

tegoed voor eigen rekening zou aanhouden. Dit arrest, dat bijna unaniem in de rechtsleer 

wordt afgekeurd, berust op een dwaling; het valt te hopen dat het snel achterhaald zal zijn 

door andersluidende rechtspraak en/of een tussenkomst van de wetgever. 

2° Vereisten voor deze kwalificatie 

* Een kwaliteitsrekening is per definitie een rekening (die een verbintenisrechtelijke 

verhouding is) die door de rekeninghouder openlijk qualitate qua wordt “gehouden” 

(beheerd), d.i. niet voor eigen rekening, maar voor rekening van één of meer andere 

personen 2032 (of, voor zover het recht dit erkent, een afgezonderd vermogen dat niet aan een 

persoon zou toebehoren) 2033 . Openlijk qualitate qua betekent: met vermelding van de 

kwaliteit van opdrachtnemer. De rekeninghouder is met de schuldenaar van de 

schuldvordering (rekeningvoerende instelling) overeengekomen dat hij de rekening houdt 

“voor rekening van derden”. 

Het is in beginsel voldoende dat de bewindvoerder openlijk aangeeft qualitate qua of voor 

andermans rekening te handelen, zonder dat hij daarbij de identiteit van de 

opdrachtgever/begunstigde moet opgeven (openlijke middellijke vertegenwoordiging 

volstaat). De rekening staat niet op naam van de rechthebbende-begunstigde. 

De kwaliteitsrekening vinden we niet alleen waar ze wettelijk verplicht is voor de 

beroepsbeoefenaar. Ze kan ook louter conventioneel zijn (bv. de escrow-rekeningen). 

* Wel is het niet zo dat een rekeninghouder zomaar voor zichzelf kan beslissen dat hij een 

bepaald tegoed vanaf nu voor een derde gaat houden 2034 . Een rekening wordt nog geen 

kwaliteitsrekening omdat een partij die geld op die rekening stort of overschrijft, een bepaalde 

bestemming voor die geldsom vermeldt 2035 . In dat geval maakt de som – of liever : de 

2031 Cass. 27 januari 2011, nr. F.07.0109.F, RW 2010-2011, 1775 afkeurende noot V. SAGAERT “Beslag op 

een derdenrekening van een advocaat. De teloorgang van het vermogensbegrip “ = TBH 2011, 561 afkeurende 

noot R. HOUBEN “De beslagbaarheid van de derdenrekening van de advocaat (zgn. Carpa-rekening)” = T.Not. 

2011, 310 n. C. ENGELS “Carparekening evrsus rubriekrekening” = JT 2011, 162 n. G. De LEVAL & F. 

GEORGES, “Le statut du compte de tiers de l’avocat: Dura lex ...” 

2032 Waarbij de rekeninghouder wel één van die personen kan zijn, de middellijke vertegenwoordiger die 

optreedt voor gemene rekening van hemzelf en zijn opdrachtgever(s); deze wijze van optreden kan wel voor 

bepaalde beroepen verboden zijn. 

2033 Omzeggens alle afgescheiden vermogens die ons recht kent, zijn ofwel gevallen van mede-eigendom 

(maatschap, feitelijke vereniging, huwelijksgemeenschap, enz.) ofwel rechtspersonen (vennootschap met 

rechtspersoonlijkheid, vzw, stichting). M.i. kan men hoogstens in sommige gevallen van rechtspersoon in 

oprichting spreken van een dergelijk, in zekere mate door het recht erkend, afgescheiden vermogen. 

2034 Het louter “bestemmen” van de gelden is niet voldoende - zie bv. Hof Brussel 9 juli 1957, RW 1957-58, 455. 

2035 Hof Brussel 16 april 1987, JT 1987, 575; Hof Antwerpen 20 april 1993, R.Not.B. 455; Hof Brussel 23 

december 1998, TBH 1999, 681 noot; Hof Brussel 9 juli 1957, RW 1957-58, 456; Hof Bergen 26 juni 1984, Pas. 

1984 II 140 = RPS 1984, 292. De gewone "studierekening" van de notaris is zo'n rekening waarop weliswaar 

binnen bepaalde grenzen ook derdengelden kunnen toekomen, maar die geen kwaliteitsrekening is. Volgens de 

wet is de notaris maar verplicht gelden op een rubriekrekening te plaatsen indien ze niet binnen één maand aan 

de bestemmeling worden overgemaakt (art. 34 Notarisambtwet) en het om een bedrag groter dan 2500 Euro gaat. 

769


schuldvordering op de bank tot beloop van die som – gewoon deel uit van het vermogen van 

de rekeninghouder 2036 ; de bank kan dit tegoed ook compenseren met schulden van die 

rekeninghouder; en bij faillissement van de rekeninghouder valt het tegoed in de boedel. 

Het is dus maar anders als de rekeningvoerende bank ermee instemt dat het om een bijzondere 

rekening gaat. 

3° Beëindiging van het bewindsrecht 

Hoewel eigenaar, kan de gerechtigde de schuldvordering niet beheren en het bewindsrecht 

slechts beëindigen voor zover de inwendige rechtsverhouding met de rekeninghouder (de 

lastgevingsovereenkomst) dat mogelijk maakt; dit bewindsrecht van de rekeninghouder is 

bestand tegen een faillissement van de gerechtigde. 

In de meeste gevallen zal, in afwijking van de gewone regel bij lastgeving, de 

vertegenwoordiging, en dus ook het bewindsrecht, niet eenzijdig ad nutum door de 

“gerechtigde” kunnen worden beëindigd, omdat ofwel de vertegenwoordiger ofwel een derde 

er recht op heeft dat de begunstigde niet zelf over het tegoed kan beschikken (zgn. “mandaat 

van gemeenschappelijk belang”). Veelal is de gerechtigde niet onvoorwaardelijk gerechtigd 

en zijn er meerdere belanghebbenden in de zin van personen die een subjectief recht hebben 

op het behoud van het bewind over het tegoed. De vertegenwoordiging kan slechts worden 

opgezegd onder de voorwaarden die door die onderliggende verhouding zijn bepaald, dan wel 

bij instemming van of ernstige tekortkoming van de partij die er recht op heeft dat 

vertegenwoordiger niet zelf over het tegoed beschikt. Dit alles stemt overeen met de 

uiteenzetting hierboven over het zgn. mandaat van gemeenschappelijk belang. 

Indien alle (ook voorwaardelijk) gerechtigden akkoord zijn, kan de rekeninghouder vervangen 

worden door een nieuwe. Indien er voor elke belanghebbende een tussenpersoon optreedt 

(typisch voorbeeld is de rekening op naam van meerdere advocaten), dan is de vervanging van 

één ervan een loutere partijkwestie. De advocaat die opgevolgd wordt heeft de verplichting 

mee te werken aan de overdracht van de rekening aan zijn opvolger 2037 . 

Het bewindsrecht van de rekeninghouder zelf moet m.i. worden beschouwd als een goed dat 

niet vatbaar is voor uitwinning, en dus ook niet voor beslag. Het valt ook niet in de boedel bij 

faillissement van de rekeninghouder. De rechthebbenden kunnen de schuldvordering 

revindiceren, zij het dat in geval er meerdere rechthebbenden (of potentiële rechthebbenden) 

zijn, er voor de vereffening een andere bewindvoerder zal moeten worden aangesteld. 

2036 Zie bv. Cass. 9 mei 1947, Arr. 1947, 148 = Pas. I 192 (geldsom die men moest terugbetalen werd door de 

schuldenaar zogenaamd geblokkeerd op een rekening). Voor de basisregel, vgl. Cass. fr. 20 april 1983, Bull.civ. 

1983 I nr. 127 = Defrénois 1983 art. 33132, 1142 v.: rekeningtegoeden op een gewone bankrekening vallen in 

het vermogen van de titularis, ongeacht de oorsprong van de gelden en de bestemming die zij voordien hadden 

(in casu tegoeden afkomstig van gelden die een verzekeringsmakelaar voor rekening van de verzekeraar had 

geïnd, maar op een eigen rekening had geplaatst). Dit belet niet dat de personen die eraan meegewerkt hebben de 

derdengelden van hun doel af te wenden daarvoor aansprakelijk kunnen zijn jegens de bestemmeling (vgl. bv. 

Hof Antwerpen 15 december 2003, RW 2005-2006, 1470). 

2037 Dit leidt men af uit art. 1 II van het OVB-reglement inzake opvolging. 

770


4° Gevolgen van de kwalificatie als tegoed van een kwaliteitsrekening in verhouding met de 

schuldeisers van de rekeninghouder 

Is het rekeningtegoed volgens de interne verhouding tussen rekeninghouder en bank een 

“eigen” tegoed van de rekeninghouder (nostro-tegoed), dan kunnen de schuldeisers van de 

rekeninghouder zich daarop verhalen (en de bank bv. mee verrekenen) tot op het ogenblik 

waarop het tegoed op tegenwerpelijke wijze aan een ander toekomt (door kennisgeving van 

cessie, door naasting door de opdrachtgever, enz.). 

Is het een tegoed dat qualitate qua wordt aangehouden, dan is dat niet het geval 2038 . Is aan de 

vereisten voor een kwaliteitsrekening voldaan, dan maakt het tegoed geen deel uit van het 

vermogen van de rekeninghouder 2039 . De begunstigde is - al dan niet voorwaardelijk - (mede- 

)eigenaar van het rekeningtegoed 2040 . De schuldeisers van de bewindvoerders persoonlijk 

kunnen het tegoed niet uitwinnen. Vermits de schuldvordering niet in het vermogen valt van 

de rekeninghouder (omdat hij geen eigenaar is), kan ze door zijn schuldeisers ook niet in 

beslag worden genomen. 

Dit belet niet dat de bank in geval van derdenbeslag tegen de titularis van de rekening in zijn 

verklaring van derde-beslagene ook van deze rekening melding moet maken; de bank kan 

immers niet nagaan aan wie de gelden wel toebehoren 2041 en het is niet uit te sluiten dat op de 

kwaliteitsrekening ook gelden van de rekeninghouder zelf staan. De bank waaronder beslag 

wordt gelegd tegen de rekeninghouder moet niet alleen melding maken van de 

kwaliteitsrekening, doch ook van het kwaliteitskarakter daarvan 2042 , om te verduidelijken dat 

het tegoed in beginsel niet tot het vermogen van de beslagen rekeninghouder behoort. 

Wel dient men erover te waken dat de bank geen beding van eenheid van rekening (tussen de 

kwaliteits- en andere rekeningen van dezelfde rekeninghouder) kan inroepen, omdat dan het 

recht van de rechthebbenden door vermenging teniet zou gaan, althans de bank 

schuldvergelijking zou kunnen toepassen met schuldvorderingen op de rekeninghouder. 

2038 Vgl. ook Cass.fr. 7 maart 2000, JCP éd. E, 2000, 726: Cass.fr. 10 februari 1998, RTDComm 1998, 392. 

2039 Vgl. (derdenrekening advocaat) Beslagr. Luik 10 september 2001, JLMB 2001, 1498; G. DE LEVAL, 

Traité des saisies, 631; L. LANOYE, "Beslag onder derden op een (bank)rekening", Liber amicorum Marcel 

Briers, Mys&Breesch Gent 1993, 287. 

Zo ook in Nederland HR 12 januari 2001, RvdW 2001, 29; a contrario HR 3 februari 1984, Slis-Stroom, NJ 1984 

nr. 752. Zie verder A. STENEKER, Kwaliteitsrekening en afgescheiden vermogen, Kluwer Deventer 2005. 

Dit geldt a fortiori wanneer de gefailleerde niet eens rekeninghouder is, maar de rekening enkel zijn naam 

vermeld omdat zij een gemeenschappelijke rekening is van meerdere van zijn schuldeisers, die het geld op één 

rekening lieten storten om het achteraf onder elkaar te verdelen - het geval dat aanleiding gaf tot het arrest Hof 

Antwerpen 13 februari 1996, RW 1996-97, 610. 

2040 Vgl. Z. VAN HEE, Verslagen Comité Studie en wetgeving 1961, I, 38; Hof Luik 6 november 1967, JL 

1967, 81; corr. Luik 30 juni 1964, RPNot. 1965, 351 n. P.W. 

2041 Vgl. Beslagr. Brussel 20 januari 2000, TBH 2001, 856 noot J.P. BUYLE & M. DELIERNEUX. 

2042 Zie hierover nader E. DIRIX, “Kwaliteitsrekeningen”, TPR 1996 (71) 84 nr. 14 = “Les comptes rubriqués et 

qualitatifs”, in Le trust et la fiducie / De trust en de fiduciaire overeenkomst, p. (175) 188 nr. 14. 

771



schuldeisers van de solvens 

Zoals hoger besproken kan het zijn dat het tegoed onder een bepaalde voorwaarde toekomt 

aan één gerechtigde en onder de tegengestelde voorwaarde aan een andere gerechtigde. 

De schuldeisers van de bewindvoerders persoonlijk kunnen het tegoed niet uitwinnen; de 

schuldeisers van de begunstigde van het tegoed wel. Daartoe moeten zij in beginsel beslag 

leggen onder de bewindvoerder van het tegoed (niet rechtstreeks onder de rekeningvoerende 

bank). Een bijzondere situatie is er wel bij de kwaliteitsrekening van een 

faillissementscurator: het tegoed maakt deel uit van de "boedel" van schuldeisers in de boedel. 

Wanneer een schuldeiser zijn schuldvordering op de boedel (boedelschuld) wil verhalen, kan 

hij dat daarentegen onder meer op het tegoed van die kwaliteitsrekening doen. Aangezien hij 

zijn schuldvordering moet richten tegen de curator q.q. en tegen die curator een uitvoerbare 

titel moet / zal hebben, kan hij in uitvoering van die titel wel rechtstreeks beslag leggen onder 

de bank ten laste van de curator q.q. 2043 

Wanneer het gaat om een conflict tussen de bestemmeling van de geldsom en de schuldeisers 

van de solvens, heeft het weinig belang of het rekeningtegoed dat gevolg is van de betaling 

aan de tussenpersoon een kwaliteitsrekening vormt of niet. Al zou de tussenpersoon eigenaar 

zijn van het rekeningtegoed, blijft de vraag wie van partijen onder welke voorwaarden een 

schuldvordering heeft op de tussenpersoon, waarop de schuldeisers van die partij zich dan 

desgevallend kunnen verhalen. Het rekeningtegoed zal onder het beslag leggen voor zover de 

tussenpersoon op dat tijdstip inderdaad schuldenaar was, d.w.z. voor zover de beslagene op 

dat tijdstip effectief reeds of nog een schuldvordering had op de tussenpersoon. 

Wanneer een tussenpersoon (bv. een notaris) een geldsom ontvangt met de opdracht vanwege 

de solvens om die aan één van zijn schuldeisers uit te betalen, dan heeft de solvens geen 

schuldvordering tot betaling of teruggave van die geldsom en kunnen zijn schuldeisers daarop 

dan ook geen derdenbeslag leggen onder die tussenpersoon 2044 . 

6° Verhaal door de schuldeisers van de gerechtigde 

Wanneer de schuld tot betaling waarvan de som strekt een voorwaardelijke schuld is, dan 

heeft de bestemmeling slechts een voorwaardelijk recht; wanneer bv. een verkoop onder 

opschortende voorwaarde wordt gesloten en de koper een voorschot betaalt op de 

kwaliteitsrekening van de notaris, en de opschortende voorwaarde wordt niet vervuld en de 

overeenkomst wegens die niet-vervulling ontbonden, dan wordt de verkoper geacht nooit enig 

2043 Voor een voorbeeld: kh. Antwerpen 18 december 2006, TBH 2007, (605) 609-610; in casu werd het 

derdenbeslag dus gelegd onder de Deposito- en Consignatiekas - art. 52 FaillW, dat de procedure voor 

deconsignatie bepaalt, geldt enkel voor uitkering aan schuldeisers in de boedel en niet voor tenuitvoerlegging 

door schuldeisers van de boedel. 

2044 Bv. Hof Luik 13 september 2007, JT 2008, 33 = JLMB 2008, 1256 n. A. BERTHE “Saisie-arrêt et mandat 

de payement”. 

772


recht te hebben verkregen op dat voorschot en valt het bij faillissement van de verkoper ook 

niet in diens boedel 2045 . 

Voor zover anderzijds de bestemmeling effectief gerechtigd is, is het aandeel van die 

rechthebbende in de schuldvordering op de bank in beginsel wél vatbaar voor derdenbeslag, 

maar anders dan bij een beslag op schuldvorderingen die ook op naam staan van de 

rechthebbende, zal het beslag hier moeten worden gelegd onder de bewindvoerder; de bank 

kent immers de naam van de rechthebbende niet, of in ieder geval niet diens precieze rechten 

(vgl. In Nederland art. 25 lid 5 Notarisambtwet 1999). Normaal legt men derdenbeslag 

weliswaar bij de schuldenaar van de in beslag genomen schuldvorderingen, d.i. de bank, 

omdat normaal de schuldenaar de “houder” is van de schuldvordering (in overdrachtelijke 

zin). Bij een kwaliteitsrekening is er evenwel sprake van een tweetrapshouderschap. De bank 

houdt de schuldvordering voor de rekeninghouder, die deze op zijn beurt niet voor zichzelf 

houdt, maar voor de rechthebbende. Aldus is het de rekeninghouder die de verklaring moet 

doen en desnoods eenvoudig schuldenaar kan worden verklaard. Het beroepsgeheim kan m.i. 

niet ingeroepen worden om geen verklaring af te leggen of het onder zich hebben van gelden 

van de beslagene te verzwijgen. Wel kan het beroepsgeheim zich ertegen verzetten dat details 

van de schuld worden meegedeeld en kopie word meegedeeld van bewijsstukken (zoals 

normalerwijze - d.i. buiten beroepsgeheim om - wel vereist kan zijn, zie art. 1452 en 1453 

Ger.W.) 2046 . 

Een dergelijk meertrapsstelsel vinden we zoals gezegd in een bijzondere wettelijk geregelde 

kwaliteitsrekening, nl. de effectenrekening van de beursmakelaar (zie art. 9 KB nr. 62 giraal 

effectenverkeer van 10 november 1967). Een vergelijkbare regeling vinden we in art. 77 Wet 

beleggingsondernemingen van 6 april 1995 voor cliëntenrekeningen van 

beleggingsvennootschappen. 

c. De generale kwaliteitsrekening of omnibus-rekening 

Het is ook mogelijk dat de rekeninghouder één enkele rekening voert voor meerdere 

rechthebbenden uit verschillende verrichtingen of rechtsverhoudingen. Men noemt dit ook een 

algemene of generale derdenrekening of een omnibus-rekening (En. omnibus account), i.t.t. 

de speciale derdenrekening, die slechts tegoeden van één gerechtigde betreft: 

2045 Dit geval vinden we in een arrest Hof Gent 4 januari 2010, 7e Kamer, 2008/AR/2071 faill. Charly Brood, 

http://www.mdseminars.be/nl/bibliotheek/faillissementsrecht/rechtspraak/FAI-R-125.pdf = T.Not. 2010, 141 n. 

L. WEYTS, onderhandse verkoop ontbonden wegens niet-vervulling van de opschortende voorwaarde van 

bodemattest. Het arrest beschouwt de notaris wel als juridische eigenaar en de solvens als economische eigenaar, 

wat m.i. niet erg behulpzaam is, maar de conclusie is wel correct. 

2046 De nadere bespreking van het beroepsgeheim valt buiten het bestek van deze bijdrage. Zie daarvoor mijn 

bijdrage "Déontologie professionnelle et conduite loyale du procès - Professional ethics and procedural fairness", 

Belgisch rapport voor het IXe Wereldcongres voor Procesrecht, Coimbra/Lissabon augustus 1991, in Rôle et 

organisation des magistrats et avocats dans les sociétés contemporaines, IXième Congrès mondial de droit 

judiciaire (Rapports belges), Kluwer Antwerpen 1992, p. 3 v. Zie voor de hele discussie i.h.b. betreffende de 

notaris : J.F. TAYMANS, “Le secret professionnel du notaire face aux oppositions extrajudiciaires, aux saisiesarrêts 

et aux cessions de créance”, in Mélanges offerts à Roland De Valkeneer à l’occasion du 125e anniversaire de 

la revue du notariat belge, red. D. Sterckx & J.L; Ledoux, Bruylant Brussel 2000, p. 465 v. 

773


- notarissen houden in beginsel afzonderlijke rubriekrekeningen voor elke verrichting 2047 , 

maar daarnaast vaak toch ook een algemene derdenrekening 2048 ; 

- bij beleggingsvennootschappen zijn beiden mogelijk (art. 77 Wet beleggingsondernemingen 

6 april 1995); 

- advocaten daarentegen hebben behalve voor erg belangrijke bedragen meestal maar één 

derdenrekening, waarop de verschillende derdengelden vermengd zijn 2049 . 

In zo’n geval ontstaat er een mede-eigendom tussen de verschillende rechthebbenden, elk in 

verhouding tot de crediteringen die de rekeninghouder voor rekening van elk van hen heeft 

verkregen (min de debiteringen die voor rekening van elk van hen geschiedden) (en bij 

voorwaardelijke rechthebbenden nadat eerst is uitgemaakt aan wie onder hen het tegoed 

toekomt, zie de hierboven beschreven driepartijenovereenkomsten). 

Is er een tekort op de rekening, dan wordt dit door alle rechthebbenden evenredig gedragen; 

deze regel vinden we wettelijk voor effectenrekeningen (waarover meer in Deel VI), bij de 

sommenrekeningen van beheerders van beleggingsfondsen, en dergelijke meer, maar is ook 

de enige zinvolle regel voor geldtegoeden op kwaliteitsrekeningen (vgl. in Nederland de art. 

25 III en IV Notarisambtwet 1999) 2050 . 

Een interessante vraag in deze gevallen is of de evenredige verdeling van het tekort 

onverminderd geldt wanneer ook de rekeninghouder zelf één van de gerechtigden is 

(vermenging van nostro-tegoeden met derden-tegoeden). Dit is dit onvoldoende reden om te 

beslissen dat de tegoeden dan geheel in het vermogen vallen van de rekeninghouder 2051 ; in 

tegendeel wordt aanvaard dat de rekeninghouder - en dus ook zijn schuldeisers - achtergesteld 

wordt op de derden voor wiens rekening hij tegoeden aanhoudt 2052 . De rekeninghouder wordt 

geacht bij afhaling of overboeking van tegoeden eerst zijn eigen tegoed te hebben afgehaald. 

Hij is immers krachtens de rechtsverhouding met de gerechtigden “gebonden” om het tegoed 

eerst voor de anderen te houden. In zo’n geval wordt een tekort eerst aan hem aangerekend en 

pas nadien evenredig verdeeld over de gerechtigden 2053 . 

2047 Zie art. 34 Notarisambtwet en art. 2 en v. Koninklijk Besluit van 10 januari 2002 betreffende het beheer 

van de door een notaris ontvangen sommen, effecten en geldswaardige papieren aan toonder en betreffende het 

toezicht op de boekhouding van de notarissen, voorheen KB 14 december 1935 betreffende de organisatie en de 

controle van de boekhouding van notarissen. 

2048 in Nederland de regel, zie art. 25 I Notarisambtwet 1999. 

2049 zie Art. 1 Reglement van de Nationale Orde van advocaten van 19 januari 1989 en Reglement 

derdengelden van de Orde van Vlaamse balies van 11 december 2002; art. 3.8.1. Europese Code van 

deontologie. In Frankrijk art. 27 Décret nr. 72-671 van 13 juli 1972. Voor de erkenning van het rechtsgevolg, zie 

Cass. fr. 19 februari 1985, Bull.civ. 1985 II nr. 68 = D. 1985, I.R., 319. Tegen de kwalificatie als 

kwaliteitsrekening: J.P. BUYLE, “Les jardins secrets du compte bancaire professionnel de l’avocat”, in Liber 

amicorum Lucien Simont, Bruylant Brussel 2002, 953 v. 

2050 Zo ook DIRIX & SAGAERT, TPR 2004, (263) 268 nr. 5. 

2051 Dat werd nochtans ten onrechte beslist in Hof Brussel 26 maart 2002, NJW 2003, 346 = TBBR 2003, 312 

en op p. 317 v. afkeurende noot V. SAGAERT "De derdenrekening van een advocaat: een algemene 

kwaliteitsrekening". 

2052 Zo ook V. SAGAERT, Zakelijke subrogatie, nr. 457; DIRIX & SAGAERT, TPR 2004, (263) 268 nr. 5. 

2053 De regel vinden we in art. 25 IV (Staats-)Nederlandse Notarisambtwet 1999. Vgl. ook art. 25 Wb.Venn, 

art. 8 III van de W. 22 juli 1991 Deposito- en thesauriebewijzen, art. 471 IV Wb.Venn en art. 10 IV KB giraal 

effectenverkeer. 

De redenering vinden we meer algemeen in het common law terug wat gelden van een trust betreft. Daar wordt 

774


Een gemeenschappelijke derdenrekening houdt nog niet in dat het mandaat van de rekeninghouder een mandaat van 

gemeenschappelijk belang is; integendeel zal voor elk aandeel van die mede-eigendom afzonderlijk gelden in wiens 

belang het moet worden beheerd (en of dat een enkele gerechtigde betreft, dan wel een mandaat van 

gemeenschappelijk belang). 

dergelijk vermoeden echter via de figuur van een constructive trust van rechtswege gemaakt en kan het aan 

derden worden tegengeworpen. Zie F.P. van KOPPEN, “Bestaan er echte trustverhoudingen in Nederland, 

Duitsland en Luxemburg”, WPNR nr. 5906-5907, p. 130; mijn bijdrage in RW 1996-97, randnr 21 = in Le trust 

et la fiducie / De trust en de fiduciaire overeenkomst, randnr. 21. 

775


HOOFDSTUK IX. Pluraliteit van schuldeisers 

De al dan niet verzekerde schuldvordering is in de meeste gevallen een schuldvordering die aan één schuldeiser 

toekomt. Is een schuld aangegaan jegens meer dan een schuldeiser, of komt een schuldvordering door latere 

feiten aan meer dan een schuldeiser toe, dan wordt de schuldvordering in beginsel verdeeld in afzonderlijke 

schuldvorderingen. Niettemin kent ons recht ook situaties waarin de gevolgen van deze pluraliteit anders luiden. 

Voor een goed begrip moet men daarbij een onderscheid maken tussen de interne verhouding tussen de 

schuldeiser enerzijds en de verhouding met de schuldenaar anderzijds, aangezien deze niet noodzakelijk 

corresponderen. 

AFDELING A. Verhouding tussen de medeschuldeisers 

De verhouding tussen de medeschuldeisers is op de eerste plaats een zakenrechtelijke vraag, een vraag naar de 

zakelijke rechten van elk van de medeschuldeisers op de schuldvordering. 

Met schuldeiser bedoelen we hier dan een persoon die minstens gerechtigd is om de schuldvordering of een deel 

ervan in eigen naam te innen. 

Een schuldeiser in deze zin kan ofwel een zakelijk recht hebben op de schuldeiser ofwel niet; in het laatste geval 

is hij een middellijk vertegenwoordiger die in eigen naam optreedt voor rekening van de eigenaar of eigenaars 

van de schuldvordering. We overlopen de belangrijkste gevallen. 

1. Beperkte rechten op schuldvorderingen 

Een eerste mogelijkheid bestaat daarin dat een persoon eigenaar is van de schuldvordering en een ander 

pandhouder. Deze situatie werd hoger reeds besproken. Behalve om pandrechten in enge zin kan het gaan om 

rechtstreekse vorderingen en andere met pand gelijk te stellen mechanismen. 

Een vergelijkbaar geval vinden we bij vruchtgebruik op een schuldvordering. 

2. Schuldvorderingen in een gemeenschappelijk vermogen 

Een tweede situatie vinden we bij mede-eigendom van schuldvorderingen. Daarbij moet op de eerste plaats 

verder onderscheiden worden naargelang de schuldvordering deel uitmaakt van een gemeenschappelijk 

vermogen of niet. 

Deze gemeenschappelijke vermogens werden in Deel II hoofdstuk IV reeds besproken als gevallen van 

afgescheiden vermogens, in het bijzonder de maatschap, de huwgemeenschap, de feitelijke vereniging, de 

gemeenschappelijke nalatenschap (ervengemeenschap) en het effectendepot. In die gevallen hebben de mede- 

eigenaars van dat vermogen geen aandeel in afzonderlijke bestanddelen ervan, dus ook niet in een 

schuldvordering die ervan deel uitmaakt, totdat die schuldvordering door gehele of gedeeltelijke verdeling aan 

776


één of meerdere van hen wordt toebedeeld. Het gaat om de zgn. gezamenlijke eigendom (Gesamthand, joint 

property). Er kan enkel voor gemeenschappelijke rekening beschikt worden over die schuldvordering, en dit in 

overeenstemming met de bestuursregels die voor dat vermogen gelden (vgl. hoger). Behalve krachtens 

bestuursbevoegdheid kan ook krachtens volmacht over de schuldvordering worden beschikt (en dit telkens voor 

rekening van alle mede-eigenaars gezamenlijk). In alle gevallen dient de beschikking voor gemeenschappelijke 

rekening te geschieden; wanneer de schuldvordering voor gemeenschappelijke rekening geïnd wordt, komt het 

ontvangene in het gemeenschappelijk vermogen terecht. Dit gebeurt ongeacht of geïnd wordt in naam van de 

gemeenschap, dan wel in eigen naam (vgl. de openbare maatschap c.q. de stille maatschap). Komt de opbrengst 

niet in het gemeenschappelijk vermogen terecht, dan is aan dat vermogen vergoeding verschuldigd 2054 . Verder 

wordt het lot van de eigendom op de schuldvordering bepaald door de regels inzake het aandeel in dat vermogen 

(de mede-eigenaars ervan kunnen bv. een aanwas- of verblijvensbeding overeengekomen zijn, waardoor de 

schuldvordering bij vooroverlijden van de ene exclusief aan de andere toekomt 2055 ). 

Het feit dat een bankrekening op naam van één van de echtgenoten staan, bewijst nog niet dat het om eigen 

gelden gaat; in beginsel vallen de tegoeden in de gemeenschap, tenzij het eigen karakter van de tegoeden wordt 

aangetoond 2056 . 

3. Mede-eigendom van een afzonderlijke schuldvordering 

Maakt de schuldvordering geen deel uit van een afgescheiden vermogen, en is ze dus het voorwerp van een 

afzonderlijke mede-eigendom, dan heeft elke mede-eigenaar in beginsel een aandeel in dat goed, waarover hij 

afzonderlijk kan beschikken. Bij een dergelijke mede-eigendom bestaat er immers géén onderscheid tussen het 

aandeel in het geheel en dat in een afzonderlijk goed, aangezien er maar één goed is. 

a. Deelbare schuldvorderingen: geen mede-eigendom, maar opsplitsing van de 

schuldvordering 

Meer nog, in beginsel wordt zo'n schuldvordering van rechtswege verdeeld in meerdere schuldvorderingen, 

corresponderend met ieders aandeel. We spreken van deelbare schuldvorderingen (Fr. créances divisibles, 

several claims, Du. Teilgläubigerschaft). 

b. Ondeelbare/onsplitsbare schuldvorderingen 

Dit is anders indien en zolang de schuldvordering krachtens de verhouding met de schuldenaar ondeelbaar 

(onsplitsbaar) is (Fr. créance indivisible) in die zin dat de schuldenaar de schuld in zijn geheel mag dan wel zelfs 

moet betalen (en dit, naargelang de rechtsverhouding, aan één van de schuldeisers dan wel aan verschillende of 

alle schuldeisers tezamen). Dit kan het geval zijn: 

- ofwel omdat dit voortvloeit uit de aard van de prestatie die de schuldenaar verschuldigd is (omdat de 

verschuldigde prestatie niet verdeeld kan worden of in delen gepresteerd worden), 

2054 Bv. art. 1432 BW Zie ook art. 23 Wb. (voorheen art. 1846 BW) en voor de uitleg daarvan, die van het 

gelijkluidende artikel 7A:1666 Nederlands BW door ASSER-MAEIJER, 5-V, nr. 170 p. 230. 

2055 Zie i.v.m. aanwasbedingen mijn bijdrage "Noch terugwerking, noch overdracht: bij verdeling of aanwas 

verkrijgt men niets wat men al niet heeft. Tegelijk een bijdrage over de Gesamthand in ons recht", TPR 2004 nr. 

1 - Liber amicorum TPR en Marcel Storme, p. 653 v. 

2056 Hof Brussel 16 februari 2010, 2007/AR/2074, Justel nr. N-20100216-1. 

777


- ofwel omdat dit voortvloeit uit de overeenkomst met de schuldenaar (conventioneel ondeelbare 

schuldvordering) (zie de bespreking verder bij de bespreking van de verhouding met de schuldenaar). 

In die gevallen vindt er tussen de mede-eigenaars slechts een verdeling plaats wanneer ofwel de ondeelbaarheid 

wegvalt ofwel de schuldvordering verdwijnt (en de opbrengst ervan verdeeld wordt of een deelbare 

schuldvordering vormt zoals bv. een rekeningtegoed). Wel kan de schuldvordering in zijn geheel voordien aan 

één van hen toebedeeld worden 2057 (onder voorbehoud van het recht dat de schuldenaar uit de verhouding 

jegens hem zou kunnen hebben om desondanks aan een andere ex-schuldeiser te betalen, bv. bij een beding van 

actieve hoofdelijkheid – zie verder de bespreking van de verhouding met de schuldenaar 2058 ). 

Zakenrechtelijk zijn de rechtsgevolgen voor het overige gelijkaardig aan die van de gezamenlijke eigendom 

(Gesamthand, joint property), ook al betreft de eigendom hier slechts één enkel goed en geen geheel van 

goederen. Het gaat hier niét om een gewone mede-eigendom (gewone onverdeeldheid), aangezien een 

schuldvordering in gewone onverdeeldheid van rechtswege verdeeld wordt over de mede-eigenaars. De 

schuldeisers kunnen enkel gezamenlijk over de schuldvordering beschikken, of althans enkel voor gemene 

rekening (dus eventueel wel een enkele schuldeiser met volmacht van de andere), en niet elk afzonderlijk over 

hun aandeel. Indien een van de schuldeisers afstand doet van zijn recht, of – bij een schuldvordering intuitu 

personae – sterft, dan wast zijn aandeel aan dat van de andere schuldeiser(s) aan (Bij een schuldvordering intuitu 

pecuniae zal het recht van de stervende overgaan op zijn erfgenamen). De toebedeling van de schuldvordering in 

zijn geheel aan één van de mede-eigenaars werkt ook declaratief en zogenaamd retroactief. De gedwongen 

eenheid (onverdeeldheid) van de schuldvordering sluit niet uit dat er in de verhouding tussen de retroactief 

vergoedingsaanspraken kunnen bestaan (bv. wanneer één schuldeiser de gehele schuld geïnd heeft zal hij aan de 

anderen hun aandeel moeten vergoeden). 

Zoals gezegd gaat het hier om de gevolgen op zakenrechtelijk vlak, de eigendomsverhoudingen dus. De 

verhouding met de schuldenaar komt verderop ter sprake. 

Niet onbelangrijk is dat de gevolgen van deze ondeelbaarheid externe werking hebben: omdat zij inherent zijn 

aan de schuldvordering blijven ze ook gelden bij bv. faillissement van één van de schuldeisers. 

4. Geen mede-eigendom maar afzonderlijke voorwaardelijke rechten 

Geen mede-eigendom is er wanneer uit de rechtsverhouding met de schuldenaar (normaal in een 

driepartijenovereenkomst) volgt dat deze onder bepaalde voorwaarden aan één partij een schuldvordering 

toekent en onder de tegenovergestelde voorwaarde aan een andere partij (zie hoger de bespreking van dergelijke 

"quasi-gemeenschappelijke" rekeningen). 

5. Middellijke vertegenwoordiging 

Tenslotte kan er nog een trustachtige opsplitsing van de rechten op de schuldvordering plaatsvinden wanneer de 

schuldvordering verkregen is door een middellijk vertegenwoordiger, d.i. een persoon die de schuldvordering in 

2057 Door een overeenkomst van verdeling in ruime zin, d.i. ook omvattend een toebedeling tegen opleg of 

betaling, of door een niet-conventionele (bv. gerechtelijk opgelegde) verdeling. 

2058 Omgekeerd maakt een beding van (actieve) hoofdelijkheid de schuldvordering nog niet ondeelbaar (art. 

1219 BW). 

778


eigen naam voor andermans rekening (zie bv. hoger de kwaliteitsrekening) of voor gemeenschappelijke rekening 

(bv. een stille maatschap) heeft verkregen. 

Onder de WFZ bestaat er nog een variante op deze figuur, nl. wanneer de schuldvorderingen zelf op naam staan 

van de schuldeisers-eigenaars, maar de zakelijke zekerheden die er accessoir aan zijn op naam staan van de 

middellijke vertegenwoordiger, die openlijk voor rekening van de schuldeisers optreedt (art. 5 WFZ). Dit werd 

hoger reeds besproken. 

Een andere variante vinden we in het transportrecht, wanneer zowel de afzender als de geadresseerde van een 

zending (dan wel de persoon in die aanspraak gesubrogeerd is 2059 ) een aanspraak hebben jegens de vervoerder - 

bv. krachtens art. 17 CMR wat betreft de aanspraak op schadevergoeding voor geheel of gedeeltelijk verlies of 

beschadiging, waarbij slechts één van beiden in de interne verhouding eigenaar zal zijn, maar beiden een 

aanspraak hebben in de externe verhouding. 

AFDELING B. Verhouding met de schuldenaar 

Deze verhouding wordt in het verbintenissenrecht bestudeerd bij de bespreking van de pluraliteit van 

(schuldenaars of) schuldeisers. 

De rechtsgevolgen in deze verhouding hangen in beginsel af van de zakenrechtelijke verhouding (wie zakelijke 

rechten heeft op de schuldvordering kan ze ook uitoefenen jegens de schuldenaar), evenwel met een aantal 

schakeringen: 

- door de regel dat de regel dat betaling te goeder trouw gedaan aan iemand die in het bezit is van de 

schuldvordering, de schuldenaar bevrijdt (art. 1240 BW), en als een meer specifieke vorm daarvan de regel dat 

een verandering in gerechtigdheid maar aan de schuldenaar kan worden tegengeworpen zodra deze er kennis van 

heeft of diende te hebben (verwoord in art. 1690 III BW voor de cessie en inpandgeving); 

- doordat de zakelijk gerechtigde op de schuldvordering aan een ander bevoegdheid kan verlenen om de rechten 

uit de schuldvordering of sommige daarvan uit te oefenen, in het bijzonder de schuldvordering te innen; alsmede 

de regel van art. 2005 BW, volgens dewelke een eenmaal gegeven bevoegdheid om jegens de schuldenaar te 

handelen, de lastgever blijft binden zolang die schuldenaar geen kennis heeft van de beëindiging ervan; 

- en door enkele wettelijke bepalingen ten gunste van de schuldenaar geconfronteerd met meerdere schuldeisers. 

1. Meerdere of gedeelde schuldvorderingen 

Indien de schuldvordering geen deel uitmaakt van een gemeenschappelijk vermogen en ook niet (krachtens de 

verhouding met de schuldenaar) ondeelbaar is, dan wordt ze verdeeld over verschillende mede-eigenaars. Dan 

bestaan er even zovele afzonderlijke rechtsverhoudingen tussen de schuldenaar en elk van de schuldeisers. Elk 

van die verhoudingen leidt zijn eigen leven en is onafhankelijk van de andere (Du. Teilgläubigerschaft). 

Dit sluit niet uit dat één van die schuldeisers aan een andere schuldeiser of een derde volmacht kan geven om de 

schuldvordering voor zijn rekening uit te oefenen (inningsvolmacht), zij het in zijn naam (gewone volmacht) of 

in eigen naam (als middellijk vertegenwoordiger). Die volmacht is evenwel een zuiver externe aangelegenheid 

en eindigt op grond van de gewone regels inzake lastgeving, zoals die gelden tussen lastgever en lasthebber. Een 

uitzondering daarop vormt de actieve hoofdelijkheid, die dan ook hieronder nader sprake komt. 

2059 Cass. 21 januari 2010, RW 2010-2011, 370 n. J. VAN DONINCK. 

779


2. Schuldvorderingen in een gemeenschappelijk vermogen 

a. Niet ontbonden vermogens 

Maakt een schuldvordering deel uit van een niet-ontbonden maatschap, de huwgemeenschap of feitelijke 

vereniging, of een giraal effectendepot, dan bestaat er ook in verhouding tot de schuldenaar slechts één enkele 

schuldvordering, die uitgeoefend wordt door de persoon of personen die bevoegd zijn om voor 

gemeenschappelijke rekening te handelen (zij het dat de deelgenoten of sommige van hen afzonderlijk bevoegd 

zijn, zij het dat zij slechts gezamenlijk of althans met meerdere van hen tezamen bevoegd zijn). Zijn de 

schuldeisers elk afzonderlijk bestuursbevoegd (wat bij een huwvermogen de regel is, behoudens ar. 1418 en 

1419 BW), dan kan de schuldenaar niet opwerpen dat ze gezamenlijk moeten optreden. 

Dit betekent bv. ook dat de schuldenaar zijn schuld jegens dat gemeenschappelijk vermogen niet kan verrekenen 

met een schuldvordering die hij op één van de deelgenoten van dat vermogen zou hebben, ook niet tot beloop 

van een zogezegd aandeel van zijn schuldenaar in die gemeenschap 2060 (tenzij het - m.b. bij de 

huwgemeenschap - bij uitzondering gaat om een “eigen schuld” van de deelgenoot die wel op de gemeenschap 

kan worden verhaald). 

Omgekeerd kan de deelgenoot een schuldvordering van de gemeenschap op een derde niet in schuldvergelijking 

brengen met een eigen schuld van hemzelf jegens die derde 2061 , tenzij hij bevoegd is die schuldvordering van 

de gemeenschap daadwerkelijk te innen (op een wijze die hem eigenaar maakt van het geld) 2062 (in welk geval 

hij vergoeding verschuldigd is aan de gemeenschap) 2063 . 

b. Ontbonden vermogens 

Gaat het evenwel om een nalatenschap of een ontbonden maatschap, huwgemeenschap of feitelijke vereniging, 

dan geldt in het algemeen dat de bestuursbevoegdheid vervalt en dat de mede-eigenaars elk afzonderlijk enkel 

daden van behoud en voorlopig beheer kunnen stellen 2064 , en voor al het overige slechts gezamenlijk kunnen 

handelen (bij consensus), behoudens volmacht die ze elkaar of aan een gemeenschappelijke lasthebber zouden 

gegeven hebben 2065 . Deze regel vervalt natuurlijk voor goederen, w.o. schuldvorderingen, die reeds uit het 

gemeenschappelijk vermogen zijn gehaald door ze toe te bedelen aan de ene of de andere mede-eigenaar. 

2060 K. GEENS, in De nieuwe vennootschapswetten van 7 en 13 april 1995, Biblo Kalmthout 1995, (13) 30; J. 

VANANROYE, in Knelpunten van dertig jaar vennootschapsrecht, (205) nr. 108; ASSER-MAEIJER, 5-V, nr. 

171 en 178; en meer algemeen R. VANDEPUTTE, De overeenkomst, Brussel 1977, p. 295. Uitdrukkelijk in 

BGB § 719 II en 1419 II voor de maatschap en de huwgemeenschap. 

2061 Vgl. ASSER-MAEIJER, 5-V, nr. 178. 

2062 Wat niet het geval is wanneer hij de schuldvordering enkel mag “innen” via een rekening van de 

gemeenschap opf via een kwaliteitsrekening (derdenrekening), wél wanneer hij ze in speciën mag innen of via 

een eigen rekening. 

2063 Bv. art. 1432 BW Zie ook art. 23 Wb. (voorheen art. 1846 BW) en voor de uitleg daarvan, die van het 

gelijkluidende artikel 7A:1666 Nederlands BW door ASSER-MAEIJER, 5-V, nr. 170 p. 230. 

2064 Vgl. ook art. 1210 GerW (bevoegdheid van de notaris aangesteld in het kader van een gerechtelijke 

verdeling). Volgens het Duitse BGB § 2039 omvat dit ook de bevoegdheid om voor gemene rekening 

schuldvorderingen te innen. In het Franse recht werd dit verworpen door Cass. (fr.) 27-7-1863, D. I 460 

(ontbonden maatschap). Voor het huidige Franse recht, zie ..... 

2065 Zie voor het Franse recht de meer uitgewerkte regeling, die eenvormig is voor alle gevallen van nietgebonden 

mede-eigendom, in art. 815-2 tot 815-7 C.C.; voor het Duitse recht BGB § 2038 en 2040 I, alsmede de 

analoge toepassing van de regels uit de zaaksgemeenschap (BGB § 2038 II juncto 743, 745, 746 en 748) 

780


Deze regels gelden in beginsel ook voor de schuldvorderingen die van de ontbonden gemeenschap deel 

uitmaken 2066 , onder voorbehoud van de genoemde regels van bevrijdende betaling te goeder trouw aan de 

bezitter van de schuldvordering, en bevrijdende betaling te goeder trouw aan de persoon die voor de ontbinding 

alleen inningsbevoegd was. 

Voor de schuldvorderingen van een nalatenschap vinden we wel een meer specifieke regel in art. 1220 BW, dat 

bepaalt dat wanneer een deelbare schuldvordering deel uitmaakt van de nalatenschap, de erfgenamen "de schuld 

niet kunnen vorderen dan voor het aandeel waarop zij recht hebben als vertegenwoordigers van de schuldeiser". 

Voor een goed begrip hiervan zijn twee bedenkingen noodzakelijk: 

- Art. 1220 BW houdt dus niét in dat de schuldvorderingen van de erflater van rechtswege worden verdeeld en 

daardoor buiten de nalatenschap zouden vallen (en nog veel minder dat ze buiten de ontbonden gemeenschap of 

het effectendepot zouden vallen). Uit de zopas aangehaalde bewoordingen zowel als de plaats van de bepaling 

(in het verbintenissenrecht, niet in het erfrecht) blijkt duidelijk dat deze alleen de inwendige verhouding tussen 

de schuldeisers en de schuldenaar betreft, met name de vraag wie betaling kan vorderen en aan wie bevrijdend 

kan worden betaald, en niét de eigendom van de schuldvordering 2067 . De laatste vraag wordt daardoor niet 

beroerd, zoals duidelijk blijkt uit art. 832 BW, volgens hetwelk de schuldvorderingen bij verdeling dienen te 

worden toebedeeld zoals de andere goederen. Zie overigens ook de meer specifieke regel van art. 1240ter BW 

(Wet van 28 juni 2009) voor rekeningtegoeden op naam van de overledene en diens overlevende echtgenoot of 

wettelijk samenwonende partner. 

- De oorspronkelijke Franse tekst van art. 1220 BW zegt dat “les héritiers ne peuvent demander la dette que pour 

les parts dont ils sont saisis comme représentant le créancier”. Dit betekent dat de innings- en 

beschikkingsbevoegdheid ten aanzien van de schuldenaar niet bepaald wordt door het aandeel dat elke 

erfgenaam uiteindelijk erft, maar wel door de mate waarin hij de saisine heeft verkregen 2068 , of - zoals men 

meestal saisine vertaalt - het bezitsrecht (al zou bewindsrecht een betere vertaling zijn). In vele gevallen valt de 

mate van saisine van een erfgenaam immers niét samen met zijn uiteindelijk aandeel in de nalatenschap. Zo 

bezien is art. 1220 trouwens maar een nadere toepassing van art. 1240 BW dat bepaalt dat de schuldenaar te 

goeder trouw bevrijdend kan betalen aan de bezitter van de schuldvordering. 

De regel van art. 1220 BW is dus op de eerste plaats een regel ten gunste van de schuldenaar, die bevrijdend kan 

betalen door de betaling op te splitsen over de erfgenamen in verhouding tot hun wettelijke saisine, zonder zich 

te moeten bekommeren over de exacte eigendomsverhoudingen tussen de erfgenamen, en dus niet hoeft te 

wachten tot hij aan allen tegelijk of aan een aan alleen gemeenschappelijke lasthebber kan betalen. 

2066 Vgl. BGB § 2039. 

2067 Vgl. behalve G. BAUDRY-LACANTINERIE & A. WAHL, Traité théorique et pratique de droit civil, Des 

successions, III, p. 604 v. nr. 3279, ook G. SIESSE, Contribution à l’étude de la communauté d’héritiers en droit 

comparé, p. 113; H. CAPITANT, “L’indivision héréditaire”, Rev.crit.lég.jur. 1924, p. (19) 23 v.; DE PAGE, 

Traité IX nr.1334 v. m.b. 1337; A. KLUYSKENS, Erfenissen nr. 239; A. VAN GYSEL, Les masses de 

liquidation, p. 173. Vgl. voor Nederland (oud recht) ASSER-MEIJERS-VAN DER PLOEG nr. 379; DRION, 

“Art. 1335 en de boedelscheiding”, WPNR 4685 

2068 Vgl. bv. G. BAUDRY-LACANTINERIE & A. WAHL, Traité théorique et pratique de droit civil, Des 

successions, III, (3e uitg. Parijs 1905), p. 604 v. nr. 3279. 

781


Sinds de invoering van art. 1240 bis BW kan de schuldenaar van tegoeden deze ook bevrijdend betalen door dit 

te doen aan of op instructie van de personen aangewezen in een attest van erfopvolging opgesteld door de 

ontvanger van het successiekantoor bevoegd voor de inlevering van de aangifte van nalatenschap van de 

overledene, of in een attest of in een akte van erfopvolging opgemaakt door een notaris. 

3. Hoofdelijke en ondeelbare schuldvorderingen 

a. Probleemstelling en terminologie 

Uit de rechtsverhouding tussen de schuldenaar en de schuldeiser(s) kan voortvloeien dat de schuldenaar de 

schuld: 

- in zijn geheel mag dan wel zelfs moet betalen (en dit, naargelang de rechtsverhouding, aan één van de 

schuldeisers dan wel aan verschillende of alle schuldeisers tezamen); in het eerste geval kan de schuldenaar niet 

verplicht worden de betaling op te splitsen in gedeelten 2069 , in het tweede geval is hij zelfs niet gerechtigd om 

dat te doen; 

- mag of zelfs moet betalen aan één van de schuldeisers dan wel aan verschillende of alle schuldeisers tezamen 

(dit los van de vraag of hij de prestatie mag opsplitsen in deelbetalingen dan wel enkel in één keer mag betalen). 

De combinatie van deze verschillende mogelijke modaliteiten van de rechtsverhouding leidt tot een reeks 

mogelijke situaties 2070 , waarvan er maar sommige in ons recht wettelijk geregeld zijn. Bovendien worden die 

verschillende modaliteiten daarbij vaak niet goed onderscheiden, wat ook geleid heeft tot dubbelzinnigheid in de 

gebruikte termen. 

In de Belgische traditie wordt daarbij voor de eerste modaliteit meestal gesproken van deelbare en ondeelbare 

verbintenissen (hoewel er eigenlijk drie mogelijkheden zijn). Wat de tweede modaliteit betreft wordt het geval 

waarin de schuldenaar het geheel aan één van de schuldeisers mag betalen actieve hoofdelijkheid genoemd; het 

geval waarin hij enkel aan meerdere of alle schuldeisers tezamen mag betalen heeft geen wettelijke benaming 

maar komt neer op een “meerhandtekeningenclausule”. Rechtsvergelijkend leidt dit tot grote verwarring omdat 

2069 Vergelijk ook de ondeelbaarheid van een aandeel in een naamloze vennootschap zoals uitgedrukt in art. 

461 Wb.Venn. 

2070 Zo kan men aan volgende mogelijke situaties denken: 

a) de schuldenaar is verplicht om jegens elke schuldeiser diens aandeel te presteren, behoudens wanneer de 

schuldeiser kiezen voor gemeenschappelijke lasthebber (dan mag, maar moet hij niet, het geheel aan die 

lasthebber betalen); 

b) de schuldenaar is verplicht om de prestatie enkel als geheel te verrichten (mag niet opsplitsen): 

- en wel aan alle schuldeisers gezamenlijk of een door de overeenkomst of door de schuldeisers aangeduide 

gemeenschappelijke lasthebber 

- aan een schuldeiser naar zijn keuze 

c) de schuldenaar heeft het recht (niet de plicht) om de prestatie enkel als geheel te verrichten: 

- doch enkel aan alle schuldeisers gezamenlijk of een door de overeenkomst of door de schuldeisers aangeduide 

gemeenschappelijke lasthebber; 

- dan wel aan een schuldeiser naar zijn keuze. 

Kiest hij er in geval c) voor de prestatie op te splitsen, dan kan het nog zijn dat hij door een dergelijke 

deelbetaling aan één schuldeiser bevrijd is enkel jegens die schuldeiser dan wel tot beloop van die deelbetaling 

ook jegens alle schuldeisers. Anders gezegd: het kan zijn dat hij aan elk mag betalen in verhouding tot diens 

aandeel, dan wel aan elk voor rekening van allen dan wel enkel aan allen tezamen. 

782


de meeste andere rechtsstelsels de woorden ondeelbare schuldvordering en hoofdelijke schuldvordering in 

beginsel gebruiken voor de tweede modaliteit. Zo betekent in de Engelse en Duitse terminologie: 

- een gezamenlijke schuldvordering (En. joint claim, Dui. gemeinschaftliche Forderung of 

Gesamthandforderung - Mitgläubigerschaft) een schuldvordering waarbij de schuldenaar enkel aan alle 

schuldeisers tezamen (of hun vertegenwoordiger) bevrijdend kan betalen en de schuldeisers enkel tezamen (of 

een vertegenwoordiger voor hun gemeenschappelijke rekening) betaling kunnen vorderen; 

- een hoofdelijke schuldvordering (En. joint and several claim, Dui. Gesamtforderung - Gesamtgläubigerschaft) 

een schuldvordering waarbij de schuldenaar aan elke schuldeiser voor het geheel bevrijdend kan betalen en elke 

schuldeiser voor gemeenschappelijke rekening betaling kan vorderen. 

Deze driedeling is gemeengoed in het Duitse en Engelse recht, en ook voorgesteld in de Principles of European 

Contract Law (PECL) / DCFR. 

b. De gezamenlijke schuldvordering naar Belgisch recht 

Zo bekeken komt dit erop neer dat het geval van de gezamenlijke schuldvordering (En. joint claim, Dui. 

gemeinschaftliche Forderung of Gesamthandforderung) in ons BW gewoon niet geregeld is, en daardoor ook 

zelden in de rechtsleer bestudeerd 2071 ; het wordt overgelaten aan de partijautonomie of dit in de verhouding 

met de schuldenaar geldt; de klassieke vorm daarvan is de meerhandtekeningenclausule op een bankrekening. 

Is dit zo, dan gelden wat de verhouding tussen de schuldeisers onderling betreft, de regels inzake de daaruit 

voortvloeiende vorm van mede-eigendom 2072 . In de verhouding met de schuldenaar komt het erop neer dat de 

schuldenaar zich maar op handelingen van schuldeisers kan beroepen (ontvangen van betaling, kwijtschelding, 

delegatie-opdracht, enz.) voor zover deze door alle schuldeisers gezamenlijk of voor rekening van alle 

schuldeisers gezamenlijk zijn gebeurd. Het is dus wel mogelijk dat één van de medeschuldeisers of een derde de 

bevoegdheid heeft om voor allen op te treden 2073 (zij het in hun naam (gewone vertegenwoordiging) of in eigen 

naam (middellijke vertegenwoordiging) – waarbij de schuldenaar in beginsel ook verplicht kan worden aan die 

persoon alleen te betalen (zie art. 1277 II BW) - maar dit vloeit niet voort uit de verhouding met de schuldenaar 

en kan dan ook zonder diens akkoord gewijzigd worden (bv. een gemeenschappelijk lasthebber kan ontslagen 

worden zonder dat de schuldenaar daarmee akkoord moet gaan). 

c. De hoofdelijke schuldvordering naar Belgisch recht en varianten daarop 

2071 Behalve in sommige rechtsvergelijkende werken, zo bv. Joseph RICOL, La coproriété en main commune 

(Gesammte Hand) et son application possible en droit français, doc. pr. Toulouse 1907, p. 87 v. 

2072 Uit het “gezamenlijk” karakter van de schuldvordering vloeit niet noodzakelijk voort dat de 

schuldvordering “ondeelbaar” is in de zin van een welbepaald type van mede-eigendom (zoals dat hoger werd 

besproken). 

2073 Zo zal bij consortiumkredieten één van de schuldeisers (de leidende bankier) dan wel een derde (een 

kredietagent of zekerheidsagent, security agent) worden aangeduid (en dit los van de vraag of er bij een 

consortiumkrediet een gezamenlijke schuldvordering is of niet). Het kan ook zijn dat dit door de schuldenaar 

bedongen wordt, zie de bespreking van dat geval onder actieve hoofdelijkheid. Over consortiumkredieten in het 

algemeen, zie o.m. H. BRAECKMANS, Juridische aspecten van consortiumkredieten in eurodeviezen, 

Antwerpen 1985; J. BERTRAN DE BALANDA, "Crédits consortiaux: quelles règles du jeu?", JCP Entreprise 

1994, nr. 61, 3 v.; B. BROUCKE, "Het structureren van zekerheden bij gesyndiceerde kredieten - Hoopvol 

uitkijken naar actieve hoofdelijkheid, parallel debt en trust?" T.Fin.R. 2002, 116 v. 

783


Bij actieve hoofdelijkheid volgt uit de rechtsverhouding met de schuldenaar dat één of meer van de schuldeisers 

(of elk van hen) afzonderlijk bevoegd is om in eigen naam voor rekening van alle schuldeisers op te treden. Deze 

persoon kan zelfs een middellijk vertegenwoordiger zijn van de schuldeisers, die zelf geen mede-eigenaar is van 

de schuldvordering 2074 . De bevoegdheid van deze hoofdelijke schuldeiser kan niet beëindigd worden door de 

schuldeisers onderling, maar enkel door een wijziging van de verhouding met de schuldenaar (en dus in beginsel 

enkel met zijn akkoord) 2075 . 

In regel, d.w.z. behoudens andersluidende bepaling, is de afzonderlijke bevoegdheid van de hoofdelijke 

schuldeiser echter wel beperkt tot het innen van de schuldvordering (art. 1197 BW) en handelingen die de 

medeschuldeisers tot voordeel strekken (bv. stuiting van de verjaring, art. 1199 BW), maar omvat zij géén 

bevoegdheid tot kwijtschelding voor het aandeel van de andere schuldeisers (art. 1198 II BW). Betwist is de 

vraag of er verrekening kan plaatsvinden tussen een hoofdelijke schuldvordering enerzijds en een schuld van de 

hoofdelijke schuldeiser jegens de schuldenaar van die hoofdelijke schuldvordering anderzijds 2076 . 

Wil men bereiken dat slechts één persoon de schuldvordering kan innen en de schuldenaar dus niet het recht 

heeft om te betalen aan de andere gerechtigden, zelfs niet elk voor hun aandeel, dan kan dit (art. 1277 II BW, 

vgl. hoger), maar het heeft in beginsel geen externe werking 2077 . Voor dat laatste moet dit in de verhouding met 

de schuldenaar zelf zo bedongen zijn; we vinden het ook wanneer de schuldvordering op naam van die persoon 

alleen ontstaat, omdat hij als enige gecontracteerd heeft (zij het als middellijk vertegenwoordiger van de 

anderen), met als een bijzondere reeds besproken toepassing de kwaliteitsrekening. 

Een van de mogelijke voordelen van actieve hoofdelijkheid bestaat daarin dat in geval van een consortium van 

schuldeisers de zekerheden kunnen gevestigd worden tot zekerheid van alleen maar de schuldvordering van één 

hoofdelijke schuldeiser, die immers de schuldvordering in eigen naam voor gemeenschappelijke rekening 

uitoefent. 

In beginsel dezelfde rechtsgevolgen 2078 als die van de hoofdelijke schuldvordering gelden wanneer de prestatie 

krachtens de verhouding met de schuldenaar ondeelbaar is en er (vanaf het begin dan wel later, bv. door 

erfovergang) meerdere schuldeisers zijn (zie art. 1224 BW 2079 ). 

2074 Hoofdelijkheid kan dus voorkomen bij een schuldvordering in mede-eigendom, maar impliceert niet 

noodzakelijk mede-eigendom. 

2075 Zie in dit verband LAURENT, Principes, XVII, 261; DE PAGE, Traité, III, 328; PLANIOL & RIPERT, 

Traité VII (1954), 415. 

2076 Uit het feit dat de hoofdelijke schuldenaar in eigen naam int wordt traditioneel afgeleid dat verrekening 

mogelijk is, zie Cass. 13 juni 1872, Pas. I, 300. M.i. hangt dit af van wat er in de interne verhouding bepaald is 

over de schuldvordering van de hoofdelijke schuldeiser (vgl. dezelfde vraag bij schuldvorderingen verkregen 

door een middellijk vertegenwoordiger). In beginsel bestaat die verrekeningsmogelijkheid m.i. niet (vgl. de stille 

maatschap) (vgl. in dezelfde zin LAURENT, Principes XVII, 273-274). 

2077 Zolang geen toepassing wordt gemaakt van art. 1277 II BW heeft de schuldenaar in beginsel het recht om 

aan elke schuldeiser diens aandeel te betalen (behoudens ondeelbare schuldvorderingen, en dan nog met de 

uitzondering van art. 1220 BW), dan wel – actieve hoofdelijkheid – het geheel aan een schuldeiser van zijn 

keuze. 

2078 Zij het dat er dan noodzakelijkerwijze wel de hoger besproken vorm van mede-eigendom geldt. 

2079 “Ieder erfgenaam van de schuldeiser kan de uitvoering van de ondeelbare verbintenis in haar geheel 

vorderen. 

Alleen kan hij de schuld in haar geheel niet kwijtschelden; alleen kan hij evenmin de waarde van de zaak in de 

plaats van de zaak zelf ontvangen. Indien slechts een van de erfgenamen de schuld kwijtgescholden of de waarde 

van de zaak ontvangen heeft, kan zijn medeërfgenaam de ondeelbare zaak niet vorderen, zonder het aandeel van 

de medeërfgenaam die de schuld kwijtgescholden of de waarde van de zaak ontvangen heeft, in mindering te 

784


Anders dan de passieve hoofdelijkheid kent ons recht geen wettelijke actieve hoofdelijkheid in het algemeen 

(met name niet bij onrechtmatige daad) 2080 . Wel kan men een variante op de actieve hoofdelijkheid zien in de 

regels van transportrecht die bepalen dat zowel de afzender als de geadresseerde van een zending (dan wel de 

persoon in die aanspraak gesubrogeerd is 2081 ) een aanspraak hebben jegens de vervoerder - bv. krachtens art. 17 

CMR wat betreft de aanspraak op schadevergoeding voor geheel of gedeeltelijk verlies of beschadiging 2082 : 

enerzijds kan de vervoerder daardoor niet betwisten dat ze allebei aanspraakgerechtigd zijn, anderzijds kan hij 

zich daardoor erop beroepen dat "betaald is betaald" 2083 . 

Noot. 

Uit de gegeven uiteenzetting volgt dat men in het geval van een gemeenschappelijke lasthebber van de 

schuldeisers, die voor hun rekening kan optreden jegens de schuldenaar (zij het in hun naam, als onmiddellijk 

vertegenwoordiger, of in eigen naam, als middellijk vertegenwoordiger), telkens moet nagaan of diens mandaat 

een zaak is van de schuldeisers alleen, waarbij de schuldenaar geen inspraak heeft, dan wel het “één-voor-allen” 

optreden van de mandataris bedongen is door de schuldenaar, in welk geval dit niet zonder zijn akkoord kan 

worden gewijzigd. Bij bepaalde kredieten is het immers de schuldenaar zelf die de agent aanduidt via dewelke 

kredietverleners op het krediet kunnen intekenen en hun rechten moeten uitoefenen (bepaalde uitgiften van 

obligatieleningen bv. 2084 ). 

brengen.” 

2080 Zie bv. cass. 10 december 2008, P.08.1201.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20081210-5. 

2081 Cass. 21 januari 2010, RW 2010-2011, 370 n. J. VAN DONINCK. 

2082 Zie voor de regel in het algemeen reeds Cass. 13 juni 1980, Arr. 1979-80, 1273 nr. 642. 

2083 K. HAAK, De aansprakelijkheid van de vervoerder ingevolgde de CMR, Den Haag 1984, p. 305-306; J. 

VAN DONINCK, "De rechtsvordering en het CMR", RW 2010-2011, (370) 372. 

2084 Zie hierover bv. M. RONGEN, "De trustee bij obligatieleningen, in het bijzonder de security trustee", in S. 

KORTMANN e.a., Vertegenwoordiging en tussenpersonen, Kluwer Deventer 1999, 329 v. 

785


DEEL VI. WAARDEPAPIEREN (TOONDER, ORDER, 

GEDEMATERIALISEERD) INBEGREPEN GELD. 

HOOFDSTUK I. Algemeen 

1. Definitie 

Waardepapieren zijn documenten die geacht worden bepaalde rechten (schuldvorderingen dan 

wel zakelijke rechten) dusdanig te incorporeren – dit is een juridische fictie – dat: 

- de overdracht van die rechten en de vestiging van een zakelijk recht op die rechten kan 

gebeuren door overdracht/inpandgeving van dat papier (al dan niet gepaard met 

endossement), en 

- meer algemeen de zakenrechtelijke positie van die geïncorporeerde rechten bepaald wordt 

door de zakenrechtelijke positie van het papier. “Das Recht aus dem Papier folgt das Recht 

am Papier”. 

De eigenaar van het papier 2085 is in principe de eigenaar van de rechten gevestigd in dat 

papier. Het bezit van het papier leidt tot “bezit” van de in het papier belichaamde rechten. 

Door de incorporatie (of incorporatie plus dematerialisering) gaat het bezit dezelfde rol spelen 

als bij roerende zaken. Nadere details worden verder aangegeven naargelang het type 

waardepapier. 

2. Soorten 

Waardepapieren kunnen een schuldvordering belichamen (Hoofdstuk II, 

verbintenisrechtelijke waardepapieren of schuldvorderingspapieren), of een zakelijk recht 

(Hoofdstuk III, zakenrechtelijke waardepapieren). 

Waardepapieren kunnen verder onderscheiden worden naargelang de wijze van overdracht: 

1° Toonderpapieren: het waardepapier en daarmee het recht is “aan toonder” gesteld: de 

overdracht van het papier is voldoende voor de overdracht van het recht (geen handtekening 

vereist); bezit van het papier staat gelijk met bezit van het recht. 

2° Orderpapieren: het waardepapier en daarmee het recht is aan order van N. gesteld (met 

vermelding van een naam). De overdracht gebeurt door de overdracht van het papier en de 

rugtekening (“endossement”) ervan door de persoon, aan wiens order het is gesteld 2086 , dan 

wel zijn rechtsopvolger (een eerdere geëndosseerde). 

2085 We gebruiken papier hier in een algemene zin, zonder in te gaan op de vraag uit welke materie precies het 

document moet bestaan. Voor sommige waardepapieren is papier voorgeschreven, voor andere kan het ook om 

een andere drager gaan, zoals bv. een polymerische drager. Tenslotte gebruiken we waardepapier ook in een 

ruime zin, die ook in een boeking “gedematerialiseerde” effecten omvat. 

2086 Wat een cognossement aan order betreft, oordeelde Cass. 28 november 2008, nr.C.07.0346.N dat wanneer 

een cognossement aan order is gesteld van de geadresseerde, maar deze niet met name wordt aangewezen, het 

786


3° Soms spreekt men van waardepapieren op naam. Dit zijn geen eigenlijke waardepapieren 

en het gebruik van dit begrip is verwarrend, omdat zij niet op dezelfde wijze een recht 

belichamen. Het opmaken van een papier heeft in die gevallen géén zakenrechtelijke rol 

(vergemakkelijken van overdracht), maar enkel een verbintenisrechtelijke rol (namelijk 

“abstractie”, dit is niet-tegenwerpbaarheid van verweermiddelen die niet uit het papier zijn af 

te leiden) en/of bewijsrechtelijke. 

4° Verder zijn er ook gedematerialiseerde waardepapieren. Hier is het papier vervangen is 

door een boeking op een rekening in de boekhouding van een derde - de 

vereffeningsinstelling -. Men bezit via die vereffeningsinstelling, door middel van die 

boeking, en men draagt over door overboeking op de naam van de verkrijger in de boeken van 

die instelling. 

5° Tenslotte is er ook “elektronisch geld”, (geld)vorderingen die in een draagbaar elektronisch 

bestand zijn belichaamd (bv. PROTON). Dit werd voor het eerst uitgebracht in België (1996) 

en later in andere landen. 

geacht worden aan order van de afzender te zijn (en dus een endossement door de afzender vereist). 

787


HOOFDSTUK II. Schuldvorderingspapieren of verbintenisrechtelijke 

waardepapieren 

AFDELING A. Algemene regels 

Schuldvorderingspapieren of verbintenisrechtelijke waardepapieren zijn waardepapieren die 

een schuldvordering belichamen. We bespreken eerst de verschillende soorten. Dan komen de 

twee functies aan bod van de belichaming van een schuldvordering in een waardepapier: de 

verbintenisrechtelijke en de zakenrechtelijke. 

1. Soorten. 

De verbintenisrechtelijke waardepapieren worden hier enkel geklasseerd met het oog op hun 

zakenrechtelijke gevolgen. Voor het overige wordt verwezen naar de handboeken 

verbintenissenrecht en bijzondere rechtstakken (handelsrecht, vennootschapsrecht, financieel 

recht e.d.m.). 

a. Soorten volgens vorm (toonder, order, gedematerialiseerd enz.) 

Tot voor kort kon elke schuldvordering in plaats van op naam te zijn, ook in een waardepapier 

worden belichaamd, en daarbij aan toonder of aan order worden gesteld; voor 

vennootschapseffecten en de meeste financiële schuldvorderingen is deze mogelijkheid 

vervallen sinds 1 januari 2008 (zie verder onder). 

Aandelen en sommige andere schuldvorderingen kunnen ook “gedematerialiseerd” worden 

uitgegeven, d.i. belichaamd in een boeking in de boekhouding van een derde, de 

vereffeningsinstelling (clearinginstelling) (zie verder onder). 

Tenslotte kan een schuldvordering, minstens een geldvordering, worden opgeslagen in een 

draagbaar elektronisch bestand (elektronische portemonnee), dat ook als een soort 

waardepapier moet worden beschouwd. 

b. Soorten volgens inhoud 

1° Geld 

Er zijn verschillende vormen van geld, waarvan de economische functie dezelfde is (op de 

eerste plaats ruil- of betaalmiddel) 2087 , maar de juridische vorm verschilt. Nauwkeuriger: 

waarvan de verbintenisrechtelijke functie grotendeels dezelfde is, maar de zakenrechtelijke 

vorm duidelijk verschilt. 

2087 Zie verderop de nuance waarbij in economische termen een onderscheid wordt gemaakt tussen geld s.s. en 

geld s.l. naargelang de onmiddelijke beschikbaarheid. 

788


Historisch 2088 bestond geld uit: 

- goederen met een bijzondere ruilwaarde (klompjes edelmetaal, later gemunt 2089 tot munten van zilver of 

goud), waarvan de waarde kon schommelen tegenover een immateriële rekeneenheid (het pond) 2090 , 

- en in een ruimere zin ook uit schuldvorderingen tot afgifte van dergelijke muntstukken (schuldvorderingen die 

soms werden geïncorporeerd in effecten, sommige daarvan de voorlopers van bankbiljetten; bankbiljetten zijn 

dan ook een heel stuk jonger dan andere schuldvorderingspapieren zoals bv. wisselbrieven, die al sinds de 

Middeleeuwen werden gebruikt); de eerste bankbiljetten werden uitgegeven vanaf 1661 2091 , de eerste echte 

emissiebank ontstond in 1694 2092 . Bij het begin van de 18 e eeuw kent men reeds de cheque, de overschrijving, 

het endossement van waardepapieren e.d.m. 2093 (de wisselbrief is zoals gezegd vele eeuwen ouder). 

Pas in 1717 werden voor het eerst bankbiljetten uitgegeven die een hoeveelheid van de immateriële rekeneenheid 

vertegenwoordigden (en niet langer een bepaald gewicht aan edelmetaal) 2094 en een wettig betaalmiddel 

vormden; zij waren wel nog steeds inwisselbaar tegen goud. In Engeland voerde de Bubble Act van 1702 wel 

beperkingen in na de crash genaamd "South Sea Bubble" 2095 . In 1729 verdedigde Benjamin Franklin in 

Philadelphia de techniek in zijn essay "Modest Enquiry into the Nature and necessity of a paper Currency" 2096 

en in de Noordamerikaanse kolonies functioneerde het papiergeld zeer behoorlijk. Het geld dat het Amerikaanse 

Congres in grote hoeveelheden uitgaf vanaf 1775 om de Revolutie te financieren ("de "Continental") was 

evenwel niet meer gedekt door bestaande activa, wat een hyperinflatie veroorzaakte (cfr. de uitdrukking "not 

2088 Over de geschiedenis van het geld, zie J. DEFOORT, Het grote geld. Keerpunten in de monetaire 

geschiedenis, Van Halewijck 2000; C. AUBIN, Du franc à l'euro, op http://sceco.univpoitiers.fr/hfranc/index.htm. 

2089 Gemunt wil zeggen dat er officieel een zegel van de machthebber op is aangebracht. Zie hierover LAUM, 

geciteerd door J. DEFOORT, Het grote geld, vn. 15. Dit zien we reeds bij de Griekse staten in Klein-Azië vanaf 

de 6 e eeuw vC. 

2090 e 

Met name vanf de 17 eeuw pasten de vorsten regelmatig devaluaties toe, door ofwel minder metaal te 

gebruiken voor dezelfde nominale waarde, of een hogere nominale waarde te plaatse op munten van eenzelfde 

gewicht. 

2091 Bankbiljetten waren oorspronkelijk schuldvorderingen tot afgifte van munten. De eerste bankbiljetten 

werden uitgegeven vanaf 1661 door de in 1660 opgerichte Bank van Stockholm; zij gaf in ruil voor deposito's 

van munten certificaten uit aan toonder uit, die geen interest opbrachten maar altijd inwisselbaar waren. 

Voordien waren de door banken uitgegeven certificaten een vorm van obligaties: ze droegen interest en konden 

voor vervaldag doorverkocht worden (op een financiële markt) maar niet ingeruild worden (interest opbrengen 

was ook nog het geval met sommige latere uitgiften zoals de franse billets de monnoye onder Louis XIV, of de 

assignats van 1789 tot september 1790). Bij de biljetten van de Bank van Stockholm gaat het om de creatie van 

geld, omdat de gedeponeerde munten terug in omloop kunnen worden gebracht, terwijl tegelijk de voor het 

deposito uitgegeven certificaten eveneens kunnen circuleren. De bank neemt daardoor natuurlijk een 

liquiditeitsrisico, aangezien ze niet in staat is om tegelijk alle bankbiljetten uit te betalen (slechts een fractionele 

reserve in plaats van 100 % reserve). Maar in essentie waren deze bankbiljetten nog steeds schuldvorderingen tot 

afgifte van (gouden) munten. Zo bv. ook de "bills of credit" uitgegeven door de Massachusetts Bay Colony in de 

jaren 1690 al hadden die wel "legal tender". 

2092 Meer bepaald in 1694 de oprichting van de "Bank of England", die in 1708 het monopolie krijgt op de 

uitgifte van bankbiljetten. 

2093 Zie onder meer J.S. ROGERS, The early history of the law of bills and notes, Cambridge UP 2004. 

2094 Door de Banque Royale in Parijs, met Franse koninklijke goedkeuring opgericht in 1716 door John Law. 

Deze bankbiljetten hadden voor het eerst een nominale waarde, onafhankelijk van de schommeling van de 

goudkoers. Het systeem-Law stortte wel in elkaar in 1720 door de massale over-uitgifte. In Engeland gebruikte 

men, eveneens vanaf 1717, een andere techniek, door een vaste goudprijs in te voeren. 

2095 In 1719 waren de schulden van de South Sea Company geconverteerd in aandelen (door het parlement) en 

iedereen begint kapitaal op te halen in ruil voor aandelen, tot de crash volgde. Jonathan Swift schreef hierover 

het gedicht "The Bubble" en vandaar komt de uitdrukking Bubble (zeepbel) voor beursspeculatie. 

2096 http://odur.let.rug.nl/~usa/D/1726-1750/franklin/paper.htm. 

789


worth a Continental"). Zuiver "fiat geld", d.i. bankbiljetten die niet meer bij de uitgever inwisselbaar waren tegen 

edelmetaal, ontstond pas na de Franse revolutie (voordien ontstonden wel reeds aandelen in Compagnieën; 

dergelijk aandelen waren ook niet inwisselbaar tegen goederen van de Compagnie; in die zin zijn aandelen een 

voorloper van de moderne bankbiljetten; in Frankrijk werd in de jaren voor de revolutie de inwisselbaarheid 

reeds enkele malen opgeschort). Na de revolutie werden voor het eerst biljetten uitgegeven die niet inwisselbaar 

waren 2097 , maar na enkele jaren diende men terug te keren naar de inwisselbaarheid in zilver (1796). De 

inwisselbaarheid werd meermaals afgeschaft en weer ingevoerd en verdween uiteindelijk pas in de 20 e 

eeuw 2098 . Vandaag de dag is geen enkele vorm van geld nog inwisselbaar bij de uitgever ervan tegen iets 

anders dan (een andere vorm van) geld, waarbij men een onderscheid moet maken tussen officiële uitgiften en 

eventuele private uitgiften. 

We onderscheiden op zakenrechtelijk vlak met name geld dat een schuldvordering 

incorporeert (draagbaar geld) van geld dat een loutere schuldvordering op naam is (giraal 

geld). We kunnen ook een onderscheid maken tussen primaire uitgifte van geld (creëren van 

een valuta) en secundaire uitgiften. 

a) Primair geld (in beginsel chartaal). 

Geld in eigenlijke zin is vandaag een schuldvordering met een louter nominale waarde op de 

uitgever (emittent) ervan, en die ontstaat door de uitgifte ervan in gematerialiseerde vorm. De 

traditionele vormen zijn munten en bankbiljetten (zgn. chartaal geld 2099 ; munten hebben 

vandaag juridisch geen andere betekenis meer dan bankbiljetten, anders dan vroeger). 

Met primair geld bedoelen we geld dat uitgegeven is in een aan de uitgever eigen valuta of 

rekeneenheid (dus niet in een “bestaande” munt van een andere uitgever). 

Een dergelijke schuldvordering – en vandaar de uitgegeven munten of bankbiljetten waarin 

die schuldvordering is geïncorporeerd - wordt tot geld wanneer ze in het verkeer algemeen als 

betaalmiddel wordt aanvaard (wat alvast veronderstelt dat het gaat om een schuldvordering 

aan toonder). Dit kan het gevolg zijn van een statuut als wettig betaalmiddel (cours légal), 

maar ook zonder zulk statuut. 

Men kan dus niet a priori uitsluiten dat private uitgiften (d.i. door anderen dan de officiële uitgiftebank - voor de 

Euro de Europese Centrale Bank en subsidiair de lidstatelijke uitgifte-instellingen) het statuut van chartaal geld 

2097 Officieel was de uitgifte ervan gedekt door het fonds van de geconfisceerde goederen van adel en kerk ("les 

biens nationaux"). De uitgifte overtrof echter ruimschoots de waarde van die goederen en de assignats werden 

waardeloos (in 1790). 

2098 De inwisselbaarheid werd in België een eerste keer afgeschaft in 1848, met invoering van de gedwongen 

koers (cours forcé) van de biljetten van de de twee belangrijkste emissiebanken (de Société Générale en de 

Banque de Belgique). De inwisselbaarheid werd opnieuw afgeschaft in 1914, maar weer ingevoerd in 1926, en 

opnieuw afgeschaft in 1940 (tot op heden). In Frankijk werd de inwisselbaarheid weer afgeschaft in 1848 tot 

1850, vervolgens terug in 1870, in 1914 tot 1929, enz. De amerikaanse dollar bleef behoudens tussenpozen 

(zoals 1914-1931) in beginsel inwisselbaar tegen goud tot in 1971 (met de instorting van het systeem van de 

akkoorden van "Bretton Woods" uit 1944). 

2099 Chartaal geld (lett. papiergeld) betreft oorspronkelijk alleen bankbiljetten, maar wordt nu ook in de ruimere 

zin van munten en bankbiljetten gebruikt. 

790


hebben 2100 . In België werd de wettige koers van biljetten in Belgische frank voor het eerst ingevoerd in 1848, 

en definitief in 1873 (voor de biljetten van de in 1850 opgerichte Nationale Bank); ook de door de overheid 

uitgegeven munten in Belgische Frank hadden “wettige koers”. Nu hebben de Eurobiljetten en -muntstukken 

wettige betaalkracht ingevolge EG-Verordening nr. 974/98 van 3 mei 1998. De wettige koers of betaalkracht 

betekent dat schuldeisers in beginsel verplicht zijn ze in betaling te aanvaarden (wat nog niet betekent dat ze bv. 

ook verplicht zijn om hele grote coupures te aanvaarden, of dat er geen beperkingen zijn om bv. witwassen van 

misdaadopbrengsten of financiering van misdaad tegen te gaan 2101 ). 

Wel is het zo dat bepaalde instellingen, uitgiftebanken, van overheidswege de bevoegdheid hebben gekregen om 

chartaal geld uit te geven in de engere zin van waardepapieren die niet meer inwisselbaar zijn bij de emittent 

tegen iets anders; dergelijk geld kan enkel nog gebruikt worden als betaalmiddel (zij het om goederen te kopen, 

ander geld te kopen, of andere soorten schulden te betalen); deze hebben een “gedwongen koers” (cours forcé). 

In theorie blijft het wel een schuldvordering op de uitgiftebank, waartegenover deze over 

activa moet beschikken als dekking van de uitgifte. 

In de loop der tijden is het aandeel van die dekking dat uit materiële goederen - in het bijzonder goud - bestaat, 

sterk teruggelopen en vervangen door hoofdzakelijk deviezen (dus buitenlands geld) 2102 ; de vermindering van 

de reële dekking wordt verantwoord door de economische meerwaarde die de uitgifte van geld op zichzelf 

creëert dan wel door de verwervingsmacht van de uitgevende overheid. De uitgifte van geld door een 

uitgiftebank wordt economisch dan ook veeleer gedekt door de nationale economie als geheel dan door de 

reserves van de uitgiftebank zelf; metaforisch zou men kunnen zeggen dat een bankbiljet vandaag veeleer dan 

een aandeel in de reserves van de uitgiftebank een aandeel is in de nationale economie dan wel in de 

verwervingsmacht van de uitgevende staat 2103 . Sommigen spreken dan ook van een louter “fiduciaire” in plaats 

van “representatieve” functie 2104 : het biljet representeert geen aanspraak op goud meer, maar een louter 

“abstract” aandeel in de economische rijkdom 2105 . Men zou ook van een rechtens beschermde verwachting 

(droit expectatif, Anwartschaftsrecht) kunnen spreken. 

Voor zover private uitgiften van bankbiljetten als geld kunnen gelden, blijven zij wel bij de uitgever inwisselbaar 

tegen “officieel” geld (wettige betaalmiddelen) 2106 . 

Zowel munten als bankbiljetten zijn effecten aan toonder (voor de overdracht ervan is geen handtekening 

vereist). Weliswaar kan men bij munten moeilijk van “(waarde)papieren” spreken, maar juridisch gaat het 

2100 De eerste bankbiljetten waren dergelijke private uitgiften, zie hierboven. 

2101 Zie daarvoor met name de Witwaswet (Wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het 

financiële stelsel voor het witwassen van geld), in het bijzonder art. 10bis. 

2102 Daarnaast bleef de "goudstandaard" - als maatstaf voor de waarde van elke munteenheid - wereldwijd in 

gebruik tot 1971 (afschaffing van inwisselbaarheid van de dollar in goud, einde van het “systeem van Bretton 

Woods” van 1948). Sindsdien kan de waarde van een munt slechts worden uitgedrukt in deviezen, d.i. andere 

munten, en is goud na tal van eeuwen terug niets anders meer dan een goed zoals andere goederen, met een 

bepaalde prijs in geld uitgedrukt. In België was de inwisselbaarheid de facto al afgeschaft in 1935, al gebeurde 

dat formeel pas door de Wet van 23 december 1988 tot wijziging van de muntwetgeving. 

2103 Of wat transnationaal geld zoals de Euro betreft, een aandeel in de economie van die muntzone c.q. de 

verwervingsmacht van de staten deel uitmaken van de monetaire unie. 

2104 Zo M. HOLLANDERS, “The Role of Central Banks in Payment Systems”, Bank.Fin. 1994, 23. 

2105 Abstract in ongeveer dezelfde zin waarin een aandeel in een gemeenschappelijk vermogen “abstract” is. 

2106 Zoals historisch het geval was met bankbiljetten, zie hoger. 

791


vandaag om hetzelfde (de nominale waarde van de munt ligt immers in omzeggens alle gevallen een stuk hoger 

dan de intrinsieke waarde ervan als metaal aan de prijs van het metaal 2107 ). 

b) Secundair geld (1) : giraal geld. 

“Giraal geld” daarentegen (de term die men gebruikt voor een rekeningtegoed) is een niet in 

een effect geïncorporeerde schuldvordering op de rekeningvoerende instelling, een 

schuldvordering op naam dus. Zij heeft tot voorwerp de levering van geld in de primaire zin 

(hierboven) dan wel, naar keuze van de schuldeiser, uitvoering van betalingsopdrachten 

e.d.m. Men maakt in economische termen een onderscheid tussen: 

- giraal geld in de engste zin, dit zijn de zichtdeposito’s (en daarmee gelijkgesteld het 

elektronisch geld), en 

- giraal geld in ruime zin, dat ook spaardeposito’s, termijndeposito’s en vergelijkbare 

bankpassiva op relatief korte termijn (kortlopende effecten) omvat 2108 . 

Dit onderscheid is evenwel in zijn algemeenheid juridisch niet relevant (al kunnen er voor 

diverse soorten tegoeden natuurlijk wel onderscheiden rechtsregels gelden). 

Giraal geld is secundair geld in die zin dat het in beginsel de levering van primair geld tot 

voorwerp heeft; het rekeningtegoed wordt niet uitgedrukt in een “eigen” munt van de 

rekeningvoerende instelling maar in een munteenheid van primair geld. 

Hoewel er een zekere gelijkenis is tussen de dematerialisering van andere effecten en die van 

geld in de vorm van giraal geld, is er toch een belangrijk verschil: een gedematerialiseerd 

effect blijft een effect, een roerende zaak, die een schuldvordering op de uitgever 

vertegenwoordigt en niet op de vereffeningsinstelling, terwijl giraal geld een zuivere 

schuldvordering wordt op de rekeningvoerende instelling. 

Giraal geld is dus een schuldvordering die uitgegroeid is tot een betaalmiddel en dus tot 

“geld” in ruimere zin. 

Tegenover elke verlening van krediet door een financiële instelling, die een schuldvordering schept ten gunste 

van de kredietnemer, staat er ook een schuldvordering van de bank op de kredietnemer tot terugbetaling. Om de 

mogelijke consequenties hiervan voor de financiële markten uit te drukken gebruikte Cooper 2109 de beeldrijke 

term anti-geld: elke creatie van geld schept evenveel anti-geld; als beiden circuleren wordt de aldus uitgegeven 

geldhoeveelheid nog eens verdubbeld, wat mee aan de basis ligt van financiële crisissen. 

Aangezien het hier dus niet om waardepapieren gaat, maar om schuldvorderingen op naam, 

worden de zekerheidsrechten op dergelijke tegoeden hoger besproken in Deel V. Nu kunnen 

2107 Dit geldt niet voor goudstukken, maar die worden dan ook nooit voor hun nominale waarde verhandeld. 

Zie art. 2 van de Muntfondswet van 12 juni 1930, zoals bepaald door de Wet van 10 december 2001. 

2108 In monetaire terminologie heeft men het over het monetair aggregaat M0 voor primair geld, M1 voor 

primair geld plus de eerste categorie, M2 omvat ook deposito’s en M3 omvat daarbovenop ook bepaalde 

kortlopende effecten. 

2109 G. COOPER, The Origin of Financial Crises: Central Banks, Credit Bubbles and the Efficient Market 

Fallacy, uitg. Harriman House 2008. 

792


financiële instellingen ook schuldvorderingspapieren uitgeven die als betaalmiddel kunnen 

worden gebruikt, en elektronisch geld, maar zoals hierboven gezegd gaat het dan 

zakenrechtelijk om een effect (schuldvorderingspapier), veeleer dan om giraal geld. 

Het belang van giraal geld in verhouding tot chartaal geld is de jongste jaren nog toegenomen: in 1997 bedroeg 

het in België reeds 79,1 % van de som van beiden (M1), in 2001 89,7 %. 2110 . Deze verhouding komt overeen 

met het gemiddelde van de Eurozone 2111 , 2112 . 

c) Secundair geld (2): draagbaar (chartaal of) elektronisch geld 

Financiële instellingen kunnen ook secundair geld “uitgeven” in een draagbare vorm. Van geld kan men wel 

maar spreken indien het een louter nominale schuldvordering betreft. 

De belangrijkste vorm van draagbaar geld is elektronisch geld. De wet van 25 februari 2003 heeft in uitvoering 

van art. 1, 1 b) van EG-Richtlijn 2000/46 (18 september 2000) in art. 3, 7° Bankwet (1993) de volgende definitie 

van elektronisch geld ingevoegd: “een monetaire waarde vertegenwoordigd door een vordering op de 

uitgevende instelling, die is opgeslagen op een elektronische drager, is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld en 

als betaalinstrument wordt aanvaard door andere ondernemingen dan de uitgever”. De “elektronische drager” is 

volgens de Wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische 

overmaking van geldmiddelen “elk instrument voor de elektronische overmaking van geldmiddelen waarop 

waarde-eenheden elektronisch worden opgeslagen”. Intussen is Richtlijn 2000/46 vervangen door Richtlijn 

2009/110 2113 , omgezet in belgisch recht door de gewijzigde Betalingsdienstenwet (W. 21 december 2009 

betreffende het statuut van de betalingsinstellingen, de toegang tot het bedrijf van betalingsdienstaanbieder en de 

toegang tot betalingssystemen, zoals gewijzigd door W. 27 november 2012); de definitie in art. 4, 33° daarvan is 

in wezen dezelfde en luidt: “een elektronische, met inbegrip van magnetische, opgeslagen monetaire waarde 

vertegenwoordigd door een vordering op de uitgever, die is uitgegeven in ruil voor ontvangen geld om 

betalingstransacties te verrichten in de zin van artikel 4, 2°, van deze wet, en die wordt aanvaard door een 

andere natuurlijke of rechtspersoon dan de uitgever van elektronisch geld”. 

Dit elektronisch geld is dus een schuldvordering op de uitgevende instelling, geïncorporeerd in een draagbaar 

elektronisch bestand. Men kan ook dit beschouwen als een effect aan toonder (voor de overdracht ervan is geen 

handtekening vereist). 

Door de ruime aanvaarding ervan is het op zichzelf een vorm van geld geworden, en niet meer louter een 

“betalingsinstrument” (zoals een cheque, wisselbrief, enz.). Dit elektronisch geld wordt nog altijd uitgedrukt in 

een munteenheid en pretendeert dus niet een zelfstandige geldeenheid te incorporeren, maar slechts een 

2110 Bron: http://www.febelfin.be/febelfin/nl/publication/statistics. Het gaat hier enkel om tegoeden betaalbaar 

op zicht; als men de tegoeden op spaarrekeningen en termijnrekeningen meetelt, ligt het percentage natuurlijk 

nog hoger. 

2111 Einde 2001 in het VK 93, 9 %, in Nederland 92,8 %, in Frankrijk 89, 6 %, in Italië 87, 1 %, in Duitsland 

86, 4%, Zwitserland 75, 6 % en in de VS slechts 61, 2%. Eind 2009 in de Eurozone 83, 2 %, in het VK 95,30 % 

en in de VS nog slechts 46,4 %. 

2112 Op 31 maart 2002 was er in de Eurozone 252 miljard Euro aan chartaal geld, 1917 miljard Euro aan 

deposito's op zicht + draagbaar elektronisch geld, 2.491 miljard Euro aan deposito's op hoogstens 2 jaar en 799 

miljard Euro aan effecten op korte termijn. Einde 2009 was er, evenwel volgens een andere berekeningswijze, 

aan M1 al 755,3 miljard aan chartaal geld en 3736,9 miljard aan giraal geld .... 

2113 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:267:0007:01:NL:HTML. 

793


geldvordering op de uitgever, net zoals giraal geld; ook dergelijk geld is wel steeds inwisselbaar bij de uitgever 

ervan tegen “officieel” geld. Daarom spreken we ook hier van secundair geld. Bovendien bepaalt de wet dat er 

door uitgifte van elektronisch geld geen geld kan worden gecreëerd: het gaat om de omzetting van giraal geld in 

elektronisch geld. 

Vandaag de dag wordt elektronisch geld niet alleen meer uitgegeven door financiële instellingen, maar ook door 

grote bedrijven (die eigen chipkaarten uitgeven). In Europa wordt de uitgifte daarvan wel wettelijk beperkt (zie 

de genoemde Richtlijnen en de wetten tot omzetting ervan). 

2° Andere schuldvorderingspapieren, inbegrepen aandelen 

De belangrijkste voorbeelden van andere schuldvorderingspapieren (los van de vraag of ze 

nog anders dan “gedematerialiseerd” kunnen bestaan in België) zijn: 

- getrokken waardepapieren: wisselbrief, cheque; 

- niet-getrokken papieren die een gewone schuldvordering incorporeren (directe papieren, 

rectapapieren): orderbriefje, obligaties 2114 , deposito- en thesauriebewijzen, kasbons 

(uitgegeven door banken), kapitalisatiebons, andere vormen van overheidseffecten 2115 

(schatkistcertificaten 2116 ); 

- papieren die ook lidmaatschapsrechten incorporeren: aandelen aan toonder (waaronder 

ook de aandelen in beleggingsvennootschappen 2117 ); 

- andere vennootschapseffecten, zoals winstbewijzen, warrants, en certificaten van 

aandelen, effecten die rechten in beleggingsvennootschappen incorporeren, zgn. vastgoedcertificaten 

2118 e.d.m. 

Waardepapieren die een schuldvordering tot afgifte van goederen (andere dan geld) 

incorporeren, komen in Hoofdstuk III. ter sprake (waaronder ook aandelen in 

beleggingsfondsen). 

Men maakt in functie van de toepasselijke regels ook een onderscheid tussen onder meer: 

- handelspapier (wisselbrief, orderbriefje); 

- financiële instrumenten. 

Men kan ook onderscheiden tussen papieren die een nominale schuldvordering vertegenwoordigen (een bepaalde 

geldsom, al dan niet met rente te verhogen) en schuldvorderingen die een (meestal niet-inwisselbaar) aandeel in 

een vlottend vermogen vertegenwoordigen 2119 . 

2114 Obligaties kunnen uitgegeven worden door de privé-sector (corporate bonds), door de overheid (de 

bBelgische staat is sedert 1995 wel overgestapt van gewone obligatieleningen op "lineaire obligaties" (OLO's) en 

Staatsbons), door internationale instellinge. 

2115 Een overzicht is te vinden op http://treasury.fgov.be/interdette/nl_index.htm. De houders van die effecten 

kunnen niettemin verkiezen deze effecten op naam te zetten door ze om te zetten in een "grootboekinschrijving", 

d.i. door de schuldvordering in te schrijven in het "Grootboek van de schuld" bijgehouden door de Dienst van de 

grootboeken (zie http://treasury.fgov.be/intergbgl). 

2116 Financiering op korte termijn, via een aanbestedingsprocedure waarbij de beleggers intekenen. 

2117 Bevaks zijn beleggingsvennootschappen met vast kapitaal, Beveks (Fr. Sicav) zijn 

beleggingsvennootschappen met veranderlijk kapitaal. 

2118 De in België op de markt zijnde vastgoedcertifikaten zijn schuldvorderingspapieren: zij vertegenwoordigen 

geen aandeel in het vastgoed zelf, maar slechts een schuldvordering op de vennootschap die eigenaar is. 

794


Verder is er een onderscheid tussen het geval waarin de schuldenaar zelf emittent is (het effect uitgeeft), dan wel 

de schuldeiser de schuldvordering op naam die hij heeft “effectiseert”, d.i. effecten uitgeeft die die 

schuldvordering vertegenwoordigen. In het laatste geval kan het zowle de oorspronkelijke schuldeiser zijn die 

effectiseert, dan wel een “special prupose vehicle” waaraanb die schuldvordering eerst is gecedeerd (in dat geval 

noemt men de cedent de “originator” en is de cessionaris de emittent). 

3° Afgeleide producten 

De vraag of alle afgeleide producten “effecten” zijn, is betwist (het gaat dan niet om onderhandse 

overeenkomsten over afgeleide producten, zoals swaps en rentetermijncontracten, die duidelijk geen effecten 

zijn; maar op een derivatenmarkt genoteerde afgeleide producten zoals futures en opties worden door sommigen 

wel als effecten beschouwd) 2120 . In de definitie van financiële instrumenten in de WFZ (met verwijzing naar 

art. 2 WFSFD), vinden we een hele reeks afgeleide producten. We kunnen eruit afleiden dat alle afgeleide 

producten financiële instrumenten zijn, ook al zijn het zeker niet allemaal “effecten”. Nadere bespreking van 

deze producten gaat het kader van dit werk te buiten. 

2. De mogelijkheid om schuldvorderingen aan toonder te stellen. 

Wanneer de wet dit niet verbiedt, kunnen partijen (d.i. schuldeiser en schuldenaar) schuldvorderingen 

belichamen in een waardepapier en dit aan order of toonder stellen (de instemming van de schuldenaar komt 

daarop neer dat de schuldenaar een dergelijk papier “uitgeeft”). Dit is slechts anders wanneer de schuldvordering 

niet overdraagbaar is krachtens dwingende bepalingen waarvan de schuldenaar op het ogenblik van de uitgifte 

nog geen afstand kon doen (met name wanneer de schuldvorderingen niet overdraagbaar zijn omwille van de 

bescherming van de gerechtigden) of wanneer de wetgever dit verbiedt. 

Wat aandelen in vennootschappen betreft, kon men in het Belgische recht tot 31 december 2007 de “eigendom” 

van aandelen belichamen in een toonderpapier; voor zover deze aandelen in het aandelenregister werden 

opgenomen, geschiedde dit in blanco. In het Amerikaanse recht bestaat deze mogelijkheid nog steeds. In het 

Engelse recht bestaan er alleen “registered shares” (ingeschreven in het aandelenregister), maar zij kunnen wel 

op naam worden gesteld van een trustee die enkel “legal owner” is en ze in trust houdt voor één of meer 

“beneficiaries”. De precieze regels worden hier niet verder uitgewerkt. 

In Frankrijk is de mogelijkheid tot uitgifte aan toonder reeds sedert decennia afgeschaft voor aandelen en 

vergelijkbare effecten 2121 . 

In België is voor de meeste effecten de mogelijkheid om ze aan toonder uit te geven afgeschaft sedert 1 januari 

2008 (art. 2 Wet van 14 december 2005 houdende afschaffing van de effecten aan toonder 2122 ), nl. voor: 

2119 Deze laatste hebben weliswaar ook een nominale waarde, doch deze is niet representatief; het aandeel met 

een nominale waarde kan niet voor die waarde ingewisseld worden bij de uitgevende vennootschap. 

2120 S. LOOSVELD, Bank & Fin. 2004, (198) 206 noot 45 met verw. 

2121 Art. 94-II Loi des Finances 1982 (L. 81-1160) van 30-12-1981 en art. 1 Décret nr 83-359 van 2-5-1983. Zo 

ook het Italiaanse recht. 

2122 De juiste versie van de wet is gepubliceerd in het B.S. van 6 februari 2006. Ze werden op verschillende 

punten gewijzigd bij Wet van 25 april 2007, art. 85 tot 96. 

795


- alle vennootschapseffecten (aandelen, winstbewijzen, obligaties, warrants en certificaten) van Belgische 

vennootschappen 

- de “overheidseffecten” van de Belgische overheden (d.i. de effecten van schulden van de openbare sector zoals 

opgesomd in artikel 1 van de Wet van 2 januari 1991 betreffende de markt van de effecten van de 

overheidsschuld en het monetair beleidsinstrumentarium); 

- alle andere effecten die een financiële schuldvordering belichamen op een emittent die onder Belgisch recht 

ressorteert, en geen handelseffect (effet de commerce) zijn. Dit betreft bv. kasbons, thesaurie- en 

depositobewijzen, vastgoedcertificaten 2123 en certificaten uitgegeven door vzw’s of stichtingen. 

De mogelijkheid blijft dus behouden voor handelseffecten en voor effecten die noch vennootschapseffecten zijn, 

noch een financiële schuldvordering vertegenwoordigen (de belangrijkste gevallen van de laatste categorie 

betreffen zakenrechtelijke waardepapieren en geen schuldvorderingspapieren; zie daarover meer in Hoofdstuk II 

van dit Deel). Handelseffecten zijn onder meer wisselbrieven, cheques, orderbriefjes, warrants en celen. 

Meer bepaald geldt sedert 1 januari 2008 een uitgifteverbod voor nieuwe effecten aan toonder (art. 3 § 1)), en 

voor bestaande effecten aan toonder die in bewaring zijn gegeven via een effectenrekening een 

afleveringsverbod (art. 4 I) en een automatische omzetting in een gedematerialiseerd effect (art. 5). 

Bestaande effecten aan toonder die onder de Wet van 14 december 2005 vallen en op 1 januari 2008 niet op een 

effectenrekening stonden kunnen voor 1 januari 2014 omgezet worden in effecten op naam (door inlevering bij 

de emittent) of gedematerialiseerde effecten. Is dit nog niet gebeurd op 1 januari 2014, dan gebeurt die omzetting 

automatisch (art. 9), en geschiedt de inschrijving op naam van de emittent zelf voor rekening van de (niet 

aangemelde) gerechtigde. Zolang de eigenaar zich niet aanmeldt, zijn de rechten uit die effecten opgeschort. 

Vanaf 1 januari 2015 mogen de rechten vertegenwoordigd door niet omgezette toondereffecten door de uitgever 

verkocht worden na aankondiging in het Belgisch Staatsblad (voor details, zie art. 11) ; de netto-opbrengst moet 

dan worden gestort bij de Deposito- en Consignatiekas waar deze gedurende een aantal jaren degressief ter 

beschikking blijft van de eigenaar van het nog niet ingeleverde waardepapier, d.i. onder aftrek van een “boete” 

van 10 % per jaar (zie art. 10). Vanaf 1 januari 2025 zijn de rechten op de niet opgeëiste effecten dus geheel 

waardeloos. Heeft de emittent de niet-opgeëiste effecten niet verkocht tegen 30 november 2015, dan dient de 

inschrijving te worden overgezet op naam van de Deposito- en Consignatiekas (art. 14) 2124 . 

2123 De vastgoedcertificaten die we in Belgipe kennen vertegenwoordigen een schuldvordering en geen medeeigendomsrecht. 

2124 Zie nader over al deze operaties H. BRAECKMANS, "De afschaffing van de effecten aan toonder en 

andere wijzigingen aan het Wetboek van vennootschappen door de wetten van 14 december 2005 en 25 april 

2007", RW 2007-2008, 722 v. 

796


AFDELING B. Verbintenisrechtelijke functie en desbetreffende regels bij 

waardepapieren in het algemeen en bij toonder- en orderpapieren 

Op verbintenisrechtelijk vlak heeft de incorporatie van een schuldvordering in een 

waardepapier in het algemeen twee functies. We bespreken deze functies hier vanuit het 

perspectief van de toonder- en orderpapieren en bespreken in afdeling D. deze functie voor de 

gedematerialiseerde waardepapieren. 

1. Legitimatie 

De uitgifte van een waardepapier dat een schuldvordering belichaamt maakt de bezitter van 

het papier tot bezitter van de schuldvordering. De schuldenaar te goeder trouw kan dus 

bevrijdend betalen aan de bezitter van het papier, ook wanneer deze niet de ware eigenaar zou 

zijn (zie verder de bijzondere regels bij verloren en gestolen papieren). 

Is een schuldvordering belichaamd in een waardepapier, dan speelt de kennisgeving aan de 

schuldenaar ook geen rol meer voor de tegenwerpelijkheid aan de schuldenaar van een 

overdracht van de schuldvordering of vestiging van zakelijke rechten erop. 

2. Abstractie 

De uitgifte van een waardepapier (papier in enge zin dan wel boeking van een 

gedematerialiseerd effect, waarover verder meer) dat een schuldvordering belichaamt maakt 

van die schuldvordering een geheel of gedeeltelijk abstracte schuldvordering. 

De begrippen “abstractie” en “abstracte schuldvordering” werden reeds uitgelegd in het Deel I 

over persoonlijke zekerheden. In het algemeen betekent “abstractie” hier dat de verbintenis is 

losgemaakt van de onderliggende rechtsverhouding tussen de schuldenaar en zijn 

oorspronkelijke schuldeiser (de dekkingsverhouding). Echte abstractie is zoals gezegd maar 

voorhanden wanneer het recht niet meer wordt uitgeoefend door de oorspronkelijke 

rechthebbende (de persoon die op het effect heeft ingetekend e.d.m.); zolang dat wel het geval 

is, is er alleen formele abstractie. 

a. Mate van abstractie 

Voor alle waardepapieren geldt als regel dat de aanspraak van de eigenaar van het papier 

diegene is die naar redelijkheid uit de letter van het papier kan worden afgeleid. De betekenis 

daarvan hangt dus af van de vermeldingen op het papier en de stukken waarnaar mogelijks in 

dat papier zelf wordt verwezen, en van de rechtsgevolgen die de wet aan een dergelijk papier 

hecht. De schuldvordering is geabstraheerd van die gegevens van de oorspronkelijke 

verhouding die niet uit het papier volgen volgens de normale uitleg daarvan en ook niet door 

de wet worden geïmpliceerd. Verweermiddelen die niet uit het papier volgen, kunnen door de 

schuldenaar dus in beginsel niet worden ingeroepen tegen de schuldeiser, tenzij ze uit de wet 

zelf voortvloeien 2125 . 

2125 Vgl. P. van OMMESLAGHE, in La transmission des obligations, p. (81) 113-114 nr. 32 en 39): "toute la 

797


b. Gevolgen van de abstractie tussen de oorspronkelijke partijen 

Zoals uiteengezet in Deel I (Persoonlijke Zekerheden) kent ons recht evenwel in de 

rechtsverhouding tussen de schuldenaar-uitgever en zijn oorspronkelijke wederpartij (in de 

dekkingsverhouding) géén “materiële abstractie”, maar enkel “formele abstractie”, dit wil 

zeggen een omkering van de bewijslast. Het is aan de schuldenaar om aan te tonen wat de – 

niet uitgedrukte – reden voor zijn verbintenis is geweest en dat hij daaruit een verweermiddel 

kan putten. Indien hij evenwel een verweermiddel heeft op grond waarvan hij een geleverde 

prestatie zonder termijn zou kunnen terugvorderen, dan is het in strijd met de goede trouw 

om hem intussen toch te doen betalen: qui petit quod statim redditurus est, dolo agit. 

c. Gevolgen van de abstractie tussen de schuldenaar en de nieuwe schuldeiser 

Ten aanzien van een derde-houder van het papier daarentegen is de verbintenis van de 

uitgever ervan ook “materieel abstract”. De schuldenaar, die het papier vrijwillig in het 

verkeer heeft gebracht, kan zich jegens de derde-houder dus niet beroepen op 

verweermiddelen uit die oorspronkelijke verhouding waarvan het papier abstractie maakt, 

d.w.z. die niet uit het papier zelf zijn af te leiden, noch uit de wet voortvloeien. 

Deze abstractie geldt bv. ook voor overdraagbaarheidsbeperkingen die tussen de uitgever en zijn oorspronkelijke 

schuldeiser zijn overeengekomen: ook zij kunnen aan een verkrijger niet worden tegengeworpen tenzij ze uit het 

papier zelf zijn af te leiden 2126 of uit de wet zelf voortvloeien (zie daarvoor bv. art. 512 Wb.Venn. 2127 ). Deze 

beperkingen en verweermiddelen verliezen daardoor hun “uitwendige” werking 2128 (dit aspect wordt verder 

nog besproken vanuit zakenrechtelijk oogpunt). Anders dan sommige schrijvers 2129 stellen, is het in beginsel 

voor de tegenwerpbaarheid niet voldoende dat de beperkingen opgenomen waren in de statuten (voor aandelen 

aan toonder) of in de uitgiftevoorwaarden (voor converteerbare obligaties aan toonder): dergelijke redenering 

miskent volledig het onderscheid tussen schuldvorderingen op naam en schuldvorderingen aan toonder 2130 . 

Een uitzondering geldt slechts wanneer de derde-houder bij het verkrijgen van de schuldvordering met 

bedrieglijk opzet heeft gehandeld 2131 . 

densité en negotium dépend de la présentation de l'instrumentum" (JULLIOT de la MORANDIERE, Droit 

commercial, Dalloz Paris, II, nr. 13). Vgl. verder VAN RYN & HEENEN, Principes III (1981) nr. 120. 

2126 Zelfs dit laatste wordt blijkbaar uitgesloten door I. PEETERS, TRV , 1991, (511) 514. De suggestie wordt 

daarentegen - doch te verregaand - gemaakt door K. GEENS, TRV, 1989, (414) nr. 21-22. Zij is m.i. in 

overeenstemming met de algemene regels inzake waardepapieren. Het onderscheid tussen "'abstracte" en 

"concrete" titels is immers slechts gradueel. Voor alle waardepapieren geldt het beginsel dat de schuldvordering 

geldt zoals zij naar redelijkheid uit de letter van het papier kan worden afgeleid. De betekenis daarvan hangt dus 

af van de vermeldingen op het papier en de stukken waarnaar mogelijks in dat papier zelf wordt verwezen (vgl. 

P. van OMMESLAGHE, in La transmission des obligations, hierboven aangehaald). De mogelijkheid om 

voorwaarden tegenwerpelijk te maken door ze op het papier zelf te vermelden wordt trouwens ook bevestigd 

door art. 5 § 4 W. 22 juli 1991 deposito- en thesauriebewijzen. 

2127 betreffende statutaire goedkeuringsbedingen in naamloze vennootschappen en daarmee gelijk te stellen 

goedkeuringsbedingen in de uitgifte-akte van converteerbare obligaties of warrants. 

2128 Vgl. I. PEETERS, TRV , 1991, (511) 514. 

2129 Zo bv. blijkbaar GEENS, TRV 1989, 414 v.; J. LIEVENS, De nieuwe Vennootschapswet (wet van 18 juli 

1991), Mys & Breesch, Gent 1991. 

2130 Vgl. N. VERHEYDEN-JEANMART & Ph. HAMER, in Het kontrakt en de derden, p. (9) 38. 

2131 Zie voor de wisselbrief en de cheque art. 17 Wisselbriefwet; vgl. art. 22 Chequewet. Maar het gaat om een 

798


Deze materiële abstractie is géén toepassing van de regels van bescherming van de derde-verkrijger te goeder 

trouw tegen beschikkingsonbevoegdheid. Het probleem is immers geen probleem van 

beschikkingsonbevoegdheid van de oorspronkelijke schuldeiser over de schuldvordering, maar wel van de 

verbintenisrechtelijke inhoud van die schuldvordering. Zo ook heeft het feit dat de beperkingen die uit het papier 

zelf zijn af te leiden tegenwerpbaar zijn (tenzij ze ook tussen partijen ongeldig zijn), rechtstechnisch gezien niets 

te maken met de goede-trouw-eis zoals die geldt bij beschikkingsonbevoegdheid, maar veeleer met de werking 

van het vertrouwensbeginsel ten gunste van een overnemer, al is de grondgedachte van beide rechtsfiguren 

weliswaar dezelfde. Deze werking van het vertrouwensbeginsel bestaat ook bij schuldvorderingen op naam, doch 

in een veel zwakkere graad. Bij schuldvorderingen op naam zijn de beperkingen immers in beginsel 

tegenwerpbaar, en is dat zeker het geval wanneer de derde ze behoorde te kennen; slechts wanneer de 

schuldenaar ze door simulatie verborgen heeft, of de cessionaris foutief in dwaling heeft gebracht, kan hij ze niet 

inroepen. Bij schuldvorderingen aan order of toonder daarentegen zijn de beperkingen die niet uit het papier 

blijken slechts tegenwerpbaar zo er in hoofde van de derde sprake is van derde-medeplichtigheid. 

algemeen beginsel (vgl. VAN RYN & HEENEN, Principes III (1981) nr. 122. 

799


AFDELING C. Bijzondere regels inzake verkrijging bij toonder- en 

orderpapieren 

1. Zakenrechtelijke functie en desbetreffende regel - beginselen 

De incorporatie van een schuldvordering in een waardepapier maakt dat de schuldvordering 

zakenrechtelijk in de meeste opzichten behandeld wordt als een roerende lichamelijke zaak en 

niet langer als een schuldvordering. De zakenrechtelijke functie kan dan ook worden 

samengevat in de genoemde formule “Das Recht aus dem Papier folgt das Recht am Papier”. 

Op de eerste plaats blijft de in een waardepapier geïncorporeerde schuldvordering natuurlijk 

een goed, waarop de klassieke regels van het zakenrecht van toepassing zijn, zoals de 

principiële overdraagbaarheid en beslagbaarheid, de numerus clausus van zakelijke rechten; 

het anterioriteitsbeginsel, met als uitzondering de regels van de derdenbescherming en de rol 

van de publiciteit daarbij; het eenheids- en specialiteitsbeginsel (met de gevolgen daarvan in 

geval van vermenging), e.d.m. 

Bij de bespreking van schuldvorderingen op naam hebben we gezien dat bij de - 

overdrachtelijke - toepassing van die beginselen op schuldvorderingen de betekenis ervan 

verandert: het is de interne verhouding die de schuldvordering als goed “specificeert”, zodat 

de bepaling van een schuldvordering op naam zoals die geldt tussen partijen, in beginsel ook 

derden bindt (de “externe” werking van de interne bepaling). Deze externe werking vonden 

we enkel bij overeenkomsten of andere regels die de verhouding tussen schuldeiser en 

schuldenaar “intern” wijzigen, en niet bij rechtshandelingen die “extern” zijn aan die 

verhouding. 

Aangezien waardepapieren evenwel zoals hierboven besproken juist altijd in zekere mate 

abstractie maken van die interne verhouding, geldt daar niet meer hetzelfde als bij 

schuldvorderingen op naam. De schuldvordering wordt als goed gespecifieerd door het papier 

waarin ze is belichaamd. De interne bepalingen van een dergelijke schuldvordering hebben 

maar externe werking voor zover er niet van geabstraheerd is, d.w.z. voor zover ze uit het 

papier zelf zijn af te leiden of uit de wet zelf voortvloeien. Andere bepalingen verliezen hun 

“externe” werking door die incorporatie. 

Onder voorbehoud van: 

- de doorwerking van interne bepalingen die wél uit het papier zijn af te leiden, 

- en bijzondere wettelijke regels voor waardepapieren, 

gelden voor waardepapieren dan ook de regels inzake roerende zaken. 

Als zakelijke rechten op waardepapieren kent ons recht zoals bij roerende zaken naast 

eigendom (en verschillende vormen van mede-eigendom) in beginsel slechts pand en 

vruchtgebruik; daarnaast evenwel is er ook de mogelijkheid van certificatie van effecten, 

waarbij de certificaathouder een soort beperkt zakelijk recht behoudt op de gecertificeerde 

effecten (zie verder onder). Ook bestaat er in ons recht een bijzondere vorm van medeeigendom 

die enkel bij effecten bestaat: het effectendepot (zie onder 2.c.2°). 

800


Inzake verkrijging van rechten en vestiging van zekerheden gaan we eveneens uit van de 

regels inzake roerende zaken en onderzoeken hieronder in welke mate er bijzondere regels 

zijn, onder 2. voor verkrijging, in Afdeling E. voor het verhaalsrecht van schuldeisers, en in 

Afdeling F. en v. voor zekerheidsrechten (inbegrepen eigendom tot zekerheid). 

2. De verkrijging van in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen 

De geïncorporeerde schuldvordering wordt voorwerp van bezit via het bezit van het papier en 

de overdracht van de geïncorporeerde schuldvordering geschiedt door de overdracht van het 

papier. Dit wordt nader uitgewerkt onder a., met een aantal bijzondere regels voor soortzaken 

(b.), in geval van girale levering en collectieve bewaring (c.), bij gestolen en verloren 

waardepapieren (d.) en bij verhandeling via een effectenbeurs (e.). 

a. Overdracht van en bezit bij toonder- en orderpapieren in het algemeen 

De in een toonder- of orderpapier geïncorporeerde schuldvordering wordt zoals gezegd 

voorwerp van bezit via het bezit van het papier. Voor zover de schuldvordering in het papier 

belichaamd is, is de bezitter van het papier dan ook bezitter van de schuldvordering. 

Aangezien er bij waardepapieren aan toonder en order ook daadwerkelijk een lichamelijke 

zaak is – het papier -, gelden voor waardepapieren aan toonder de regels inzake bezit en 

gevolgen van het bezit die gelden voor roerende zaken in het algemeen. Bij (chartaal) geld 

geldt de regel van de vermenging voluit, althans voor bankbiljetten die op de plaats van de 

ligging gangbaar geld zijn (dit om te preciseren wat we hier met “geld” bedoelen). Nog 

juister: niet voor in België gangbare bankbiljetten gelegen op het Belgische grondgebied. 

Zoals van andere roerende zaken kan het bezit van een waardepapier direct of indirect zijn. Het bezit kan door 

een bevoegde zowel als onbevoegde houder verschaft worden: 

1° leidend tot direct bezit: 

ofwel doordat de verkrijger rechtstreeks gaat bezitten voor zichzelf, ofwel ingevolge de feitelijke overgave van 

het papier, of een andere wijze van machtsverwerving (bv. sleutels van de plaats), ofwel doordat hij het papier 

zaak reeds in een andere hoedanigheid in zijn macht had (de traditio brevi manu); bij een onbevoegde houder 

heeft deze bezitsverschaffing nog geen gevolg zolang het bezit van de verkrijger “dubbelzinnig” blijft, d.w.z. 

zolang de feitelijke toestand - meer bepaald door Primus - zo kan worden begrepen dat de onbevoegde detentor 

de zaak nog steeds in zijn macht heeft. 

2° leidend tot indirect bezit: 

- doordat het papier in handen is van een derde die de zaak nu gaat houden voor de verkrijger; dat gebeurt in 

beginsel door een (al dan niet elektronische) kennisgeving aan de derde-houder, waarbij hem wordt meegedeeld 

dat hij de zaak voortaan voor de verkrijger moet houden (vgl. de bespreking bij Roerende zaken). De derde- 

houder kan overigens ook op zijn beurt slechts indirect houder zijn, zoals wanneer de effecten zich in een 

centraal effectendepot bevinden of gedematerialiseerd zijn (zie onder). Is het effect niet gespecificeerd, dan kan 

het slechts om een bezit van een aandeel in een hoop effecten gaan (zie onder b.) 

- het is ook mogelijk dat de bewaarnemer van waardepapieren op zijn beurt zakenrechtelijke waardepapieren 

gaat uitgeven (vaak certificaten genoemd) die het bezit en de eigendom van een waardepapier of een aandeel in 

801


een hoop waardepapieren gaat vertegenwoordigen (zie de bespreking in Hoofdstuk III), in welk geval dat bezit 

verschaft wordt door overgave van dat certificaat. 

3° Een bevoegde houder van het papier kan bovendien het bezit ook constituto possessorio verschaffen, waarbij 

het papier in handen blijft van de vervreemder, die het papier nu voor de verkrijger gaat houden (voor de 

problematiek van de interversio tituli, zie Deel IV hoofdstuk I). Dit betekent dat de levering in eigendom dus 

ook consensueel kan geschieden. 

De uitgifte van een waardepapier aan toonder of order maakt dat de overdracht van de 

schuldvorderingen of vestiging van zakelijke rechten erop, met name pandrechten, kan 

geschieden door overdracht van het papier alleen c.q. bij orderpapieren overdracht én 

endossement (rugtekening), zonder dat de schuldenaar van de schuldvordering daarbij op 

enige wijze wordt betrokken. 

De algemene regels inzake overdracht zijn dezelfde als bij roerende zaken, die we hier dan 

ook niet nader bespreken. Nader bespreken we wel: 

- een aantal bijzondere regels voor soortzaken, met name de toepassing van de regels inzake 

vermenging (c.); 

- de regels inzake giraal effectenverkeer en collectieve bewaring van effecten aan toonder 

(d.); 

- de bijzonder regels inzake verkrijging van een beschikkingsonbevoegde, met name van 

gestolen en verloren waardepapieren (e.); 

- en de verhandeling via een effectenbeurs of effectenverrekeningsstelsel (f.). 

b. Bijzondere regels voor soortzaken, in het bijzonder (chartaal) geld 

In de gevallen waarin waardepapieren soortzaken zijn, gelden daarvoor in beginsel ook de 

regels van het zakenrecht inzake soortzaken, zoals meer bepaald de regels inzake vermenging 

in de zin van “commixtio”. Ons recht maakt daarbij wel nog een onderscheid tussen geld en 

andere waardepapieren. 

1° (Chartaal) geld : de confusio nummorum 

Bij (chartaal) geld geldt de regel van de vermenging voluit, althans voor bankbiljetten die op 

de plaats van de ligging gangbaar geld zijn (dit om te preciseren wat we hier met “geld” 

bedoelen). Nog juister: niet voor in België gangbare bankbiljetten gelegen op het Belgische 

grondgebied. Gangbaar geld wordt altijd geacht vermengd te zijn in het vermogen van de 

bezitter ervan, zelfs in het uitzonderlijke geval dat die persoon daarnaast geen enkele som van 

hetzelfde geld zou bezitten en/of het bankbiljet individueel aanwijsbaar zou zijn. Het romeins 

recht gebruikte hiervoor reeds de uitdrukking “confusio nummorum”, en in het Engels kennen 

we de uitdrukking “money has no earmark”. 

Meer precies geldt die regel voor bankbiljetten die op de plaats van de ligging gangbaar geld 

zijn (dit om te preciseren wat we hier met “geld” bedoelen). Nog juister: voor in België 

802


gangbare bankbiljetten gelegen op het Belgische grondgebied (want die regel is niet in alle 

rechtsstelsels dezelfde en bij wetsconflicten geldt hiervoor de lex rei sitae). 

Deze regel is het correlaat van de “gedwongen koers” (cours forcé, legal tender) van dat geld; 

dergelijk geld moet onvoorwaardelijk bruikbaar en vervangbaar zijn. Als dusdanig vinden we 

de regel niet in de wet, maar een toepassing ervan vinden we wel in art. 2279 III BW (geen 

revindicatie van in België geldende bankbiljetten) 2132 . 

Bezitsverschaffing én eigendomsoverdracht van dergelijk geld kan dus alleen door een 

daadwerkelijke overgave van de munten of bankbiljetten geschieden (en bv. niet constituto 

possessorio). Het gaat erom in wiens macht het geld zich bevindt (de bezitsverschaffing kan 

dus bv. wel gebeuren door overhandiging van de sleutels of andere instrumenten waarmee 

men het geld in handen krijgt, de traditio clavium). 

Dit sluit niet uit dat chartaal geld in mede-eigendom kan zijn, met name wanneer er een 

gemeenschappelijk rechtstreeks bezit is van de geldsom. 

Aldus kan er een mede-eigendom van geldsommen zijn bij afgescheiden vermogens (rechtspersonen, dan wel 

afgescheiden vermogens zonder rechtspersoonlijkheid zoals de huwgemeenschap, maatschap, onverdeelde 

nalatenschap, e.d.m.). Ook dan verdwijnt het afzonderlijk eigendomsrecht op de geldsom door vermenging in dat 

vermogen. Het zou ons evenwel te ver leiden daar hier nader op in te gaan. 

Een nuance geldt ook wanneer het gaat om geld afkomstig van de realisatie na beslag of in het kader van een 

vorm van samenloop: dit geldt vorm een mini-boedel waarop alle rechten die bestonden op het gerealiseerde 

goed gehandhaafd blijven (zakelijke subrogatie); de wet spreekt onder meer van “overwijzing” op de prijs. Dit 

geldt ook bij ontvangst door een faillissementscurator van gelden bij realisatie van goederen waarop zakelijke 

rechten rustten 2133 . 

2° Andere waardepapieren dan geld 

Zoals bij soortzaken in het algemeen wordt ook de verkrijger van vervangbare 

waardepapieren de volle eigenaar ervan door de vermenging ervan met zaken van dezelfde 

aard in zijn bezit. De vermenging is een oorspronkelijke wijze van eigendomsverkrijging, die 

plaatsvindt ongeacht de bedoeling van partijen, en ongeacht de vraag of de persoon van wie 

ze verkregen werden wel eigenaar was of bevoegd erover te beschikken. Het gaat hier meer 

bepaald over de vermenging in de zin van “commixtio”: de eigendom van soortzaken gaat 

verloren wanneer niet meer kan worden bepaald op welke goederen ze precies betrekking 

heeft (daarnaast kennen we nog de vermenging in de zin van “confusio” die veeleer een 

variante is van de zaaksvorming: door vermenging van stoffen is een nieuwe stof ontstaan). 

Bij waardepapieren van eenzelfde aard treedt vermenging op wanneer de papieren niet meer 

geïndividualiseerd zijn (aan de hand van een nummer). 

2132 Volgens SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 671 evenwel zou de regel enkel de revindicatie 

van bankbiljetten onder een bezitter te kwader trouw uitsluiten, en in geval van identificeerbaarheid niet de 

revindicatie onder een bezitter te kwader trouw van bankbiljetten noch de revindicatie van muntstukken. 

2133 Zie bv. Hof Antwerpen 3 februari 2005, RW 2005-2006, 788, obiter dictum. 

803


Dat de bezitter van soortgoederen door vermenging ervan eigenaar wordt kan slechts 

vermeden worden in één geval, namelijk wanneer het gaat om een “hoop”, d.i. een 

afgezonderd geheel van soortgoederen waarop één of meer derden rechten kunnen laten 

gelden. Vereist is daarbij dat de hoop in zijn geheel ofwel het voorwerp is van een 

eigendomsrecht van een derde (d.i. de niet-bezitter) ofwel van een mede-eigendomsrecht van 

derden, waarbij het aandeel van elk van hen bepaald moet zijn. De totale hoeveelheid moet 

dus bepaald zijn, zodat het aandeel van elke mede-eigenaar in procenten is bepaald (en niet 

slechts in een absolute hoeveelheid). In die gevallen is het ook denkbaar dat een van de 

partijen (bezitter c.q. derden) eigenaar is en de andere een pandrecht heeft, maar naar huidig 

recht is er geen aanknopingspunt om bij afwezigheid van een pandovereenkomst tot die 

conclusie te komen. 

Een bijzondere, wettelijk georganiseerde vorm van zo’n hoop is het effectendepot (zie verder 

onder c.). 

Daarbuiten (d.i. wanneer de regels inzake het effectendepot niet van toepassing zijn) blijft de 

eigendom slechts behouden indien er geen vermenging is opgetreden, d.w.z. indien de 

toevertrouwde goederen nog individueel kunnen worden aangewezen, bv. effecten door 

middel van hun nummer; in dat geval kunnen zij door de bewaargever gerevindiceerd worden. 

c. Girale levering en collectieve bewaring van effecten aan toonder 

Bijzonder bij toonderpapieren is wel de regeling van het giraal effectenverkeer, d.i. de 

overdracht van waardepapieren door overboeking tussen effectenrekeningen die de 

vervreemder en verkrijger (of hun vertegenwoordigers) aanhouden bij eenzelfde persoon of 

instelling die de papieren ofwel in zijn feitelijk bezit heeft ofwel op zijn beurt houdt via een 

vierde die ze in zijn feitelijk bezit heeft 2134 . 

1° De girale levering in het algemeen 

De “girale levering” van effecten is op zichzelf genomen niets bijzonders: het is een variante 

op de kennisgeving aan de derde-houder van de waardepapieren dat hij ze voortaan niet meer 

voor de vervreemder maar wel voor de verkrijger moet gaan houden. De derde-houder 

“boekt” de kennisgeving in: in zijn boeken vermindert hij het aantal effecten dat hij voor de 

verkrijger houdt en vermeerdert hij het aantal dat hij voor de vervreemder houdt. In zijn 

rekeningen vindt er aldus een overboeking plaats van de effectenrekening van de vervreemder 

(debitering) naar die van de verkrijger (creditering) 2135 . 

2134 Voor een grondige bespreking van de meeste vragen , zie L. VAN DEN STEEN, De effectenrekening, 

Intersentia Antwerpoen 2009. 

2135 Er zijn belangrijke verschillen tussen een dergelijke overboeking van effecten en een overschrijving van 

geld. In het laatste geval gaat het immers om een delegatie, waarbij de schuld die de bank aangaat jegens de 

begunstigde een nieuwe schuld uitmaakt, en er geen overdracht van enige schuldvordering plaatsvindt; in het 

eerste geval vindt er een eigendomsoverdracht plaats van effecten. 

804


2° De vervangbaarstelling en de invoering van een mede-eigendomsrecht 

Bijzonder is wel dat, ons recht (zoals dat van vele andere landen) het geheel van de door de 

derde-houder gehouden effecten van eenzelfde aard (het “giraal effectendepot”) beschouwt 

als een bijzondere vorm van mede-eigendom, en dit met het oog op twee effecten: 

- om effecten aan toonder giraal te kunnen leveren als vervangbare zaken, d.i. zonder ze te 

specificeren (aan de hand van het nummer van het effect meer bepaald) – wat bij verkoop via 

de beurs (waarover meer onder 5°) noodzakelijk is - (desindividualisering of 

vervangbaarstelling), en 

- tegelijk ervoor te zorgen dat de persoon voor wie de derde-houder de effecten houdt, zijn 

zakelijk recht op de effecten niet zou verliezen door die vervangbaarstelling, namelijk door de 

vermenging (commixtio) met andere effecten van dezelfde aard. 

Dit hangt samen met de ontwikkeling van de beurshandel in de 20 e eeuw en de daarmee 

samenhangende ontwikkeling van collectieve bewaring van effecten aan toonder in 

effectendepots (men beschrijft deze collectieve bewaring ook wel als “immobilisering”, 

omdat de effecten niet meer verplaatst worden bij verhandeling), die geleid heeft tot de verder 

(5°) beschreven techniek van verhandeling ter beurze – met als derde stap de eigenlijke girale 

levering van effecten door de effecten over te boeken tussen effectenrekeningen bij de 

organisatie die de betrokken effecten ook collectief bewaart (de zgn. settlement). De 

belangrijkste reden voor deze ontwikkelingen is natuurlijk het besparen van transactiekosten 

(verplaatsing van de stukken, bijhouden van nummers om ze te individualiseren, enz.) alsook 

het bevorderen van de rechtszekerheid door het verzekeren van de gelijktijdigheid van 

levering en betaling. Grote aantallen effecten aan toonder werden aldus gaandeweg collectief 

bewaard in de kluizen van financiële instellingen of van derden-bewaarnemers die ze voor 

financiële instellingen bewaren (de “centrale depositarissen” of CSD = Collective Security 

Depots, in Nederlands “girodepot” genaamd, in Duitsland Wertpapiersammelbank; in het 

Engels spreekt men ook meer algemeen van custody). 

Aldus werden CSD’s ingericht door de interprofessionele Effectendeposito- en Girokas (“CIK”, sinds 1 januari 

2006 omgedoopt in Euroclear Belgium 2136 ), Euroclear (vnl. euro-obligaties), de Nationale Bank van België 

(NBB clearing, voor overheidseffecten) e.d.m. 

Een belemmering voor het succes was echter dat bij collectieve bewaring het eigendomsrecht 

van de houders van de effecten in beginsel tenietgaat door de vermenging van soortgoederen 

Dit geschiedde doordat de effecten van de verschillende deponenten, maar van eenzelfde aard, 

niet meer uit elkaar worden gehouden, maar “vervangbaar worden gesteld” - d.i. niet langer 

met identificatie van het nummer van het papier bewaard - en dus tot soortzaken gemaakt. 

Om de collectieve bewaring, de vervangbaarstelling en de girale levering - d.i. een levering 

door overboeking tussen effectenrekeningen bij een instelling die de effecten collectief 

bewaart - te bevorderen (en aldus transactiekosten te laten besparen) diende de wetgever dus 

2136 De "interprofessionele kas", opgericht door beursmakelaars, en erkend in 1967, werd een dochter van de 

beursorganisatie Euronext (die o.a. de Effectenbeurs van Brussel opslorpte). Euronext verkocht de CIK aan 

Euroclear, die de naam op 1 januari 2006 veranderde in Euroclear Belgium. 

805


te verzekeren dat de deponenten hun eigendomsrecht zouden behouden. Dit geschiedde met 

het KB nr. 62 van 10 november 1967, ook genaamd Besluit giraal effectenverkeer. 

Dit geschiedde in navolging van onder meer het Duitse recht (Gesetz über die Verwahrung und Anschaffung von 

Wertpapieren, afgekort Depotgesetz, waarvan de eerste versie reeds van 4 februari 1937 dateert. Door het KB nr. 

62 van 10 november 1967 werd de Effectendeposito- en Girokas (CIK) erkend. Met de Wet van 2 januari 1991 

werden gelijkaardige regels ingevoerd voor het effectenafwikkelingsstelsel van de Nationale Bank van België. 

Ook in andere landen werden vergelijkbare stelsels wettelijk ingevoerd (onder meer in Staats-Nederland met de 

Wet Giraal Effectenverkeer van 1977 2137 ; in de VSA art. 8 van de UCC, enz.). 

Door deze regeling verliezen deponenten van effecten hun eigendomsrecht niet meer door de 

vervangbaarstelling en vermenging met soortgelijke effecten van anderen. Het 

eigendomsrecht op de individuele effecten wordt omgezet in een mede-eigendomsrecht op het 

geheel van effecten van dezelfde soort die gezamenlijk worden bewaard; voorwerp van 

individuele zakelijke rechten is vanaf dan enkel nog het evenredig aandeel in het geheel van 

de gedeponeerde effecten van die soort, genaamd het “effectendepot”. Men kan dit ook als 

een soort zakelijke subrogatie beschouwen. Aldus ontstond het reeds genoemde “giraal 

effectendepot” als een (niet-gebonden) afgescheiden vermogen, met een regime vergelijkbaar 

met de ontbonden maatschap of de nalatenschap. Elke deponent wordt tot beloop van een 

evenredig aandeel mede-eigenaar van het geheel van het “effectendepot” – of juister nog: 

bezitter. Het nummer moet dus niet langer gebruikt worden om een met de gedeponeerde 

effecten aandeel in bezit te hebben. 

In de praktijk geschiedden de meeste transacties met effecten ook voor de beslissing tot volledige 

dematerialisering reeds via effectenrekeningen en waren de effecten ofwel gedematerialiseerd ofwel giraal 

gehouden; vooral voor euro-obligaties, staatsbons en kasbons speelde het papier nog langer een belangrijke rol. 

Voor sommige effecten aan toonder die in een CSD werden bewaard kon er per categorie ook een verzameleffect 

aan toonder worden opgemaakt (Eng. Global note), dat wordt gedeponeerd bij de vereffeningsinstelling (die dan 

maar één verzameleffect meer bewaart in plaats van een massa effecten van dezelfde aard) (zie art. 486 Wb. 

Venn. en de oude versie van art. 478 Wb.Venn. voor de wijziging in 2005). 

3° Concrete uitwerking: een tweetrapsstelsel; effectenrekeningen; tijdstip omzetting in medeeigendom; 

niet-omzetbaarheid. 

a) Tweetrapssysteem 

In de praktijk ontstond er een systeem van collectieve bewaring in 2 trappen. De individuele 

beleggers konden namelijk niet zelf terecht bij de meeste centrale depositarissen (CSD’s, 

girodepots, Wertpapiersammelbanken), maar enkel via een beperkt aantal professionele 

tussenpersonen. Meer bepaald voeren de CSD’s die de settlement doen voor een effectenbeurs 

(zie verder) enkel (effecten)rekeningen voor financiële instellingen of beursmakelaars die 

orders kunnen plaatsen op de beurs, niet voor de cliënten van die tussenpersonen. Die 

2137 http://wetten.overheid.nl/cgi-bin/sessioned/browsercheck/continuation=04641- 

002/session=016665707122526/action=javascript-result/javascript=yes. 

806


tussenpersonen (“erkende rekeninghouders”) dienen dan op hun beurt effectenrekeningen te 

voeren voor hun cliënten. De cliënten deponeren dus effecten onder meer bij een 

tussenpersoon (bank of beursmakelaar) die orders kan plaatsen op de beurs, en deze kan op 

zijn beurt effecten deponeren in een CSD (een erkende centrale depositaris, hoofdzakelijk de 

instellingen die de settlement doen voor de effectenbeurzen; zie onder e.). 

Ook voor effecten die gedeponeerd worden bij de Deposito- en Consignatiekas vinden we dit stelsel: de DCK 

houdt die niet zelf bij, maar via een effectenrekening op naam van de DCK bij (het effectenafwikkelingsstelsel 

van) de Nationale Bank (art. 15 KB Deposito- en Consignatiekas), en dit ongeacht of de Nationale Bank die dan 

zelf bewaart of op zijn beurt aanhoudt op een effectenrekening bij een ander effectenafwikkelingsstelsel (zie art. 

14 III 1°). 

b) Tijdstip waarop het effect onder het regime valt 

Om de deponent te beschermen (tegen de overige schuldeisers) geldt de regel dat de effecten onder het 

beschermingsregime vallen - dus omgezet worden in een evenredig aandeel in mede-eigendom - zodra ze 

gedeponeerd zijn bij een tussenpersoon die aangesloten is bij een erkend effectenverrekeningsstelsel of diens 

vertegenwoordiger, en de deponent heeft ingestemd met de vervangbaarheidsregeling 2138 , en zelfs zonder dat 

die omzetting is overeengekomen 2139 , en dit ongeacht of ze door hem bij een centrale depositaris zijn 

gedeponeerd of zelf worden bewaard. Ze blijven zo ook onder het regime vallen wanneer ze door de centrale 

depositaris aan de tussenpersoon zijn uitgeleverd, die ze aanhoudt voor een cliënt (i.h.b. de koper van het effect). 

Erkende effectenafwikkelingsinstellingen zijn met name Euroclear Belgium, Euroclear international, en het 

effectenafwikkelingsstelsel van de NBB (Nationale Bank van België) 2140 . 

c) Inhoud van het mede-eigendomsrecht 

Meer bepaald is het dan zo dat: 

1° de aangesloten tussenpersoon, tot beloop van de effecten die op zijn naam zijn geboekt (op 

zijn effectenrekening staan), een evenredig aandeel in het CSD (in Staats-Nederland het 

girodepot genaamd) “houdt” voor zijn deponenten/opdrachtgevers of zichzelf. 

2° elk van die deponenten/opdrachtgevers, tot beloop van de effecten die op zijn naam zijn 

geboekt (op zijn effectenrekening staan), een evenredig aandeel houdt in het geheel gevormd 

door enerzijds de effecten van die aard die door de tussenpersoon bewaard worden en 

anderzijds het evenredig aandeel in een centraal effectendepot van dezelfde aard dat op zijn 

naam staat bij een centrale depositaris (in Staats-Nederland het verzameldepot genaamd). 

2138 Zie art. 17 (voorheen 13) KB giraal effectenverkeer. 

2139 Zie bv. Hof Antwerpen 20 oktober 1990, iz. faill. Meekel, TRV 538 noot HUYGHE. 

2140 Volgens KB van o.a. 8 april 2008 en 27 januari 2011 gaat het om: 

1° het door de naamloze vennootschap naar Belgisch recht « Interprofessionele effectendeposito- en girokas » (« 

CIK ») beheerde stelsel van giraal verkeer van financiële instrumenten waarvan de commerciële benaming 

Euroclear Belgium is; 

2° het effectenafwikkelingssysteem van de Nationale Bank van België (« NBB clearing »); 

3° het « Euroclear systeem » beheerd door de naamloze vennootschap naar Belgisch recht Euroclear Bank. 

807


uitgegeven, maar dat zijn juist soorten effecten waarvoor geen effectendepots worden 

ingericht). 

4° Overdracht van eigendom door girale levering van het aandeel in een effectendepot 

a) De girale levering 

Ook toen de uitlevering nog kon, was voor de overdracht van een effect de uitlevering ervan 

op papier niet nodig; integendeel kon ook toen reeds de verhandeling ervan via een beurs juist 

maar geschieden na deponering (zie verder meer onder 5°). De overdracht (zowel als de 

inpandgeving) geschiedt uitsluitend giraal. 

De levering van zo’n aandeel in een effectendepot gebeurt dus doordat dat aandeel over te 

boeken van een effectenrekening van de overdrager naar een effectenrekening van de 

verkrijger 2142 (zij het een effectenrekening bij dezelfde tussenpersoon, indien beiden bij 

diezelfde persoon een effectenrekening hebben, zij het via de centrale settlementinstelling). 

Deze overboeking gebeurt natuurlijk op verzoek van de overdrager en is het equivalent van de 

bezitsverschaffing door kennisgeving aan de derde-houder van een goed. De inpandgeving 

(zie verder) geschiedt analoog door een inboeking op een speciale rekening 2143 . 

In welke vormen die opdracht tot overboeking moet gebeuren, hangt af van de regels bedongen door of voor de 

betrokken tussenpersoon. In beginsel zijn die vormen geregeld in de overeenkomsten met de tussenpersoon 

(algemene bankvoorwaarden, enz.). Voor de effecten gedeponeerd bij de Deposito- en Consignatiekas geldt het 

desbetreffende KB (waarvan art. 7 juncto 32 lijken in te houden dat er een “betekening” nodig is). 

De bijzondere regels bij verhandeling van effecten via een effectenbeurs (o.a. het abstracte karakter) worden 

verder onder e. besproken. 

b) Voorwerp van de levering 

De overdracht en inpandgeving geschiedt dus zonder dat het effect zelf wordt gespecificeerd (met een nummer); 

het is precies onder meer om een dergelijke girale levering van effecten (d.w.z. door loutere overboeking zonder 

vermelding van nummer van het effect) te vergemakkelijken dat effecten, die in beginsel specifieke zaken zijn - 

doordat zij een nummer dragen - gedesindividualiseerd worden, d.i. tot soortzaken worden gemaakt (“op 

vervangbare basis worden gedeponeerd” zegt de tekst van het KB giraal effectenverkeer). 

De overdracht betreft strikt juridisch dan ook niet meer de overdracht van een effect maar wel 

van een aandeel in het effectendepot (van effecten van dezelfde aard). Door de omzetting van 

de eigendom van een effect in een mede-eigendom van een effectendepot verandert de aard 

van het goed; zo bv. is het aandeel in een effectendepot geen “effect” maar een onlichamelijk 

goed, en dus is er ook geen verzet meer mogelijk tegen verhandeling ervan (lid 2 van art. 9 

(voorheen art. 7) van het KB giraal effectenverkeer), maar zal men wel het aandeel in het 

depot kunnen opeisen. 

2142 Art. 6 III (voorheen 4 III) KB giraal effectenverkeer. 

2143 Art. 6 c.q. 7 (voorheen 4 c.q. 5) KB giraal effectenverkeer. 

809


d. Regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder trouw 

Bij verkrijging van waardepapieren van een beschikkingsonbevoegde gelden in beginsel ook 

de regels inzake roerende zaken, waarbij het bezit van het papier in beginsel dezelfde 

publiciteitsfunctie heeft (art. 2279-2280 B.W); kennisgeving aan de schuldenaar is daarbij in 

beginsel zonder belang. Maar er zijn ook belangrijke afwijkende regels, met name inzake geld 

en inzake verloren en gestolen waardepapieren. 

1° Geld 

De gewone regels gelden volgens art. 2279 III BW niet voor “bankbiljetten van de Nationale 

Bank” en voor “biljetten uitgegeven krachtens de wet van 12 juni 1930” (d.i. de wet tot 

oprichting van het muntfonds - op dit ogenblik zijn er evenwel geen muntbiljetten meer in 

België, maar enkel nog bankbiljetten). 

Voor muntstukken is er geen uitzondering bepaald, omdat die toch niet geïndividualiseerd 

kunnen worden (ze dragen geen nummer), en om die reden niet kunnen worden gerevindiceerd. 

Maar de regel is ongetwijfeld dezelfde. 

2° Toepassing van de regels inzake roerende zaken op toonderpapieren 

Bij verkrijging van waardepapieren aan toonder van een beschikkingsonbevoegde gelden in 

beginsel ook de regels inzake roerende zaken (Art. 1141 en 2279-2280), ongeacht de aard 

van de rechten die daarin zijn belichaamd (roerende zaken (waaronder ook waardepapieren 

zelf, voor zover een recht daarop in een ander waardepapier wordt belichaamd), 

schuldvorderingen, onroerende goederen). Voor verloren en gestolen waardepapieren geldt er 

wel een bijzondere regeling (b). 

a) Toepassing van de algemene regel van art. 2279 I BW – bezit en goede trouw 

Behoudens bij verloren en gestolen waardepapieren, geldt evenzeer de algemene regel van art. 

2279 BW: de derde-verkrijger die te goeder trouw in het werkelijke bezit is gekomen van het 

waardepapier, wordt beschermd en dus eigenaar. 

i) Werkelijk bezit 

Het werkelijke bezit wordt in beginsel op dezelfde wijze ingevuld als bij roerende zaken; de verschillende 

vormen van bezitsverschaffing werden hoger (a.) reeds uiteengezet. De verkrijger van een toonderpapier wordt 

niet beschermd tegen beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder zolang de bezitsverschaffing een louter 

constitutum possessorium is en het papier in handen blijft van de vervreemder. De bescherming reikt ook niet 

verder dan het bezit dat men verkrijgt: Zo zal de houder geen bezit als eigenaar hebben wanneer op het papier 

een vermelding is aangebracht zoals “in pand” of “ter incasso”: op die manier heeft men alleen het bezit van een 

pandrecht. 

811


Bij waardepapieren in een effectendepot gaat het om een “werkelijk” bezit van een aandeel in dat depot van de 

persoon voor wie het centraal depot of de aangesloten tussenpersoon het aandeel houdt (te bepalen op grond van 

de rechtsverhouding tussen de conflicterende partijen en de aangeslotene). 

ii) Goede trouw 

Inzake de goede trouw gelden in beginsel eveneens dezelfde regels als bij roerende zaken. Bij 

toonderpapieren moet wel nagegaan worden of er geen verzet tegen uitbetaling van buitenbezitgestelde 

titels gepubliceerd is (zie hieronder b)). Indien het bezit verkregen wordt via een 

tussenpersoon dan dient de goede trouw (t.a.v. de bevoegdheid van de vervreemder of zijn 

middellijk vertegenwoordiger, in casu de tegenpartij op de beurs) in beginsel aanwezig te zijn 

in hoofde van die tussenpersoon 2148 . 

b) Verloren en gestolen toonderpapieren 

Er bestaat ook een bijzonder regime voor verloren en gestolen waardepapieren. De wet van 

24 juli 1921 op de Ongewilde buitenbezitstelling van de titels aan toonder (meermaals 

gewijzigd) en het Uitvoeringsbesluit van 5 augustus 1992 richten bijkomend een bijzonder 

publiciteitsregime in voor dergelijke goederen 2149 . 

Men kan namelijk in geval van verlies of diefstal “verzet” aantekenen bij het Kantoor van roerende 

waarden 2150 . Dit Kantoor dient dit verzet binnen de 24 uur mee te delen aan de instelling die het waardepapier 

heeft uitgegeven en binnen de 2 dagen te publiceren in het “Bulletijn der met verzet aangetekende waarden” (art. 

2 tot 4 van Deel I). 

Deze bekendmaking biedt een bijkomende bescherming voor de gerechtigde. Tot aan de bekendmaking gelden 

de gewone regels van art. 2279 en 2280 BW, wat wil zeggen dat de revindicant de prijs moet terugbetalen aan de 

verkrijger te goeder trouw, zodra deze de titels bij een professionele tussenpersoon kocht. Dit zal omzeggens 

altijd wel het geval zijn, zodat de bescherming van de buitenbezitgestelde niet veel voorstelt. Deze bescherming 

wordt eveneens verzwakt - in vergelijking met de bescherming bij roerende zaken - doordat de bezitter van de 

effecten het daarin belichaamde recht kan uitoefenen, d.w.z. innen (c.q. afgifte vorderen) bij de uitgever van het 

effect; deze heeft in beginsel geen andere onderzoeksplicht dan nazicht of er geen verzet werd aangetekend. 

Door die bekendmaking valt vooreerst de mogelijkheid tot bescherming op grond van art. 2279 en 2280 BW - 

met daarbij het recht op terugbetaling van de aankoopprijs - weg, aangezien de verkrijger niet meer te goeder 

trouw kan worden geacht 2151 . 

Vanaf die bekendmaking zijn de titels ook “in beslag” genomen, met als gevolg een inhoudingsplicht van de 

uitgevende instelling en van elke financiële bemiddelaar (art. 13 van Deel I Wet). Deze bijkomende bescherming 

geldt alleen bij ongewilde buitenbezitstelling (zie art. 1 van Deel I). De partij wiens titels in beslag zijn genomen 

kunnen “tegenspraak” doen (d.i. revindiceren) op grond van het recht dat zij op de titel (zouden) hebben 

2148 Vgl. voor Staats-Nederland evenwel de meer genuanceerde regel van art. 3:66 lid 2 

NBW. 

2149 Voor het toepassingsgebied dient men te kijken naar de definitie van “financiële instrumenten” in artikel 2, 

1° WFSFD (onder meer effecten, geldmarktinstrumeten, futures, swaps enz.) (voorheen art. 1 Wet 

beleggingsondernemingen). 

2150 Zo werd in 2004 in 3290 gevallen verzet aangetekend (Vragen en Antwoorden Senaat 2004-2005, 4 mei 

2005, 2608). 

2151 Zie Hof Brussel 29 oktober 1997, RW 1999-2000, 200 v. Art. 16 van Deel I van de wet verwoordt dit zeer 

onhandig door te spreken van nietigheid van elke beschikking na de dag der bekendmaking. 

812


verkregen voor de bekendmaking van het verzet, d.w.z. ofwel eigendom door verjaring van 3 jaar, ofwel 

eigendom doordat de buitenbezitstelling vrijwillig was gebeurd, ofwel terugbetaling van de prijs in de 

voorwaarden van art. 2280 BW (voor de verdere rechtspleging inzake deze tegenspraak of revindicatie, zie art. 

16 v. van Deel I Wet). 

Het verzet - met de daaruit voortvloeiende inbeslagname - is niet meer mogelijk eenmaal de effecten zijn 

opgenomen in een erkend effectenafwikkelingstelsel (zie art. 9 II (voorheen 7 II) van het KB giraal 

effectenverkeer). Dit lijkt een bijkomend verlies van rechten, doch is dit nauwelijks in de praktijk: de kans is 

klein dat de dief of vinder het effect zal deponeren en aldus aanhouden, in plaats van het dadelijk te verkopen. 

Zo de partij die het effect heeft gestort of aan wie het nadien is geleverd te goeder trouw is, is de 

revindicatievordering overigens toch niets waard, aangezien zij maar mogelijk zou zijn tegen betaling van de 

prijs. Is de betrokkene niet te goeder trouw, dan kan beslag worden gelegd op diens aandeel in het effectendepot 

(is het stelsel getrapt, zoals bv. de Effectendeposito- en Girokas, dan kan het beslag zoals gezegd niet onder de 

vereffeningsinstelling worden gelegd, maar enkel onder de tussenpersoon bij wie de betrokkene de 

effectenrekening aanhoudt) - maar ook de derde-verkrijger te kwader trouw zal wel zo slim zijn om het effect 

spoedig te gelde te maken in plaats van het aan te houden. De buitenbezitgestelde persoon wordt bovendien ten 

dele beschermd doordat de depositaris bij wie het effect werd afgegeven een wegwijzerplicht geeft (art. 9 IV 

(voorheen 7 IV) KB giraal effectenverkeer: “Hij, die verzet doet, kan van het aangesloten lid waarvan de naam 

op het attest voorkomt, de mededeling eisen van de identiteit van de persoon die de effecten heeft afgegeven 

welke hij met verzet heeft aangetekend”). 

De wet regelt verder ook de wijze waarop de buitenbezitgestelde houder het genot van het in het waardepapier 

belichaamde recht terugkrijgt (zie vnl. art. 19 en 24 Van Deel I van de Wet). 

3° Orderpapieren 

Orderpapieren worden behandeld zoals waardepapieren aan toonder, behalve dat bij conflict met een oudere 

gerechtigde op het waardepapier zelf (en zo op de daardoor vertegenwoordigde goederen), naast het werkelijk 

bezit van het papier ook nog (ononderbroken) endossement (rugtekening) is vereist. Doorgehaalde 

endossementen worden voor niet geschreven gehouden. Wanneer een endossement in blanco door een ander 

endossement is gevolgd, wordt de ondertekenaar van dit laatste geacht het papier door het endossement in blanco 

te hebben verkregen. Deze regels vinden we uitdrukkelijk in art. 16 lid 1 Wisselbriefwet en art. 19 Chequewet, 

maar gelden algemeen voor orderpapieren. 

e. Verhandeling via de beurs (contantmarkt) 

Waardepapieren die reeds uitgegeven zijn, worden (zoals sommige andere goederen) ook verkocht via beurzen. 

Men noemt deze effectenbeurzen “secundaire markten” om ze te onderscheiden van de “markt” van de uitgifte 

van nieuwe waardepapieren, die primaire markt wordt genoemd. 

Wanneer een waardepapier verhandeld wordt via een effectenbeurs, gelden er bijzondere regels en 

mechanismen. Effecten kunnen zoals andere goederen in beginsel ook onderhands worden verkocht (ook “over 

the counter” (OTC) genoemd), maar de meeste traditionele effecten worden meestal via een georganiseerde 

effectenmarkt verkocht (soms is dat verplicht) 2152 . Bij derivaten daarentegen is de OTC traditioneel veel 

2152 Met name bij verkoop ingevolge beslag, zie verder. Tot in 2002 gold er ook beursdwang telkens wanneer 

de verkoop was toevertrouwd aan een wisselagent/beursmakelaar (en hadden deze laatsten omgekeerd een 

monopolie op de verkoop via de beurs). 

813


belangrijker 2153 ; ingevolge de financiële crisis van 2009 en volgende worden vele soorten derivatencontracten 

onderworpen aan een “clearingverplichting”, dit wil zeggen verplichting om het contract af te sluiten via en met 

een CTP (centrale tegenpartij) die daarbij koper wordt voor de verkoper en verkoper voor de koper en/of een 

rapportageverplichting, nl. verplichting de transactie te rapporteren in een erkend transactieregister – zie met 

name Verordening (EU) 648/2012 van 4 juli 2012 betreffende otc-derivaten, centrale tegenpartijen en 

transactieregisters, ook bekend als de European Market Infrastructure Regulation (EMIR). 

Er bestaan verschillen vormen van georganiseerde effectenmarkten (handelsplatformen). In België zijn er zo 

enkele gereglementeerde markten, met name 1° De Eurolist van Euronext (die ook een rente-deelmarkt voor 

overheidseffecten omvat), 2° de Trading Facility van Euronext en 3° de door het Rentenfonds (een 

overheidsinstelling) georganiseerde secundaire buitenbeursmarkt (lineaire obligaties, gesplitste effecten en 

schatkistcertificaten) 2154 . Daarnaast is er nog de niet-gereglementeerde “Markt van de Openbare Veilingen” 

van Euronext Brussel en wordt sinds 2004 door Euronext ook nog een “Vrije Markt” ingericht. 

We beschrijven hieronder enkel de gewone verhandeling via de zgn. contantmarkt (dus niet 

de termijnhandel) binnen de gewone markt. 

1° De drie stappen in de verhandeling via de beurs 

Een verhandeling via de beurs impliceert drie stappen: 

1° De aan- en verkooporders, op de effectenbeurs 2155 geplaatst door beursmakelaars in hun 

eigen naam (zij het als tussenpersoon voor rekening van hun opdrachtgevers), en aan de hand 

waarvan de koers wordt bepaald. 

2° De clearing, netting of verrekening in de zin van het tegenover elkaar plaatsen van de 

uitgevoerde orders en compenseren tot er een netto positie is (per tussenpersoon) 2156 , waarbij 

de clearinginstelling de zgn. “centrale tegenpartij” is die het tegenpartijrisico op zich neemt; 

dit impliceert dus dat er een dubbele verkoop plaatsvindt: door de (agent van de) verkoper aan 

de centrale tegenpartij en door de centrale tegenpartij aan de (agent van de) koper. Dergelijke 

centrale tegenpartijen zijn vaak historisch opgericht door de effectenbeurzen-rechtspersonen 

zelf als dochtervennootschappen (LCH.Clearnet, Clearstream, enz.) 

3° De settlement, afwikkeling of effectenafwikkeling door een afwikkelingsorgaan. Deze 

houdt de levering van de effecten in tegen gelijktijdige betaling, door tegelijk: 

- de effecten over te boeken tussen de effectenrekeningen van de bij de 

effectenafwikkelingsorganisatie aangesloten beursmakelaars (zie hoger) (girale levering); 

2153 De OTC Derivatives markt wordt beheerst door spelers die aangesloten zijn bij de ISDA (International 

Swaps and Derivatives Association, http://www.ispa.org), en als standaardovereenkomst de ISDA Master 

Agreement (tweede versie 2002) hanteren. De ISPA stelde darnaast standaardvoorwaarden op voor de 

belangrijkste specifieke transacties. De Master Agreement bevat o.a. een beding van algehele netting (sectie 6). 

Zie voor de publicatie http://www.isda.org/publications/isdamasteragrmnt.aspx. 

2154 Daarnaast bestaat er ook nog een door Euronext Brussel georganiseerde derivatenmarkt (dat is geen 

effectenmarkt in strikte zin). 

2155 Zoals Euronext, de London Stock Exchange, de Deutsche Börse, de Borsa Italiana, de New York Stock 

Exchange, enz. 

2156 In theorie impliceert clearing en settlement niet altijd een netting; clearing kan ook "bruto" gebeuren, 

waarbij elke transactie individueel wordt afgewikkeld. Op de effectenbeurzen vindt er echter wel een netting 

plaats. 

814


- de betaling over te boeken tussen de geldrekeningen van diezelfde makelaars bij het 

verreffeningsorgaan. 

Verwarrend gebruikt men zowel het woord clearing als het woord afwikkeling of vereffening 

ook voor clearing en settlement tezamen (en geschiedt de settlement door instellingen die 

eveneens “clearing”instellingen worden genoemd (Euroclear, enz.) 2157 ). 

Tenzij het gedematerialiseerde effecten zijn, konden de effecten (net zoals het geld) door de tussenpersoon 

eventueel ook materieel uitgeleverd worden, althans tot 31 december 2007 (sinds dan is dit verboden volgens art. 

4 van de Wet van 14 december houdende afschaffing van de effecten aan toonder). 

2° Overzicht van de afwijkende regels bij verhandeling ter beurze 

Dat maakt dat de verkoop ter beurze op heel wat punten afwijkt van een gewone verkoop van 

roerende zaken, zelfs van een verkoop van roerende zaken door tussenkomst van een 

middellijk vertegenwoordiger (verkoopcommissionair). 

- obligatoir zijn er enkel verbintenissen tussen de verkoper en zijn makelaar, die makelaar en 

de centrale tegenpartij, die centrale tegenpartij en de makelaar van de koper, en die makelaar 

en zijn opdrachtgever (de koper). 

- zakenrechtelijk gaat de eigendom tweemaal over op hetzelfde ogenblik (dubbele 

overdracht): eenmaal van de opdrachtgever van de verkopende makelaar naar de centrale 

tegenpartij en eenmaal van deze laatste naar de opdrachtgever van de kopende makelaar. 

- krachtens bijzondere wetsbepalingen (Wet van 18 april 1999 houdende omzetting van 

Richtlijn EG-richtlijn 98/26 van 19 mei 1998 op het definitief karakter van de afwikkeling 

van betalingen en effectentransacties) 2158 dienen beide overdrachten als abstracte 

overdrachten te worden beschouwd, in afwijking van de algemene regel in ons recht dat 

overdracht causaal is 2159 . Dit betekent dat elk van beide overdrachten geldig is, al zou er geen 

geldige overeenkomst aan ten grondslag liggen. Zelfs indien de eerste overdracht (verkoper 

aan centrale tegenpartij) op een nietige overeenkomst gebaseerd zou zijn, verkrijgt de 

2157 Soms geschiedt de clearing en de vereffening door dezelfde vennootschap (bv. op de Duitse en Italianase 

beurs, niet op Euronext en de London Stock Exchange). 

2158 Art. 4. § 1 van de Wet van 28 april 1999 bepaalt: “De overboekingsopdrachten betreffende fondsen of 

financiële instrumenten, en de betalingen die voortvloeien uit zulke opdrachten, zijn rechtsgeldig en kunnen aan 

derden worden tegengeworpen, ook in geval van faillissement, gerechtelijk akkoord of een van het faillissement 

verschillende samenloop tegen een deelnemer, voorzover die overboekingsopdrachten werden ingebracht in een 

systeem, volgens de regels ervan, voor het plaatsvinden van het faillissement, het gerechtelijk akkoord of de 

samenloop of indien die opdrachten werden ingevoerd en uitgevoerd op een ogenblik dat de beherende instelling 

of de afwikkelende instantie kan aantonen dat zij in de gewettigde onwetendheid verkeerde van het feit dat het 

faillissement, het gerechtelijk akkoord of de samenloop tegen de betrokken deelnemer voor dat tijdstip heeft 

plaatsgevonden. 

De uitvoering van dergelijke opdrachten, en de betalingen die voortvloeien uit deze opdrachten, in een systeem, 

zelfs na het faillissement, het gerechtelijk akkoord of de samenloop tegen een deelnemer, is rechtsgeldig en 

definitief en kan om geen enkele reden nog in het gedrang worden gebracht”. 

2159 Zie over deze abstractie L. van SETTEN, De commissionair in effecten, Kluwer Deventer 1998, p. 316 v. 

815


centrale tegenpartij de eigendom en wordt ze beschikkingsbevoegd. Het betekent ook dat de 

koper zich geen zorgen moet maken over de beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder, 

nl. de centrale tegenpartij. Ten aanzien van een mogelijke beschikkingsonbevoegdheid van de 

eerste verkoper is de koper bovendien noodzakelijk een derde-verkrijger te goeder trouw. 

Deze regeling is één van de elementen die moeten maken dat de gelijktijdige afwikkeling van 

levering en betaling definitief (onaantastbaar) is. Deze regeling geldt bij settlement via een 

erkend effectenafwikkelingssysteem in de zin van art. 2 § 1 van voornoemde wet van 28 april 

1999 2160 . 

De effecten moeten kunnen worden overgeboekt van de effectenrekening van de verkopende makelaar op die 

van de kopende makelaar, die beiden dus moeten aangesloten zijn bij de settlementorganisatie die de settlement 

afhandelt bij die effectenbeurs. Daartoe moeten de effecten dus vooraf op de effectenrekening van de 

verkopende makelaar staan, wat veronderstelt dat de settlementorganisatie de effecten direct of indirect in 

detentie heeft (direct door ze materieel te bewaren in een collectief depot, of wanneer de settlementorganisatie 

van de effectenbeurs tegelijk ook zelf de boekhouding voert van de gedematerialiseerde effecten; indirect 

doordat een ander ze voor die organisatie materieel of gedematerialiseerd aanhoudt). De makelaars zijn verplicht 

de effecten van hun cliënten aan te houden via een “derdenrekening”, een effectenrekening die enkel de effecten 

van derden omvat en niet die van hen persoonlijk. 

Omgekeerd zijn de kopende c.q. verkopende makelaar verplicht de gelden die zij van hun opdrachtgevers 

ontvangen om de aankoop te betalen c.q. bij de settlement te ontvangen voor rekening van hun opdrachtgevers in 

ruil voor die effecten, te ontvangen op een kwaliteitsrekening (en vandaar over te boeken naar een rekening op 

naam van elke cliënt afzonderlijk). Het gaat hier om één van de toepassingen van de in Deel V hoofdstuk VIII 

besproken kwaliteitsrekeningen. 

2160 Deze worden bij KB aangeduid – zie hoger. 

816


AFDELING D. De dematerialisering en zijn gevolgen op verbintenisrechtelijk 

vlak en inzake de verkrijging 

1. Algemeen 2161 

a. Ontstaan van gedematerialiseerde effecten 

Historisch gezien zijn gedematerialiseerde effecten ontwikkeld als een vorm van effecten die 

voortbouwt op de collectieve bewaring van effecten aan toonder en het giraal effectenverkeer 

van die effecten. Deze collectieve bewaring kwam in de praktijk in grote mate neer op een 

immobilisering van deze effecten in collectieve effectendepots, waarbij de meeste effecten 

deze depots nooit meer verlieten, en enkel nog giraal aan het rechtsverkeer deelnamen (girale 

levering door overboeking tussen effectenrekeningen bij de depositaris en uiteindelijk bij de 

centrale depositaris of effectenafwikkelingsinstelling). In die omstandigheden ontstond de 

idee dat het papier waarin dit effect werd belichaamd eigenlijk even goed kon worden 

afgeschaft of althans vervangen door zoiets als een collectieve inschrijving door een centrale 

depositaris van alle collectief bewaarde effecten bij de schuldenaar / emittent van die effecten 

(bv. in het aandelenregister). De rechten jegens de emittent zouden dan niet meer 

geïncorporeerd worden in een papier dat door de centrale depositaris voor de schuldeiser werd 

gehouden, maar enkel in de boekhouding die een effectenafwikkelingsinstelling ervan 

bijhoudt. 

Anderzijds wenste men ondanks de afschaffing van het papier toch bepaalde kenmerken ervan 

te behouden, waardoor deze effecten - net zoals effecten aan toonder - verschillen van 

schuldvorderingen op naam (zie verder onder 2. en 3. voor de bespreking hiervan). 

En inderdaad heeft de wetgever in ons recht de mogelijkheid geschapen om effecten uit te geven die enkel nog in 

een boeking worden geïncorporeerd of bestaande effecten om te zetten in dergelijke effecten, te beginnen met 

door de overheid zelf uitgegeven effecten. Gezien de oorsprong van deze figuur spreekt men van 

gedematerialiseerde effecten. Deze mogelijkheid werd in 1991 geschapen voor effecten van de overheidsschuld 

(de Wet van 2 januari 1991 voor gedematerialiseerde effecten van de overheidsschuld) en voor schuldbewijzen 

van ondernemingen en overheden (Wet van 22 juli 1991 voor gedematerialiseerde deposito- en thesau- 

riebewijzen) en in 1995 voor vennootschapseffecten (wijziging van de Vennootschappenwet 2162 ; intussen 

2161 Zie algemeen over de ontwikkelingen in het waardepapierenrecht L. DABIN, “Wertpapierrecht als 

Schuldrecht ?”, in Mélanges Jean Pardon, Bruylant Brussel 1996, 175 v., in bespreking van het gelijknamige 

boek van D. EINSELE. 

2162 Voor literatuur, zie C. SUNT, "Dematerialisatie van vennootschapseffecten" in K. Byttebier, R. Feltkamp 

et A. Francois (eds.), De gewijzigde vennootschapswet 1995, Kluwer, Antwerpen 1996, 425-468; M. TISON, in 

H. Braeckmans et E. Wymeersch (eds.), Het gewijzigde vennootschapsrecht 1995, 227-261; J.-M. GOLLIER en 

P. MALHERBE, Les sociétés commerciales reeks Les dossiers du journal des tribunaux, Larcier Brussel 1996, 

58-70; P. LAMBRECHT, "La société et son capital" in Droit des sociétés: les lois des 7 et 13 avril 1995 reeks 

Collection droit des sociétés, Bruylant Brussel 1995, (45) 68-80; J. TYTECA, in De nieuwe 

vennootschapswetten van 7 en 13 april 1995, 61-91; M. VAN DER HAEGEN, "La loi du 7 avril 1995 sur les 

titres dématérialisés : régime des actions et obligations dématerialisées émises par les sociétés anonymes de droit 

belge", Revue pratique des sociétés 1996, 5-30; B. SERVAES, in Nieuw vennootschaps- en financieel recht 

1999, p. 513 v. 

817


opgenomen in o.m. art. 460 en 468 Wb. Venn. voor effecten in een NV, art. 657 Wb.Venn voor aandelen van 

een Comm.V.A. en art. 503 § 1 I Wb.Venn. voor gedematerialiseerde certificaten van effecten in een NV). 

De creatie van dergelijke gedematerialiseerde effecten (die dus geen effecten op naam zijn) veronderstelt dat de 

emittent een instelling aanduidt of erkent die gemachtigd wordt of de opdracht krijgt om de boekhouding van 

deze effecten te voeren, om dus effectenrekeningen te voeren waarop de houders van de effecten deze effecten 

rechtstreeks of onrechtstreeks kunnen aanhouden. Deze instelling wordt eveneens “vereffeningsinstelling” 

genoemd 2163 . Voor effecten van de overheidsschuld heeft de wetgever het effectenafwikkelingsstelsel van de 

Nationale Bank aangeduid (art. 4 I W. 2 januari 1991) 2164 , dat immers voordien reeds optrad als centrale 

depositaris en vereffeningsinstelling voor de door de overheid uitgegeven effecten aan toonder. Hetzelfde geldt 

voor en voor de deposito- en thesauriebewijzen 2165 . Private emittenten van gedematerialiseerde effecten hebben 

eveneens vereffeningsinstellingen aangeduid om de boekhouding van die effecten bij te houden. Voor de 

effecten van Belgische (naamloze) vennootschappen (art. 468 v. Wb.Venn.) gaat het meestal nog steeds om 

Euroclear Belgium (Interprofessionele effecten-deposito- en girokas) 2166 . Voor effecten die op een 

gereglementeerde markt zijn genoteerd moet het om een erkende vereffeningsinstelling gaan, voor andere 

effecten mag de emittent ook kiezen voor een van de erkende rekeninghouders bij die 

vereffeningsinstellingen 2167 (bv. een kredietinstelling of een beursvennootschap) (art. 475ter Wb.Venn.). 

b. Mogelijke modellen 

Theoretisch kan de dematerialisering van effecten volgende modellen geschieden: 

- het zou kunnen gaan om schuldvorderingen of effecten op naam, met die nuance dat het aandelenregister of 

ander register niet door de schuldenaar-emittent wordt bijgehouden, maar door een vereffeningsinstelling als 

lasthebber van de emittent; dat is evenwel niet het Belgische model; 

- het kan ook gaan om effecten die op naam van de vereffeningsinstelling zijn ingeschreven in het 

aandelenregister of ander register dat door de schuldenaar-emittent wordt bijgehouden, waarbij deze instelling 

dus niet optreedt als vertegenwoordiger van de emittent, maar als vertegenwoordiger van de bezitters van de 

effecten. Dit is onder meer het Belgische model, waarbij het gedematerialiseerd effect dus gemodelleerd blijft op 

de effecten aan toonder. Weliswaar wordt de derde (vereffeningsinstelling) door de emittent van het effect 

aangeduid en is hij in die zin ook lasthebber van de emittent. Maar als bezitter zijn de rollen omgekeerd: de 

vereffeningsinstelling houdt voor de gerechtigde als detentor van rechten die door de uitgifte van het effect 

meestal geabstraheerd zijn van de overeenkomst van uitgifte zelf. Die rechten kunnen door de gerechtigde ten 

dele rechtstreeks tegen de uitgever worden uitgeoefend (de lidmaatschapsrechten), ten dele slechts via de 

vereffeningsinstelling. 

- een derde model bestaat daarin dat de vereffeningsinstelling geen soort detentor is voor de investeerders, maar 

“legal owner” van de effecten als een soort trustee, waartegenover de investeerders slechts “equitable rights” 

hebben op de effecten; dit vinden we in sommige jurisdicties van common law. In ons recht daarentegen zijn de 

houders in beginsel mede-eigenaars. (zie verder onder). 

2163 Hun statuut wordt o.m. geregeld door art. 22 WFSFD. 

2164 Zie art. 2 KB giraal effectenverkeer voor het onderscheiden toepassingsgebied. 

2165 Krachtens art. 7 § 1 van de wet van 22 juli 1991 betreffende de thesauriebewijzen en de depositobewijzen 

(gewijzigd door de Wet van 22 december 2009 met ingang van 31 december 2009) geldt art. 4 van de Wet van 2 

januari 1991 ook voor thesauriebewijzen en depositobewijzen. 

2166 Art. 6 KB 12 januari 2006 betreffende de gedematerialiseerde vennootschapseffecten. 

2167 Deze worden opgesomd in het uitvoeringsbesluit bij art. 468 en 475 Wb.Venn., nl. het KB van 12 januari 

2006. 

818


In België geldt het tweede model. De gedematerialiseerde effecten belichamen ook per definitie een soortgoed 

(dit soortgoed kan zelf een onverdeeld aandeel in effecten of schuldvorderingen zijn). De gerechtigde tot het 

effect behoudt wel een zakelijk recht op hetgeen in het effect is belichaamd (meestal een schuldvordering op de 

uitgever ervan, mogelijk ook een zakelijk recht op de goederen waarvoor hij het effect uitgeeft), al kan hij dit 

recht uitsluitend uitoefenen via de erkende rekeninghouder en/of de vereffeningsinstelling. 

c. Een of meerdere trappen 

In theorie kan men deze effecten zowel rechtstreeks aanhouden, dan wel via een tussentrap 2168 . Tot 2005 gold 

er net zoals bij giraal effectenverkeer in beginsel verplicht een tweetrapsstelsel, waarbij de individuele beleggers 

hun effecten aanhouden via erkende rekeninghouders, die op hun beurt een effectenrekening aanhouden bij de 

vereffeningsinstelling (vgl. hoger). Volgens art. 469 Wb.Venn. houden de erkende rekeninghouders de 

gedematerialiseerde effecten, die zij houden voor rekening van derden en voor eigen rekening, alsdan bij op 

rekeningen bij de vereffeningsinstelling, bij één of meerdere instellingen die voor hen rechtstreeks of 

onrechtstreeks als tussenpersoon ten opzichte van die vereffeningsinstelling optreden, of tegelijk bij de 

vereffeningsinstelling en één of meerdere voornoemde instellingen. Revindicatie geschiedt dan alleen op het 

aandeel van de rekeninghouder bij de vereffeninginstelling (zo in art. 471 I Wb.Venn.). 

Sedert 1 januari 2006 mogen gedematerialiseerde effecten van naamloze vennootschappen ook rechtstreeks 

worden aangehouden bij de vereffeningsinstelling zonder via een erkende rekeninghouder te passeren (zie art. 

468 I Wb.Venn.). 

Omgekeerd mogen erkende rekeninghouders zelf ook aangeduid worden als persoon op wiens naam het geheel 

van de gedematerialiseerde effecten is ingeschreven in het aandelenregister. In dat geval geldt art. 475ter II tot 

IV Wb.Venn.: “De rekeninghouder schrijft de op elk ogenblik in omloop zijnde gedematerialiseerde effecten, per 

uitgifte van effecten, in op zijn naam in het register van de effecten op naam. De gehele omloop van een uitgifte 

van gedematerialiseerde effecten van een emittent kan slechts op naam van één rekeninghouder in het register 

van de effecten op naam worden ingeschreven. De boeking op rekening van effecten vestigt in dat geval een 

onlichamelijk recht van mede-eigendom op de universaliteit van effecten van dezelfde uitgifte die op naam van 

de rekeninghouder zijn ingeschreven in het register van effecten op naam.” Die effecten kunnen dan ook via 

andere erkende rekeninghouders worden aangehouden bij de erkende rekeninghouder die vereffeningsinstelling 

speelt. 

2. Verbintenisrechtelijke functie en regels 

Op verbintenisrechtelijk vlak heeft de incorporatie van een schuldvordering (of aandeel e.d.) 

in een gedematerialiseerd effect gelijkaardige functies als bij effecten aan toonder. 

a. Legitimatie 

De uitgifte van een gedematerialiseerd effect maakt de houder van de boeking tot bezitter van het effect, die in 

jegens de schuldenaar-emittent gelegitimeerd is om de erin geïncorporeerde rechten uit te oefenen. De 

2168 Zie hierover verder B. SERVAES, in Nieuw vennootschaps- en financieel recht 1999, p. (513) 518. 

819


kennisgeving aan de schuldenaar-emittent speelt geen rol meer voor de tegenwerpelijkheid aan de schuldenaar 

van een overdracht van de schuldvordering/het recht of vestiging van zakelijke rechten erop. 

De uitoefening van de schuldvordering wordt bovendien vermiddeld. Wat de in het effect geïncorporeerde 

vermogensrechten betreft, wordt de schuldvordering op de schuldenaar-emittent in beginsel onbeschikbaar en 

vervangen door een schuldvordering op de vereffeningsinstelling alleen, dan wel op de erkende rekeninghouder, 

die op zijn beurt een schuldvordering heeft op de vereffeningsinstelling 2169 . De uitgever van het effect 

(eigenlijke schuldenaar) kan bevrijdend betalen aan de vereffeningsinstelling, en deze op zijn beurt aan de 

erkende rekeninghouder 2170 , die dan uiteindelijk betaalt aan de bezitter van het effect. Deze onbeschikbaarheid 

vertoont enige gelijkenis met de onbeschikbaarheid die wordt geschapen door een delegatieovereenkomst, zij het 

dat het bij delegatie veeleer om het omgekeerde verschijnsel gaat, waarbij een keten van twee schuldvorderingen 

vervangen worden door één andere, terwijl hier één schuldvordering vervangen worden door een keten van twee 

of meer schuldvorderingen. Door de onbeschikbaarheid van de schuldvordering jegens de emittent verschillen 

gedematerialiseerde effecten alvast van schuldvorderingen op naam. 

Wordt de effectenrekening niet rechtstreeks bij de vereffeningsinstelling aangehouden, maar bij een 

tussenpersoon, dan is de uitoefening van het recht nog getrapter: de houder oefent zijn rechten uit jegens de 

tussenpersoon, deze jegens de vereffeningsinstelling, en deze laatste jegens de emittent 2171 . 

Gaat de uitgever evenwel failliet of ontstaat er een andere vorm van samenloop op zijn vermogen, dan worden de 

vermogensrechten rechtstreeks tegen de uitgever uitgeoefend 2172 . 

Incorporeert het effect ook lidmaatschapsrechten (nl. bij aandelen - niet bij certificaten van 

vennootschapseffecten), dan kan de bezitter van het effect deze rechtstreeks jegens de vennootschap uitoefenen, 

en niet via de rekeninghouder of vereffeningsinstelling 2173 , ook al staan de aandelen op naam van de 

vereffeningsinstelling ingeschreven in het aandelenregister 2174 . In die gevallen waarin het effect ook 

lidmaatschapsrechten belichaamt, is er dus een zekere scheiding tussen de vermogensrechten en de 

lidmaatschapsrechten. 

Wanneer de rekeninghouder of vereffeningsinstelling zgn. certificaten uitgeeft, hebben die uitsluitend een 

bewijsfunctie – zij incorporeren het effect geenszins. 

b. Abstractie 

Het “incorporeren” van een schuldvordering (m.i.v. aandelen e.d.) in een gedematerialiseerd effect – dus in een 

boeking - brengt evenals bij incorporatie in effecten aan toonder een zekere abstractie mee. De precieze graad 

van abstractie is in ons recht echter niet algemeen geregeld, maar afzonderlijk voor de verschillende categorieën 

van gedematerialiseerde effecten: 

- art. 5 § 5 W. 22 juli 1991 Deposito- en thesauriebewijzen bepaalt dat de weergave van de algemene 

2169 Zie onder meer art. 471 I Venn.W. 

2170 Zie art. 473 Venn.Wb.; art. 11 W. 2 januari 1991; art. 7 § 1 W. 22 juli 1991. 

2171 Zie art. 11 W. 2 januari 1991. 

2172 Art. 471 I en 474 Wb. Venn.; art. 11 Wet 2 januari 1991 en de schakelbepaling van art. 7 § 1 W. 22 juli 

1991. 

2173 Zie art. 471 I en 474 Wb. Venn. 

2174 Zoals art. 468 IV Venn.Wb. bepaalt. 

820


voorwaarden van de overeenkomst van uitgifte in het prospectus tot gevolg heeft dat de overeenkomst 

tegenwerpbaar wordt aan de intekenaren én aan de verkrijgers van (nominatieve of) gedematerialiseerde 

thesauriebewijzen. Hier is er dus geen abstractie; 

- art. 6 II W. 2 januari 1991 betreffende de markt van effecten van de overheidsschuld 2175 bepaalt dat verrichtin- 

gen met gedematerialiseerde effecten in het uitgiftebesluit of de leningsovereenkomst kunnen worden beperkt of 

nader geregeld; 

- art. 468 IV en 471 Wb.Venn., die de gedematerialiseerde effecten in een NV betreffen, doen daarentegen geen 

afbreuk aan het beginsel van de abstractie van de effecten, ook al worden zij in het aandelenregister gezamenlijk 

ingeschreven op naam van de vereffeninginstelling; 

- voor gedematerialiseerde certificaten, zie art. 503 Wb.Venn. 

3. Zakenrechtelijke functie en desbetreffende regels 

a. Beginselen 

Ook op zakenrechtelijk vlak behouden gedematerialiseerde effecten de meeste kenmerken van 

effecten aan toonder. 

In beginsel blijven de klassieke regels van het zakenrecht van toepassing, zoals de principiële overdraagbaarheid 

en beslagbaarheid, de numerus clausus van zakelijke rechten; het anterioriteitsbeginsel, met als uitzondering de 

regels van de derdenbescherming en de rol van de publiciteit daarbij; e.d.m. 

Als zakelijke rechten op gedematerialiseerde effecten kent ons recht zoals bij roerende zaken naast eigendom (en 

verschillende vormen van mede-eigendom) in beginsel slechts pand en vruchtgebruik; daarnaast is er ook hier de 

mogelijkheid van certificatie van effecten, waarbij de certificaathouder een soort beperkt zakelijk recht behoudt 

op de gecertificeerde effecten. 

Men moet er wel rekening mee houden dat gedematerialiseerde effecten vaak niet dezelfde abstractie hebben als 

effecten aan toonder, en de interne bepalingen van de schuldvordering (de emissievoorwaarden) dan wel externe 

werking kunnen hebben. 

Onder voorbehoud van: 

- de doorwerking van interne bepalingen overeenkomstig de hoger genoemde regels, 

- en bijzondere wettelijke regels voor waardepapieren, 

gelden dus ook voor gedematerialiseerde effecten de regels inzake roerende zaken. 

Sommige schrijvers leiden uit de bijzondere kenmerken van gedematerialiseerde effecten echter af dat het hier 

helemaal niet meer om waardepapieren zou gaan, noch om gewone schuldvorderingen maar om een nieuw soort 

persoonlijke rechten, nl. “waarderechten” 2176 . 

2175 Dit artikel geldt niet voor gedematerialiseerde deposito- en thesauriebewijzen, waarop overigens wel de art. 

3 tot 23bis van de Wet van 2 januari 1991 (m.u.v. art. 6 II en 12 II) cvan toepassing zijn krachtens art. 7 § 1 W. 

22 juli 1991 Deposito- en thesauriebewijzen? 

2176 Zie voor deze discussie C. BRUNNER, Wertrechte - nicht verurkundete Rechte mit gleicher Funtion wie 

Wertpapiere. Ein Beitrag zur rechtlichen Erfassung des Effectengiroverkehrs, Stämpfli Bern 1996. 

821


b. Mede-eigendom 

Wel is er bij gedematerialiseerde effecten steeds sprake van de bijzondere vorm van medeeigendom 

die we reeds vonden in het gemeenschappelijk effectendepot (zie bv. art. 468 Venn 

Wb) 2177 . De eigenaar van het effect kan géén uitlevering vragen op papier. 

Men kan het geheel van de op naam van de vereffeningsinstelling ingeschreven effecten 

beschouwen als één ondeelbaar goed in mede-eigendom. Het recht van de eigenaar van een 

effect is dus eigenlijk een aandeel in mede-eigendom (art. 472 Wb.Venn. spreekt van een 

“beschikbaar saldo”). Indien de eigenaar van een effect dat overdraagt of in pand geeft, dan 

draagt hij eigenlijk een abstract aandeel in dat ondeelbare effectendepot over of geeft hij dat 

in pand. 

Ook bij gedematerialiseerde effecten geldt dat een gebeurlijk tekort in het effectendepot vloeit omwille van het 

karakter van de mede-eigendom proportioneel gedragen wordt door alle mede-eigenaars 2178 (loss sharing). Ook 

hier gelden twee uitzonderingen op die regel: 

- wanneer de effecten gehouden door een tussenpersoon ook eigen effecten van die tussenpersoon zou bevatten, 

en de effectenrekening bij de vereffeningsinstelling een tekort ten opzichte van het aantal effecten dat nominaal 

aanwezig dient te zijn, dan wordt dat tekort op de eerste plaats aangerekend op die eigen effecten 2179 ; 

- wanneer eigenaars de rekeninghouder overeenkomstig het toepasselijke recht hebben gemachtigd om over hun 

gedematerialiseerde effecten te beschikken, en voor zover een dergelijke beschikking is gebeurd binnen de 

grenzen van deze machtiging, wordt hen, in geval van faillissement van de rekeninghouder of in alle andere 

gevallen van samenloop, slechts het aantal effecten toegekend dat overblijft nadat het volledige aantal van de aan 

de andere eigenaars toebehorende effecten van dezelfde categorie aan deze laatsten is terugbetaald 2180 . 

c. De verkrijging van in gedematerialiseerde effecten belichaamde schuldvorderingen 

Inzake verkrijging van rechten (en vestiging van zekerheden, zie F. en verder) kan men best 

uitgaan van de regels inzake roerende zaken die door een derde in detentie worden gehouden, 

zoals die ook gelden voor effecten aan toonder die in een gemeenschappelijk effectendepot 

zijn gedeponeerd. Een gedematerialiseerd effect wordt dus in zekere zin nog altijd beschouwd 

als een roerende zaak die zich onder een derde bevindt. 

Men bezit het effect via de vereffeningsinstelling, door middel van die boeking op een effectenrekening, dit 

althans voor zover de effecten bij de emittent op naam staan van die vereffeningsinstelling (en dus daadwerkelijk 

in die boeking zijn geïncorporeerd). De vereffeningsinstelling houdt het effect voor de persoon op wiens 

rekening het ingevolge intekening of overboekingsopdrachten geboekt is (rechtstreeks of via de effectenrekening 

van een tussenpersoon). 

2177 Er zijn dus 2 vormen van het gemeenschappelijk effectendepot: het depot van effecten aan toonder 

enerzijds en de gemeenschap van gedematerialiseerde effecten anderzijds. 

2178 Zie art. 13 III (voorheen 10 III) KB giraal effectenverkeer; art. 471 III Wb.Venn. voor gedematerialiseerde 

effecten en 242 § 2 II Wb.Venn. voor certificaten van effecten; art. 8 W. 2 januari 1991 betreffende de markt van 

de effecten van de overheidsschuld en het monetair beleidsinstrumentarium 

2179 Art. 8 III Wet 2 januari 1991; art. 471 IV Wb.Venn. Zie hierover D. DEVOS, in Het kontrakt en de derden 

- de externe gevolgen - de derde-medeplichtigheid, p. (185) 196. 

2180 Art. 471 IV WB. Venn. en art. 8 III W. 2 januari 1991, beiden ingevoegd bij W. 2 juni 2010. 

822


Dit bezit kan slechts worden verschaft, en het effect dus ook maar feitelijk geleverd, door de boeking op 

rekening van de verkrijger, dus door overboeking van de effectenrekening van de overdrager bij de 

vereffeningsinstelling of tussenpersoon op de effectenrekening van de verkrijger (uitsluitend girale 

levering) 2181 (en voor inpandgeving door inboeking op een speciale rekening 2182 ). 

Waar collectief bewaarde effecten giraal worden geleverd, geldt dit a fortiori voor gedematerialiseerde effecten, 

waar dergelijke levering de enige mogelijkheid is. Vandaar wordt de term “giralisering” gebruikt om beide 

fenomenen (CSD en dematerialisering) gezamenlijk aan te duiden. 

Het is dus niet mogelijk het bezit te verschaffen aan een ander door kennisgeving aan de emittent zelf (aangezien 

de emittent het effect slechts houdt voor de vereffeningsinstelling, en het deze laatste is die het rechtstreeks of 

onrechtstreeks houdt voor de houder). De levering van een gedematerialiseerd effect is steeds de levering van 

een aandeel in het geheel van de effecten (of daarin belichaamde goederen) geboekt bij de partij langs wie de 

gerechtigde zijn recht moet uitoefenen. Zo bv. zal de overdracht van gedematerialiseerde effecten die 

gedeponeerd zijn bij de Deposito- en Consignatiekas, en die deze aanhoudt op een effectenrekening bij de 

Nationale Bank (art. 14 KB Deposito- en Consignatiekas) gebeuren door kennisgeving aan de DCK. Voor de 

vorm van de kennisgeving (naargelang de rechtsverhouding met de tussenpersoon), vgl. de bespreking van de 

girale levering van effecten hoger afdeling C onder 2, c. 

Dit sluit niet uit dat de houder van een effect de eigendom ervan consensueel kan overdragen aan een ander, 

zonder overboeking, maar deze consensuele overdracht heeft slechts de gevolgen van een constitutum 

possessorium (zwak bezit). 

Bij verkrijging via een effectenbeurs gelden ook hier de bijzondere regels die hoger werden besproken, 

waaronder ook de dubbele eigendomsoverdracht via de centrale tegenpartij en het abstract karakter van deze 

overdrachten (ingevolge de Wet van 18 april 1999 houdende omzetting van Richtlijn EG-richtlijn 98/26 van 19 

mei 1998 op het definitief karakter van de afwikkeling van betalingen en effectentransacties). 

d. Regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder trouw 

Bij verkrijging van gedematerialiseerde effecten van naamloze vennootschappen verklaren art. 475bis Wb.Venn 

zowel als art. 13 bis W. 2 januari 1991 de artikelen 2279-2280 BW van toepassing. Dit moet zo begrepen 

worden dat de vereffeningsinstelling beschouwd wordt als de houder van het effect die het bezit voor de 

rekeninghouder (c.q. de cliënt van de rekeninghouder voor wie deze het houdt). De indirecte bezitter te goeder 

trouw, d.i. de bezitter van in inboeking, wordt aldus beschermd tegen beschikkingsonbevoegdheid van de 

vervreemder. 

Verder versoepelen art. 7 van de wet van 2 januari 1991 betreffende de markt van effecten van de 

overheidsschuld en het monetaire beleidsinstrumentarium (ingevolge 20, 2° WFZ) en art. 470 Wb.Venn. 

(ingevolge art. 27, 2° WFZ) de vereiste van goede trouw bij verkrijging van zekerheidsrechten op 

2181 Zoals ook reeds gesteld bij de bespreking van effecten aan toonder verschilt een dergelijke overboeking 

grondig van de overschrijving van een geldsom tussen rekeningen, die immers een delegatio solvendi inhoudt en 

geen eigendomsoverdracht van giraal geld, terwijl het hier wel om een eigendomsoverdracht van effecten gaat. 

2182 Art. 3 c.q. 7 W. 2 januari 1991; art. 469 en 470 Wb. Venn. 

823


gedematerialiseerde effecten vanwege iemand die ze in pand heeft: de verkrijger heeft in dat specifieke geval 

géén onderzoeksplicht ten aanzien van de beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder 2183 . 

2183 Zie hierover I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006, 186 nr. 57. 

824


AFDELING E. Verhaal op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen 

1. Beslag 

Voor het verhaalsrecht op effecten aan toonder of order gelden in beginsel dezelfde regels als voor verhaal op 

roerende zaken. Effecten worden in beslag genomen zoals roerende zaken: door een roerend beslag wanneer het 

papier zich bij de beslagene zelf bevindt, en door middel van een derdenbeslag wanneer het zich bevindt bij een 

derde die het voor de beslagene houdt; bij waardepapieren die zich bij een derde bevinden kan de schuldeiser 

ook kiezen voor roerend beslag bij die derde (art. 1503 GerW). 

Is het effect gedematerialiseerd (en voorheen reeds wanneer het effect zich in een effectendepot voor 

toondereffecten bevond), dan is enkel een derdenbeslag mogelijk, en wel op het aandeel in dat effectendepot (het 

“beschikbaar saldo”). Heeft de beslagen schuldenaar niet zelf een effectenrekening bij de vereffeningsinstelling, 

dan kan het beslag maar gelegd worden onder de tussenpersoon bij wie de beslagene een effectenrekening 

aanhoudt, en niet rechtstreeks onder de vereffeningsinstelling (zie art. 9 KB giraal effectenverkeer). 

2. Tegeldemaking 

Wel zijn er enkele specifieke bepalingen in verband met de realisatie, in het bijzonder art. 1523 GerW wat 

betreft “openbare fondsen of deviezen”. Dan geschiedt de verkoop op de “beurs” (d.i. op een “georganiseerde 

markt” in de huidige wettelijke terminologie): 

- voor de tot notering toegelaten effecten of deviezen 2184 , op de gewone uren van de beurs of van een der 

beurzen waar zij genoteerd worden; 

- voor de overige, op de openbare verkopingen die de Beurscommissie inricht 2185 . 

De rechter binnen wiens rechtsgebied het beslag is gedaan, wijst op verzoekschrift voor elke effectenmarkt waar 

de verkoop zal geschieden, een gekwalificeerde tussenpersoon aan die bevoegd is orders op die markt uit te 

voeren 2186 , die overeenkomstig het beursreglement en zonder verdere formaliteiten tot de verkoop overgaat. 

Deze bepaling, die inhoudelijk niet gewijzigd is sinds 1936, moet wel geïnterpreteerd worden in het licht van de 

huidige financiële wetgeving 2187 . Onder “openbare fondsen” moet men dus verhandelbare effecten 

begrijpen 2188 . 

Bij derdenbeslag op “openbare fondsen of deviezen” vindt er dus geen afgifte door de derde aan de 

gerechtsdeurwaarder plaats. De verdeling van de opbrengst na verkoop geschiedt in ieder geval wel door een 

gerechtsdeurwaarder (art. 1638 GerW). 

Gaat het niet om “openbare fondsen of deviezen”, dan gelden de gewone regels van roerend beslag c.q. 

derdenbeslag. 

2184 Voor effecten betreft dit dus één van de gereglementeerde markten (georganiseerd door Euronext of het 

Rentenfonds). 

2185 Daaronder moet, sinds de opvolging van de Beurscommissie door Euronext, de "Markt van de Openbare 

Veilingen" van Euronext Brussel worden begrepen. 

2186 De tekst van art. 1523 spreekt nog van een "op de tableau ingeschreven wisselagent"; dat moet nu gelezen 

worden als een gekwalificeerde tussenpersoon in de zin van art. 2,10° WFSFD. 

2187 Zie een uitvoerige bespreking door S. LOOSVELD, Bank & Fin. 2004, 198 v. 

2188 Zie bv. Hof Brussel 17 februari 2004, JLMB 2004, 1448. 

825


De bepaling van art. 1523 GerW geldt ook niet wanneer de tegeldemaking geschiedt krachtens een 

zekerheidsrecht op de effecten, waarbij deze in het bezit van de schuldeiser zijn gesteld (zie hieronder). 

826


AFDELING F. Zekerheidsrechten op in waardepapieren belichaamde 

schuldvorderingen door voorbehoud 

1. Algemeen: de regels van roerende zaken 

De verschillende soorten zekerheden door voorbehoud bij vervreemding, die besproken werden bij roerende 

zaken (opschortings- en reclamerecht, eigendomsvoorbehoud, ontbinding), zijn in beginsel van toepassing bij 

vervreemding van waardepapieren. Zij gaan in beginsel teniet op dezelfde gronden (niet onbelangrijk is daarbij 

dat bepaalde waardepapieren, en met name gangbaar geld – d.i. munten en bankbiljetten die gangbaar zijn op de 

plaats waar ze zich bevinden – soortgoederen zijn die door vermenging in het vermogen van de bezitter 

noodzakelijkerwijze diens eigendom worden, zie hierboven). 

2. Geen voorbehouden zekerheden bij verkoop ter beurze. 

Evenwel worden de meeste waardepapieren natuurlijk verkocht via middellijke vertegenwoordigers, en in 

beginsel door hen op de effectenbeurs (behoudens de zgn. “interne afhandeling”). De verhandeling via de beurs 

werd hierboven reeds kort besproken. Zoals gezegd, vindt er in beginsel een gelijktijdige levering en betaling 

plaats door de settlementorganisatie. Voor enig eigendomsvoorbehoud of enige andere voorbehouden zekerheid 

– zoals het voorrecht van de verkoper - is er dan geen plaats. Door het abstracte karakter van de overdracht ter 

beurze is er al evenmin een mogelijkheid om de eigendom retroactief terug te krijgen door ontbinding, net zomin 

als een nietigverklaring van de verkoop enige zakelijke werking heeft. 

3. Voorbehouden zekerheden bij certificatie 

Naast de zekerheden door voorbehoud die we bij roerende zaken kennen, bestaat er nog een functioneel 

equivalent in geval van certificatie van effecten. De certificaathouders hebben een conversierecht (onder nadere 

voorwaarden uit te oefenen) dat zakelijke werking heeft, en dus onder meer tegenwerpelijk is tegen de 

samenlopende schuldeisers van de uitgever van de certificaten, aan de hand waarvan zij de eigendom van de 

gecertificeerde effecten kunnen terugkrijgen. 

827


AFDELING G. Eigendomsoverdracht van waardepapieren tot zekerheid 

1. Beginselen 

Het uitgangspunt van ons recht betreffende de eigendomsoverdracht tot zekerheid is bij effecten niet anders dan 

bij roerende zaken en bij schuldvorderingen: ons recht erkent het pandrecht op waardepapieren (verder onder H.) 

evenals de volwaardige eigendom ervan, maar in beginsel geen tussencategorie zoals zekerheidseigendom. Dit 

verhindert dus wel niet de erkenning van rechtsfiguren en overeenkomsten waarbij een schuldenaar aan zijn 

schuldeiser de volle eigendom van effecten overdraagt, ook al heeft dit mede een zekerheidsfunctie (zie onder 2 

tot 5.). Meer nog, in sommige gevallen gaat het noodzakelijk om een volwaardige eigendomsoverdracht, omdat 

de schuldeiser volle eigenaar wordt krachtens de regels inzake vermenging van soortzaken (in de zin van 

“commixtio”) (zie met name onder 2. en 3.).De criteria voor een volwaardige eigendomsoverdracht werden hoger 

reeds besproken, in Deel V Hoofdstuk V, en gelden ook voor effecten. 

Verder erkent ons recht sedert de WFZ van 2004 ook uitdrukkelijk - en onder nadere voorwaarden - de 

zekerheidsoverdracht en de cessie-retrocessie van financiële instrumenten; de rechtsgevolgen daarvan zijn 

nauwelijks te onderscheiden van een volwaardige eigendomsoverdracht (zie onder 4.). 

2. Chartaal geld 

Een eigendomsoverdracht tot zekerheid vinden we op de eerste plaats wanneer een schuldenaar zijn schuldeiser 

een geldsom overhandigt in speciën (munten en/of bankbiljetten). 

Zoals hoger reeds meer algemeen uiteengezet: 

- wordt de schuldeiser die van zijn schuldenaar een hoeveelheid vervangbare goederen ontvangt, welke niet 

afgescheiden blijven van zijn overig vermogen, daarvan ten volle eigenaar, onder verplichting eenzelfde 

hoeveelheid terug te geven 2189 . Door de vermenging is er een oorspronkelijke verkrijging van eigendom (dus 

met voorrang op alle oudere rechten). 

- is ook de zopas genoemde uitzondering op de zakenrechtelijke gevolgen van een vermenging niet van 

toepassing bij chartaal geld, meer precies bij bankbiljetten die op de plaats van de ligging gangbaar geld zijn. 

Met andere woorden, het chartaal geld is noodzakelijkerwijze volle eigendom van de persoon die het in zijn 

macht heeft (waarbij die macht ook kan bestaan uit het bezit van de sleutels of andere instrumenten waarmee 

men het geld in handen krijgt) 2190 . Dit betekent dat de verschaffing aan zijn schuldeiser van het bezit van 

chartaal geld géén inpandgeving vormt, ook geen zogenaamd onregelmatig pand, maar een overdracht in volle 

eigendom (zij het tot zekerheid). Dit werd bevestigd door het arrest Cass. 4 april 2003 2191 (al ging het in casu 

2189 Ingevolge de translatieve werking van de verbuiklening kan de ontlener ook niet strafbaar zijn wegens 

misbruik van vertrouwen, aangezien hij eigenaar is van de ontvangen soortzaken: Cass. 22 oktober 2003, RW 

2006-2007, 564. 

2190 Niet uitgesloten is dat er een mede-eigendom ontstaat van geldsommen die zich in medebezit bevinden. De 

schuldenaar die de geldsom tot zekerheid heeft overhandigd kan echter niet stellen dat hij tot beloop van dat 

bedrag mede-eigenaar is geworden van het geld dat zich in het bezit van de ontvanger bevindt, precies omdat 

hier juridisch geen sprake kan zijn van een afgezonderd geheel van geld, waarvan hij voor een bepaald aandeel 

eigenaar zou zijn. 

2191 Cass. 4 april 2003, nv Asset financing corporation t. bvba Euroquartz, TBH 2003, 394 noot B.D. = RW 

2003-2004 noot M.E. STORME "De zakenrechtelijke kwalificatie en de verbintenisrechtelijke gevolgen van de 

betaling van een geldsom tot zekerheid". 

828


om een betaling door middel van een cheque die door de ontvanger van de cheque werd geïnd; dat verandert 

evenwel niets aan de draagwijdte van het arrest). 

Op zakenrechtelijk vlak heeft dit tot gevolg dat de regels inzake pandrecht niet gelden, dat de geldsom bij 

samenloop op het vermogen van de zekerheidseigenaar in zijn boedel valt, dat hij als eigenaar van de geldsom 

ook het recht heeft die som te beleggen en de vruchten ervan te innen. 

Op verbintenisrechtelijk vlak geldt er in beginsel een teruggaveverplichting zodra de schuldenaar zijn 

verbintenissen jegens de schuldeiser-zekerheidseigenaar is nagekomen. De terugbetaling kan ook geschieden 

door schuldvergelijking met schuldvorderingen jegens de wederpartij (zie de vereisten voor schuldvergelijking 

in Deel V hoofdstuk VI afdeling E). 

Daarbij rijst wel de vraag naar de omvang van de teruggaveverplichting van de schuldeiser-zekerheidseigenaar, 

en met name of deze jegens zijn schuldenaar-restitutieschuldeiser rekenschap moet afleggen over de opbrengst 

van de geldsom (interest e.d.) en die opbrengst mee moet teruggeven of niet. 

Het antwoord op die vraag hangt ervan af of men de teruggaveverplichting van de schuldeiser- 

zekerheidseigenaar als een fiduciaire verplichting beschouwt of niet. Dit begrip “fiduciaire verplichting” werd in 

Deel II hoofdstuk II afdeling C 2. reeds uitgelegd 2192 . Hier wil ik eraan herinneren dat het al dan niet bestaan 

van een fiduciaire verplichting losstaat van de zakenrechtelijke kwalificatie van de handeling 2193 , zodat men het 

feit dat de schuldeiser eigenaar is geworden van het geld, hierover nog geen uitsluitsel geeft. 

Uit het genoemde cassatie-arrest van 4 april 2003 kan men afleiden dat: 

- de omvang van de teruggaveverplichting op de eerste plaats een zaak is van uitleg van de overeenkomst tussen 

partijen; en 

- dat het loutere feit dat de betaling van de geldsom tot zekerheid is geschied, nog niet inhoudt dat de ontvanger 

ervan daarover rente verschuldigd is, noch dat hij een fiduciaire verplichting heeft jegens de zekerheidsgever. 

In casu ging het om een (waar)borgsom die betaald werd bij het sluiten van een leasingovereenkomst en door de 

leasinggever werd terugbetaald bij de afloop van de overeenkomst, evenwel zonder interest. Het arrest van het 

Hof van beroep dat aan de leasingnemer op die som interest gedurende de looptijd van de leasingovereenkomst 

toekende, werd verbroken. Na cassatie oordeelde ook het Hof te Gent dat er geen rechtsgrond was waarop de 

leasingnemer rente kon vorderen op die som 2194 . 

Er zijn echter ook andere gevallen in ons recht, waar er duidelijk wel een fiduciaire verplichting bestaat voor de 

partij die een geldsom tot zekerheid heeft verkregen. Zo bepaalt art. 1996 BW dat de lastgever op de 

geldsommen die hij voor eigen gebruik heeft besteed, interest verschuldigd is te rekenen van het tijdstip waarop 

hij van die sommen gebruik heeft gemaakt. Ook de pandhouder op een schuldvordering, die krachtens de 

pandovereenkomst bevoegd zou zijn de verpande schuldvordering of de opbrengst ervan te innen, is daarover 

verantwoording verschuldigd aan de pandgever. De opbrengst dient immers toe te komen aan de pandgever, 

behoudens verrekening ervan met diens schuld aan de pandhouder (zie art. 2081 BW). De pandhouder van een 

2192 Een verplichting om bij het stellen van rechtshandelingen, zij het als gerechtigde dan wel als 

vertegenwoordiger, te handelen in het belang van de fiduciant en niet in het eigen belang, en daarover 

rekenschap en verantwoording af te leggen. 

2193 Een volle eigendom sluit het bestaan van een fiduciaire verplichting niet uit, terwijl men omgekeerd ook 

een fiduciaire verplichting kan hebben zonder enig zakelijk recht op de beheerde goederen. 

2194 Hof Gent 17 januari 2005, RW 2007-2008, 1250. 

829


geldsom is wel niet verplicht om die som rente te doen opbrengen (en in beginsel dus slechts rekenschap 

verschuldigd voer de rente die ze werkelijk heeft opgebracht) 2195 . 

Het is dan ook de vraag of het Hof van cassatie niet wat al te gemakkelijk uit het volle eigendomsrecht van de 

schuldeiser ook heeft afgeleid dat deze geen fiduciaire verplichting had jegens zijn schuldenaar. Natuurlijk zijn 

er verschillen tussen een inpandgeving en het geval waarin de ontvanger van het zekerheidsgoed volle eigenaar 

wordt, zoals in casu het geval is – bij betaling van een. Indien het om een pandrecht zou gaan, zou art. 2078 BW 

(lex commissoria) gelden, nu niet. Indien het om een pandrecht op een schuldvordering zou gaan, zou de 

opbrengst ervan in eerste instantie aan de eigenaar-pandgever toekomen (al kan ze mogelijk verrekend worden 

met de verzekerde schuld, zie art. 2081 BW), nu komt ze aan de eigenaar-kredietgever toe. Indien het om een 

pandrecht zou gaan, zou het recht automatisch tenietgaan bij het tenietgaan van de verzekerde schuldvordering, 

nu niet. 

De stelling van het arrest echter, dat de zakenrechtelijke positie van de geldsom en de opbrengst ervan ook 

meebrengt dat de kredietverlener die de borgsom moet terugbetalen daarover geen verantwoording of interest 

verschuldigd is, kan ik niet volgen. Verbintenisrechtelijk is de betaling immers tot zekerheid gebeurd, niet 

donandi causa (schenking, kosteloze lening), noch solvendi causa (betaling van een bestaande schuld), noch 

credendi causa (overeenkomst onder bezwarende titel). Ook in het cassatie-arrest wordt bevestigd dat de 

eigendomsoverdracht tot zekerheid is gebeurd, en niet als een deel van de tegenprestatie voor de verbintenissen 

van de wederpartij. Het normale, zij het suppletieve (niet dwingende) rechtsgevolg zou dan ook moeten zijn dat 

de schuldeiser net zoals een lasthebber – die ook eigenaar is van de ontvangen geldsom – of de pandhouder op 

een schuldvordering - die na inning van de schuldvordering ook eigenaar is van de ontvangen geldsom – 

conform art. 1996 en 2081 BW interest verschuldigd is voor de sommen die hij heeft gebruikt. Nu weet ik ook 

wel dat de betaling van een borgsom geen overeenkomst van lastgeving is, maar het is wel verbintenisrechtelijk 

gezien een zekerheidsovereenkomst is en géén overeenkomst onder kosteloze titel, zodat het rechtsgevolg dat 

behoudens andersluidend beding uit de aard van de transactie voortvloeit veeleer het gevolg moet zijn dat het 

verbroken arrest aangaf dan het gevolg dat het cassatie-arrest aangeeft. 

Tot slot: de hier genoemde rechtsgevolgen gelden wanneer het om chartaal geld gaat; sommige ervan worden 

vermeden of treden niet in indien de borgsom niet in speciën wordt uitbetaald, maar in de vorm van een 

creditering van een rekening van de schuldeiser, een gemeenschappelijke rekening, of een kwaliteitsrekening. In 

sommige gevallen bepaalt de wet overigens dwingend dat waarborgen niet in speciën mogen worden geëist, 

maar enkel op rekening - zoals bv. de huurwaarborg wanneer de overeenkomst onder de wet op de woninghuur 

valt (art. 10 van die wet). Het statuut van dergelijke gelden werd hoger reeds besproken in Deel V hoofdstuk 

VIII. 

3. Andere vervangbare effecten 

Bij gedematerialiseerde effecten is de vermenging (commixtio) uitgesloten, aangezien het noodzakelijkerwijze 

om een aandeel in een ondeelbaar geheel van effecten gaat (zie hoger). Zij kunnen wel eveneens tot zekerheid 

worden overgedragen onder de regels van de WFZ of het voorwerp vormen van een cessie-retrocessie-transactie 

(onder 4.). 

2195 Vgl. Cass. 11 mei 2005, nr. C97.0001N, iz. Andy. Deze zaak betrof overigens ook een overhandiging in 

baar geld, maar partijen hadden dit zelf als een pandovereenkomst gekwalificeerd, zodat daar in cassatie van 

werd uitgegaan. 

830


Voor effecten die nog niet gedematerialiseerd zijn maar nog aan toonder, geldt het volgende. Daar speelt de regel 

van de vermenging (commixtio) indien ze niet geïndividualiseerd kunnen worden door hun nummer; dan is er 

geen volgrecht, en wordt de bezitter van het effect in beginsel eigenaar door vermenging. Ook dan gaat het niet 

om een onregelmatig pand, maar volle eigendom. 

Treedt de vermenging in, dan zijn de gevolgen in beginsel dezelfde als hierboven besproken voor geld, en dit 

zowel zakenrechtelijk als verbintenisrechtelijk. 

Theoretisch moet het ook mogelijk zijn om ook buiten de wettelijk georganiseerde vorm van giraal effectendepot 

een mede-eigendom van vermengde effecten te organiseren. Vereist is dan wel dat het aandeel van elke mede- 

eigenaar bepaald moet zijn, en wel als een relatief aandeel (dus niet in nominaal aantal effecten), wat dus vereist 

dat de totale hoeveelheid die aanwezig zou moeten zijn als afgezonderde hoop eveneens bepaald is (vgl. dezelfde 

vraag bij roerende zaken in het algemeen). 

4. Zekerheidsoverdracht en cessie-retrocessie van financiële instrumenten 

Voor effecten die onder het toepassingsgebied vallen van de WFZ, d.w.z. voor financiële instrumenten in de zin 

van art. 2, 1° WFSFD (zie hoger) en rechten op of ten aanzien van een dergelijk financieel instrument, met 

inbegrip van het aandeel in een effectendepot van dergelijke instrumenten, bestaat ook de mogelijkheid van: 

- een eigendomsoverdracht tot zekerheid, mits buitenbezitstelling, en wel enkel tussen rechtspersonen; 

- een cessie-retrocessie of “repo”. 

De regels werden hoger reeds besproken voor effecten op naam (Deel V hoofdstuk V), maar gelden evenzeer 

voor effecten aan toonder of gedematerialiseerde effecten. 

5. Andere overdrachten van effecten in volle eigendom 

Buiten het toepassingsgebied van de WFZ kunnen effecten nog in eigendom worden overgedragen tot zekerheid, 

mits het om een volwaardige eigendomsoverdracht gaat. Vgl. de bespreking in het Deel V hoofdstuk V. 

831


AFDELING H. Gevestigde zekerheidsrechten op in waardepapieren 

belichaamde schuldvorderingen 

Voor zover de vermenging niet speelt, zijn de regels voor de vestiging van zakelijke rechten 

op roerende zaken in beginsel van toepassing bij waardepapieren. Dit geldt met name voor de 

regels inzake zakelijke zekerheden (pandrechten, voorrechten (o.a. kosten tot behoud van de 

zaak) e.d.). 

1. Pandrechten en vergelijkbare voorrechten op effecten 

Aangezien effecten aan toonder en gedematerialiseerde effecten in beginsel beschouwd 

worden als roerende zaken, gelden voor het pandrecht op die effecten de regels inzake 

pandrecht op roerende zaken, behoudens een reeks afwijkende regels, waaronder meer 

bepaald afwijkende regels inzake de vestiging en rechtsgevolgen van pand op financiële 

instrumenten. 

a. Vestiging van een conventioneel vuistpandrecht 

1° Vereisten algemeen 

Zoals bij roerende zaken gelden voor het ontstaan van het vuistpandrecht de algemene regels 

inzake eigendomsoverdracht van roerende zaken en de eis van de buitenbezitstelling. De 

vestiging van een pandrecht vereist: 

- dat de effecten bestaan en overdraagbaar zijn; 

- een geldige titel tot inpandgeving; 

- een levering die anders dan bij inpandgeving van schuldvorderingen en effecten op naam 

niet vormvrij is, maar een buitenbezitstelling vereist in de zin van art. 2071 BW; en 

- dat de pandgever tot die beschikking bevoegd was, behoudens derdenbescherming van de 

bezitter van het pandrecht. 

In burgerlijke zaken blijft de regel van de vaste datum (art. 1328 en 2074 BW) gelden bij 

andere effecten dan financiële activa. Bij inpandgeving van financiële activa met 

buitenbezitstelling kunnen steeds dezelfde bewijsmiddelen worden gebruikt als in 

handelszaken (art. 6 en 7 § 1 WFZ). 

2° De vereiste buitenbezitstelling 

De vestiging van een pandrecht kan dus niet geschieden door loutere consensus tussen 

pandgever en pandhouder. Gezien de incorporatie van de schuldvordering in een effect, kan 

ze ook niet gebeuren door kennisgeving aan de uitgever van het effect, maar enkel door het 

bezit van het papier (c.q. de boeking bij gedematerialiseerde effecten). 

Dit bezit kan wel direct of indirect zijn, mits het een vorm van “sterk” bezit is, d.i. met uitsluiting van het 

constitutum possessorium. Bevinden de effecten zich in handen van een derde, dan geschiedt de 

832


buitenbezitstelling door kennisgeving aan die derde of overboeking in door die derde bijgehouden boeken. Gaat 

het om effecten die deel uitmaken van een giraal effectendepot (nu allemaal gedematerialiseerde effecten), dan 

kan de inpandgeving uitsluitend giraal geschieden, door de opdracht tot “inboeking” van de effecten op een 

pandrekening (een bijzondere vorm van effectenrekening bij de effectenafwikkelingsinstelling dan wel de 

aangesloten tussenpersoon) 2196 (bij overdracht van het effect spreekt men van overboeking, bij inpandgeving 

van inboeking). Voor financiële activa wordt de vereiste buitenbezitstelling nader omschreven in art. 4 § 1 WFZ 

(hoger besproken, in Deel V hoofdstuk II afdeling A punt 1 d). 

Discussie is er of de buitenbezitstelling ook plaatsvindt wanneer de overboeking gebeurt op een speciale 

rekening op naam van de pandgever zelf (en niet mede van de pandhouder) 2197 . 

3° Bescherming van derde-verkrijgers. 

Wat de bescherming betreft van de derde-verkrijger te goeder trouw van een pandrecht op 

effecten, gelden dezelfde regels als voor de verkrijger van eigendom van dergelijke 

effecten 2198 , zoals hoger in dit Hoofdstuk besproken - in afdeling C. voor toondereffecten 

(met name art. 2279-2280 BW en de Wet van 24 juni 1921) en in afdeling D. voor 

gedematerialiseerde effecten. 

b. Wettelijke vuistpandrechten 

Bij effecten die in het bezit zijn van de Nationale Bank, andere verrekenings- en vereffeningsinstellingen, of 

gekwalificeerde financiële tussenpersonen, kennen we de desbetreffende drie wettelijke pandrechten op effecten, 

reeds in het Deel V Hoofdstuk VI besproken. 

Buiten deze gevallen kunnen mogelijks nog het gemeenrechtelijk voorrecht van de commissionair en dat van de 

vervoerder een rol spelen (zie de bespreking van deze voorrechten in Deel IV Hoofdstuk V). 

c. Conventionele pandrechten zonder buitenbezitstelling 

Een inpandgeving van effecten kan ook geschieden in het kader van een inpandgeving van een handelszaak en 

volgens de vormen en regels die daarvoor gelden; een uitdrukkelijk beding is wel nodig opdat het pandrecht zich 

ook over effecten zou uitstrekken. 

Andere pandrechten zonder buitenbezitstelling (bv. het landbouwvoorrecht) zijn niet van toepassing voor de in 

dit hoofdstuk besproken effecten. 

d. Rechtsgevolgen van het pandrecht 

2196 Art. 7 (voorheen 5) KB giraal effectenverkeer; art. 3 c.q. 7 W. 2-1-1991; art. 470 Wb. Venn. 

2197 Ja volgens I. PEETERS & K. CHRISTIAENS, TBH 2006 (170) 185 nr. 52; Neen volgens C. BODDAERT, 

FF-Bank.Fin.R 2005/III, p. 193 nr. 35. 

2198 Zo onder meer Hof Brussel 30 april 2001, RW 2002-2003, 626 (in casu inpandgeving van effecten 

(kasbons). 

833


1° Bijzondere regels voor pand op financiële instrumenten met buitenbezitstelling 

Bijzonder soepele regels inzake de uitoefening en gevolgen van bedongen pandrechten op 

effecten met buitenbezitstelling vinden we in de WFZ. Deze werden reeds besproken in Deel 

V Hoofdstuk VI. Deze bijzondere regeling zal wel geen afbreuk doen aan de bijzondere regels 

inzake consumentenbescherming (met name de bepalingen inzake onrechtmatige bedingen in 

de WHPC en de bepalingen in de WCK). 

Gelijkaardige soepele regels gelden ook voor de wettelijke pandrechten van de 

gekwalificeerde tussenpersonen en de verrekenings- of vereffeningsinstellingen. 

Ook de regel van art. 12 KB Deposito- en Consignatiekas (“Artikel 2078 van het Burgerlijk Wetboek is niet van 

toepassing op de door ‘s Rijks kassier ontvangen borgtochten; op verzoek van het betrokken bestuur kan de 

Minister van Financiën de gedeponeerde waarden tegen den koers van den dag doen verkoopen”) kwam daar 

reeds ter sprake. 

De versoepeling is, zoals in Deel V besproken, drievoudig: 

1° Er is een wettelijke vrijstelling van rechterlijke machtiging, en dus eigenrichting: behoudens andersluidende 

overeenkomst tussen de partijen, is het de pandhoudende schuldeiser toegestaan om, bij wanprestatie, de 

financiële instrumenten waarop het pand betrekking heeft, binnen de kortst mogelijke termijn en zonder 

voorafgaande ingebrekestelling of gerechtelijke beslissing, te realiseren (art. 8 § 1) en zelfs zich die instrumenten 

toe te eigenen (art. 8 § 2), natuurlijk mits toerekening van de opbrengst c.q. waarde op de schuldvordering, en 

waarbij het eventuele saldo ervan aan de schuldenaar toekomt. In geval van betwisting zal er een rechterlijke 

controle a posteriori plaatsvinden (art. 8 § 3) 2199 . 

2° Deze executierechten worden ook niet opgeschort door enige vorm van samenloop, dus ook niet door 


3° Indien partijen dit zijn overeengekomen, heeft de pandhouder bovendien het recht om het pand te gebruiken 

alsof hij er eigenaar van is (art. 11). 

Die parate executiemogelijkheid maakt dat de pandgevende schuldenaar ook niet meer om respijttermijnen kan 

verzoeken (dit treft alleen particulieren, want voor handelaars die pand hebben gegeven is 1244 BW sowieso niet 

van toepassing). Art. 1337 bis v. GerW voor consumenten blijft daarentegen wel gelden. 

2° Gemeen recht 

Voor pand op andere effecten dan financiële activa, alsook voor bezitloze pandrechten op 

financiële activa, gelden nog steeds de oude regels inzake pand op effecten, die in beperktere 

mate afwijken van het gemeen recht inzake pand. 

Zo mag de pandhouder van effecten alle rechten uitoefenen (Art. 3 Handelspandwet), en niet enkel de 

schuldvordering op de vervaldagen innen. 

2199 De Vz. Kh. Gent 8 maart 2005, RW 2004-2005, 1557 noot E. DIRIX, "Parate executie door de pandhouder 

van effecten", besliste dan ook dat hij ingevolge de WFZ zelfs niet meer de bevoegdheid heeft een 

pandverzilveraar aan te stellen. 

834


De verzilvering van het pand vereist wel nog een rechterlijke machtiging. Gaat het om “openbare fondsen of 

deviezen”, dan gelden de regels van art. 1523 GerW. Gaat het niet om “openbare fondsen of deviezen”, dan 

gelden de gewone regels van roerend beslag c.q. derdenbeslag. 

De executierechten worden tijdelijk geschorst bij faillissement en enkele andere vormen van samenloop, 

overeenkomstig het gemeen recht. 

2. Andere zekerheidsrechten gevestigd op effecten 

a. Voorrecht van de ontvanger registratierechten 

Zie de bespreking in het Deel V Hoofdstuk VI afdeling B punt 7. Dit voorrecht slaat niet 

enkel op gelden, maar ook op “waarden”. 

b. Zakelijke subrogatie 

Zekerheidsrechten op effecten kunnen ook ontstaan door zakelijke subrogatie. 

c. Schuldvergelijking 

Indien aan de vereisten is voldaan, kan ook wettelijke of gerechtelijke schuldvergelijking 

worden toegepast, waardoor men te leveren effecten in schuldvergelijking brengt met te 

verkrijgen effecten van dezelfde aard. Na samenloop kan de verrekening enkel plaatsvinden 

indien de verbintenissen tot afgifte of levering samenhangend zijn. 

Anders dan bij overeenkomsten met betrekking tot schuldvorderingen op naam gesloten 

tussen de schuldeiser en schuldenaar van die schuldvordering, heeft een nettingovereenkomst 

of conventionele schuldvergelijking betreffende waardepapieren niet het gevolg dat het goed 

zelf inhoudelijk wordt gewijzigd; de overeenkomst zal bij samenloop dan ook maar 

uitwerking hebben: 

- indien de overeenkomst onder art. 14 v. WFZ valt (met de inperking in de wijzigingswet 

2011 tot overeenkomsten tussen handelaars of rechtspersonen, dit ingevolge arrest 167/2008 

van het Grondwettelijk Hof); 

- of de verbintenissen objectief samenhangend zijn (vgl. hierboven); 

- of krachtens het gemeen recht: voor zover de schuldvergelijking voor de samenloop is 

ingetreden in uitvoering van die overeenkomst (doordat partijen de verbintenissen tot levering 

geliquideerd hebben en opeisbaar hebben gemaakt). 

d. Voorrechten kosten behoud van de zaak en verzekeraar 

Ook kunnen het voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak of dat voor premies voor 

verzekering van de zaak spelen. 

835


HOOFDSTUK III. Zakenrechtelijke waardepapieren 

1. Begrip 

Een zakenrechtelijk waardepapier is een papier (aan toonder of order of gedematerialiseerd) waarin een zaak of 

zakelijk recht dusdanig is belichaamd, dat de overdracht van het papier (als een roerende zaak) de overdracht van 

die zaak of dat zakelijk recht inhoudt - althans voor zover de uitgever van het waardepapier de zaak ook in zijn 

macht heeft. 

Een dergelijk papier kan zijn rol dus maar spelen voor zover het is uitgegeven door een persoon die de goederen 

in zijn macht heeft. Door de uitgifte van een dergelijk papier stelt de uitgever zich houder van de goederen voor 

de eigenaar van het papier. Het bezit van de goederen – en daarmee in beginsel de eigendom – of van zakelijke 

rechten erop, wordt dus verschaft door het bezit van het papier te verschaffen. 

Bij gedematerialiseerde zakenrechtelijke waardepapieren dient men voor “papier” te lezen : een boeking bij de 

vereffeningsinstelling. 

2. Functie en rechtsgevolgen 

De uitgifte van een dergelijk papier (c.q. inboeking van het effect) strekt er op de eerste plaats toe dat de 

(verdere) overdracht van de goederen (of zakelijke rechten erop) kan geschieden door overdracht van het papier 

c.q. overboeking van het gedematerialiseerde effect, zonder dat de houder van de goederen daarbij op enige 

wijze wordt betrokken. De functie vertoont dus een grote gelijkenis met de zakenrechtelijke functie van 

schuldvorderingspapieren. Ook hier geldt de formule “Das Recht aus dem Papier folgt das Recht am Papier”. 

Zo’n papier kan (al dan niet gedematerialiseerd) worden uitgegeven : 

- door een persoon die goederen voor iemand anders in feitelijk bezit ontvangt of houdt (bv. ceel, cognossement, 

zie hieronder); In het eerste geval (bv. ceel, cognossement) is de uitgifte zelf geen vorm van bezitsverschaffing, 

maar maakt zij nadien bepaalde vormen van bezitsverschaffing door de bezitter van het papier mogelijk. 

- dan wel door de bezitter zelf van de goederen die ze vanaf dan gaat houden voor de verkrijger van het papier. 

In dit geval is de uitgifte zelf een bijzonder geval van bezitsverschaffing constituto possessorio 

(houderschapsverklaring). De belangrijkste toepassingen hiervan vinden we bij waardepapieren zelf en bij 

onroerend goed (zie hieronder). Wanneer de emittent de goederen evenwel voor iemand anders hield dan de 

partij aan wie hij het papier overhandigt (dus voor een oudere middellijke bezitter van de goederen zelf), dan kan 

de uitgifte van het papier alleen niet gelden als een interversio tituli tegenover die oudere gerechtigde en dus ook 

niet als een levering 

In vele gevallen incorporeert een dergelijk papier tegelijk ook een contractuele schuldvordering op de uitgever 

van het papier, op de eerste plaats de schuldvordering tot afgifte van de goederen onder bepaalde voorwaarden. 

De revindicatie van de goederen waarvoor het papier is uitgegeven kan dan maar geschieden onder de 

voorwaarden die conform zijn aan de contractuele schuldvordering. In sommige rechtsstelsels wordt dit zo 

begrepen dat het eigendomsrecht accessoir wordt geacht aan de contractuele schuldvordering (bv. Duits recht), 

terwijl andere (bv. ons recht) het zakelijk recht wel zelfstandig achten, maar stellen dat het niet kan uitgeoefend 

worden in strijd met de contractuele verplichtingen die men jegens de uitgever heeft 2200 . 

2200 Er moet inderdaad van worden uitgegaan dat in ons recht wel degelijk het eigendomsrecht of zakelijk recht 

836


Uit het voorgaande volgt dat de uitgifte van een waardepapier dat de eigendom of een andere zakelijk recht op de 

goederen incorporeert er mede toe kan strekken om de schuldvordering tot afgifte, die de houder van het papier 

heeft, tegenover de houder van de goederen - gedeeltelijk - te abstraheren van de oorspronkelijke verhouding 

(d.i. de verhouding tussen uitgever en ontvanger (eerste houder) van het papier), net zoals dat bij louter 

verbintenisrechtelijke waardepapieren het geval is. In zoverre er abstractie wordt gemaakt van die 

verhouding 2201 , kan de houder van de goederen, die het papier vrijwillig in het verkeer heeft gebracht, zich dan 

jegens de eigenaar van het papier niet beroepen op verweermiddelen uit die verhouding om een retentierecht uit 

te oefenen op de goederen. Krachtens de algemene beginselen van ons recht inzake waardepapieren kan op deze 

abstractie geen beroep worden gedaan door de oorspronkelijke wederpartij zelf, maar enkel tussen derden, en 

deze laatste voor zover ze niet met bedrieglijk opzet hebben gehandeld 2202 . 

3. Toepassingen 

De belangrijkste voorbeelden van zakenrechtelijke waardepapieren zijn de volgende. 

Bij roerende zaken: 

- het cognossement uitgegeven door de zeevervoerder (kapitein), en eventuele vergelijkbare papieren bij andere 

vormen van vervoer - in ruil voor de voor vervoer afgegeven goederen; 

- de ceel uitgegeven door een bewaarnemer, eventueel opgesplitst in een warrant (incorporatie van het 

pandrecht) en een ceel (incorporatie van het al dan niet met pand bezwaard eigendomsrecht). De ceel is een 

verhandelbaar opslagbewijs, dit gebruikt men bij goederen opgeslagen in een pakhuis, veem, natie of ander 

opslagbedrijf. 

Worden de roerende zaken belichaamd in een zakenrechtelijk waardepapier dat door de derde is uitgegeven, dan 

kunnen er twee soorten conflicten ontstaan, of liever, kan er op twee niveaus een conflict ontstaan: 

1° Het kan ten eerste gaan om conflict tussen verschillende personen die beweren gerechtigd te zijn op het 

waardepapier (en via dat papier op de daardoor vertegenwoordigde goederen); dan dient te worden nagegaan wie 

het werkelijk bezit heeft van het papier volgens de regels inzake waardepapieren, die hoger ter sprake kwamen 

en grotendeels dezelfde zijn als voor roerende goederen (art. 1141 en 2279 BW); 

2° Gaat het evenwel om een conflict tussen de gerechtigde op het papier en een oudere gerechtigde op de 

geïncorporeerde roerende zaak zelf - en ouder betekent hier: voor de uitgifte van het papier -, dan moeten de 

regels inzake derdenbescherming worden toegepast volgens de aard van de in het papier geïncorporeerde 

zelf in het papier wordt geïncorporeerd, en niet de schuldvordering tot afgifte. In ons recht, zoals in 

(Staats)Nederland, is de schuldvordering tot afgifte immers kwalitatief, d.w.z. komt zij toe aan de eigenaar en 

volgt zij het eigendomsrecht (het revindicatierecht). In het Duitse recht bv. gaat men van de omgekeerde 

opvatting uit: het eigendomsrecht wordt daar behandeld als accessoir aan de schuldvordering tot afgifte, zodat 

het strikt genomen niet om een zakenrechtelijk waardepapier gaat, maar om een waardepapier dat de 

schuldvordering tot afgifte tegen de houder van de goederen (uitgever van het papier) inkorporeert. Beide 

constructies worden uitvoeriger uitgewerkt door VAN DER LELIJ, Levering van roerende zaken door middel 

van een zakenrechtelijk waardepapier, Kluwer Deventer 1996. 

2201 Vgl. hoger bij schuldvorderingspapieren. 

2202 Het gaat zoals gezegd om een algemeen beginsel voor alle waardepapieren (vgl. VAN RYN & HEENEN, 

Principes III (1981) nr. 122. 

837


goederen (of iemand een oudere gerechtigde is op de goederen moet dan overigens worden beoordeeld volgens 

het tijdstip van uitgifte van het papier). Bij roerende zaken moet nagegaan worden wie het werkelijk bezit van 

die zaak zelf heeft: de gerechtigde op het papier via de uitgever ervan, die ze voor de gerechtigde op het papier 

houdt, dan wel de oudere gerechtigde op de zaak zelf. Voor bescherming van de gerechtigde tot het papier is 

vereist dat de uitgever van het papier de daarin geïncorporeerde zaken 1° werkelijk houdt en 2° wel voor de 

gerechtigde op het papier, en niet voor de oudere gerechtigde op de zaak zelf. Dit moet worden beoordeeld 

volgens de hogergenoemde regels die gelden bij de levering onder derden. 

Het recht op de zaak zelf volgt immers maar het recht op het papier voor zover de uitgever van het papier de 

zaak inderdaad houdt voor de gerechtigde op het papier. 

Het onderscheid tussen beide niveaus is ook van belang voor het toepasselijk recht: wanneer het conflict bestaat 

tussen meerdere personen die beweren via het papier de goederen te bezitten geldt de wet van de ligging van het 

papier (lex cartae sitae), in het andere geval de wet van de ligging van de goederen (lex rei sitae). 

Bij effecten aan toonder en/of gedematerialiseerde effecten: 

Aangezien effecten aan toonder en gedematerialiseerde effecten zelf als roerende zaken worden behandeld, kan 

het eigendomsrecht ervan door de eigenaar ervan in beginsel worden belichaamd in andere (al dan niet 

gedematerialiseerde) waardepapieren. 

Hetzelfde geldt voor eventuele andere zakelijke rechten op dergelijke effecten. Zo incorporeren de certificaten 

op vennootschapseffecten (certificaten uitgegeven door een zgn. administratiekantoor) een soort zakelijk recht 

op de gecertificeerde effecten. M.i. houdt de regeling van certificaten van aandelen in art. 242 en 503 Wb. Venn. 

inderdaad in dat de certificaathouder een soort zakelijk Anwartschaftsrecht heeft op de effecten. De uitgifte van 

certificaten vormt dus een bijzondere vorm van vestiging constituto possessorio van dat beperkt zakelijk recht op 

de gecertificeerde effecten 2203 . 

In andere gevallen daarentegen incorporeren certificaten of andere effecten betreffende waardepapieren niet het 

eigendomsrecht van die papieren, maar enkel een schuldvordering op de eigenaar van die papieren. 

Al deze effecten zijn ook financiële instrumenten in de zin van art. 2, 1° WFSFD en dus ook van de WFZ. 

Vormen de waardepapieren een gebonden vermogen, zoals een beleggingsfonds, dan komen we in het volgende 

geval. 

Bij (aandelen in) afgescheiden vermogens 

Een waardepapier dat een aandeel in een gemeenschappelijk vermogen incorporeert is bv. een deelbewijs van 

een beleggingsfonds. Dergelijke effecten belichamen immers meestal niet het eigendomsrecht van één bepaalde 

effect, maar een mede-eigendomsrecht in een geheel van effecten van verschillende soort. De uitgever van de 

2203 Geschiedt de uitgifte naar aanleiding van een overdracht van de effecten aan de uitgever van de 

certifikaten, dan gaat het strikt genomen om de vestiging van dat Anwartschaftsrecht bij wijze van voorbehoud. 

In dat geval is de uitgifte zelf eigenlijk geen bezitsverschaffing, net zomin als de uitgifte van een ceel of 

cognossement. 

838


effecten gaat de daarin belichaamde effecten houden voor de mede-eigenaars van de uitgegeven effecten (stel 

zichzelf aan tot houder van die effecten voor de bezitters van de deelbewijzen), en wordt tegelijk lasthebber van 

die eigenaars om in eigen naam, doch qualitate qua, het fonds te beheren (zie hoger). 

Door de aanpassing van de Wet 14 december 2005 bij art. 85 van de Wet van 25 april 2007 is verduidelijkt dat 

ook deze effecten vanaf 1 januari 2008 onder het verbod op uitgifte van toondereffecten vallen (ook al 

vertegenwoordigen zij strikt genomen géén “financiële schuldvordering” op de emittent, maar een mede- 

eigendomsrecht op een afgescheiden vermogen). 

Wel gaat het hier om financiële instrumenten in de zin van art. 2, 1°, d) WFSFD en dus ook van de WFZ (ook 

beleggingsfondsen zonder rechtspersoonlijkheid zijn immers “instellingen voor collectieve belegging”). 

Bij onroerend goed. 

Ons recht kent de hypothecaire grosse aan order of toonder 2204 , die een hypothecaire schuldvordering en dus 

accessoir ook een hypotheek incorporeert. Om de belichaming van het hypotheekrecht in een waardepapier 

tegenwerpbaar te maken, zal er een hypotheekakte moeten worden opgemaakt en daarbij worden bepaald dat de 

persoon op wiens naam het hypotheekrecht staat ingeschreven optreedt als lasthebber voor de eigenaars van de 

grosse. 

In beginsel zouden in ons recht ook onroerende zakelijke rechten moeten kunnen worden geïncorporeerd in een 

waardepapier aan order of toonder (we hebben het hier niet over de gebruikelijke vastgoedcertificaten, doordat 

deze laatste niet het eigendomsrecht, maar slechts een schuldvordering op de opbrengst van het goed 

belichamen). Zo zou het eigendomsrecht van een onroerend goed kunnen worden gecertificeerd door middel van 

een akte, die op het hypotheekkantoor wordt overgeschreven, en waarbij bepaald wordt dat de persoon op wiens 

naam het goed staat ingeschreven (met name de beheerder van het goed) slechts optreedt als lasthebber voor de 

houders van de certificaten. 

Het grote voordeel is het vermijden van overdrachtskosten bij overdracht of bezwaring van een onverdeeld 

aandeel. 

De tegenwerpbaarheid van dergelijke overdrachten en vestigingen is wel onderworpen aan de vereiste dat de 

certificering zelf geldig en tegenwerpbaar is geschied (bv. overschrijving van de akte van certificering op het 

hypotheekkantoor). Deze certificering geschiedt door middel van een splitsingsakte (een beetje vergelijkbaar met 

de basisakte van een appartementsmede-eigendom), waarbij het eigendomsrecht in meerdere aandelen wordt 

opgesplitst. De certificaathouders zijn onverdeelde mede-eigenaars. De certificaten zouden in beginsel de vorm 

moeten hebben van een grosse aan order of toonder (de rechtsgevolgen van certificaten met een onderhandse 

vorm zijn betwist: volgens sommige gaan het in dat geval uitsluitend om schuldvorderingspapieren en blijft de 

uitgever fiduciair eigenaar; anderen leiden uit de omschrijving van soortgelijke gevallen in de wetgeving - zie 

Art. 3, 10° Wet 3 augustus 2011 betreffende bepaalde vormen van collectief beheer van beleggingsportefeuilles 

2204 Zie daarover L. RAUCENT, "Des créances hypothécaires à ordre ou au porteur", R. Prat. Not. 1966, 137; 

P. van OMMESLAGHE, in La transmission des obligations, p. (81) 124, nr. 39; H. COUSY, "Hypothecaire 

lening en hypothecair krediet. Actuele en toekomstige evolutie", in De overeenkomst vandaag en morgen, 

Kluwer Antwerpen 1990, p. (320) 352-355; Hof Gent 22 december 1978, BRH 1979, II 413 (met kritische noot 

L. GALAUDE, "Tegenstelbaarheid aan derden van de overdracht van hypothecaire schuldvorderingen aan 

order"); Hof Bergen 19 september 1989, JT 1990, 185 = Not.fisc.M. 1990, 224 noot VANDENBERGHE. 

839


(voorheen art. 11 en 18 van de van de Wet van 20 juli 2004 betreffende bepaalde vormen van collectief beheer 

van beleggingsportefeuilles, nog eerder art. 111 § 1 Beurswetboek 4 december 1990), dat spreekt van een 

“onverdeeld vermogen”) af dat ook bij dergelijke onderhandse effecten de houder ervan eigenaar is en niet louter 

een schuldeiser van de uitgever. 

Bezwaring met beperkte zakelijke rechten van de onverdeelde rechten in dat goed geschiedt door de regels 

inzake roerend goed toe te passen op de certificaten (bv. inpandgeving). 

4. Nadere uitwerking naargelang de vorm van het waardepapier. 

a. Zakenrechtelijke waardepapieren aan toonder of order. 

Op de eerste plaats kan de persoon in wiens handen de goederen zich bevinden een waardepapier aan toonder of 

order uitgeven, waarin het goed of zakelijk recht wordt belichaamd. 

Door de uitgifte van het papier - aan de persoon voor wie de derde de goederen houdt (of gaat houden) - stelt de 

uitgever immers het goed niet te zullen houden voor een (middellijk) bezitter op naam 2205 , maar wel voor de 

eigenaar van het waardepapier als dusdanig. De verkrijger van het papier verkrijgt dan ook een bezit rechtstreeks 

via de houder van de goederen die het papier heeft uitgegeven, niet vermiddeld door de vervreemder van het 

papier (het bezit is natuurlijk wel steeds afhankelijk van de uitgever van het papier). Door de 

“buitenbezitstelling” van het papier is de vervreemder ook “buiten bezit” van de goederen gesteld (dit wordt 

uitdrukkelijk aanvaard door art. 2 Handelspandwet). 

Het papier zelf wordt gelijkgesteld met een roerende zaak en dus geleverd zoals roerende zaken (behoudens de 

vereiste van rugtekening bij orderpapieren). 

Onder welke voorwaarden de derde de goederen moet afgeven aan de bezitter van het papier, hangt af van de 

vereisten die in het papier zelf bepaald of waarnaar het papier geacht wordt te verwijzen. Zoals gezegd moet 

daartoe worden nagegaan in hoeverre het papier de verhouding tussen de eigenaar van het papier en de houder 

van de goederen abstraheert van de oorspronkelijke verhouding (d.i. de verhouding tussen uitgever en ontvanger 

van het papier) 2206 : in zoverre er abstractie is gemaakt, kan de houder van de goederen, die het papier vrijwillig 

in het verkeer heeft gebracht, zich jegens de eigenaar van het papier niet beroepen op verweermiddelen uit de 

oorspronkelijke verhouding om een retentierecht uit te oefenen op de goederen (vgl. hoger) 2207 . De graad van 

abstractie verschilt van waardepapier tot waardepapier en wordt hier niet verder algemeen besproken. 

2205 Waarbij verondersteld wordt dat de uitgever van het papier niet reeds gehouden was de goederen te houden 

voor iemand anders dan zichzelf of de ontvanger van het papier, dan wel de toestemming van die andere heeft. 

De uitgifte van een papier is op zichzelf niet voldoende voor een “interversio tituli”. 

2206 Wat het cognossement betreft, oordeelt de rechtspraakdat dit in beginsel verhandelbaar is (en dan 

geregeld door art. 91 Zeewet), maar volgens Cass. 13 september 2011, RW 2011-12, 1718 kritische n. J. 

LOYENS, “De erosie van het cognossement” is dit geen dwingende regel is en partijen uitdrukkelijk de 

verhandelbaarheid kunnen uitsluiten, in welke geval art. 91 Zeewet niet van toepassing is; het is evenwel 

betwijfelbaar of het om een princiepsarrest gaat. 

2207 Met de hogergenoemde schakering, dat op deze abstractie geen beroep worden gedaan door de 

oorspronkelijke wederpartij zelf, maar enkel tussen derden, en deze laatste voor zover ze niet met bedrieglijk 

opzet hebben gehandeld. 

840


Wanneer de goederen die de derde bezit soortgoederen zijn, en niet afgezonderd per uitgegeven waardepapier, 

dan kan de houder enkel een aandeel in het geheel bezitten voor de eigenaar van het papier. Het papier 

vertegenwoordigt dan niet zozeer een eigendomsrecht op de erin vermelde goederen, als wel een eigendomsrecht 

van een aandeel in de hoop van die goederen tot beloop van de aangegeven hoeveelheid. 

b. Gedematerialiseerde zakenrechtelijke waardepapieren. 

Zoals bij schuldvorderingspapieren is het ook bij zakenrechtelijke waardepapieren - althans voor zover het niet 

om onroerend goed gaat - in beginsel mogelijk deze in gedematerialiseerde vorm uit te geven. Dit betekent dat 

de overdracht van het “gedematerialiseerd papier” geschiedt door de overboeking bij een vierde partij, die een 

register van de uitgiften en boekingen bijhoudt (vgl. hoger voor gedematerialiseerde schuldvorderingspapieren). 

Men kan dit eveneens een “girale” overdracht noemen (zie daarover hieronder meer). Het eigendomsrecht of 

beperkt zakelijk recht wordt dan in beginsel in die boeking belichaamd en de houder van de belichaamde zaken 

(c.q. waardepapieren) houdt ze voor de persoon op wiens naam deze boeking staat. 

De meest voor de hand liggende toepassing vinden we wanneer het waardepapier eigenlijk reeds een aandeel in 

een fonds van waardepapieren belichaamt. 

Doch ook bv. cognossementen kunnen worden gedematerialiseerd en ingeboekt in een centraal register, dat de 

overdrachten registreert. Meer bepaald voor cognossementen betreffende aardolie werd er zo reeds een Centraal 

register der tankerscheepvaart te Londen ingericht 2208 . 

Ook certificaten kunnen gedematerialiseerd worden uitgegeven, behalve voor effecten op naam. In zoverre men 

aanvaardt dat zij een soort zakelijk recht (Anwartschaftsrecht) belichamen, gaat het ook hier om 

gedematerialiseerde zakenrechtelijke waardepapieren. 

2208 Zie J. BASEDOW, "Dokumentelose Wertbewegungen im Gütertransport", in Abschied vom Wertpapier ? 

Dokumentelose Wertbewegungen im Effecten- Gütertransport- und Zahlungsverkehr, Tagung der Deutschen und 

Österreichischen Gesellschaft für Rechtsvergleichung in Innsbruck in 1987, red. K. Kreuzer, Metzner- 

Luchterhand 1988 (Arbeiten zur Rechtsvergleichung nr. 137), 67 e.v. 

841


DEEL VII. ONROEREND GOED 

Onroerend goed heeft altijd een bijzondere plaats heeft ingenomen in het vermogensrecht in 

het algemeen en heeft ook een bijzondere betekenis voor het recht inzake zekerheden. Dat 

vloeit reeds voort uit het onbeweeglijk karakter ervan (het loopt niet weg en kan niet verstopt 

worden), en de relatief stabiele waarde ervan (bij gebouwen althans voor zover ze 

onderhouden worden en verzekerd zijn). 

In een eerste hoofdstuk bespreken we de meest relevante regels betreffende onroerend goed in 

het algemeen, waaronder het publiciteitssysteem en de regels inzake overdracht en vestiging 

van onroerende zakelijke rechten. Hoofdstuk II betreft het verhaal van schuldeisers op 

onroerend goed. In Hoofdstuk III en volgende komen de zekerheden aan bod volgens het in 

dit werk gebruikte schema, te beginnen met de zekerheden door voorbehoud (III) gevolgd 

door de gevestigde zekerheden (IV tot VI), geordend volgens de publiciteitsvorm. 

Men zou deze zekerheden ook anders kunnen ordenen: naast de voorbehouden zekerheden 

zou men kunnen onderscheiden tussen de grondpandrechten (dit zijn de op bezit gegronde 

onroerende zekerheden en de hypotheken) enerzijds en de zuivere voorrechten (zij het met 

inschrijving, zij het stille) anderzijds. 

842


HOOFDSTUK I. De onroerende publiciteit en de overdracht en 

vestiging van onroerende zakelijke rechten 

AFDELING A. Rechtsvergelijkend overzicht van de publiciteitsstelsels voor 

onroerend goed 2209 

Idealiter zou het publiciteitsstelsel zo in elkaar moeten zitten dat het niet mogelijk is dat twee 

personen tegelijk aan de vereiste publiciteit voor een bepaald goed voldoen, anders gezegd: 

dat het voldoen door één partij elke voorgaande publiciteit betreffende hetzelfde goed 

tenietdoet, en omgekeerd een partij niet aan de publiciteit kan voldoen indien dit de 

voorgaande publiciteit niet tenietdoet. Men noemt dit een "positief" publiciteitsstelsel. 

Het omgekeerde, een louter "negatief" publiciteitsstelsel, houdt in dat het vervullen van de 

publiciteit op zichzelf geen enkele rechtelijke betekenis heeft, maar enkel maakt dat derden 

zich vanaf dat ogenblik in beginsel niet meer te goeder trouw mogen achten. Het garandeert 

enkel dat bepaalde feiten of handelingen niet aan de latere verkrijger kunnen worden 

tegengeworpen zo hij ze niet kende, maar sluit niet uit dat er andere relevante feiten zijn die 

hij evenmin kende en hem wel kunnen worden tegengeworpen. 

In de praktijk zit een publiciteitsstelsel omzeggens steeds ergens tussenin. We geven een kort 

overzicht 2210 in een viertal categorieën aan de hand van de stelsels voor onroerend goed, te 

beginnen met de twee meest extreme typen, gevolgd door twee meer gematigde oplossingen. 

Het recht van de derde-verkrijger op onroerend goed wordt opnieuw beheerst door de wet van de ligging (lex rei 

sitae). Ook voor handelingen die na de opening van een insolventie zijn verricht bepaalt de wet van de ligging 

het lot (zie art. 14 Vo. 1346/2000 EG inzake insolventieprocedures). 

a. Louter bewijsregister 

Een eerste mogelijkheid is dat de in- of overschrijving van in de registers enkel een 

bewijsfunctie heeft: zij bewijst het feit zelf van de ingeschreven handeling (overeenkomst) en/ 

of de - daardoor vaste - datum ervan. Waar de inschrijving geen andere rol heeft dan het 

bewijs van die overeenkomst, heeft ze natuurlijk niet de rol om de overdracht (van eigendom) 

2209 Voor een reeds in de 19e eeuw geschreven rechtsvergelijkend overzicht, zie I. BOER, Verkrijging van 

onroerende zaken. Beginselee van het negatieve-, het Torrens- en het Grondboekstelsel, Belinfante 's 

Gravenhage 1890 (90 pp.). 

2210 Zie in de literatuur, naast de klassieke handboeken der verschillende landen, onder meer M. LUTTER, 

“Die Grenzen des sogenannten Gutglaubensschutzes im Grundbuch”, 164. AcP 1964, 122 v.; K. von METZLER, 

Das anglo-amerikanische Grundbuchwesen, Cram de Ruyter Hamburg 1966; M.W. MIRANDA, “Le système 

Torrens et la transmission et constitution de droits réels immobiliers en Australie”, R. int. Not. 1982, 77 v.; H.R. 

PFISTER, Der Schutz des öffentlichen Glaubens im schweizerischen Sachenrecht, Schulthess Zürich 1969; G. 

PIENAAR, “A comparison between some aspects of South African deeds registration and the German 

registration system”, 19. Tydskrif vir regsvergelyking en internationale reg van suidelike Afrika (Comp. & Int. LJ 

of SA) 1986, 236 v.; M. TROPLONG, Le droit civil explique suivant l’ordre du code. Des privilèges et 

hypothèques, Wahlen / Tarlier Brussel 1837; W. WIEGAND, “Der öffentliche Glaube des Grundbuchs”, 

Juristische Schulung (JuS) 1975, 205 v. 

843


of vestiging (van zakelijke rechten) te doen plaatsvinden. In zo’n stelsel is het mogelijk dat de 

overgang solo consensu plaatsvindt, door een loutere overeenkomst, dan wel door een formele 

overeenkomst, dan wel door een feitelijke inbezitstelling. Gebreken in de eigendom of 

bevoegdheid van de vervreemder kunnen in zo’n stelsel enkel worden geheeld door de 

verkrijgende verjaring, ook bv. wanneer de ware eigenaar hetzelfde goed tweemaal verkoopt 

en probeert over te dragen. Het hoeft geen betoog dat een dergelijk stelsel vandaag de dag 

enkel als archaïsch kan worden gekwalificeerd. 

b. “Positieve stelsels” waar de publiciteit rechtsbepalend is (Torrens-stelsel) 

Aan het andere uiteinde van het spectrum vinden we het meest verregaande stelsel voor 

onroerend goed in het zgn. Torrens-stelsel, ingevoerd door sir Torrens in Zuid-Australië 

(1857, Real Property Act South Australia, zgn. Torrens Act), overgenomen in de andere 

Australische staten, in 1870 Nieuw-Zeeland, kort nadien in vele Canadese staten, en verder in 

één of andere variante in tal van Commonwealth en Afrikaanse landen (Jamaica 1888, 

Maleisië 1911, Sri Lanka, Kenia, Oeganda, Soedan, een 12-tal staten van de VS waaronder 

New York, Illinois en Massachusetts). Deze hervorming van de grondboekhouding zou zijn 

geïnspireerd door eerder ontwikkelde gelijkaardige stelsels van scheepsboekhouding (m.b. de 

Merchant Shipping Act). Het merkwaardige is dat België (zo ook Frankrijk) dit stelsel 

blijkbaar geschikt vond voor invoering in zijn koloniën (bv. Kongo, Rwanda en Burundi 

1920, Tunesië ca. 1885, enz.), maar van een invoering in België zelf nooit werk heeft 

gemaakt. 

1° Inschrijving van het zakelijk recht, niet van rechtsfeiten 

Kenmerkend voor dit stelsel is vooreerst dat het voorwerp van de inschrijving niet meer 

bestaat uit de rechtsfeiten op grond waarvan zakelijke rechten overgaan of ontstaan, maar het 

zakelijk recht (eigendom e.d.) zelf. Men spreekt dan ook van registration of title, waarbij title 

moet worden begrepen in de Engelse betekenis van het zakelijk recht zelf, en niet in de 

romanistische betekenis van de onderliggende verbintenis krachtens dewelke de overdracht 

plaatsvindt. Een dergelijke registratie is natuurlijk maar mogelijk wanneer de registers 

perceelsgewijze zijn ingedeeld (in plaats van het persoonsgebonden stelsel bij ons). 

2° Volledig positief stelsel; inschrijving heelt zakenrechtelijk alle gebreken, 

verbintenisrechtelijk niet 

Kenmerkend is verder het volledig positieve karakter van het stelsel: inschrijving maakt de 

ingeschrevene tot eigenaar. Inschrijving heelt in beginsel alle gebreken: zowel het gebrek aan 

beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder, als de nietigheid van de overdrachtshandeling 

zelf of de daaraan ten grondslag liggende verbintenis. Enkel voor het geval van bedrog wordt 

meestal een uitzondering gemaakt. Dit stelsel gaat verder dan de fides publica van het 

Germaanse grondboekstelsel (waarover meer onder c.): zo wordt bv. ook de verkrijger te 

kwader trouw eigenaar. Weliswaar zal er in dergelijke gevallen een verbintenis ontstaan om 

het goed terug over te dragen aan de vroegere “ware” eigenaar of hem te vergoeden, maar 

intussen is de ingeschrevene toch maar eigenaar. Dit is wat wordt bedoeld met de zgn. 

844


indefeasability van het ingeschreven recht. Een belangrijke schakering moet hier wel aan 

worden toegevoegd: het feit dat de ingeschrevene door de inschrijving omzeggens altijd een 

“legal ownership” over het goed verkrijgt, sluit op zichzelf niet uit dat derden daarop nog 

steeds “equitable rights” hebben (zoals die voortvloeien uit een trust bv.). Tegen dergelijke 

equitable rights is de verkrijger maar beschermd indien hij te goeder trouw en onder 

bewarende titel heeft verkregen. 

Houdt men rekening met de mogelijke verplichting tot teruglevering (of schadevergoeding), 

dan blijkt de omvang van de bescherming van de verkrijger tegen oudere legal rights 

vergelijkbaar te zijn met die van de bescherming tegen equitable rights. Deze bescherming is 

grosso modo de zelfde als in het Duitse stelsel, waar er immers ook vaak een 

vergoedingsplicht bestaat voor verkrijgers om niet (die intussen wel eigenaar zijn). 

3° Constitutief karakter van de inschrijving 

In een dergelijk stelsel is de inschrijving vanzelfsprekend constitutief: eigendomsoverdracht 

vindt niet plaats zolang deze niet is ingeschreven. Wel is het zo dat het stelsel niet dadelijk 

voor het hele land is ingevoerd, en slechts geldt voor die gronden waarvoor eerst een 

registratie heeft plaatsgevonden. Voor niet-geregistreerde gronden geldt vaak nog een veeleer 

“feodaal” stelsel (onder common law in de VS, Kanada, Australië en Nieuw-Zeeland, onder 

inlands gewoonterecht in de Afrikaanse landen). 

4° Eenheid van kadaster en grondboekhouding 

Kenmerkend is verder ook dat deze inschrijving rechtstreeks in het (publiekrechtelijk) 

kadaster geschiedt, niet in een daarvan gescheiden privaatrechtelijke grondboekhouding. 

5° Controleplicht registrar 

Vanzelfsprekend vraagt een dergelijk stelsel, meer nog dan het grondboekstelsel, een 

grondige controle door de registrar vooraleer de inschrijving kan worden verkregen. 

c. Stelsels waar de publiciteit fides publica heeft (stelsels met openbare vertrouwensfunctie) 

Zoals verderop wordt aangegeven, biedt ons stelsel van overschrijving een beperkte 

bescherming, namelijk bij onverzoenbare beschikkingen over hetzelfde goed door eenzelfde 

vervreemder. Doch er zijn nog vele andere gevallen denkbaar waarin een overdracht 

gebrekkig is. Grof gezegd gaat het om twee categorieën gebreken: 

- enerzijds gebreken die hun oorsprong vinden in de verhouding tussen vervreemder en 

verkrijger zelf (nietigheden, eventueel ontbindings- en herroepingsrechten) of deze 

verhouding op een gelijkaardige wijze gebrekkig maken (nietigheden in het belang van 

derden, niet-tegenwerpbaarheden, inkorting e.d.); 

- anderzijds de beschikkingsonbevoegdheid of overschrijding van de beschikkingsbevoegdheid 

door de vervreemder. In ons - causaal - stelsel kan dit onder meer ook het gevolg 

zijn van een gebrek in de rechtsverhouding tussen de vervreemder en zijn rechtsvoorganger, 

845


waardoor de vervreemder, achteraf gezien, nooit eigenaar is geworden (bv. nietigverklaring of 

ontbinding van de titel van de vervreemder). 

In een reeks rechtsstelsels werd een welbepaalde vorm van bescherming van verkrijgers te 

goeder trouw tegen beschikkingsonbevoegdheid uitgebouwd, die erin bestaat dat verkrijgers 

mogen vertrouwen op de betrouwbaarheid - d.i. volledigheid en juistheid - van de daartoe 

ingerichte registers, d.i. dat deze registers “fides publica” (öffentlicher Glauben, foi publique) 

hebben. De term kan wel misleiden, omdat men zou kunnen denken dat het daarbij om 

bewijskracht gaat, terwijl het gaat om de gebondenheid aan de inhoud van de registers van de 

ware rechthebbende tegenover verkrijgers te goeder trouw. 

Dergelijk stelsel werd vnl. in de Germaanse rechtskring uitgebouwd. Afgezien van 

toepassingen op beperktere (plaatselijke) schaal, is dit voor het eerst doorgebroken in 

Oostenrijk (1871), Pruisen (1872) en sommige andere Duitse landen, en vervolgens uitgebreid 

tot onder meer heel het Duitse Rijk (1900), Zwitserland (1913, art. 973 ZGB) en 

(Staats)Nederland (1992, art. 3:23 NBW en art. 3:88 NBW). 

Theoretisch maakt men nog een onderscheid tussen het Duits-Zwitsers-Oostenrijkse stelsel en 

het (Staats)Nederlandse stelsel, in die zin dat het Duitse stelsel een “positief” stelsel zou zijn 

(d.i. met als uitgangspunt dat men erop mag vertrouwen dat de registers de zakelijke 

rechtstoestand juist weergeven), terwijl het (Staats)Nederlandse een “negatief” stelsel zou zijn 

(d.i. met als uitgangspunt dat de registers enkel de afwezigheid (of niet-tegenwerpbaarheid) 

van welbepaalde voor de zakelijke rechtstoestand relevante rechtsfeiten bevestigen. In 

werkelijkheid echter is het verschil tussen beide op dit punt zeer klein: het 

(Staats)Nederlandse stelsel garandeert namelijk de afwezigheid van veruit de meeste voor de 

zakelijke rechtstoestand relevante rechtsfeiten, het Duitse van zijn kant kent enkele 

uitzonderingen op de fides publica. Het is dan ook verantwoord beiden in eenzelfde categorie 

te behandelen, aangezien ze in hun geheel bekeken dicht bij elkaar staan op het punt dat het 

onderwerp vormt van dit vergelijkend overzicht. 

Proberen we even de kenmerken van een stelsel waarin de registers “fides publica” hebben 

samen te vatten. 

1° Voorwerp van de inschrijving 

I.t.t. de Torrens-registers gaat het om registers waarin de rechtsfeiten worden opgenomen op 

grond waarvan zakelijke rechten overgaan, ontstaan, gewijzigd worden of tenietgaan; niet het 

zakelijk recht zelf is dus het voorwerp van de inschrijving. In de meeste landen waar registers 

fides publica hebben, geschiedt de inschrijving wel perceelsgewijze (Realfolium), en niet 

langer persoonsgewijze. Ging het daarbij vroeger om een “boek”, dan gaat het nu veelal om 

losbladige registers (B.R. Duitsland sinds 1961), die recenter verder in elektronische vorm 

werden opgeslagen en kunnen worden geraadpleegd. 

2° Gevolgen die de inschrijving niet heeft 

846


Een inschrijving als verkrijger in die registers maakt de ingeschrevene nog niet tot eigenaar. 

Het verkrijgen van een inschrijving in de registers betekent niet dat dit op zichzelf de 

gebreken heelt van de verkrijging door diegene die de inschrijving verkrijgt (ongeacht of het 

daarbij gaat om een gebrek in de beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder, of een gebrek 

in de verkrijgingshandeling of titel). 

Wel mag men er in het rechtsverkeer in beginsel van uitgaan dat de registers op elk ogenblik 

de zakelijke rechtstoestand van een onroerend goed volledig juist weergeven. Om die reden 

wordt men als derde-verkrijger te goeder trouw, d.i. in geval van verkrijging onder bijzondere 

titel, van onroerende zakelijke rechten in beginsel beschermd tegen een gebrek in de 

beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder dat niet uit de registers blijkt. Daartoe is geen 

verkrijgende verjaring vereist, zoals in beginsel in ons recht het geval is bij onroerend goed 

(zgn. korte verjaring) (bij roerend goed daarentegen is in ons recht behoudens bij verloren en 

gestolen goederen ook geen verjaring vereist, en wordt de verkrijger te goeder trouw ook 

onmiddellijk beschermd). Men zou dus kunnen zeggen dat het “op iemands naam staan” van 

een goed (in de registers) de ingeschrevene een zekere “beschikkingsmacht” geeft, d.i. de 

macht om ten nadele van de werkelijke gerechtigde over het goed te beschikken ten gunste 

van een derde te goeder trouw. 

3° Bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid, niet tegen gebreken van de handeling zelf 

De fides publica beschermt in beginsel alleen tegen het niet gerechtigd zijn, of althans het niet 

beschikkingsbevoegd zijn van de wederpartij op wier naam het goed staat. Zij beschermt de 

verkrijger niet tegen gebreken van zijn eigen titel (althans niet in causale stelsels) of 

ontbrekende toestemming of formaliteiten. De inschrijving zuivert dus niet de gebreken van 

de handeling zelf. In bepaalde stelsels, zoals het Duitse, wordt weliswaar in het zakenrecht 

abstractie gemaakt van de meeste titelgebreken (en de verkrijgingshandeling dus gezuiverd 

van die titelgebreken) (van de vereiste toestemming in de inschrijving zelf en van de 

vormvereisten der authentieke akte daarentegen wordt ook daar geen abstractie gemaakt); 

doch dit is geen gevolg van de fides publica, maar van andere regels. 

Voor zover daarvan geen abstractie wordt gemaakt, zijn voornamelijk relevant voor ons onderwerp die gebreken 

van de handeling die eigenlijk de bescherming van rechten van derden betreffen, zoals nietigheden uit het 

huwelijksvermogensrecht, ter bescherming van echtgeno(o)t(e) en gezin; inkorting wegens overschrijding van 

het beschikbaar gedeelte van de nalatenschap; naastingsrechten van derden, bv. van de pachter op grond van zijn 

voorkooprecht; en niet-tegenwerpbaarheid aan de schuldeisers van de vervreemder wegens schuldeisersbedrog 

(pauliana, hier relevant voor zover het handelingen om niet betreft, omdat dan geen medeplichtigheid van de 

verkrijger is vereist). Voor zover het vertrouwen in de afwezigheid van die gebreken of beperkingen aan de 

beschermde derde kan worden toegerekend, kan gebeurlijk de vertrouwensleer spelen, maar het gaat dan om een 

andere toepassing van de vertrouwensleer dan de hier besproken fides publica der registers. 

4° Geen bescherming bij daadwerkelijke kwade trouw 

De bescherming komt niet toe aan de verkrijger de kwader trouw, d.i. de partij die 

daadwerkelijk wist dat de registers de zakelijke rechtstoestand van het goed onjuist 

847


weergeven. Kwade trouw wordt daarbij in het Duitse recht slechts aangenomen bij 

daadwerkelijke kennis van de onjuistheid (BGB § 891) 2211 . Het (Staats)Nederlandse recht 

gaat bijna even ver (art. 3:24 lid 1 NBW, met een aantal uitzonderingen, onder meer in het 

geval van art. 3:88 NBW). Het Zwitserse recht is iets strenger (art. 974 I ZGB). 

5° Bescherming enkel voor verkrijgers krachtens rechtshandeling 

De bescherming komt in beginsel toe aan eenieder die als derde door middel van een 

rechtshandeling onroerende zakelijke rechten op het desbetreffende goed verkrijgt. Dit betreft 

dus de verkrijging door middel van een translatieve of constitutieve rechtshandeling (niet de 

verdeling, aangezien de verkrijger dan geen derde is). De bescherming kan gebeurlijk ook 

toekomen aan de concurrente schuldeisers wanneer er een samenloop ontstaat. 

Naast de bescherming van de derde-verkijger biedt de fides publica ook bescherming aan een 

schuldenaar die presteert aan de partij die op grond van het grondboek schijnschuldeiser is 

(BGB § 893; ZGB art. 782, 787 en veralgemening in de rechtspraak) en in een aantal andere 

gevallen. 

6° Omvang van de fides publica en uitzonderingen; lijdelijkheid of toezicht van het bestuur 

Op het beginsel dat mag worden betrouwd (fides publica) op de volledigheid van de registers 

op het vlak van de rechtsfeiten die de zakelijke rechtstoestand van het onroerend goed 

bepalen, zijn er in elk van de bestaande stelsels wel uitzonderingen, waarbij de geschetste 

derdenbescherming niet geldt. Deze uitzonderingen lopen wel uiteen. De juiste draagwijdte 

van de fides publica hangt natuurlijk af van de preciseringen op dit punt. 

In het Duitse recht zijn de uitzonderingen zeer beperkt, en gaat het eigenlijk slechts om 

rechtstoestanden die rechtstreeks uit de wet voortvloeien. 

In het (Staats)Nederlandse recht zijn er een reeks uitzonderingen, zowel voor bepaalde 

rechtsfeiten die niet in de registers kunnen worden ingeschreven (niet-inschrijfbare feiten) als 

voor bepaalde inschrijfbare, doch niet ingeschreven feiten. In deze uitzonderingsgevallen, is 

men niet beschermd tegen de onvolledigheid van de registers ten gevolge van die nietinschrijving, 

en moet de verkrijger dus terugvallen op de verjaringsregels (zie voor dit alles 

art. 3:24 tot 3:26 j° 3:17 NBW). Wat feiten betreft die in beginsel inschrijfbaar zijn, bepaalt 

art. 3:24 lid 2 en 3 NBW een uitzondering voor: 

- feiten die naar hun aard vatbaar zijn voor inschrijving in een register van de burgerlijke 

stand, een huwelijksgoederenregister of een boedelregister; 

- feiten ingeschreven in het curateleregister; 

- aanvaarding en verwerping van de nalatenschap; 

- verjaring; 

2211 Een ruimere opvatting van kwade trouw geldt in het (Staats)Nederlandse recht voor sommige gevallen van 

beschikkingsonbevoegdheid, zoals in het nog te noemen art. 3:88 NBW. 

848


- erfopvolgingen en uiterste wilsbeschikkingen (deze uitzondering geldt enkel indien de 

inschrijving alsnog binnen de drie maanden na de dood van de erflater geschiedt). 

Verder geldt de uitzondering ook voor de meeste niet-inschrijfbare feiten. De uitzondering 

geldt echter niet voor gebreken in de titel van de vervreemder zelf, die maken dat hij, achteraf 

gezien, nooit eigenaar c.q. beschikkingsbevoegd is geworden: nietigheden van de titel van de 

vervreemder zelf, wegvallen van die titel door de vervulling van een ontbindende voorwaarde, 

e.d.m.; verder ook vormgebreken in de verkrijging door die vervreemder. Daartegen is de 

derde-verkrijger te goeder trouw namelijk beschermd op grond van art. 3:88 NBW 2212 . Wel is 

het zo dat er hier een zekere onderzoeksplicht kan bestaan (3:88 j° 3:11 NBW), en er dus ook 

afwezigheid van goede trouw kan zijn zonder daadwerkelijke kennis van de ongeldigheid van 

de vorige overdracht 2213 . 

Doordat het (Staats)Nederlandse recht meer uitzonderingen kent dan het Duitse, speelt de 

verjaring daar ook nog een grotere rol (als vangnet). De verkrijger te goeder trouw wordt 

tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder beschermd door de “korte” 

verjaring van 10 jaar (art. 3:99 NBW). In het Duitse recht is er geen ruimte meer voor die 

verjaring. Wel geldt er in alle stelsels nog een “lange” verjaring die ook verkrijgers te kwader 

trouw beschermt; daarop wordt hier niet nader ingegaan. 

Omgekeerd is in het Duitse recht de toezichtsverplichting van de houder van het grondboek 

groter. Door een nieuwe inschrijving verliest immers de oudere gerechtigde de facto zijn 

rechten. Vandaar dat inschrijving in beginsel slechts met toestemming van de ouder 

ingeschreven kan gebeuren, en de vervreemding door een andere persoon dan diegene die als 

gerechtigd ingeschreven is, niet aanvaard wordt. De inschrijving is slechts mogelijk na de 

vervulling van een reeks vormvereisten, die zeker moeten maken dat de tot dan toe 

ingeschrevene van zijn recht afstand doet (in de ruime zin, overdracht inbegrepen), en de 

houder van het grondboek dient de vervulling daarvan te controleren. 

Een bijkomende veiligheid biedt het Duitse stelsel doordat het grondboekambt verplicht is om 

dadelijk na elke inschrijving de betrokkenen nogmaals van ambtswege aan te schrijven, met 

name: de begunstigde van de inschrijving; iedere ingeschrevene wiens rechten door de 

inschrijving worden beperkt; de ingeschreven hypotheekhouders (zie GBO § 55). Dit geeft 

hen de mogelijkheid het zo dadelijk te bespreken verzet tegen de inschrijving aan te tekenen. 

7° Bewarende maatregelen en soortgelijke inschrijvingen zonder fides publica 

Gezien de verregaande fides publica van een inschrijving, die aan elke ingeschrevene de 

macht geeft om over het goed te beschikken ten nadele van de ware gerechtigde, moet er een 

mogelijkheid bestaan om zonder veel formaliteiten verzet aan te tekenen tegen de 

vermeldingen van het grondboek. In het Duitse recht geschiedt dit door middel van de 

2212 Art. 3:88 NBW: “Ondanks onbevoegdheid van de vervreemder is een overdracht van een registergoed (...) 

geldig, indien de verkrijger te goeder trouw is en de onbevoegdheid voortvloeit uit de ongeldigheid van een 

vroegere overdracht, die niet het gevolg was van onbevoegdheid van de toenmalige vervreemder”. 

2213 Groot is dit verschil niet; de onderzoeksplicht betreft nl. voornamelijk andere registers dan de onroerendgoed-registers, 

en dus soortgelijke gevallen als genoemd in art. 3: 24 NBW. 

849


Widerspruch (BGB § 894), waarbij men dus pretendeert dat het grondboek onjuist is en 

derden daarvoor waarschuwt (de bedoeling is onder meer te vermijden dat derde-verkrijgers 

te goeder trouw kunnen zijn). Men kan de Widerspruch een beetje vergelijken met de (qua 

toepassingsgebied veel beperktere) kantmelding van art. 3 van onze Hypotheekwet. 

Omgekeerd moet er ook een mogelijkheid zijn om een soort voorlopige inschrijving te krijgen 

wanneer de inschrijving door de bewaarder of het grondboekambt wordt geweigerd. Ook hier 

gaat het erom latere verkrijgingen te goeder trouw onmogelijk te maken. In ons recht mag de 

bewaarder in beginsel niet weigeren (art. 130 Hypotheekwet) en bestaat er ook een register 

van de neergelegde titels. 

Verder bestaat er in onder meer het Duitse en recenter ook het Italiaanse recht (Wet van 28 

februari 1997) en het Staats-Nederlandse recht (sedert 1 september 2003) ook nog de 

mogelijkheid om anticipatief de verkrijging van een zakelijk recht in te schrijven, zodra men 

op die verkrijging recht heeft (op verbintenisrechtelijk vlak) maar nog niet is voldaan aan de 

vormvereisten voor die verkrijging (in het Duitse recht de notariële akte van Auflassung, 

e.d.) 2214 . Dit is de zgn. Vormerkung (BGB § 883), in Italië preliminare). In het 

(Staats)Nederlandse recht bestond deze Vormerkung eerder al voor de huurkoop en werd ze 

voor de andere vormen van koop van onroerend goed ingevoerd in art. 7:3 NBW 2215 . met een 

geldigheidsduur van 6 maanden (d.w.z. de inschrijving heeft retroactief géén rechtsgevolg 

indien de leveringsakte niet binnen de 6 maanden wordt ingeschreven). Door middel van een 

Vormerkung pretendeert men niet dat de zakelijke rechtstoestand in het grondboek onjuist is, 

maar wel dat deze zakelijke rechtstoestand zal of moet worden gewijzigd op grond van een 

daartoe bestaande verbintenis. 

Waar de definitieve inschrijving verder reikende gevolgen heeft dan de Belgische 

“overschrijving”, heeft deze Vormerkung zo ongeveer dezelfde gevolgen (als de 

overschrijving van een overeenkomst, een vervreemdingsverbod of een bewarend beslag bij 

ons). Zij maakt dat de eigenaar niet meer ten nadele van de ingeschreven schuldeiser kan 

beschikken over het goed (voor details in Nederland, zie art. 7:3 lid 3 NBW 2216 ). Bovendien 

2214 Voor de Vormerkung is meestal ook een notariële akte vereist, omdat naast de eigenlijke overeenkomst tot 

eigendomsoverdracht ook de daaraan voorafgaande de koop-verkoop van onroerend goed in Duitsland een 

formele overeenkomst is, waarvoor een autentieke akte vereist is. 

2215 Voordien kende het (Staats)Nederlandse recht ook al het beslag tot levering (art. 730 v. Rv.), dat ten dele 

dezelfde rol heeft, maar geen voorrang geeft in geval van samenloop met andere schuldeisers van de verkoper. 

2216 Tegen de koper wiens koop is ingeschreven kunnen niet worden ingeroepen: 

a. een na de inschrijving van die koop tot stand gekomen vervreemding of bezwaring door de verkoper, tenzij 

deze vervreemding of bezwaring voortvloeit uit een eerder ingeschreven koop of plaatsvond uit hoofde van een 

recht op levering dat volgens artikel 298 van Boek 3 ging voor dat van de koper en dat de koper op het tijdstip 

van de inschrijving van de koop kende of ten aanzien waarvan op dat tijdstip het proces-verbaal van een 

conservatoir beslag tot levering was ingeschreven; 

b. vervreemdingen of bezwaringen die plaatsvinden als vervolg op de onder a bedoelde vervreemding of 

bezwaring door de verkoper; 

c.een onderbewindstelling die na de inschrijving van de koop is tot stand gekomen of die, zo zij tevoren was tot 

stand gekomen, toen niet in de openbare registers was ingeschreven, dit laatste tenzij de koper haar op het 

tijdstip van de inschrijving van de koop kende; 

d. een na de inschrijving van de koop tot stand gekomen verhuring of verpachting; 

850


verschaft zij de ingeschrevene voorrang in geval van zakelijk conflict (ook bij faillissement 

van de verkoper-schuldenaar). Wat de Vormerkung niet heeft - evenmin als de overschrijving 

bij ons vandaag - is de helende werking van een “echte” grondboekinschrijving, d.w.z. het 

zuiveren van de gebeurlijke beschikkingsonbevoegdheid van de verkoper. Ook verhindert de 

Vormerkung niet dat een schuldeiser van de verkoper in plaats van op het goed beslag legt 

onder de koper op de prijsvordering (derdenbeslag) 2217 . 

8° Bescherming betreft enkel rechtstoestanden, geen feitelijke toestanden; verhouding tot het 

kadaster 

De fides publica betreft enkel de “rechtsschijn” , d.i. volledigheid van de registers op het vlak 

van de rechtsfeiten die de zakelijke rechtstoestand van het onroerend goed bepalen. Zij heeft 

geen betrekking op: 

- feitelijke vermeldingen in de registers, die weliswaar rechtsgevolgen kunnen hebben, maar 

geen betrekking hebben op de zakelijke rechtstoestand van het goed. Dit betreft bv. 

vermeldingen betreffende de bebouwing, het grondgebruik, e.d.m.; 

- uit het grondboek afgeleide personenrechtelijke rechtstoestanden (bv. een eigenaar die als 

ongehuwd zou zijn vermeld, terwijl hij/zij intussen gehuwd is, wat de 

beschikkingsbevoegdheid beïnvloedt); 

- de inhoudelijke geldigheid of ongeldigheid op zakenrechtelijk vlak van de ingeschreven 

rechtshandelingen. Het gaat hier om de vraag of het zakelijk recht dat de ingeschreven rechtshandeling 

beweert te vestigen objectief gezien wel kan worden gevestigd. Een ongeldigheid 

van die aard vinden we met name wanneer partijen een onbestaand zakelijk recht zouden 

inschrijven - onbestaand in de zin dat het buiten de numerus clausus van zakelijke rechten valt 

(in ons recht bv. een tot zekerheidsrecht beperkte eigendom), of dat er een inhoud wordt aan 

gegeven die onverzoenbaar is met de wettelijke omschrijving van dat zakelijk recht (in ons 

recht bv. een erfdienstbaarheid met een inhoud die in strijd is met de openbare orde of die 

krachtens de wet niet aan een erfdienstbaarheid kan worden gegeven; een opstalrecht voor 

meer dan 50 jaar, een erfpachtrecht voor meer dan 99 jaar, enz.). 

Anders dan in het Torrens-stelsel, bestaan er in deze rechtsstelsels nog steeds twee 

grondboekhoudingen, nl.: 

a) privaatrechtelijke registers voor de rechtsfeiten die de zakelijke rechtstoestand van het goed 

bepalen; 

b) een in eerste instantie publiekrechtelijk kadaster, dat voor publiekrechtelijke doeleinden 

(met name belastingen) een beschrijving inhoudt van: 

- de subjectieve rechten zelf (zij het niet op bindende wijze en zonder privaatrechtelijke 

gevolgen); 

e. een na de inschrijving van de koop ingeschreven beding als bedoeld inartikel 252 van Boek 6; 

f. een executoriaal of conservatoir beslag waarvan het proces-verbaal na de inschrijving van de koop is 

ingeschreven; 

g. een faillissement of surséance van betaling van de verkoper of toepassing ten aanzien van hem van de 

schuldsaneringsregeling natuurlijke personen, uitgesproken na de dag waarop de koop is ingeschreven. 

2217 Zo voor Nederland HR 8 okotber 2010, LJN: BN1252. 

851


- feitelijke gegevens betreffende bebouwing, gebruik, e.d.m. die publiekrechtelijke gevolgen 

hebben. 

Beperkingen van de inhoud van eigendom (of zakelijke rechten) op grond van 

publiekrechtelijke bepalingen - en dus niet op grond van de zakelijke rechten van derden - 

horen daarbij niet thuis in de privaatrechtelijke grondboekhouding, maar wel in het 

publiekrechtelijk kadaster. Enkel feiten die rechtsfeiten zijn voor ontstaan, tenietgaan of 

wijziging van de zakelijke rechtstoestand van het goed horen thuis in de privaatrechtelijke 

registers. 

Deze situatie is historisch gegroeid, en met de hedendaagse techniek is het mogelijk om beide 

registers te versmelten. Wél is het geraadzaam om de privaatrechtelijke grondboekhouding 

gelijklopend aan het kadaster, dus in ieder geval perceelsgewijze te organiseren. 

9° Inschrijving als constitutief vereiste voor verkrijging krachtens rechtshandeling 

Uit het voorgaande volgt dat een stelsel van fides publica vereist dat in beginsel alle 

rechtsfeiten, of toch zoveel mogelijk rechtsfeiten, die de zakelijke rechtstoestand van een 

goed wijzigen, inschrijfbaar zijn, d.i. kunnen worden ingeschreven. Een dergelijk stelsel 

houdt verder ook altijd in dat de bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid niet speelt 

zolang niet ook de verkrijging door degene die van de beschikkingsonbevoegde verkrijgt, is 

ingeschreven. Maar het houdt niet noodzakelijk in dat de inschrijving altijd vereist is om een 

onroerend goed door rechtshandeling te verkrijgen, d.w.z. dat de inschrijving constitutief is 

voor de verkrijging zelf, ook buiten elk zakenrechtelijk conflict om. In werkelijkheid echter 

bepalen al deze rechtsstelsels dat de inschrijving wel constitutief is minstens voor alle 

verkrijgingen krachtens rechtshandeling onder levenden (zie BGB § 839; art. 971 ZGB; art. 

3:89 NBW) . 

d. Louter of bijna geheel negatieve stelsels, meer bepaald met een overschrijvingsregister 

Ons huidig publiciteitsstelsel is niet veel minder archaïsch dan dat met loutere bewijsregisters. 

Het geeft de zakelijke rechtstoestand van een goed slechts zeer gedeeltelijk weer, en dan nog 

op een wijze die een efficiënte raadpleging onmogelijk maakt. Gepaard daarmee geeft het ook 

nauwelijks bescherming aan de verkrijger te goeder trouw, d.w.z. de verkrijger die enkel op 

de inhoud van de registers voortgaat. Het biedt in hoofdzaak slechts een mechanisme voor 

rangschikking van rechten di verschillende partijen afleiden van eenzelfde persoon, maar 

beschermt nauwelijks tegen andere gevallen van beschikkingsonbevoegdheid van de 

rechtsvoorganger 2218 . 

Men is in ons recht vandaag eigenlijk nog niet veel verder dan in vele van onze gewesten reeds in de late 

middeleeuwen. Meer nog, reeds vanaf de late middeleeuwen was men in een aantal steden of gewesten reeds een 

stap verder in de ontwikkeling, door namelijk de inschrijving in openbare registers te beschouwen als een 

constitutief vereiste voor de eigendomsoverdracht of vestiging van zakelijke rechten (inschrijvingsbeginsel, 

2218 Beschikkingsonbevoegdheid is in beginsel de keerzijde van oudere zakelijke rechten van een derde. Het is 

omdat iemand anders dan de vervreemder een ouder zakelijk recht of recht met zakelijke werking heeft op het te 

vervreemden goed, dat de vervreemder niet of beperkt bevoegd is om over dat goed te beschikken. 

852


Eintragungsprinzip). Dit was grotendeels zo in onze - Nederlandse - gewesten, alsmede in enkele Noord-Franse 

gewesten (de zgn. pays de nantissement). De datum van inschrijving gold als de datum van overdracht c.q. 

vestiging, en bepaalde dus ook de voorrang tussen zakelijke rechten (los van de vraag naar de goede of kwade 

trouw van een tussentijdse verkrijger). De inschrijving was meestal de inschrijving door het gerecht 

(schepenbank) waarvoor de “opdracht” (d.i. de afstand door de vervreemder, in het Duits Auflassung) diende te 

geschieden, in andere gevallen de inschrijving van een notariële akte (zie voor onze landen onder meer de 

Plakkaten van Karel V van 10 mei 1529 en van Filips II van 9 mei 1560). 

Vergeleken daarmee werd in onze gewesten door de invoering van de Franse Code civil een flinke stap achteruit 

gezet. De Code civil stelde de overschrijving niet langer verplicht, en maakte ze slechts in enkele gevallen tot 

vereiste voor tegenwerpbaarheid aan derden (hypotheek, schenking, onroerend voorrecht e.d.) - vandaar dragen 

deze registers tot op heden de misleidende naam van hypotheekregisters. Deze stap terug geschiedde onder 

invloed van het (romanistisch / natuurrechtelijk) dogma van de “consensus” 2219 - in andere landen (een deel der 

Duitse landen meer bepaald) bleef er wel een overschrijvingsregister bestaan, zij het vaak niet - of niet reeds in 

die tijd - constitutief (d.w.z. niet vereist voor overgang inter partes); in andere Duitse landen kende men een 

gelijkaardig stelsel als dat van de Code civil, nl. het Pfandbuchsystem. 

Van alle landen waar de Franse bezetting de Code Napoléon heeft ingevoerd, had België het eerste kunnen zijn 

om van het stille (d.i. “occulte”) stelsel van die Code af te stappen, aangezien reeds in 1824 een vrij 

vooruitstrevend ontwerp werd voorgesteld aan de Staten-Generaal. De Belgische omwenteling heeft evenwel de 

vooruitgang op dit vlak alhier gestopt, en het is enkel Staats-Nederland dat met de hervorming is doorgegaan. 

Deze werd in 1834 uitgevoerd en daarbij werd de inschrijving in de registers terug constitutief gemaakt (d.w.z. 

dat inschrijving in ieder geval vereist is voor de overdracht, ook bv. in de verhouding tussen partijen). Dat 

beginsel vonden we intussen ook al in een reeks Duitse landen, zoals - met varianten - Pruisen 

(Hypothekenordnung 1783), Beieren (met reeds een perceelsgewijze grondboekhouding, 1822), Württemberg 

(1825/1828), e.d. Deze (Staats)Nederlandse en Duitse stelsels kwamen hier niet ter sprake, aangezien die landen 

intussen al weer een hele stap verder zijn gegaan, en hun stelsel hoger werd behandeld. 

In België heeft het dan nog tot 1851 geduurd voor men van het grotendeels stille stelsel is afgestapt en een al bij 

al zeer gebrekkig publiciteitsstelsel is gaan uitbouwen - een stelsel dat achterop bleef bij dat van het Ancien 

régime of van het ontwerp van 1824. Frankrijk volgde eerst met de Wet van 23-3-1855 en sommige andere 

landen nog later (Engeland in 1925). 

In de Hypotheekwet van 1851 is de inschrijving evenwel niet opnieuw constitutief (dat is althans de heersende 

mening - zie daarover verder), en regelt ze enkel het conflict tussen meerdere verkrijgers van dezelfde 

rechtsvoorganger. Ook dit is t.a.v. het oude recht nog altijd een stap terug; dat is vnl. duidelijk wanneer de 

overschrijving enkel het conflict regelt tussen verschillende verkrijgers te goeder trouw, zoals in België en 

Frankrijk (in Italië daarentegen deert de eenvoudige wetenschap van de tweede verkrijger niet, en moet er derdemedeplichtigheid 

zijn om bescherming te verliezen). Dat betekent dat men niet alleen niet beschermd is tegen 

oudere rechten buiten het geval van dubbele beschikking door de rechtsvoorganger, maar dat men zelfs niet 

zonder meer wordt beschermd tegen een toekenning door zijn rechtsvoorganger van incompatibele doch nietingeschreven 

zakelijke rechten, ook al moeten die rechten in beginsel wel worden overgeschreven om 

tegenwerpbaar te zijn. Men kan immers te kwader trouw zijn, zelfs wanneer die toekenning niet is ingeschreven. 

Wel is het zo men slechts bij aanvang te goeder trouw moet zijn, en dat het niet deert zo men tussen de 

eigendomsovergang inter partes en de inschrijving ervan kennis krijgt van die eerdere toekenning 2220 . 

In België heeft men aan de overschrijving toch een iets grotere rol toebedeeld, bv. doordat een nietovergeschreven 

titel geen titel voor de kortere verjaring (d.i. die van 10 of 20 jaar) kan zijn 2221 . Belangrijk is 

2219 Een van de auteurs die hierin een grote invloed hadden, en zo het consensualisme ook in het zakenrecht 

ingang deden vinden, was Hugo de Groot. Zie zijn Inleidinge II.5.2 e.v. 

2220 Cass. 21 februari 1991, RW 1991-92, 293, verbreking. 

2221 Cass. 11 februari 1915, Pas., I, 183. 

853


ook dat de niet-overschrijving ook kan worden opgeworpen door de schuldeisers in geval van samenloop (na 

beslag, faillissement e.d.) 2222 . Maar overdragende, vestigende, abdicatieve en declaratieve handelingen blijven 

louter “inschrijfbaar”, niet inschrijvingsplichtig (constitutief) 

Al bij al blijft ons publiciteitsstelsel van onroerend goed vergeleken met de hierboven 

beschreven stelsels een zeer “negatief” stelsel. Het waarborgt nooit de betrouwbaarheid van 

de zakelijke rechtstoestand, en ternauwernood de afwezigheid van bepaalde voor die toestand 

relevante rechtsfeiten, met name enkel diegene waarvan de inschrijving door de 

Hypotheekwet is voorgeschreven op straffe van niet-tegenwerpbaarheid, d.i. voornamelijk 

eerdere beschikkingen onder levenden door dezelfde partij, en verder ontbindingsrechten van 

een daaraan voorafgaande vervreemder - art. 28 HypW. Het is weliswaar niet volstrekt 

negatief, aangezien publicatie toch in bepaalde gevallen bescherming biedt tegen oudere 

zakelijke rechten, en een aantal beschikkingsonbevoegdheden heelt. Maar naast 

onverzoenbare beschikkingen over hetzelfde goed door eenzelfde vervreemder, zijn er nog 

vele andere gevallen denkbaar van beschikkingsonbevoegdheid (in ons - causaal - stelsel kan 

die onder meer ook het gevolg zijn van een gebrek in de rechtsverhouding tussen de 

vervreemder en zijn rechtsvoorganger, waardoor de vervreemder, achteraf gezien, nooit 

eigenaar is geworden - bv. nietigverklaring of ontbinding van de titel van de vervreemder -). 

Wel zijn er in de rechtspraak, voornamelijk in Frankrijk, ontwikkelingen in de richting van 

(verdere) vertrouwensbescherming (zie verder ...). Iets dichter bij een positief stelsel komen 

de publiciteitsstelsels voor intellectuele rechten en enkele andere gevallen. 

Wat de werkwijze betreft, is het kenmerkend voor alle stelsels met overschrijvingsregisters 

dat de inschrijving persoonsgewijze, en niet perceelsgewijze, geschiedt, zodat andere 

registers, met name het kadaster (perceelsgewijze gehouden), noodzakelijk zijn voor de 

toegang ertoe. Het kadaster werd en wordt mede opgebouwd op grond van de gegevens uit die 

registers, en geeft er anderzijds op zijn beurt een zekere toegang toe. 

Hieronder bespreken we eerst de algemene vereisten waaraan moet zijn voldaan voor 

derdenbescherming, vooraleer na te gaan in welke gevallen die bescherming in ons recht ook 

daadwerkelijk wordt erkend: de wettige titel (2.), de overschrijving van de titel (3.), en de 

goede trouw (4.). 

Voor het bijzondere geval waarin een onroerende zakelijk recht in een waardepapier zou zijn 

geïncorporeerd moet daar nog het volgende aan toegevoegd worden: zijn de onroerende 

goederen eenmaal belichaamd in een waardepapier, dan gelden de regels inzake 

waardepapieren in geval er conflict rijst tussen twee personen wiens rechten in het papier zijn 

belichaamd. Gaat het om een conflict tussen de gerechtigde tot het papier en een oudere 

gerechtigde op het goed zelf (d.i. ouder dan de incorporatie), dan gelden de regels voor 

onroerend goed. Het recht op het goed volgt het recht op het papier immers voor zover het 

goed daadwerkelijk in het papier is belichaamd. 

2222 Zie onder meer Cass. 8 mei 1856; Cass. 5 juli 1901; Cass. 23 maart 1956, Pas., 612; a contrario Cass. 8 

april 1957, RCJB 1958, noot J. DABIN 

854


Dit bestaat uit 3 boekdelen (naast het boekdeel voor inpandgeving handelszaak hoger 

besproken): 

a) boekdeel met de borderellen van akten betreffende conventionele en testamentaire 

hypotheken en onroerende voorrechten; deze inschrijvingen vervallen na 30 jaar behoudens 

vernieuwing; 

b) boekdeel met de borderellen betreffende wettelijke hypotheken; zij worden ambtshalve 

vernieuwd. 

c) boekdeel met inschrijvingen van verklaringen van niet-vatbaarheid voor beslag van 

woningen van zelfstandigen (art. 76 van de Wet Diverse bepalingen van 25 april 2007, zie 

hoger de bespreking in Deel II Hst. II), sedert 8 juni 2007. 

Er zijn 3 kolommen : 

- inschrijving s.s. (van voorrechten en hypotheken); 

- rangafstand door een ingeschreven schuldeiser; 

- doorhaling, verzet e.d. 

Verder is er kantmelding mogelijk van cessie en subrogatie van hypothecaire 

schuldvorderingen (art. 5 HypW). Kantmelding van eisen tot aanvechting (nietigverklaring, 

pauliana) e.d. van inschrijvingen wordt anderzijds niet voorgeschreven 2224 . 

Ingeschreven worden de gegevens van de borderellen (niet de gehele akte) (zie voor de 

hypotheek meer bepaald art. 83 HypW). 

3° Register van overschrijvingen; kantmeldingen 

a) Overschrijvingen 

Dit register bestaat uit 2 boekdelen: 

a) onroerende bevelen en beslagen (Register nr. 73); 

b) alle andere overschrijvingen (Register nr. 72), zie art. 1 v. HypW: overdrachten, 

vestigingen, aanwijzende akten, afstanden, basisakten en reglementen van mede-eigendom, 

bedingen van behoud van onverdeeldheid, sommige huurovereenkomsten. Verder ook 

vonnissen die uitspraak doen over het zakelijk recht (overschrijfbaar ongeacht of ze al 

uitvoerbaar zijn of in kracht van gewijsde zijn gegaan 2225 ). 

“Overgeschreven” wordt de volledige akte (niet enkel een borderel). Er is dus één grote 

kolom waarin de integrale tekst van de akte wordt opgenomen. Sinds 29 mei 2009 bepaalt art. 

1 HypW dat de overschrijving de dag van ontvangst moet gebeuren (en de akte binnen de 

maand moet worden terugbezorgd). 

b) Kantmeldingen 

2224 Vgl. ook Hof Bergen 29 maart 1988, Pas. II 170. 

2225 Zie Cass. 11 februari 1971, Arr. 1971, 560 = RW 1971-72, 183; E. GENIN, Traité des hypothèques et de la 

transcription, 1980, I nr. 211; R. JANSEN, RW 2008-2009, (574) 577. 

856


Daarnaast is er in de boekdelen van dit register een kleinere kolom voor de “kantmeldingen” 

van eisen in rechte en vonnissen: 

1) akten houden instelling van een eis tot nietigverklaring, herroeping, ontbinding e.d. van de 

overgeschreven akte moeten daarin gekantmeld worden (art. 3 I HypW). De kantmelding van 

de eis is meer bepaald ook een vereiste voor de processuele ontvankelijkheid van een 

dergelijke eis (art. 3 I HypW) 2226 in die zin dat elke behandeling ervan wordt opgeschort 

totdat de formaliteit is vervuld 2227 . De kantmelding is nodig zelfs indien de aangevochten titel 

zelf niet is overgeschreven, indien er een akte was die vatbaar was voor overschrijving (d.w.z. 

er moet wel een authentieke akte zijn), maar niet indien er geen dergelijke akte is (bv. alleen 

een onderhandse akte) 2228 . 

De categorie wordt ruim uitgelegd en omvat bv. ook actio Pauliana 2229 , een eis tot 

uitoefening van een beding van wederinkoop 2230 , een eis tot ontkenning van een 

erfdienstbaarheid (actio negatoria) 2231 , 2232 . Ook een eis tot indeplaatsstelling wegens 

miskenning van een voorkooprecht moet gekantmeld worden 2233 . 

2) rechterlijke uitspraken over dergelijke eisen moeten gekantmeld worden (art. 3 II HypW). 

De kantmelding van het vonnis is een vereiste om een uitgifte van het vonnis te kunnen 

bekomen (art. 3 IV HypW). 

3) Omgekeerd is een kantmelding mogelijk van een eis die ingaat tegen een vonnis dat de 

eigendom toekent of doet terugkeren, ook bv. een vonnis dat een retroactieve nietigheid van 

de titel uitspreekt, waartegen een derde-verkrijger derdenverzet aantekent 2234 . 

4° Wijze van bijhouden van de registers van inschrijvingen en overschrijvingen 

Sedert 1 januari 2001 worden deze registers niet meer op papier gehouden, maar op 

magnetische drager, en worden de akten c.q. borderellen ingescand in plaats van handmatig 

overgeschreven. Let wel: het blijft een grafische scan, en dus geen elektronische 

(alfanumerische) verwerking van de inhoud van het borderel. Van een online registratie (zoals 

2226 Cass. 20 april 2001, Arr.Cass. 2001, 657, nr. 217 met concl. advocaat-generaal D. THIJS = RW 2002-2003, 

542 = Pas. 2001, 650 = A.JT 2001-02, 681 = TBBR 2003, 439 noot S. JACQMAIN, preciseert dat het niet 

volstaat dat een gelijkaardige eis ingesteld in een andere procedure gekantmeld is; de rechter moet nagaan of de 

eis die aanhangig is in het geding voor hem wel gekantmeld is. 

2227 Dat de sanctie opschortend is, zie bv. Cass. 17 februari 1984, Pas. 706. 

2228 Cass. 13 maart 1884, Pas. 82; Cass. 6 september 1991, RW 1991-92, 610 met concl. A.g. DE SWAEF = 

R.Not.B. 1993, 44 noot J.L. LEDOUX; DIRIX & DE CORTE nr. 164, uitg. 2007 nr. 172, p. 125. Rb. Brussel 19 

oktober 1998, T.Not. 2001, 518. 

2229 Cass. 25 oktober 2001, Arr.Cass. 2001, nr. 572 = RW 2002-2003, 940 noot = JT 2003, 858. Zie ook Hof 

Gent 19 december 1995, T.Not. 1996, 226 noot C. VAN HEUVERSWYN. 

2230 Hof Gent 19 september 2007, 13 e Kamer, 1997/AR/947, Hellin-Msedagh t. Solva. 

2231 Voor eisen in verband met appartementsmede-eigendom, zie art. 3 III HypW. Zie onder meer S. 

JACQMAIN, in TBBR 2003, (440) 443 v. De vereiste geldt niet voor eisen tot bewarende maatregelen. 

2232 Vred. Antwerpen 29 mei 1990, T. Not. 310. 

2233 O.m. art. 51 II Pachtwet en art. 16 § 3 Decreet 25 mei 2007 harmonisering voorkooprechten. 

2234 Corr. Gent 21 januari 2008, RW 2008-2009, 619. 

857


bv. het geval is met de inschrijving van zekerheidsrechten in de VS en van transportakten in 

Engeland (land register) en met het grondboek (Grundbuch) in Duitsland) is er bij ons nog 

helemaal nog geen spoor .... 

b. Kenmerken 

1° Persoonsgebonden systeem 

Belangrijkste kenmerk is dat het systeem nog steeds louter “persoonsgebonden” is en op geen 

enkele wijze grondgebonden (perceelsgewijze) wordt bijgehouden (zoals bv. in het kadaster 

gebeurt). 

Men kan in de hypotheekregisters slechts opzoekingen doen op naam van een of meerdere 

personen, en niet op basis van de aanduiding van het perceel (kadastraal). Men kan dus nooit 

weten welke in- of overschrijvingen er allemaal op een bepaald goed betrekking hebben, maar 

enkel welke in of overschrijvingen een bepaalde persoon als partij hebben. Op basis van de 

gegevens die men aldus verkrijgt, kent men de rechtsvoorganger van de persoon die beweert 

eigenaar te zijn, en kan men op diens naam verder zoeken, enzovoort – dit om een keten 

samen te stellen die zich over minstens 30 jaar uitstrekt (30 jaar is de normale 

verjaringstermijn, verlengd in geval van stuiting en/of schorsing). 

Omwille van het grote belang van de identificatie van de persoon zijn er zeer strikte regels 

over de wijze van aanduiding van personen. Zie art. 139 v. HypW 

2° Passief systeem 

De hypotheekbewaarder “ontvangt” de neergelegde akten en gaat over tot de gevraagde 

inschrijving of overschrijving zonder: 

- de geldigheid van de akten te onderzoeken (gebreken van de akte), andere dan hun 

uitwendige bewijskracht (nl. of ze op het eerste gezicht wel een authentieke akte zijn); 

- de bevoegdheid van de vervreemder te onderzoeken, ook niet of de titel van de vervreemder 

wel is overgeschreven (en de vervreemder dus op het eerste gezicht eigenaar lijkt te zijn). 

Bij een kantmelding wordt wel aanvaard dat men slechts tot kantmelding kan overgaan 

wanneer de bestreden akte een authentieke akte is, maar een kantmelding is zelfs mogelijk 

wanneer die akte nog niet is in/overgeschreven. 

Bij een doorhaling diende de hypotheekbewaarder traditioneel wel een controle uit te oefenen, 

doch dat is niet meer het geval bij doorhalingen van inschrijvingen krachtens een notarieel 

getuigschrift (art. 1653 GerW) of doorhaling van conventionele hypotheken krachtens een 

eenzijdige notariële opheffingsakte (art. 92 HypW). 

c. Openbaarheid 

858


Ook hier is de hypotheekbewaarder “passief”. De registers zijn openbaar, maar wanneer 

hypothecaire informatie wordt opgevraagd (dit geschiedt door middel van een "aanvraag om 

hypothecair getuigschrift" 2235 ) wordt enkel die informatie gegeven die gevraagd is, d.w.z. 

beperkt tot het aangegeven onroerend goed en tot de personen op wie de opzoeking moet 

slaan. Aangezien de registers nog steeds persoonsgebonden zijn, worden enkel de gegevens 

bezorgd die betrekking hebben op de opgegeven personen; men kan ze wel opvragen voor alle 

onroerende goederen van het ressort van het hypotheekkantoor zonder specificatie. Ook wordt 

niet de volledige akte meegedeeld, maar enkel: 

- bij ingeschreven akten: de gegevens van het borderel; 

- bij overgeschreven akten: de datum, de optreden ambtenaar, de partijen, het voorwerp, en de 

gegevens betreffende de overschrijving. 

Cijfers over het aantal uitgereikte uittreksel e.d. vindt men in de jaarverslagen van de Dienst 

Patrimoniumdocumentatie 2236 . 

In 2005 werden 1.149.439 hypothecaire uittreksels uitgereikt naast 268.100 online raadplegingen door de 

Koninklijke Federatie van het notariaat. Er waren 725.162 aanvragen om getuigschriften of kopieën neergelegd. 

In 2009 werden nog 926.868 hypothecaire uittreksels uitgereikt en waren er reeds 388.503 online raadplegingen. 

2. Hulpmiddelen bij een persoonsgebonden systeem 

Op het hypotheekkantoor zijn er een aantal de hulpregisters (repertorium van de bezwaarde 

eigenaars, alfabetische tabel, enz.) - zie art. 125 HypW. 

Buiten het hypotheekkantoor vinden we de administratie van kadaster en registratie en 

domeinen, die volgende zaken doet: 

- het kadaster, dit is perceelsgebonden; hier kan men per perceel nagaan wie de vermoedelijke 

eigenaar is; 

- de “registratie” van akten bij de ontvanger der registratie en domeinen; akten worden 

"geregistreerd" worden tegen betaling van de registratierechten en krijgen daardoor vaste 

datum; opzoekingen bij de registratie zijn vooral nuttig in verband met erfopvolging. Verder 

wordt het landbouwvoorrecht daar ingeschreven (zie Deel IV Hst. V. Afd. D). 

Het notariaat heeft een grotendeels elektronische toegang tot deze administraties (online 

consultatie van het kadaster sedert 1 juni 2006 met enkele uitzonderingen) 2237 . 

Tenslotte wordt men ook geholpen door de verplichting van openbare ambtenaren (notarissen) 

om in authentieke akten de gegevens over de titel van de vervreemder op te nemen. 

De Federatie van het Notariaat (KFBN) beheert verder krachtens de wet ook een “Centraal 

register van testamenten” en een “Centraal register van huwelijksovereenkomsten”. 

2235 Formulier te vinden op http://www.finform.fgov.be/diffusion/pdf/2K_00000371_NL_2005.pdf. 

2236 Op http://www.fiscus.fgov.be/interfakrednl/Taken/overzicht.htm. 

2237 Zie M. KESTELEYN, “Het online consulteren van het kadaster: een blik op de toekomst”, Nieuw 

Notarieel kwartaaltijdschrift 2008/2, p. 60. 

859


AFDELING C. Overdracht van onroerend goed en vestiging van onroerende 

zakelijke rechten 

In deze afdeling bespreken we niet de verschillende onroerende zakelijke rechten, maar wel 

de (grotendeels) gemeenschappelijke regels voor de overdracht of vestiging ervan. 

1. Civielrechtelijke draagwijdte van de publiciteit 

a. De in- of overschrijving is niet constitutief 

Dit betekent dat men eigenaar kan worden zonder overschrijving en een hypotheek verkrijgt 

zonder inschrijving. 

Het betekent ook dat de partijen bij de akte jegens elkaar niet kunnen opwerpen dat de akte 

nog niet is overgeschreven. 

b. De in- of overschrijving organiseert wel de « kwade trouw » van later komende derden 

Een eerste rol van het publiciteitsregime is het organiseren van de "kwade trouw" 

(wetenschap) van later komende derden, met name eenieder die na de overschrijving c.q. 

inschrijving rechten op het goed wil verkrijgen. Na de publicatie kunnen derden er zich niet 

meer op beroepen nog "te goeder trouw", d.w.z. zonder wetenschap van het gepubliceerde 

recht, te handelen met betrekking tot het goed. Zo ook kunnen de samenlopende schuldeisers 

van de vervreemder zich er daarna niet meer erop beroepen dat het goed zich nog in het 

vermogen van hun schuldenaar zou bevinden (zie Hoofdstuk II). 

Niet gepubliceerde ("stille") rechten zijn zeer zwak, omdat derden ten aanzien van deze 

rechten "te goeder trouw" zijn, tenzij ze deze daadwerkelijk kenden uit andere bronnen. 

Wanneer het daarbij gaat om een derde-verkrijger te goeder trouw zal deze mits vervulling 

van bepaalde vereisten voorrang krijgen, ook al is zijn recht jonger en in strijd met een ouder 

zakelijk recht. 

- Niet gepubliceerde rechten zijn niet beschermd tegen een latere vervreemding of toekenning 

van strijdige rechten door de vervreemder aan een derde te goeder trouw (bv. de verkoper 

verkoopt hetzelfde goed een tweede maal). 

- Niet gepubliceerde rechten zijn evenmin beschermd bij samenloop van de schuldeisers van 

de vervreemder, ten aanzien van wie het goed in de boedel valt (met name als de verkoper 

failliet gaat) (zie nadere bespreking verder in Hoofdstuk II). 

Anderzijds kan de verkrijger wiens titel niet is overgeschreven niet beschermd worden tegen 

de onbevoegdheid van de vervreemder (de tweede koper te goeder trouw kan maar voorrang 

krijgen op de eerste koper als hij zelf overschrijft; ook om de korte verjaring in te roepen moet 

men een gepubliceerde titel hebben). 

Wie zijn derden in de zin van art. 1 HypW ? 

860


- “Derden” te goeder trouw zijn daarbij enkel derden met een conflicterend zakelijk recht, 

maar wel met inbegrip van de schuldeisers in samenloop (zij “realiseren” immers hun recht) 

en degene die onroerend beslag leggen (vanaf de overschrijving van het voorafgaand bevel) 

(zie verder); 

- geen derden zijn partijen die enkel persoonlijke (obligatoire) rechten hebben bv. de huurder 

van het goed 2238 , de schuldeisers van één der partijen zolang er geen samenloop is, enz. Die 

andere derden kunnen mogelijks wel het ontbreken van een vaste datum opwerpen, maar niet 

de niet-overschrijving; 

- geen derden zijn de rechtsverkrijgers onder algemene titel, zoals bv. de erfgenamen die de 

nalatenschap hebben aanvaard 2239 , de opvolgende rechtspersoon bij fusie e.d.m. 

Door de archaïsche inrichting van de hypotheekregisters wordt deze rol overigens slecht 

gespeeld - naast het feit dat vele relevante feiten niet gepubliceerd worden, bestaat er ook nog 

het probleem van de dode hoek doordat de registers niet “in real time” kunnen worden 

geraadpleegd 2240 of doordat omwille van de registratieverplichting de akte niet onmiddellijk 

kan worden neergelegd op het hypotheekkantoor. De verwerkingstijd na neerlegging is sedert 

1 januari 2001 wel sterk verminderd, omdat de in- en overschrijving niet meer handmatig op 

papier gebeurt, maar door het inscannen van neergelegde akten. 

c. De in- of overschrijving heelt de gebreken van de titel niet. 

Dit is vrij evident in ons causaal systeem. Tegenover een causaal systeem staat een abstract 

systeem. Daar is de leveringshandeling geldig ook indien ze op een ongeldige titel is gegrond 

(bv. Duits recht). Men verkrijgt in een causaal systeem maar als men een wettige titel heeft. 

Gebreken in de titel zijn met name in ons recht: 

- nietigheid van de titel (absolute of relatieve); 

- nietigheid van de titel wegens strijd met de belangen van het gezin (bv. bescherming 

gezinswoning, art. 215 BW) 2241 ; 

- aanvechting (niet-tegenwerpelijkheid) van de titel (bv. actio Pauliana, art. 17 v. 

FaillW); 

- ontbinding, herroeping, inkorting van de titel; enz. 

2238 Cass. 8 april 1957, Arr. 1956-57, 670 = RW 1958-59, 633 = Pas. 1957 I 970 = RCJB 1958, 95 noot J. 

DABIN = JT 1958, 110 = RGEN 1959, nr. 20.042 = RPNot 1958, 389; Cass. 30 oktober 1958, Arr. 1958-59, 181 

= Pas. 1959 I 216; Cass. 13 november 2003, nr. C.01.0450.N, Jaarverslag cassatie 2003, 210, met conclusie 

advocaat-generaal DUBRULLE = RW 2005-2006, 184 = T.Not. 2005, 219; DIRIX & DECORTE nr. 129 en 

142, in uitgave 2007 nr. 136, p. 111. Vgl. DE PAGE, Traité VII nr. 1075; en met een afwijkende visie wat 

betreft de huurder Y. MERCHIERS, "Tegenwerpelijkheid van huurovereenkomsten bij overdracht", TPR 1983, 

199-205. 

2239 Rb. Hasselt 23 oktober 2000, TBBR 2001, 324. 

2240 Zie voor nadere uitwerking o.m. A. VERBEKE & J. BYTTEBIER, RW 1997-98, (1099) 1102-1103; bv. 

Hof Gent 27 november 2008, T.Not. 2009, 368. 

2241 De regels inzake bescherming van derde-verkrijgers te goeder trouw gelden niet wanneer de titel van de 

verkrijger nietig is, ook al is dit ter bescherming van de belangen van derden. Wanneer bv. een vervreemding of 

verpanding van de voornaamste gezinswoning nietig is, wordt de verkrijger niet beschermd door art. 1 HypW 

BW e.d.m. maar enkel door de specifieke regels voor die bijzondere vorm van nietigheid. In ons recht gaat het 

immers om een nietigheid van de beschikking en niet om een beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder. 

861


d. De rol van de publiciteit als vereiste voor bescherming tegen concurrerende rechten. 

De eerstgenoemde rol is niet de enige rol 2242 . Een tweede rol, die niet tot de eerste is te 

herleiden, is het beslechten van het conflict tussen twee verkrijgers van (zakelijke rechten op) 

het goed die allebei te goeder trouw en krachtens een geldige titel verkregen hebben. Deze 

functie gaat verder dan de tekst van art. 1 HypW, omdat het niet alleen het conflict tussen 

twee verkrijgers uit overeenkomst regelt, maar het conflict tussen twee verkrijgers in het 

algemeen, dus bv. ook met een beslagleggende schuldeiser. 

Zoals hoger reeds werd aangegeven impliceert dit twee dingen : 

a) Enerzijds maakt het de overschrijving tot een middel voor een verkrijger om te beletten dat 

andere partijen die intussen (d.i. weliswaar later, maar toch voor de publicatie) te goeder 

trouw een concurrerend recht hebben verkregen, zouden worden beschermd. De eerste koper 

B wordt maar tegen een tweede koper (te goeder trouw en met geldige titel) C beschermd 

indien hij eerst overschrijft. Deze rol bestaat in beginsel niet in landen waar de publicatie 

constitutief is. 

Er zijn beperkte uitzonderingen, m.b. kunnen de fiscus en de inningsinstellingen voor sociale 

bijdragen een (wettelijke) hypotheek inschrijven tot 8 dagen na de vervreemdingsakte met 

voorrang op de verkrijger (art. 435 § 3 WIB, art. 93 quinquies § 3 WBTW, art. 23 ter § 3 IV 

SSZ-Besluit; art. 41 quater § 3 IV RMZ-Wet) (zie verder). 

b) Anderzijds maakt het de eerdere overschrijving ook tot een vereiste opdat een verkrijger 

zich op de verkrijging zou kunnen beroepen tegen een ouder gerechtigde (bv. om van de 

verkorting van de verjaring tot 10 of 20 jaar te genieten 2243 . De tweede koper (te goede 

trouw en met geldige titel) C wordt maar tegen de eerste beschermd indien hij eerst 

overschrijft. Strikt genomen volgt dit niet uit de letter van art. 1: de tweede koper moet 

namelijk niet beschermd worden tegen iemand die na hem te goeder trouw contracteert, maar 

wel tegen iemand die inter partes (d.i. tussen partijen) reeds eigenaar was. 

Het nut van dit laatste kan als volgt worden begrepen: de oudere eigenaar wordt beschermd 

door de eis van overschrijving, omdat het door de overschrijving is dat hij kennis kan nemen 

van de intentie van de bezitter om zich als eigenaar te beschouwen en aldus bv. op een 

mogelijke verkorte verjaring (bv. 10 i.p.v. 30 jaar) bedacht moet zijn 2244 . 

e. Een lacuneus en louter negatief systeem; een beperkte bescherming van verkrijgers te 

goeder trouw tegen gebreken in de beschikkingsbevoegdheid 

2242 Anders blijkbaar GENIN, Rép. not. X-1, nr. 376. 

2243 In Frankrijk daarentegen wordt de overschrijving niet vereist voor de verkrijging door korte verjaring. Vgl. 

P. ORTSCHEIDT, La possession en droit civil français et allemand, nr. 430 p. 546; Cass. fr. 1 augustus 1939, 

RTDCiv 1940, 111 noot RADOUANT; cass. fr. 31 januari 1984, D. 396 n. AUBERT. 

2244 Zie in dit verband het geval van Cass. 11 februari 1915, Pas I 183. 

862


De hypotheekregisters zijn bijzonder lacuneus. Zij bevatten slechts gegevens over 

welbepaalde soorten van feiten, en ook daarover slechts voor zover die door de partijen zijn 

neergelegd. Het gaat enkel om de akten die ofwel kunnen worden ingeschreven, ofwel 

overgeschreven, ofwel gekantmeld. 

Deze registers hebben dan ook geen “fides publica”, d.i. openbaar vertrouwen (zoals in een 

zgn. “positief” systeem, waaronder het Duitse grondboekstelsel of hat Australische Torrensstelsel). 

Anders gezegd: de burger mag er niet algemeen van uitgaan dat de registers de 

zakenrechtelijke toestand van het goed juist weergeven (d.i. dat de persoon die als eigenaar 

staat ingeschreven ook eigenaar is, of althans beschikkingsbevoegd). 

De bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid die zij de derde-verkrijger (te goeder 

trouw) bieden is een beperkte zgn. negatieve bescherming: de derde-verkrijger is enkel 

beschermd tegen feiten die hadden moeten worden in/overgeschreven, en niet 

in/overgeschreven zijn, en die hij ook anderszins niet kende. Het enige wat men uit een 

register mag afleiden is dat men met handelingen die hadden moeten zijn ingeschreven, geen 

rekening moet houden, ook al zouden ze zich in werkelijkheid toch hebben voorgedaan. 

Welke die feiten zijn, die aan in/overschrijving onderworpen zijn op straffe van niet 

tegenwerpelijk te zijn aan derde-verkrijgers te goeder trouw die zelf een wettige titel hebben 

en deze eerder hebben in/overgeschreven, vinden we in art. 1 en volgende HypW: 

- translatieve akten: overdracht van bestaande zakelijke rechten, maar enkel onder levenden 

(dus geen legaten); 

- constitutieve akten: akten tot vestiging van (nieuwe) zakelijke rechten (hypotheek, 

zakelijke genotsrechten, w.o. erfdienstbaarheden, bepaalde voorrechten) onder levenden 

(Dit geldt ook voor erfpacht en opstal, en de andersluidende bepalingen van de 

desbetreffende wetten zijn stilzwijgend gewijzigd door de HypW); 

- akten tot behoud van zakelijke rechten die men zich bij vervreemding voorbehoudt 

(onroerende voorrechten); 

- declaratieve of aanwijzende akten: akten waarbij goederen worden toebedeeld aan een 

partij die er reeds rechten op had, doch geen exclusieve. In het bijzonder de verdeling. 

Ook de opsplitsing van een recht in mede-eigendomsrechten (bv. basisakte 

appartementsrecht); 

- akten betreffende de inrichting van een mede-eigendom: bedingen om in onverdeeldheid 

te blijven; reglementen van mede-eigendom van appartementsrechten; 

- Sommige abdicatieve akten (akten van afstand); 

- akten van beslag (inbegrepen het bevel voorafgaand aan beslag, dat eigenlijk al een beslag 

vormt) (art. 1444 GerW voor bewarend beslag, art. 1577 v. uitvoerend beslag). 

Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt naargelang de akten onder bezwarende titel zijn of 

om niet; ook translatieve huwelijkscontracten moeten worden gepubliceerd; idem voor 

vonnissen die gelden als akte van overdracht of vestiging, enz. 

Uitzonderingen zijn onder meer: 

863


- akten mortis causa, bv. tot overdracht of vestiging bij testament (legaten). Maar contractuele 

erfstellingen van bestaande goederen, en erfstellingen over de hand worden beschouwd als 

akten onder levenden; 

- vonnissen die een algemeen beslag inhouden, zelfs indien dit mede onroerende goederen 

omvat, zoals faillietverklaring 2245 , toelaatbaarheid van collectieve schuldenregeling 2246 , enz. 

Ook rechtsfeiten kunnen in beginsel niet worden ingeschreven (natrekking, verjaring, 

wettelijke erfopvolging, wettelijk vruchtgebruik, enz.). Aldus kunnen oudere zakelijke rechten 

volgrecht hebben zonder publiciteit (bv. door verjaring verkregen rechten; erfdienstbaarheden 

door bestemming van de huisvader). 

Hetzelfde geldt voor publiekrechtelijke beslissingen van de overheid die evenwel zakelijke 

werking kunnen hebben (zoals voorkooprechten e.d.m.). Daarvoor bestaan er intussen wel 

andere informatiebronnen, zoals bv. de Geo-bank en het e-loket voor alle decretale 

voorkooprechten in het Vlaams gewest (zie http://geo-vlaanderen.agiv.be/geovlaanderen/rvv). 

Daarnaast moeten ook bepaalde huurovereenkomsten worden overgeschreven (meer dan 9 

jaar duur, of meer dan 3 jaar kwijting van huur) – art 1 III HypW 

2. Vereisten voor een geldige overdracht bij onroerend goed – de juridische levering 

Behoudens de regels inzake derdenbescherming, zijn de regels inzake overdracht van 

onroerend goed en vestiging van zakelijke rechten op onroerend goed deze welke voor 

goederen in het algemeen gelden (zie Deel II hst. II). De overdracht of vestiging vereist (a) de 

levering (b) krachtens een geldige verbintenis en (c) door een beschikkingsbevoegd persoon 

van (d) een goed dat voorwerp kan zijn van zakelijke rechten en overdraagbaar is. 

Ad a) Meer bepaald kan ook de juridische levering van onroerend goed in beginsel louter 

consensueel geschieden en gelden hierbij in beginsel dezelfde uitzonderingen, zoals de regel 

dat een vervreemder die de zaak niet voor zichzelf bezit maar enkel houdt als detentor voor 

een ander, niet solo consensu juridisch kan leveren. Daartoe is ofwel een openlijke 

tegenspraak tegen het recht van de bezitter vereist ofwel een feitelijk in de macht brengen van 

de verkrijger. Wel rijst daar de vraag of, sinds de invoering van de Hypotheekwet, het bezit 

nog een zelfstandige betekenis heeft naast de overschrijving in de registers, of liever, of de 

bezitsverschaffing door een onbevoegde houder niet veeleer geschiedt door de overschrijving 

van de titel van vervreemding (mogelijks de overdracht van het waardepapier dat het vastgoed 

vertegenwoordigt), ongeacht het feitelijk bezit van de zaak. 

Ons recht lijkt zo te moeten worden begrepen dat: 

- de onbevoegde houder het bezit onder meer kan verschaffen door de overschrijving van een 

vervreemdingstitel, maar 

2245 Publicatie onder meer in het B.S. 

2246 Enkel publiciteit in het Beslagberichtenbestand . 

864


- dat de bezitsverschaffing ook daarbuiten kan geschieden, met name door de werkelijke 

overgave (met inbegrip van de overgave van de sleutels of andere middelen voor feitelijke 

bezitsuitoefening.) of door mededeling van de overdracht aan de huurder, vruchtgebruiker of 

erfpachter. Deze vormen van inbezitstelling zonder overschrijving gelden evenwel enkel 

tussen partijen, behoudens voor wat betreft de lange verjaring (dertig jaar). Ten aanzien van 

derden is (zoals verderop wordt uitgewerkt) daarbuiten steeds de overschrijving vereist, en 

vaak ook - met name voor de zgn. korte verjaring - het voortduren van het bezit gedurende de 

voor de verjaring vereiste tijd (zie art. 2229 BW). Ook kan de voormalige bezitter zijn bezit 

zelf nog handhaven door een bezitsvordering binnen het jaar. 

Ad c) behoudens derdenbescherming is de verkrijging beperkt tot datgene waartoe de 

vervreemder beschikkingsbevoegd was. Zoals bij zakelijke rechten in het algemeen worden 

ook conflicten tussen rechten op onroerend goed in beginsel opgelost volgens het 

anterioriteitsbeginsel: het oudste recht op het goed gaat voor, tenzij de vervreemder 

desondanks bevoegd was daarover te beschikken of de verkrijger beschermd wordt. 

Eerder wezen we reeds op het gelden van zakelijke rechten die voorbehouden blijven bij de 

overdracht van een goed. Ook bij onroerend goed zijn er dergelijke voorbehouden rechten, in 

het bijzonder de onroerende voorrechten van de vervreemder (onbetaalde verkoper e.d.). 

Zoals in Deel III (Zakelijke zekerheidsrechten in het algemeen) uitgelegd, zijn de rechten die 

een vervreemder zich voorbehoudt ten aanzien van het betrokken goed steeds ouder dan de 

rechten die van de verkrijger worden afgeleid, ook al zou de rechtshandeling waarmee de 

verkrijger rechten toekent aan een derde dateren van voor zijn verkrijging van het goed. Zo is 

het onroerend voorrecht van de verkoper steeds ouder dan de rechten die de koper toekent aan 

een derde of die de schuldeisers van de koper verkrijgen. 

3. Gevolgen bij opeenvolgende vestigingen 

Het oudere recht heeft voorrang, wat in beginsel tot uiting komt in een volgrecht. 

In sommige gevallen van conflict kent ons rechtssysteem geen volgrecht s.s. maar een andere 

sanctie, nl. niet-tegenwerpelijkheid van de strijdige beschikking aan de oudere 

gerechtigde 2247 . Dat is met name het geval: 

- wanneer in strijd met een ouder zakelijk recht een beperkt zakelijk recht (geen 

eigendomsoverdracht) op hetzelfde goed wordt gevestigd (bv. na hypotheekvestiging 

een opstalrecht toekennen of een recht van bewoning); 

- wanneer in strijd met een beslag (inb. een onroerend bevel) een goed wordt 

overgedragen of een hypotheek wordt gevestigd (art. 1577 I GerW) 2248 . 

2247 Zie uitvoeriger R. JANSEN, Beschikkings(on)bevoegdheid, nr. 553-558. 

2248 Zie verder Cass. 7 november 2005, Imperium, roln. C.04.0230.N, 


JANSEN "Over volgrechten en niet-tegenwerpelijkheden". 

865


Wanneer de eigenaar van een met een zakelijk recht bezwaard goed dit in eigendom 

overdraagt, dan is de beschikking ten dele tegenwerpelijk en speelt het volgrecht s.s. van de 

oudere zakelijke gerechtigde tegenover de nieuwe eigenaar. 

De gevolgen illustreren we aan de hand van een voorbeeld 2249 , nl. een geval waarin op een 

onroerend goed 1° een hypotheek wordt gevestigd en ingeschreven, 2° een opstalrecht of een 

recht van bewoning wordt gevestigd en overgeschreven, en 3° een tweede hypotheek wordt 

gevestigd en ingeschreven. 

Het opstalrecht of recht van bewoning is niet-tegenwerpelijk aan de eerste hypotheekhouder; 

dit betekent dat er ook geen verrijkingsvordering wegens geschapen meerwaarde (opstallen) 

kan worden tegengeworpen aan de eerste hypotheekhouder. Wanneer het goed wordt verkocht 

ingevolge uitwinning op verzoek van de eerste hypotheekhouder, gebeurt dat in volle 

eigendom, zodat het recht tenietgaat. Is er na uitbetaling van de door de eerste hypotheek 

gewaarborgde schuldvordering nog een saldo, dan moet dat wel eerst aangewend worden tot 

vergoeding van het tenietgegane beperkt zakelijk recht, als een vorm van zakelijke subrogatie. 

Daarbij gaat de gerechtigde dan wel voor op de tweede hypotheek. 

4. Vereisten waaronder de derde-verkrijger wordt beschermd tegen de 

beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder. 

Wie onroerend goed verkrijgt van een persoon die niet bevoegd was dusdanig over dat goed te 

beschikken (dus beschikkingsonbevoegd was of althans zijn bevoegdheid te buiten is gegaan), 

wordt wel onder bepaalde vereisten beschermd. 

Daartoe is op vereist dat: 

a. de derde-verkrijger een geldige titel heeft; 

b. die eerder gepubliceerd is (dan het recht waartegen men voorrang inroept); 

c. dat de derde-verkrijger bij het verkrijgen te goeder trouw is (bij het verkrijgen van het goed 

tussen partijen, niet op het tijdstip van de publicatie). Latere kwade trouw deert niet; 

d. dat het oudere recht voor zijn behoud ten aanzien van derden aan publiciteit onderworpen 

is, en die niet is vervuld. 

a. Vereiste van geldige titel 

Anders dan voor de derde-verkrijger van roerende zaken, wordt de derde-verkrijger van 

onroerend goed slechts beschermd indien hij een geldige titel heeft. Dit geldt niet voor rechten 

op onroerend goed die op een andere wijze ontstaan of verkregen worden dan door overdracht 

of vestiging, zoals zekerheidsrechten die rechtstreeks uit de wet ontstaan dan wel krachtens 

een wettelijke bevoegdheid om ze eenzijdig tot stand te brengen (bv. de wettelijke 

hypotheken, zie verder). 

2249 Rb. Hasselt 5 december 2006, RW 2006-2007, 1686. 

866


1° Belang van de geldigheid van de titel. 

Gezien ons causaal stelsel van overdracht, is er bij onroerende goederen in beginsel wel een 

wettige (d.i. geldige) titel vereist (zie art. 2265 BW). 

De rechtsleer (o.m. DE PAGE) heeft evenwel terecht verdedigd dat zo de nietigheid van de titel een relatieve 

nietigheid is ten gunste van de koper, enkel hij zich daarop kan beroepen, en dus na een beroep erop tegen 

revindicatie door de ware eigenaar (oudere gerechtigde) beschermd blijft met alle verweermiddelen die hij tegen 

zijn verkoper kan aanvoeren. Eenmaal de beschermde partij de nietigheid heeft opgeworpen, kan eenieder dat 

verder ook. Het verschil met roerend goed is dus voornamelijk dat de verkrijger wel een titel moet bewijzen, zij 

het dat die relatief nietig kan zijn. 

2° Belang van het bezwarend karakter van de titel. 

Zoals bij roerende zaken heeft het kosteloos of bezwarend karakter van de titel in beginsel 

geen belang. 

Andere rechtsstelsels geven vaak minder bescherming aan de verkrijger om niet of leggen een vergoedingsplicht 

op. 

Ook hier moet ons beginsel evenwel worden geschakeerd omwille van de regels inzake de Pauliana bij 

beschikkingen om niet. De oudere zakelijk gerechtigde zal namelijk in de meeste gevallen ook schuldeiser zijn 

van de vervreemder van het goed. In zijn hoedanigheid van schuldeiser kan hij opkomen tegen handelingen om 

niet van zijn schuldenaar (de vervreemder) gesteld met bedrieglijke benadeling van zijn rechten, zelfs indien de 

wederpartij te goeder trouw was. Via de omweg van de Pauliana kan de bescherming van de verkrijger te goeder 

trouw om niet dus in vele gevallen komen te vervallen behalve wanneer de vervreemder te goeder trouw was. 

Vb. Een goed dat door Primus reeds verkocht of geschonken is aan Secundus of waarop een voorkooprecht werd 

toegezegd aan Secundus, wordt voor de overschrijving ervan geschonken aan Tertius. Is Tertius te goeder trouw, 

maar de Primus handelt met bedrieglijk inzicht ten aanzien van Secundus, dan is er tegen Tertius weliswaar geen 

aanspraak wegens derde-medeplichtigheid, maar wel een actio Pauliana. 

b. De vereiste publicatie 

1° Toepasselijkheid van art. 1 HypW 2250 

Publicatie is in de meeste rechtsstelsels constitutief voor de overdracht van onroerend goed. In 

ons Frans-Belgisch-Italiaans stelsel speelt de publicatie enkel een rol bij conflicten tussen 

zakelijk werkende rechten. 

Anders dan in Frankrijk 2251 , heeft de Belgische rechtspraak de publicatie wel ontwikkeld als 

een vrij algemeen vereiste voor bescherming tegen oudere zakelijke rechten (met enkele 

2250 Zie ook art. 939 BW voor schenkingen, 1069 van erfstellingen over de hand, art. 1 II Erfpachtwet, art. 3 

Opstalwet. 

2251 Zie o.m. ZENATI, Les biens nr. 334. In Frankrijk wordt de regel slechts toegepast om de volle eigendom 

867


uitzonderingen). Het vereiste van de overschrijving voor de bescherming tegen oudere 

gerechtigden vloeit niet voort uit de letterlijke tekst van art. 1 HypW (de 

oorspronkelijke eigenaar is niet een "derde die zonder bedrog heeft gecontracteerd" en art. 1 

HypW is letterlijk alleen daarvoor geschreven), maar uit de interpretatie daaraan gegeven 

door de rechtspraak, meer bepaald sedert Cass. 11 februari 1915 2252 . 

2° Uitzondering : overdracht krachtens legaat. 

De verkrijging krachtens legaat moet niet worden overgeschreven (zie art. 1 HypW). We zullen verderop echter 

zien dat daartegenover staat dat de positie van de legataris tegenover latere verkrijgers daardoor zwakker is. 

M.i. kan men wel de vraag stellen of de zgn. “afgifte” van het (onroerend) legaat aan de legataris niet onder art. 1 

HypW valt. Deze akte is immers wel een akte onder levenden. 

Ook zal de testamentaire hypotheek (art. 44 III HypW, zie verder Hst. V. B.4.), al kan zij bij onderhands 

testament worden gevestigd, moeten worden ingeschreven. 

3° De verschillende vormen van publicatie en bijzondere regels voor bepaalde onroerende 

rechten. 

De normale vorm van publicatie voor alle overdrachten en vestigingen van onroerende 

goederen, andere dan voorrechten en hypotheken is de overschrijving (vgl. Hoger). Voor 

hypotheken en onroerende voorrechten gaat het om een inschrijving (zie nader verder). De 

algemene regels in verband daarmee (alsook bepaling van de rang bij neerlegging) werden 

hoger besproken. Voor die inzake pand op handelszaak (w.b. de inpandgeving van onroerende 

goederen door bestemming die deel uitmaken van een handelszaak), zie Deel IV Hoofdstuk V 

Afdeling D. 

Het bezit kan een rol spelen voor sommige onroerende zekerheidsrechten, meer bepaald het 

genotspand (art. 2085 v. BW, in onbruik) en het retentierecht (bv. art. 6 Opstalwet, art. 103 

HypW). Daarbuiten speelt het bezit evenwel niet de rol van een alternatieve publiciteit (zo 

moet ook voor de korte verjaring van art. 2265 BW de titel zijn overgeschreven 2253 ). 

4° De eis van publicatie van alle voorafgaande titels 

Publicatie is nodig van de eigen titel, alsook van die van de voorganger op wiens recht men 

zich moet kunnen beroepen tegen de conflicterende aanspraken. 

a) De keten van publicaties moet opklimmen tot aan de wieg van het conflic 

van een gehypothekeerd goed te verkrijgen door verjaring. ZENATI beschouwt het feit dat de verjaring maar 

loopt vanaf de publicatie daar veeleer als een toepassing van de regel “contra non valentem agere non currit 

praescriptio” (a.w. nr. 337). 

2252 Cass. 11 februari 1915, Pas. I 183. 

2253 Cass. 11 februari 1915, Pas. I 183. 

868


Om als verkrijger beschermd te worden wanneer men verkrijgt van een 

beschikkingsonbevoegde, moet niet alleen de eigen titel van de verkrijger gepubliceerd zijn 

(althans voor zover men zich niet reeds op de dertigjarige verjaring kan beroepen), maar ook 

alle daaraan voorafgaande titels, en dit tot aan de vervreemder van wie de concurrerende partij 

zijn recht beweert af te leiden en op wiens recht men zich tegen die concurrent moet kunnen 

beroepen om voorrang te krijgen (behoudens eerder ingetreden verjaring) 2254 . 

Voorbeeld 1: A verkoopt eerst aan B, vervolgens aan C, die doorverkoopt aan C2. C2 legt het 

af tegen B zolang niet minstens A-C is overgeschreven (en bij kwade trouw van C ook C-C2 

is overgeschreven). 

Omgekeerd zal ook de onderverkrijger B1 ingevolge een vervreemding A-B en een verdere 

vervreemding B-B1 het moeten afleggen tegen C, die rechtstreeks van A heeft verkregen, 

zolang niet en zijn titel en de titel A-B zijn gepubliceerd vooraleer de titel A-C gepubliceerd 

is 2255 , dit ook al heeft B1 van een beschikkingsbevoegde verkregen. 

NB. Dit geval is maar relevant indien B niet reeds zelf eigenaar is geworden, met name 

doordat hij te goeder trouw was en eerst zijn titel publiceerde. 

Voor de volgende voorbeelden moet - vooruitlopend op Hoofdstuk IV - ervan worden 

uitgegaan dat de schuldeisers in samenloop op dezelfde wijze worden beschermd als een 

jongere verkrijger. 

Voorbeeld 2: het geval waarin C als hypothecaire of beslagleggende schuldeiser van de 

verkrijger B (ingevolge een vervreemding A-B en een hypotheekvestiging B-C of een beslag 

door C lastens B) het moet afleggen tegen D, die rechtstreeks van A heeft verkregen, zolang 

niet en zijn hypotheek of beslag en de vervreemding A-B zijn gepubliceerd vooraleer de 

vervreemding A-D wordt gepubliceerd. 

Voorbeeld 3: Een (beslagleggende) schuldeiser van de koper komt in conflict met een 

schuldeiser van de verkoper die nog voor de overschrijving van de transportakte een bevel 

heeft laten overschrijven. De schuldeiser van de verkoper (in de veronderstelling dat er geen 

probleem van kwade trouw is) heeft voorrang 2256 en wel ongeacht de anterioriteit tussen 

de overschrijving van het bevel van de schuldeiser van de verkoper en die van het bevel van 

de schuldeiser van de koper. 

Deze voorrang vloeit eenvoudigweg voort uit de rol van de overschrijving, zoals hoger 

besproken, en meer bepaald uit de daar genoemde regel dat voor de bescherming van een 

onderverkrijger niet alleen de eigen titel moet zijn gepubliceerd, maar ook alle andere daaraan 

voorafgaande titels moeten zijn overgeschreven tot aan de vervreemder op wiens (ouder of 

minstens te goeder trouw verkregen) recht men tegen de concurrent een beroep moet kunnen 

2254 Onder meer om deze reden wordt in de notariële akte de dertigjarige oorsprong van eigendom vermeld. 

2255 vgL. SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 220. Zie nader DE PAGE, Traité VII nr. 1061. 

2256 Vgl. DE PAGE, Traité VII, nr. 1059 en 1060; anders nochtans de redenering van GENIN Rép. not., X-1, 

nr. 393-394. 

869


doen. Immers, de schuldeisers van de koper leiden hun recht af van de koper, en slechts via de 

koper van de verkoper, terwijl de schuldeisers van de verkoper hun recht rechtstreeks van de 

verkoper afleiden. Tenzij de schuldeisers van de verkoper "te kwader trouw" zijn, hebben zij 

dan ook voorrang op die van de koper indien hun bevel wordt overgeschreven voor de 

transportakte. 

Eerdere publicatie van zijn titel wordt ook vereist wanneer men beschermd wil worden tegen 

een partij met oudere rechten dan de eigen rechtsvoorganger (of een rechtsverkrijger van zo'n 

partij), meer bepaald wanneer men niet naar die oudere partij kan opklimmen omdat er een 

geldige schakel ontbreekt tussen die partij en de eigen rechtsvoorganger, en men die schakel 

wil helen door middel van de korte verjaring van art. 2265 BW. 

Voorbeeld 1: de onderverkrijger C, op grond van een eerste vervreemding A-B en een tweede 

B-C, die ingevolge de nietigverklaring van de verkoop A-B tegenover A komt te staan (of 

tegenover D die na die nietigverklaring rechtstreeks van A zou hebben verkregen of al 

schuldeiser van A beslag zou hebben gelegd op het goed). C kan niet van die verjaring 

genieten zolang zijn titel niet is overgeschreven 2257 . 

Voorbeeld 2: Conflict tussen de onbetaalde verkoper en hypothecaire of beslagleggende 

schuldeisers van de koper, wiens rechten zouden zijn in- of overgeschreven voor de 

overschrijving van de transportakte. De verkoper heeft voorrang 2258 . Deze hypothecaire of 

beslagleggende schuldeisers leiden hun rechten immers onrechtstreeks af van de verkoper, en 

kunnen dus niet tegen een ouder recht van de verkoper in verkrijgen zolang niet alle titels op 

grond waarvan zij hun recht van die verkoper afleiden, zijn gepubliceerd (behoudens 

verjaring, die evenwel slechts de dertigjarige kan zijn, aangezien de rechtsverkrijgers van de 

koper ten aanzien van het voorrecht van de verkoper niet te goeder trouw kunnen zijn). 

De rechtsleer weet vaak geen raad met de systematische uitleg van laatstgenoemd geval. Uit 

genoemde oplossing vloeit noodzakelijk voort dat de onbetaalde verkoper ook voor de 

publicatie van zijn voorrecht een ouder recht op het goed behoudt, of anders gezegd: dat de 

verkoper nadat de eigendom tussen partijen reeds is overgegaan en voor de overschrijving van 

de overdrachtsakte met de vaststelling dat de prijs nog geheel of gedeeltelijk is verschuldigd 

(art. 30 Hyp.W.) ten aanzien van de rechtsverkrijgers van de koper over een beperkt zakelijk 

recht op dat goed beschikt. Dit is m.i. het geval (en moet ook het geval zijn wil men de 

algemeen aanvaarde voorrang van de verkoper in dit geval bewaren)De verkoper beschikt na 

de eigendomsovergang namelijk krachtens suppletief recht - en dus behoudens andersluidend 

beding, waarbij afstand zou worden gedaan - over een beperkt zakelijk recht op het goed 

tot zekerheid van de betaling van de prijs. De verkoper bezit dit recht niet krachtens een 

vestiging ervan, maar gewoon door het voorbehoud ervan, net zoals de verkoper van roerende 

goederen onder eigendomsvoorbehoud over een dergelijke recht beschikt krachtens voorbehoud 

en niet door een vestiging of overdracht ervan aan de verkoper. Of men dit beperkt 

zakelijk recht nu een onroerend "voorrecht" wil noemen, en dus aanvaarden dat dit voorrecht 

2257 Zie bv. GENIN, Rép. not., X-I, nr. 421, met verwijzing naar de voorbereidende werken; men kan dit a 

fortiori afleiden uit Cass. 11 februari 1915, Pas., I, 183. 

2258 Heersende leer sedert Cass. 1 december 1887, Pas. I, 34. 

870


ontstaat vanaf de eigendomsovergang tussen partijen en de inschrijving ervan slechts vereist 

is vanaf het ogenblik waarop de akte wordt overgeschreven (argument ex art. 30 Hyp.W.: de 

verkoper "bewaart" zijn voorrecht ... - wat impliceert dat het reeds bestond; anders de 

traditionele opvatting), dan wel een ander soort afhankelijk zakelijk recht, is m.i. zonder groot 

belang. Maar het gaat in ieder geval niet om het eigendomsrecht van de verkoper zonder 

meer, maar om een afhankelijk zakelijk recht, afhangend van de schuldvordering tot betaling 

van de prijs. 

Besluit: de publicatie is aldus door de rechtspraak uitgebouwd tot een vereiste voor alle 

gevallen waarin een verkrijger bescherming zoekt tegen concurrerende rechten (met zakelijke 

werking) die ofwel ouder zijn ofwel intussen te goeder trouw werden verkregen (dit laatste 

althans inter partes) en zich daartoe wil beroepen op de positie van een rechtsvoorganger. 

b) Niet-publicatie van een schakel voorafgaand aan het conflict is zonder belang. 

Daarentegen is niet vereist dat de overschrijving (reeds) heeft plaatsgevonden van een 

voorafgaande schakel, voorafgaand aan de partij van wie de concurrerende partij zijn recht 

beweert af te leiden en op wiens recht men zich tegen die concurrent moet kunnen beroepen 

om voorrang te krijgen - men moet dus niet verder teruggaan dan nodig om de wortel van het 

conflict te vinden – 2259 . 

Voorbeeld 2260 : 

Primus verkoopt een onroerend goed aan Secundus, waarbij de transportakte notarieel wordt 

verleden op 23 mei 1989. Op dezelfde 23 mei 1989 wordt ook de hypotheekvestiging door 

Secundus aan zijn kredietgever Tertius notarieel verleden. Quartus, een chirografair 

schuldeiser van Secundus, legt onroerend beslag op het goed en het bevel wordt 

overgeschreven op 10 juli 1989. Eerst op 12 juli 1989 wordt de transportakte overgeschreven 

en de hypotheek ingeschreven. De met de rangregeling na uitwinning van het goed belaste 

notaris verdeelt de opbrengst evenredig over de beslaglegger en de hypothecaire schuldeiser, 

ervan uitgaande dat de hypotheek geen voorrang heeft op het beslag. Waarmee de 

hypotheekhouder het niet eens was, ten onrechte evenwel. 

De schuldeisers van de koper konden zich in dit geval reeds voor de overschrijving van de 

transportakte beroepen op de eigendomsovergang, die ex hypothesi tussen partijen heeft 

plaatsgevonden, om beslag te leggen op het gekochte goed. De reden daarvoor is dat de 

overschrijving in ons recht niet een algemeen tegenwerpbaarheidsvereiste voor de 

koopovereenkomst is, maar enkel een vereiste gesteld om zich op het recht van een 

rechtsvoorganger te kunnen beroepen tegen (oudere of intussen verkregen) concurrerende 

aanspraken (met zakelijke werking) op een goed. Het al dan niet overgeschreven zijn van de 

2259 Noot M.E. STORME onder Hof Gent 21 december 1993, RW 1994-95, (824) 826 nr. 5: een schuldeiser van 

een koper legt onroerend beslag op gekochte goed nog voor de titel van aankoop overgeschreven is; andere 

schuldeiser die een hypothecaire lening had verstrekt, maar wiens hypotheek evenmijn ingeschreven was 

beweert dat de koper nog geen beslag kan leggen zolang de titel van zijn schuldenaar niet is overgeschreven – 

ten onrechte; het beslag is geldig en gaat voor (dus pondpondsgevwijze verdeling). 

2260 Hof Gent 21 december 1993, RW 1994-95, 824 noot M.E. STORME 

871


aankoop door Secundus van Primus was niet ter zake, vermits beide conflicterende partijen, 

namelijk de hypotheekhouder en de beslagleggende schuldenaar van de koper, hun recht 

afleidden van dezelfde persoon, namelijk de verkrijger Secundus, en geen van beiden zich 

daartoe tegen de andere diende te beroepen op het recht van de vervreemder Primus. 

Kon de hypothecaire kredietverlener van de koper in dit voorbeeld voorrang krijgen op grond 

van subrogatie ? 

De bovengenoemde regel dat het voorrecht van de verkoper voorrang heeft op de schuldeiser 

van de koper, zelfs indien zij voor de overschrijving van de transportakte beslag zouden 

gelegd hebben, brengt ons bij de vraag of de hypotheekhouder het risico dat zich in het zonet 

gegeven voorbeeld voordeed had kunnen vermijden door de koopprijs aan de verkoper (of 

zijn lasthebber, de notaris) te betalen tegen subrogatie in het - zoals hoger uitgelegd immers 

reeds bestaande - voorrecht van de verkoper, ofwel met medewerking van de verkoper (art. 

1250, 1° BW), ofwel zonder diens medewerking maar dan wel in de vormen van art. 1250, 2° 

BW (de subrogatie van rechtswege van art. 1251 BW vindt in dergelijk geval geen 

toepassing). Dit is mogelijk, precies omdat het recht dat de verkoper behoudt nadat de 

eigendom tussen partijen is overgegaan een zakelijk recht is dat afhankelijk is van zijn 

aanspraak op betaling van de koopprijs. De hypotheekhoudende schuldeiser moet er dan wel 

voor zorgen dat het voorrecht van de verkoper bewaard blijft bij de overschrijving (d.i. dat de 

verkoper geen kwijting verleent in de authentieke akte noch de hypotheekbewaarder ontslaat 

van ambtshalve inschrijving van dat voorrecht). 

c) Slotbemerking 

Onjuist is dus de veralgemening die men soms leest, dat de overschrijving vereist is voor de 

tegenwerpbaarheid van de eigendomsovergang aan - alle - derden. Zo bv. is de overschrijving 

niet vereist om zich op een zakelijk recht te beroepen tegen derden die een louter persoonlijk 

recht hebben (zonder dat dit door een samenloop tussen schuldeisers is "gerealiseerd"). 

De oudere rechtspraak die ook niet in samenloop zijnde chirografaire schuldeisers als door art. 1 HypW 

beschermde derden beschouwde 2261 , is terecht achterhaald door latere rechtspraak 2262 . 

c. De vereiste goede trouw 

Een derde vereiste is de goede trouw van de jongere verkrijger. Deze goede trouw is niet 

vereist voor het nemen van een wettelijke hypotheek, net zoals ze niet vereist is om verhaal te 

namen op goederen die nog op naam staan van de schuldenaar (zie daarvoor Hoofdstuk II). 

1° Voorwerp 

Zoals bij roerend goed wordt in beginsel enkel de verkrijger te goeder trouw beschermd. 

Zoals bij roerend goed betekent “goede trouw”: geen wetenschap hebben of behoren te 

2261 Bv. de ruime verwoording van Cass. 21 januari 1932, Pas. 42. 

2262 Bv. Cass. 8 april 1957, RCJB 1958, noot J. DABIN wat betreft de huurder van het goed. 

872


hebben van de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder, d.i. geloven en mogen 

geloven dat de vervreemder bevoegd was tot de litigieuze beschikking. (Geen) kennis van het 

bestaan van de vorige overeenkomst van overdracht van het goed 2263 is slechts één van de 

gevallen van goede of kwade trouw. Men denke verder bv. ook aan de beschikkingsonbevoegdheid 

ten gevolge van een titelgebrek (met zakelijke werking) in de vorige overdracht. 

2° Maatstaf 

Zoals bij roerend goed is het niet voldoende dat men niet wist, maar is ook vereist dat men 

niet behoorde te weten. Dit houdt in dat de verkrijger een zekere onderzoeksplicht heeft. 

Bij de bespreking van roerend goed werd gesteld dat deze onderzoeksplicht verschilt 

naargelang de aard van de zaak en naargelang de verkrijger een professioneel is of een leek. 

Bij onroerend goed ligt dit gedeeltelijk anders: de publiciteit is namelijk in beginsel dezelfde 

voor alle onroerende goederen (behalve voor voortdurende zichtbare erfdienstbaarheden). 

Ook zal de verkrijger in beginsel steeds de bijstand hebben van een professioneel, namelijk de 

notaris. 

a) Basispubliciteit. 

Behoudens bijzondere omstandigheden die een normaal zorgvuldig persoon tot nader 

onderzoek zouden brengen, is de onderzoekslast beperkt tot : 

- de publiciteit die verplicht is voorgeschreven aan de oudere gerechtigden voor de 

tegenwerpbaarheid van hun recht; 

- aanvullende vormen van publiciteit, indien uit de verplichte publiciteit een leemte of een 

twijfel blijkt. 

We hebben het hier niet over het onderzoek naar mogelijke publiekrechtelijke beperkingen 

van de inhoud van het eigendomsrecht, maar enkel over de feiten die kunnen hebben geleid 

tot beschikkingsonbevoegdheid. 

In beginsel is daartoe nazicht van de openbare registers (hypotheekkantoor) voldoende 2264 

(wel van de volledige akte, en niet enkel van het hypothecair getuigschrift, dat immers niet 

alles vermeldt - ook moet men natuurlijk de juiste vragen stellen aan het hypotheekkantoor 

! 2265 ). Ondanks een hele reeks leemten, is er nog altijd veel af te leiden uit deze registers (bv. 

ook een uitdrukkelijke ontbindende voorwaarde in de titel van de vervreemder zelf; 

kantmelding van een vervreemdingsverbod op grond van art. 1253 sexies GerW). Dit nazicht 

dient veiligheidshalve een periode van minstens 30 jaar te bestrijken (dit is de termijn waarna 

zelfs de verkrijger te kwader trouw in beginsel eigenaar wordt). De verkrijger zal aldus 

beschermd worden in geval van "dode hoek" doordat bv. een oudere akte reeds is verleden 

maar nog niet overgeschreven 2266 . 

2263 Daarop werd de goede trouw afgesteld in Cass. 19 maart 1965, RW 391. 

2264 Zie verder A. van OEVELEN, TPR 1990, 1093 v. 

2265 Zie onder meer A. MICHIELSENS, “Het aanvragen van een hypothecair getuigschrift”, T. Not. 1980, 5 v. 

2266 Zie bv. Hof Gent 27 november 2008, T.Not. 2009, 368. 

873


Het feit dat een baarheid, waarvan de vestiging is overgeschreven, niet wordt vermeld in de titel van de eigenaar 

van het heersend erf, doet geen afbreuk aan de tegenwerpelijkheid ervan aan de verkrijger van het lijdend 

erf 2267 . 

Daarnaast is in het algemeen ook vereist dat de notaris bij een niet-handelaar het 

beslagberichtenbestand raadpleegt (mogelijkheid van procedure van collectieve 

schuldenregeling, art. 1390 quinquies GerW schrijft een beslagbericht voor) en bij een 

handelaar de griffie van koophandel (mogelijke opschorting van betaling, gerechtelijk 

akkoord of faillissement). Anders dan bij roerend goed heeft de koper van onroerend goed nl. 

wel de mogelijkheid om met het oog op een aankoop het centraal Beslagberichtenbestand te 

raadplegen (daarin wordt overigens behalve het onroerend beslag ook het daaraan 

voorafgaand bevel opgenomen). 

b) Aanvullend onderzoek 

Een aanvullend nazicht kan bv. worden verwacht wanneer blijkt : 

- dat er een verkrijging mortis causa tussen zit (zeker als het goed op naam van een overledene staat) 2268 ; 

dergelijk nazicht is mogelijk bij de ontvanger der registratie- en erfrechten (art. 13 W. 10 oktober 1913); op de 

burgerlijke griffie kan verder worden nagezien of de nalatenschap al dan niet is aanvaard, of een beheerder werd 

aangesteld e.d. (art. 793 BW; eventueel ook in het Staatsblad); verder moet rekening worden gehouden met de 

mogelijkheid van een wettelijke hypotheek. 

- dat het goed op naam staat van een vennootschap, omdat dan de publicaties in het Belgisch Staatsblad dienen te 

worden nagezien, bv. op een mogelijke inbreng of overdracht van een bedrijfstak (die ook onroerend goed kan 

omvatten) aan een andere vennootschap 2269 , of op ontbinding (voor een vennootschap met onbeperkte 

aansprakelijkheid); 

- dat het goed op naam staat van een handelaar, en de verkoop een gedwongen verkoop is, aangezien de 

tegeldemaking is opgeschort zodra er een aanvraag tot gerechtelijk akkoord is ingediend; 

- dat de vervreemder (waaronder bv. de hypotheekgever e.d.) het goed om niet heeft verkregen, gezien er dan 

een aantal ontbindingsmogelijkheden bestaan waarvoor geen publiciteit is voorgeschreven (inkorting bv.); de 

verkrijger onder bewarende titel moet er in beginsel geen rekening mee houden dat de titel van een vorige 

overdracht zou kunnen ontbonden zijn of herroepen wegens niet-betaling van de tegenprestatie, aangezien 

daarvoor publiciteit (kantmelding) is voorgeschreven (zie art. 28 HypW), maar moet wel bedacht zijn op andere 

(uitdrukkelijke) ontbindende voorwaarden in een vorige titel: 

- dat de vervreemder gehuwd of gescheiden is (zodat de publicaties in het Belgisch Staatsblad kunnen worden 

nagezien) 

- dat er gronden zijn voor schorsing of stuiting van de verjaring (bv. verjaring moet worden verkregen tegen een 

minderjarige); of een gekantmelde dagvaarding tegen de rechtsvoorganger (in het laatste geval moet 

desgevallend worden nagegaan waartoe de gekantmelde dagvaarding heeft geleid) 

- dat er een hypotheek of pandrecht op het goed is ingeschreven (pand handelszaak, landbouwvoorrecht, 

neerlegging factuur ter griffie voor onroerend geworden bedrijfsuitrusting), om de omvang van de verzekerde 

2267 Evidente oplossing, bv. Cass. 25 februari 2010, C.09.0022.N, TGR 2010 319. 

2268 Vgl. A. van OEVELEN, TPR, 1990, (1093) 1114-1115 nr. 22. 

2269 Gezien het hier om een overgang onder algemene titel gaat, valt deze niet van rechtswege onder art. 1 

HypW Bovendien is de wetgever bij de invoering van deze regeling vergeten de overschrijving op te leggen. Zie 

hierover A. VERBEKE, “De hypotheekwet. Kaas met gaten”, TBBR 1995, 428 v., nr. 31. 

874


schuldvordering te kennen (onderzoek dat bemoeilijkt is door de gedeeltelijke afschaffing van de kantmelding 

van art. 5 HypW). Naast het onderzoek naar de vraag of een goed bezwaard is met een hypotheek of 

registerpandrecht kan ook de vraag rijzen wie de hypotheek- of pandhouder is. 

Anderzijds oordeelt de rechtspraak dat de loutere kennis door de verkrijger van mondeling verwoorde 

eigendomsaanspraken van een derde, niet voldoende is opdat hij te kwader trouw zou zijn 2270 . Omgekeerd is 

voor de kwade trouw niet vereist dat hij de niet-overgeschreven overeenkomst (het geschrift) daadwerkelijk zou 

hebben gezien 2271 . 

c) Onderzoek naar de bezitstoestand 

Verder zal een verstandige verkrijger in spe ook de bezitstoestand van het goed nagaan, aangezien het bezit de 

grondslag kan zijn van verkrijgende verjaring door een derde; en nagaan of er geen zichtbare tekenen zijn van 

een voortdurende erfdienstbaarheid (zie art. 690 en 694 BW). Nochtans oordeelt sommige rechtspraak dat het 

bekend zijn met de feitelijke bezetting van het goed door een ander dan de vervreemder, de verkrijger niet 

verplicht na te gaan of deze bezetting geschiedt krachtens een zakelijk recht; deze mag ervan uitgaan dat het 

louter om een huur gaat 2272 . Deze rechtspraak is ongetwijfeld te laks 2273 . De houding van de verkrijger is 

bovendien lichtzinnig, aangezien hij bij verhuring van het goed in beginsel evenzeer gehouden is tot nakoming 

van de huurovereenkomst (kwalitatieve verbintenis). 

d) Onderzoek van de onaantastbaarheid van de eigen titel 

Dat de verkrijger er daarnaast ook belang bij heeft te onderzoeken of zijn eigen titel niet kan 

worden aangetast door nietigheden in het belang van derden (bv. ter bescherming van het 

gezin; miskenning voorkooprecht pachter; e.d.) hoeft geen betoog; dit is evenwel een andere 

vraag dan die van de bescherming van de derde-verkrijger tegen beschikkingsonbevoegdheid. 

3° Tijdstip waarop men te goeder trouw moet zijn 

a) Algemeen 

Ook hier volstaat het dat de goede trouw op een bepaald tijdstip aanwezig is, en is niet vereist 

dat dit nadien nog het geval is. Mala fides superveniens non nocet (later opkomende kwade 

trouw schaadt niet). 

Volgens de cassatierechtspraak is het voldoende dat de goede trouw aanwezig is op het 

ogenblik waarop de verkrijger (onderhands) contracteerde 2274 . Art. 1 HypW spreekt van die- 

2270 Cass. 3 mei 1956, Arr. 1956, 733 = Pas. I 928 = RW 1956-57, 1543 = JT 1956, 545 = Rev.Banque 1957, 

211 noot = RPN 1956, 366. 

2271 Cass. 19 maart 1965, RW 1965-66, 391 = Pas. 1965 I 761. 

2272 Bv. Vred. Aarlen 20 juni 1980, JL 1981, 158 = RJI 1982, 26. Deze lakse houding kan wellicht worden 

verklaard doordat het in casu ging om een openbare verkoop, waarvan de verkoopsbedingen een loutere 

vermelding van de “bezetting” inhielden. 

2273 Zo ook N. VERHEYDEN-JEANMART & Ph. HAMER, in Het kontrakt en de derden - de externe gevolgen 

- de derde-medeplichtigheid, p. (9) 25. 

2274 Cass. 21 februari 1991, Pas. 1991 I 600 = RW 1991-92, 293, verbreking. Zie ook Cass. 30 januari 1965, 

875


genen die zonder bedrog gecontracteerd hebben, en volgens de cassatierechtspraak betekent 

dit dat het voldoende is dat de verkrijger te goeder trouw is op het ogenblik van de obligatoire 

overeenkomst, d.i. op het tijdstip waarop de verbintenis tot geven ontstaat en niet op dat 

waarop ze wordt uitgevoerd (levering) of rechtsgevolg heeft (eigendomsoverdracht tussen 

partijen). 

Deze rechtspraak kan worden bekritiseerd voor zover men ze ook toepast (zoals overigens ook in de beoordeelde 

zaak het geval was) wanneer de eigendom (of het beperkt zakelijk recht) nog niet zou zijn verkregen op dat 

ogenblik, maar eerst op een later ogenblik. Dit is onder meer het geval wanneer partijen conventioneel de 

eigendomsoverdracht hebben uitgesteld (bv. tot aan de notariële akte), alsmede, bij strijd met oudere zakelijke 

rechten (bv. een eerdere verkoop waarbij de eigendom wel reeds is overgegaan), zolang de titel niet is 

overgeschreven dan wel de verkrijger in het werkelijk bezit is gesteld van de zaak (zie hoger nr.). In beginsel is 

het immers pas op dat ogenblik dat de verkrijger “verkrijger” is van een zakelijk recht. Het is dan ook tot op dat 

ogenblik dat de verkrijger te goeder trouw moet zijn. 

In het geval van Cass. 21 februari 1991 ging het zelfs om een koper van onroerend goed die beschermd werd 

omdat hij te goeder trouw was op het ogenblik van de verkoopbelofte, en niet eens meer ten tijde van de 

eigenlijke verkoop. De bescherming van de verkrijger te goeder trouw wordt daardoor wel sterk uitgebreid naar 

alle schuldeisers, uitbreiding die in strijd is met het onderscheid tussen zakelijke en louter persoonlijke rechten. 

Deze cassatierechtspraak vormt dus een anomalie in het rechtsstelsel, ook al omdat er een tegenspraak is met de 

cassatierechtspraak die - terecht - oordeelt dat de exceptie van niet-overschrijving slechts kan worden 

opgeworpen door de houders van een zakelijk recht 2275 . Bovendien is het onsamenhangend met de regel van 

art. 2265 BW (korte verjaring), die de goede trouw vereist bij het verkrijgen van het onroerend goed 2276 . 

Deze rechtspraak kan slechts worden verzoend met ons stelsel van zakenrecht, zo men zou aanvaarden dat de 

koper van een onroerend goed zelfs in geval van uitstel van de eigendomsoverdracht toch reeds een soort 

zakelijk recht verkrijgt, een soort zakelijk werkend “ius ad rem” zoals dit bestaat in het Duitse of Italiaanse recht 

(doch daar slechts vanaf het ogenblik van de Vormerkung, d.i. de voorlopige inschrijving in de registers). Niets 

wijst er echter op dat dit kan worden gesteld 

b) Verkrijger van een hypotheekrecht 

De verkrijger van een hypotheekrecht - in conflict met een ouder zakelijk recht - moet volgens 

de rechtspraak nog te goeder trouw moet zijn tot op het ogenblik waarop de hypotheek wordt 

gevestigd tussen partijen, d.i. volgens de traditionele opvatting bij het verlijden van de 

authentieke vestigingsakte. 

Ook hier lijkt het juister te eisen dat hij te goeder trouw is tot op het ogenblik van de 

inschrijving 

Pas. I 538 = RCJB 1966 noot J. DABIN; Cass. 13 april 1995, Rev.not.b 2003, 278. 

2275 Cass. 8 april 1957, R.C.J.B. 1958, 95 noot J. DABIN. 

2276 Vgl. cass. fr. 7 april 1994, Bull. Civ. III nr. 80 = D. 1995 Somm. 192 noot A. ROBERT. 

876


4° Wie te goeder trouw moet zijn 

“Mala fides superveniens non nocet” betekent ook dat de onderverkrijger die te kwader trouw 

heeft verkregen van een verkrijger te goeder trouw, door art. 1 HypW wordt beschermd. Wie 

een onroerend goed verkrijgt van een persoon die wel eigenaar was geworden moet niet aan 

de vereisten voor derdenbescherming voldoen. De onderverkrijger verkrijgt dus ook de 

eigendom wanneer hij zelf niet te goeder trouw was ten aanzien van de 

beschikkingsonbevoegdheid van de eerste vervreemder 2277 . Dat helpt natuurlijk niet als de 

rechtsvoorganger géén eigenaar is geworden. 

Omgekeerd is goede trouw van de rechtsvoorganger niet noodzakelijk als men zelf te goeder 

trouw verkrijgt en eerder zijn titel heeft overgeschreven, tenzij dan om de duur van het bezit 

van de rechtsvoorganger te laten meetellen voor de verkorte verjaring 2278 . De Franse 

rechtspraak leek vroeger anders gevestigd 2279 , maar ligt nu eveneens in die lijn 2280 . 

Het betreft bv. het geval waar, na een eerste verkoop door A aan B, A een tweede maal verkoopt aan C (te 

kwader trouw), die zijn titel overschrijft, en vervolgens verkoopt aan D (te goeder trouw), die zijn titel eveneens 

2277 Cass. 11 juni 1954, Arr. 1954, 655 = Pas. I 871; DE PAGE, Traité VII nr. 1079, p. 971; VAN GERVEN, 

Algemeen deel, p. 379 nr. 121; A. VAN OEVELEN, "De zgn. Subjectieve goede trouw in het privaatrecht", TPR 

1990, 1114-1115; SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 218. Contra : N. VERHEYDEN- 

JEANMART & N. LEPOT-JOLY, “L’opposabilité des contrats à l’égard des tiers (des contrats ayant pour objet 

des droits réels) et assimilés”, in M. Fontaine & J. Ghestin, Les effets du contrat à l’égard des tiers. 

Comparaisons franco-belges, LGDJ Paris 1992, (222) 241 nr. 37; J. HANSENNE, La propriété, p. 368-369. 

2278 Zie DE PAGE, VII nr. 1079, 2°; GENIN, Traité des hypothèques et de la transcription, in Rép. notarial X, 

p. 147; J. VAN DER VORST, “Le sous-acquéreur de bonne foi”, R.Prat.Not., 1928, 321 v.; N. VERHEYDEN- 

JEANMART & Ph. HAMER, in Het kontrakt en de derden - de externe gevolgen - de derde-medeplichtigheid, p. 

(9) 30; A.M. STRANART & C. ALTER, “Quel est le sort de l’hypothèque consentie par un acquéreur dont le 

droit est ultérieurement annule?”, Liber amicorum Lucien Simont, Bruylant Brussel 2002, (493) 496-497; 

SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 218. 

Contra F. LAURENT, Principes XXIX nr. 191. 

2279 Op grond van een cass. fr. 10 mei 1949, D. 1949 J. 277 noot J. LENOAN = JCP 1949 II 4972 noot E. 

BECQUE = S. 1949, I, 189 noot H. BULTE = Bull.Civ. I nr. 467 p. 370, en cass. fr. 17 oktober 1961, JCP 1962 

II 12.758 noot BULTE heeft men in het verleden gemeend dat de Franse rechtspraak in andere zin gevestigd 

was. Nadere ontleding van die arresten doet twijfelen aan die gevolgtrekking. Het arrest van 1949 was gebaseerd 

op een verkeerde draagwijdte gegeven aan het adagium “fraus omnia corrumpit”. Men stelde immers dat het 

belang van de onderverkrijger moet wijken voor de gevolgen van het bedrog van de tussentijdse vervreemder 

(die de tweede koper was in een dubbele verkoop en eerst had overgeschreven). Evenwel betrof dit bedrog noch 

de titel van de onderverkrijger, noch de titel van zijn voorganger (die had onrechtmatig gehandeld jegens de 

eerste koper, maar zijn titel was niet aangetast door het wilsgebrek bedrog). Deze oplossing is enkel 

aanvaardbaar wanneer de (die te goeder trouw was) om niet verkrijgt (vgl. de actio Pauliana) (anders E. 

LEROUX, RTDCiv 1974, 545). Het arrest van 1949 was in casu terecht, doch om een andere reden: de eerste 

koper schreef namelijk wel over na de tweede koper, maar voor de levering (verkoop) aan de onderverkrijger ! 

Ook het arrest van 1961 is te begrijpen vanuit de specificiteit van de casus: het ging namelijk niet om een 

gewone dubbele verkoop, maar om een geval waar éénzelfde koper hetzelfde huis tweemaal kocht, eerst voor 

rekening van een derde en vervolgens voor eigen rekening. 

Zie verder ook E. MEZGER, “Rôle comparé de la transcription immobilière française et de la “prénotation” du 

droit allemand”, RIDC 1949, 324 v. (kommentaar bij het arrest van 10-5-1949). 

2280 Cass. fr. 22 maart 1968, D. 1968 J. 412 noot MAZEAUD = JCP 1968 II 15.587 noot PLANCQUEEL, 

beslist in de lijn van de Belgische oplossing. In die zin (zoals België) onder meer C. ATIAS-LETREMY, Le 

transfert convetionnel de propriété immobilière p. 152. 

877


overschrijft vooraleer B dit doet, of een hypotheek vestigt ten gunste van D, die deze eveneens inschrijft 

vooraleer B overschrijft. 

5° De uitzonderingen: feiten die men mag miskennen ook al heeft men er kennis van 

Tegenover een ouder zekerheidsrecht (hypotheek, onroerend voorrecht) is zelfs geen goede 

trouw vereist. Het volstaat dat men eerst publiceert. 

De goede trouw is dus niet vereist om zich te kunnen beroepen op het gebrek aan inschrijving 

van een hypotheek: wie weet dat er een hypotheek is gevestigd, die nog niet is ingeschreven, 

en zijn titel (plus eventueel voorafgaande titels) overgeschreven krijgt voor de inschrijving 

van de hypotheek, zou voorrang krijgen 2281 . Hetzelfde geldt bij een niet-ingeschreven 

registerpandrecht (pand handelszaak, landbouwvoorrecht, voorrecht van de verkoper van 

onroerend geworden bedrijfsuitrusting), onroerend voorrecht of ontbindingsrecht; dit is 

zakenrechtelijk niet tegenwerpbaar. 

Dit wordt wel ten onrechte afgeleid uit art. 81 Hypotheekwet. Deze bepaling stelt dat zij enkel de verhouding 

tussen schuldeisers onderling regelt. Zij regelt dus niet de verhouding tussen een oudere hypotheekhouder en een 

jongere verkrijger van het goed 2282 . 

Een uitdrukkelijke uitzondering vinden we wel in art. 1071 BW betreffende contractuele 

erfstellingen. 

Deze heersende leer wordt wel beperkt door de uitbreiding van de leer van de derde-medeplichtigheid. Juister 

zou dan ook zijn te stellen dat de niet-ingeschreven hypotheek zelden zal kunnen worden ingeroepen tegen 

beslagleggende schuldeisers, precies omdat zou moeten worden aangetoond dat alle schuldeisers die in de 

samenloop opkomen te kwader trouw zijn, wat zelden mogelijk is 2283 . Ten aanzien van een individuele 

verkrijger zou het evenwel mogelijk moeten zijn, zijn kwade trouw aan te voeren. 

In tegenovergestelde richting gaat De Page, die de goede-trouw-eis helemaal zou willen 

afschaffen 2284 , ook voor andere oudere rechten dan zekerheidsrechten. Deze opvatting vergeet 

dat op grond van de leer van de derde-medeplichtigheid dan toch gelijkaardige resultaten 

zouden worden bereikt. 

2281 DE PAGE VII nr. 1128, 3. Vgl. cass. fr. 17 juli 1986, Bull. Civ. III nr. 118 p. 93 = RTDCiv 1987, 368 en 

eerder cass. fr. civ. 4 februari 1918, S., 1918-19, I, 47. 

2282 Dezelfde vraag zou kunnen rijzen in verband met onroerende voorrechten (vgl. art. 29 Hyp.W. met art. 

81). Deze blijven evenwel gelden ook zonder inschrijving, zolang de vervreemding zelf niet is overgeschreven. 

Bij de overschrijving daarvan moet de hypotheekhouder ambtshalve inschrijving nemen, tenzij hij daarvan 

ontslagen wordt - en dat is duidelijk een afstand van het voorrecht. In de praktijk rijst de betwisting dus enkel bij 

de niet-ingeschreven hypotheek. 

2283 Voor een concreet geval waar dit wel aanvaard werd : Hof Brussel 10 november 1999, RW 2000-2001, 

243. 

2284 DE PAGE, VII 1082. 

878


Een verwante vraag rijst wanneer de verkrijger weet of dient te weten dat de titel van de 

vervreemder vatbaar is voor vernietiging of ontbinding met terugwerkende kracht en zakelijke 

werking. Deze wordt verder onder nr. behandeld. 

Gaat het om een herroeping e.d. die geen terugwerkende kracht of zakelijke werking heeft, 

dan is de vervreemder niet beschikkingsonbevoegd zolang die herroeping e.d. niet plaatsvindt. 

Bovendien mag de derde-verkrijger deze ook dan nog miskennen zolang er geen kantmelding 

heeft plaatsgevonden (zie art. 4 Hyp.W.). 

d. De gevallen van derdenbescherming 

De bescherming van de verkrijger van onroerende goederen is in ons recht niet sterk 

uitgebouwd. Traditioneel wordt zij slechts in een beperkt aantal gevallen aanvaard. De drie 

hierboven besproken vereisten zijn in beginsel wel noodzakelijk, maar niet voldoende voor 

deze bescherming. Indien aan de drie andere vereisten is voldaan, vindt er derdenbescherming 

plaats in de volgende gevallen. 

1° De oudere gerechtigde heeft de publiciteit, die voor tegenwerpbaarheid aan derden van het 

ontstaan van zijn recht is voorgeschreven, niet vervuld voor de verkrijger dat heeft gedaan 

Het eerste geval is dat waarin de titel van de oudere gerechtigde zelf niet is gepubliceerd in de 

gevallen waarin dit is voorgeschreven. In dat geval wordt de jongere verkrijger die eerst tot 

publicatie is overgegaan (en een wettige titel heeft) beschermd, ook zonder bijkomende 

verjaringstermijn (in beginsel moet hij ook te goeder trouw zijn, behoudens de hierboven 

aangegeven uitzonderingen). Bij meerdere neerleggingen op dezelfde dag gelden zoals gezegd 

bijzondere regels (zie hoger). 

Voorbeeld: dubbele verkoop van onroerend goed, waarbij de tweede koper eerst de transportakte verlijdt en doet 

overschrijven 2285 

Deze bescherming kan niet toekomen aan een jongere legataris (de verkrijging daarvan wordt niet 

overgeschreven). 

De oudere verkrijging wordt dan buiten beschouwing gelaten (art. 1 HypW). Deze regel geldt 

niet enkel voor oudere overdrachten en vestiging van zakelijke rechten onder levenden 2286 

(d.i. onder bijzondere titel), maar voor alle onroerende verkrijgingen van eigendom of zakelijke 

rechten waarvoor een publiciteit is voorgeschreven (m.i.v. zakelijk werkende rechten, 

d.i. andere situaties die de vervreemder beschikkingsonbevoegd maken ten gunste van de 

oudere gerechtigde). 

Dit geldt op de eerste plaats wanneer de oudere verkrijging een overdracht is onder levenden, 

of de vestiging van een onroerend zakelijk recht (hypotheek (ook de testamentaire), erfpacht, 

2285 Vgl. DE PAGE, VI 1055 B. 

2286 Bij verkrijging terzake des doods is de overschrijving enkel voorgeschreven voor testamentaire 

beschikkingen over de hand (zie art. 1069 BW). 

879


opstal, onroerend vruchtgebruik, erfdienstbaarheid) of een aan publiciteit onderworpen 

testamentaire beschikking (in beginsel alleen de testamentaire erfstelling over de hand, art. 

1069 BW). 

Het geldt ook voor andere gevallen waar de oudere verkrijging van een onroerend zakelijk recht krachtens art. 1 

v. HypW aan publiciteit is onderworpen, ook al gaat het niet om een overdracht of een vestiging (alle vormen 

van verdeling; verder een reeks verkrijgingen onder algemene titel, zoals de fusie en splitsing van 

vennootschappen (art. 683 II Wb. Venn.); de regelingsakte echtscheiding of scheiding van tafel en bed door 

onderlinge toestemming - art. 1287 V GerW; de conventionele scheiding van goederen; dit wordt ook geleerd 

voor de vorming van een algehele huwelijksgemeenschap en van een algehele maatschap). 

Hetzelfde geldt voor de rechten die zouden voortvloeien uit een ouder onroerend beslag, dat 

immers ook moet worden overgeschreven om tegenwerpelijk te zijn aan latere verkrijgers (zie 

ook art. 805 j° 793 BW voor het onder bewind stellen van een beneficiair aanvaarde 

nalatenschap); uitzondering is het faillissement, dat gevolgen heeft 

(beschikkingsonbevoegdheid) vanaf het uitspreken van het vonnis (zie evenwel de discussie 

in de rechtspraak besproken onder 6° in het geval er geen inschrijving is genomen op de 

onroerende goederen), en de collectieve schuldenregeling die werkt vanaf het beslagbericht. 

In beginsel zijn dit wel “publieke” gegevens, maar efficiënt is anders. 

Het is ook zo telkens wanneer de wet bepaalt dat een bepaalde publiciteit vereist is om tegenwerpbaar te zijn aan 

derden. Dit is het geval voor een andere reeks verkrijgingen onder algemene titel (bv. publicatie in het Staatsblad 

volgens art. 76 Wb. Venn., onder meer voorgeschreven door art. 683 (fusie en splitsing) en 765 (overdracht en 

inbreng van een bedrijfstak); publicatie in het Staatsblad voor de gerechtelijke scheiding van goederen en de 

wijziging van de huwelijksvoorwaarden - art. 1312 en 1316 GerW. en 1396 BW; overschrijving op de 

burgerlijke stand voor echtscheiding op grond van bepaalde feiten). 

Ook de meeste beslagen dienen te worden gepubliceerd om aan latere derden tegenwerpbaar te zijn (zie ook art. 

805 j° 793 BW voor het onder bewind stellen van een beneficiair aanvaarde nalatenschap); uitzondering is het 

faillissement, dat gevolgen heeft (beschikkingsonbevoegdheid) vanaf het uitspreken van het vonnis, de 

opschorting van betaling bij gerechtelijk akkoord, en de collectieve schuldenregeling die werkt vanaf het 

beslagbericht. In beginsel zijn dit wel “publieke” gegevens, maar efficiënt is anders. 

Bij handelingen van vennootschappen wordt de derde-verkrijger te goeder trouw zelfs beschermd gedurende 15 

dagen na de bekendmaking (zie art. 76 III Wb.Venn.). 

De belangrijkste leemte is dus ongetwijfeld de verkrijging krachtens erfenis of legaat. 

Ook de ontbinding, vernietiging of herroeping zonder terugwerkende kracht van de 

overdracht van een goed dient als een verkrijging te worden begrepen. Deze handelingen zijn 

aan kantmelding onderworpen, en kunnen niet worden aangevoerd tegen derden die het goed 

(of zakelijke rechten erop) hebben verkregen voor de kantmelding (art. 4 Hyp.W.). 

880


2° De oudere gerechtigde heeft de publiciteit die vereist is voor de tegenwerpbaarheid van 

zijn ontbindings- of herroepingsrecht, niet vervuld voor de verkrijger zijn recht heeft 

gepubliceerd. 

Het gaat hier om de gevallen waarin de titel van de vervreemder wegvalt doordat een oudere 

gerechtigde (diens rechtsvoorganger of diens schuldeisers) deze titel ontbindt, herroept of 

aanvecht of zich door naasting in de plaats stelt van die vervreemder. 

Een bijzondere regeling geldt met name bij ontbinding wegens niet-betaling van de prijs. 

Wanneer de ontbinding om andere reden kan geschieden dan niet-betaling van de 

tegenprestatie, is zij in regel wel tegenwerpelijk aan de samenloop. 

Men moet hierbij een onderscheid maken tussen de gevallen waarin de oudere gerechtigde 

over een onroerend voorrecht beschikt en de gevallen waarin dat niet het geval is (zie verder 

Hoofdstuk III). 

Zolang het onroerend voorrecht bewaard blijft (zie Hoofdstuk III), worden derde-verkrijgers 

daartegen niet beschermd, en kan ook het daarmee samenhangende recht tot ontbinding of 

herroeping met terugwerkende kracht nog worden uitgeoefend. 

Zoals hoger uiteengezet is een dergelijk recht van de eerste vervreemder niet aan publiciteit onderworpen zolang 

die vervreemding zelf niet wordt gepubliceerd (het is slechts bij het verlijden van de authentieke akte dat de 

vervreemder er zorg voor moet dragen dat zijn voorrecht behouden blijft). Maar in dat geval staat het goed ook 

niet op naam van de tweede hand, maar nog steeds op die van de eerste hand; de derde kan dan ook niet te 

goeder trouw zijn. Om aan het risico van ontbinding of herroeping te ontsnappen zal hij moeten verkrijgen dat de 

oudere gerechtigde daarvan afstand doet. 

Is er geen onroerend voorrecht of is het niet bewaard gebleven, dan kan dit maar aan derdeverkrijgers 

worden tegengeworpen indien het eerder is gepubliceerd door kantmelding (in de 

marge van de overschrijving of inschrijving van aangevochten of ontbonden beschikking). De 

zakelijke werking van de ontbinding, herroeping, aanvechting (actio pauliana e.d.) treedt 

maar in op het ogenblik van de publicatie van de (eis tot) ontbinding, met name door de 

kantmelding (van de eis of het vonnis) voorgeschreven door art. 3 HypW (zie art. 4 HypW), 

en krachtens art. 28 HypW geldt dit zelfs in de gevallen waarin de ontbinding terugwerkende 

kracht heeft. Wie voordien verkregen heeft, wordt beschermd tegen de terugwerkende kracht 

van de ontbinding, herroeping of aanvechting van de vorige beschikking. 

Bv. de onbetaalde verkoper die geen inschrijving heeft genomen kan de ontbinding niet meer tegenwerpen aan 

derden, inbegrepen beslagleggende schuldeisers van de koper, die intussen hun recht hebben gepubliceerd (zie 

art. 28 Hyp.W.). 

Bv. de schenker kan ontbinding wegens niet-vervulling van de voorwaarden niet meer tegenwerpen aan derden 

die intussen hun rechten hebben gepubliceerd, indien er geen inschrijving werd genomen van het voorrecht van 

de schenker. 

881


Deze bescherming kan ook worden ingeroepen door de verkrijger krachtens legaat. Meer in het algemeen lijkt 

het niet nodig dat de verkrijger zijn titel reeds heeft overgeschreven, maar enkel dat hij verkregen heeft voor de 

kantmelding. 

NB. De beperkte bescherming die de derde-verkrijger (ook niet te goeder trouw) geniet door zijn lossingsrecht 

op grond van art. 28 lid 3 Hyp.W. e.d.m. werd reeds vermeld. 

3° De derde-verkrijger wordt beschermd tegen een niet gepubliceerde aanvechting van de titel 

van zijn rechtsvoorganger door een pauliana 

Zoals in Deel II hoofdstuk III afdeling D uiteengezet leidt de aanvechting van een 

vervreemding door middel van een actio pauliana (en soortgelijke aanvechtingsrechten 

betreffende de verdachte periode) ook tot beschikkingsonbevoegheid van de persoon die 

krachtens de aangevochten handeling heeft verkregen, maar kan een opvolgende verkrijger te 

goeder trouw mogelijks genieten van derdenbescherming. Dit is met name het geval wanneer 

deze te goeder trouw was en zijn recht gepubliceerd werd voor de publicatie (nl. kantmelding) 

van de actio Pauliana 2287 ; zolang er geen kantmelding is, is er een weerlegbaar vermoeden 

van goede trouw. 

Aangezien de Pauliana geen bron van winst mag zijn 2288 , heeft de verkrijger in dat geval wel 

een lossingsrecht. 

4° Bescherming tegen een indeplaatsstelling in een vorige overdracht door een 

voorkoopgerechtigde ? 

Een bijzondere regeling geldt voor het naastingsrecht of indeplaatsstellingsrecht van de 

wettelijke voorkoopgerechtigden (pachter, overheid, ...) wiens voorkooprecht werd miskend. 

Dat recht werkt in beginsel retroactief: de voorkoopgerechtigde wordt dus retroactief in de 

plaats gesteld van de oorspronkelijke koper. Een verkrijger die intussen van die 

oorspronkelijke koper heeft verkregen heeft dus achteraf gezien verkregen van een 

beschikkingsonbevoegde 2289 . 

Nu bepaalt de wet dat de indeplaatsgestelde gebonden is aan “de lasten waarin de koper heeft 

toegestemd” (zie art 51 III Pachtwet 2290 en art. 15 § 3 II Decreet 25 mei 2007 harmonisering 

2287 Zie Cass. 25 oktober 2001, RW 2002-2003, 940 = Pas. 2001 I 1706. Zie verder F. TOP, “De pauliaanse 

vordering kan in beginsel geen afbreuk doen aan de rechten van derden te goeder trouw verkregen op het door 

die vordering geviseerde onroerend goed”, T. Not. 2006, 183; C. VAN HEUVERSWYN, “Paulianabeslag op 

onroerend goed en pauliaanse vordering”, noot onder Hof Gent, 16 december 1995, T.Not. 1996, 230. 

2288 Cass. 15 mei 1992, Arr. 1991-92, 867 noot G.D. = RW 1992-1993, 330 noot E. DIRIX = Pas. 1992 I 813 = 

T.Not. 1993, 70 = RCJB 1995, 314 noot D. DEVOS, "La réparation de préjudice du créancier demandeur à 

l'action paulienne". 

2289 Cass. 5 oktober 2012, nv Grondig t. Eigen Haard is goud waard, nr. C.11.0502.N, komt tot dezelfde 

conclusie als hieronder verdedigd, maar lijkt dit op een andere redenering te gronden. 

2290 Krachtens art. 56 § 2 IV Ruilverkavelingswet 22 juli 1970 ook van toepassing op het voorkooprecht bij 

ruilverkaveling. 

882


voorkooprechten). De rechtspraak interpreteert dit zo dat dit ook een hypotheekvestiging 

omvat. De derde die van de onterechte koper een hypotheek heeft verkregen, wordt dus 

beschermd wanneer hij de hypotheek heeft ingeschreven voor de eis tot indeplaatsstelling 

(naasting) is ingeschreven. 

Verder oordeelt de rechtspraak dat ook een derde-verkrijger die het goed zelf heeft verkregen 

(door aankoop) van de onterechte koper, eveneens beschermd wordt indien zijn verkrijging is 

overgeschreven voor de eis tot indeplaatsstelling (naasting) is ingeschreven 2291 . 

5° De derde-verkrijger wordt beschermd door verjaring gegrond op 10 of 20 jaar bezit 

krachtens een te goeder trouw verkregen geldige titel 

Het derde geval waarin de bescherming van de derde-verkrijger algemeen wordt aanvaard is 

de “korte verjaring” gebaseerd op een bezit van het goed of recht gedurende tien of twintig 

jaar (art. 2265 BW) 2292 

De Belgische rechtspraak eist, anders dan de Franse, dat de derde-verkrijger zijn titel heeft 

gepubliceerd (behalve bij verkrijging krachtens legaat). 

Daarnaast kan men ook verkrijgen door dertig jaar bezit, te goeder of te kwader trouw, al dan 

niet krachtens een geldige titel. 

Voor dat bezit gelden bijzondere vereisten, bepaald in art. 2228 BW; art. 2235 BW regelt de 

mogelijkheid van bezitsvoeging (tussen rechtsopvolgers). 

6° Wordt de derde-verkrijger beschermd door de vertrouwensleer wanneer er een schijn is 

gewekt dat het oudere recht niet bestaat ? - occulte titelgebreken 

In beginsel wordt de derde-verkrijger te goeder trouw buiten de genoemde verjaring om, niet 

beschermd tegen (de beschikkingsonbevoegdheid die voortvloeit uit) andere titelgebreken met 

terugwerkende kracht van een vorige overdracht, zoals nietigheden of inkorting 2293 . Nochtans 

gaat het meestal om gebreken die niet uit de registers zijn af te leiden en waarover de derdeverkrijger 

ook niet elders informatie kan inwinnen. In de hypotheekregisters vindt men van de 

gebreken die de vorige overdracht kunnen treffen slechts een mogelijke uitdrukkelijke 

ontbindende voorwaarde of een mogelijk vervreemdingsverbod (zie art. 1253 sexies Ger.W.). 

Door de afschaffing van het vereiste om akten in hun geheel over te schrijven (wijziging van 

art. 1 Hyp.W. door art. 1 W. 9 februari 1995) ontstaat wel het risico van bijkomende occulte 

titelgebreken, zoals ontbindende voorwaarden. 

2291 Cass. 25 april 1974, Arr. 924; Cass. 5 oktober 2012, nv Grondig t. Eigen Haard is goud waard, nr. 

C.11.0502.N, het laatste in casu over het voorkooprecht van de Vlaamse Wooncode. 

2292 Hierover onder meer SAGAERT-TILLEMAN-VERBEKE (2010) nr. 666-667. 

2293 Voor de niet-bescherming van de derde-hypotheekverkrijger bij nietigheid van de titel van de 

hypotheekgever o.m. DE PAGE, Traité, VII ((2)1957) nr. 452 v. en II ((3) 1964) nr. 829; GENIN, Traité des 

hypothèques et de la transcription, nr. 1276, ’T KINT, Sûretés (2000)nr. 555; Hof Gent 27 mei 1957, T.Not. 

1958, 15, ook besproken door LIMPENS & VANDAMME, “Examen de jurisprudence 1956 à 1959 Les 

obligations”, RCJB 1960, p. 355 nr. 33. 

883


a) Nietigheid eerdere titel 

De regel geldt op de eerste plaats alle nietigheden (behalve bij vennootschappen, waar de 

nietigheidsgrond slechts tot ontbinding ex nunc leidt). 

In sommige gevallen beschikt de derde-verkrijger over een lossingsrecht, bv. in geval van 

vernietiging wegens benadeling (art. 1681, lid 2 BW - behouden van het goed mits 

bijbetaling). 

Daarbuiten kan een soortgelijke, doch zeer belangrijke bescherming worden geboden aan de 

derde-verkrijger onder bezwarende titel, door het recht op terugbetaling van de prijs in geval 

van nietigverklaring van de vorige overdracht te beschouwen als een accessorium (kwalitatief 

recht) dat mee is overgegaan met het recht zelf binnen de grenzen van de prijs die men zelf 

heeft betaald. Uiteindelijk is dit immers gelijkaardig aan het vrijwaringsrecht, waarvan 

algemeen wordt aanvaard dat het in beginsel overgaat op de opvolgende verkrijger. Zo kan de 

derde-verkrijger minstens tegen de insolvabiliteit van de tweede hand worden beschermd. Een 

gelijkaardige bescherming wordt reeds geboden aan de derde-verkrijger van een zakelijk 

zekerheidsrecht door middel van subrogatie in de schuldvordering op terugbetaling van de 

prijs, mits men art. 28 lid 4 Hyp.W. ook toepasselijk acht in geval van nietigverklaring (en 

niet alleen van ontbinding) van de vorige overdracht 2294 (zij krijgen dan een pandrecht op die 

schuldvordering in ruil voor het verlies van hun onderpand). Of de derde-verkrijger hiermee 

ook beschermd wordt tegen de insolvabiliteit van de eerste hand, hangt daarvan af of men een 

retentierecht erkent (geval waarin de derde in het bezit is van de zaak en die weigert af te 

geven zolang de prijs van de nietige overdracht niet wordt terugbetaald). 

Voor de nietigheid op grond van art. 1422 BW en 1283 Ger.W. (sinds de wijziging bij W. 20 

mei 1997) zou men wel kunnen betogen dat de derde-verkrijger te goeder trouw wordt 

beschermd. Immers, zelfs de tweede hand, d.i. de medecontractant van de echtgenoot 

(echtgenote) wordt beschermd indien hij te goeder trouw is (zij het met omkering van de 

bewijslast). Dit moet a fortiori het geval zijn voor de derde hand. 

b) Niet-tegenwerpelijkheid eerdere overdracht (art. 16 FaillW) 

De draagwijdte van art. 16 FaillW bij een verkoop door de gefailleerde na de faillietverklaring 

kwam reeds ter sprake; een beschikking door de gefailleerde na de faillietverklaring is niettegenwerpelijk 

aan de boedel, ongeacht de goede of kwade trouw van de verkrijger aan wie de 

gefailleerde heeft vervreemd (Cass. 6 maart 2009 2295 ), en de verkrijger wordt dus niet 

beschikkingsbevoegd (althans niet in verhouding tot de boedel). Dat arrest heeft zich echter 

niet uitgesproken over de volgende vraag, namelijk of een volgende (onder)verkrijger te 

goeder trouw tegen die beschikkingsonbevoegheid die voortvloeit uit de niet- 

2294 Zo DE PAGE, Traité, III, nr. 829 A; Corr. Gent 21 januari 2008, RW 2008-2009, 619. 

2295 Cass. 6 maart 2009, AR nr. C.07.0373.N, faill. Stuer t. Krevobex e.a., verbreking van Hof Gent 5 maart 

2007, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090306-2= RW 2008-2009, 934 = Cass. 

2009-2010, 360 n. R. JANSEN "Het complexe samenspel van samenloop, beschikkingsonbevoegdheid en 

derdenbescherming" = Jaarverslag cassatie 2009, 29 = TGR-TWVR 2009, afl. 5, 332. 

884


tegenwerpelijkheid van de vorige titel beschermd wordt. Daarover zegt art. 16 FaillW nog 

niets. Indien men de regel toepast die traditioneel wordt aanvaard bij nietigheid, wordt de 

derde-verkrijger niet beschermd (hierboven a), en dat is wat in die zaak uiteindelijk werd 

beslist 2296 ; maar men zou ook de regel kunnen toepassen die geldt bij de niettegenwerpelijkheid 

van art. 17 FaillW, in welk geval de derde-verkrijger te goeder trouw wel 

voorgaat indien zijn titel is overgeschreven voor de kantmelding van een eis tot niettegenwerpelijkverklaring 

op grond van art. 16 FaillW of minstens indien zijn titel is 

overgeschreven voor de inschrijving van de wettelijke hypotheek van de boedel door de 

curator 2297 . 

c) Inkorting eerdere titel 

Hetzelfde probleem rijst wanneer de eerdere titel herroepen wordt door inkorting. Wel kan 

men betogen dat de derde-verkrijger die verkrijgt van iemand die zelf kosteloos heeft 

verkregen, dit risico moet kunnen inschatten. De enige bescherming die de derde-verkrijger 

daar heeft is een voorrecht van uitwinning (art. 930 BW); gezien het beginsel van de reserve 

in natura, zou hij geen lossingsrecht hebben 2298 . Het kan natuurlijk wel zijn dat de 

erfgenamen afstand hebben gedaan van de inkorting (dit kan slechts na het overlijden dan wal 

in de vormen van art. 918 BW). 

Het is m.i. ten onrechte dat deze bepaling enkel wordt toegepast bij vervreemding in volle 

eigendom, en niet bij vestiging van zakelijke rechten ten gunste van een derde (andere dan 

hypotheek, waarvoor art. 930 BW in ieder geval niet geldt). Het is onlogisch om zowel de 

verkrijger in eigendom te beschermen als de verkrijger van een schuldvordering op het goed 

(bv. de huurder), maar niet de verkrijger van een beperkt zakelijk recht erop. 

d) Naasting (andere dan indeplaatsstelling van een voorkoopgerechtigde) 

Verder loopt de derde-verkrijger bv. nog een risico wanneer de vorige overdracht betrekking 

had op een aandeel in een nalatenschap (risico van erfelijke herkoop - art. 841 BW). Ook hier 

gaat het echter om een risico waarmee men bekend kan zijn. 

e) Simulatie 

2296 Hof Antwerpen 15 september 2011, rolnr. 2010/AR/526, mr. D’Hooge q.q. faill. Stuer t. Krevobex e.a. Het 

arrest gaat nogal kort door de bocht en verwart nietigheid en beschikkingsonbevoegdheid: “de nietigheid van de 

inbreng van het onroerend goed in krevobex heeft ook de nietigheid tot gevolg van de daarop volgende 

rechtshandelingen m.b.t. het goed”; terwijl het tweede natuurlijk geen nietigheid is maar een 

beschikkingsonbevoegdheid; op de vraag van de derde-verkrijger te goeder trouw kan beschermd worden, gata 

het arrest gewoon niet in. 

2297 In de zaak die tot het arrest van 2009 leidde was op het ogenblik van die doorverkoop door de curator van 

het faillissement nog steeds géén inschrijving genomen op het onroerend goed, zoals voorgeschreven door de 

FaillW. 

2298 Anders C. SLUYTS, in Vereffening-verdeling van de nalatenschap; T. DE LOOR, TPR 1997, p. (50) 62 nr. 

27. 

885


In geval van simulatie daarentegen, kan de derde-verkrijger zich op de schijnbare handeling 

beroepen en wordt hij beschermd 2299 . 

f) Rechtsvergelijkende uitweiding 

De Franse rechtspraak heeft - na pleidooien van de rechtsleer 2300 - in dergelijke gevallen de 

derde-verkrijger te goeder trouw beschermd op grond van de vertrouwensleer (“error 

communis facit ius”) 2301 . In het (Staats)Nederlandse recht wordt een gelijkaardige 

bescherming geboden door art. 3:86 NBW. In het Duitse recht speelt het probleem niet 

omwille van het Abstraktionsprinzip. 

In het Belgische recht wordt de derde-verkrijger traditioneel nauwelijks beschermd tegen de 

schijn van beschikkingsbevoegdheid in deze gevallen, behalve dan tegen het gesimuleerd 

karakter van de vorige overdracht (art. 1321 BW). 

Zo het om een nietigheid in het voordeel van de oorspronkelijke vervreemder of van diens echtgenoot of gezin 

gaat, kan men zich tegen de zakelijke werking van de nietigheid beschermen door van de beschermde partij 

afstand te bedingen van het recht de nietigheid in te roepen. In de meeste gevallen is dit evenwel niet mogelijk, 

en bovendien zal daar meestal ook geen aanleiding toe bestaan. 

De ontwikkeling van de vertrouwensleer is m.i. intussen in België ook zover dat de derdeverkrijger 

ook bij ons kan worden beschermd, wanneer hij rechtmatig op de geldigheid van de 

vorige overdracht mocht vertrouwen 2302 . Allicht moet men ook hier de eis stellen de eigen 

titel wordt overgeschreven voor de kantmelding van de eis tot vernietiging (art. 3 HypW). De 

kwade trouw van de derde kan verder wel nog niet afgeleid worden uit de kennis van de 

theoretische mogelijkheid van een vernietiging, e.d.m. van de vorige overdracht. Slechts bij 

concrete aanwijzingen dat hij zich daaraan moet verwachten is zijn vertrouwen niet langer 

rechtmatig. In de andere gevallen dient zijn vertrouwen op de schijnbare beschikkingsbe- 

2299 Hof Brussel 9 april 1998, R.Not.B. 1999, 241; M. VAN QUICKENBORNE, RCJB 1975, p. 295 nr. 20; P. 

VAN OMMESLAGHE, in Les obligations contractuelles, jeune Barreau Bruxelles 2000, p. 190 nr. 40; A.M. 

STRANART & C. ALTER, “Quel est le sort de l’hypothèque consentie par un acquéreur dont le droit est 

ultérieurement annule?”, Liber amicorum Lucien Simont, Bruylant Brussel 2002, (493) 497. 

2300 O.m. MILLIET, Des effets de la propriété apparente en droit civil, thèse Paris 1901; RENAULT, Des 

actes accomplis par le titulaire apparent d’un droit, thèse Bordeaux 1917. 

2301 De ontwikkeling is beschreven door ZENATI, Les biens, nr. 147 - te beginnen met de leer van de 

schijnerfgenaam. Zie m.b. cass. fr., 26 januari 1897, D.P. 1900 I 33; Cass. fr., req. 20 mei 1935, DP 1935 I 97; 

cass. fr., Req. 12 februari 1941, S. 1941, I, 68 (nietigheid van een vorige overdracht); cass. fr., req. 19 maart 

1946, JCP II 3125 noot BECQUE (nietigheid van de oprichting van de vennootschap die vervreemder - in casu 

hypotheekgever - was); Cass. fr. 3 april 1963, Bull. nr. 204 p. 174 = JCP 1964 II 13502 noot J. MAZEAUD = 

J.Not. 1963, 47040 p. 538 noot J. VIATTE = S. 1964 J. 1 = D. 1963, 306 noot J. CALAIS-AULOY = RTDCiv 

1964, 364 noot J.-D. BREDIN (de onbevoegdheid tot hypothekeren vloeide voort uit de nietigheid van de titel 

van de hypotheekgever, namelijk een vermomde schenking aan een overspelig kind). Vgl. ook Cass. fr. 23 maart 

1968, Bull.civ. III nr. 123 (schijnvertegenwoordiger vennootschap). Zie eerder ook E. LEROUX, “Recherche sur 

l’évolution de la théorie de la propriété apparente dans la jurisprudence depuis 1945”, RTDCiv. 1974, 509 v. 

Zoals hoger beschreven heeft de Franse rechtspraak wel geaarzeld wanneer de vorige overdracht was aangetast 

door bedrog. 

2302 Voor een pleidooi in die zin, zie A.-.M. STRANART & C. ALTER, “Quel est le sort de l’hypothèque 

consentie par un acqéreur dont le droit est ultérieurement annulé ?”, Liber amicorum Lucien Simont, Bruylant 

Brussel, p. 493 v. 

886


voegdheid van de vervreemder te worden beschermd. Het is immers in omzeggens alle 

gevallen gemakkelijker voor de oudere gerechtigde om de nietigheidsgrond te kennen (en 

bekend te maken door middel van kantmelding) dan voor de derde-verkrijger om erachter te 

komen. 

7° Wordt de derde-verkrijger beschermd door de vertrouwensleer wanneer er een schijn is 

gewekt dat het oudere recht niet bestaat ? - andere gevallen 

Ook buiten de occulte titelgebreken om is de publiciteit van onroerende zakelijke rechten en 

rechten met zakelijke werking een kaas met gaten” 2303 . Er zijn meerdere wijzen van 

verkrijging van (mogelijks oudere) zakelijke rechten of rechten met zakelijke werking 

waarvoor de publiciteit onbestaande of minstens onvoldoende is, zoals de verkrijging 

krachtens erfopvolging en legaat, sommige vormen van zakelijke subrogatie, de dertigjarige 

verjaring; de wettelijke hypotheken gedurende de periode waarover ze bij inschrijving kunnen 

terugwerken (“occulte hypotheken”), enz. 

Dit betreft o.m.: 

- de verkrijging krachtens erfopvolging en legaat (behalve beschikkingen over de hand) 2304 - 

zij het dat ook in het Belgische recht de leer van de schijnerfgenaam zich verder ontwikkelt. 

Een bijzondere publiciteitsleemte is er doordat buitenhuwelijkse kinderen ook na het 

overlijden van de erflater nog kunnen opduiken; beschikkingen door de andere erfgenamen 

kunnen echter maar aangevochten worden binnen de 6 maanden na het overlijden (zie art. 828 

BW); vandaar dat het geraden is geen goederen uit een nalatenschap te verkrijgen binnen de 

eerste 6 maanden. 

- sommige vormen van zakelijke subrogatie; 

- de ontbinding van een maatschap of vereniging of vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid; 

- sommige gevallen van aanwas; 

- dertigjarige verjaring; 

- wettelijke hypotheken gedurende de periode waarover ze bij inschrijving kunnen 

terugwerken (“occulte hypotheken”) 

Verder kan men ook twijfelen aan de effectiviteit van een publiciteit die uitsluitend uit een 

publicatie in het Staatsblad bestaat, of uit een publicatie ter griffie (met name wanneer het niet 

de griffie is van de ligging van het onroerend goed) (bv. faillissement, gerechtelijk akkoord, 

collectieve schuldenregeling en andere vormen van samenloop). 

2303 A. VERBEKE, “De hypotheekwet. Kaas met gaten”, TBBR 1995, 428 v. 

2304 In Frankrijk ten dele aan publiciteit onderworpen sinds Décret-loi 30 oktober 1935. 

887


Zoals hoger beschreven kent het Duitse recht een algemene bescherming van de verkrijgers te 

goeder trouw (gepaard aan controle door de ambtenaar of rechter die het register houdt, of 

toestemming voorligt van de persoon op wiens naam het goed staat ingeschreven in het 

grondboek). Vrij ver gaat ook het (Staats)Nederlandse NBW (art. 3:24 tot 26), dat niet alleen 

beschermt tegen niet ingeschreven feiten waarvoor publicatie is voorgeschreven, maar ook 

tegen niet-ingeschreven feiten waarvan publicatie in de registers gewoon mogelijk was. Deze 

stelsels bieden een veel grotere zekerheid dan de Franse oplossing van de schijnleer, omdat in 

het Franse recht de schijneigendom een feitenkwestie is, niet aan welbepaalde feiten wordt 

vastgeknoopt en dus zeer onzeker blijft. 

De enige aanzet voor de oplossing van deze problemen bij ons is te vinden in de leer van de 

schijnerfgenaam (daarbij hoort ook het geval van de erfgenaam die een goed verkoopt dat 

nochtans gelegateerd was aan een ander). 

e. Hoe kan de oudere gerechtigde zich beschermen? 

Omgekeerd rijst natuurlijk ook de vraag hoe een gerechtigde zich kan beschermen tegen 

verkrijging door een derde-verkrijger in strijd met zijn (ouder) recht. We overlopen enkele 

mogelijkheden. Zolang betreffende het goed in de registers nog geen verkrijging tegen de 

oudere gerechtigde in is ingeschreven, is er geen probleem; in dat geval is het niet mogelijk 

tegen de oudere gerechtigde in te verkrijgen (zie hoger als toepassing dat onroerende 

voorrechten maar moeten worden ingeschreven op het ogenblik waarop de vervreemding van 

het goed wordt overgeschreven). 

Het ontbindings- of herroepingsrecht kan de oudere gerechtigde bewaren door de 

inschrijvingen tijdige hernieuwing van zijn onroerend voorrecht. Bij verlies ervan kan hij nog 

een hypotheek nemen (evenwel zonder terugwerkende kracht - art. 36 Hyp.W.). 

Bescherming van een derde-verkrijger tegen een mogelijke vernietiging kan de oudere 

gerechtigde verhinderen door: 

- spoedige kantmelding van de eis tot vernietiging; 

- de verkrijgende verjaring te stuiten; 

- te zorgen dat mogelijke nietigheden af te leiden zijn uit de overdrachtsakte. 

Blijft de vraag hoe een koper zich kan beschermen tegen een tweede verkoop door zijn 

verkoper. De eerste koper die verneemt dat de ontrouwe verkoper het goed opnieuw verkoopt 

vooraleer de eerste titel is verleden, en vreest dat de verkoper de tweede titel zal laten 

verlijden en overschrijven, kan zijn recht op het goed allicht niet meer veiligstellen tegenover 

de tweede koper door de eerste verkoop aan deze laatste bekend te maken, gezien het tijdstip 

waarop de tweede te goeder trouw moet zijn (zie hoger). In die gevallen waarin publiciteit 

voor het oudere recht vereist is ook jegens derden te kwader trouw, is er natuurlijk geen 

andere mogelijkheid dan die publicatie. 

Men kan de notaris van de tweede koper ook niet verbieden om de tweede verkoop te 

verlijden; in beginsel mag deze zijn ambt niet weigeren (art. 3 Notariswet), en van 

medeplichtigheid aan de wanprestatie van de verkoper kan geen sprake zijn, nu die 

888


wanprestatie werd gepleegd door de tweede verkoop zelf en niet door het verlijden ervan 2305 . 

Wel mag de notaris medewerking weigeren krachtens art. 3, 2° Deontologische Code (“hij 

kan weigeren in de volgende gevallen: 2° wanneer de partijen in de akte handelen met 

miskenning van de rechten van een derde of van de overheid”); de vraag rijst of dit wel kan 

worden ingeroepen indien de tweede koper te goeder trouw heeft gekocht. 

Wel zou men in kort geding (eventueel zelfs in een snelle bodemprocedure) een verbod 

kunnen laten opleggen aan de tweede koper om tot het verlijden van de akte en overschrijving 

ervan over te gaan, maar dit veronderstelt allereerst dat men de identiteit van de tweede koper 

kent. Vervolgens wordt men daardoor nog niet beschermd, zo de tweede verkoop toch 

verleden wordt, tegen conflict met de schuldeisers of onderverkrijgers - meer bepaald 

hypothecaire - van die koper. Het kort geding legt enkel een verbod op, maar geldt niet als 

leveringsakte door de overschrijving waarvan aan art. 1 Hyp.W. zou zijn voldaan. Daarom 

moet onderzocht worden of er andere of bijkomende middelen bestaan om de belangen van de 

eerste koper beter te beveiligen. 

Kantmelding van de dagvaarding uitgebracht tegen de verkoper lijkt niet mogelijk (valt buiten 

art. 3 Hyp.W.; kantmelding vereist immers verzet tegen een reeds overgeschreven akte 2306 ; 

kantmelding bij de titel van de verkoper kan evenmin aangezien het niet die titel is die in 

vraag wordt gesteld) en evenmin voldoende 2307 . Kantmelding zou wel mogelijk zijn indien de 

tweede koper in strijd met een verbod heeft overgeschreven (om te beletten dat hij verder 

vervreemdt), doch dit helpt slechts indien de strijd met het rechterlijk verbod de akte nietig 

zou maken (quod non). 

De gezochte bescherming zou wel kunnen bereikt worden door een (bewarend) beslag op het 

onroerend goed (en overschrijving daarvan), althans zolang de verkoper solvabel is. Is de 

vervreemder niet solvabel, dan kunnen diens andere schuldeisers, waaronder ook de tweede 

koper zelf beslag leggen en executie uitlokken van het goed. Maar zolang het slechts gaat om 

een conflict tussen twee verkrijgers, waarvan de ene kan voldaan worden door verkrijging van 

het goed en de andere door schadevergoeding, dient de oudste verkrijger (eventueel wel vaste 

datum vereist) voorrang te krijgen voor de uitvoering in natura en de tweede genoegen te 

nemen met schadevergoeding 2308 . 

Tenslotte wordt ook gesuggereerd om de neerlegging van de onderhandse verkoopakte onder 

de minuten authentiek te verlijden en te laten overschrijven. Evenwel veronderstelt dit een 

erkenning ervan door de verkoper, wat in dit geval juist problematisch is. 

2305 M. DE CLERCQ, “Voor mij is verschenen”, Postuniversitaire cyclus notariaat Leuven 2008, ter perse in 

Leuvense notariële geschriften. 

2306 Cass. 6-9-1991, RW 1991-92, 610. 

2307 Het Duitse recht daarentegen kent naast de “Widerspruch” ook de “Vormerkung”. 

2308 Voor nadere adstructie, zie mijn bijdrage "De uitwendige rechtsgevolgen van verbintenissen uit overeenkomst 

en andere persoonlijke rechten: zgn. derde-medeplichtigheid aan wanprestatie, pauliana en aanverwante 

leerstukken", in Overeenkomsten en derden: De externe gevolgen van overeenkomsten en de derdemedeplichtigheid, 

p. (119) v. 

889


Een andere probleemsituatie is het gevolg van de "dode hoek", met name wanneer een reeds 

verleden akte nog niet is neergelegd ter overschrijving (bv. omdat er tijd verloren gaat door de 

registratieplicht). De koper zou zich kunnen beschermen door te bedingen dat de koopprijs 

door de notaris maar mag worden uitbetaald na de overschrijving van de akte 2309 . 

2309 Dat de notaris de koopsom niet heeft ingehouden, werd evenwel niet als een fout beschouwd door Hof 

Gent 27 november 2008, T.Not. 2009, 368. 

890


AFDELING D. Pleidooi voor een hervorming van ons publiciteitsstelsel 

Na het beknopt overzicht van de alternatieve stelsels van publiciteit van onroerend goed (hoger) en een nadere 

uitwerking van de derdenbescherming in ons recht (hierboven), doe ik, gegeven het ingewikkeld en gebrekkig 

karakter van ons publiciteitsstelsel voor onroerend goed, ook een poging een hervorming voor te stellen, 

uitgaande van 2 vragen. 

a. Welke vereisten dienen aan de eigendomsoverdracht te worden gesteld, m.b. 

akte en/of inschrijving ? 

Een eerste vraag luidt of wij de akte en/of inschrijving “constitutief” moeten maken voor de eigendomsverkrijging 

krachtens rechtshandeling, of althans voor de overdracht, de vestiging van zakelijke rechten en de 

verkrijging door verdeling (dit zijn de afgeleide wijzen van verkrijging onder bijzondere titel) ? 

Hierbij is vooreerst een historische noot op zijn plaats. Algemeen wordt aanvaard dat art. 1 Hypotheekwet enkel 

de eigendomsoverdracht ten aanzien van derden betreft, en niet ook de eigendomsovergang tussen partijen. 

Nochtans is het erg betwistbaar dat dit de bedoeling was van de wetgever. De schijnbare beperking tot derden 

wordt namelijk gemotiveerd door te stellen dat “Entre les parties contractantes tous actes, toutes conventions 

continueront de recevoir leurs effets et de donner lieu aux actions personnelles qui en découlent 

naturellement” 2310 : men wilde blijkbaar enkel de geldigheid van de verbintenis tussen partijen (behalve bij 

schenking) vrijstellen van publiciteit, en helemaal niet de eigendomsovergang ! 

En inderdaad is de gedachte van een “relatieve” eigendom in beginsel in strijd met het begrip zakelijk recht zelf, 

dat per definitie erga omnes werkt. Anderzijds is the life of law, not logic but experience 2311 . Dat eigendom in 

beginsel erga omnes werkt, is in beginsel geen voldoende argument om ons huidig stelsel te veroordelen; ook het 

(Staats)Nederlandse en Duitse recht kennen gevallen van relativiteit van de eigendom (de bovengenoemde 

Vormerkung zou men als zo’n geval kunnen zien). Vandaar kan men de vraag wanneer eigendom overgaat c.q. 

dient over te gaan, eigenlijk niet beantwoorden zonder eerst te zeggen wat men bedoelt met 

eigendomsoverdracht, i.e. welke rechtsgevolgen men onder dit begrip samenvat of aan het eigendomsrecht 

vastknoopt 2312 . 

1° Het inschrijvingsbeginsel tegen de achtergrond van de relevante rechtsvragen 

(eigendomsfuncties) 

Zo kan men vaststellen dat de keuze voor een bepaald tijdstip van eigendomsovergang maar al te vaak wordt 

gemotiveerd met redenen, die daar los van staan, omdat het rechtsgevolgen betreft die niet met de 

eigendomsovergang als dusdanig te maken hebben. Zo bv. is het tijdstip van eigendomsovergang 

vanzelfsprekend niet bepalend voor de gebondenheid van de verkoper, in die zin dat men gebonden kan zijn, ook 

al vindt de overdracht pas later plaats. Zo bv. kan de risico-overgang worden losgekoppeld van de 

eigendomsovergang. Zo partijen niets anders hebben bedongen, gaat het risico van de tegenprestatie (in 

wederkerige overeenkomsten) over op het ogenblik van de eigendomsoverdracht 2313 . Zo bv. is de vraag of een 

2310 Verslag-Lelièvre, aangehaald door A. DELEBECQUE, Commentaire législatif de la loi du 16 décembre 

1851 sur la révision du régime hypothécaire, Decq Brussel 1852, p. 45 nr. 39. 

2311 Naar het klassieke citaat van O.W. HOLMES. Wellicht is het nog juister te zegggen, met A. WATSON, 

dat the life of law is neither logic nor experience but borrowing (afschrijven en nog eens afschrijven), maar dat 

is een ander verhaal (zie A. WATSON, Legal transplants. An approach to comparative law, Scottish Academic 

Edinburgh 1974) 

2312 R. SACCO, “Fait-il retarder le transfert de la propriété (Synthèse de droit comparé)”, in Faut-il retarder le 

transfert de propriété, reeks Cahiers de droit de l'entreprise van La semaine juridique: édition entreprise, p. 22, 

onderscheidt een negental rechtsvragen, die al dan niet aan de eigendom(sovergang) worden gekoppeld. 

2313 Weliswaar wordt de risico-overgang in ons recht in beginsel aan de eigendomsovergang gekoppeld, 

891


tweede verkoop van hetzelfde goed wanprestatie vormt aan een eerdere verkoop, en gebeurlijk zelfs een 

onrechtmatige daad van derde-medeplichtigheid inhoudt, niet afhankelijk van het tijdstip van 

eigendomsovergang. Zo bv. is de mogelijkheid om een gekocht goed door te verkopen niet afhankelijk van de 

vraag of de eerste verkoop reeds met eigendomsovergang gepaard is gegaan. 

De keuze van de regel inzake eigendomsovergang dient m.i. daarentegen wel te worden bepaald met het oog op 

de volgende vraagstukken: 

a) wie eigenaar is, is vanzelfsprekend van belang voor zuiver zakenrechtelijke conflicten in het algemeen, en 

dubbele vervreemding door eenzelfde vervreemder in het bijzonder; 

b) wie eigenaar is, is verder van belang voor de overgang van kwalitatieve rechten en verplichtingen in het 

algemeen, en bij huur in het bijzonder; 

c) wie eigenaar is, is tenslotte van belang voor de werking van het publiekrecht in het algemeen, en het voeren 

van een bodembeleid door de overheid in het bijzonder (bodembeleid in ruime zin, omvattende onder meer 

ruimtelijke ordening, milieubeleid e.d.). 

a) Zuiver zakenrechtelijke conflicten (inbegrepen het conflict met de 

samenlopende schuldeisers) 

Of de eigendom slechts kan overgaan door de vervulling van de publiciteit, dan wel reeds door een daartoe 

strekkende overeenkomst tussen partijen, heeft belang voor sommige zakenrechtelijke conflicten. Immers, 

hoewel men weliswaar algemeen zegt dat ten aanzien van derden, en dus bij zakenrechtelijke conflicten, het de 

publiciteit is die de doorslag geeft, is dit niet helemaal juist in ons recht. Het tijdstip van overdracht tussen 

partijen bepaalt in beginsel nog altijd de anterioriteit tussen conflicterende rechten die van dezelfde partij 

worden afgeleid, en de publiciteit geeft maar de doorslag wanneer de latere verkrijger te goeder trouw is, 

alsmede wanneer er samenloop ontstaat voor de publiciteit is vervuld (het niet-gepubliceerde eigendomsrecht is 

niet tegenwerpbaar aan de samenlopende schuldeisers). In ons stelsel moeten derden die de eigendomsverhouding 

tussen partijen kenden of behoorden te kennen (“derden te kwader trouw”) deze in beginsel ook 

eerbiedigen, zij het met belangrijke uitzonderingen (nl. voor de schuldeisers in samenloop; verder bij conflict 

met de rechtsvoorganger van de vervreemder, die wil ontbinden maar geen voorrecht heeft gepubliceerd, en nog 

in enkele andere gevallen), en worden zij intussen dus geen eigenaar. In stelsels waar de inschrijving constitutief 

is wordt degene die weet heeft van een vorige, niet-gepubliceerde overdracht (d.w.z. noch inschrijving, noch 

Vormerkung) wél eigenaar. 

Nu kan ons stelsel op het eerste gezicht billijker leiden, maar vooraleer tot dat besluit te komen, moet men de 

juiste betekenis van dat verschil toch even bekijken. Dat de verkrijger die weet heeft van een eerdere verkoop in 

constitutieve stelsels eigenaar wordt, betekent namelijk helemaal niet dat hij die eigendom ook mag behouden. 

Indien hij onrechtmatig heeft gehandeld ten aanzien van de eerste koper, d.i. bij “derde-medeplichtigheid”, zal 

hij verplicht zijn om het goed over te dragen aan die eerste koper (c.q. afstand te doen van zijn Vormerkung). 

Enkel heeft hij ondertussen toch maar een zakelijk recht, en de eerste koper niet (die laatste kan wel door middel 

van een Vormerkung de eigenaar relatief beschikkingsonbevoegd maken). Indien de tweede verkrijger te kwader 

trouw insolvabel is, dan zal de eerste koper in samenloop komen met de andere schuldeisers van de tweede 

verkrijger. Maar in ons recht zal het resultaat normaal hetzelfde zijn: schuldeisers in samenloop kunnen zich 

namelijk evenzeer beroepen op art. 1 Hyp.W., en dit geldt in ons land ook voor de onderverkrijger van een 

verkrijger te kwader trouw. Gaat de tweede koper te kwader trouw, die eerst overschrijft, failliet, dan zal de 

eerste koper, hoewel theoretisch eigenaar zijnde, toch maar een evenredig deel van de opbrengst van het goed 

ontvangen 2314 . Het is zelfs zo dat de eerste koper in het Duitse stelsel beter beschermd is dan bij ons, omdat hij 

daar tenminste nog de mogelijkheid heeft om op grond van zijn schuldvordering uit onrechtmatige daad (derde- 

behoudens andersluidend beding en enkele bijzondere wetsbepalingen (bv. Wet-Breyne inzake vooruitbetalingsovereenkomsten 

in aanbouw zijnde woningen 1971). Maar het gaat om twee vragen, die gemakkelijk 

afzonderlijk kunnen worden geregeld. 

2314 Het resultaat zou anders kunnen zijn bij toepassing van de actio Pauliana, maar ook die werkt in beginsel 

op dezelfde wijze in beide stelsels. 

892


medeplichtigheid) een Vormerkung te boeken 2315 , en zo voorrang te verkrijgen op de andere schuldeisers van de 

verkrijger te kwader trouw, terwijl het in ons recht erg twijfelachtig is of een kantmelding van een eis van de 

eerste koper (tot revindicatie) jegens de tweede koper te kwader trouw (die eerst heeft overgeschreven) de eerste 

voorrang zou verlenen in een daaropvolgend faillissement van die tweede koper 2316 . 

Waar er aldus van het billijkheidsargument niet veel meer overblijft, moet op grond van de rechtszekerheid de 

voorkeur worden gegeven aan het constitutief stelsel: zakenrechtelijk geen verkrijging noch voorrang zonder 

publiciteit (zij het inschrijving, zij het Vormerkung). Het grote voordeel daarvan is een grote beperking van het 

aantal mogelijke conflicten tussen zakelijke rechten, van het aantal toestanden waar meerdere personen kunnen 

beweren eigenaar te zijn. Weliswaar gaat die vermindering gepaard met een toenemende rol van de leer der 

derde-medeplichtigheid, doch dat tast de zekerheid over de zakelijke rechtstoestand van het goed veel minder 

aan. 

b) Overgang van kwalitatieve rechten en verplichtingen in het algemeen, en bij 

huur in het bijzonder 

De eigendomsovergang brengt ook de overgang mee van kwalitatieve rechten (waaronder ook in beginsel het 

recht op de vruchten) en verplichtingen. Een van de belangrijkste gevallen daarvan betreft de huur. De rechten 

én verplichtingen van de verhuurder gaan bij vervreemding van een verhuurd goed over op het tijdstip van de 

eigendomsovergang. Bovendien kan de vervreemder het goed in beginsel nog altijd verhuren zolang de 

eigendom niet is overgegaan. Aangezien huur geen zakelijk recht is, geldt in deze verhouding in ons recht in 

beginsel het tijdstip van eigendomsovergang tussen partijen (of althans de vaste datum daarvan), en niet de 

publiciteit ervan. 

Ook hier zou het de duidelijkheid en de rechtszekerheid ten goede komen indien in verhouding tot de huurder, de 

eigendom pas overgaat op het tijdstip van de inschrijving. Dit belet niet dat verkoper en koper onder elkaar een 

andere afrekening kunnen bedingen. We zien trouwens dat de wetgever in 1997, bij de wijziging van art. 9 lid 1 

van de Woninghuurwet, reeds gekozen heeft voor een aanknoping aan de publiciteit in plaats van aan de 

eigendomsovergang tussen partijen. Ook zou het nuttig zijn te bepalen dat bij de opzegging voor eigen gebruik, 

de verkrijger niet reeds bij de opzegging eigenaar moet zijn, maar het integendeel voldoende is dat hij bij de 

opzegging reeds een schuldvordering tot geven heeft en bij het einde van de termijn eigenaar is. 

c) Publiekrechtelijke vragen 

Tenslotte is het ook voor de toepassing van publiekrechtelijke bepalingen, en het voeren van een bodembeleid 

door de overheid, veel beter om toestanden te vermijden waarbij in de ene verhouding één partij eigenaar is, en 

in de andere (bv. ten aanzien van de schuldeisers der partijen) een andere partij, en dus de eigendomsovergang te 

koppelen aan de inschrijving in de registers. 

2° Gewenste omvang van het inschrijvingsbeginsel 

Uit het voorgaande blijkt dat het inderdaad wenselijk is om de inschrijving (en niet enkel de authentieke akte) 

constitutief te maken voor de eigendomsoverdracht en vestiging van beperkte zakelijke rechten 2317 . Wel dient 

2315 Op grond van BGB § 885 kan de Vormerkung immers niet alleen worden gegrond op een verbintenis uit 

overeenkomst, maar ook op een andere verbintenis mits machtiging van de rechter in kort geding. 

2316 Zie voor deze discussie De PAGE, Traité VII, 983 v.; K. BYTTEBIER, Voorrechten en hypotheken nr. 

189. 

2317 Niet gepleit wordt hier voor het formaliseren van de verkoop zelf, door ook de oorspronkelijke 

verkoopovereenkomst of verkoopbelofte slechts bindende kracht te geven indien ze autentiek wordt verleden. In 

de koop-verkoop van onroerend goed is er geen typisch zwakkere partij, zodat vormvereisten vaak tot 

ongewenste gevolgen leiden. 

893


nog te worden gepreciseerd hoe ruim het begrip “overdracht” in deze context dient te worden begrepen, en voor 

welke wijzen van verkrijging de publiciteit constitutief dient te zijn. 

1° Allereerst dient de regel te gelden voor de eigenlijke “overdracht” en de “vestiging” (in eigenlijke zin) van 

beperkte zakelijke rechten, d.i. verkrijging onder bijzondere titel uit kracht van verbintenis, voor zover deze 

“onder levenden” geschiedt. Daarbij dient zonder belang te zijn wat de aard van die titel is (bezwarende titel, 

zoals bij koop, ruil, inbreng, aanwasovereenkomst, overdracht door wijziging huwelijksvermogensstelsel, 

inbetalinggeving en boedelafstand; kosteloze titel zoals schenking, contractuele erfstelling, ouderlijke 

boedelverdeling, inbreng of stichting, afstand; zekerheidstitel zoals bij hypotheekvestiging; beheersoverdracht; 

uitoefening voorkoop- of naastingsrecht; overdrachtsverbintenis uit onrechtmatige daad of andere), en evenzeer 

wat de aard van het overgedragen of gevestigd recht is (eigendom, vruchtgebruik, erfpacht- of opstalrecht, 

erfdienstbaarheid - uitgezonderd de overgang van hypotheekrecht ingevolge overgang van de verzekerde 

schuldvordering 2318 , de overgang van erfdienstbaarheden door overgang van het heersend erf, en de overgang 

van als accessoir gevestigde opstalrechten). 

2° Vervolgens dient de regel te gelden voor de verdeling en gelijkgestelde zakenrechtelijke rechtshandelingen 

(toebedeling uit een rechtspersoon, een gemeenschap of een nalatenschap, omzetting van vruchtgebruik e.d.); zij 

vormen geen overdracht in eigenlijke zin in ons recht, d.i. worden niet gezien als de uitvoering van een 

onderliggende verbintenis. 

3° Zij dient ook te gelden voor de afstand van recht, ook wanneer deze louter uitdovend is (abdicatieve 

rechtshandeling). 

Tot hier toe gaat het om handelingen, waarvoor de publiciteit nu reeds is voorgeschreven (zij het niet 

constitutief). 

4° De regel dient ook te gelden voor handelingen waarmee men eigendom terugkrijgt op grond van een 

ontbinding, herroeping e.d., in de gevallen waarin deze geen terugwerkende kracht hebben (op dit ogenblik is de 

publiciteit reeds verplicht, zij het enkel wanneer deze handeling gerechtelijk geschiedt). De regel dient ook te 

gelden voor de andere handelingen waarmee een ingeschreven rechtshandeling wordt aangevochten (d.w.z. ook 

wanneer dit met terugwerkende kracht gebeurt, zodat er eigenlijk geen verkrijging plaatsvindt, maar een 

schijnbare verkrijging a posteriori blijkt nooit te hebben plaatsgevonden). 

5° De regel dient verder ook te gelden wanneer de translatieve, constitutieve of declaratieve handeling onder 

levenden een verkrijging onder algemene titel omvat (algehele gemeenschap van goederen of maatschap, fusie of 

splitsing, algehele verdeling van een gemeenschap, overdracht of inbreng bedrijfstak, enz.); op dit gebied kent 

ons recht vandaag enkele leemten. Wel moet worden nagegaan of het haalbaar is een inschrijving in het 

grondboek (die voor elk betroffen onroerend goed afzonderlijk moet gescheiden) constitutief te maken, dan wel 

genoegen kan worden genomen met een andere publicatie (bv. neerlegging huwelijkscontract, publicatie 

Staatsblad, e.d.) - in het laatste geval dient m.i. wel te gelden dat de verkrijging niet tegenwerpbaar is aan derden 

te goeder trouw zolang zij niet ook uit het grondboek blijkt. 

6° Deze regel dient m.i. ook te gelden voor alle rechtshandelingen die een samenloop doen ontstaan, d.w.z. naast 

beslag ook de invereffeningstelling van een rechtspersoon, de boedelscheiding, de beneficiaire aanvaarding, het 

gerechtelijk akkoord en het faillissement. Dergelijke uitbreiding van de regel buiten het onroerend beslag 

(waarvoor hij nu bestaat) vereist wel een efficiëntie van inrichting van de grondboekhouding die heden niet 

bestaat ... 

7° De regel dient ook te gelden voor alle eenzijdige rechtshandelingen waarmee men een hypotheekrecht of een 

2318 Daar is het bestaande stelsel van de kantmelding m.i. bevredigend. De door de wetgever gemaakte 

uitzonderingen daarop dienen m.i. terug te worden afgeschaft, behoudens het geval waarin de hypothecaire 

schuldvordering in een waardepapier is belichaamd (hypothecaire grosse aan order). 

894


onroerend voorrecht verkrijgt, inbegrepen de wettelijke hypotheken (waar de inschrijving nu niet constitutief is 

en zelfs met terugwerkende kracht voorrang kan verlenen), alsmede voor publiekrechtelijke eenzijdige 

rechtshandelingen zoals de onteigening. 

8° De regel dient niet te gelden bij verkrijging mortis causa, omdat dit een te fundamentele wijziging van ons 

erfrecht vooronderstelt. Dit sluit niet uit dat het wenselijk zou zijn om de niet-inschrijving daarvan niettegenwerpbaar 

te maken aan derden te goeder trouw, zoals overigens verder ook zal worden betoogd. 

9° Nader te bestuderen gevallen betreffen tenslotte: 

- de verkrijging door zakelijke subrogatie in een onroerend goed 2319 ; 

- de lange verjaring (van dertig jaar) en de toe-eigening, waarbij een inschrijving m.i. in beginsel ook dient te 

worden voorgeschreven opdat het bezit gedurende de voor verjaring vereiste tijd c.q. de inbezitneming tot 

eigendom zou kunnen leiden 2320 , behalve dan voor de voortdurende en zichtbare erfdienstbaarheden; 

- de wettelijke erfdienstbaarheden, aangezien de meeste ervan veeleer beperkingen zijn van het eigendomsrecht 

dan echte zakelijke rechten. 

Verder moet ook bestudeerd worden of inschrijving niet constitutief dient te zijn voor bepaalde niet-zakelijke 

rechten met betrekking tot andermans onroerend goed, die evenwel een zakelijke werking kunnen verkrijgen 

doordat zij de ongeldigheid kunnen meebrengen van een overdracht van dat goed in strijd met hun recht. Denken 

we meer bepaald aan die voorkooprechten die tot indeplaatsstelling (naasting) kunnen leiden, zoals dat van de 

pachter, en nietigheid veroorzakende vervreemdingsverboden gegrond op de belangen van de echtgeno(o)t(e) of 

het gezin. 

Daarnaast kent ons recht ook niet-zakelijke rechten met betrekking tot andermans onroerend goed, die een 

kwalitatieve verplichting opleggen aan de eigenaar daarvan, d.i. een verplichting die hem wordt opgelegd in zijn 

hoedanigheid van eigenaar. Verbintenissen kunnen in ons recht wel enkel krachtens de wet kwalitatief zijn, en 

niet krachtens overeenkomst; anders gezegd, de verkrijger is in beginsel slechts aan deze verbintenissen 

gebonden voor zover hij er zelf mee heeft ingestemd dan wel ze krachtens de wet opgelegd krijgt in zijn 

hoedanigheid van eigenaar van het goed. Bij onroerend goed gaat het meer bepaald om verbintenissen uit 

verhuring (onder bepaalde voorwaarden) en verpachting, uit de rechtsverhouding tussen eigenaar en beperkt 

zakelijk gerechtigde (vruchtgebruiker, erfpachter, opstalhouder, eigenaar heersend erf, hypotheekhouder) en uit 

mede-eigendom (waaronder ook appartementsmede-eigendom). Voor zover deze rechten aan publiciteit worden 

onderworpen, gaat het evenwel nooit om een publiciteit voor het ontstaan van deze rechten, maar voor hun 

kwalitatief karakter, d.i. voor de tegenwerpbaarheid ervan aan de verkrijger van het goed. Deze publiciteit - 

welke vorm ze ook moge aannemen 2321 - kan dan ook nooit constitutief zijn. 

b. Hoe dienen derde-verkrijger te goeder trouw van onroerend goed te worden 

beschermd en welke rechtsgevolgen dienen aan de privaatrechtelijke 

vermeldingen in de registers te worden gehecht ? 

1° Welk publiciteitsstelsel kiezen ? 

Dit betreft de vraag of ons publiciteitsstelsel, los van het feit dat de inschrijving niet constitutief is voor de 

verkrijging van onroerende zakelijke rechten, een voldoende bescherming biedt aan de derde-verkrijger te 

goeder trouw. 

2319 Te onderscheiden van de verkrijging van een hypotheek door subrogatie in de hypothecaire 


2320 In het Duitse recht verkrijgt men ook na 30 jaar bezit geen eigendom, indien men niet is ingeschreven in 

het grondboek, behoudens in de zeer uitzonderlijke voorwaarden van BGB § 927. 

2321 Slechts in uitzonderlijke gevallen worden deze rechten gepubliceerd in de hypotheekregisters - zo bv. de 

huur voor meer dan 9 jaar. 

895


Door deze vraagstelling wordt impliciet reeds de raad gegeven om niet over te gaan tot een Torrens-stelsel, 

waarin de inschrijving de eigenaar ook tot eigenaar maakt buiten de gevallen waarin hij als derde-verkrijger te 

goeder trouw bescherming waard is. Ook al zou een dergelijk stelsel vanuit publiekrechtelijk oogpunt een 

bodembeleid vereenvoudigen, het houdt een te verregaande opoffering van verkregen rechten in om te worden 

ingevoerd in streken waar de private eigendom van de grond en de versnippering daarvan vele eeuwen oud zijn. 

Anderzijds meen ik dat men niet ernstig kan beweren dat ons huidig recht een efficiënte regeling inhoudt van 

zakenrechtelijke conflicten m.b.t. onroerend goed. Ons publiciteitsstelsel is inefficiënt, zowel door de wijze 

waarop het is georganiseerd, als door de talloze leemten op zakenrechtelijk gebied. Die leemten op hun beurt zijn 

het gevolg van het feit dat er op die leemten geen sanctie staat. Zoals BAUR terecht schrijft, is het zo dat de 

enkele mogelijkheid dat een derde te goeder trouw op grond van de onjuistheid of onvolledigheid van de 

registers eigendom kan verkrijgen het beste middel om ervoor te zorgen dat de registers betrouwbaar 

worden 2322 , en tot gevolg heeft dat er in de praktijk nog zeer weinig betwistingen rijzen. Vanuit het oogpunt van 

de rechtszekerheid is het Duitse stelsel dan ook minstens even goed als het Torrens-stelsel. 

Vooraleer na te gaan in hoeverre de fides publica ook in ons recht dient te worden ingevoerd, past het even na te 

gaan of een minder verregaande hervorming, gepaard aan jurisprudentiële oplossingen, niet evenzeer resultaat 

kan hebben. Dat is immers de weg die men in Frankrijk is gegaan. Het betreft daarbij voornamelijk drie 

ontwikkelingen: 

1° De invoering van een “fichier immobilier”, d.i. een perceelsgewijze privaatrechtelijke grondboekhouding 

(naast het publiekrechtelijk kadaster, en meer bepaald grondslag voor dat kadaster), zij het nog steeds slechts als 

een afgeleide van de hypotheekregisters (art. 1 Décret 1955-22). 

2° De uitbreiding van de rechtsfeiten waarvoor inschrijving op straffe van niet-tegenwerpbaarheid aan latere (en 

vaak ook aan tussentijdse) derden-verkrijgers is voorgeschreven (Décret 19455-22 zoals gewijzigd bij Décret 

1959-89). Opvallend is onder meer de verplichting om elke verkrijging mortis causa te laten vaststellen door 

middel van een notarieel attest en dit te publiceren. 

3° De verruimde toepassing van de vertrouwensleer door de rechtspraak, op grond waarvan de persoon die te 

goeder trouw verkrijgt van een propriétaire apparent beschermd wordt tegen de aanspraken van de verus 

dominus. Vereist is enkel dat de verkrijger gehandeld heeft op grond van een erreur commune 2323 . Waarop die 

erreur commune allemaal kan zijn gegrond, is niet vastomlijnd. In ieder geval volstaat de enkele goede trouw 

niet, aangezien - zo redeneert men - dit de regels betreffende de korte verjaring (10 of 20 jaar) zonder voorwerp 

zou maken. 

Hoewel het Franse publiciteitsstelsel hierdoor een heel stuk verder staat dan het Belgische, moet men toch 

vaststellen dat het ook na deze ontwikkelingen qua rechtszekerheid en efficiëntie nog steeds ver achter blijft bij 

het Duitse: 

- de wettelijke regeling is veel uitvoeriger en veel ingewikkelder, vergeleken met de al bij al erg beknopte 

regeling van het Duitse BGB, die dan nog tot veel minder betwistingen aanleiding geeft; 

- de betrouwbaarheid van het Duitse grondboek is veel groter, precies omdat in elk beginsel elk rechtsfeit dat niet 

is ingeschreven niet tegenwerpbaar is aan derden te goeder trouw; 

- de vereisten voor de bescherming van de derde-verkijger zijn door dit positieve stelsel veel duidelijker, daar 

waar het Franse recht blijft aanmodderen met vage normen zoals de “error communis” waarvoor geen vaste 

maatstaven zijn gegeven, en die dus aan de soevereine waardering van de feitenrechter worden overgelaten ... (in 

(Staats)Nederland heeft men ingezien dat men met die vage norm alleen niet rondkwam, zodat men naast het 

2322 F. BAUR, Lehrbuch des Sachenrechts § 23 I 4: “Die Möglichkeit redlichen Erwerbs auf der Grundlage des 

unrichtigen Grundbuchs erzwingt in der Regel das richtige Grundbuch”. 

2323 Zie onder meer Cass. fr. 3 april 1963, Bull. I nr. 204, p. 174 = JCP 1964, II, 13502 n. J. MAZEAUD = D. 

1963, 306 n. J. CALAIS-AULOY. 

896


vertrouwensbeginsel van art. 3:36 NBW wel degelijk een precies geheel van regels betreffende de 

betrouwbaarheid van de registers heeft uitgewerkt in art. 3:17, 3:24 v. en 3:88 NBW); 

- de hoeveelheid rechtsfeiten en elementen waaraan zakelijke werking wordt gegeven is veel groter, en de 

omvang van de in de registers opgenomen vermeldingen nog groter (volledige publicatie van de titel, in plaats 

van enkel die bestanddelen ervan die onmiddellijk de zakenrechtelijke rechtstoestand betreffen); 

- teveel toestanden blijven in het onzekere zolang de verjaringstermijn (10 of 20 dan wel 30 jaar) niet is 

verstreken, waarbij bovendien verjaring mogelijk is op grond van bezit alleen, zelfs zonder inschrijving in de 

registers, en niet alle stuitings- en schorsingsgronden van de verjaring uit de registers zijn af te leiden. Dit alles 

brengt mee dat er bij verkrijging nog altijd een onderzoek moet worden verricht naar alle opeenvolgende titels 

tot minstens 30 jaar terug. 

Dit alles moet er ons toe brengen om in de hervorming minstens zo ver te gaan als in (Staats)Nederland (NBW 

1992) en wellicht, op het abstractiebeginsel na, zover als in de BR Duitsland (BGB 1900). Een dergelijke 

hervorming wordt hieronder in een aantal punten geschetst. 

2° Beknopte uitwerking van de hervorming. 

a) Perceelsgewijze inrichten van de privaatrechtelijke grondboekhouding 

De nadelen van het huidige systeem (chronologisch register met daarnaast een persoonsregister als hulpregister) 

zijn zo vanzelfsprekend dat het onbegrijpelijk is dat men er nog aan vasthoudt 2324 . Een ernstige hervorming, 

met overschakeling op een perceelsgewijze grondboekhouding (Realfolium), valt te verkiezen voor halfslachtige 

tussenoplossingen. Met de moderne technologie is het overigens mogelijk om tot een geïntegreerd stelsel te 

komen, d.i. een stelsel waarbij de toegang via verschillende sleutels mogelijk is (perceel, persoon, datum). 

Daarbij blijft het wel geraadzaam om een onderscheid te maken tussen de privaatrechtelijke grondboekhouding 

en het publiekrechtelijk kadaster, zei het dat er tussen beiden vanzelfsprekend geen tegenspraak mag bestaan, en 

zij dus best door eenzelfde bestuur worden bijgehouden. Daarbij dient het grondboek de rechtsfeiten te bevatten 

die leiden tot de wijziging van de zakelijke rechtstoestand van het goed, d.w.z. tot het verkrijgen of verliezen van 

eigendom, het ontstaan of tenietgaan van zakelijke rechten en rechten met zakelijke werking (bv. 

voorkooprechten met indeplaatsstelling). De inhoudelijke beperkingen van het eigendomsrecht of andere 

zakelijke rechten daarentegen horen veeleer thuis in het kadaster (bv. beperkingen inzake ruimtelijke ordening 

(bebouwbaarheid, grondgebruik), monumenten- en landschapszorg, bodemverontreiniging, andere 

milieuvoorwaarden, enz.). Deze grens is weliswaar niet altijd scherp (bv. publiekrechtelijke erfdienstbaarheden), 

maar toch hanteerbaar. Ook de feitelijke beschrijving van het goed en het gebruik dat ervan wordt gemaakt (de 

bebouwing, het landbouwgebruik, de bodemtoestand, enz.) hoort in het kadaster thuis. Goed op elkaar 

afgestemde privaat- en publiekrechtelijke registers zijn ook een veel geschikter instrument voor een bodembeleid 

door de overheid. 

b) Betrouwbaar maken van de registers door het verlenen van fides publica 

Het betrouwbaar maken van de registers vereist een drastische verruiming van de niet-tegenwerpbaarheid aan 

derden-verkrijgers te goeder trouw van niet-ingeschreven rechtsfeiten die beschikkingsonbevoegdheid van de 

ingeschreven gerechtigde meebrengen (waarbij die beschikkingsonbevoegdheid de keerzijde is van oudere 

zakelijke rechten). Derden-verkrijgers te goeder trouw worden dus beschermd tegen de onjuistheid of 

onvolledigheid van de betreffende het verkregen goed ingeschreven rechtsfeiten. Dit is verantwoord doordat het 

in bijna alle gevallen goedkoper is voor de oudere gerechtigde om dat rechtsfeit in te schrijven, dan voor de 

derde-verkrijger om de afwezigheid ervan te onderzoeken. 

De uitzondering, nl. dat een niet-ingeschreven rechtsfeit waarvan de niet-inschrijving maakt dat de bepaling van 

2324 De PAGE, Traité V, nr. 111 A; DIRIX & DE CORTE, Zekerheidsrechten nr. 60. 

897


de zakelijke rechtstoestand van het goed c.q. de beschikkingsbevoegdheid van de als gerechtigde ingeschreven 

gerechtigde in het grondboek onjuist is, dient zo beperkt mogelijk te zijn. Zo mogelijk dient dit te worden 

beperkt tot enkel feiten die in een rechtsregel omschreven zijn (zodat de wijziging van de zakelijke 

rechtstoestand c.q. beschikkingsbevoegdheid rechtstreeks uit de wet voortvloeit en dus algemeen geldend is - bv. 

de algemene invoering van een voorkooprecht op een bepaalde categorie onroerende goederen ten gunste van de 

overheid). Een mogelijke uitzondering vormt verder de verkrijging door (dertigjarige) verjaring van een voortdurende 

en zichtbare erfdienstbaarheid. Voor de verkrijging mortis causa dient de publiciteit echter zeker op straffe 

van niet-tegenwerpbaarheid te worden voorgeschreven. 

M.i. kan een andere soort publicatie (zoals bv. het Staatsblad) niet voldoende zijn om tegenwerpbaar te zijn aan 

derde-verkrijgers die deze feiten niet daadwerkelijk kenden (dit is van belang voor zover men bij verkrijging 

onder algemene titel slechts een dergelijke publicatie zou verplicht stellen). Het begrip kwade trouw dient hier 

eng te worden begrepen 2325 . 

Zoals in (Staats)Nederland dient de niet-tegenwerpbaarheid aan de derde-verkrijger te goeder trouw van nietingeschreven 

rechtsfeiten die de ingeschreven gerechtigde beschikkingsonbevoegd maken onder meer te gelden 

voor alle titelgebreken van een vorige overdracht. In het NBW volgt dit uit de regel van art. 3:88 NBW. In het 

Duitse recht wordt dit probleem meestal nog drastischer opgelost, namelijk doordat de overdracht geabstraheerd 

wordt van de onderliggende titel (behalve in geval van bedrog), zodat een titelgebrek de overdracht niet 

verhindert en de verkrijger ook niet beschikkingsonbevoegd maakt. Voor de invoering van een dergelijk abstract 

stelsel wordt hier echter niet gepleit. Bij kennis van titelgebreken uit de vorige overdracht, die de overdracht 

ongeldig maken, dient de derde-verkrijger niet te worden beschermd. Doch zoals vandaag reeds het geval is ten 

aanzien van bv. een ontbindings- en herroepingsmogelijkheid die niet door de inschrijving van een voorrecht is 

“gepubliceerd”, dient de derde-verkijger in beginsel geen nader onderzoek te verrichten naar de geldigheid van 

de verkrijgingstitel van de vervreemder. Ook mag de kennis van een niet-ingeschreven (niet Vorgemerkte) zuiver 

obligatoire aanspraak (herroepingsmogelijkheid, recht op levering, e.d.m.) de verkrijging door de derde in 

beginsel niet deren. 

De bescherming van de verkrijger op grond van de fides publica van het grondboek dient beperkt te blijven tot 

verkrijging krachtens overdracht of vestiging in enge zin. Anders gezegd: zoals in ons huidig recht kan de 

exceptie van niet-publicatie enkel worden ingeroepen door een derde-verkrijger te goeder trouw en door de 

schuldeisers van de ingeschreven gerechtigde in geval van samenloop. De bescherming moet niet worden 

uitgebreid tot de verkrijging uit een verdeling (de verkrijger is daarbij geen “derde”) noch tot de verkrijging 

onder algemene titel (bv. erfenis) noch tot de verkrijging door zakelijke subrogatie. Aan de schuldeisers van de 

ingeschreven gerechtigde in geval van samenloop, dient wellicht niet dezelfde bescherming te worden gegeven; 

ten aanzien van hen blijft best een louter negatieve werking van het grondboek bewaard (d.i. het waarborgt enkel 

de afwezigheid van inschrijvingsplichtige feiten; voor zover de inschrijving van een overdracht of vestiging niet 

constitutief zou zijn, dient ze minstens een voorwaarde te zijn voor tegenwerpbaarheid aan de schuldeisers). Een 

verdergaande bescherming van de samenlopende schuldeisers kent ook het (Staats)Nederlandse en Duitse recht 

niet 2326 . 

Voor zover inschrijving niet reeds constitutief wordt gemaakt voor de verkrijger krachtens overdracht of 

vestiging, dient ze minstens een bijkomende vereiste te zijn voor de bescherming van de derde-verkrijger in enge 

zin (d.i. met uitsluiting van de samenlopende schuldeisers). 

NB. Naast de bescherming van de derde-verkijger kan de fides publica ook nog andere derden beschermen, zo 

bv. de schuldenaar die presteert aan de persoon die volgens de inschrijvingen in het grondboek schuldeiser is (bij 

kwalitatieve rechten, hypothecaire schulden e.d.m.), of de partij die opzegt aan de persoon die volgens het 

grondboek eigenaar is. 

2325 Vgl. eerder over dit probleem A. van OEVELEN, "De zgn. "subjectieve" goede trouw in het Belgische 

materiële privaatrecht", TPR, 1990, 1093 v. 

2326 F. BAUR, Lehrbuch des Sachenrechts § 23 III 2 b. 

898


De bescherming dient in beginsel ook toe te komen aan de verkrijger om niet. Deze zal echter wel gebeurlijk de 

actio pauliana moeten ondergaan van de oudere gerechtigde, telkens wanneer de vervreemding in hoofde van de 

vervreemder een bedrog ten aanzien van een schuldeiser uitmaakte; in sommige gevallen kan er ook een 

vergoedingsplicht zijn van de verkrijger om niet. 

Gezien de verregaande gevolgen van een inschrijving, dient nauwkeurig te worden bepaald aan welke vereisten 

de akte moet voldoen op grond waarvan inschrijving kan worden verkregen. Dezelfde waarborgen dienen niet te 

worden opgelegd voor een voorlopige inschrijving of Vormerkung. Heeft de bewaarder van het grondboek 

bezwaren tegen inschrijving, dan mag hij een volwaardige inschrijving weigeren, doch in een aantal gevallen 

dient hij wel een voorlopige inschrijving uit te voeren, met melding van zijn bezwaren. De bewaarder is jegens 

derden (dit kan een oudere gerechtigde zijn, of een latere verkrijger) aansprakelijk voor niet aangetekende 

bezwaren die hij door een normale controle had moeten vinden: strijd met het grondboek, vormgebreken van de 

ter inschrijving aangeboden akte, e.d.m. De controle van andere aspecten van de rechtshandeling dient echter 

uitsluitend aan de notaris te worden toevertrouwd (zoals ook vandaag het geval is), zo bv. de controle van de 

identiteit der partijen, de handelingsbekwaamheid, de bestuursbevoegdheid bij gemeenschapsgoederen, de 

geldigheid van de toestemming, e.d.m. 

c) Hanteerbaar maken van de registers door de inhoud te beperken tot rechtsfeiten 

die onmiddellijk de zakelijke rechtstoestand bepalen 

Hanteerbaarheid van de registers vergt nog een andere vrij drastische hervorming, namelijk de vervanging van 

de overschrijving van de titel in zijn geheel door een inschrijving van enkel die feiten die rechtstreeks de 

zakelijke rechtstoestand van het onroerend goed bepalen, en daarnaast hoogstens welbepaalde kwalitatieve 

verbintenissen. 

Een dergelijke beperking is in ons recht in beginsel volmaakt mogelijk, omdat wij nu eenmaal een numerus 

clausus kennen van zakelijke rechten en rechten met zakelijke werking. Het moet dan ook in beginsel voldoende 

zijn om, naast vanzelfsprekend de beschrijving van het onroerend goed (op basis van een opsplitsing in percelen, 

en bij appartementsmede-eigendom een bijkomende beschrijving van de splitsing in kavels en de 

gemeenschappelijke gedeelten zoals opgenomen in de basisakte) het feit zelf van de verkrijging (of tenietgaan), 

de aard van het zakelijk recht (of recht met zakelijke werking) en de betrokken partijen te vermelden, en verder 

gegevens zoals het hoogstbedrag verzekerd door een hypotheek, e.d.m. Deze gegevens dienen op een soort 

borderel te worden opgenomen, dat ter inschrijving wordt aangeboden (met uitzondering voor de basisakte). Een 

dergelijk stelsel kan maar werken dankzij een goed georganiseerd notariaat. Zo dient de notaris nog meer dan nu 

te letten op de geldigheid van de rechtshandeling zelf, de handelingsbekwaamheid van partijen, mogelijke 

wilsgebreken, e.d.m., aangezien dat alles niet meer tegen onderverkrijgers zal kunnen worden ingeroepen 

(daartegenover staat dat zijn verplichting tot onderzoek naar de beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder 

door de fides publica sterk wordt verminderd). 

Om de efficiëntie van het stelsel te vergroten heeft men in het Duitse recht de modaliteiten waaraan de 

translatieve, constitutieve e.a. rechtshandeling kan worden onderworpen, sterk beperkt. Zo bepaalt BGB § 925 II 

dat de Auflassung (overeenkomst tot levering van onroerend goed) noch aan een voorwaarde, noch aan een 

tijdsbepaling kan worden onderworpen, dus dadelijk en onvoorwaardelijk moet zijn. In ons recht kan de 

schenking niet aan een tijdsbepaling worden onderworpen, maar wel aan een voorwaarde. In het 

(Staats)Nederlandse recht is een overdracht onder tijdsbepaling eveneens onmogelijk; zij wordt van rechtswege 

omgezet in een overdracht met voorbehoud van vruchtgebruik gedurende de bepaalde tijd (art. 3:85 NBW). Een 

overdracht onder voorwaarde blijft wel mogelijk (art. 3:84 lid 4 NBW), maar de vervulling ervan geschiedt niet 

met terugwerkende kracht. Wellicht is het Duitse recht een te grote wijziging tegenover ons huidig recht en 

verdient het (Staats)Nederlandse recht op dit punt navolging, met daarbij het behoud van de mogelijkheid een 

voorrecht in te schrijven tot zekerheid van de naleving van nauwkeurig bepaalde voorwaarden (die dan binnen 

die grenzen terugwerkende kracht kunnen hebben). 

899


De numerus clausus geldt enkel voor zakelijke rechten, niet voor verbintenissen. Voor zover voor de 

tegenwerpbaarheid van kwalitatieve verbintenissen publicatie wordt vereist, blijft hier een overschrijving van het 

geheel der bepalingen vereist. Dit is bv. het geval voor het reglement van mede-eigendom bij een 

appartementsmede-eigendom (niet alle kwalitatieve verbintenissen zijn daar aan overschrijving onderworpen: 

enkel het reglement van mede-eigendom en de wijziging daarvan, maar niet het reglement van orde en de 

wijziging daarvan). 

d) Onderscheid tussen volwaardige inschrijving en voorlopige inschrijving 

(Vormerkung) 

Wanneer men enerzijds de inschrijving constitutief maakt voor een overdracht of vestiging, en anderzijds deze 

inschrijving met grotere zorgvuldigheid omringt dan vandaag, omwille van de verstrekkender gevolgen ervan 

(grotere beschikkingsmacht van de ingeschrevene), dan is het aangewezen om zoals in het Duitse en Italiaanse 

recht en het (Staats)Nederlandse wetsontwerp, ook de mogelijkheid van een voorlopige inschrijving of 

Vormerkung in te voeren. Deze maakt zoals gezegd de voorlopig ingeschreven niet tot eigenaar, maar schept wel 

een relatieve beschikkingsonbevoegdheid, d.w.z. dat niet meer ten nadele van het voorlopig ingeschreven recht 

kan worden beschikt over het goed. Een dergelijke Vormerkung moet mogelijk zijn op basis van een verbintenis 

tot het verkrijgen van het goed (m.i.v. van bv. een voorkooprecht of naastingsrecht). Vergelijkbaar met de 

Vormerkung kan relatieve beschikkingsonbevoegdheid ook worden geschapen door de inschrijving van een 

beslag, een vervreemdingsverbod e.d. 

Zoals in Duitsland dient diegene die een voorlopige inschrijving neemt reeds als derde-verkrijger te worden 

beschermd, voor zover hij achteraf een volwaardige inschrijving verkrijgt. Maar zijn voorlopige inschrijving is 

nog geen voldoende vertrouwensgrondslag voor een persoon die van hem verkrijgt. 

e) (Geen) Bescherming tegen gebreken van de eigen titel waartegenover de 

verkrijger te goeder trouw is 

De fides publica van het grondboek beschermt de derde-verkijger zoals gezegd enkel tegen 

beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder. Het beschermt hem niet tegen gebreken van zijn eigen titel. In 

beginsel is hij ten aanzien van die gebreken ook geen derde. Er is dan ook geen reden om de verkrijger 

zakenrechtelijk tegen de gebreken van zijn eigen titel te beschermen. In een aantal gevallen in ons recht echter, 

wordt de titel aangetast omwille van de bescherming van private belangen van derden. Het betreft, zoals hoger 

reeds vermeld: 

- nietigheden uit het huwelijksvermogensrecht, ter bescherming van echtgeno(o)t(e) en gezin; 

- inkorting wegens overschrijding van het beschikbaar gedeelte van de nalatenschap, en soms ook 

inbrengverplichting; 

- naastingsrechten van derden, bv. van de pachter op grond van zijn voorkooprecht; 

- niet-tegenwerpbaarheid aan de schuldeisers wegens schuldeisersbedrog (pauliana, hier relevant voor zover het 

handelingen om niet betreft, omdat dan geen medeplichtigheid van de verkrijger is vereist). 

In sommige gevallen is het verantwoord de rechten van die derde aan inschrijving te onderwerpen, voor hun 

zakelijke werking of minstens voor hun tegenwerpbaarheid aan verkrijgers te goeder trouw. Dit geldt met name 

naastings- of voorkooprechten, bepaalde vervreemdingsverboden wegens gezinsbelang, e.d. In andere gevallen 

zal men moeten terugvallen op de verbintenisrechtelijke vertrouwensleer, waarvan de maatstaven zoals gezegd 

een stuk vager zijn dan de fides publica van de registers 2327 . 

2327 Voor een uitvoerige behandeling van het eerstgenoemde probleem, met name de nietigheden ter 

bescherming van echtgenoot en gezin, zie N. GEELHAND, “Het vertrouwensbeginsel als instrument van 

belangenafweging in het huwelijksvermogensrecht”, TPR 1994, 5 v. 

900


f) Hervorming van de verkrijgende verjaring 

Indien de fides publica der registers wordt ingevoerd, kan de korte verjaring (art. 2265 BW) worden afgeschaft. 

Wel kan de termijn van de lange verjaring worden ingekort tot 20 jaar 2328 indien dit voor de bevrijdende 

verjaring geschiedt (zoals een hangend wetontwerp bepaalt). Verjaring dient in beginsel nog slechts mogelijk te 

zijn in overeenstemming met de ingeschreven rechtspositie. 

g) Vergoedingsplicht overheid 

Tenslotte dient de schadevergoeding te worden geregeld die in een aantal gevallen verschuldigd is. Zo bepaalt 

art. 3:30 lid 3 NBW ten laste van de overheid een vergoeding voor de partij die ten gevolge van het gekozen 

stelsel buiten zijn schuld (of risico) om zijn recht verliest (met name wanneer iemand door overmacht een 

rechtsfeit niet heeft laten inschrijven). 

Slotbemerking. 

Dat het Belgische recht op het hier besproken gebied vandaag nog niet eens zo ver is ontwikkeld als het Franse 

(door een gebrekkig wetgevend stelsel, en dit ondanks een goed georganiseerd notariaat), is het zoveelste bewijs 

van de lamentabele toestand waarin het burgerlijk recht in België verkeert. Het is trouwens zeer betwijfelbaar dat 

een ernstige herziening van ons burgerlijk recht nog mogelijk is op het niveau van een “federale” staat, die door 

het steeds verder uiteengroeien van de deelstaten en de daarin heersende opvattingen op steeds meer gebieden, 

op steeds minder gebieden tot een samenhangend beleid in staat is. (Staats)Nederland, dat tot voor enkele jaren 

een publiciteitsstelsel kende dat qua organisatie niet wezenlijk van het onze verschilde, heeft bewezen dat een 

hervorming in de gewenste richting wel degelijk mogelijk is. 

2328 Dit is ook de termijn in onder meer (Staats)Nederland en Italië. Indien evenwel de bevrijdende verjaring 

op 30 jaar blijft, dient dit ook zo te blijven voor de verkrijgende verjaring. 

901


HOOFDSTUK II. Verhaal van de schuldeisers op onroerend goed 

AFDELING A. Onroerend beslag 

1. Bewarend beslag 

a. Vereisten 

Zoals voor ieder bewarend beslag moet er voldaan zijn aan twee voorwaarden. Er dient sprake 

te zijn van urgentie (art. 1413 GerW) en de schuldeiser/beslaglegger bezit een zekere, 

vaststaande en opeisbare schuldvordering (art. 1415 GerW). Zie de bespreking van het 

bewarend beslag in het algemeen in Deel II, hoofdstuk III afdeling E.5.c. 

b. Voorwerp en mogelijke omvang 

Onroerend beslag is mogelijk op elk zelfstandig en overdraagbaar onroerend goed. Zie de 

nadere bespreking hiervan onder Hoofdstuk V voor wat betreft hypotheken. 

Zie in Deel II de bespreking van: 

- de niet beslagbare goederen (Deel II hoofdstuk II afdeling D); 

- het beginsel dat verhaal slechts kan worden genomen op goederen die behoren tot het 

vermogen van de schuldenaar, en de uitzonderingen daarop (Deel II hoofdstuk III afdeling D); 

- het eenheids- en specialiteitsbeginsel (Deel II hoofdstuk II afdeling C), waardoor uitvoerend 

beslag slechts op afzonderlijke zaken kan worden gelegd en niet op bestanddelen. 

Verder geldt de territoriale beperking van het beslagrecht (Beslag door de Belgische overheid 

kan slechts gelegd worden op activa die zich in België bevinden, lex rei sitae) 2329 . 

Onroerend beslag strekt zich van rechtswege uit over de onroerende goederen tot 

bestemming 2330 , tenzij het beslagexploot daarvan uitdrukkelijk geen gebruik maakt. 

Omgekeerd is een afzonderlijk onroerend beslag op onroerende goederen door bestemming 

niet mogelijk 2331 (althans zolang ze onroerend zijn door bestemming: door desaffectatie 

worden ze immers roerend); wel vallen ze mee onder een eventueel beslag op de in pand 

gegeven handelszaak. 

Dat een goed reeds bezwaard is met een zekerheidsrecht (bv. een hypotheek, enz.), belet niet 

dat het ook door andere schuldeisers in beslag kan worden genomen. 

2329 Cass. 26 september 2008, nr. C.07.0519.N, FG Hemisphere Associates LLC t. Gecamines. 

2330 DIRIX & BROECKX, BEslag nr. 570; vaste rechtspraak, o.a. reeds Hof Brussel 7 augustus 1852, Pas. II 

282; V. SAGAERT, "Onroerende goederen door bestemming en beslag", RW 2007-2008, 906 v. 

2331 Cass. 15 februari 2007, andersluidende conclusies P.g. LECLERCQ, RW 2007-2008, 906 afkeurende noot 

V. SAGAERT " Onroerende goederen door bestemming en beslag” = RCJB 2010, 58 n. J.-F. ROMAIN = 

JLMB 2007, 617, besproken door A. SALVÉ, "Immeubles par destination: copropriété et saisie", JLMB 2007, 

(1456) 1460. Eerder in die zin J. HANSENNE, Les biens, I nr. 68; Ch. ENGELS, Het uitvoerend beslag op 

onroerend goed, nr. 74. De andere opvatting werd voordien verdedigd door G. DE LEVAL, "La saisie 

immobilière", Rép. Notarial 1984, nr. 67; DIRIX & BROECKX, APR tw. Beslag, p. 280 nr. 521. 

902


c. Procedure 

1° Titel 

Om over te gaan tot bewarend dient de beslaglegger ook over een titel te beschikken. Deze 

titel kan behlave uit een uitvoerbare titel ook bestaan bestaan uit een machtigingsbeschikking, 

een ook niet uitvoerbaar vonnis ten gronde 2332 of een notariële akte: 

1° De beslaglegger dient in principe een eenzijdig verzoekschrift neer te leggen bij de 

bevoegde beslagrechter (art. 1417 GerW.) om de machtiging tot het leggen van onroerend 

bewarend beslag te bekomen. 

2° Daarnaast kan de beslaglegger ook nog bewarend beslag leggen krachtens art. 1414 GerW. 

zonder voorafgaandelijke machtiging van de beslagrechter, op basis van een vonnis ten 

gronde ook al is het niet uitvoerbaar bij voorraad niettegenstaande verzet of hoger beroep. Uit 

dit vonnis moet evenwel het zekere, vaststaande en opeisbare karakter van de schuldvordering 

blijken. Doorgaans wordt door rechtspraak en rechtsleer aanvaard dat ook op basis van 

buitenlandse vonnissen een bewarend beslag kan worden gelegd, ook al werd geen exequatur 

werd verleend 2333 . 

3° De beslaglegger kan zich eveneens baseren op een notariële akte om over te gaan tot 

bewarend beslag voor zover voldaan is aan de hierboven vermelde urgentievereiste. In het 

geval van een bewarend beslag zonder voorafgaandelijke machtiging kan de beslagene de 

beslaglegger dagvaarden voor de beslagrechter om het beslag te doen opheffen (art. 1420 

GerW.). 

2° Geen voorafgaande procedure 

De procedure van minnelijke schikking zoals geregeld in artikel 59 § 1 Wet Hypothecair 

krediet is niet van toepassing bij bewarend beslag. 2334 Deze bijzondere procedure dient enkel 

te worden gerespecteerd in het kader van het onroerend uitvoerend beslag (zie onder 2.). Het 

beslagexploot moet evenmin worden voorafgegaan door een bevel om te betalen (art.1432 – 

eerste lid GerW). 

3° Beslaglegging 

Het bewarend beslag wordt gelegd via gerechtsdeurwaardersexploot. Indien het bewarend 

beslag werd toegestaan door de beslagrechter in een machtigingsbeschikking, dient deze 

beschikking binnen de maand aan de beslagene via een gerechtsdeurwaardersexploot te 

worden betekend. Dit gerechtsdeurwaardersexploot dient binnen de termijn van 1 maand te 

worden overgeschreven op het hypotheekkantoor zoniet wordt de beschikking als 

onbestaande beschouwd. 

2332 Scheidsrechtelijke uitspraken die beantwoorden aan het bepaalde in art. 1703 moeten eveneens als 

“vonnissen” worden beschouwd in de zin van art. 1414 (E. DIRIX, Beslagrecht. Kort begrip van het beslagen 

executierecht (2012), p. 60.) 

2333 E. DIRIX, Beslagrecht. Kort begrip van het beslagen executierecht, Acco, 2012, 60. 

2334 Rép.Not, v° La saisie immobilière, nr. 148 en nr. 150. 

903


Indien het bewarend beslag zonder voorafgaand machtigingsvonnis is verkregen is er geen 

termijn voorzien binnen de welke het gerechtsdeurwaarderexploot moet worden betekend. Het 

beslagexploot dient evenwel binnen vijftien dagen te worden overgeschreven (art. 1429 j° art. 

1569 GerW) 2335 

Binnen 24u na de betekening van het beslagexploot zendt de aangestelde gerechtsdeurwaarder 

bij ter post aangetekende brief, twee exemplaren van een bericht aan de ontvanger van 

belastingen in wiens ambtsgebied de eigenaar of de vruchtgebruiker van het goed zijn 

woonplaats heeft of zijn hoofdverblijfplaats, alsmede aan de ontvanger van belastingen van de 

plaats waar het goed gelegen is. (art. 1432, derde lid GerW.) Indien de gerechtsdeurwaarder 

deze verplichting van melding in het register van beslagberichten niet zou naleven, kan hij er 

persoonlijk toe gehouden zijn de gewaarborgde belastingen te betalen. 

d. Rechtsgevolgen – relatieve beschikkingsonbevoegdheid 

Het bewarend beslag doet geen voorrang ontstaan ten voordele van de beslagleggende 

schuldeiser (1442 GerW). 

Het bewarend beslag wijzigt niets aan het eigendomsrecht of het bezit van de goederen, maar 

maakt de beslagene relatief beschikkingsonbevoegd: vanaf de datum van de overschrijving 

van het bewarend beslagexploot kan geen daad van vervreemding of hypotheekvestiging nog 

worden tegengeworpen aan de beslaglegger. 

Hetzelfde geldt voor een vervreemding/hypotheekvestiging die aan het beslag voorafging 

maar die op het moment van het beslag nog niet was overgeschreven/ingeschreven in het 

hypotheekregister met uitzondering van de drie hypothecaire inschrijvingen waarvan sprake 

in art. 1444, laatste lid). 

Deze beschikkingsonbevoegdheid is slechts relatief, d.w.z. ze geldt enkel ten gunste van de 

beslaglegger 2336 . 

Het bewarend beslag verhindert noch een tweede bewarend beslag (art. 1435, eerste lid 

GerW.) noch een uitvoerend beslag (art. 1442 GerW). De regel “saisie sur saisie ne vaut” 

geldt slechts bij uitvoerend beslag. 

e. Geldingsduur 

Net zoals ieder bewarend beslag bedraagt de geldigheidsduur van het bewarend beslag op 

onroerende goederen drie jaar (1436 GerW). Na deze termijn houdt het beslag van rechtswege 

op gevolg te hebben. 

2335 E. GENIN, Traité des hypothèques et de la transcription, ed. 1988, nr. 701 ; F. GEORGES, Les saisies, art. 

1433, 271 ; R. JANSEN en A. MICHIELS, Notarieel executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 55, nr. 75. 

2336 E. DIRIX, Beslagrecht. Kort begrip van het beslagen executierecht, Acco, 2012, 98 

904


Het beslag is hernieuwbaar (1438 GerW). De schuldeiser moet hiertoe wel gegronde redenen 

aantonen en dient zijn verzoek tot vernieuwing minstens 15 dagen voor het verstrijken van de 

oorspronkelijke termijn van drie jaar tot de bevoegde beslagrechter te richten (art.1437 

GerW). De nieuwe termijn van drie jaar gaat in op de dag van de overschrijving van de 

hernieuwing. Het is mogelijk dat het bewarend beslag meerdere keren wordt hernieuwd 2337 . 

f. Opheffing 

In geval van vrijwillige opheffing betekent de beslaglegger de opheffing van het beslag, door 

hem ondertekend, aan de hypotheekbewaarder, die dan de doorhaling van de overschrijving 

verricht tegen afgifte van het beslagexploot (1441 GerW). 

De beslagrechter of de bodemrechter kunnen de opheffing en doorhaling bevelen (1419 en 

1420 GerW). De beslagene kan immers, naast het voeren van een procedure ten gronde, 

derdenverzet aantekenen tegen de beschikking van de beslagrechter waarbij onroerend 

bewarend beslag werd toegestaan. 

g. Omzetting in uitvoerend beslag 

Zodra de beslaglegger beschikt over een uitvoerbare titel kan hij het bewarend beslag 

omzetten in uitvoerend beslag door de loutere betekening van de titel samen met een bevel tot 

betalen (art. 1491 GerW). Dit bevel heeft dezelfde gevolgen als een exploot van uitvoerend 

beslag en dient overgeschreven te worden binnen de 15 dagen (1497 GerW). Indien dit bevel 

niet binnen de 15 dagen wordt overgeschreven, heeft dit de nietigheid van de procedure van 

omzetting tot gevolg 2338 . 

2. Uitvoerend beslag 

a. Vereisten 

Ook het uitvoerend beslag op onroerend goed is uitvoerig geregeld in het GerW 2339 . Ook hier 

zijn de regels zijn dwingend; er kan dus niet bedongen worden dat er een “dadelijke 

uitwinning” mogelijk is zonder de voorgeschreven procedure te volgen (art. 1626 GerW), ook 

niet voor de uitwinning van een hypotheek. 

De voorafgaande vereisten zijn dezelfde als voor elk uitvoerend beslag: 

1° een uitvoerbare titel voor 

2° een vaststaande en zekere opeisbare schuldvordering (art. 1494 GerW) (waarbij 

schuldvorderingen die eerst tijdens de beslagprocedure opeisbaar worden onder bepaalde 

voorwaarden meetellen bij de verdeling van de opbrengst, art. 1494 II GerW). 

2337 Beslagr. Eupen 18 april 2006, JLMB 2007, 1574; APR, v° Beslag, 309 nr. 444. 

2338 Rb. Hoei 6 februari 1984, JT 1985, 114. 

2339 Bij onroerend beslag door de fiscus gelden in beginsel de regels van het GerW - zie onder meer art. 159 

WIB. 

905


b. Voorwerp 

Hiervoor gelden dezelfde regels als voor bewarend beslag, met nog volgende nuances: 

- bij beslag op een onroerend goed samen met de zaken die onroerend door bestemming zijn, 

kan bij de verkoop na beslag een opsplitsing in loten plaatsvinden (bij de opstelling van de 

verkoopsvoorwaarden) 2340 . 

- Wanneer een goed dat reeds bezwaard is met een zekerheidsrecht (bv. een hypotheek, enz.), 

door andere schuldeisers in beslag wordt genomen (wat kan, zie hoger), kunnen deze het in 

beginsel ook kunnen laten verkopen, maar de voorrang van de door een zakelijke zekerheid 

verzekerde schuldvorderingen blijft natuurlijk wel behouden 2341 . 

Bijzondere regels gelden voor goederen in mede-eigendom (zie art. 1562 GerW zoals 

gewijzigd W. 29 mei 2001). Op onverdeelde goederen kan uitvoerend beslag worden gelegd 

maar de uitwinning kan niet verder gezet worden tot na de verdeling, die de schuldeiser moet 

vorderen krachtens art. 1561 GerW. De schuldeiser heeft een eigen recht op verdeling of 

veiling maar moet zich evenwel een overeenkomst om de onverdeeldheid te handhaven voor 

een termijn van vijf jaar laten tegenwerpen (art. 815 BW). Dit pactum van onverdeeldheid 

moet evenwel op het hypotheekkantoor zijn overgeschreven om tegenwerpelijk te zijn aan de 

schuldeiser. Na de verdeling en veiling van de onverdeelde goederen gaan de rechten van de 

beslaglegger over op het aandeel van de schuldenaar in de prijs. Indien alle mede-eigenaars 

schuldenaars zijn is art. 1561 GerW niet van toepassing 2342 . 

Zoals verder in hoofdstuk V besproken, verbiedt artikel 1563 GerW. de hypothecaire 

schuldeiser om eerst andere onroerende goederen uit te winnen dan die waarop hij een 

hypotheek heeft, tenzij de waarde van het gehypothekeerde goed ontoereikend is. De 

toepassing van art. 1563 Ger.W. kan echter in de hypothecaire akte worden uitgesloten 

aangezien deze bepaling niet van openbare orde is 2343 . 

c. Procedure en rechtsgevolgen – tot aan de gemeenmaking van het beslag 

De procedure bestaat in hoofdzaak uit zes stappen. Het beslag op onroerend goed wordt 

eigenlijk reeds gelegd door de betekening van een zgn. voorafgaand bevel tot betaling (zie art. 

1564 GerW dat de verplichte vermeldingen geeft), al heet dat nog geen beslag. Dit heeft een 

geldingsduur van 6 maanden; wanneer een poging tot minnelijke schikking verplicht is, moet 

die vooraf plaatsvinden. 

2340 Zie hierover D. MICHIELS, "Onroerend beslag, rangregeling en collectieve schuldenregeling", T. Not. 

2002 (410) 437; K. VANBEYLEN, "Beslag op onroerende goederen door bestemming. Kanttekeningen bij 

recente rechtspraak", T. Not. 1986, 124; V. SAGAERT, "Onroerende goederen door bestemming en beslag", RW 

2007-2008, (906) 908 nr. 7. 


2342 E. DIRIX, Beslagrecht. Kort begrip van het beslagen executierecht, Acco, 2012, 99. 

2343 Cass. 3 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, nr. 529, R.W. 1985-86, 175 met conclusie procureur-generaal 

KRINGS; E. DIRIX, Beslagrecht. Kort begrip van het beslagen executierecht, Acco, 2012, 99. 

906


Aan de uiteindelijke verkoop van het onroerend goed gaan (minstens) drie handelingen 

vooraf: 

1. de tenuitvoerlegging begint met de betekening van een bevel tot betalen door de 

gerechtsdeurwaarder; 

2. het beslag volgt na minimum 15 dagen en binnen de 6 maanden; 

3. tot slot het verzoekschrift aan de beslagrechter tot aanstelling van een notaris die met de 

openbare verkoping of de verkoop uit de hand en met de rangregeling zal worden belast. 

1° Stappen in de procedure : poging tot minnelijke schikking 

Deze is verplicht bij executie door een schuldeiser die onder de WHK valt – dus bij krediet 

verstrekt aan een natuurlijk persoon buiten het kader van diens beroepswerkzaamheid (art. 59 

WHK) 2344 . Het initiatief berust bij de schuldeiser. 

De sanctie is de (relatieve) nietigheid van de verdere tenuitvoerlegging. Deze nietigheid is 

volgens art. 1622 Ger.W. echter gedekt wanneer zij niet werd opgeworpen binnen de 8 dagen 

na de aanmaning op verzoek van de notaris om inzage te nemen van de verkoopsvoorwaarden 

(zie infra); ook de betekening van de beschikking tot aanstelling van een notaris en het 

verstrijken van het derdenverzet hiertegen heeft de dekking van de nietigheid tot gevolg. 

2° Stappen in de procedure: voorafgaand bevel 

De tenuitvoerlegging begint met de betekening aan de schuldenaar van het bevel tot betalen 

samen met een eensluidende kopie van de titel (tenzij deze titel hem reeds -tot drie jaar 

voordien- werd betekend of tenzij deze titel een notariële akte is) (art. 1564 GerW). Het bevel 

moet ook aan de derde-bezitter van het gehypothekeerde goed en aan de zakelijke borg 

worden betekend. Wanneer een poging tot minnelijke schikking verplicht is, moet die vooraf 

plaatsvinden. 

Het bevel dient (op straffe van nietigheid: art. 1622 GerW) de gegevens te bevatten die art. 

1564 GerW voorschrijft: 

- Bovenaan op het bevel wordt volledig afschrift van de titel gegeven, indien hij niet reeds aan 

de schuldenaar betekend was binnen de drie jaren die aan het bevel voorafgaan of wanneer het 

gaat om een authentieke akte waarbij een hypotheek wordt gevestigd; 

- keuze van woonplaats in het arrondissement; 

- waarschuwing dat bij gebreke van betaling beslag zal worden gelegd op de onroerende 

goederen van de schuldenaar, die overeenkomstig artikel 1568, 2°, kunnen worden aangeduid. 

- de naam, de voornamen, het beroep, de woonplaats, de plaats en datum van geboorte van de 

schuldenaar. 

- kennisgeving aan de schuldenaar dat hij aan de rechter elk aankoopbod uit de hand van zijn 

onroerend goed kan overmaken binnen de acht dagen van het betekenen van het exploot van 

beslaglegging. 

2344 Zie J. BYTTEBIER & F. BOUCKAERT, Beslag en rangregeling, 2001. 

907


De geldigheidsduur van het bevel is zes maanden. (art. 1565, derde lid GerW). Indien het 

bevel niet binnen die termijn van zes maanden gevolgd wordt door de betekening van een 

beslagexploot, houdt het bevel “van rechtswege op gevolgen te hebben”( art. 1567, eerste lid 

GerW). Het bevel kan worden overgeschreven op het hypotheekkantoor en geldt voor zes 

maanden. 

3° Gevolgen van het bevel bij verhuurde goederen 

Het onroerend bevel geldt als ingebrekestelling en stuit de verjaring (art. 2244 BW). 

Het leidt ook tot afwijkende regels inzake de rechten en plichten uit huur van het beslagen 

goed (zie art. 1575 GerW), en dit ten dele evanaf de datum van de betekening van het bevel 

en ten dele vanaf de overschrijving ervan. 

De wet breidt deze niet-tegenwerpelijkheid uit tot een bepaalde soort persoonlijke rechten, nl. 

het verlenen van huurrechten: krachtens art. 1575 Ger.W. zijn enkel huurovereenkomsten met 

een vaste dagtekening van vóór de overschrijving van het beslag (of bevel) tegenwerpelijk. 

Het is dus niet het bevel of het beslag maar de overschrijving van die bepalend is voor de 

huurbevoegdheid van de beslagene. 

Wat betreft huurovereenkomsten voor meer dan 9 jaar of met kwijting van minstens 3 jaar 

huur echter, geldt dat deze overeenkomsten ook niet tegenstelbaar kunnen worden gesloten na 

een onroerend bevel (en dus niet slechts na overschrijving van het bevel). Er bestaat binnen de 

rechtsleer betwisting over de vraag of de lange huurovereenkomsten moeten worden ingekort 

tot een termijn van negen jaar, dan wel of de huurovereenkomst in haar geheel niet 

tegenwerpelijk is aan de beslaglegger. 

Deze bepaling is van dwingend recht en partijen mogen er niet van afwijken vóór het ontstaan 

van hun recht (dus wel mogelijk voor de beslaglegger na de overschrijving van het beslag, 

voor de koper na de verkoop) 2345 . 

Wat de woninghuurwet betreft, heerst er onenigheid in de rechtspraak en rechtsleer 2346 of de 

huurder van het onroerend goed dat hem en zijn gezin tot voornaamste gezinswoning dient 

krachtens artikel 9, tweede lid Woninghuurwet niet kan worden verontrust indien hij op het 

ogenblik van de toewijs het goed gedurende meer dan 6 maanden betrekt, ook al heeft zijn 

huurovereenkomst geen vaste dagtekening (op voorwaarde uiteraard dat de huurovereenkomst 

werd aangegaan voor het overgeschreven bevel of beslag). 

2345 Cass. 16 november 1990, Arr. Cass. 1990-91, 321, R.W. 1990-91, 1090, JT 1991, 564; APR, v° Beslag, 

557-558, nr. 911. 

2346 Rb. Luik 15 mei 1992, JLMB 1992, 1181; Adv. Gen. X. DE RIEMACKER, concl. Bij Cass. 19 juni 2003, 

Arr.Cass. 2003, nr. 363; Rép.not. v° La saisie immobilière, nr. 312; RPDB, Compl. VIII, v° Saisie immobilière, 

nr. 182; Beslagr. Tongeren 10 april 1994, Rev. Not.b. 1997, noot ; APR, v° Beslag, 558, nr. 912 ; M. DE 

CLERCQ, “De (handels)huurovereenkomst zonder vaste datum en de verkoop op beslag”, RW 2004-05, (227) 

228, nr. 11; D. MICHIELS, “De huurovereenkomst bij vervreemding van het verhuurde goed”, RW 1991-92, 

(657) 663, nr. 19; R. JANSEN en A. MICHIELS, Notarieel executierecht, Antwerpen, Intersentia, 2010, 89, nr. 

116c 

908


Wat de handelshuur betreft, is er duidelijkheid sinds het arrest van het Hof van Cassatie van 

19 juni 2003 2347 waarin de meerderheidsstrekking werd bevestigd dat de handelshuurder 

waarvan de huurovereenkomst geen vaste datum heeft op het ogenblik van de overschrijving 

van het beslagexploot, kan uitgedreven worden zonder dat de voorschriften van artikel 12 van 

de Handelshuurwet moeten nageleefd worden. (Cass. 19 juni 2003, JLMB 2003, p. 1700) 

Pachtovereenkomsten zijn wel te allen tijde tegenwerpelijk, dus ook zonder vaste datum op 

voorwaarde evenwel dat ze werden afgesloten vóór de overschrijving van het exploot (art. 55 

Pachtwet). 2348 

4° Overschrijving van het bevel en gevolgen daarvan ten aanzien van derde-verkrijgers 

Hoewel de overschrijving facultatief is, is ze wel vereist voor bepaalde rechtsgevolgen. De 

overschrijving heeft een geldingsduur van 6 maanden. 

Het (overgeschreven) beslag heeft geen eigendomsoverdracht tot gevolg. De beslaglegger 

heeft enkel het recht te doen verkopen. De schuldenaar/beslagene wordt gezien als een 

gerechtelijk sekwester daar hij juridisch nog wel de eigenaar is maar hij deze 

eigendomsrechten uitsluitend in het belang van de schuldeiser uitoefent. 

De beslagene moet voor het goed zorgen als een goed huisvader 2349 . Bij weerspannigheid (bv. 

weigering toestaan bezichtiging) of afwezigheid van de beslagene is de notaris krachtens art. 

1580, 3de lid GerW. ingevoerd bij Wet van 18/05/1998, zonder tussenkomst van de 

beslagrechter bevoegd om zich toegang te verschaffen tot het onroerend goed. 

De schuldenaar mag niet meer over het goed beschikken. Deze onbeschikbaarheid is echter 

relatief: de schuldenaar kan het goed nadien weliswaar nog vervreemden of bezwaren (met 

hypotheek of pand) maar deze handelingen zijn niet tegenwerpelijk aan de schuldeisers 

bedoeld in art. 1575 GerW. (art. 1577 GerW). Deze niet-tegenwerpelijkheid kan (art. 1577 I 

GerW) ingeroepen worden door de beslaglegger zelf en alle schuldeisers die mee in het beslag 

opkomen (d.i. volgens art. 1575 GerW de ingeschreven schuldeisers en degene die de 

overschrijving van art. 1565 GerW hebben verricht, alsook de koper op executoriale 

verkoop) 2350 . Deze schuldeisers mogen dus bv. een latere hypothecaire schuldeiser 

beschouwen als een gewoon chirografaire schuldeiser. 

De beslaglegger behoudt het recht op uitwinning van het in beslag genomen goed ook tegen 

een verkrijger, die verkregen heeft voor het beslag maar wiens titel niet was overgeschreven 

voor de overschrijving van het bevel voorafgaand aan beslag. De derde heeft de keuze de 

2347 Cass. 19 juni 2003, JLMB 2003, 1700. 

2348 Luik 20 februari 2007, Rev.not.b. 2008, 179, RRD 2007, 307; Rb. Doornik 11 april 1997, JLMB 1997, 934, 

T.Agr.R. 1997, 349; Rép.not., v° La saisie immobilière, nr. 313. 

2349 APR, v° Beslag, Mechelen, Kluwer, 2010, 548, nr.896. 

2350 De regel van art. 1575 GerW geldt niet alleen bij onroerend beslag s.s., maar ook bij verkoop uit de hand 

op ghrond van art. 1580bis en 1580ter GerW: Cass. 24 september 2010, nr. C.10.0050.N. 

909


oorzaken van het beslag te betalen (minstens te consigneren) of de uitwinning te ondergaan 

(zie art. 1578 GerW) 2351 . 

Deze niet-tegenwerpelijkheid als sanctie van de overschrijding van de 

beschikkingsbevoegdheid is zeer gelijkaardig aan het volgrecht van de hypotheekhouder 

jegens de derde-verkrijger van het onroerend goed, behoudens enkele verschillen 2352 . 

Eén van die verschillen is niet onbelangrijk: de oudere beslaglegger moet namelijk de verrijkingsvordering van 

de derde-bezitter wegens kosten die tot een meerwaarde hebben geleid, niet laten voorgaan. In die zin is de niet- 

tegenwerpelijkheid radicaler dan het volgrecht van de hypotheekhouder. 

Beschikkingen die overgeschreven of ingeschreven zijn vóór de overschrijving van het beslag 

of bevel, hebben voorrang, behalve in de gevallen van bedrog besproken in Deel II hoofdstuk 

III afdeling D. 

5° Het eigenlijke beslagexploot en gevolgen van de overschrijving ervan 

De tweede stap heet dan het onroerend beslag te zijn (art. 1569 GerW; geldingsduur 3 jaar); 

dat kan gelegd worden d.m.v. een exploot tussen de 15 dagen en 6 maanden na het onroerend 

bevel (art. 1566 en 1622 GerW); het moet eveneens worden overgeschreven (binnen 15 

dagen); deze overschrijving heeft een geldingsduur van 3 jaar, maar verlenging is mogelijk. In 

geval van niet-vernieuwing van het uitvoerend onroerend beslag houdt het beslag van 

rechtswege op enig gevolg te hebben (art. 1569 GerW). 

Huurovereenkomsten die geen vaste datum hebben voor de overschrijving van het beslag, zijn niet 

tegenwerpbaar aan de koper. De rechtspraak maakt een uitzondering bij pacht op grond van art. 55 Pachtwet; art. 

12 Handelshuurwet moet echter wijken voor art. 1575 2353 , en hetzelfde moet gelden voor art. 9 Woninghuurwet. 

6° Aanstelling notaris 

Binnen de maand (niet op straffe van nietigheid) na de overschrijving van het beslag verzoekt 

de schuldeiser in een verzoekschrift gericht aan de beslagrechter van het arrondissement waar 

het goed gelegen is om de aanstelling van een notaris die belast wordt met de veiling of de 

verkoop uit de hand van de in beslag genomen goederen en met de verrichtingen van 

rangregeling(art. 1580 GerW). De keuze van de notaris komt uitsluitend toe aan de 

2351 Cass. 7 november 2005, Imperium, roln. C.04.0230.N, 


JANSEN "Over volgrechten en niet-tegenwerpelijkheden". De consignatie moet zonder uitstel gebeuren en moet 

voldoende zijn voor betaling in kapitaal en toebehoren van de opeisbare bedragen, verschuldigd aan de 

ingeschreven schuldeisers, alsook aan de beslagleggers en aan elke andere schuldeiser die naar behoren de in 

artikel 1565 bepaalde overschrijving heeft gedaan. 

2352 Aangegeven door R. JANSEN "Over volgrechten en niet-tegenwerpelijkheden", RW 2005-2006, 1663- 

1665 nr. 4 en 6-8. 

2353 Cass. 19 juni 2003, RW 2004-2005, 226 noot M. DE CLERCQ "De (handels)huurovereenkomst zonder 

vaste datum en de verkoop op beslag"; eerder in die zin DIRIX & BROECKX, APR, Beslag (2001), 498. 

910


beslagrechter. De griffie zal de naam van de aangestelde notaris vermelden in het register van 

beslagberichten (art. 1581 GerW.) 

De betekening van de beschikking aan de schuldenaar is niet verplicht maar wel aangewezen 

aangezien vanaf dan de termijn voor derdenverzet (1 maand – zie art. 1034 Ger.W.) ingaat. 

Doorgaans zal de notaris de beschikking ten laatste samen met de verkoopsvoorwaarden laten 

betekenen. 

7° Opdracht van de notaris – opstelling verkoopsvoorwaarden 

a) Opstellen verkoopsvoorwaarden 

Indien het uitvoerend beslag resulteert in een openbare verkoping (in tegenstelling tot een 

verkoop uit de hand, die ook mogelijk is, na toestemming van de beslagrechter) moet vooraf 

het juridisch kader van deze verkoop worden vastgelegd : de notaris gaat van rechtswege over 

tot het opstellen van de verkoopvoorwaarden. Deze voorwaarden bepalen de rechtsverhouding 

die tot stand zal komen tussen de beslagene, zijn schuldeiser en de koper. 

Speciale bedingen dienen vermeld in de verkoopsvoorwaarden zoals het uitzettingsbeding: 

wanneer de beslagene het goed bewoont wordt normaliter in de verkoopsvoorwaarden een 

uitzettingsbeding opgenomen op grond waarvan de koper de beslagene kan doen uitzetten 

zonder dat hij zich tot de rechter moet wenden om de beslagene te doen uitzetten via een 

vonnis. 

b) Aanmaning tot inzage en gevolgen daarvan 

De notaris laat bij gerechtsdeurwaardersexploot ten minstens één maand voor de verkoop de 

beslagene en de samenlopende schuldeiser aanmanen om inzage te nemen van de 

verkoopsvoorwaarden en om aanwezig te zijn bij de toewijs (art. 1582 GerW). 

De aanmaning is een scharnierpunt in de uitwinningsprocedure: 

a) Alle nietigheidsgrieven aangaande de voorafgaande rechtspleging (dus mbt handelingen 

verricht vóór de toewijzing) moeten opgeworpen worden via een dagvaarding voor de 

beslagrechter binnen de acht dagen na deze aanmaning (art. 1622 II GerW). Na verloop van 

deze vervaltermijn zijn al deze onregelmatigheden gedekt 2354 . 

b) Vanaf de aanmaning hebben partijen acht dagen de tijd om tegenspraak te voeren (enkel 

over de inhoud van de verkoopsvoorwaarden zoals plaats en datum van de verkoop, dus geen 

betwisting meer mogelijk over bv. de uitvoerbare titel) (art. 1582 IV GerW). 

c) De onbetaalde verkoper van het onroerend goed dient binnen de vijftien dagen na de 

aanmaning een keuze te maken tussen zijn ontbindingsrecht en de vordering tot betaling van 

2354 Dit heeft geen betrekking op de aanvechting van de beschikking tot aanstelling van de notaris: Cass. 4 

oktober 2007, RW 208-2009, 1599. 

911


de koopprijs. Indien hij opteert voor het ontbindingsrecht moet hij binnen de tien dagen na de 

kennisgeving aan de notaris van zijn keuze de eis tot ontbinding instellen (bij de bevoegde 

bodemrechter en niet bij de beslagrechter) (art. 1583 GerW). Wordt deze eis ingewilligd, dan 

heeft dit tot gevolg dat het onroerend goed geacht wordt zich nooit in het vermogen van de 

beslagene bevonden te hebben (zodat het instellen van een revindicatievordering overbodig 

wordt). 

Binnen de acht dagen na betekening van het (laatste) exploot van "aanmaning inzage te 

nemen van de verkoopsvoorwaarden en om aanwezig te zijn bij de toewijs" wordt van deze 

betekening melding gemaakt op de kant van de overschrijving van het beslagexploot (art. 

1584 Ger.W.). Dit noemt men de kantmelding of de randmelding. 

8° Gemeenmaking van het beslag 

De kantmelding (op de kant van de overschrijving van het beslag) van de aanmaning tot 

inzage die de benoemde notaris aan die schuldeisers moet richten vormt de zgn. 

gemeenmaking van het beslag. 

a) Gevolgen voor initiatiefrecht en ophefbaarheid 

Zolang de aanmaning tot inzage niet gekantmeld is, kan het beslag nog opgeheven worden 

door de beslaglegger (bv. wanneer deze betaald wordt). Zie de bespreking in Deel IV 

hoofdstuk II, van de opheffing, het lot van gelden die buiten de inbeslaggenomen goederen 

door de schuldenaar worden overhandigd, en het kantonnement van de oorzaken van het 

beslag. 

Vanaf de kantmelding verliest de beslaglegger zijn exclusief initiatiefrecht : enkel hij kon de 

uitwinning eisen maar voortaan kan elk van de samenlopende schuldeisers de uitwinning 

vorderen. Anders dan bij het bewarend beslag geldt bij uitvoerend beslag de regel "Saisie sur 

saisie ne vaut". De hypotheekbewaarder weigert iedere overschrijving van een tweede 

(uitvoerend) beslag op dezelfde onroerende goederen. Bij stilzitten van de eerste 

beslaglegger/overgeschreven schuldeiser kan een andere schuldeiser wel de indeplaatsstelling 

aan de beslagrechter vragen (art. 1610 GerW). Het eerste beslag wordt dan gewoon 

(procesrechtelijk en niet materieelrechtelijk) verdergezet. De materieelrechtelijke positie van 

de schuldeisers onderling verandert echter niet. 

b) Welke schuldeisers genieten van de gemeenmaking 

De kantmelding maakt het beslag “gemeen” aan de schuldeisers die opkomen in de 

samenloop. Die "gemeenmaking" geldt automatisch ten gunste van de "beschermde 

schuldeisers" (art. 1584 juncto 1582 I en III GerW). Andere schuldeisers moeten eerst zelf 

beslag leggen om de opheffing van het beslag te door de betaalde beslaglegger te kunnen 

tegenhouden. 

"Beschermde schuldeisers" naast de beslaglegger zelf zijn bij onroerend beslag: 

912


- de schuldeisers die een inschrijving hebben van een hypotheek, pandrecht of voorrecht in de 

hypotheekregisters; 

- de schuldeisers die reeds een beslag hebben gelegd op hetzelfde goed of een aan beslag 

voorafgaand onroerend bevel hebben laten overschrijven; 

- hoewel ze niet in art. 1582 en 1584 vermeld zijn, moeten krachtens art. 1444 GerW ook de 

schuldeisers die een bewarend onroerend beslag hebben overgeschreven hierbij worden 

gerekend. 

Vanaf dan is voor de opheffing van het beslag nodig dat die schuldeisers toestemmen of men 

daartoe een vonnis tegen hen bekomt (art. 1584 II GerW). 

d. Gevolgen van de samenloop; al dan niet terugwerkende kracht 

Deze samenloop ontstaat retroactief in die zin dat de beslaglegger geen voorrang krijgt op de 

later in samenloop opkomende schuldeisers; de verschillende schuldeisers die in het beslag 

opkomen geacht worden hun rechten gelijktijdig te hebben gerealiseerd (en beslag schept dus 

geen voorrang). 

Ze ontstaat niet retroactief in alle opzichten, aangezien de na het beslag doch voor het 

opkomen verkregen rechten van derden voorrang hebben op de later opkomende schuldeisers. 

Dit zien we duidelijk in de regels betreffende onroerend beslag: volgens art. 1577 GerW zijn 

het alleen de beschermde schuldeisers aan wie een vervreemding of inschrijving na het beslag 

niet kan worden tegengeworpen ("beschermde schuldeisers" zijn zoals hoger gezegd de 

beslaglegger en andere personen die reeds een onroerend bevel hebben laten overschrijven en 

de ingeschreven schuldeisers; daarnaast natuurlijk ook de koper die het goed zal kopen bij 

uitwinning; art. 1577 iuncto 1575 GerW). In die zin ontstaat de fixatie dus niet op het 

ogenblik van het beslag. 

Indien er tussen het beslag en het ontstaan van de samenloop met niet-ingeschreven 

schuldeisers een beschikking wordt gepubliceerd, ontstaat er aldus een complexe situatie. Een 

overschrijving van een vervreemding of inschrijving van een hypotheek na de overschrijving 

van het beslag (of voorafgaand bevel), maar voor niet-ingeschreven schuldeisers zich 

aanmelden: de hypotheek is niet tegenwerpelijk aan de beslaglegger, maar wel aan de andere 

schuldeisers. Dat betekent dat de hypothecaire schuldeiser opkomt in gelijke rang met de 

beslaglegger (alsof hij een chirografaire schuldeiser is), maar voorrang heeft op de andere 

schuldeisers, ten opzichte van wie de beslaglegger echter in beginsel geen voorrang heeft. 

Over het aandeel van de beslagleggende schuldeisers is er geen betwisting mogelijk: die krijgt 

een evenredig aandeel waarbij de hypothecaire schuldvordering als een chirografaire wordt 

beschouwd. De vraag is of de "winst" die de beslaglegger daardoor maakt, ten koste komt van 

de hypothecaire schuldeiser dan wel van de later opkomende schuldeisers. Uit de tekst van 

art. 1577 GerW volgt de tweede oplossing 2355 , al was er ook rechtspraak in de andere zin 2356 . 

De betwisting vandaag gaat verder nog over de vraag of bij de berekening van het aandeel van 

2355 Hof Gent 5 juni 1974, T.Not. 1975, 61 n. J.L. RENS. 

2356 Beslagr. Brussel 22 april 1971, R.Not.B. 1971, 537; Beslagr. Oudenaarde 3 oktober 1972, T.Not. 1973, 212 

n. J.L. RENS = R.Not.B. 1974, 510, doch hervormd door het pas genoemde Hof Gent 5 juni 1974. 

913


de beslaglegger in de gehypothekeerde waarde van het goed al dan niet rekening moet worden 

gehouden met schuldeisers die pas na de hypothecaire inschrijving opkomen. 

e. Verdere procedure: verkoop, overwijzing, rangregeling, zuivering 

1° Verkoop – vorm en totstandkoming 

De eigenlijke verkoop geschiedt in beginsel bij veiling (“openbare verkoop”); de 

beslagrechter kan verkoop uit de hand toestaan (art. 1580 bis en 1580 ter GerW). 

De datum van de openbare verkoop moet op straffe van nietigheid vallen binnen de 6 

maanden na de beschikking tot aanstelling van een notaris (art. 1622 Ger.W.). 

De Wet van 15 mei 2009 heeft de mogelijkheid van een tweede zitdag afgeschaft aangezien 

deze bijkomende organisatie tijd en geld kost en de gegadigden in de praktijk toch de tweede 

zitdag afwachten. 

Een recht van hoger bod gedurende 15 dagen na de toewijzing werd evenwel behouden (art. 

1592 GerW). De toewijzing gebeurt onder de opschortende voorwaarde van de afwezigheid 

van hoger bod. In geval van bijzondere omstandigheden kunnen de verzoekers hetzij in de 

verkoopsvoorwaarden vermelden, hetzij ter zitting beslissing dat de formaliteit van het hoger 

bod niet zal worden toegepast. 

De koop komt dus eerst tot stand na verloop van de termijn van vijftien dagen zonder dat een 

hoger bod werd uitgebracht (maar dan met terugwerkende kracht). 

Het hoger bod wordt per gerechtsdeurwaardersexploot aan de notaris betekend en aan de 

koper aangezegd. Het méér gebodene moet minstens 1/10de van de hoofdprijs bedragen, mag 

niet minder zijn dan € 250 en is maximum bepaald op € 6.200. Dit bedrag moet op het tijdstip 

van het hoger bod op het kantoor van de notaris geconsigneerd worden. (art. 1592 Ger.W) 

De verkoop komt dan tot stand zodra er instemming bereikt wordt tussen de beslaglegger en 

de bieder. De medewerking van de beslagene is niet meer vereist! 

Zowel de openbare als de onderhandse verkoop heeft zuiverende werking ten aanzien van het 

goed en doet de rechten van de schuldeisers op de prijs van het goed (zie verder hieronder) 

2° Betekening van de toewijzing 

De notaris geeft aan de koper zijn titel af, bestaande uit de verkoopsvoorwaarden en het PV 

van toewijs. De beslagene geldt als verkoper, niet de beslaglegger. 

De definitieve toewijzing moet als een koopovereenkomst worden beschouwd, waaraan de 

beslagene geacht wordt zijn toestemming te hebben verleend. 

Het onroerend goed wordt overgedragen in de juridische toestand waarin het zich bevindt ten 

tijde van het beslag. Rechtshandelingen verricht door de beslagene na het (overgeschreven) 

beslag zijn de koper (alsook de beslaglegger) niet tegenwerpelijk. 

914


De toewijzing wordt aan de beslagene betekend (art. 1598 GerW); een uittreksel uit de akte 

van toewijzing wordt op verzoek van de notaris aan de beslagene betekend ten laatste vijftien 

dagen na het verstrijken van de termijn die in de verkoopsvoorwaarden werd gesteld voor de 

betaling van de kosten. 

Deze betekening is eveneens een scharnierpunt in de procedure: 

a) nietigheidseisen met betrekking tot de toewijs zelf moeten worden ingesteld binnen vijftien 

dagen na deze betekening (voor de beslagrechter via dagvaarding); 

b) de termijn voor de procedure van rangregeling gaat in zoals infra beschreven(art. 1639 tot 

1654 GerW). 

De toewijzing wordt overgeschreven en er wordt melding van gemaakt op de kant van de 

overschrijving van het beslag. 

Door de toewijzing gaan de rechten van de ingeschreven schuldeisers over op de prijs (art. 

1639 GerW). De notaris zal dus een hypothecaire staat opvragen op datum van de 

overschrijving van de toewijzing. 

Aangezien door de toewijzing van het onroerend goed de rechten van de ingeschreven 

schuldeisers overgaan op de prijs dient de procedure van rangregeling een dubbel doel : 

- verdeling van de koopsom tussen de schuldeisers; 

- zuivering van het goed. 

De koper kan dan ook niet bevrijdend aan de beslagene betalen. De betaling moet in handen 

van de notaris gebeuren en bevrijdt de koper. 

3° Rangregeling 

Er volgt een rangregeling door de notaris (art. 1639 tot 1654 GerW). 

De term "rangregeling" duidt op de bepaling van de positie van de ingeschreven schuldeisers 

volgens hun rang maar is eveneens van toepassing wanneer er enkel chirografaire schuldeisers 

zijn of als er slechts één schuldeiser is. 

De rangregeling wordt aan de notaris toevertrouwd en heeft dezelfde betekenis als de 

evenredige verdeling die de gerechtsdeurwaarder opmaakt na de ontvangst van de opbrengst 

van de verkoop van de inbeslaggenomen roerende goederen. 

Tijdens de rangregeling moeten zoveel mogelijk schuldeisers betrokken worden bij de 

verdeling (collectief karakter van het beslag). 

915


a) Schuldeisers die opkomen in de rangregeling 

De notaris mag en moet rekening houden met 4 categorieën van schuldvorderingen naast de 

oorzaken van het beslag en de boedelschulden (onder de laatste vallen ook de gerechtskosten, 

art. 17 Hyp.W). 

1) Bij beslag voor reeds vervallen termijnen van een schuldvordering betreffende periodieke 

inkomsten 2357 , dient het beslag ook om betaling te verkrijgen van de nog te vervallen 

termijnen, naarmate die vervallen (art. 1494 II GerW 2358 ); 

2) Sommige categorieën van schuldvorderingen die op de in beslag genomen goederen 

bevoorrecht zijn, met name: 

- de ingeschreven hypothecaire en pandhoudende schuldvorderingen (waaronder deze 

verzekerd met een pand op handelszaak (zie art. 9 II W. inpandgeving handelszaak); (bij 

onroerend goed moet de inschrijving gebeurd zijn voor de overschrijving van de definitieve 

toewijzing van het goed) 

- de bevoorrechte schuldvorderingen van de belastingontvangers (fiscus) en van de 

inningsinstellingen van sociale zekerheidsbijdragen, waarvoor deze een kennisgeving 

(notificatie) hebben gedaan of derdenbeslag 2359 hebben gelegd 2360 ; 

- de onroerende voorrechten die niet aan publiciteit onderworpen zijn, zoals het voorrecht van 

de verzekeraar (art. 60 LVO). 

3) De schuldvorderingen waarvoor in het kader van de beslagprocedure verzet is aangetekend 

tegen de afgifte van de prijs/opbrengst (“verzet op de prijs”). 

Verzet doen tegen uitbetaling van de prijs is mogelijk: 

- mits men over een uitvoerbare titel beschikt 2361 , 

- zolang de termijn voor het opmaken van een proces-verbaal van evenredige verdeling niet is 

verstreken en de toewijzing van de prijs niet definitief is; zo moet in een rangregeling bij 

onroerend beslag rekening worden gehouden met alle schuldvorderingen waarvoor dergelijk 

2357 Op de eerste plaats alimentatieschulden, maar ook huurinkomsten en alle andere periodieke inkomsten. 

2358 Krachtens art. 6 Wet 29 mei 2000, in werking sedert 1 juli 2001. 

2359 Inbegrepen de vereenvoudigde vormen waarvan de fiscus gebruik kan maken (zie de bespreking bij 

derdenbeslag). 

2360 Oorspronkelijk gold die regel enkel voor roerend beslag, omdat de notaris bij een rangregeling op 

onroerend goed géén rekening moest houden met een louter bewarend derdenbeslag gelegd onder de notaris, 

maar enkel met verzet op de prijs; Voor de wetswijzigingen van 2007 en 2008 gold de notificatie enkel als 

bewarend derdenbeslag en niet als verzet op de prijs. 

2361 art. 1642 GerW, in werking sedert 1 juli 2001. Voorheen was er een tegenspraak tussen het oude art. 1642 

GerW (enkel schuldeiser met een uitvoerbare titel) en art. 1643 III GerW (door verwijzing naar art. 1628 GerW 

ook schuldeisers die reeds een ander beslag hebben gelegd (ook op andere goederen), indien hun 

schuldvordering onbetwist is of berust op een schriftelijke titel (onderhands of authentiek)). Aan de laatste 

bepaling werd de voorrang gegeven door bv. Beslagr. Verviers 7 september 2001, P&B 2991, 265; contra onder 

de oude regel bv. J.L. RENS, “De schuldeisers toegelaten tot de rangregeling bij uitvoerend beslag op onroerend 

goed”, Liber amicorum E. Krings 1991, 731 v. Voor de discussie onder de oude regel, zie uitvoeriger M. DE 

CLERCQ, "De schuldeisers zonder uitvoerbare titel en de rangregeling", n. onder Cass. 28 mei 2004, RW 2005- 

2006, 944. 

916


verzet is aangetekend 2362 voor het verstrijken van de termijn voor het opmaken van het 

proces-verbaal van rangorde. 

Anders dan initieel beslag is verzet ook mogelijk voor schuldvorderingen die eerst na het 

beslag zijn ontstaan 2363 . 

Het verzet kan bij gerechtsdeurwaardersexploot gebeuren of bij verklaring voor de notaris 2364 . 

(Para)fiscale notificatie geldt als verzet op de prijs in de zin van art. 1642 GerW. 

4) De schuldvorderingen waarvoor blijkens het Beslagberichtenbestand reeds door andere 

schuldeisers beslag is gelegd (art. 1644 II GerW, in werking 1 juli 2001). Dat kan een beslag 

zijn op het beslagen goed een beslag of een overgeschreven voorafgaand bevel, of een 

derdenbeslag onder de notaris zelf dat in het Beslagberichtenbestand is opgenomen. 

Dit betekent dat de notaris het Bestand moet raadplegen en hen in de rangregeling moet 

opnemen indien zij in aanmerking komen voor de toekenning van een dividend. Een 

derdenbeslag dat niet in de beslagberichten is opgenomen, valt niet onder deze regel. 

Indien het derdenbeslag slechts gelegd wordt na de afsluiting van de rangregeling, dan zal de 

beslaglegger achtergesteld worden bij de schuldeisers die in de rangregeling opkomen. 

5) Andere concurrente schuldeisers zonder uitvoerbare titel blijven dus in de kou staan 2365 , 

wat het grote verschil is tussen uitvoerend beslag en een algemene samenloop zoals 

faillissement (zij kunnen wel gebeurlijk een actio pauliana uitoefenen tegen vrijwillige 

vervreemdingen, maar niet delen in het uitvoerend beslag). 

b) Gelijkschakeling van de lopende interest 

Zoals bij roerend beslag wordt de niet door een zakelijke zekerheid verzekerde interest voor 

de periode vanaf het beslag gelijkgeschakeld aan de wettelijke rentevoet. De notaris berekent 

de interest tot aan het afsluitend proces-verbaal van rangregeling (zie art. 1650 II GerW). 

Interest die niet is opgenomen in de verdeling blijft niettemin wel verschuldigd door de 

schuldenaar (alleen niet verhaalbaar op de in beslag genomen goederen) 2366 . 

c) Afsluiting rangregeling 

2362 Dat gebeurt door de betekening van een exploot aan de notaris of door een verklaring aan de notaris die 

door de notaris zelf authentiek wordt geakteerd. 

2363 DIRIX & BROECKX, APR Beslag, 27. 

2364 Voor de inwerkingtreding van het nieuwe art. 1642 was de laatste mogelijkheid betwist. Tegen het erzet 

zonder exploot, naar analogie met de regel bij derdenbeslag bv. Besl. Tongeren 4 januari 2001, T.Not. 2001, 161 

met op dit punt afkeurende noot F. BOUCKAERT. 

2365 Zie bv. met rechtspolitieke argumenten Beslagr. Tongeren 4 januari 2001, T.Not. 2001, 161. 

2366 Zie bv. Hof Bergen 25 september 1986, JLMB 1987, 111. 

917


De notaris maakt binnen de maand na het verstrijken van de verzetstermijn van vijftien dagen 

na de betekening van het uittreksel uit de akte van toewijs het proces-verbaal van rangregeling 

op en binnen vijftien dagen na dit proces-verbaal maant de notaris bij 

gerechtsdeurwaardersexploot de beslagene en de schuldeiser aan om inzage te nemen van het 

proces-verbaal van rangregeling en om, in voorkomend geval, tegenspraak te voeren. 

De schuldeisers en de beslagene hebben vanaf dan één maand om tegenspraak te voeren. 

Nadien is de rangregeling definitief. 

d) Gevolgen: zuivering 

Bij verkoop van het goed vindt er een overwijzing op de prijs plaats van de rechten die op het 

goed rustten. Aldus treedt het mechanisme van zuivering in werking. 

De zuivering van het goed geeft noodzakelijkerwijze aanleiding tot de doorhaling van 

inschrijvingen en overschrijvingen. 

De hypotheekbewaarder gaat over tot deze doorhaling mits voorlegging van : 

- een dertigjarig hypothecair getuigschrift (om zeker te zijn dat geen enkele schuldeiser 

vergeten werd) en 

- het notarieel getuigschrift waarin de notaris bevestigt dat de koper bevrijdend betaald heeft 

(dwz. dat hij de kosten en de prijs betaald heeft) en waarin hij de door te halen inschrijvingen 

en overschrijvingen vermeldt. Dit getuigschrift is een vereenvoudigde techniek van 

doorhaling sedert 1 juli 2001, mogelijk gemaakt doordat in art. 1641 Ger.W. uitdrukkelijk 

werd voorzien dat de koper bevrijdend betaalt in handen van de notaris die de rangregeling 

opstelt. 

Wanneer de of rangregeling definitief is, moet dit d.m.v. een beslagbericht ingevoerd worden 

in het Centraal beslagberichtenbestand. 

918


AFDELING B. Verhaalsrecht op onroerende goederen die op naam staan van 

de schuldenaar 

Dit probleem werd reeds besproken in Deel II hoofdstuk III afdeling D, waar meer bepaald 

werd ingegaan op de vraag of de schuldeisers zich kunnen verhalen op goederen die 

schijnbaar aan hun schuldenaar toebehoren: 

- op grond van die schijn alleen; 

- in geval van zakenrechtelijke simulatie. 

Anders dan bij roerende zaken worden de samenlopende schuldeisers bij onroerend goed in 

beginsel wel behandeld zoals een derde-verkrijger, die krachtens art. 1 HypW beschermd 

wordt tegen niet-overgeschreven onroerende beschikkingen. Het is een aloude en vaste 

rechtspraak 2367 dat onder "derden die te goeder trouw gecontracteerd hebben", die door art. 1 

Hyp.W. worden beschermd bij niet-overschrijving van een titel (van overdracht, vestiging 

e.d.m.), ook de samenlopende schuldeisers worden begrepen. Na overschrijving kunnen de 

samenlopende schuldeisers er zich niet meer op beroepen dat het goed zich in het vermogen 

van hun schuldenaar zou bevinden. Maar zolang niet werd overgeschreven op het kantoor 

van de Hypotheekbewaarder is de overdracht noch aan derden met een conflicterend recht, 

noch aan schuldeisers in samenloop tegenstelbaar. Wordt het beslag gelegd vooraleer de 

beschikking van de beslagen schuldenaar ten gunste van een derde werd overgeschreven, dan 

heeft het beslag voorrang 2368 . 

Zodra schuldeisers in samenloop zijn hebben zij volgens de rechtspraak een "concurrerend 

recht" met (andere) zakelijke rechthebbenden op dit goed en dus een recht met een zekere 

zakelijke werking. De formaliteit die zij moeten vervullen om voorrang te krijgen is wel niet 

de overschrijving van een titel van verkrijging, maar wel de formaliteiten van het onroerend 

beslag (met inbegrip van de overschrijving van het beslagexploot) of andere wettelijke 

formaliteiten voor het ontstaan van een samenloop (b.v. faillissementsvonnis, 

invereffeningstelling, e.d.m.). 

De schuldeisers worden op gelijkaardige wijze beschermd tegen de ontbinding of herroeping 

door een oudere vervreemder, wanneer de bevoegdheid daartoe niet is bewaard door de 

2367 Onder meer Cass. 8 mei 1856; Cass. 5 juli 1901, Cass. 21 januari 1932, Pas. I 42; Cass. 23 maart 1956, 

Pas. 612, Jacobs t. van Caeckenberghe (dat uitdrukkelijk van samenloop spreekt); Cass. 5 maart 1982, Arr. 837 

nr. 393 = Pas. 1982 I 803 = RGEN 1986, 141; kh. Brugge 24 oktober 1991, T.Not. 1992, 173; kh. Gent 27 

oktober 1994, TGR 1995, 21; Hof Luik 17 maart 1995, R.G.E.N. 1998, nr. 24.772; Hof Antwerpen 13 februari 

1996, RW 1996-97, 1161 noot E. DIRIX, Hof Brussel 15 juli 1998, JT 1999, 558; Kh. Hasselt 9 november 2000, 

RW 2002-2003, 270 met verwijzing naar Cass. 26 januari 1989, JLMB 574 (kh. Hasselt besliste wel ten onrechte 

dat ook de koop zelf niet tegenwerpelijk is aan de boedel, terwijl dit enkel het eigendomsrecht betreft); kh. Ieper 

27 mei 2002, RW 2003-2004, 271: Rb. Namen 10 februari 2003, J.L.M.B. 2003, 1230. Zie ook DIRIX & DE 

CORTE, Zekerheden p. 111 nr. 135; A. VERBEKE & J. BYTTEBIER, "Onroerende en hypotheciare 

publiciteit", RW 1997-98, 1122. 

2368 Dit geldt ook indien de verkrijgingstitel van de beslagene zelf nog niet is overgeschreven. Dat verhindert 

niet dat diens schuldeisers reeds beslag kunnen leggen; enkel zal de beslaglegger géén voorrang hebben op de 

vervreemder (verkoper) en diens schuldeisers. Zie Hof Gent 21 december 1993, RW 1994-1995, 824 noot M.E. 

STORME. 

919


bewaring van het onroerend voorrecht (art. 28 HypW). Volgens de heersende leer geldt dit 

wel slechts voor de schuldeisers wiens zakelijk recht gepubliceerd werd - wat bij samenloop 

betekent dat die bescherming slechts geldt indien er een wettelijke hypotheek van de boedel 

werd ingeschreven voor de eis tot ontbinding 2369 . 

Bovendien worden samenlopende schuldeisers traditioneel steeds als te goeder trouw 

beschouwd in de zin van art. 1 HypW. Of liever: volgens de klassieke leer is de goede trouw 

niet vereist in hoofde van beslagleggende of anderszins in samenloop komende schuldeisers 

wordt doorgaans ontkend. De reden is dat men zou moeten aantonen dat alle schuldeisers te 

kwader trouw zijn, wat normaal gezien onmogelijk is 2370 . Nu zal het zelden voorkomen dat 

men de kwade trouw van alle schuldeisers kan aantonen, maar wat als dit toch gebeurt ? 

Volgens de zeldzame rechtspraak die zich hierover uitspreekt 2371 kunnen die zich dan niet op 

het gebrek aan overschrijving van een verkoop (door de gefailleerde gedaan voor het 

faillissement) beroepen. Anderen hebben gepleit voor een normatieve beoordeling van de 

goede trouw van schuldeisers: nl. wat normale schuldeisers over het algemeen behoren te 

weten 2372 . 

2369 In die zin LAURENT, Principes XXX nr. 138 v.; DE PAGE VIII nr. 406, B.4. 

2370 Zie hierover A. VERBEKE & J. BYTTEBIER, RW 1997-98, (1099) 1123 nr. 110 en 111. 

2371 Cass. 5 maart 1982, Arr. 837 nr. 393 = Pas. 1982 I 803 = RGEN 1986, 141; Hof Brussel 10 november 

1999, RW 2000-2001, 243, , Fare Act. 2001/1, 3 noot B. MAILLEUX. 

2372 E. DIRIX, in Het zakenrecht, absoluut niet een rustig bezit. 

920


HOOFDSTUK III. Zekerheden door voorbehoud 

Zoals bij roerende zaken bestaan er ook op onroerend goed bepaalde zekerheidsrechten 

doordat zij in geval van vervreemding van het goed voorbehouden blijven aan de 

vervreemder. 

AFDELING A. Zekerheden door voorbehoud bij translatieve of declaratieve 

overeenkomsten 

1. Retentierecht 

Zoals bij roerende zaken beschikt ook de verkoper van onroerend goed over een retentierecht 

als toepassing van de exceptio non adimpleti contractus zolang hij (a) de zaak in zijn macht 

heeft, (b) de prijs ervoor niet betaald is en (c) hij niet tot eerdere nakoming verplicht is. 

2. Onroerende voorrechten door voorbehoud bij vervreemding of toebedeling, alsmede 

ontbindingsrecht 

a. Totstandkoming en behoud 

1° Gevallen waarin het ontstaat 

Wanneer men een onroerend goed 2373 vervreemdt c.q. er een zakelijk recht op uitgeeft, dan 

kan men zijn schuldvordering op de tegenprestatie (prijs) verzekeren door middel van een 

onroerend voorrecht. Dit voorrecht heeft de vervreemder in beginsel van rechtswege in de 

volgende gevallen: 

- de onbetaalde verkoper onroerend goed, voor de schuldvordering op de koopprijs (art. 

30 HypW); 

- de ruiler, voor de vordering op opleg of vergoeding bij de ruil (art. 31 HypW); 

- de schenker, voor de schuldvordering op uitvoering van de last (art. 32 HypW); 

- de deelgenoot die bij verdeling (bv. van een nalatenschap) recht heeft op een opleg (bij 

wat hem toebedeeld wordt uit de gemeenschap), voor de schuldvordering op de 

betaling van de opleg (art. 34 HypW). 

Bij verkoop op beslag e.d. zijn het de beslaglegger en samenlopende schuldeisers die de 

belanghebbenden zijn bij het voorrecht. 

2° Behoud door inschrijving 

2373 Het kan gaan om een onroerend goed door bestemming, doch enkel indien het samen met het erf wordt 

vervreemd. 

921


Zolang de vervreemding niet wordt overgeschreven, geldt het voorrecht impliciet, vanaf de 

overschrijving van de vervreemding is publiciteit vereist voor het behoud ervan. 

Het voorrecht vervalt namelijk bij de overschrijving van de vervreemding, indien ofwel: 

- niet in de akte wordt aangegeven dat de verzekerde schuldvordering nog verschuldigd is 

(anders gezegd: indien in de akte kwijting wordt verleend over de verkoopprijs), of 

- op dat ogenblik afstand wordt gedaan van het voorrecht door de hypotheekbewaarder 

ontslag van inschrijving te verlenen. 

Zoniet vindt er een ambtshalve inschrijving door de hypotheekbewaarder plaats, d.i. indien de 

akte vermeldt dat de prijs, opleg, vergoeding of last nog verschuldigd is en aan de 

hypotheekbewaarder geen ontslag van inschrijving gegeven (art. 35-36 HypW). 

Het voorrecht kan dan ook behouden worden door de vermelding in de overdrachtsakte dat er 

nog een verbintenis of last is verschuldigd, in welk geval de hypotheekbewaarder het 

voorrecht ambtshalve moet inschrijven, tenzij hem daarvan ontslag wordt verleend. 

Bij een zuiverende verkoop vindt ontslag van ambtshalve inschrijving plaats wanneer de 

instrumenterende notaris een notarieel getuigschrift in de zin van art. 1653 GerW opmaakt en 

laat overschrijven 2374 . 

Zodra de vervreemding of bezwaring gepubliceerd is, gaat het voorrecht teniet indien het niet 

eveneens gepubliceerd is. Het is dus noch aan derden te goeder trouw noch aan derden te 

kwader trouw tegenwerpelijk. 

3° Behoud na inschrijving 

De inschrijving blijft geldig gedurende 30 jaren, hernieuwbaar, net zoals een hypotheek. Bij 

gebreke van tijdige hernieuwing geldt het recht slechts als een hypotheek ingeschreven op 

datum van de laattijdige vernieuwing (art. 37 HypW). 

b. Aard van de rechten : bijzonder voorrecht en ontbindingsrecht 

1° Bijzonder voorrecht 

De vervreemder heeft op de eerste plaats een onroerend bijzonder voorrecht. Dit voorrecht 

dient te worden beschouwd als een soort hypotheek bij wijze van voorbehoud, en geeft 

dezelfde voordelen als een hypotheek (zij het dat het maar aan publiciteit onderworpen vanaf 

het ogenblik waarop de vervreemding zelf wordt gepubliceerd). Het gaat eveneens om een 

accessoir recht. 

2374 Zie hierover D. MICHIELS, “Het notarieel getuigschrift”, in Notariële clausules, Liber amicorum Johan 

Verstraete, 2007, p. 677. 

922


In het Nederlandse recht spreekt men dan ook van een hypotheek, waaraan de wet een bijzondere rang toekent; 

dit wordt erkend voor de hypotheek voor onbetaalde kooppenningen (art. 3:261 NBW) en de hypotheek voor 

opleg bij overbedeling (art. 3:177 NBW). 

De ingeschreven bevoorrechte schuldeiser is ook een separatist. 

2° Ontbindings- of herroepingsrecht 

Daarnaast kan de vervreemder krachtens de onderliggende overeenkomst een recht hebben op 

ontbinding of herroeping van de titel, met als gevolg ook het wegvallen van de vervreemding. 

Net zoals bij roerende zaken dient hierbij een onderscheid te worden gemaakt tussen de 

ontbinding die geschiedt voor of na het intreden van een samenloop, in de volgende zin: 

- zolang het voorrecht behouden is, blijft ook het ontbindings- of herroepingsrecht 

bestaan én is het tegenwerpelijk aan derden. Dat is dus het geval zolang de overdracht 

nog niet is overgeschreven zowel als wanneer bij de overschrijving het voorrecht 

behouden is (zie hierboven). 

- is het voorrecht tenietgegaan, dan is de ontbinding of herroeping niet meer 

tegenwerpelijk aan de samenlopende schuldeisers (art. 28 HypW 2375 ). Het ontbindings- 

of herroepingsrecht moet dus voor het intreden van de samenloop worden uitgeoefend. 

Daartoe is in beginsel vereist dat er voor het tijdstip van de samenloop een kantmelding 

wordt ingeschreven in de marge van de vervreemdingsakte (zie art. 4 HypW). 

Ook ten aanzien van derde-verkrijgers is het ontbindings- of herroepingsrecht maar 

tegenwerpelijk indien het tijdig gepubliceerd is (vgl. hierboven). 

Bovendien strekt het ontbindings- of herroepingsrecht bij onroerend goed enkel tot zekerheid 

van de verzekerde schuldvordering: derden hebben een "lossingsrecht" (art. 28 III HypW). 

Omgekeerd leidt men uit de tekst van art. 27 en 28 HypW af dat de inschrijving van een 

voorrecht niet mogelijk is voor andere voorwaarden dan de betaling van de prijs en de 

ontbinding wegens andere ontbindende voorwaarden mogelijk blijft ook zonder de 

inschrijving van een voorrecht. 

c. Verzekerde schuldvordering 

De verzekerde schuldvordering moet begroot zijn in de overgeschreven akte. 

Zij kan enkel het volgende omvatten: 

- de tegenprestatie (prijs); 

- maximum 3 jaar rente (art. 87 HypW); die beperking qua omvang van de interest geldt niet 

meer vanaf de realisatie van het onderpand met overwijzing op de prijs 2376 . 

2375 Volgens de heersende leer zou dit slechts gelden wanneer er een wettelijke hypotheek is ingeschreven ten 

gunste van de boedel. 

2376 Cass. 24 november 2005, nr. C.04.0319.N, ING t. faill. Supercaro. 

923


- de wettelijke kosten van de vervreemding die de vervreemder betaald heeft. 

Vragen rijzen er in het bijzonder wanneer de tegenprestatie geen geldsom is, maar een andere verbintenis. Neem 

bv. het geval waarbij een grondeigenaar aan een bouwpromotor een onroerend goed overdraagt of er een 

opstalrecht op toekent in ruil voor het verkrijgen van een of meerdere appartementen in het te bouwen gebouw. 

Indien de overeenkomst onder de Wet Koop toekomstige woningen van 9 juli 1971 valt (zgn. Wet-Breyne) - wat 

vaak het geval zal zijn - is de bouwpromotor wel verplicht tot zekerheidsstelling; voor een erkende aannemer 

gaat het echter slechts om een borgsom ad 5 % van de prijs. Het is natuurlijk beter een voltooiingswaarborg te 

eisen in de vorm van een bankgarantie (zoals besproken in het Deel I Persoonlijke Zekerheden). 

d. Conflicten 

Aangezien het voorrecht in feite het behouden is van - een deel van de - rechten die men reeds 

had, heeft het steeds voorrang op rechten die toegekend zijn door personen die hun recht eerst 

van de vervreemder afleiden. Deze voorrang geldt ook - als het voorrecht behouden blijft -: 

- ten gunste van schuldeisers van de vervreemder die gesubrogeerd zijn in diens rechten of 

cessionarissen van hun schuldvordering; 

- ten aanzien van schuldeisers van de verkrijger die reeds eerder hun rechten zouden 

ingeschreven hebben (d.w.z. voor de overschrijving van de vervreemding); inbegrepen ook de 

samenlopende schuldeisers ten gunste van die de curator een hypotheek inschrijft 2377 . De 

rechten van de vervreemder zijn immers "logisch" steeds ouder. 

e. Doorhaling en vermindering van de inschrijving 

Art. 92-95 HypW regelen de verschillende soorten doorhaling. 

- Vrijwillige doorhaling (eenzijdige rechtshandeling van de schuldeiser); 

- Gerechtelijke doorhaling; deze kan gevorderd worden wanneer het ingeschreven voorrecht 

niet meer bestaat. 

- Ambtshalve doorhaling van onroerende voorrechten (art. 35 HypW) op grond van een 

notarieel getuigschrift (art. 1653 GerW) waarbij de notaris vaststelt dat er een betaling is 

verricht die de koper geheel bevrijdt 2378 . 

Deze zuivering en doorhaling is maar geldig: 

1° indien aan alle vereisten is voldaan, en met name alle schuldeisers opgeroepen zijn die 

volgens de desbetreffende procedurebepaling moesten worden gehoord of opgeroepen in het 

kader van de machtigingsprocedure (de opsomming van op te roepen schuldeisers verschilt in 

de diverse gevallen) 2379 , 

2377 Hof Brussel 28 juni 1978, R.Not.B. 1978, 552. 

2378 Zie over deze en andere vormen van doorhaling D. MICHIELS, “Het notarieel getuigschrift”, in Notariële 

clausules, Liber amicorum Johan Verstraete, 2007, p. 677 v. 

2379 Bij de openbare verkopingen vermeld in art. 1621 Ger.W. zijn dat de ingeschreven hypothecaire en 

bevoorrechte schuldeisers; 

- in het geval van art. 1193ter GerW zijn dat alle personen die hetzij een inschrijving hetzij een kantmelding 

hebben op het goed; 

924


ofwel 2° indien de niet-oproeping het gevolg is van een fout van de hypotheekbewaarder (art. 

129 Hyp.W.); gaat het om een fout van iemand anders, bv. de notaris, dan vindt er geen 

zuivering plaats 2380 . 

3. Roerende voorrechten behouden na onroerendmaking 

We bespraken tot nu toe enkel de zekerheidsrechten op goederen die bij de vervreemding 

onroerend waren; wanneer goederen bij de vervreemding roerend zijn, doch later onroerend 

worden, gelden enerzijds de besproken onroerende voorrechten niet en gaan anderzijds de 

roerende zekerheidsrechten op het goed immers in beginsel verloren. 

Deze regel geldt evenwel niet zonder uitzondering. Zoals hoger reeds besproken kan het 

voorrecht van de onbetaalde verkoper van roerende goederen, geleverd aan de koper, 

gedurende 5 jaar behouden blijven ondanks de onroerendmaking van de zaak door 

incorporatie of door bestemming, indien het: 

- het gaat om bedrijfsuitrustingsgoederen gebruikt in een nijverheids-, handels- of 

ambachtsonderneming (niet: landbouwonderneming), en 

- een eensluidend verklaard afschrift van de verkoopfactuur binnen de 15 dagen na levering 

neergelegd is op de griffie van de rechtbank van koophandel van de woonplaats van de koper. 

(Voor nadere details, zie hoger de bespreking in Deel IV hoofdstuk III) 

Als voorbehouden zekerheid heeft dat voorrecht voorrang op de hypotheek die op het erf zou 

zijn gevestigd, zelfs al is die van oudere datum; de hypotheek kan immers maar de goederen 

bezwaren in de mate waarin ze in het vermogen van de hypotheekgever terechtkomen. De 

hypotheekhouder kan niet geacht worden ervan uit te gaan dat de goederen niet met een 

voorrecht van de verkoper bezwaard zijn, ook niet indien de factuur maar is neergelegd nadat 

de zaak onroerend is geworden (mits ze wel binnen de 15 dagen is neergelegd) 2381 . 

4. De overgang van onroerende voorrechten 

Onroerende voorrechten zijn accessoir aan de verzekerde schuldvordering. Zij kunnen dus 

niet apart worden overgedragen, maar gaan mee met die schuldvordering. Wel bepaalt de wet 

dat, opdat de verkrijger van de schuldvordering zich ook jegens derden zou kunnen beroepen 

op het voorrecht, in beginsel een kantmelding vereist is van de cessie of subrogatie van de 

- in de gevallen van art. 1580bis III en 1580ter II GerW zijn dat de ingeschreven bevoorrechte en hypothecaire 

schuldeisers, degene die een bevel of beslagexploot hebben laten overschrijven, de beslagene en de eventuele 

derde-houder. 

Zie hierover C. ENGELS, “De zekerheidsrechtelijke beperkingen van de verkoop uit de hand van een onroerend 

goed dat tot de failliete boedel behoort”, RW 2010-2011, 963 v. 

2380 Cass. 4 maart 2010, C.08.0032.N e.a., http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20100304-2 = RW 2010-2011, 961 n. C. ENGELS, “De zekerheidsrechtelijke beperkingen van de verkoop uit de 

hand van een onroerend goed dat tot de failliete boedel behoort”, RW 2010-2011, (963) 

2381 Dit laatste kan als een afwijking op het gemeen recht worden beschouwd, maar volgt wel duidelijk uit de 

keuze door de wetgever gemaakt ten gunste van de verkoper van bedrijfsuitrusting, en is gezien de meerwaarde 

van het hypothecair onderpand ook gerechtvaardigd ondanks de kleine afwijking op het publiciteitsbeginsel. Wel 

ware het consistenter geweest indien de factuur diende te worden neergelegd op het hypotheekkantoor in plaats 

van de griffie. 

925


bevoorrechte schuldvordering (art. 5 HypW) (zie nadere bespreking bij hypotheken in 

Hoofdstuk V). 

926


AFDELING B. Niet-translatieve overeenkomsten 

Zoals bij roerende zaken zijn er natuurlijk ook een reeks overeenkomsten waarbij het feitelijk bezit wordt 

toegekend aan een wederpartij, zonder dat deze een zakelijk recht of althans een eigendomsrecht verkrijgt. Dat 

de partij die het goed ter beschikking stelt daarbij de eigendom behoudt, stelt in beginsel geen bijzonder 

probleem, voor zover het geen louter zekerheidsrecht is. 

Het kan ook zijn dat de kredietverlener een beperkt zakelijk recht zoals erfpacht verkrijgt, en aan de 

kredietnemer een huur of een beperkte zakelijk recht zoals opstal toekent; dat vinden we meer bepaald bij de 

onroerende leasing 2382 . 

2382 Sedert 1 november 2012 is er voor de activiteti van onroerende leasing een vergunning vereist (Wet van 4 

maart 2012 betreffende de Centrale voor Kredieten aan Ondernemingen). 

927


HOOFDSTUK IV. Zekerheden gevestigd door middel van 

bezitsverschaffing 

Ons recht ken enkele vormen van grondpandrecht die op het bezit gebaseerd zijn. 

AFDELING A. Retentierecht 

1. Basisregel en toepassingen 

Ook op onroerend goed bestaat er retentierecht bij een “debitum cum re iunctum” 2383 . 

Enkele voorbeelden ervan zijn in de wet te vinden, doch de regel geldt algemeen. 

Voorbeelden: 

- het retentierecht van de opstalhouder of erfpachter (art. 6 Opstalwet, art. 7 Erfpachtwet) op 

de gebouwen die deze heeft opgericht, indien hij daarvoor recht heeft op vergoeding; 

- het retentierecht van de handelshuurder tot betaling van de hem verschuldigde vergoedingen 

(art. 27 handelshuurwet), en wel zonder intussen huur verschuldigd te zijn. 

- het retentierecht van de huurder en pachter tot aan de betaling van de verschuldigde 

verbrekingsvergoeding (art. 1749 BW); 

- het retentierecht van de inbrengplichtige erfgenaam voor kosten gedaan aan het onroerend 

goed (art. 867 BW). 

Het betreft opnieuw een soort impliciet pandrecht. In beginsel is dus vereist dat de persoon 

van wie men het bezit heeft verkregen, bevoegd was om een pand- of retentierecht te 

verschaffen. 

NB. in sommige gevallen heeft de wetgever geen retentierecht voorzien, maar de 

mogelijkheid om een hypotheek te nemen, bv. in art. 26 II Pachtwet (pachter kan een 

hypotheek nemen tot zekerheid van de vergoeding van de waardevermeerderingen die hij aan 

het onroerend goed zal aanbrengen met toestemming van de verpachter of machtiging van de 

vrederechter). 

2. Werking jegens oudere rechten en derdenbescherming 

De regels inzake derdenbescherming bij verkrijging van onroerende zakelijke rechten 

(hierboven) zijn mut. mut. van toepassing. 

Zo zal het retentierecht in beginsel niet voorgaan op een ouder ingeschreven hypotheek (Cass. 

16 juni 1995, in casu weliswaar betreffende een scheepshypotheek 2384 ). De vraag rijst dus 

2383 Comm.Voorr. & Hyp., “Retentierecht”, nr. 19. 

2384 Cass. 16 juni 1995, Arr.Cass., 1995, nr. 303, = RW, 1995-96, 309 = TBH 1996, 215 n. E. DIRIX, “De 

tegenwerpelijkheid van het retentierecht”. Anders evenwel Cass.fr. 16 december 1998, Bull.civ. 1998, III, 168, 

nr. 253, in een conflict tussen het retentierecht van de koper wiens aankoop nog niet was overgeschreven en een 

hypotheekhouder. 

928


hypotheekhouder zich niet kan beroepen op de kwalitatieve verplichtingen van de opstalhouder jegens de 

eigenaar 2388 . M.i. is deze onderscheiden behandeling evenwel niet te verantwoorden. 

2388 R. JANSEN "Over volgrechten en niet-tegenwerpelijkheden", RW 2005-2006, 1663-1665 nr. 7. 

930


AFDELING B. Genotspand 

Deze rechtsfiguur (Fr. antichrèse), uitvoeriger geregeld door art. 2085 tot 2091 BW, is in onbruik, onder meer 

omdat het onderpand van het zekerheidsrecht beperkt is (niet het onroerend goed zelf, maar enkel de vruchten 

ervan - art. 2085 II BW; het is dus veeleer een vruchtgebruik ten titel van zekerheid). De pandhouder heeft wel 

een retentierecht tot de schuld aldus volledig is afbetaald door verrekening met de vruchten van het goed (art. 

2087 II BW). 

931


HOOFDSTUK V. Hypotheken, andere grondpandrechten en 

onroerende voorrechten gevestigd door inschrijving 

Naast de op het bezit gegronde grondpandrechten kent ons recht ook de hypotheken. Zij 

worden in beginsel alle in dit hoofdstuk besproken, zij het dat in Hoofdstuk VI bij de stille 

zekerheden nog wordt ingegaan op de retroactieve werking van bepaalde wettelijke 

hypotheken. 

Behalve de grondpandrechten die “hypotheek” worden genoemd, kent ons recht ook enkele 

zuivere onroerende voorrechten, die niet op de idee van een pandrecht zijn gebaseerd, maar 

op de verrijkingsgedachte. Het gaat hoofdzakelijk om twee voorrechten, dat van de 

bearbeiders en dat van de zaakverzekeraar. Het eerste is aan publiciteit onderworpen en komt 

daardoor reeds in dit hoofdstuk ter sprake, het tweede niet en komt daardoor eerst in 

hoofdstuk VI ter sprake. 

AFDELING A. Algemene begrippen en kenmerken van hypotheken 

Hypotheken zijn zakelijke zekerheidsrechten op onroerend goed 2389 . Zij hebben een 

bijzondere betekenis in ons recht omdat zij een van de stevigste zekerheden vormen, dit zowel 

omwille van de rechtszekerheid als omwille van de relatieve stabiliteit in waarde van 

onroerende goederen als onderpand. 

In dit verband is de bepaling van art. 12 HypW, die in het algemeen stelt dat voorrechten 

voorrang verlenen boven hypotheken misleidend. Op de eerste plaats is dit fout voor de 

algemene voorrechten (andere dan diegene die eigenlijk de boedelschulden zijn, zoals de 

gerechtskosten). Voor de bijzondere voorrechten is dit grotendeels juist, zij het niet steeds om 

dezelfde reden (bij voorbehouden zekerheden uit de aard van die voorbehouden zekerheden, 

bij andere onroerende voorrechten, zoals dat van de bearbeiders of de zaakverzekeraar, 

eveneens uit hun bijzondere aard en sporend met de verrijkingsgedachte). 

De bijzondere betekenis van de hypotheek als zekerheid maakt ook dat de hypothecaire lening 

als kredietvorm een bijzondere betekenis heeft in de praktijk, en een belangrijke rol speelt 

zowel voor krediet aan gezinnen (in het bijzonder voor woningverwerving) als aan 

ondernemingen. Door de stevigheid van de zekerheid ligt de rente bij hypothecaire leningen 

traditioneel ook lager dan die bij andere kredieten 2390 . In het Belgische recht is de 

hypothecaire lening dan ook bijzonder geregeld, met name in de Wet Hypothecair krediet. De 

meeste regels hebben wel betrekking op de leningovereenkomst zelf, en komen dus in dit 

werk over zekerheden in beginsel niet aan bod. 

2389 Vgl. art. 41 I HypW: "Hypotheek is een zakelijk recht op onroerende goederen, die verbonden zijn ter 

voldoening van een verbintenis." 

2390 Statistieken betreffende de evolutie van de rentetarieven vindt men op de Belgostat-website van de 

Nationale Bank, onder meer op: 

http://www.nbb.be/belgostat/PublicatieSelectieLinker?LinkID=55000012|910000082&Lang=N. 

932


In het Belgische recht bestaat er maar één soort hypotheek, zij het dat sommige onroerende voorrechten eigenlijk 

hypotheken zijn met een bijzondere rang. In sommige andere rechtsstelsels bestaan er uiteenlopende vormen van 

gevestigde onroerende zekerheidsrechten 2391 . 

1. Een recht op een overdraagbaar onroerend goed: het voorwerp van de hypotheek 

a. In het algemeen 

Een hypotheek kan op alle zelfstandige overdraagbare onroerende goederen gevestigd 

worden: dus zowel op het eigendomsrecht van de onroerende zaak, als op een erfpacht- of 

opstalrecht of een vruchtgebruik (vgl. art. 45 HypW). 

Een hypotheek kan dus niet als voorwerp hebben één van de volgende goederen als dusdanig: 

- openbaar domein (niet overdraagbaar); 

- erfdienstbaarheden (niet zelfstandig overdraagbaar); 

- onderdelen van een onroerend goed (tenzij in de vorm van een apart zakelijk recht zoals 

opstal) (niet zelfstandig overdraagbaar); 

- onroerende goederen door bestemming (niet op zichzelf voorwerp van hypotheek); 

- recht van gebruik en bewoning (niet overdraagbaar); 

- louter toekomstige onroerende goederen (bestaan niet) (art. 78 HypW). 

Wel zal de hypotheek zich automatisch uitstrekken over: 

- alle onderdelen van het goed (die onroerend zijn uit hun aard, mogelijks ingevolge 

onroerende natrekking) - behoudens het gepubliceerde voorrecht van de onbetaalde verkoper 

van bedrijfsuitrusting (art. 20, 5° Hyp.W.); 

- over de goederen die onroerend zijn door bestemming aan dat onroerend goed, ongeacht of 

ze dat reeds zijn ten tijde van de hypotheekvestiging of slechts nadien worden (met hetzelfde 

voorbehoud) (zolang er eigendomsvoorbehoud is, vindt er wel geen onroerendmaking door 

bestemming plaats) (ook het voorrecht van de verkoper van landbouwgereedschap blijft 

gelden); zelfs indien de onroerendmaking door bestemming niet geschied is door de 

hypotheekgever maar door een derde op wie de eigendom van het goed nadien is 

overgegaan 2392 ; 

- de meerwaarde van het goed (behoudens de voorrang voor het ingeschreven voorrecht van 

de bearbeiders - art. 27, 5° HypW, zie verder); 

- de opstallen die later zouden zijn gebouwd of geplant, ook door een derde (tenzij deze bij de 

hypotheekvestiging uitdrukkelijk buiten de hypotheek zijn gehouden); 

- over alles wat juridisch aanwast aan het onroerend goed (bv. wanneer een opstal- of 

erfpachtrecht of een vruchtgebruik wegvalt) (natrekking) - behoudens de voorrang van het 

retentierecht van bv. de opstalhouder. 

2391 Bv. in het Zwitserse recht (de Grundpfandverschreibung van ZGB art. 824-831 en de Schuldbrief van ZGB 

art. 842-846), in het Duitse recht (de Hypothek in BGB § 1113 v., de Grundschuld in BGB § 1191 v.), enz. 

2392 Cass. 21 november 1986, Anhyp / Ronse, Arr. 394 = Pas. 1987 I 364 = RW 1986-87, 1823 = RGEN 1990, 

410 = T.Not. 1987, 204 = TBBR 1987, 162 concl. Gregoire = TBH 1988, 608. 

933


Zoals verder wordt besproken is de hypotheek ook “ondeelbaar”: zij bezwaart elk deel van het 

goed ook indien het wordt afgesplitst van het goed. 

Verder gelden meer algemeen het eenheidsbeginsel, specialiteitsbeginsel en 

bepaaldheidsbeginsel. Een hypotheek kan alleen worden gevestigd op afzonderlijke goederen 

ut singuli, die nauwkeurig moeten zijn aangeduid (art. 78 HypW). 

De hypotheek zal ook tenietgaan indien het voorwerp ervan tenietgaat, behoudens zakelijke 

subrogatie (zie hieronder). 

b. Bij onroerende goederen in mede-eigendom 

Bij onroerende goederen in mede-eigendom moet men volgend onderscheid maken: 

- gaat het om een gewone onverdeeldheid (geen afgescheiden vermogen), dan kan op het aandeel in het goed 

zonder meer een hypotheek worden gevestigd. Wel zijn er bijzondere regels in verband met de uitwinning (art. 

1561 GerW); 

- gaat het om een onroerend goed dat deel uitmaakt van een afgescheiden vermogen, dan kan op het goed zelf 

natuurlijk wel een hypotheek worden gevestigd door diegene die beschikkingsbevoegdheid heeft over de 

afzonderlijke goederen van het vermogen. Het aandeel van elke medegerechtigde daarentegen is een abstract 

aandeel van een onlichamelijke aard, dat op zichzelf niet onroerend is, en dus in beginsel niet vatbaar voor 

hypotheek. Wel aanvaardt men dat men een hypotheek kan vestigen op de voorwaardelijke rechten die de 

medegerechtigde heeft op een onroerend goed in dat vermogen. Wordt dat goed uiteindelijk aan de 

hypotheekgever toebedeeld, dan concretiseert de hypotheek zich op dat goed (er is betwisting of de hypotheek 

dan het hele goed treft of enkel een aandeel erin; gezien de declaratieve werking van de verdeling zou de 

hypotheek het hele goed moeten treffen). Wordt het niet toebedeeld aan de hypotheekgever dan wordt het 

hypotheekrecht door zakelijke subrogatie vervangen door een zekerheidsrecht op de goederen die in de kavel van 

de hypotheekgever worden toebedeeld (1561 GerW); hieruit kan men afleiden dat de wetgever van oordeel is dat 

er hangende de voorwaarde toch reeds sprake is van een zakelijk recht van de hypotheekhouder. 

2. Een accessoir zekerheidsrecht 

Als zekerheidsrecht is het hypotheekrecht een recht op de waarde van het goed. 

Het gaat om een accessoir recht, d.i. accessoir aan de verzekerde schuldvordering. De 

betekenis daarvan werd hoger reeds uitgelegd (Deel III Zakelijke zekerheden algemeen): 

a. Uitdoving bij uitdoven van de schuldvordering 

Is de schuldvordering, of het geheel van de schuldvorderingen, tot zekerheid waarvan het 

zekerheidsrecht strekt, uitgedoofd (om gelijk welke reden, bv. ook door novatie), dan is ook 

het zekerheidsrecht vervallen (voor de vraag in welke mate een rekening-courant een 

schuldvernieuwing met dit gevolg inhoudt, zie de bespreking van de rekening-courant eerder). 

NB. Wanneer de hypotheek door een derde wordt verleend, en het dus om een zakelijke borg 

gaat, dan is de hypotheek accessoir aan de schuld van die zakelijke borg, die op zijn beurt 

accessoir is aan de hoofdschuld. Dat betekent wel dat de hypotheek vervalt wanneer de 

934


Specifiek bij de conventionele hypotheek geldt dat de hypotheek slechts voor een 

uitdrukkelijk bepaalde maximumvordering geldt ("plafond"). Wel kan de hypotheek bovenop 

die verzekerde schuldvordering ook maximum 3 jaar interest dekken (art. 87 HypW), mits die 

mogelijkheid en de interestvoet is aangegeven. 

Zie wel de inperking van de interest in geval van collectieve schuldenregeling, in Deel IX besproken. 

e. Rechtsvergelijkende noot 

In sommige andere rechtsstelsels bestaan er naast de hypotheek ook niet-accessoire grondpandrechten, zo meer 

bepaald de Grundschuld in het Duitse en Zwitserse recht. Bij de Grundschuld is het zakelijk recht op zich niet 

beperkt tot het bedrag van de schuldvordering van de zakelijk gerechtigde, maar enkel tot het bedrag van dat 

recht zelf (plafond); de uitoefening ervan is wel beperkt door de contractuele verhouding tussen de verlener en 

de houder (een verbintenisrechtelijke, maar geen zakenrechtelijke bescherming). Een van de voordelen ervan is 

dat een Grundschuld niet tenietgaat wanneer alle schulden betaald zijn, maar blijft bestaan als een recht van de 

grondeigenaar, die dit later terug kan overdragen zonder dat het opnieuw moet worden gecreëerd. 

Een ander punt betreft de formaliteiten bij overdracht. In het Duitse recht is de hypotheek in beginsel een 

Briefhypothek en de Grundschuld in beginsel een Briefgrundschuld, d.i. geïncorporeerd in een waardepapier, 

maar men kan daarvan afwijken door te opteren voor een Buchhypothek resp. Buchgrundschuld. 

3. Een zakelijk recht met afscheidingsrecht (separatistenpositie) 

De ingeschreven hypotheekhouder heeft een zakelijk recht dat in beginsel een 

afscheidingsrecht inhoudt: 

- met volgrecht – in wiens handen het goed ook overgaat – (art. 41 III HypW) en voorrang op 

alle jongere rechten (behoudens derdenbescherming), die aan de hypotheekhouder niettegenwerpelijk 

zijn; 

- tenietgaand wanneer het gehypothekeerde goed zelf tenietgaat; 

- wel handhaafbaar door middel van zakelijke subrogatie (art. 10 HypW). 

936


AFDELING B. Totstandkoming van hypotheken en andere onroerende 

zekerheden door inschrijving; soorten 

Ons recht kent hypotheken die krachtens de wet ontstaan, waaronder ook gevallen waarin een 

hypotheek krachtens de wet voortvloeit uit een contractuele verhouding, en hypotheken die 

door een rechtshandeling worden gevestigd (waarvan één onder de benaming voorrecht). 

Daarnaast kunnen sommige pandrechten ook onroerende goederen betreffen. Anders dan het 

Franse recht kent het Belgische recht geen “gerechtelijke hypotheek” (hypothèque judiciaire); 

dat is de naam die daar gegeven wordt aan de hypotheek die door middel van een beslag 

wordt gevestigd – in het Belgische recht is het onroerend beslag evenwel in beginsel collectief 

(zie hoger). 

1. Wettelijke hypotheken 

Wettelijke hypotheken ontstaan door een hypothecaire inschrijving (zie de algemene 

uiteenzetting over de hypothecaire inschrijving verder) die eenzijdig wordt genomen door de 

schuldeiser krachtens een wettelijke bevoegdheid daartoe. Anders dan in bv. het Franse en 

Duitse recht bestaat er in ons recht geen algemene bevoegdheid voor schuldeisers om 

eenzijdig een hypotheek te nemen; de enige eenzijdige maatregel die in beginsel voor alle 

schuldeisers mogelijk is, is het onroerend beslag, maar dat schept naar Belgisch recht precies 

geen voorrang. 

Behoudens enkele uitzonderingen ontstaat de hypotheek eerst door de inschrijving, en dit 

zonder terugwerking (zie evenwel verder de occulte hypotheek voor de successierechten en de 

beperkte retroactiviteit die kan gelden voor de andere wettelijke hypotheken van de fiscus). 

De fiscus en de inninginstellingen voor sociale bijdragen worden echter wel beschermd 

doordat anderen in beginsel geen inschrijving of overschrijving kunnen nemen zonder dat de 

fiscus daartoe eerst de kans heeft gekregen (dit ingevolge de fiscale en parafiscale 

verwittigingsplicht van de instrumenterende ambtenaar (notaris) en de termijn die de fiscus 

vervolgens krijgt om zijn inschrijving te nemen). 

Vatbaar voor een dergelijke hypotheek zijn dezelfde goederen, die in het algemeen 

hypothekeerbaar zijn. 

a. Opsomming 

De belangrijkste wettelijke hypotheken zijn de volgende. 

1° Wettelijke hypotheken tot zekerheid van aansprakelijkheden uit privaat vermogensbeheer 

- In art. 49-63 HypW: hypotheek ten gunste van de pupil op goederen van de voogd; zij wordt ingeschreven 

krachtens een rechterlijke beslissing (in beginsel beschikking van de vrederechter); 

937


- in art. 67-72 HypW bij wijze van overgangsrecht (uitdovend) van het oude huwelijksgoederenrecht: hypotheek 

ten gunste van de gehuwde vrouw die niet het beheer voert op de goederen van de man die het beheer voert. 

2° Wettelijke hypotheken tot zekerheid van fiscale en parafiscale schulden 

a) Verzekerde schuldeisers en schuldvorderingen 

Het betreft de volgende wettelijke hypotheken: 

i) genomen door de belastingoverheden tot zekerheid van de volgende belastingschulden: 

- inkomstenbelastingen (art. 425 e.v. WIB 1992 2396 ); 

- met inkomstenbelastingen gelijkgestelde belastingen zoals de verkeersbelasting, belasting op 

spelen en weddenschappen e.d. (eveneens art. 425 v. WIB 2397 ), 

- andere provincie- en gemeentebelastingen dan inkomstenbelastingen (eveneens de 

bepalingen van de WIB 2398 ), waaronder ook de gemeentelijke activeringsheffingen en 

gemeentelijke leegstandsheffingen 2399 ; 

- successierechten (art. 84 v. W.Succ.); 

- BTW (art. 86 WBTW 2400 ); 

- douanerechten en accijnzen (art. 313 v. AWDA); 

- de diverse rechten en taksen geregeld door het WDRT (art. 202(2) WDRT); 

- polderbelastingen en wateringbelastingen (art. 76 Wet 3 juni 1957 op de polders, art. 76 Wet 

van 5 juli 1956 op de wateringen); 

- de Vlaamse milieuheffingen 2401 ; 

- de voormalige gewestelijk Vlaamse leegstand- en krotbelasting 2402 ; 

- de Brusselse leegstandsboete 2403 . 

2396 vroeger art. 316 v. WIB, teruggaand op de Wet van 27 december 1950. Sedert de wet van 29 oktober 1919 

tot de wet van 24 december 1948 gold er nog een hypotheek van rechtswege (zonder inschrijving) voor alle 

belastingen van het lopende en vorige belastingjaar. Van 1948 tot 1950 gold een regeling zoals die nu nog 

bestaat voor de successierechten: de occulte hypotheek gold slechts mits ze binnen de 18 maanden werd 

ingeschreven (doch wel retro-actief). De afschaffing van die mogelijkheid in 1950 werd gecompenseerd door een 

fiscale verwittigingsplicht op te leggen aan notarissen en andere openbare ambtenaren. 

2397 Op die belastingen van toepassing krachtens art. 2 Wetboek van de met inkomstenbelastingen 

gelijkgestelde belastingen. 

2398 Op die belastingen van toepassing krachtens art. 12 Wet 24 december 1996 (Wet betreffende de vestiging 

en de invordering van de provincie- en gemeentebelastingen), in Vlaanderen vervangen met ingang van 1 januari 

2009 door art. 11 Decreet van 30 mei 2008 betreffende de vestiging, de invordering en de geschillenprocedure 

van provincie- en gemeentebelastingen. De wet van 24 december 1996 voorzag wel dat de door de douane & 

accijnzen geïnde provinciebelastingen uitgeoefend worden zoals inzake accijnzen. 

2399 Art. 3.2.13 c.q. 3.2.22 Vlaamse CRO verwijzen naar het Decreet van 30 mei 2008, dat op zijn beurt 

verwijst naar onder meer Titel VII hoofdstuk 9 WIB. 

2400 De wettelijke hypotheek voor de BTW werd eerst ingevoerd bij Wet van 8 augustus 1980. 

2401 Art. 53 § 8 en 10 Vlaams afvalstoffendecreet (decreet van 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het 

beheer van afvalstoffen, zoals gewijzigd door o.m. het begrotingsdecreet van 22 december 2006). 

2402 art. 40 § 3 Vlaams Decreet 22 december 1995 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 1996 

(zoals gewijzigd bij decreet 24 december 2004), vanaf 1 januari 2010 afgeschaft door de overheveling naar de 

gemeenten. 

2403 Art. 23/12 § 5 Brusselse Huisvestingscode (Ordonnantie van 2009). 

938


nalatenschap worden geteld voor de berekening van de successierechten 2409 . De hypotheek 

wordt ingeschreven op naam van de overledene en kan op de erfgoederen genomen worden, 

ongeacht wie de schuldenaar is van de uitstaande successierechten. De fiscus kan dus een 

hypotheek nemen op elk van de onroerende goederen van de nalatenschap voor alle uitstaande 

successierechten en niet enkel voor deze die nog verschuldigd zijn door de eigenaar van het 

gehypothekeerde goed indien dat reeds toebedeeld is uit de nalatenschap) (zie art. 84 II 

W.Succ.) 2410 . 

3° Wettelijke hypotheek van de OCMW 

Een OCMW kan een wettelijke hypotheek inschrijven tot zekerheid van de terugbetaling van de kosten van 

maatschappelijke dienstverlening (hypotheek op goederen van de begunstigde van de dienstverlening of van zijn 

nalatenschap) (art. 101 OCMW-Wet). Tot 3 maanden na het overlijden van de begunstigde kan de inschrijving 

op naam van de overledenen genomen worden, nadien enkel op die van de erfgenamen. 

4° Wettelijke hypotheken tot zekerheid van schuldvorderingen van de overheid op 

rekenplichtigen of lagere overheden 

Dergelijke hypotheken vinden we in: 

- art. 47-48 HypW : hypotheek ten gunste van de overheid op goederen van rekenplichtigen; 

- art. 97 § 1 en 3 van de Wet van 3 juni 1957 op de Polders en 98 § 1 en 3 van de Wet van 5 juli 1956 op de 

Wateringen: hypotheek op goederen van de polders c.q. wateringen, tot zekerheid van schuldvorderingen voor 

door de hogere overheid gedane werken; 

- art. 47 III HypW: ten voordele van het Hulpfonds tot financieel herstel van de gemeenten wordt een wettelijke 

hypotheek toegekend op de onroerende goederen van de gemeenten die een tegemoetkoming van het Fonds 

genieten. 

5° Wettelijke hypotheken in de wetgeving op de ruimtelijke ordening, bodemsanering en 

aanverwante 

Dergelijke hypotheken vinden we in: 

- art. 6.2.1. lid 5 en 6 Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening: hypotheek ten gunste van de overheid op goederen 

waarvan herstel in de vorige toestand is gevorderd (herstel dat door de overheid kan worden uitgevoerd en 

waarvan zij de kosten kan terugvorderen) 2411 ; 

- art. 47 II HypW: ten voordele doch op kosten van het Fonds ter voorkoming en vergoeding van schade 

veroorzaakt door het winnen en pompen van grondwater, op de onroerende goederen waarvoor het Fonds een 

voorschot heeft uitgekeerd overeenkomstig de wetgeving betreffende de schadeloosstelling veroorzaakt door het 

winnen en pompen van grondwater. 

- art. 45 § 2 Ruilverkavelingswet van 22 juli 1970 ("Wet op de ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht 

van de wet") en 52 § 2 Ruilverkavelingswet grote infrastructuurwerken ("Wet van 12 juli 1976 houdende 

2409 J. DECUYPER, Successierechten, deel II, Kluwer Antwerpen 2002, nr. 1545 v. p. 934 v. 

2410 Het Arbitragehof oordeelde in arrest 72/2007 van 26 april 2007 dat deze regel niet strijdig is met het 

grondwettelijk discriminatieverbod, zie http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2007/2007-072n.pdf. 

2411 Voorheen art. 160 D.O.R.O. 1999. Zie hierover P. VANSANT, "De wettelijke hypotheek in het DRO", n. 

onder Hof Gent 30 januari 2007, TROS 2008, nr. 50, p. 143. 

940


bijzondere maatregelen inzake ruilverkaveling van landeigendommen uit kracht van de wet bij de uitvoering van 

grote infrastructuurwerken"): een wettelijke hypotheek wordt automatisch ingeschreven, behoudens afstand, bij 

de overschrijving van de ruilverkavelingsakte (die voor het aankoopcomité werd verleden); zij strekt tot 

zekerheid van het door een eigenaar of vruchtgebruiker aan de Nationale Landmaatschappij verschuldigd saldo 

(meer interest en executiekosten). De hypotheek wordt ingeschreven op de goederen welke aan die eigenaar of 

vruchtgebruiker werden toegewezen, behoudens aanwijzing van andere onroerende goederen door de rechter. 

- art. 161 Vlaams Bodemsaneringsdecreet van 27 oktober 2006: OVAM kan een wettelijke hypotheek nemen tot 

zekerheid van de voldoening van de kosten van de ambtshalve uitvoering van bodemonderzoek, site-onderzoek, 

bodemsanering of andere door het decreet bepaalde ambtshalve maatregelen. De inschrijving kan genomen 

worden door de bevoegde ambtenaar krachtens de betekende beslissing tot ambtshalve uitvoering van een van de 

genoemde maatregelen en op voorlegging van een afschrift van die beslissing. 

6° Wettelijke hypotheek ten gunste van de faillissementsboedel 

Volgens art. 57 IV FaillW kan (en moet) de curator een hypotheek nemen in het voordeel van 

de boedel (massa) der schuldeisers op alle onroerende goederen van de gefailleerde. 

Het nut daarvan bestaat hoofdzakelijk daarin te beletten dat de algemeen voorrechten zich 

kunnen uitstrekken over de onroerende goederen (art. 19 in fine HypW zou dit beletten 

wanneer er aan hypotheek ten gunste van de boedel is ingeschreven). Ook zou men daarmee 

de ontvanger van inkomstenbelastingen en de inningsinstellingen voor sociale bijdragen voor 

zijn, die immers de enige zijn die nog een hypotheek kunnen inschrijven na het faillissement 

(art. 427 IV WIB; art. 16bis § 3 SSZ-Besluit; art. 41ter § 3 RMZ-Wet). Het voordeel voor de 

fiscus c.q. inningsinstelling daarbij zou zijn dat deze sterker zou staan dan met een algemeen 

voorrecht: als hypotheekhouder heeft hij een afzonderings- en afscheidingsrecht en deelt hij 

niet mee in de kosten van de algemene boedel. De vraag is evenwel of de fiscus zijn positie 

wel nog kan versterken door zo'n inschrijving, aangezien de rechten van de schuldeisers juist 

onherroepelijk worden vastgelegd op het tijdstip van de samenloop. Minstens bij de 

ontbinding van rechtspersonen luidt de rechtspraak dat de inschrijving geen effect heeft (geen 

afbreuk doet aan de fixatie van de rechten van de schuldeisers 2412 ) en dus moet worden 

doorgehaald 2413 ; bij faillissement moet dit a fortiori gelden. 

Omgekeerd is het ook de vraag of de inschrijving van een hypotheek ten gunste van de boedel 

nog afbreuk kan doen aan de rechten van de algemeen bevoorrechte schuldeisers. 

Ook probeert de curator aldus voorrang te behouden ten aanzien van latere bijkomende 

inschrijvingen van de bestaande hypotheekhouders, die na het faillissement nog kunnen 

worden genomen voor de intussen vervallen interest (art. 87 HypW; de interest wordt door de 

oorspronkelijke inschrijving immers maar gedekt voor 3 jaar). 

Daarnaast kan de inschrijving van een wettelijke hypotheek ten gunste van de boedel nuttig 

zijn op goederen die de gefailleerde door erfenis verkrijgt, omdat de schuldeisers van de de 

cujus die de boedelscheiding wensen in te roepen, hun rang op de onroerende goederen op de 

2412 Cass. 23 januari 1992, 2 voetnoten hiervoor. 

2413 Hof Gent 2 juni 2009, AR nr. 1997/460, Rosseel ts. in vereffening t. FOD financiën, Justel N-20090602-13. 

941


nalatenschap maar behouden als ze binnen de 6 maanden hun voorrangsrecht inschrijven (zie 

art. 39 HypW). 

b. Werkwijze en rang 

1° In uitoefening van een recht op inschrijving; beperkingen 

Zoals gezegd ontstaan wettelijke hypotheken door de inschrijving. Het wezenlijke verschil 

met een conventionele hypotheek is dat de inschrijving eenzijdig wordt genomen, door de 

uitoefening van een daartoe strekkend wilsrecht, en niet krachtens een overeenkomst van 

hypotheekvestiging. De afzonderlijke wetsbepalingen geven aan op welke wijze die 

inschrijving kan worden genomen. 

Zo kan: 

- de hypotheek voor de inkomstenbelastingen (in tegenstelling tot vroeger 2414 ) reeds worden genomen 

zodra op de vervaldag de erdoor te waarborgen belasting niet is betaald; 

- de hypotheek tot zekerheid van de roerende voorheffing en de bedrijfsvoorheffing genomen worden 

vanaf de datum van uitvoerbaarverklaring van het kohier (art. 427 III WIB); 

- de hypotheek voor sociale bijdragen worden genomen zodra er een uitvoerbare titel bestaat of bewarend 

beslag kan worden gelegd (art. 16bis § 1 SSZ-Besluit; art. 41ter § 1 RMZ-Wet). 

- De hypotheek voor douanerechten of accijnzen kan worden genomen voor de ontdoken rechten en 

taksen, opgelopen boeten en verbeurdverklaringen mts die minstens 250 Eu bedragen en mits er een 

regelmatig proces-verbaal werd opgemaakt als dader, mededader of medeplichtige van een misdrijf 

inzake douane of accijnzen en met machtiging van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg (art. 

315 AWDA). 

De wettelijke bepalingen geven in beginsel aan binnen welke grenzen de schuldeiser tot een 

dergelijke inschrijving kan overgaan en aldus een hypotheek kan "nemen". Voor zover deze 

regels niet in een evenredigheidstoets voorzien, vloeit die voort uit hogere rechtsbeginselen: 

bij onevenredigheid tussen de hypotheek en de schuld kan men in strijd komen met het verbod 

in het EVRM en/of de Grondwet van onevenredige beperkingen op het eigendomsrecht 2415 . 

2° Met rang op datum van inschrijving en beperkt tot de goederen van de schuldenaar ten 

tijde van de inschrijving (uitg. successierechten) 

Zoals in beginsel alle hypotheken nemen ook wettelijke hypotheken rang in vanaf de 

inschrijving (zie evenwel verder de occulte hypotheek voor de successierechten en de 

beperkte retroactiviteit die kan gelden voor de andere wettelijke hypotheken van de fiscus en 

de inningsinstellingen voor sociale bijdragen). 

2414 Zie J. VERSTAPPEN, "Wijzigingen aan het voorrecht en de wettelijke hypotheek van de schatkist: kleine 

retouches met verregaande gevolgen", T.Not. 1997, 377 v. 

2415 Zie met name EHRM 1 april 1999, Lemoine t. Frankrijk, veroordeling wegens een disproportionele 

inschrijving van een wettelijke hypotheek door de Franse fiscus. Vgl. ook Rb. Bergen 5 juni 2002, RGCF 2002- 

2, p. 59. 

942


De wettelijke hypotheek komt niet ten nadele van oudere zakelijke rechten (behalve die voor 

de successierechten, zie Hst. VI). Correcter: de wettelijke hypotheek heeft geen voorrang op 

oudere rechten die tegenwerpelijk zijn aan latere verkrijgers door de vervulling van de 

publiciteit (aldus kan de wettelijke hypotheek nog worden ingeschreven op een goed dat de 

belastingplichtige reeds onderhands heeft verkocht, zolang de vervreemding niet door 

overschrijving is gepubliceerd); de goede of kwade trouw van de belastingontvanger of 

inningsinstelling ten aanzien van de vervreemding is daarbij zonder belang (bv. het feit dat hij 

van de verkoop kennis zou hebben gehad doordat deze reeds was geregistreerd bij de 

ontvanger van de registratierechten 2416 ). 

Aldus kan ook de wettelijke hypotheek van de fiscus of inningsinstelling daarom niet meer 

nuttig ingeschreven worden na uitvoerend beslag (ook niet dat gelegd door een chirografair 

schuldeiser) 2417 . Na de ontbinding van een rechtspersoon kan nog een inschrijving worden 

genomen, doch deze heeft alleen bewarende werking en kan de fiscus of inningsinstelling niet 

meer rechten geven in het kader van de vereffening dan deze reeds had (zie de bespreking van 

de vereffening van rechtspersonen 2418 ). De hypotheek kan wel nog worden ingeschreven 

wanneer een onderneming in gerechtelijke reorganisatie is 2419 (anders dan vroeger na 

aanvraag van een gerechtelijk akkoord 2420 ). 

Wel kunnen de wettelijke hypotheken voor de directe belastingen en voor sociale bijdragen 

nog na het faillissement worden ingeschreven voor belastingschulden of bijdrageschulden die 

reeds voor het faillissement ingekohierd waren c.q. uitvoerbaar waren, een anomalie in ons 

recht 2421 . 

Een andere afwijkende regel in ons recht is dat de wettelijke hypotheken voor de 

inkomstenbelastingen en de successierechten nog kunnen worden ingeschreven na bewarend 

beslag (zie de bespreking van de occulte hypotheken). 

2416 De bevoegdheid én aansprakelijkheid van de belastingontvangers zijn hen eigen, zodat de registratie van 

een verkoop door de ontvanger van de registratierechten niet belet dat een andere belastingontvanger nadien nog 

tegen de verkoper een wettelijke hypotheek kan nemen. Zie Cass. 28 mei 1976, concl. A.g. Krings, T.Not. 1976, 

177 = JT 1977, 189 = RGEN 1977, 22.157 = RW 1976-77, 114 = Bull.Bel. 1977, 551 p. 1119, verwerping 

voorziening tegen Hof Gent 30 mei 1974, T.Not. 1975, 271 = Bull.Bel. 1975, 531, p. 1316. 

2417 Cass. 6 juni 1961, RCJB 1962, 166 noot R. DE RYCKE, “Sur les droits du Trésor ayant fait transcrire son 

hypothèque légale postérieurement à la trasncription du commandement préalable à la saisie immobilière opérée 

à la requête d’un créancier chirosgraphaire”; C. VAN HEUVERSWYN, RW 1989-90, (833) 835. 

2418 En met name Cass. 23 januari 1992, Pas. I 445 met concl. A.g. Janssens de Bisthoven = RW 1992-1993, 

1084 noot G. VAN HAEGENBORGH “Beslag ten laste van een vennootschap in vereffening” = T.Not. 1992, 9 

= RCJB 1994, 398 noot M. GREGOIRE "L'effet d'une mesure conservatoire pratiquée après l'entrée en 

liquidation d'une personne mporale", T. NoT. 1992, 401 noot G. MAERTENS "Beschouwingen bij het 

cassatiearrest van 23 januari 1992: een toparrest in verband met de invordering van de directe belastingen" 

(algemeen voorrecht voor de inkomstenbelastingen en inschrijving wettelijke hypotheek fiscus); Hof Brussel 15 

maart 1990, FJF 1991, 94; Rb. Gent 26 mei 1997, TGR 1997, 222. 

2419 E. DIRIX & R. JANSEN, in Gerechtelijke reorganisatie, getest, gewikt en gewogen, p. 177; Kh. Brugge 7 

december 2011, RW 2011-2012, 1815. 

2420 Cass. 17 oktober 1980, Pas. 1981 I 208 = RW 1980-81, 2063 = JT 1981, 551. 

2421 art. 427, 4° WIB, bij wet van 20 juli 1978 ingevoerd voor de inkomstenbelastingen en later uitgebreid naar 

de sociale bijdragen: art. 16bis SSZ-Besluit; art. 41ter RMZ-Wet. Deze regel bestaat niet voor de BTW en voor 

OVAM, waar enkel afgeweken wordt van art. 19 II en niet van de andere leden van art. 19 FaillW. 

943


Ook worden de fiscus en de inningsinstellingen in België bijzonder beschermd door de 

verwittigingsplicht van de notarissen e.d. (zie hoger in het Deel II hoofdstuk III afdeling F), 

waardoor zij hun voorrang kunnen verzekeren op aankomende hypotheekvestigingen of 

vervreemdingen. Krachtens die regels kunnen zij ook na de overschrijving van een akte nog 

een wettelijke hypotheek inschrijven tot 8 werkdagen na de fiscale of parafiscale 

tegennotificatie (de tweede verwittiging) (zie de bespreking verder). 

2. Impliciete conventionele hypotheken 

In sommige gevallen heeft een contractspartij krachtens de wettelijke regeling van die overeenkomst de 

mogelijkheid een hypothecaire inschrijving te nemen ook zonder dat er een formele hypotheekovereenkomst is 

gesloten. We vinden dit: 

- in art. 36 III en 37 HypW (na het verlies van het voorrecht kan men nog eenzijdig een hypotheek nemen); 

- in art. 26 II Pachtwet: de pachter kan een hypotheek nemen tot zekerheid van de vergoeding van de 

waardevermeerderingen die hij aan het onroerend goed zal aanbrengen met toestemming van de verpachter of 

machtiging van de vrederechter. 

- in art. 51 W. 10 januari 1978 Ruilverkaveling in der minne: automatische inschrijving van een hypotheek ten 

gunste van de landmaatschappij op de goederen die in een minnelijke ruilverkaveling zijn toegewezen tot 

zekerheid van de terugbetaling aan de landmaatschappij van de opleg die zij aan de oude eigenaar heeft 

voorgeschoten (meer interest en executiekosten). 

3. Uitdrukkelijke conventionele hypotheken 

Wijze van totstandkoming: zoals in beginsel voor alle zakelijke rechten vereist de vestiging 

van een hypotheek: 

1° dat het goed hypothekeerbaar is (zie hoger); 

2° een geldige titel, d.i. een verbintenis tot hypothekeren; 

3° de eigenlijke "vestiging", d.i. het akkoord van partijen over de totstandkoming van het 

zakelijk recht; 

4° dat de hypotheekgever tot deze beschikking bevoegd is. 

a. De verbintenis tot hypothekeren (hypotheekbelofte) en de hypothecaire volmacht. 

1° De verbintenis tot hypothekeren 

Deze zal normaal uit een overeenkomst voortvloeien, vaak een beding in een 

kredietovereenkomst. De verbintenis kan wel uit een eenzijdige rechtshandeling voortvloeien 

(de vestiging echter niet). De gewone geldigheidsvereisten voor obligatoire overeenkomsten 

gelden hier (toestemming, handelingsbekwaamheid, enz.), met dien verstande dat het hier om 

een handeling m.b.t. onroerend goed gaat en daarvoor dus in een reeks gevallen strengere 

regels inzake handelingsbekwaamheid gelden - zie art. 75 HypW en in toepassing daarvan art. 

457, 458 en 509 BW; zie ook art. 215 en 1418 BW in verband met de toestemming van de 

andere echtgenoot. Maar voor die verbintenis gelden er geen vormvereisten (wel voor de 

vestiging van het zakelijk recht, zie hieronder): noch de vereiste van een authentieke akte van 

944


toestemming, noch de andere vormvereisten voor een hypotheekvestiging (aanduiding van het 

bedrag, het plafond e.d.m.) 2422 . 

Verder moet men ook denken aan de ongeldigheden die voortvloeien uit schuldeisersbedrog 

(de actio Pauliana) en de bepalingen van art. 17 v. FaillW (verdachte periode). 

Ook de relevante bepalingen van consumentenrecht zullen gelden voor de onderliggende 

verbintenisrechtelijke overeenkomst; het feit dat de kredietovereenkomst mede strekt tot het 

vestigen van een onroerend zakelijk recht (nl. het hypotheekrecht) doet daaraan geen 

afbreuk 2423 . 

Het moet niet noodzakelijk om een verbintenis van de schuldenaar zelf gaan; ook een derde 

kan zich verbinden tot hypothekeren, en wordt dan een zgn. "zakelijke borg" (zie hoger). 

Men gaat ervan uit dat deze verbintenis niet vatbaar is voor reële executie (zie hieronder); 

daaruit afleiden dat het om een verbintenis tot doen zou gaan en niet om een verbintenis tot 

geven, lijkt me echter onjuist 2424 . 

Is er geen geldige verbintenis tot hypothekeren, dan ontstaat er geen hypotheek (ook al is er 

wel een verzekerde schuld) 2425 . 

2° De hypothecaire volmacht 

De hypotheekbelofte kan gepaard gaan met het verlenen van een (onherroepelijke) 

hypothecaire volmacht tot vestiging van de hypotheek 2426 . De hypothecaire volmacht moet 

worden verleend door middel van een authentieke akte of een in rechte of voor de notaris 

erkende akte, aangezien ze strekt tot het verlijden van een authentieke akte (art. 76 II HypW) 

(die vormvereiste geldt niet in geval van wettelijke vertegenwoordiging of organieke 

vertegenwoordiging). De volmacht moet ook duidelijk de omvang van de bevoegdheid geven 

(bv. of het volmacht is voor een hypotheek voor alle sommen). 

2422 Onder meer H. DE PAGE, Traité VII, nr. 725 p. 660-661; K.. BYTTEBIER, Voorrechten en hypotheken, 

p. 632 nr. 725; DIRIX & DECORTE, p. 477 nr. 688. 

2423 Zo geldt RL 85/577 (consumentenovereenkomsten buiten bedrijf gesloten) ook voor hypothecaire leningen, 

ook al bepaalt art. 3 (2) (a) dat ze niet geldt voor overeenkomsten tot aankoop van onroerend goed of andere 

overeenkomsten tot onroerende zakelijke rechten; in die zin HJEG 13 december 2001, C-481/99, Heininger t. 

Bayerische Hypo- und Vereinsbank. 

2424 Anders DIRIX & DECORTE, Zekerheden p. 445. 

2425 Zie voor een toepassing bv. Hof Antwerpen 20 februari 1995, AJT 1994-95, 505 noot M.E. STORME, “Het 

causale karakter van de hypotheekvestiging, namelijk als uitvoering van een verbintenis tot hypotheekvestiging”. 

Het betrof een geval van hypotheek gegeven door een borg. In een eerdere procedure had de rechter alle 

verbintenissen van de borg nietigverklaard. In dit arrest trekt men daaruit de conclusie dat dit ook geldt voor de 

verbintenis tot hypothekeren. 

2426 Voor een uitvoerige bespreking, zie A. CUYPERS, in Notariële facetten van het contractenrecht, p. 191- 

291. 

945


De bedoeling is om de eigenlijke hypotheekvestiging uit te stellen (vaak om de fiscale 

hypotheekrechten 2427 te besparen) maar anderzijds de schuldeiser niet afhankelijk te maken 

van de wil van de schuldenaar om wanneer de schuldeiser het nodig acht toch de 

hypotheekakte te verlijden. In beginsel zou deze volmacht aan de schuldeiser zelf kunnen 

worden verleend 2428 , ware het niet dat de fiscus een volmacht aan de schuldeiser gelijkstelt 

met een hypotheekakte 2429 en er dus hypotheekrechten op heft. Daarom wordt de volmacht 

steeds verleend aan een derde, vertrouwenspersoon van de schuldeiser, die op het ogenblik dat 

de schuldeiser het nodig acht, samen met deze laatste de vestigingsakte zal verlijden. 

Bovendien wordt aan de lasthebber meestal de bevoegdheid gegeven tot substitutie (d.i. om 

een andere lasthebber in zijn plaats te stellen). 

Het verlenen van een hypothecaire volmacht aan een derde geldt niet als hypotheekvestiging, 

en de vestiging in uitoefening van zo’n volmacht heeft geen terugwerkende kracht. Dit is met 

name van belang indien de eigenlijke vestiging tijdens de “verdachte periode” plaatsvindt; dit 

probleem werd hoger reeds besproken 2430 . Het maakt dat een hypothecaire volmacht verleend 

door een handelaar nauwelijks enige waarde heeft (bij niet-handelaars ligt dat anders, omdat 

zij niet failliet kunnen gaan en art. 17 FaillW enkel bij faillissement geldt). 

De onherroepelijkheid van het mandaat wordt steeds bedongen, maar zou ook gelden - uit de 

aard zelf van het mandaat - indien ze niet bedongen was (vgl. Cass. 28 juni 1993 over het zgn. 

mandaat van gemeenschappelijk belang - een misleidende benaming aangezien het hier juist 

niet om een mandaat van gemeenschappelijk belang gaat, maar om een mandaat in het belang 

van de schuldeiser, zijnde een andere partij dan de lastgever). Wel eindigt de volmacht bij 

overlijden van de lastgever, tenzij het tegendeel bedongen wordt 2431 . 

Indien zulks niet bedongen is, is de lasthebber niet verplicht om de lastgever voorafgaandelijk 

kennis te geven van het voornemen om de volmacht uit te oefenen (en dus de hypotheek te 

vestigen) 2432 ; hij is evenmin verplicht de uitoefening van die volmacht te motiveren, en mag 

2427 Het hypotheekrecht bedraagt namelijk 1 % van het verzekerde bedrag krachtens art. 87 v. W.Reg. plus 0,3 

% hypotheekrecht volgens art. 262 W.Reg. (zonder de notariskosten). Deze rechten zijn al verschuldigd op de 

vestiging van een hypotheek, niet slechts op de inschrijving ervan (art. 87 W. Reg.). 

2428 Het verbod voor de lasthebber om zelf tegenpartij te zijn, geldt immers niet wanneer de lastgever daartoe 

juist de toestemming heeft gegeven. 

2429 Althans wanneer de volmacht gebeurt in een vorm die voldoet aan art. 76 HypW (authentieke akte of een 

in rechte of voor een notaris erkende onderhandse akte). Dan beschouwt de fiscus dit voor de heffing van de 

hypotheekrechten als een hypotheekvestiging, ondanks de andersluidende kwalificatie door partijen . (L. 

WEYTS, Notarieel fiscaal recht I, nr. 246; R.J., 793; VANDEWINCKELE & TORFS, Registratie-, hypotheek- 

en griffierechten, nr. 87/5). 

2430 Zie i.h.b. Cass. 24 oktober 2002, nr. C.00.0042.N, RW 2002-2003, 1343, noot V. SAGAERT, “Eindelijk 

duidelijkheid over de omzetting van een hypothecaire volmacht tijdens de verdachte periode” = TBH 2003, 304 

noot E. VAN DEN HAUTE, "Hypothecaire volmacht en verdachte periode: einde van een controverse". 

2431 Wat kan, DE PAGE, V nr. 458 v. De verstiging verondersttelt wel dat het goed eigendom is van de 

erfgenamen (en bv. niet uit de nalatenschap is ingevolge een bijzonder legaat). 

2432 Cass. 23 maart 2006, RW 2006-2007, 874 n. A. VAN OEVELEN "De interpretatie te goeder trouw van 

overeenkomsten en de toepassing ervan op de omzetting van een hypothecaire volmacht". Eerder in die zin Hof 

Brussel 30 september 2003, RW 2004-2005, 675; kg Brussel 9 november 1999, RW 1999-2000, 1379; A. 

CUYPERS, Comm. Voorrechten en Hypotheken, "Art. 76 Hyp.W.", nr. 74-75; J.P. BUYLE & M. 

DELIERNEUX, n. onder Rb. Brussel 20 februari 2004, TBH 2006, 97-98. In dezelfde zin Kh. Brussel 29 juni 

2007, RW 2007-2008, 1596: de uitoefening is bovendien ook geen misbruik indien er een gevaar bestaat dat de 

946


ze gebruiken zodra zijn rechten ten opzichte van andere schuldeisers in het gedrang zouden 

kunnen komen 2433 . Er is enkel de gemeenrechtelijke grens van het (zeldzame) 


NB. Een hypothecaire volmacht kan natuurlijk ook verleend worden buiten elke 

hypotheekbelofte om. Wanneer er evenwel geen subjectief recht is van een derde op het 

bestaan van die volmacht, zal de verlening in beginsel wel herroepelijk zijn. 

b. De eigenlijke vestiging (hypotheekakte) 

De vestiging van de hypotheek geschiedt door middel van een (authentieke, zie onder 2°) 

akte; anders dan in vele andere rechtsstelsels is de inschrijving (inscription, Eintragung) in 

het Belgische recht niet constitutief (zie verder). Maar zonder de genoemde akte is er 

omgekeerd ook geen (vestiging van een) hypotheekrecht, ook niet tussen partijen. In die zin is 

de akte wel constitutief, en niet louter een vereiste (samen met de inschrijving op het 

hypotheekkantoor) voor de tegenwerpelijkheid aan derden. 

1° Grondvereisten 

Het gaat noodzakelijk om een rechtshandeling, zodat de partijen ook op dat ogenblik nog de 

vereiste handelingsbekwaamheid moeten hebben. 

In beginsel is ook een overeenkomst vereist, een tweezijdige rechtshandeling. In sommige 

gevallen evenwel kan de hypotheek ook door een eenzijdige rechtshandeling worden 

gevestigd 2435 . 

Geschiedt de vestiging krachtens een hypothecaire volmacht, dan is het de lasthebber die 

handelingsbekwaam moet zijn. 

2° Vormvereisten 

In afwijking van het gemeen recht gaat het om een plechtige overeenkomst, die: 

- een authentieke (of een voor de notaris erkende onderhandse) akte veronderstelt (art. 76 

HypW 2436 ) die aan alle vormvereisten voor authentieke akten moet voldoen; 

schuldenaar op het goed andere zekerheden zou vestigen; Hof Brussel 8 april 2008, RW 2008-2009, 1194 = 

RABG 2009, 1044 n. S. BLOMMAERT & D. VEESTRAETEN "Rechtsmisbruik nij de uitoefening van een 

hypothecair mandaat". 


2434 Bv. Hof Antwerpen 30 juni 1997, TBBR 1999, 81; Rb. Brussel 20 februari 2004, TBH 2006, 91 v., n. J.P. 

BUYLE & M. DELIERNEUX. In concreto verworpen in Kh. Antwerpen 25 oktober 2005, T.Not. 2006, 224. 

2435 Zie art. 493-494 en 657 Wb.Venn. voor de door een vennootschap ten gunste van de obligatieschulden 

gevestigde hypotheek, waar geen aanvaarding door de obligatiehouders vereist is, maar slechts een beschrijving 

van de uitgegeven obligaties. Zie VAN HILLE & FRANCOIS, Les sociétés anonymes, Bruylant Brussel 1990 p. 

291 nr. 657 v. 

2436 In het Franse recht art. 2416 (nieuw) CC. 

947


- waarin moet naast de identificatie van het bezwaarde goed (regel die volgt uit het 

specialiteits- en bepaaldheidsbeginsel) ook het "plafond" worden aangegeven waarvoor de 

hypotheek wordt verleend (art. 80 HypW; vgl. hoger). De verzekerde schuldvordering moet 

niet nader aangegeven worden in de akte 2437 (wel moet aan de hand van de akte kunnen 

worden bepaald welke schuldvorderingen verzekerd zijn). 

Een hypotheekakte die niet aan de vormvereisten voldoet is nietig als hypotheekakte 

(daaronder ook een hypotheek krachtens een niet-authentieke volmacht van de 

hypotheekgever; of bij ontbreken van de vereiste vermelding in de akte van de ondertekening 

ervan door partijen 2438 ). 

Niet alleen de toestemming van de hypotheekgever moet authentiek worden verleden, ook de 

aanvaarding van de hypotheek moet authentiek worden verleden (in dezelfde dan wel een 

aparte akte) 2439 ; bij aanvaarding door een lasthebber zijn er evenwel géén vormvereisten voor 

die volmacht 2440 (anders dan voor de volmacht aan de hypotheekgever, de zgn. hypothecaire 

volmacht). 

Gezien deze bijzondere vormvereisten wordt geoordeeld dat, anders dan bij andere akten van 

levering of vestiging van zakelijke rechten, een rechterlijke beslissing niet als vestigingsakte 

kan gelden 2441 . De rechter kan wel veroordelen tot het verlijden van de vestigingsakte op 

straffe van een dwangsom. Deze traditionele opvatting is o.i. onjuist en aan herziening toe. 2442 

De hypotheekakte wordt door de notaris in minuut verleden. De notaris kan slechts één grosse 

(origineel) afleveren. Deze grosse is normaal op naam, maar kan zoals gezegd ook aan 

toonder of order worden gesteld. 

3° Gevolgen 

Is aan de zopas genoemde vereisten voldaan, evenals aan de andere bovengenoemde 

(hypothekeerbaarheid, geldige titel, beschikkingsbevoegdheid), dan is er een hypotheek 

"gevestigd". Evenwel zal die "stille" hypotheek zoals alle stille onroerende rechten zeer zwak 

zijn zolang ze niet is ingeschreven in de hypotheekregisters (en bovendien nog het gevaar 

lopen getroffen te worden door art. 19 II FaillW) - zie verder Afdeing C. Ze neemt geen 

“rang” in en is daardoor noch aan derde-verkrijgers te goeder trouw noch aan derdeverkrijgers 

te kwader trouw tegenwerpelijk. 

2437 Zie reeds Cass. 4 oktober 1963, RW 1963-64, 1649 = Pas. I, 112 noot F.D. 

2438 Hof Brussel 17 december 2008, T.Not. 2009, 273. 

2439 Art. 76 HypW zoals - met verwijzing naar de voorbereidende werken - uitgelegd door Cass. 29 mei 1863, 

Pas. I 213. 

2440 De PAGE, Traité VII nr. 433bis B 30 en nr. 704, p. 355; J. BYTTEBIER, "De hypothecaire inschrijving", 

RW 1993-94, 34; B. TILLEMAN, Lastgeving, nr. 143 p. 80; M. GREGOIRE, in Liber amicorum André 

Bruyneel, p. (343) 361; A. CUYPERS, in Notariële facetten van het contractenrecht, (191) 193. 

2441 Cass. 21 januari 1901, Pas. 1901, I, 113; DE PAGE, Traité VII nr. 726; GENIN, in Rép. Not. X, nr. 1527; 

'T KINT (3 e uitg.) p. 309 nr. 612; A. VERBEKE, in Schuldeisers en ondernemingen in moeilijkheden, 43 nr. 53, 

D. MICHIELS, "Hyp.W. Art. 43", in Commentaar Voorrechten en hypotheken, nr. 5. 

2442 DIRIX & DECORTE (2006) nr. 683 p. 473. In andere zin eerder reeds A. KLUYSKENS, nr. 245 p. 246. 

948


Aangezien de hypotheekvestiging zoals elke vestiging van een zakelijk recht in ons recht 

"causaal" is, heelt de hypotheekakte niet de gebreken van de titel - tenzij het gaat om relatieve 

nietigheden waarvan ten tijde van de hypotheekakte afstand is gedaan. 

c. De vereiste beschikkingsbevoegdheid 

De vereiste van beschikkingsbevoegdheid betekent dat de vestiging van de hypotheek in 

beginsel niet ten nadele van oudere zakelijke rechten geschiedt, behoudens bescherming van 

de derde-verkrijger volgens de hoger (Hst. I) besproken regels. Zo heeft een hypothecaire 

inschrijving van een conventionele hypotheek geen rechtsgevolg meer nadat een 

vervreemding door de hypotheekgever is overgeschreven (art. 112, 2° HypW). Ze is evenmin 

nog mogelijk nadat uitvoerend onroerend beslag is gepubliceerd of een andere vorm van 

samenloop (faillissement, procedure gerechtelijk akkoord, ontbinding rechtspersoon) 

uitwerking heeft gekregen. De hypotheek dient ook een overgeschreven ouder vruchtgebruik, 

recht van bewoning, e.d. te eerbiedigen. 

Bij hypothecaire volmacht is het de lastgever (niet de lasthebber) die op het tijdstip van de 

hypotheekvestiging beschikkingsbevoegd moet zijn. 

4. Testamentaire hypotheek 

De testator kan bij testament een hypotheek vestigen op een of meer bepaalde tot zijn 

vermogen behorende onroerende goederen, dit tot zekerheid van legaatschulden (d.i. legaten 

die door de erfgenamen moeten worden uitgekeerd) (art. 44 III HypW). 

5. Onroerende voorrechten van dezelfde aard als hypotheken 

Het gaat hier om de volgende voorrechten: 

a) dat van de "bearbeiders" van onroerend goed, geregeld in art. 27,5° HypW. B) 

b) het voorrecht van de Staat voor de kosten van gezondmaking van steenkoolvestigingen (27, 

6°, in onbruik), 

c) het voorrecht van de geldschieter op een mijnveld (art. 14 Mijnwet 15 september 1919, 

enkel nog van toepassing in het Vlaams Gewest), dat nauwelijks verschilt van een 

conventionele hypotheek. 

De andere voorrechten betreffen voorrechten die men zich voorbehoudt bij vervreemding (art. 

27, 1°-4°, hoger besproken), het "stille" voorrecht van de verzekeraar (art. 60 HypW, zie 

verder), en voorrechten die eigenlijk boedelschulden zijn (kosten van uitwinning, art. 29 

HypW) of algemene voorrechten (zie hoger) of het behoud van een afgescheiden vermogen 

bewerkstelligen ("voorrecht" van boedelscheiding, niet in de zin van privilège, maar van 

bénéfice). 

Ad a) Het voorrecht van de "bearbeiders" van onroerend goed vereist een dubbele inschrijving 

(art. 38 HypW): 

949


- voor de aanvang van de werken moet een proces-verbaal van plaatsbeschrijving worden 

ingeschreven, dat is opgemaakt door een door de voorzitter van de rechtbank benoemde 

deskundige, en in aanwezigheid van de eerder ingeschreven (bevoorrechte en hypothecaire) 

schuldeisers of althans nadat zij zijn opgeroepen aanwezig te zijn; 

- de werken moeten gekeurd worden door een op dezelfde wijze aangestelde deskundige 

binnen de 6 maanden na hun voltooiing; deze dient een proces-verbaal op te maken waarin de 

meerwaarde van de goederen ingevolge de werken wordt begroot en dit P.-V. dient binnen de 

15 dagen na die keuring te worden ingeschreven. 

Mits het tweede P.-V. tijdig is ingeschreven, behoudt het voorrecht rang op datum van de 

eerste inschrijving. 

Het heeft, vergelijkbaar met het roerend voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak, 

voorrang op een oudere hypotheek 2443 . 

Een vergelijkbaar zekerheidsrecht bestaat ook in sommige andere rechtsstelsels, bv. het 

Zwitserse Bauhandwerkerpfandrecht / hypothèque légale des artisans et entrepreneurs, dat 

ook een inschrijving vereist, die evenwel tot 3 maanden na de werken kan genomen worden 

(zie art. 837 ZGB). 

Ad b) Het voorrecht van de Staat voor de gezondmaking van steenkoolvestigingen wordt 

nader geregeld in art. 38bis Hyp.W.; De regels zijn gelijkaardig aan die van het voorrecht van 

de bearbeiders. 

Ad c) Het voorrecht van de geldschieter op een mijnveld (d.i. het door middel van een 

mijnconcessie afgesplitste ondergrondse eigendomsrecht): (art. 14 Mijnwet 15 september 

1919, enkel nog van toepassing in het Vlaams Gewest) . Het verschilt nauwelijks van een 

conventionele hypotheek: vereist een authentieke akte en een inschrijving. De Mijnwet 

verwijst naar art. 2103 BW, d.i. art. 27 en v. HypW, zonder nadere precisering. 

6. Pandrechten op onroerende goederen door bestemming 

Volgens de rechtspraak kan een pand op handelszaak niet enkel de roerende goederen 

betreffen, maar ook onroerende goederen door bestemming 2444 . In geval van conflict met een 

hypotheekrecht op dezelfde goederen spelen de gewone regels inzake anterioriteit (d.w.z. het 

eerst ingeschreven recht gaat in beginsel voor) 2445 . Voor de inpandgeving van onroerende 

goederen door bestemming die deel uitmaken van een handelszaak als deel van die 

handelszaak gelden niet de regels inzake onroerend goed, maar die inzake de inpandgeving 

van een handelszaak. 

2443 Dit kan men desgewenst afleiden uit art. 12 HypW 

2444 Cass. 26 mei 1972, RW 1972-73, 295 noot G. DUBOIS = Pas. 1972 I 891 = Arr. Cass. 1972, 903 = BRH 

1973, 151 = Bank & Fin 1972, 721 = JT 1972, 624 noot A. BRUYNEEL = RGEN 1973, 61 = R.Not.B. 1972, 

559. 

2445 Cass. 26 mei 1972, vorige noot. 

Art. 12 HypW, dat onroerende voorrechten in beginsel voorrang geeft op hypotheken, geldt niet voor het 

voorrecht van de pandhouder, noch voor het landbouwvoorrecht. 

950


Hetzelfde geldt, zoals in Deel IV reeds besproken, voor het landbouwvoorrecht. 

De andere pandrechten op roerende zaken gaan in beginsel teniet wanneer de verpande 

goederen onroerend worden, behalve het voorrecht voor kosten tot behoud van de roerende 

zaak bij bedrijfsuitrusting, mits vervulling van de publiciteit van art. 20, 5° HypW (zie de 

bespreking daarvan hoger bij de voorbehouden zekerheden; de vereisten zijn immers dezelfde 

als voor het behoud van het voorrecht van de onbetaalde verkoper van roerend goed). 

7. Pandrechten op taken wortelvaste vruchten 

Zoals in Deel IV hoofdstuk V besproken strekken het voorrecht van de verpachter en het 

landbouwvoorrecht zich ook uit over de nog niet geoogste taken wortelvaste vruchten van de 

landbouwuitbating. Daarmee correleert dat een hypotheek of onroerend zekerheidsrecht 

andere dan het genotspand, hierop geen betrekking heeft (zie infra afdeling D). 

951


AFDELING C. Hypothecaire inschrijving en zakenrechtelijke conflicten 

1. De hypothecaire inschrijving 

a. Belang 

Zoals reeds gezegd is een "stille" - d.i. niet ingeschreven - hypotheek zoals alle stille 

onroerende rechten zeer zwak: 

- de hypotheek neemt slechts rang op datum van inschrijving, en wordt geprimeerd door alle 

intussen door derden - andere dan de schuldenaar 2446 - verkregen rechten, zelfs van derden te 

kwader trouw; 

- de hypotheek kan niet meer worden ingeschreven na de samenloop en is zonder inschrijving 

niet tegenwerpelijk aan de samenloop; 

- en bovendien (bijzondere regel) kan ze aan de boedel niet tegenwerpelijk worden verklaard, 

indien de inschrijving tijdens de verdachte periode is geschied terwijl er meer dan 15 dagen 

zijn verlopen tussen vestiging en inschrijving (art. 19 II FaillW) (deze regel is terzijde gesteld 

voor omzeggens alle wettelijke hypotheken). 

De houder van een niet-ingeschreven hypotheek zal veelal maar kunnen optreden als 

chirografaire schuldeiser. 

Er is dus duidelijk een verschil tussen: 

- niet-zekerheidsrechten, die aan overschrijving onderworpen zijn, maar ook zonder die 

overschrijving tegenwerpelijk zijn aan latere derden te kwader trouw, en 

- hypotheken die als zekerheidsrechten bij gebreke aan inschrijving ook aan latere derden te 

kwader trouw niet kunnen worden tegengeworpen. 

Omgekeerd heelt een naar de vorm geldige inschrijving nooit de gebreken van de 

hypotheekakte. 

Cijfers: in 2004 werden voor 61.543.000 Euro hypotheekrechten s.s. geïnd, in 2005 80.611.000 Euro. 

b. Wijze (vormvereisten) 

De publicatie van de vestiging van een hypotheekrecht geschiedt door een authentieke akte 

(of een in rechte of voor notaris erkende onderhandse akte) en de inschrijving ervan (art. 81 

v., 96 v. Hyp.W.). 

Om te kunnen worden ingeschreven is bij een conventionele hypotheek de neerlegging van een uitgifte vereist 

van de authentieke akte. 

Bovendien moet die akte aan een aantal bijkomende vereisten voldoen opdat inschrijving mogelijk is: 

- de door de wet voorgeschreven attestatie van de identiteit van de personen; 

- voor buitenlandse akten: zie art. 77 HypW 

2446 Cass. 9 november 1877, Pas. I 411. 

952


De eigenlijke inschrijving geschiedt op basis van de overhandiging van de authentieke akte en een borderel dat 

de in te schrijven gegevens uit de akte bevat; in tweevoud gesteld (één ervan mag op de uitgifte zelf worden 

geschreven) en waarvan er één afgetekend wordt teruggegeven door de hypotheekbewaarder (art. 83 v. HypW). 

c. Titularis 

In beginsel wordt de hypotheek ingeschreven op naam van de hypotheekhouder zelf. Ons recht aanvaardt echter 

ook dat de inschrijving kan worden genomen op naam van een vertegenwoordiger; aangezien die in eigen naam 

voor rekening van de schuldeiser(s) handelt, gaat het om middellijke vertegenwoordiging. De inschrijving moet 

dan wel met vermelding van hoedanigheid (qualitate qua) geschieden, maar niet noodzakelijk met vermelding 

van de identiteit van de opdrachtgever. 

Deze techniek is meer bepaald nuttig bij consortiumkredieten, waarbij de verdeling van het krediet onder de 

verschillende kredietverleners-schuldeisers in de loop van het krediet kan wisselen 2447 . 

d. Verjaring inschrijvingsmogelijkheid 

De inschrijving kan in beginsel plaatsvinden tot 30 jaar na de vestiging. 

Overlijdt de hypotheekgever, dan kan de inschrijving slechts genomen worden tot 3 maanden 

na het openvallen van de nalatenschap (art. 82 II HypW). De rechtspraak past deze regel ook 

toe bij wanneer de hypotheek nog niet gevestigd was, maar wel toegezegd of er hypothecaire 

volmacht was verleend 2448 . 

e. Uitsluiting inschrijvingsmogelijkheid na faillissement, niet bij gerechtelijke reorganisatie 

Verder is een inschrijving zonder gevolg indien er reeds een samenloop is ingetreden. 

Duidelijkheidshalve bepaalt de wet dat er zelfs gewoon geen inschrijving meer kan worden 

genomen. Hetzelfde geldt na de overschrijving van een vervreemding van het goed. 

De enige uitzondering hierop is de hoger reeds vermelde mogelijkheid voor de ontvanger van 

inkomstenbelastingen en de inningsinstellingen voor de sociale zekerheid om nog een 

hypotheek in te schrijven na het faillissement (voor belastingen opgenomen in kohieren die 

reeds voor het faillissement uitvoerbaar waren verklaard, art. 427 WIB; art. 16bis § 3 SSZ- 

Besluit; art. 41ter § 3 RMZ-Wet). Evenwel zal de curator normalerwijze een inschrijving 

nemen ten gunste van de massa om de fiscus voor te zijn (art. 57 IV FaillW, zie hoger). De 

vraag is evenwel of deze inschrijving nog enige voorrang kan verlenen aan de inschrijver: 

naar analogie van de rechtspraak inzake art. 442bis WIB kan men betogen dat de hypotheek 

2447 Zie over deze problematiek E. DIRIX & I. PEETERS, "De hypotheek "voor rekening" - een juridische 

bouwsteen voor de financiering van grote projecten", RW 2004-2005, 837; R. JANSEN, "Gesyndiceerde 

kredieten", 41. J.Falc. 2004-2005, nr. 1, http://www.law.kuleuven.be/jura/41n1/jansen.html. 

2448 Voor het eerste geval: Cass. 9 juni 1938, BJ, 113; voor het tweede: J. CATTARUZZA, Commentaire 

privilèges tet hypothèques, "loi hypothéciaire, art. 82", nr. 11. 

953


geen voorrang verschaft aan de fiscus behalve voor de reeds bevoorrechte schuldvorderingen 

(krachtens art. 19 in fine HypW) 2449 . 

Bij gerechtelijke reorganisatie is er geen samenloop, en de inschrijving is ook geen 

executiemaatregel in de zin van art. 30 WCO, zodat de inschrijving wel nog mogelijk is 

tijdens de opschorting met het oog op reorganisatie 2450 . 

f. Sanctie vormvereisten 

Niet-naleving van de vormvereisten voor de inschrijving zelf leidt tot een relatieve nietigheid, 

die slechts kan worden uitgesproken mits belangenschade (art. 85 HypW). 

g. Duur en hernieuwing van de inschrijving 

Anders dan in sommige andere rechtsstelsels (bv. Nl., Dui.) heeft de hypothecaire inschrijving 

slechts een bepaalde geldigheidsduur, nl. 30 jaar (art. 90 HypW) 2451 . 

De inschrijving kan hernieuwd worden met behoud van de oorspronkelijke rang, mits dit 

gebeurt binnen de 30 jaar na de vorige inschrijving en de vorige inschrijving nauwkeurig 

vermeldt. Zoniet gaat het om een nieuwe inschrijving, die rang neemt op de nieuwe datum (en 

dit voor zover het recht om in te schrijven intussen niet verjaard is). 

De hernieuwing geschiedt door de hypotheekhouder of zijn vertegenwoordiger. Bij een hypotheek ten gunste van 

gezamenlijke obligatiehouders geschiedt ze door de uitgevende vennootschap zelf; heeft ze na 29 jaar niet 

plaatsgevonden, kan elke obligatiehouder zelf vernieuwen (art. 246 V en 493 V Wb.Venn.) 

h. Doorhaling en vermindering van de hypothecaire inschrijving 

Art. 92-95 HypW bepalen op grond waarvan de hypotheekbewaarder tot doorhaling (Fr. 

radiation) of vermindering (d.i. gedeeltelijke doorhaling) moet overgaan: 

- de doorhaling kan geschieden krachtens een akte van toestemming in authentieke vorm (in 

het Fr. spreekt men van mainlevée, vandaar handlichting). Het gaat om een eenzijdige 

rechtshandeling. 

- Sedert 2007 bestaat er ook een nog eenvoudiger vorm, waarbij de rechtshandeling niet meer 

verleden wordt voor de notaris, maar deze zelf eenzijdig attesteert dat hij de toestemming tot 

doorhaling heeft ontvangen van de hypotheekhouder 2452 ; deze mogelijkheid bestaat enkel bij 

bedongen of conventionele hypotheken 2453 . 

2449 D. MICHIELS, "De rechten van de fiscus in samenloopsituaties", n. onder Cass. 22 september 2006, 

T.Not. 2007, (279) 287. 

2450 Hof Luik 24 januari 2012, JLMB 2012, 1376. 

2451 In het Franse recht 50 jaar, zij het dat wanneer de termijn van de verzekerde schuld bepaald is, de 

inschrijving moet worden ingeperkt tot 1 jaar na het verstrijken van die termijn. Zie art. 2434 (nieuw) CC.Ook 

dara is een vernieuwing van de inschrijving in beginsel mogelijk en geldt dat, indien aan de voorwaarden 

daarvoor niet is voldaan, de inschrijving een nieuwe inschrijving is met nieuwe rang. 

2452 art. 92 HypW, zoals gewijzigd bij W. Diverse bepalingen van 25 april 2007. 

2453 Zie nader D. MICHIELS, “De opheffing bij eenzijdige notariële akte”, T.Not. 2008, 9 v. Een belangrijke 

vereenvoudiging is dat hierdoor de notaris belast met de verkoop van het goed geen tweede notaris moet 

954


- ze kan ook geschieden krachtens een vonnis; deze “gerechtelijke doorhaling” kan gevorderd 

worden wanneer het ingeschreven voorrecht / de ingeschreven hypotheek niet meer bestaat. 

De hypotheekbewaarder moet maar doorhalen of verminderen indien de last daartoe 

eenduidig blijkt uit de voorgelegde akte of beslissing, zonder dat hij gehouden is tot enige 

interpretatie of tot beoordeling van de vervulling van een voorwaarde 2454 . 

Bijzondere regels voor hypothecaire obligaties vinden we in art. 247 en 494 Wb.Venn. 

2. Regeling van conflicten 

a. Bepaling van de anterioriteit in rang 

1° De rol van de volgorde van inschrijving 

In geval van samenloop van verschillende rechten op hetzelfde goed, moet een rangregeling 

soelaas bieden. Die vinden we terug in art. 81 HypW: De rangregeling wordt bepaald door de 

datum van inschrijving in het register van de neergelegde titels. Zijn verschillende hypotheken 

op dezelfde dag ingeschreven, dan worden ze geacht van gelijke rang te zijn. 

Het anterioriteitsbeginsel geeft in beginsel niet enkel de oplossing voor conflicten tussen 

hypotheken, maar in beginsel ook bij alle andere conflicten tussen zakelijke rechten of rechten 

met zakelijke werking op hetzelfde onroerend goed: 

- hypotheken; 

- registerpandrechten (landbouwvoorrecht en pand handelszaak); 

- vestiging van andere zakelijke rechten, bv. een vruchtgebruik of een zakelijk recht van 

bewoning. 

Wanneer een recht tenietgaat maar gehandhaafd wordt door zakelijke subrogatie, dan behoudt 

het recht op de vervangende waarde dezelfde rang 2455 . 

Meer bepaald bij onroerende goederen door bestemming is er een conflict mogelijk tussen een 

hypotheekrecht en een registerpandrecht. Ook dit conflict wordt in beginsel opgelost volgens 

de datum van inschrijving. 

Men moet er wel rekening mee houden dat ten aanzien van niet gepubliceerde oudere rechten 

die geen zekerheidsrechten zijn, men slechts voorrang kan verkrijgen indien men te goeder 

inschakelen in het ambtsgebied van de zetel van de hypotheekhouder omdat hij zelf niet territoriaal bevoegd is 

daar een afstand door de hypotheekhouder te verlijden. Bovendien vervalt ook de dubbele controle door de 

hypotheekbewaarder 

2454 Cass. 30 maart 2006, nr. C.04.0388.N en navolgend arrest na cassatie Hof Antwerpen 5 februari 2008, RW 

2008-2009, 1385. 

2455 Voor een vb., zie Rb. Hasselt, RW 2006-2007, 1686: op een goed waren een hypotheek gevestigd, 

vervolgens een zakelijk recht van bewoning en vervolgens nog een hypotheek. Na de verkoop ingevolge 

uitvoering van de eerste hypotheek heeft de houder van het recht van bewoning voorrang boven de tweede 

hypotheek op het saldo van de prijs van de gedwongen verkoop. 

955


trouw is (zie de bespreking hoger). Zo zal de hypotheek maar voorrang krijgen op een eerdere 

vervreemding door dezelfde eigenaar, indien de hypotheek te goeder trouw werd verkregen. 

In het omgekeerde geval is geen goede trouw vereist. 

Voor de inschatting van de praktische uitwerking van de anterioriteitsregel moet men er wel 

rekening mee houden dat sommige schuldeisers hoe dan ook bevoordeeld zijn omdat zij 

krachtens de wet een hypothecaire inschrijving kunnen nemen. Meer bepaald de fiscus en de 

inningsinstellingen van de sociale zekerheid zijn daarbij in het bijzonder bevoordeeld omdat 

zij telkens de kans krijgen om een hypothecaire inschrijving te nemen vooraleer een 

conventionele hypotheek wordt gevestigd (fiscale en parafiscale verwittigingsplicht van de 

notaris 2456 ). 

2° Bijzondere positie van de voorbehouden rechten (voorrecht verkoper e.d.) 

Bij de bepaling van de anterioriteit is de datum van inschrijving in het register evenwel niet 

altijd het enige element. Zoals we reeds meermaals hebben gezien zijn de rechten die de 

vervreemder zich voorbehoudt logisch altijd ouder dan de rechten toegekend door de 

personen die van hem hebben verkregen, ook al zouden die voorbehouden rechten pas later 

gepubliceerd zijn. Zo bv. gaat het voorrecht van de verkoper dat bij overschrijving van de 

verkoop bewaard bleef, altijd voor op rechten toegekend door de koper, zelfs indien bv. de 

hypothecaire schuldeiser van de koper een inschrijving zou hebben genomen vooraleer de 

verkoopakte werd overgeschreven. Mut.mut. geldt hetzelfde ook voor oudere rechten op 

goederen die onroerend worden door bestemming: het voorrecht van de onbetaalde verkoper 

van roerend goed is logisch ouder en gaat dus voor mits daaraan tijdig de nodige publiciteit is 

gegeven (nl. neerlegging van de factuur ter griffie binnen de 15 dagen na levering, art. 20, 5° 

HypW), ook al zou dit pas na de inschrijving van een hypotheek tegen de koper zijn gebeurd 

(in geval van eigendomsvoorbehoud wordt het goed zoals hoger uiteengezet niet eens 

onroerend zolang het eigendomsvoorbehoud geldt). 

Dezelfde voorrang blijft bewaard in geval van subrogatie (m.b. subrogatie in het voorrecht 

van de verkoper). 

b. Uitzonderingen op de anterioriteit 

De uitzonderingen die voortvloeien uit de bescherming van derde-verkrijgers te goeder trouw 

werden voor onroerend goed in het algemeen reeds hoger besproken; hierboven kwamen 

enkele concrete conflicten aan bod. 

Daarnaast zijn er een aantal zekerheidsrechten op onroerend goed die uit hun aard voorrang 

hebben ook op oudere zekerheidsrechten, in het bijzonder op eerder ingeschreven 

hypotheken: 

- vanzelfsprekend de uitwinningkosten (in Deel II Hoofdstuk VI besproken als 

"boedelschulden") 

2456 Besproken in Deel I. 

956


- tot beloop van de meerwaarde hebben het voorrecht van de bearbeiders en de krachtens art. 

25 II ingeschreven hypotheek van de pachter voorrang op oudere zowel als jongere 

zekerheden. In die zijn ze vergelijkbaar met het voorrecht voor kosten tot behoud van de 

roerende zaak (zie Deel IV Hoofdstuk VI); 

- om soortgelijke redenen het nog te bespreken voorrecht van de schadeverzekeraar; 

- bij wijze van uitzondering de wettelijke hypotheek voor de successierechten (die men kan 

beschouwen als een achtergestelde schuld van de nalatenschap, die dus wel voorrang heeft op 

alle schulden van de erfgenamen zelf). Dit wordt hieronder nog nader besproken. 

Wanneer art. 12 HypW bepaalt dat de voorrechten voorgaan op de hypotheken, dan is de 

relevantie van deze regel dus in feite beperkt tot deze bijzondere voorrechten. De algemene 

voorrechten gaan niet voor op hypotheken, aangezien ze slechts op het saldo aan onroerend 

goed kunnen worden uitgeoefend (hoger, Deel II Hoofdstuk VI). En de voorrechten van de 

vervreemder gaan hoe dan ook voor op hypotheken toegestaan door de verkrijger omwille van 

hun "logische" anterioriteit. 

c. Rangafstand bij overeenkomst tussen schuldeisers 

Een hypothecair schuldeiser kan wel afstand doen van de rang van zijn hypotheek ten 

voordele van een schuldeiser die na hem komt in rang. De rangafstand veronderstelt een 

overeenkomst 2457 en wordt ingeschreven in de daartoe bestemde kolom/marge van het 

hypotheekregister. 

2457 Volgens Cass. 16 juni 2005, RW 2008-2009, 300, maakt het daarbij niets uit of het initiateif uitgaat van de 

partij die afstand doet of de wederpartij. 

957


AFDELING D. Rechten van de hypotheekhouder en de eigenaar van het 

gehypothekeerde goed 

1. Bevoegdheidsverdeling inzake gehypothekeerde goederen 

Anders dan bij vuistpand en genotspand, maar wel zoals bij registerpandrechten, blijft de 

hypotheekgever in het bezit van de gehypothekeerde goederen. 

De eigenaar mag in beginsel niets doen om de waarde van het gehypothekeerde goed te 

verminderen of de zekerheid anderszins in gevaar te brengen. 

Art. 45 III en IV HypW brengt enkele verduidelijkingen aan wat betreft: 

- beheer van landerijen (regels in verband met houtkappingen: Ondanks hypotheek op de grond, de 

verkoop van de gewone kappingen van schaarhout en van hoogstammig hout (art. 45, 3 HypW), 

doch met zakelijke subrogatie van de hypotheekhouder in het recht op de niet betaalde prijs); 

- verhuringen voor max. 9 jaar (verwijzing naar de regeling inzake vruchtgebruik in art. 595 BW). Bovendien 

komen de toekomstige huurvorderingen van rechtswege toe aan de schuldeisers vanaf het onroerend beslag (art. 

1576 GerW) (De huur zelf blijft onder bepaalde voorwaarden wel in stand; een kwalitatieve verbintenis van de 

verhuurder). 

Uit het feit dat het voorrecht van de verpachter en het landbouwvoorrecht zich ook uitstrekken over de nog niet 

geoogste taken wortelvaste vruchten van de landbouwuitbating, en dat meer in het algemeen daarop roerend 

beslag mogelijk is vanaf 6 weken voor de oogst (zie art. 1527 v. GerW) kan men afleiden dat die vruchten niet 

onder het hypotheekrecht vallen (maar gezien worden als een meerwaarde die daarbuiten blijft). 

Deze verplichtingen van de eigenaar jegens de hypotheekhouder zijn kwalitatief, d.w.z. zij 

rusten op de eigenaar, ook wanneer de eigenaar niet de hypotheekgever was maar wel iemand 

die het goed na de hypotheekvestiging heeft verkregen ("derde-bezitter"). Dit is een keerzijde 

van het volgrecht van de hypotheekhouder. 

Behalve deze kwalitatieve verplichtingen die volgen uit de hypotheek, wordt een derdebezitter 

echter geen persoonlijk schuldenaar van de hypothecair verzekerde schuld 2458 ; wel 

zal hij de uitwinning moeten ondergaan indien hij bij uitwinning door de hypotheekhouder de 

verzekerde schuld niet betaalt of althans consigneert (zie art. 99 HypW). 

2. Executierechten van de hypotheekhouder 

De hypotheekhouder kan inderdaad het gehypothekeerde goed executeren, d.i. uitwinnen. 

a. Vereisten voor uitwinning 

Voor de uitwinning van het gehypothekeerde goed gelden een reeds vereisten die in drie 

punten kunnen worden samengevat. 

2458 Cass. 31 januari 1851, Pas. I 297; LAURENT, Principes XXXI nr. 238; recent R. JANSEN, RW 2005- 

2006, 1553. De tekst van art. 97 en 98 HypW is in dit opzicht misleidend. 

958


1° Opeisbaarheid van de verzekerde schuld 

Ze is opeisbaar: 

- indien dit uit de oorspronkelijke modaliteiten van de schuldvordering voortvloeit; 

- bij verval van tijdsbepaling (art. 1188 BW); 

- indien dit uit het ontstaan van samenloop voortvloeit, onder meer ook wanneer een andere schuldeiser 

onroerend beslag legt op het goed en dit beslag overeenkomstig art. 1584 GerW een samenloop doet ontstaan; 

- bij het tenietgaan of waardevermindering van het gehypothekeerde goed door de schuld van de hypothecaire 

schuldenaar (art. 79 I HypW); 

- bij het tenietgaan of waardevermindering van het gehypothekeerde goed buiten de schuld van de hypothecaire 

schuldenaar, indien er geen zakelijk subrogatie optreedt en/of de schuldenaar geen aanvullende zekerheid stelt 

(art. 79 II HypW). 

De wet hypothecair krediet (toepasselijk bij kredieten aan consumenten) voorziet bovendien 

respijttermijnen (uitstel van betaling) voor elke niet-professionele schuldenaar (art. 59 

W.H.K.), dit naast de gemeenrechtelijke mogelijkheden van uitstel van betaling (art. 1244 

BW en 1333 v. GerW). 

2° Uitvoerbare titel 

De schuldvordering moet op vaststaande en duidelijke wijze af te leiden zijn uit een 

uitvoerbare titel. Onder die voorwaarden kan de hypotheekakte zelf de uitvoerbare titel 

vormen. Indien voor de vaststelling van de opeisbare schuld gegevens van buiten die akte 

vereist zijn, volstaat ze echter niet en zal men een uitvoerbaar vonnis moeten hebben. 

3° Vervulling van de wettelijk voorgeschreven procedure 

Er is een verbod van "parate executie" (eigenrichting): art. 1626 GerW De hypotheekhouder 

is verplicht de procedure van uitvoerend beslag op onroerend goed te volgen. 

Hij blijft wel "separatist" (voor de nadere regels, zie de bespreking bij de samenloop). Maar 

de procedure en de rangregeling is wel in handen van een notaris. De hypotheekhouder moet 

dus zelf geen rekening en verantwoording doen, aangezien hij het goed niet in zijn macht 

krijgt en niet eigenmachtig mag verkopen. 

Zoals hoger uiteengezet, zijnde separatistenposities bij faillissement in beginsel 

teruggeschroefd, maar wordt dit genuanceerd wat betreft hypotheekrechten: 

- de eerst ingeschreven hypothecaire schuldeiser die de uitwinning reeds heeft aangevat kan 

dadelijk doorgaan (a contrario uit art. 25 FaillW; verder art. 100 II FaillW) 2459 ; 

2459 Bv. kh. Hasselt 16 oktober 2001, RW 2002-2003, 1553 = TBH 2002, 401 noot B. WINDEY. In die zin 

DIRIX & DECORTE, nr. 57 p. 48; E. DIRIX, APR Beslag nr. 958. Anders Kort geding Hasselt 4 mei 1998, RW 

1998-99, 575 noot J. BYTTEBIER = TBH 1999, 216 noot C. VAN BUGGENHOUT. 

959


- de eerst ingeschreven hypothecaire schuldeiser die de uitwinning nog niet heeft aangevat: 

algemene regel inzake separatisten bij faillissement geldt (zie hoger); 

- de andere hypothecaire schuldeisers kunnen doorgaan voor zover de uitwinning van het 

gehypothekeerde goed reeds was aangevat voor de faillietverklaring, en tenzij de curator deze 

uitwinning zelf verderzet (art. 100 I FaillW). 

b. Gevolgen 

Behoudens de voorrang voor de ingeschreven hypothecaire schuldeiser, en de 

separatistenpositie, zijn de gevolgen in beginsel dezelfde als bij onroerend beslag in het 

algemeen. 

Zo kan de hypotheekhouder vanaf het beslag de vruchten van het goed innen, inbegrepen de 

huurgelden (art. 1573-1576 GerW). 

c. Ondeelbaarheid 

Een specifiek gevolg of kenmerk van het hypotheekrecht is de "ondeelbaarheid" ervan (art. 41 

II HypW 2460 ). Dit betekent dat de hypotheek elk gehypothekeerd goed en elk onderdeel ervan 

voor de gehele hypotheek treft. Elk gehypothekeerd goed is dus bewaard tot zekerheid van de 

gehele schuld. 

3. Beperking van executierechten op andere goederen 

Art. 1563 GerW beperkt anderzijds ook de executierechten van de hypotheekhouder op 

andere goederen dan de gehypothekeerde. Hij is verplicht eerst de gehypothekeerde goederen 

uit te winnen. Deze bepaling is evenwel niet van openbare orde 2461 . 

Zijn er meerdere gehypothekeerde goederen, dan heeft de schuldeiser de keuze. Volgens de 

rechtspraak is er ook geen verplichting om eerst de goederen van de hoofdschuldenaar uit te 

winnen 2462 . 

4. Gevolgen van hypotheken op goederen van een derde 

Bij hypotheek op goed van een derde (ofwel derde-hypotheekgever, ofwel een derdeverkrijger) 

geldt het volgende: 

- volgrecht: de hypotheek blijft bestaan; 

- de hypotheekhouder moet de formaliteiten van art. 99 HypW vervullen (aanmaning om te 

betalen of afstand te doen van het erf) 2463 ; 

- de derde heeft mogelijkheid de procedure van hypotheekzuivering te volgen (art. 110 v. 

HypW), dit onder meer bij de aankoop ervan; 

2460 Id. art. 2393 II (nieuw) Franse CC. 

2461 DIRIX & DECORTE, (2006) nr. 715, p. 489; Cass. 3 mei 1985, RW 1985-86, 175, concl. KRINGS. 

2462 Geen rechtsmisbruik volgens Hof Brussel 19 september 2001, RW 2002-2003, 1468. 

2463 Deze regel betreffende de derde-bezitter geldt ook voor de zakelijke borg: Cass. 6 maart 2009, Codreca, nr. 

C.08.0138.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090306-4. 

960


- wanneer de derde de schuld betaalt, is hij gesubrogeerd in de rechten van de schuldeiser; 

- na uitwinning is de derde gesubrogeerd in de rechten van de hypothecaire schuldeiser en 

heeft hij regres (art. 106 HypW). De derde is immers een "zakelijke borg". 

- art. 28 IV HypW: na de uitoefening van het ontbindings- of herroepingsrecht ten aanzien 

van het goed door een vorige vervreemder heeft de uitgewonnen derde voorrang op de door 

de verkoper terugbetaalde prijs. 

Gaat het om een derde-hypotheekgever, dan is die een zakelijke borg en gelden bovendien 

ook de op zakelijke borgen toepasselijke regels van borgtocht (zie Deel I. Persoonlijke 

zekerheden). 

961


AFDELING E. Behoud en tenietgaan van van het hypotheekrecht 

1. De overgang van onroerende zakelijke zekerheden. 

Hypotheken en onroerende voorrechten zijn accessoir aan de verzekerde schuldvordering. Zij 

kunnen dus niet apart worden overgedragen, maar gaan mee met die schuldvordering. Wel 

bepaalt de wet dat, opdat de verkrijger van de schuldvordering zich ook jegens derden zou 

kunnen beroepen op de hypotheek of het voorrecht, in beginsel een kantmelding vereist is van 

de cessie of subrogatie van de hypothecaire schuldvordering (art. 5 HypW). 

Hierop zijn er een aantal uitzonderingen : 

- indien de hypothecaire schuldvordering aan toonder of order is gesteld, waarbij de 

oorspronkelijk ingeschreven hypotheekhouder inschrijving neemt voor zichzelf en zijn 

rechtsopvolgers en de hypothecaire grosse aan toonder of order is gesteld; 

- in het raam van effectisering van schuldvorderingen (art. 51 § 1 Wet hypothecair krediet, d.i. 

bij overdracht of inpandgeving aan of door een "instelling voor belegging in 

schuldvorderingen"). 

2. Einde van het hypotheekrecht door tenietgaan van de verzekerde schuldvordering 

Gezien het accessoire karakter van de hypotheek, gaat ze teniet indien de verzekerde 

schuldvordering geheel teniet is gegaan (vgl. hoger; art. 108, 1° HypW en 1653 I GerW). 

Gezien het ondeelbaar karakter van de hypotheek blijft ze wel helemaal bestaan tot de schuld 

volledig is tenietgegaan. 

3. Onafhankelijkheid van de hypotheek t.a.v. de inschrijving 

Het hypotheekrecht is daarentegen niet afhankelijk van het bestaan of voortbestaan van een 

inschrijving. Bij gebrek aan inschrijving is een hypotheek wel een "stille" hypotheek met erg 

zwakke werking. Zolang het recht om in te schrijven niet verjaard is, kan men nog inschrijven 

en rang innemen op datum van inschrijving. 

4. Autonoom einde van het hypotheekrecht 

a. Nietigverklaring en ontbinding 

Hoger werd reeds besproken onder welke vereisten een geldige hypotheek tot stand komt. Bij 

gebrek daarvan kan de hypotheek worden nietig verklaard. Strikt genomen gaat het niet om 

een beëindiging, aangezien er nooit een geldige hypotheek is geweest. Nietigverklaring van 

de titel krachtens dewelke de hypotheek is gevestigd, brengt automatisch de nietigheid van de 

hypotheek zelf mee. daarnaast kan ook de hypotheekvestiging zelf nietig verklaard worden. 

Behalve nietig verklaard, kan de titel krachtens dewelke de hypotheek is gevestigd, in 

bepaalde gevallen ook ontbonden of herroepen worden; heeft dit terugwerkende kracht, dan 

valt ook het hypotheekrecht automatisch weg. 

962


b. Tenietgaan van de zaak of roerendmaking 

Als zakelijk recht gaat de hypotheek teniet door het tenietgaan van de zaak waarop ze 

gevestigd is (onder voorbehoud van handhaving van het recht op andere goederen door 

middel van zakelijke subrogatie). 

Is de hypotheek gevestigd op een beperkt zakelijk recht, dan gaat die dus teniet als dat recht 

tenietgaat (behoudens zakelijke subrogatie, art. 10 HypW). 

De hypotheek gaat ook teniet ten aanzien van goederen die roerend zijn geworden 

(onroerende toebehoren die losgemaakt zijn van het erf of onroerende zaken door bestemming 

die gedesaffecteerd zijn), eveneens behoudens zakelijke subrogatie. 

c. Afstand 

De hypotheek gaat ook teniet door afstand van het hypotheekrecht door de hypotheekhouder 

(art. 108, 2° HypW). De afstand is een eenzijdige rechtshandeling. Afstand of doorhaling van 

de inschrijving houdt op zichzelf nog geen afstand van hypotheek in. 

d. Zuivering (art. 108, 4° HypW) 

Het hypotheekrecht gaat teniet door zuivering. Deze zuivering kan in bepaalde gevallen 

geschieden tegen de zin in van de hypotheekhouder en ook al wordt de verzekerde 

schuldvordering niet geheel betaald: 

- de gemeenrechtelijke procedure vinden we in art. 109-122 HypW (en 1323 v. GerW). Zij 

vindt plaats op verzoek van de verkrijger van het gehypothekeerde goed, die de zuivering 

moet vragen binnen het jaar na de overschrijving (of binnen 30 dagen na een aanmaning tot 

betaling door de hypothecaire schuldeiser); deze mogelijkheid bestaat niet voor de zakelijke 

borg; 

- de zuivering plaats ingevolge verkoop met overwijzing van de rechten op de prijs; de 

gevallen hiervan werden hoger reeds opgesomd. De activa zelf worden bij bevoegde 

vervreemding in het kader van de samenloop dus gezuiverd van de zakelijke rechten die 

schuldeisers erop hadden (bv. hypotheken). De doorhaling geschiedt op grond van een 

notarieel getuigschrift (art. 1653 GerW) waarbij de notaris vaststelt dat er een betaling is 

verricht die de koper geheel bevrijdt. Zoals uiteengezet bij de doorhaling van onroerende 

voorrechten is deze zuivering en doorhaling maar geldig indien aan alle vereisten is voldaan, 

en met name alle schuldeisers opgeroepen zijn die volgens de desbetreffende 

procedurebepaling moesten worden gehoord of opgeroepen in het kader van de 

machtigingsprocedure. 

- er vindt automatisch zuivering plaats bij onteigening; 

963


- daarnaast is er een vereenvoudigde procedures tot zuivering geregeld in alle gevallen waarin 

bij vonnis of ingevolge een openbare verkoop van het goed is bevolen. 

e. Verjaring 

Tenslotte kan het hypotheekrecht tenietgaan door verjaring. Dit wordt geregeld in art. 108, 5° 

HypW. Lid I bespreekt de verjaring ten gunste van de schuldenaar, doch dat is geen autonome 

wijze van tenietgaan, aangezien daartoe de verjaring van de verzekerde schuldvordering zelf 

wordt vereist. Art. 108, 5° II bepaalt wel dat de derde-bezitter bevrijd wordt van de 

hypotheek door de dertigjarige verjaring, behoudens erkenning van de hypotheek voor het 

verstrijken daarvan. De derde kan wel vanaf het 28 e jaar verplicht worden tot erkenning over 

te gaan. 

f. Vrijgave van overmatige zekerheid 

Dit wordt uitdrukkelijk geregeld wat betreft de wettelijke hypotheek van de pupil, zie art. 60 

HypW. 

Evenwel kan een verplichting tot vrijgave ook voortvloeien uit de onderliggende 

overeenkomst krachtens dewelke de hypotheek is gevestigd. 

964


HOOFDSTUK VI. "Stille" onroerende voorrechten en hypotheken 

Behalve de voorrangspositie van schulden die in Deel II hoofdstuk VI afdeling C als 

"boedelschulden" werden besproken, de algemene voorrechten (krachtens art. 19 in fine 

HypW toepasselijk op het saldo aan onroerende goederen) en de voorrang die voortvloeit uit 

de techniek van het afgescheiden vermogen, zijn er nog de reeds genoemde "stille" 

voorrechten. 

AFDELING A. Stille («occulte ») hypotheken van de fiscus 

De fiscus beschikt van rechtswege over een algemeen voorrecht op de opbrengst van een 

onroerend goed, dat echter na alle ingeschreven hypotheken en alle bijzondere voorrechten 

komt, en over de mogelijkheid een wettelijke hypotheek te nemen. Deze laatste neemt zoals 

gezegd in beginsel slechts rang in vanaf de inschrijving. Hierop zijn er zekere uitzonderingen, 

waardoor de fiscus toch over oudere rechten kan springen. De meeste andere rechtsstelsels 

kennen dergelijke “occulte” hypotheken niet (bv. Niet in Nl., Fr., Dui.). 

1. Retroactief werkende hypotheek voor de successierechten 

Vanaf het overlijden verkrijgt de fiscus een hypotheek op de onroerende goederen van de 

overledene tot zekerheid van de betaling van de successierechten, mits er binnen de 18 

maanden een inschrijving wordt genomen (dus met terugwerkende kracht) (Art. 86 W.Succ. 

(deze inschrijving wordt genomen op naam van de overledene). Deze inschrijving heeft bv. 

ook voorrang op een eerder gelegd onroerend bewarend beslag (art. 1444 III 2° GerW). Voor 

het overige werd deze hypotheek hoger reeds besproken. Die hypotheek verzekert het geheel 

van de successierechten en niet enkel die verschuldigd door de erfgenaam aan wie het 

gehypothekeerde goed toekomt 2464 . 

Derden die tussen het openvallen van de nalatenschap en de inschrijving rechten op een 

onroerend goed van de nalatenschap zouden verkregen hebben, genieten slechts een beperkte 

bescherming, in die zin dat zo de aangifte van nalatenschap bij de ontvanger definitief is, zij 

slechts verontrust kunnen worden tot beloop van de ingevolge die aangifte verschuldigde 

successierechten (zie art. 90 W.Succ. 2465 ). 

2464 Bij rijksinwoners worden successierechten geheven op de gehele nalatenschap, bij niet-inwoners enkel op 

de in de Belgische Gewesten gelegen onroerende goederen. 

2465 "Wanneer, binnen achttien maanden na het openvallen der nalatenschap, een derde te goeder trouw een 

goed der erfenis, een zakelijk recht, een hypotheek, een pand of een inpandgeving op zulk goed ten bezwarenden 

titel verkregen heeft nadat de ingeleverde aangifte definitief geworden is, hetzij door het verstrijken van de 

termijn van inlevering, hetzij ingevolge de verzaking der aangevers aan het recht van verbetering, kunnen het 

voorrecht en de wettelijke hypotheek niet deze derde tegengeworpen worden ter invordering van alle supplement 

van rechten en bijhorigheden. 

Deze bepaling is evenwel niet toepasselijk indien, voo de verkrijging, een verbeterende aangifte ingediend werd 

of een gerechtelijke vervolging door de ontvanger ingespannen werd wegens de invordering van bijrechten en 

van de bijhorigheden, of indien een inschrijving ten bate van de Staat reeds uit die hoofde genomen werd. 

De erfgenamen, legatarissen en begiftigden, zomede de openbare ambtenaren ermede belast de goederen van de 

erfenis te verkopen of te hypothekeren, zijn, tegen betaling van een door de Minister van Financiën vast te 

965


2. Beperkt retroactief werkende hypotheek voor andere belastingschulden 

De andere wettelijke hypotheken van de fiscus nemen zoals gezegd in beginsel slechts rang in 

vanaf de inschrijving. 

Op die regel zijn er 2 uitzonderingen: 

1° Voorrang na (para)fiscale notificatie en overschrijving, behalve bij zuiverende verkoop 

Een eerste uitzondering vinden we bij de wettelijke hypotheek ingeschreven na fiscale of 

parafiscale kennisgeving (notificatie) (zoals geregeld in art. 435 § 3 WIB, art. 93 quinquies § 

3 WBTW, art. 23ter § 3 IV SSZ-Besluit en art. 41quater § 3 IV RMZ-Wet). 

Wanneer de fiscus namelijk aan een notaris of andere ambtenaar, belast met het verlijden van 

aan authentieke akte, kennis heeft gegeven van de openstaande belastingschulden ("fiscale 

notificatie", kennisgeving die krachtens genoemde bepalingen geldt als derdenbeslag op de 

bedragen en waarden die hij krachtens de akte onder zich houdt voor rekening of ten bate van 

de belastingschuldige) en de aldus door derdenbeslag getroffen sommen en waarden minder 

bedragen dan het totaal der sommen verschuldigd aan de ingeschreven schuldeisers en aan de 

verzetdoende schuldeisers, hierin begrepen de ontvangers der directe belastingen, dan moet de 

ambtenaar ten laatste de eerstvolgende werkdag de belastingontvangers een tweede maal 

verwittigen (tegennotificatie). De ontvanger heeft dan tot 8 dagen na die verwittiging van 

onvoldoende opbrengst tijd om toch nog over te gaan tot de inschrijving van een wettelijke 

hypotheek met voorrang boven die akte (die intussen normaal reeds zal zijn overgeschreven). 

Gaat het evenwel om een zuiverende verkoop, dan helpt dit de fiscus niet, want die hypotheek 

kan dan toch doorgehaald worden op grond van het notarieel getuigschrift dat de notaris aan 

de koper zal verlenen. 

Ook heeft de wettelijke hypotheek géén voorrang indien deze werd genomen zonder vooraf de 

verschuldigde bedragen te notificeren 2466 . 

2° Voorrang na bewarend beslag 

Een tweede uitzondering vinden we in art. 1444 IV 3° GerW. 

De gerechtsdeurwaarder die bewarend onroerend beslag legt, moet volgens art. 1432 III 

GerW binnen de 24 uur na het beslag dit ter kennis brengen aan de belastingontvanger (fiscale 

verwittiging). Deze kan vervolgens binnen de 8 dagen nog de wettelijke hypotheek voor 

inkomstenbelastingen inschrijven, met voorrang op het bewarend beslag (art. 1444 IV 3° 

stellen retributie, ertoe gerechtigd van de ontvanger een attest te vorderen, dat vermelding houdt van de wegens 

de ingeleverde aangiften verschuldigde sommen, zomede van die waaromtrent vervolgingen ingespannen zijn. 

Dit attest dient binnen de maand der aanvraag per aangetekende brief verstrekt". 

2466 R. DE BLAUWE, "De B.T.W.-notificatie (art. 93ter WBTW)", Fiscoloog 1980 nr. 23, 12; L.WEYTS, 

Notarieel fiscaal recht, I, Kluwer 2005, p. 81. 

966


GerW, in afwijking van art. 1444 I GerW) 2467 . 

AFDELING B. VOORRECHTEN GEGROND OP KOSTEN OF RISICO’S 

TEN BEHOEVE VAN DE ZAAK 

Naast de voorbehouden zekerheden en de grondpandrechten (waarmee ik onder meer de op 

bezit gegronde zekerheden en de hypotheken bedoel) zijn er ook enkele zuivere voorrechten, 

die niet op de idee van een pandrecht zijn gebaseerd, maar op de verrijkingsgedachte. Het 

voorrecht van de bearbeiders kwam reeds ter sprake omdat het aan publiciteit is onderworpen. 

Het voorrecht van de zaakverzekeraar komt hier ter sprake. 

Vergeleken met de regels bij roerende zaken, zijn de stille onroerende voorrechten erg 

beperkt. Met name is er geen algemeen voorrecht voor kosten tot behoud van een onroerende 

zaak. Er is weliswaar het niet aan publiciteit onderworpen (zie art. 29 in fine HypW) 

voorrecht voor de gerechtskosten, maar dat wordt hier niet besproken, omdat het o.i. om 

boedelschulden gaat (zie hoger Deel II hoofdstuk VI afdeling C). Andere schuldvorderingen 

wegens kosten ten behoeve van de zaak dan die van de zaakverzekeraar, zijn maar 

bevoorrecht mits ze verzekerd zijn door een hypotheek, een ingeschreven voorrecht of een 

retentierecht (allen hoger besproken). Dit spoort met het grotere belang van de publiciteit bij 

onroerend goed. 

Wat de rang betreft, gaan deze voorrechten voor op oudere hypotheken. Bij onderling conflict 

is er geen principiële voorrang van het ene op het andere uit de aard van de zaak 2468 . Zoals bij 

voorrechten tot behoud het jongste primeert op het oudste zal ook hier het jongste primeren. 

1. Voorrecht van de zaakverzekeraar 2469 

Dit werd reeds besproken bij de zekerheden op roerende zaken; hieronder volgt een 

samenvatting. 

a. Onderpand 

De verzekeraar is bevoorrecht op het verzekerde onroerend goed. 


Verzekerd is de schuldvordering voor de voor de verzekering van het goed nog verschuldigde 

verzekeringspremies, met een maximum van 2 jaarpremies (art. 60 LVO). 

Het voorrecht verzekert geen rente of schadevergoeding. 

2467 Tot zekerheid van de invordering van de directe belastingen in hoofdsom en opcentiemen en met 

bijvoeging van de interest en kosten. 

2468 Zowel van het voorrecht van de verzekeraar als dat van de bearbeiders zegt de wet dat het dadelijk na dat 

voor de gerechtskosten (een boedelschuld) komt. 

2469 Zie veder E. DIRIX, "Artikel 60 verzekeringswet", in Comm. Voorr. & Hyp. 

967


c. Totstandkoming 

Het is een "stil" voorrecht (geen inschrijving vereist). 

d. Rang 

Het heeft, net zoals het roerend voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak, voorrang op 

een oudere hypotheek 2470 . 

2. (Geen) voorrecht voor kosten tot behoud van een onroerende zaak 

Anders dan bij roerende goederen kent ons recht niet in het algemeen een bijzonder voorrecht 

voor kosten tot behoud van de onroerende zaak. 

Voor sommige van deze kosten bestaan er, mits de vervulling van de voorgeschreven 

formaliteiten, wel onroerende voorrechten of wettelijke hypotheken (zie hoger met name de 

wettelijke hypotheek van polders en wateringen, die van de pachter, en het onroerend 

voorrecht van de bearbeiders). Het onroerend voorrecht van de bearbeiders zal voorgaan op 

oudere hypotheken net zoals het onroerend voorrecht van de zaakverzekeraar dat doet. 

Ook kunnen sommige bijzondere voorrechten op een roerende zaak gehandhaafd worden 

nadat de zaak onroerend is geworden, zoals besproken in Deel IV (voorrecht van art. 20,4° 

HypW voor kosten tot behoud van een roerende zaak; voorrecht van de verkoper van 

bedrijfsuitrusting, mits vervulling van de door art. 20,5° bepaalde publiciteit (neerlegging 

factuur ter griffie van de rechtbank van koophandel; bij het voorrecht van de verkoper van 

landbouwgereedschap ook zonder die formaliteit). 

Geen zakelijke zekerheid bestaat er bv. voor de schuldvorderingen van de vereniging van 

mede-eigenaars voor het beheer van de mede-eigendom (zie dan ook hoger de discussie over 

het zgn. solidariteitsbeding jegens de koper van een kavel in een appartementsmedeeigendom). 

2470 Dit kan men desgewenst afleiden uit art. 12 HypW. 

968


DEEL VIII. ZEKERHEDEN OP BIJZONDERE 

GOEDEREN 

HOOFDSTUK I. Schepen en andere maritieme goederen 

(niet opgenomen) 

HOOFDSTUK II. Luchtvaartuigen 


HOOFDSTUK III. Intellectuele rechten 


969


DEEL IX. BIJZONDERE VORMEN VAN SAMENLOOP 

EN VERMOGENSVEREFFENING 

HOOFDSTUK I. Faillissement en vereffeningsbewind in het 

algemeen 

AFDELING A. Vereffeningsbewind in het algemeen 

1. Vormen van samenloop 

In tegenstelling tot de meest moderne rechtsstelsels kent ons recht een veelheid aan 

samenloopvormen. De wetgeving kent nauwelijks algemene regels die voor alle vormen van 

samenloop zijn voorgeschreven; de rechtsleer en rechtspraak hebben een algemene regeling 

van de samenloop ontwikkeld. De regeling is daardoor ten dele dezelfde voor alle vormen van 

samenloop, ten dele verschillend. We bespreken in dit hoofdstuk de regels op de eerste plaats 

bij faillissement, met vermelding wat daarbij algemeen geldt en wat specifiek is voor het 


Bij collectieve realisatie, d.i. samenloop, zijn de rechten van de samenlopende schuldeisers op 

de in beslag genomen activa dus gecollectiviseerd en worden zij uitgeoefend door diegene die 

bevoegd is om te handelen voor rekening van het geheel van de samenlopende schuldeisers 

(de boedel of “massa” der schuldeisers), d.i. door de bewindvoerder. 

Men onderscheidt bij de onderbewindstelling van activa in ons recht twee hoofdsoorten van 

bewind: vereffeningbewind s.s. en aanzuiveringsbewind. De eerste komt in dit en het 

volgende hoofdstuk ter sprake, de tweede in hoofdstuk III. In de meest moderne rechtsstelsels 

(bv. het Franse en Duitse) wordt dit onderscheid gerelativeerd, en gaat het om twee 

mogelijkheden die bestaan binnen het kader van één soort procedure; het Belgische recht gaat 

nog uit van een scheiding tussen beide (vgl. de bespreking hieronder bij faillissement). 

Een algemeen vereffeningsbewind vinden we in ons recht in de volgende gevallen: 

- ingevolge de faillietverklaring bij vonnis, met aanstelling van een faillissementscurator als 

bewindvoerder; 

- ingevolge de ontbinding van een rechtspersoon bij beslissing van het bevoegde orgaan, met 

aanstelling van vereffenaars (Hst. II A); 

- ingevolge boedelafstand (Hst. II B); 

- ingevolge de beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap door de erfgenaam, waarbij 

deze laatste in beginsel zelf bewindvoerder is (Hst. II C); 

- in gevolge de aanstelling door de rechter van een bewindvoerder over een onbeheerde 

nalatenschap (indien het een notaris is, spreekt men van een boedelnotaris) (Hst. II D). 

970


In de meest moderne rechtsstelsels zijn al deze vormen van algemeen vereffeningsbewind, of 

toch vele daarvan samengebracht onder één enkel regime, dat - meestal met enkele nuances - 

geldt voor handelaars zowel als niet-handelaars (zie in het bijzonder de nieuwe Duitse 

Insolvenzordnung, afgekort InsO). 

Een partieel vereffeningsbewind vinden we bij uitvoerend beslag (waaronder ook uitwinning 

van zekerheden), waarbij de gerechtsdeurwaarder bewindvoerder wordt bij roerend beslag en 

derdenbeslag, een notaris als bewindvoerder wordt aangesteld bij onroerend beslag, en voor 

pandverzilvering normaal een pandverzilveraar wordt aangesteld. 

Het vereffeningsbewind beoogt, zoals de naam het zegt, de vereffening, dit is tegeldemaking 

van de activa met het oog op het voldoen van de schulden. 

2. Internationale bevoegdheid en verwijzingsregel 

De internationale bevoegdheidsregels en conflictregels zijn grotendeels eengemaakt door de Europese 

Insolventieverordening (Vo. 1346/2000 van 29 mei 2000 betreffende insolventieprocedures 2471 ; geldt niet voor 

Denemarken). De Verordening geldt voor alle collectieve procedures gegrond op insolventie die een gehele of 

gedeeltelijke buitenbezitstelling / onderbewindstelling van de schuldenaar inhouden en de aanduiding van een 

bewindvoerder-vereffenaar (deze procedures worden opgesomd in Bijlage A van de Verordening 2472 ). Er 

gelden afzonderlijke Europese Verordeningen voor financiële instellingen en verzekeringsondernemingen. Voor 

beleggingsondernemingen die diensten verrichten welke het houden van geld of effecten van derden behelzen, en 

instellingen voor collectieve belegging, zijn er geen Europese regels en geldt in beginsel nationaal recht. Er is 

wel een voorstel (2012) voor en EU-Richtlijn, de zgn. Crisis Management Directive, die ook 

beleggingsondernemingen betreft 2473 . 

a. Bevoegdheid 

De Europese Insolventieverordening is van toepassing indien het centrum van de voornaamste belangen van de 

schuldenaar (afgekort COMI van het Engelse Centre of Main Interest) gelegen is in een lidstaat gelegen is. Dan 

kan in die lidstaat een insolventieprocedure geopend worden (art. 3 I InsVo) 2474 , die in alle andere lidstaten 

2471 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2000R1346:20100402:NL:HTML. 

2472 De meest recente bijlage is die van 2011, te vinden @ http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32011R0583:NL:NOT. 

Voor België geeft ze op: 

faillissement, gerechtelijke reorganisatie door een collectief akkoord, gerechtelijke reorganisatie door overdracht 

onder gerechtelijk gezag, collectieve schuldenregeling, vrijwillige en gerechtelijke vereffening van 

rechtspersonen, en voorlopige ontneming van beheer (art. 8 FaillW). De opschorting onder de WCO als 

dusdanig valt er dus niet onder. I.t.t. onze collectieve schuldenregeling zijn er in sommige andere landen 

schuldsaneringsregelingen natuurlijke personen die er niet onder vallen, zodat de bevoegdheid daarbij geregeld 

wordt door Vo. 44/2001 (Brussel-I) als het om een gerechtelijke procedure gaat; gaat het om een administratieve 

procedure – zoals bv. in Zweden – dan wordt de bevoegdheid bepaald door nationaal recht onder voorbehoud 

van eerbiediging van het EU-recht (met o;a. de regels avn vrij verkeer – zie in dat verband HvJ 8 november 2012 

nr. C-461/11, Radziejewski, dat de woonplaatsvereiste om in Zweden kwijtschelding van in Zweden aangegane 

schulden te vragen strijdig achtte emt het vrij verkeer van personen). 

2473 Zie http://ec.europa.eu/internal_market/bank/crisis_management/index_en.htm. 

2474 Dat er een vermenging van vermogens zou hebben plaatsgevonden tussen 2 rechtspersonen, is niet 

voldoende om hiervan aaf te wijken; ook dan kan een hoofdprocedure voor elk van de betrokken rechtspersonen 

slechts geopend worden in de lidstaat van het centrum van de voornaamste belangen: HvJ 15 december 2011, C- 

971


moet worden erkend. Bij vennootschappen en rechtspersonen wordt, zolang het tegendeel niet is bewezen, het 

centrum van de voornaamste belangen vermoed de plaats van de statutaire zetel te zijn. Deze procedure is een 

hoofdprocedure en in beginsel ook een universele insolventieprocedure. 

Wanneer het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar op het grondgebied van een lidstaat 

gelegen is, zijn de rechters van een andere lidstaat slechts tot opening van een insolventieprocedure ten aanzien 

van deze schuldenaar bevoegd indien hij op het grondgebied van laatstgenoemde lidstaat een vestiging bezit (art. 

3 II). Deze procedure is dan een zgn. “territoriale insolventieprocedure“. Er zijn 2 mogelijkheden: 

- Er is reeds een procedure geopend in de lidstaat van het centrum van de voornaamste belangen en deze is nog 

niet beëindigd 2475 : de tweede procedure is louter een “secundaire procedure” en moet een liquidatieprocedure 

zijn (art. 3 III), behoudens het geval van art. 34 I (herstelplan indien recht van het land van de secundaire 

procedure die mogelijkheid kent); ze kan geschorst worden op verzoek van de bewindvoerder van d 

ehoofdprocedure voor periodes van telkens 3 maanden (art. 33 InsVo.); en als de hoofdprocedure een 

saneringsprocedure is (zoals gerechtelijke reorganisatie of collectieve schuldenregeling), dan moet de rechter in 

de secundaire procedure daar rekening mee houden 2476 . 

- Er is nog geen procedure geopend in de lidstaat van het centrum van de voornaamste belangen: dan kan in de 

andere lidstaten waar er een vestiging is een territoriale procedure enkel geopend worden in de twee gevallen van 

art. 3 IV (a) wanneer de opening van een insolventieprocedure krachtens lid 1 niet kan worden verkregen in 

verband met de voorwaarden die gesteld worden in de wetgeving van de lidstaat waar het centrum van de 

voornaamste belangen van de schuldenaar zich bevindt; en b) wanneer de opening van de territoriale 

insolventieprocedure is aangevraagd door een schuldeiser die zijn woonplaats, zetel of gebruikelijke 

verblijfplaats heeft in de lidstaat op het grondgebied waarvan de betrokken vestiging is gelegen of wiens 

schuldvordering het resultaat is van een uit de exploitatie van de vestiging voortvloeiende verplichting). 

- indien er geen secundaire procedure wordt geopend, zijn in de andere lidstaten enkel die maatregelen van 

tenuitvoerlegging op activa mogelijk die mogelijk zijn onder het recht van de hoofdprocedure (HvJ in C-444/07). 

Wanneer het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar niet op het grondgebied van een EU 

lidstaat gelegen is, geldt in België art. 118 WIPR en kan eveneens een territoriale procedure in België worden 

geopend indien de schuldenaar in België een vestiging bezit. 

Een territoriale procedure is territoriaal wat betreft de betroffen activa, maar universeel wat betreft de 

schuldeisers (alle schuldeisers kunnen betrokken zijn). 

Indien er wel een hoofdprocedure is geopend in een andere lidstaat, maar geen secundaire procedure in België, 

zijn in België enkel die executiemaatregelen mogelijk die ook volgens het recht van de lidstaat van de 

hoofdprocedure na de opening van zo’n procedure nog mogelijk zijn (HvJ in C-444/07). 

De InsVo regelt nog een reeks aspecten van de gevolgen in andere lidstaten van de opening van een 

insolventieprocedure (zie art. 15 tot 42). 

191/10, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62010CJ0191:NL:HTML. 

2475 Of deze procedure beëindigd is of niet moet bepaald worden aan de hand van het recht van die lidstaat 

(HvJ 22 november 2012, C-116/11, Bank Handlowy, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62011CJ0116:NL:HTML). 

2476 Eveneens HvJ 22 november 2012, C-116/11, Bank Handlowy. 

972


b. Toepasselijk recht 

Art. 4 InsVo en art. 119 WIPR bepalen welke vragen geregeld worden door de lex concursus (d.i. de lex fori van 

de insolventieprocedure). 

Het betreft voornamelijk de procedurele aspecten van de insolventie, zoals de vraag welke activa onder het 

bewind vallen, hoe ze beheerd worden (bevoegdheden van de bewindvoerder, rechtbank en schuldenaar), de 

formaliteiten die de schuldeisers moeten vervullen, de wijze van realisatie van de goederen en de procedure 

inzake verdeling van de opbrengst (onder voorbehoud van de zakelijke rechten van de schuldeisers). 

Verder bepaalt de lex concursus de gevolgen van de insolventie op latere beschikkingen over de activa, behalve 

registergoederen 2477 , en op lopende overeenkomsten (art. 4.2.e, met uitzondering van arbeidsovereenkomsten, 

waar enkel de lex contractus geldt, art. 10). 

Een secundaire procedure heeft enkel gevolgen ten aanzien van de goederen van de schuldenaar die zich op 

Belgisch grondgebied bevinden 2478 . 

Voor andere vragen, zoals met name de gevolgen van zakelijke rechten in verhouding tot de insolventie, 

inbegrepen het indiviudeel executierecht van schuldeiser met een zakelijk recht, geldt in beginsel niet de lex 

concursus maar de lex rei sitae. De lex lex contractus geldt voor de andere obligatoire gevolgen van 

overeenkomsten). 

AFDELING B. Faillissement in het algemeen 

1. Het faillissement als aparte instelling 

Het faillissement (niet: bankroet 2479 ; Fr. faillite, maar in Frankrijk liquidation judiciaire 2480 ; 

Dui. Konkurs/Insolvenz 2481 , En. bankruptcy / insolvency It. fallimento, Sp. concurso, 

voorheen quiebra 2482 ) is het meest verregaande en ook juridisch meest uitgewerkte 

vereffeningsbewind in ons recht, en daarin ook reeds eeuwenlang bekend. 

2477 Correcter: “een onroerend goed, of over een schip of luchtvaartuig dat aan inschrijving in een openbaar 

register is onderworpen, of over een effect waarvan het bestaan inschrijving in een wettelijk voorgeschreven 

register veronderstelt”, art. 119 § 4 II WIPR. 

2478 Bij registergoederen is dit voor de toepassing van deze bepaling de plaats van registratie, bij 

schuldvorderingen de hoofdvestigingsplaats van de schuldenaar van die schuldvordering, zie art. 2 g) 

Insolventieverordening. 

2479 Bankroet is in ons recht immers een strafrechtelijk begrip, dat overigens sinds de wijziging van het SW in 

1997 ook daar niet meer gebruikt wordt. 

2480 In de nieuwe franse Code de commerce kent men het gerechtelijk akkoord en faillissement niet meer als 

gescheiden procedures. Boek VI van het wetboek groepeert aldus de procedures die kunnen bestaan uit een 

procédure de sauvegarde (observatieperiode), de redressement, of de liquidation judiciaire. 

2481 De nieuwe Duitse Insolvenzordnung (1994, in werking 1999) kent het faillissement niet meer als aparte 

rechtsfiguur, maar enkel nog de Insolvenz als algemene rechtsfiguur, die zowel het faillissement, het gerechtelijk 

akkoord e.d.m. vervangt. Insolvenz heeft een ruimere betekenis, en omvat de meeste vormen van samenloop; 

Konkurs was het oude begrip overeenkomend met ons faillissement (en in heel oud Duits "Gant"). 

2482 Voor de Ley concursal van 2003 bestonden er eveneens verschillende procedures, zoals de quiebra voor 

handelaars (ons faillissement), de concurso de acreadores voor niet-handelaars, de Suspensión de Pagos (wet 

973


De bepalingen inzake faillissement uit de Napoleontische Code de Commerce werden herwerkt in de 

Faillissementswet van 18 april 1851 2483 , die op zijn beurt vervangen werd door de Faillissementswet van 8 

augustus 1997 (in werking 1 januari 1998), en sindsdien reeds meermaals gewijzigd, o.a. door de “reparatiewet” 

van 4 september 2002 (in werking 1 oktober 2002). Voor bepaalde sectoren gelden er bijkomend bijzondere 

regels (banken, verzekeringsondernemingen 2484 , e.d.). 

Typerend voor het Belgische faillissementsrecht is: 

- dat het nog steeds enkel voor handelaars geldt, waar het in meer moderne rechtsstelsels een 

regime dat - zij het met zekere nuances - voor alle soorten schuldenaars geldt (bv. Nederland; 

Duitsland; Spanje sinds de nieuwe Ley Concursal van 2003, enz.); 

- dat na het faillissement elke mogelijkheid tot akkoord met de schuldeisers is uitgesloten, en 

de gerechtelijke reorganisatie (voorheen gerechtelijk akkoord) een aparte rechtsfiguur is 

gebleven, terwijl in de meer moderne rechtsstelsels faillissement en sanerings- of 

aanzuiveringsregeling in één enkel regime zijn geïntegreerd 2485 (bv. de Duitse 

Insolvenzordnung van 1998 2486 , de Spaanse Ley concursal van 2003 2487 en de Amerikaanse 

Bankruptcy Code 2488 ) of minstens in één wet samengebracht (de Engelse Insolvency Act 

1996/2000, de Franse en Italiaanse wetgeving). Problematisch in ons recht is met name dat er 

na faillissement geen akkoord meer mogelijk is met de schuldeisers, maar tot vereffening 

moet worden overgegaan (eventueel wel in de vorm van een overdracht van onderneming), 

waar andere rechtsstelsels juist voorzien dat er een uniforme procedure is tot het ontstaan van 

de samenloop, waarna gekeken wordt of sanering dan wel vereffening dient te geschieden (bv. 

door eerst te proberen een akkoord na faillissement te bereiken 2489 ). 

Data. Zie voor de Belgische statistieken: 

http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/economie/ondernemingen/faillissementen/ 

2. Totstandkoming 

van 26 juli 1922), en de procedimiento de quita y espera. 

2483 Ten dele geïnspireerd op de Franse hervorming van 1838. 

2484 Deze regels zijn te vinden in enerzijds de Bankwet en anderzijds de Controlewet 

verzekeringsondernemingen en zijn door de Wet van 6 december 2004 in overeenstemming gebracht met RL 

2001/17/EG van 19 maart 2001 betreffende de sanering en liquidatie van verzekeringsondernemingen en RL 

2001/24/EG betreffende de de sanering en liquidatie van kredietinstellingen. 

2485 In het voorontwerp (2007) van nieuwe Insolventiewet in Staats-Nederland van de commissie-Kortmann 

werd voorgesteld faillissement, surséance en schuldsaneringsregeling natuurlijke personen samen te voegen in 

één "insolventieprocedure" onder het bewind van een "bewindvoerder". Dat voorontwerp werd echter door de 

regering in 2011 verworpen. 

2486 Deze verving met ingang van 1 januari 1999 immers enerzijds de Vergleichsordnung (akkoordregeling) als 

de Konkursordnung (faillissementswet), alsmede de DDR-Gesamtvollstreckungsordnung. In de procedure wordt 

een Insolvenzplan beslist, dat zowel sanering (Sanierung), overdracht (Übertragung) als vereffening 

(Liquidation) kan inhouden. 

2487 Ook deze gaat uit van één enkele basisprocedure, waarin dan nagegaan wordt of er een akkoord mogelijk is 

(convenio), dan wel vereffening vereist is (liquidacion) of sanering onder toezicht (gestión controlada) 

2488 Ook deze gaat uit van één procedure, in het kader waarvan dan ofwel een "business reorganisation plan" 

wordt goedgekeurd, ofwel een "liquidation" plaatsvindt. 

2489 Onder meer in het Duitse recht, het Franse recht, de Spaanse wet van 2003. 

974


Een Belgisch faillissement komt tot stand door een Belgisch vonnis van faillietverklaring; dit 

wordt hieronder uitgewerkt. Daarnaast zal een buitenlandse faillietverklaring of gelijkgestelde 

beslissing van insolventie die in België erkend wordt, gevolgen hebben voor de activa die in 

België zijn gelegen, ook wanneer de gefailleerde naar Belgisch recht niet failliet zou zijn (bv. 

omdat hij geen handelaar is) 2490 . 

a. Materiële vereisten 

Art. 2 FaillW houdt twee materiële vereisten 2491 in: 

1° een handelaar 2492 (men kan tot 6 maanden na stopzetting handelsactiviteit failliet worden 

verklaard; bij een ontbonden rechtspersoon tot 6 maanden na afsluiting van de vereffening 

(art. 2 FaillW)); 

2° die in “staking van betaling” is (opgehouden zijn schulden te betalen 2493 ) en geen krediet 

meer krijgt. 

De tweede vereiste bestaat uit 2 elementen, maar het tweede element strekt enkel tot 

precisering van het eerste: de rechtbank dient bij de beoordeling of er daadwerkelijk staking 

van betaling is na te gaan of de handelaar nog krediet heeft 2494 . 

Bij een VOF is vereist dat alle vennoten in staking van betaling zijn, bij een commanditaire vennootschap alle 

beherende vennoten 2495 . De uitspraak van faillietverklaring heeft noodzakelijk betrekking op het faillissement 

van de vennootschap én van die vennoten. 

Of er één of meerdere schuldeisers zijn is zonder belang, evenals de vraag of de 

faillissementsvereffening nog een batig saldo zou kunnen opleveren 2496 . Wel kan er maar 

sprake zijn van gebrek aan krediet indien een meerderheid van de schuldeiser hun vertrouwen 

hebben opgezegd 2497 . 

2490 Zie art. 3 I FaillW. en verder de Insolmventieverordening. 

2491 In geval van hoger beroep tegen een faillietverklaring moet de vervulling van deze vereisten beoordeeld 

worden op de datum van die faillietverklaring; dat er later toch terug kredietmogelijkheden zouden kunnen zijn 

is niet relevant (Hof Gent 17 november 2003, RW 2004-2005, 867); latere feiten kunnen eventueel wel in 

aanmerking worden genomen om licht te werpen op de toestand op die datum (Hof Brussel 4 november 2003, 

TRV 2004, 165). In casu werd het faillissement opgeheven, maar de intussen gemaakte kosten werden wel ten 

laste gelegd van de ex-gefailleerde. 

2492 De beperking tot handelaars in plaats van ondernemers incl. vrije beroepen is problematisch gezien het 

GwH in arrest 55/2011 van 6 april 2011 de beperking van de WMPC tot handelaars ongrondwettig achtte. 

2493 De staking van betaling moet niet noodzakelijk “totaal” zijn: Cass. 13 maart 2012, nr. P.11.1426.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20120313-5. 

2494 Zie voor de wetsgeschiedenis L. BRIERS & P. VANDEPITTE, "Het vervroegen van de datum van staking 

van betaling"', n. onder Cass. 10 november 2006, RW 2007-2008, 22 v. 

2495 Vgl. Cass. 19 december 2008, nr. C.07.0281.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20081219-1 = Jaarverslag cass. 2008, 53 = RW 

2009-2010, 1428 n. J. VANANROYE. 

2496 Bv. kh. Ieper 2 juni 2003, RW 2003-2004, 309. 

2497 Hof Brussel 4 november 2003, TRV 2004, 165 (hoger beroep tegen faillietverklaring van Keyware). 

975


Het vervuld zijn van deze 2 vereisten doet niet automatisch een faillissement of samenloop 

ontstaan; dat gebeurt eerst door de faillietverklaring (zie c.); de staking van betaling op 

zichzelf heeft wel beperkte gevolgen (met name de aanvechtbaarheid van nadien gestelde 

handelingen, zie de bespreking in Deel II Hoofdstuk III afdeling D). 

Over de vraag of een vennootschap in vereffening failliet kan worden verklaard, zie ook de bespreking onder de 

vereffening van rechtspersonen. 

Vermogens zonder rechtspersoonlijkheid kunnen niet failliet worden verklaard (behalve de hierboven genoemde 

6-maanden-regel na afsluiting vereffening). Er bestaan wel vormen van vereffeningsbewind over de 

nalatenschap (zie verder) en over het “bijzonder vermogen” van een kredietinstelling bij uitgifte van covered 

bonds. Voor de andere gevallen, zie de bespreking verderop in Hoofdstuk VI. 

b. Procedure die tot een belgische faillietverklaring kan leiden 

Faillietverklaring kan geschieden: 

- op bekentenis van de schuldenaar, door de aangifte van faillissement (in de volksmond “de 

boeken neerleggen”) 2498 (een daad van beschikking 2499 ), of 

- door een eis tot faillietverklaring ingesteld door een schuldeiser 2500 of het openbaar 

ministerie; of 

- bij stopzetting van de gerechtelijke organisatie (art. 40 WCO). 

Het is uiteindelijk de rechtbank die een vonnis oordeelt of aan de faillissementsvereisten is voldaan. De eis door 

een schuldeiser kan ingetrokken worden zolang daarover geen uitspraak is gedaan 2501 . 

De term faillietverklaring is misleidend, omdat het vonnis niet declaratief is, maar constitutief; zonder vonnis is 

er geen faillissement. 

Een secundair faillissement - d.i. secundair aan een hoofdfaillissement in het buitenland - kan geopend worden 

op verzoek van de curator van het buitenlandse hoofdfaillissement. 

c. Mogelijkheid van voorlopig bewind hangende de eis tot faillietverklaring 

2498 Een handelaar is verplicht dit binnen de maand te doen na de staking van betaling (art. 9 FaillW). Art.10 

werkt uit hoe die aangifte van faillissement moet gebeuren (nl. met bijvoeging van 1° de balans van zijn zaken of 

een nota waarin de redenen worden opgegeven die hem beletten de balans neer te leggen; 2° de boeken 

voorgeschreven in hoofdstuk I van de Boekhoudwet van 17 juli 1975; 3° het personeelsregister en een aantal 

andere gegevens betreffende het personeel; 4° een lijst met naam en adres van de klanten en leveranciers; en 5° 

(sedert de wijziging van 20 juli 2005) de lijst van natuurlijke personen die zich kosteloos persoonlijk zeker 

hebben gesteld). Art. 9 II verplicht om ook de werknemersvertegenwoordigers dan wel de werknemers 

onmiddellijk in te lichten. 

2499 Deze vereist dan ook dat dit gebeurt door een persoon die bevoegd is tot die beschikking, bij 

rechtspersonen door het bevoegde orgaan. 

2500 De schuldeiser moet geen uitvoerbare titel hebben; de faillissementsvordering is precies een procedure om 

zo'n titel te verkrijgen. De schuldeiser moet wel een verifieerbare schuldvordering hebben (dus geen louter 

natuurlijke verbintenis of verjaarde schuld), al dan niet opeisbaar en al dan niet voorwaardelijk. 

2501 En moet in beginsel ingetrokken worden of afgewezen indien de schuldeiser intussen volledig betaald is, 

aangezien hij dan geen schuldeiser meer is. 

976


Indien er nader onderzoek vereist is om te weten of de vereisten zijn vervuld, kan de rechter 

de schuldenaar intussen reeds onder voorlopig bewind plaatsen, mits het “volstrekt 

noodzakelijk blijkt” en er voldoende aanwijzingen zijn dat de faillissementsvereisten vervuld 

zijn (zie art. 8 FaillW) 2502 . 

De gevolgen van dit voorlopig bewind gaan in vanaf de beschikking, maar zijn ten dele betwist 2503 ; m.i. 

verliest de onder bewind gestelde daardoor zijn beschikkingsbevoegdheid en dienen de schulden door dit bewind 

ontstaan als boedelschulden te worden erkend. Het voorlopig bewind eindigt na 15 dagen indien er niet binnen 

die periode een eis tot faillietverklaring is ingesteld. 

d. Ingaan van het faillissement; mogelijkheid tot intrekking 

De faillietverklaring wordt gepubliceerd in het B.S. (art. 38 FaillW). Zij heeft echter reeds 

uitwerking vanaf 0 uur op de dag van faillietverklaring ("nul-uur-regel"; En. "zero hour 

rule") 2504 . Het vonnis is steeds uitvoerbaar bij voorraad (art. 14 FaillW). 

Een faillietverklaring in een andere EU-lidstaat (behalve Denemarken) heeft van rechtswege gevolg in België 

(art. 16 en 17 Insolventieverordening). Heeft de schuldenaar een vestiging in België, dan wordt de beslissing op 

verzoek van de buitenlandse bewindvoerder eveneens in het B.S. gepubliceerd (art. 3 § 2 FaillW). Gelijkaardige 

regels gelden natuurlijk ook in omgekeerde richting. 

Het faillissement zelf kan worden ingetrokken, namelijk door de vernietiging van het vonnis 

achteraf 2505 . Derdenverzet is slechts mogelijk binnen de 15 dagen na de publicatie in het 

B.S. 2506 . De gefailleerde zelf kan binnen de 15 dagen na betekening tegen de faillietverklaring 

verzet (bij verstek) of hoger beroep aantekenen 2507 . 

Wordt een faillissement uitgesproken op vordering van het openbaar Ministerie of van een 

gerechtsmandataris ingetrokken, dan zijn zowel de gerechtskosten als de intussen reeds 

gemaakte kosten van uitvoering (met name aan de aangestelde curator verschuldigde kosten) 

2502 Bv. kh. Tongeren 12 oktober 1999, RW 2000-2001, 1094; kh. Tongeren 30 oktober 2001, RW 2002-2003, 

1069. 

2503 Zo oordeelde Hof Brussel 23 mei 2003, TBH 2003, 788, - m.i. ten onrechte - dat, weliswaar onder de 

gelding van de oude FaillW, de schuldvorderingen wegens (gas)leveringen die door het vonnis van 

onderbewindstelling (nà de bekentenis van faillissement, maar vooraleer over te gaan tot faillietverklaring) 

verplicht waren opgelegd, geen boedelschulden waren, omdat de latere gefailleerde daardoor de beschikking 

over zijn vermogen nog niet had verloren. 

2504 Zo ook in het Nederlandse recht: art. 23 F. 

2505 De intussen ontstane boedelschulden vallen in beginsel ten laste van de gefailleerde, zie Cass. 15 juni 2001, 

Arr. 2001 nr. 366 = Pas. 2001 I nr. 366 = RW 2001-2002, 842. Anders is het wanneer de faillietverklaring 

geenszins aan de gefailleerde zelf is toe te rekenen, dan vallen ze ten laste van de eiser in faillissement; bv. Hof 

Brussel 4 november 2003, Keyware-arresten (2 arresten), Accountancy & Tax 2004 nr. 1 p. 25 v. met annotatie 

N. HOEBEKE. Bij een ambtshalve faillissement vallen de kosten ten laste van de staat indien de 

faillietverklaring niet aan de gefailleerde te wijten is: Cass. 15 juni 2001, C.99.0127.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20010615-6. Zie verder over deze vraag E. 

DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 43. 

2506 Art. 14 III FaillW. Volgens Cass. 9 februari 2007, nr. 05.0308N, kan dit niét meer na een beslissing die de 

eerdere faillietverklaring bevestigt. 

2507 Hij dient dit niet mede tegen de curator te richten; het is voldoende dat het gericht wordt tegen de eiser in 

faillissement (Hof Brussel 25 mei 2005, RW 2007-2008, 1366). 

977


ten laste van de Staat 2508 . Wordt een faillissement uitgesproken op dagvaarding door een 

schuldeiser ingetrokken, dan zijn de gerechtskosten in beginsel ten laste van de eiser (tenzij ze 

het gevolg zijn van een fout van de faillietverklaarde), en de kosten van uitvoering ten laste 

van de “boedel” dus eigenlijk van de faillietverklaarde zelf 2509 (die ze kan verhalen op de 

esier indien die een fout heeft begaan). 

3. Vaststelling van de datum van staking van betaling 

Het vonnis (of bij verdaging van die vraag, een later vonnis) bepaalt tevens de "datum van 

staking van betaling", d.i. de datum waarop de materiële faillissementsvereisten reeds waren 

vervuld 2510 . 

Voor het belang hiervan, zie de bespreking onder 3. en de regels inzake uitbreiding van het verhaalsrecht van de 

schuldeisers in Deel II hoofdstuk III afdeling D. 

Deze datum dient de datum van de faillietverklaring zelf te zijn, tenzij er ernstige en 

objectieve omstandigheden zijn die duidelijk aangeven dat de vereisten reeds eerder vervuld 

waren (art. 12 FaillW) 2511 . 

Behalve bij de faillietverklaring van ontbonden rechtspersonen (art. 12 V FaillW) kan deze 

datum hoogstens 6 maanden voor de faillietverklaring liggen. Bij faillietverklaring van een 

ontbonden rechtspersoon 2512 kan de verdachte periode en dus de herstelbevoegdheid 

terugwerken tot op de dag van ontbinding of feitelijke vereffening van de rechtspersoon, 

indien er aanwijzingen zijn dat deze ontbinding geschiedde met bedrieglijk inzicht 2513 of dat 

2508 Cass. 24 mei 1996, C.95.0081.F = http://jure.juridat.just.fgov.be/view_decision?justel=F-19960524- 

4&idxc_id=6442&lang=nl. 

2509 Cass. 7 juni 2012, nr. C.10.0722.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20120607-3, RW 2012-2013, 544 n. F. HELSEN “Intrekking van een faillissement: wie betaalt het gelag?”. 

2510 Ook hier moeten staking van betaling en wankelen van het krediet als een twee-eenheid worden gelezen - 

zie Cass. 10 november 2006, nr. C.06.0274N, Jaarverslag cassatie 2006, 54 = RW 2007-2008, 21 n. L. BRIERS 

& P. VANDEPITTE. 

2511 De FaillW van 1997 is restrictiever dan de praktijk onder de oude FaillW, waarbij de datum van staking 

van betaling bijna altijd op 6 maanden voor de faillietverklaring werd bepaald. 

2512 Het GwH heeft intussen geoordeeld dat het niet ongrondwettig is dat deze mogelijkheid niet bestaat bij 

faillietverklaring van natuurlijke personen, arrest nr. 173/2002 van 27 november 2002, 

http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2002/2002-173n.pdf = JT 2003, 198. 

2513 Art. 12 FaillW dat spreekt van vaststelling op de dag van het ontbindingsbesluit. Volgens de rechtspraak 

geldt de regel voor alle vormen van ontbinding, ook als er geen ontbindingsbesluit is, maar een gerechtelijke 

ontbinding, een ontbinding van rechtswege (onder meer bij het verstrijken van de termijn waarvoor de 

rechtspersoon is opgericht) en zelfs bij een stilzwijgende ontbinding, d.i. wanneer men overgaat tot de 

vereffening van een rechtspersoon zonder dat er een uitdrukkelijk ontbindingsbesluit is. Zo Cass. 19 januari 

2006, nr. C.040446N, NJW 2006, 649 noot P.C. = TRV 2006, 424 n. R. HOUBEN = RW 2008-2009, 569 = TBH 

2006, 480 n. A DE WILDE, en het op verwijzing na cassatie gewezen arrest Hof Brussel 18 september 2007, RW 

2008-2009, 583 = TBH 2008, 879. Voor verdere rechtspraak, zie GEENS, WYCKAERT e.a., TPR 2012, (73) 

606 en v. nr. 554 

Eerder in die zin voor een “feitelijke ontbinding” zoals de verkoop van de handelszaak waardoor het 

maatschappelijk doel niet meer kan worden verwezenlijkt en met bedrieglijk opzet – zie kh. Brugge 16 januari 

2003, RW 2003-2004, 114; Rb. Mechelen 5 oktober 1992, TRV 1994, 465 noot B. TILLEMAN. 

Het gaat meestal om gevallen waarin de gehele handelszaak door een vennootschap wordt overgedragen en 

achteraf het geld frauduleus wordt overgedragen aan s of derden in ruil voor waardeloze activa; de feitelijke 

978


de wijze van vereffening geschiedt met bedrieglijk inzicht 2514 . Bij faillietverklaring na 

gerechtelijke reorganisatie staat de voorlopige opschorting er niet aan in de weg dat achteraf 

gezien op dat ogenblik de faillissementsvereisten toch reeds vervuld waren 2515 . 

Tot zes maanden na het vonnis van faillietverklaring kan elke belanghebbende 2516 vorderen 

dat de datum van staking van betaling wordt vastgesteld op een ander tijdstip dan hetgeen 

blijkt uit het vonnis van faillietverklaring of een later vonnis (art. 12 FaillW). De beslissing 

van de rechtbank van koophandel heeft overigens geen gezag van gewijsde voor de 

strafrechter inzake faillissementsmisdrijven (art. 489quater Sw.) 2517 . 

AFDELING C. Gevolgen voor de onder bewind gestelde activa 

1. Vereffeningsbewind in het algemeen 

Over de onder bewind gestelde activa verliest de schuldenaar zijn beschikkingsbevoegdheid, 

of juister: hij kan niet meer ten nadele van de opkomende schuldeisers beschikken. Dit werd 

hoger reeds nader besproken (Deel II hoofdstuk V) 2518 . 

Ook de andere gevolgen van de "fixatie" werden hoger reeds besproken, bv. het bewarend 

effect van de samenloop die het overbodig maakt voor de schuldeisers om nog verder 

bewarende maatregelen te nemen voor het behoud van zakelijke zekerheden, andere dan de 

maatregelen die voorgeschreven zijn in het kader van de samenloopprocedure (aangifte van 

schuldvordering e.d.m.). 

Het uitgangspunt bij vereffeningsbewind is dat het actief bepaald wordt bij het ontstaan van 

de samenloop. Doch dit sluit niet uit dat, naargelang de vorm van de samenloop, het mogelijk 

is dat het actief toeneemt. 

ontbinding wordt dan gesitueerd op het tijdstip van de overdracht van de handelszaak, zodat alle transacties 

nadien in de verdachte periode vallen. Zie verder ook R. HOUBEN, "Het tijdstip van staking van betaling in 

geval van frauduleuze vereffening van (kasgeld)vennootschappen", TRV 2006, 427 v. 

2514 Bv. Hof Luik 14 augustus 2008, JLMB 2009, 738, n. J. CAEYMAEX, een zaak waarin de curator die 

geconfronteerd werd me een totala gebrek aan medewerking van de vereffenaar, later een vervroeging van de 

datum van staking van betaling vorderde. 

2515 Het is niet omdat er op grond van een voorlopige beoordeling wordt geoordeeld dat er nog geen staking is, 

dat de faillissementsrechter daaraan gebonden is bij het uitspreken van het faillissement: zo in verband met de 

oude procedure gerechtelijk akkoord Cass. 10 januari 2003, TBH 318 noot J. VERLINDEN, “De beoordeling 

van het tijdstip van staking van betaling bij een faillietverklaring volgend op een gerechtelijk akkoord” = RW 

2003-2004 1686 met bijdrage P. COUSSEMENT, “De overgang van gerechtelijk akkoord naar faillissement en 

de vaststelling van de datum van staking van betaling”, RW 2003-2004, 1677 v. 

2516 Het belang moet een van de boedel onderscheiden belang zijn volgens Hof Antwerpen 6 september 2001, 

TBH 2003, 325. 

2517 Cass. 21 februari 2012, nr. P.11.1368.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 


2518 De schuldenaar verliest in beginsel zijn handelingsbekwaamheid niet. Bij vereffening van rechtspersonen is 

het wel zo dat de rechtspersoon wel de handelingsbekwaamheid via de normale organen verliest, zie de 

bespreking verder onder. 

979


Bij een algemeen bewind komen nieuwe activa in beginsel in de boedel 2519 , bij een bijzonder 

beslag niet. Bij de vereffening van een rechtspersoon komen de nieuwe goederen in de boedel 

(al is dat beperkt doordat er in beginsel geen activiteiten meer zijn). De nalatenschap is een 

“dood” vermogen; nieuwe activa komen er enkel bij als zij in de plaats komen van bestaande 

activa (zakelijke subrogatie). 

2. Bij faillissement : algemeen beslag, beschikkingsonbevoegdheid als gevolg. 

Bij faillissement wordt het bewind gevoerd door een of meer curatoren (Fr. (in B.) curateur 

(de faillite) 2520 , in Dui. Insolvenzverwalter) onder toezicht van een rechter-commissaris, 

beiden aangesteld in het faillissementsvonnis (art. 11 FaillW) 2521 . 

De faillietverklaring (en eventueel reeds de onderbewindstelling van art. 8 FaillW) brengt een 

algemeen beslag mee. Ter beveiliging daarvan zal meestal dadelijk worden overgegaan tot 

een "afstapping" ter plaatse (art. 11 FaillW), het opmaken van een inventaris, het nemen van 

een hypothecaire inschrijving op alle onroerende goederen (zie verder) e.d.m. 

a. Omvang van het beslag ratione materiae 

Het beslag ligt op: 

- alle bestaande en toekomstige goederen van de gefailleerde (voor de toekomstige, zie 

verder), 

- uitgezonderd die goederen die niet voor beslag vatbaar zijn (art. 1408 e.v. GerW, hoger 

besproken) – behoudens de beroepsgoederen (uitzondering op art. 1408, 3° door art. 16 

FaillW). 

Wel kunnen kunnen na het opmaken van de inventaris (art. 43 FaillW): 

- enerzijds goederen voor persoonlijk gebruik worden teruggegeven (ook al vallen zij niet 

strikt onder art. 1408 GerW, en 

- anderzijds aan de gefailleerde en zijn gezin levensonderhoud worden toegekend uit de 

nieuwe inkomsten of opbrengst van bestaande activa (art. 48 FaillW). 

b. Uitbreiding activa door herstelbevoegdheden 

Reeds uit het vermogen verdwenen goederen kunnen door middel van de gemeenrechtelijke 

actio pauliana (art. 1167 BW en 20 FaillW) of faillissementspauliana of - bij faillissement - 

aanvechtings- of herstelbevoegdheden betreffende handelingen uit de verdachte periode, 

zoals bepaald in art. 17 en 18 FaillW, terug in de boedel worden gehaald. Zij werden in het 

Deel II hoofdstuk III afdeling D reeds besproken. 

2519 Zelfde regel in § 35 Duitse InsO. 

2520 In Frankrijk een mandataire juridicaire à la liquidation (soms ook représentant des créanciers genoemd). 

2521 Art. 27-35 FaillW bevat bepalingen betreffende de benoembaarheid tot curator, de onafhankelijkheid van 

de curator en de belangenconflicten, de bezoldiging van de curatoren zijn verslagverplichting, e.d.m. Enkel 

advocaten worden tot curator aangesteld. 

980


c. Toekomstige goederen 

Wat meer bepaald het faillissement betreft, maken nieuwe (= toekomstige) goederen, d.i. 

degene die eerst na de samenloop worden verkregen, in beginsel ook deel uit van de boedel, 

maar er gelden wel een aantal bijzondere regels. Vaak zullen zij slechts met voorbehoud van 

zakelijke rechten (bv. eigendomsvoorbehoud) in de boedel terechtkomen, of zal hun 

verkrijging aanleiding geven tot boedelschulden (zie hoger). Wanneer de gefailleerde erft, valt 

zijn aandeel in de nalatenschap slechts netto in de boedel (na vereffening van de nalatenschap 

met o.a. betaling van de nalatenschapsschuldeisers 2522 ), doch dit vloeit reeds voort uit het 

rechtskarakter van de nalatenschap (besproken in het Deel II hoofdstuk IV). 

Wat betreft activa die ongegrond in de boedel terechtkomen na de samenloop (zoals een 

onverschuldigde betaling), zie de bespreking in Deel II hoofdstuk VI afdeling C bij de 

boedelschulden. 

d. Omvang van het beslag ratione loci 

Is de faillietverklaring in België een hoofdprocedure, dan geldt het faillissementsbeslag in beginsel op alle 

activa, in welk land ze zich ook mogen bevinden (universaliteit van het faillissement). Wanneer er zich activa 

bevinden in andere lidstaten van de EU, kan de curator daar wel de opening van een secundaire procedure vragen 

(art. 3 FaillW). De zakelijke rechten op activa worden wel beoordeeld volgens de wet van de ligging van die 

activa (zie art. 118 § 2 I WIPR). 

Omgekeerd geldt dat de activa in België onder beslag komen te liggen ingevolge een erkende buitenlands 

insolventieprocedure (onder meer faillissementen uitgesproken in andere EU-lidstaten). Het kan het zijn dat een 

curator of andere bewindvoerder uit een andere lidstaat in België de opening vraagt van een secundaire 

procedure. Deze betreft dan de goederen welke volgens de IPR-regels in België hun ligging hebben. 

e. Gevolg van het beslag: beschikkingsonbevoegdheid 

De gevolgen van dit algemeen beslag werden hoger reeds besproken. De gefailleerde (Fr. 

failli, in Dui. Insolvenzschuldner in Oost. Gemeinschuldner) verliest zijn bevoegdheid om het 

vermogen te besturen, wordt dus beschikkingsonbevoegd over de activa van de boedel – 

behoudens de zopas genoemde persoonlijke goederen en levensonderhoud. Dit houdt dus niet 

in dat de gefailleerde zijn eigendomsrecht verliest, of dat hij handelingsonbekwaam wordt. 

De gefailleerde heeft in beginsel geen enkele bevoegdheid meer. Deze totale ontneming van 

de bestuursbevoegdheden van de gefailleerde wordt genuanceerd in artikel 59 FaillW: indien 

de curator van oordeel is dat het nuttig zou kunnen zijn dat de gefailleerde hem helpt bij zijn 

bestuursactiviteiten of enige voorlichting zou geven, dan kan de gefailleerde de bijstand aan 

de curator verlenen onder de voorwaarden zoals bepaald door de rechter-commissaris. 

3. Gevolg van het faillissement: niet-tegenwerpelijkheid rechtshandelingen gefailleerde 


981


Volgens art. 16 I FaillW zijn “alle betalingen, verrichtingen en handelingen van de 

gefailleerde en alle betalingen aan de gefailleerde gedaan vanaf de dag van het vonnis” 2523 . 

De rechtspraak interpreteert dit in die zin dat naast de beschikkingsonbevoegdheid van de 

gefailleerde er ook een ongeldigheid is van de rechtshandeling zelf: de persoon die een goed 

uit de boedel verkrijgt, verkrijgt niet enkel van een beschikkingsonbevoegde, hij heeft ook 

geen geldige (of althans een aan de boedel tegenwerpelijke) titel, zodat de vraag naar zijn 

goede of kwade trouw niet eens rijst 2524 , 2525 . 

Anders dan de herstelbevoegdheden van art. 17 v. FaillW, strekt deze regel er niet toe om het 

verhaalsrecht van de schuldeisers uit te breiden, maar wel om het verhaal op de reeds onder 

het faillissementsbeslag vallende goederen te verzekeren. Deze regel sluit op zichzelf echter 

nog niet uit dat verdere verkrijgers (die verkrijgen van de persoon die uit het faillissement 

heeft verkregen) beschermd zouden kunnen worden (die vraag wordt besproken in de 

hoofdstukken over derdenbescherming). 

AFDELING D. Wijze van optreden van de vereffeningsbewindvoerder; type 

van vertegenwoordiging 

1. Optreden « qualitate qua » 

Ons recht kent hoofdzakelijk twee vormen van vertegenwoordiging; het vereffeningbewind 

beantwoordt echter aan geen van beiden: 

- de gewone of onmiddellijke vertegenwoordiging, waarbij de vertegenwoordiger optreedt in 

naam van de lastgever en deze rechtstreeks verbindt; 

- de middellijke vertegenwoordiging, waarbij hij in eigen naam optreedt en zichzelf verbindt; 

de vertegenwoordigde is echter wel gebonden aan de beschikkingen die “voor zijn rekening” 

(d.i. betreffende zijn goederen) gebeuren binnen de bevoegdheid van de vertegenwoordiger. 

De middellijke vertegenwoordiging (bv. de commissionair) werd in Deel II B 2.b. reeds nader 

besproken; daarbij werd uiteengezet dat er daarbij in beginsel geen schuldvorderingen zijn 

tussen de opdrachtgever en de wederpartij van de vertegenwoordiger, maar enkel tussen de 

middellijke vertegenwoordiger en de wederpartij enerzijds en tussen de middellijke 

vertegenwoordiger en de opdrachtgever anderzijds, en dat er wel een rechtstreeks 

2523 In het Nederlandse recht is de regel minder strikt, cfr. art. 52 F.: “Voldoening na de faillietverklaring doch 

vóór de bekendmaking daarvan, aan de gefailleerde gedaan, tot nakoming van verbintenissen jegens deze vóór 

de faillietverklaring ontstaan, bevrijdt hem, die haar deed, tegenover de boedel, zolang zijn bekendheid met de 

faillietverklaring niet bewezen wordt.” 

2524 Cass. 6 maart 2009, AR nr. C.07.0373.N, faill. Stuer t. Krevobex e.a., verbreking van Hof Gent 5 maart 

2007, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20090306-2= RW 2008-2009, 934 = Cass. 

2009-2010, 360 n. R. JANSEN "Het complexe samenspel van samenloop, beschikkingsonbevoegdheid en 

derdenbescherming" = TGR-TWVR 2009, afl. 5, 332 = Jaarverslag cassatie 2009, 29. In die zaak werd wel de 

nietigheid uitgesproken in plaats van de niet-tegenwerpelijkheid, omdat hier nog de tekst van de oude FaillW 

gold in plaats van art. 16 FaillW 1997. 

2525 Vergelijkbaar het Staats-Nederlandse recht, waar uit art. 23 en 24 F. Ook wordt afgeleid dat de 

overeenkomsten gesloten na de faillietverklaring niet-tegenwerpelijk zijn, en de koper na faillissement dus ook 

geen geldige titel heeft. 

982


eigendomsovergang kan plaatsvinden tussen opdrachtgever en wederpartij van de 

vertegenwoordiger. De middellijke vertegenwoordiger verbindt zich dus persoonlijk. 

Het vereffeningsbewind verschilt van beide vormen van vertegenwoordiging doordat de 

bewindvoerder noch in eigen naam optreedt, noch in naam van de schuldeisers, noch in naam 

van de gefailleerde, maar in zijn bijzondere hoedanigheid (qualitate qua) van bewindvoerder 

van het afgescheiden vermogen, dus in zekere zin “op naam van” het bestuurde vermogen. 

Hedendaagse auteurs verwerpen om die reden elk gebruik van de term “vertegenwoordiging”; 

het zou gaan om een “wettelijk mandaat” 2526 ; nochtans gaat het ook bij een "wettelijk" 

mandaat wel degelijk om een vorm van vertegenwoordiging, zij het een aparte vorm, waarvan 

we de contouren eerst even algemeen aangeven. 

2. Wie is verbonden, op welk vermogen is het verhaalbaar ? 

Op verbintenisrechtelijk vlak verbindt de bewindvoerder in beginsel zichzelf niet door de 

handelingen die hij in het kader van zijn bewindvoering stelt. Hij treedt immers niet op in 

eigen naam (al kan hij zichzelf wel borg stellen voor bepaalde verbintenissen die hij aangaat). 

Zo ook is de bewindvoerder die arbeidsovereenkomsten voortzet sociaalrechtelijk niet de 

werkgever 2527 . 

De bewindvoerder verbindt ook de schuldenaar niet, in die zin dat de schuldenaar geen 

verbintenissen oploopt door die handelingen. Ook de schuldeisers in de vereffening lopen 

geen verbintenissen op door zijn optreden. De verbintenissen die hij qualitate qua aangaat 

zijn enkel verhaalbaar op het afgescheiden vermogen dat onder bewind staat 2528 (dus niet op 

het vermogen van de bewindvoerder, noch op dat van de schuldeisers, en op het vermogen 

van de schuldenaar enkel voor zover het onder beslag ligt). 

Bij naamloos of neutraal optreden, en dus meer bepaald in het kader van een 

vereffeningsbewind, is het het afgescheiden (onder bewind gestelde) vermogen dat jegens de 

medecontractant gebonden is op zakenrechtelijk vlak; niet op verbintenisrechtelijk vlak, tenzij 

dan in zoverre die verbintenissen verhaalbaar zijn op het afgescheiden vermogen dat door de 

neutrale vertegenwoordiger (bewindvoerder) wordt bestuurd. 

De kosten en erelonen van de bewindvoerder zelf zijn eveneens verhaalbaar op het vermogen 

dat onder zijn bewind staat. Of de schuldeisers voor wie hij optreedt tot betaling daarvan 

gehouden zijn indien het gerealiseerde actief onvoldoende is om deze kosten te dekken, 

2526 Dit is natuurlijk nietszeggend. Mandaat is synoniem van lastgeving. Het is wel degelijk een opdracht 

rechtshandelingen te stellen niet voor eigen rekening. De opdracht wordt bovendien niet door de wet gegeven, 

maar hoogstens door de wet omschreven. In die zin kan men wel van wettelijk mandaat spreken, ongeacht of de 

aanstelling gebeurt door de rechter (gerechtelijk mandataris) of door de schuldenaar zelf (bv. de vereffenaar van 

een rechtspersoon). 


faillissementswet", RW 2004-2005, (801) 803 nr. 6; G. VERHEGGE, "Enkele sociaalrechtelijke problemen als 

gevolg van een faillietverklaring", RW 1983-84, (1442) 1454. 

2528 Voor een voorbeeld, zie Beslagrechter Hasselt 4 maart 1997, RW 2002-2003, 669: de aansprakelijkheid die 

de curator qualitate qua oploopt is enkel verhaalbaar op de (faillissements)boedel (in casu een 

bezettingsvergoeding). 

983


verschilt naargelang de vorm van vereffeningsbewind (zo is de opdrachtgever van een beslag 

wel gehouden tot betaling, de schuldeisers in een faillissement niet 2529 – al kan men ook daar 

de toepassing van de regels van zaakwaarneming niet geheel uitsluiten). 

Deze vorm van vertegenwoordiging noemt men ook neutraal of naamloos bewind, maar staat 

dus erg dicht bij de middellijke vertegenwoordiging, behoudens het ontbreken van persoonlijk 

verbonden zijn. Behalve bij samenloop vinden we deze vorm bv. ook bij de 

testamentuitvoerder (art. 1025 v. BW). 

3. Voor wiens rekening beschikt de bewindvoerder? 

Dat de door hem aangegane verbintenissen wel op het onder bewind gestelde vermogen 

verhaalbaar zijn, betekent anderzijds dat de bewindvoerder wel bevoegd is om over de 

bestanddelen van dat vermogen te beschikken, en dus ook ze te bestemmen tot onderpand van 

de verbintenissen die hij in het kader van de vereffening aangaat. Zijn beschikkingen 

“verbinden” dus niemand persoonlijk, maar ze zijn wel bindend voor de schuldeisers. 

Hij beschikt daarbij niet voor eigen rekening. Voor wiens rekening handelt en beschikt de 

bewindvoerder dan? Hij beschikt voor rekening van de schuldeisers voor zover zij 

schuldeisers in de boedel zijn. Die beschikkingsbevoegdheid correspondeert aan het collectief 

pandrecht van de schuldeisers in de boedel, dat de activa bezwaart. Vanuit dat oogpunt oefent 

de curator dus voor rekening van de schuldeisers hun collectief pandrecht uit, pandrecht 

krachtens hetwelk hij alle in beslag genomen activa kan tegelde maken en de opbrengst 

verdelen (zie hieronder de andere invulling van de taak van de bewindvoerder). Hoewel hij 

dus noch de schuldeisers noch de schuldenaar vertegenwoordigt in de enge zin van het woord, 

oefent hij wel de rechten van de schuldeisers op de goederen van de schuldenaar uit en 

vertegenwoordigt 2530 hij hen dus in een ruimere zin (en enkel hen, niet de schuldenaar) 2531 . 

De schuldeisers zijn namelijk niet gerechtigd om hun collectief pandrecht individueel uit te 

oefenen, maar zijn verplicht dat door de bewindvoerder voor hun rekening te laten uitoefenen 

(dwangvertegenwoordiging); ze zijn dan ook gebonden aan (niet: persoonlijk verbonden door) 

diens beschikkingen over dat vermogen. Welke rechten van de schuldeisers de bewindvoerder 

precies uitoefent, wordt in Afdeling E., 3 en 4. nader uitgewerkt. 

Het gaat wel enkel om de rechten van de schuldeisers in de boedel; de rechten van 

separatisten en boedelschuldeisers worden niet door de bewindvoerder, maar tegen de 

bewindvoerder uitgeoefend. 

2529 Voor een voorbeeld van het laatste, zie Hof Brussel 15 maart 2001, TBH 2002, 51 noot R. PARYS. Zie 

Cass. 13 september 1991, Pas. 1992, p. 38; Hof Luik 17 oktober 1996, JT 1997, 274; I. VEROUGSTRAETE, 

“Dettes de masse, privilèges te monnaie de faillite”, RCJB 1990, (21) 26 nr. 11. 

2530 Aangezien de bewindvoerder geen conventioneel lasthebber is van de schuldeisers, oordeelt de rechtspraak 

dat vele regels uit de conventionele lastgeving niet van toepassing zijn, bv. de regels inzake rekening en 

verantwoording (Hof Gent 27 juni 2002, RW 2004-2005, 1425). 

2531 Ook in die ruimere zin vertegenwoordigt hij nog steeds niet de schuldenaar zelf. Het collectief pandrecht 

van de schuldeisers is immers een eigen recht van die schuldeisers, en niet de uitoefening van een bevoegdheid 

om de schuldenaar te vertegenwoordigen. Ook de bewindvoerder vertegenwoordigt daarin dus niet de 

schuldenaar. 

984


4. Zakenrechtelijke gevolgen van deze wijze van optreden 

Dat hij beschikt over het vermogen en voor rekening van de rechthebbenden op dat vermogen, 

betekent ook dat de goederen die hij verkrijgt, in beginsel verkregen worden voor dat 

vermogen en er dus deel van gaan uitmaken. Op zakenrechtelijk vlak vinden we ook hier dus 

(zoals bij de gewone zowel als de middellijke vertegenwoordiging) een rechtstreekse 

eigendomsovergang van goederen - bij vervreemding een overgang van het onder bewind 

gestelde vermogen naar de verkrijger, bij verkrijging een overgang van de wederpartij naar 

het onder bewind gestelde vermogen. De bewindvoerder is verplicht ervoor te zorgen dat die 

goederen afgescheiden blijven van zijn privévermogen, onder meer door alle verrichtingen 

met geld via een kwaliteitsrekening (een rekening die hij qualitate qua aanhoudt als 

bewindvoerder van die specifieke boedel) te laten verlopen (bij faillissement gelden er daarbij 

bijzondere regels voor de faillissementsrekeningen). 

5. Aansprakelijkheid van de bewindvoerder 

Al verbindt de bewindvoerder zichzelf niet, hij is anderzijds natuurlijk wel aansprakelijk voor 

zijn bewindvoering. 

De bewindvoerder moet rekening en verantwoording doen jegens de opdrachtgever c.q. de 

personen voor wiens rekening hij optreedt (zij het dat de vorm daarvan en de persoon aan wie 

verantwoording moet worden gedaan enigszins verschilt naargelang het soort 

vereffeningsbewind; ook de contractuele of buitencontractuele aard verschilt naargelang de 

bewindsvorm). Hij is daarbij persoonlijk aansprakelijk voor de fouten die hij begaat in de 

bewindvoering 2532 : 

- jegens een individuele schuldeiser die door zijn fout te weinig ontvangt, bv. doordat de 

bewindvoerder geen rekening houdt met een schuldvordering waarmee hij rekening had 

moeten houden 2533 , of de rang tussen de (schuldvorderingen van) schuldeisers niet 

eerbiedigt 2534 ; 

- jegens de schuldeiser van een boedelschuld die hij is aangegaan, wanneer dat geschiedde 

terwijl hij wist of moest weten dat deze schuld niet zou kunnen worden betaald uit de 

boedel 2535 ; 

- jegens de schuldeiser die eigenaar is van goederen die in het feitelijk bezit waren van de 

gefailleerde, en waarover de bewindvoerder dus een bewaringsverplichting heeft zolang hij 

deze goederen niet aan die eigenaar heeft teruggegeven (hier gelden in beginsel de regels van 

"bewaargeving uit noodzaak", art. 1951 BW) 2536 ; 

2532 Vb.: Hof Brussel 13 september 1989, RW 1990-91, 500 noot Veronique THIELMAN. 

2533 Zie bv. bij de bespreking van het uitvoerend beslag de opsomming van de schuldeisers die de 

gerechtsdeurwaarder zelf moet opsporen. Ander voorbeeld: sluiting van de vereffening zonder rekening te 

houden emt de vennootschapsbelasting die nog verschuldigd zal zijn voor het laatste jaar: Hof Luik 30 juni 2004, 

JLMB 2006, 915; Hof Gent 20 september 2005, RABG 2009, 604 N. P. GABRIËL = TGR-TWVR 2005, 343; of 

sociale zekerheidsbijdragen die nog verschuldigd zullen zijn: Hof Antwerpen 14 december 1998, RW 1999-2000, 

227 = JSDC 2001, 314. 

2534 Bv. Hof Antwerpen 13 december 2007, RW 2009-2010, 1005. Voor rechtspraak bij vereffening, zie 

GEENS, WYCKAERT e.a., TPR 2012, (73) 618 en v. nr. 567 en Hof Gent 9 januari 2012, RW 2012-13, 548. 

2535 Vgl. uitdrukkelijk § 61 Duitse InsO. 

2536 Bv. kh. Hasselt 7 juni 2005, RW 2005-2006, 1187. 

985


- jegens de schuldeisers in de boedel in het algemeen, wanneer door zijn fout er: 

--- minder actief is, of 

--- meer boedelschulden zijn - bv. wanneer de bewindvoerder qualitate qua werd veroordeeld 

tot schadevergoeding aan derden omwille van fouten als bewindvoerder begaan, zodat de 

boedel die vergoeding moet betalen (bv. een bewindvoerder die goederen verkoopt wel 

wetende dat deze aan een derde toebehoren - bv. in leasing zijn - 2537 ) -, of 

--- wordt uitbetaald aan een schuldeiser de niet mocht opkomen in de samenloop (zie bv. bij 

uitvoerend beslag); 

--- maar niet wanneer de voorrang niet is geëerbiedigd en aan een individuele schuldeiser 

meer wordt uitbetaald dan waarop hij bij het respecteren van een correcte regeling 

(rangregeling of evenredige verdeling) recht had 2538 ; aangezien dit geen gemeenschappelijke 

schuldvordering is van alle schuldeisers kan ze ook niet uitgeoefend worden door de curator 

in een opvolgend faillissement 2539 ; 

- jegens de eigenaar van het onder bewind gestelde vermogen (zoals de gefailleerde), bv. 

indien diens actief door fouten van de bewindvoerder minder heeft opgebracht 2540 . 

Voor de aansprakelijkheid jegens de schuldeisers in het algemeen geldt echter dat het om een collectieve schade 

is en de eis dus zolang het faillissement niet gesloten is, niet door een individuele schuldeiser kan worden 

aangesteld maar slechts door een nieuwe curator of een curator ad hoc aangesteld op verzoek van een of meer 

schuldeisers 2541 . 

Zie bv. ook art. 1034 BW voor de testamentuitvoerder. 

Wanneer de bewindvoerder onder toezicht staat van een rechter-commissaris, zoals het geval is met de 

faillissementscurator, kan de Staat aansprakelijk wordt gesteld voor de fouten die deze laatste als orgaan van de 

Staat heeft gemaakt door onvoldoende toezicht uit te oefenen 2542 . 

Persoonlijke aansprakelijkheid van de bewindvoerder sluit niet uit dat de aanspraak van de 

benadeelde schuldeiser ook een boedelschuld is. Het is wel zo dat de benadeelde die verhaal 

wil zoeken op de boedel de eis tegen de curator qualitate qua moet instellen, en degene die 

verhaal wil zoeken op het vermogen van de curator zelf de eis tegen de curator persoonlijk 

2537 Vb. uit Hof Antwerpen 23 april 2001, RW 2001-2002, 953. 

2538 Bv. Hof Antwerpen 13 december 2007, RW 2009-2010, 1005. Anders evenwel kh. Antwerpen 13 januari 

2006, RW 2005-2006, 1553: hier had de vereffenaar weliswaar die schuldeiser (een bank) niet als dusdanig 

betaald, maar wel de opbrengst van de activa laten toekomen op de gewone rekening van de vennootschap in 

vereffening bij die bank, zodanig dat de bank zich op schuldvergelijking kon beroepen om zichzelf te betalen. 

Zie ook Hof Antwerpen 4 oktober 1994, RW 1994-95, 1335. 


2540 Vgl. Hof Antwerpen 15 januari 2001, TBH 2002, 40. 

2541 Hof Bergen 11 oktober 2005, TBH 2006, 841 = JLMB 2006, 1354; A. ZENNER, Dépistage, faillites et 

concordats p. 337 nr. 458. 

2542 Bv. Rb. Brussel 22 november 2000, TBH 2002, 56 (rechter-commissaris die een curator had laten begaan 

die jarenlang activa verduisterde ten bate van zijn privé-vermogen); het vonnis werd hervormd in beroep door 

Hof Brussel 6 september 2004, dat evenwel verbroken werd door Cass. 21 april 2006, nr. C.04.0614N. 

986


moet instellen 2543 ; men kan evenwel de eis tegelijk tegen beiden instellen (of liever: tegen de 

curator in beide hoedanigheden) 2544 . 

6. Vergoeding van de bewindvoerder 

De opdracht van de bewindvoerder wordt in beginsel vergoed. Voor de vergoeding van de 

gerechtsdeurwaarder en notaris, de faillissementscurator e.d.m. bestaan er tarieven of 

barema's 2545 . 

AFDELING E. Opdracht en bevoegdheid van de bewindvoerder 

De opdracht van de bewindvoerder wordt hieronder samengevat in drie punten: 

- de opdracht ten aanzien van het passief (de samenloop organiseren) (1.); 

- de bevoegdheid ten aanzien van lopende overeenkomsten (2.); 

- de opdracht ten aanzien van het actief (tegeldemaken en opbrengst verdelen) (3.). 

In (4.) wordt nader ingegaan op de vraag welke rechten van de schuldeisers de bewindvoerder 

dan wel uitoefent. 

De faillissementswet voegt daar enkele bijzondere bepalingen en verantwoordelijkheden aan toe; zo zal de 

curator onmiddellijk een inventaris moeten opmaken en enkele bewarende maatregelen nemen (de door de 

gefailleerde reeds verkregen maar nog niet ingeschreven hypotheken hem door een van zijn schuldenaars 

toegekend inschrijven (art. 57 II FaillW), een wettelijke hypotheek ten gunste van de boedelschuldeisers 

inschrijven (art. 57 III FaillW 2546 ), enz.). Verder zijn er bepalingen over o.m. het toezicht op de briefwisseling 

gericht aan de gefailleerde (art. 50 FaillW, zoals gewijzigd bij Wet van 6 mei 2009). 

NB. Indien er onder de Europese Insolventieverordening in één land een primaire insolventieprocedure wordt 

geopend en in een of meer ander landen een secundaire insolventieprocedure, dan zijn de bewindvoerders van de 

verschillende insolventieprocedures verplicht om elkaar de relevante informatie mee te delen (art. 31 I Europese 

Insolventieverordening) en ook in andere opzichten samen te werken (art. 31 II Europese 

Insolventieverordening) 2547 . 

1. Opdracht wat het passief betreft: de samenloop organiseren 

a. Soorten samenloop 

Het type samenloop bepaalt welke taak de bewindvoerder heeft betreffende het al dan niet 

2543 Beslagr. Hasselt 4 maart 1997, RW 2002-2003, 669; Hof Brussel 13 december 1989, RW 1990-91, 500 noot 

V. THIELMAN. 

2544 E. DIRIX, “Recente rechtspraak insolventierecht”, Themis deel 20. Insolventierecht, 2003-2004, p. 74-75 

nr. 24. Zie I. VEROUGSTRAETE, Manuel (uitgave ....), p. 248 nr. 382 

2545 Bv. het KB van 10 augustus 1998 voor het barema van de faillissementscurator. 

2546 Zie de bespreking in het deel Onroerend goed; de praktische betekenis hiervan is beperkt, zoals daar wordt 

besproken. 

2547 UNCITRAL heeft een Practice Guide on Cross-border insolvency Cooperation gepubliceerd, zie 

http://www.uncitral.org/pdf/english/texts/insolven/Practice_Guide_english.pdf. Voor eerder bestaande 

Guidelines, zie de referenties in randnr. 15 van de Uncitral Guide (o.a. de "European communication and 

Cooperation Guidelines for Cross-border Insolvency" van INSOL). 

987


actief opsporen van de schuldeisers 2548 . 

Elke vorm van samenloop heeft zijn eigen bijzondere regels die bepalen onder welke 

voorwaarden schuldeisers mee kunnen opkomen in de samenloop c.q. schuldvorderingen 

kunnen verhaald worden in het raam daarvan. Wel is er een algemene classificatie mogelijk. 

We onderscheiden 3 verschillende soorten of gradaties van samenloop. 

1° De passieve samenloop 

De bewindvoerder mag afwachten welke schuldeisers zich aanmelden. Er is immers geen 

bewindvoerder met de verplichting om de schuldeisers op te sporen. Wanneer ze (= 

schuldeisers) komen, mogen ze meedoen, anders niet. Men gaat er niet naar op zoek. Voor de 

schuldeisers die zichzelf aanmelden kunnen er vereisten zijn om te kunnen deelnemen. 

Wanneer geen actieve samenloop is voorgeschreven, gaat het om een passieve samenloop. De 

passieve samenloop wordt in die zin vermoed. Evenwel is omzeggens steeds een actieve 

samenloop voorgeschreven. 

2° De kleine actieve samenloop (= kleine samenloop) 

De bewindvoerder heeft als opdracht niet alle schuldeisers, maar slechts bepaalde categorieën 

van schuldeisers op te sporen. De samenloop ontstaat slechts wanneer er meer dan één 

schuldeiser tijdig is opgedaagd. Voor de schuldeisers die zichzelf aanmelden kunnen er 

vereisten zijn om te kunnen deelnemen. 

Het typevoorbeeld is het uitvoerend beslag. 

3° De grote actieve samenloop (= grote samenloop) 

Er is samenloop van rechtswege. De samenloop ontstaat evenwel slechts als er meer dan één 

schuldeiser tijdig is opgedaagd. De belangrijkste voorbeelden hier zijn: faillissement, 

vereffening van rechtspersonen, beneficiair aanvaarde nalatenschap, onbeheerde 

nalatenschap. Behalve deze vormen van vereffeningsbewind zijn er verder nog het 

gerechtelijk akkoord en de collectieve schuldenregeling als vormen van aanzuiveringsbewind, 

ook met grote samenloop. 

De wijze van aantreden van de schuldeisers wordt voor elk van deze vormen afzonderlijk 

besproken (zie verder hieronder). 

Bij een actieve samenloop zal de bewindvoerder aansprakelijk zijn indien door zijn fout een 

schuldeiser te laat aantreedt en niet meer kan delen in de op dat ogenblik reeds onder de 

andere schuldeisers verdeelde opbrengst. Die schuldeiser heeft wel geen verhaal (in de zin 

van regresrecht) op de andere schuldeisers die daardoor reeds meer hebben ontvangen. 

2548 Vgl. DIRIX & DE CORTE (2006) p. 38 nr. 45 en p. 40 nr. 47-49. 

988


b. Opeisbaar worden van schuldvorderingen 

Een van de gevolgen van een grote samenloop is dat daardoor in beginsel alle 

schuldvorderingen opeisbaar worden, ook diegene die dat nog niet waren (zie i.h.b. art. 1188 

BW). Wel zal bij deze laatste in beginsel interest moeten worden verdisconteerd worden om 

de hoofdsom te bepalen waarvoor ze meetellen in de samenloop (tenzij het gaat om 

schuldvorderingen waarop vooraleer ze opeisbaar worden nog interest aangroeit; in dat geval 

wordt de schuld opeisbaar voor het bedrag tot waar het op de datum van samenloop is 

aangegroeid). De verdiscontering gebeurt aan de wettelijke rentevoet. 

2. Bevoegdheid t.a.v. de “lopende overeenkomsten” 

a. Gevallen waarin de lopende overeenkomsten eindigen 

Het faillissement of een andere vorm van grote samenloop maakt in beginsel geen einde aan 

de lopende overeenkomsten, dit zijn diegene die voor de samenloop zijn gesloten en nog niet 

geheel zijn uitgevoerd. De samenloop kan wel effect hebben op de loop van de interest op 

contractuele schuldvorderingen, de termijn van opeisbaarheid, e.d.m. (dit wordt per soort 

samenloop besproken). In sommige gevallen brengt ze ook de beëindiging mee van lopende 

overeenkomsten. We bespreken deze gevallen hieronder, met bijzondere aandacht voor het 

faillissement: 

- Overeenkomsten beëindigd door het faillissement zelf (1°); 

- Overeenkomsten beëindigd door de wederpartij (2°); 

- Overeenkomsten beëindigd bij wederzijds akkoord (3°); 

- Overeenkomsten beëindigd door de bewindvoerder (4°). 

1° Overeenkomsten beëindigd door het faillissement zelf. 

Dit omvat de volgende gevallen: 

(1) Overeenkomsten beëindigd door het faillissementsvonnis; 

(2) Overeenkomsten intuitu personae in geval van faillissement of onvermogen 2549 van de 

schuldenaar 2550 , waaronder bv.: 

- lastgeving bij faillissement of onvermogen van de lasthebber; 

- de maatschap bij faillissement van een vennoot (en behoudens voortzetting onder de andere 

vennoten), 

2549 De regel geldt in beginsel ook bij vereffening van een rechtspersoon: VAN RYN & HEENEN, Principes II 

(1957) p. 102 nr. 1047. 

2550 Daaronder ook de “persoonsverzekeringen” (zie art. 32 III LVO), dit zijn alle verzekeringen waarbij de 

verzekeringsprestatie of de premie afhankelijk is van een onzeker voorval dat iemands leven, fysische integriteit 

of gezinstoestand aantast. Volgens een andere opvatting lopen persoonsverzekeringen juist door en kan het 

faillissement op zich geen beëindigingsgrond uitmaken, zelfs niet middel een uitdrukkelijke ontbindend beding 

(kh. Brussel 16 juni 2003, TBH 2003, 900). Zie hierover VAN SCHOUBROECK, JOCQUE, DE GRAEVE, DE 

GRAEVE & COUSY, “Overzicht” TPR 2003, (1781) 1906 nr. 36.2 en verwijzingen. 

989


- faillissement van de kredietnemer van een kredietopening, een franchisenemer of 

concessionaris; 

Arbeidsovereenkomsten bij faillissement van een werkgever vallen hier niet onder 2551 . 

Het faillissement of onvermogen van een lastgever beëindigt in beginsel ook een 

"onherroepelijke" volmacht (en dus de bevoegdheid van de lasthebber) betreffende 

handelingen waartoe de lastgever niet meer bevoegd is. De lasthebber kan namelijk geen 

handelingen meer stellen die de lastgever zelf niet meer kan stellen; kan de lastgever het niet 

meer door zijn beschikkingsonbevoegdheid, dan kan ook de lasthebber het dus niet meer 2552 . 

2° Overeenkomsten beëindigd door de wederpartij 

Wanneer de wederpartij de overeenkomst krachtens daarvoor geldende regels geldig 

beëindigt, heeft de faillissementscurator of andere bewindvoerder niet het recht de 

voortzetting van de overeenkomst te eisen van de wederpartij. Dit geldt zo in de volgende 

gevallen: 

a) Beroep op een ontbindende voorwaarde 

Wanneer het faillissement e.d. voor de andere partij krachtens de wet of een geldig 

contractueel beding een ontbindende voorwaarde vormt 2553 (dat geldt dus niet wanneer er een 

andersluidende dwingende wetsbepaling is) 2554 ; 

Buitenlandse rechtsstelsels zijn vaak restrictiever w.b. ontbindingsbedingen die bij 

faillissement in werking treden 2555 ; in ons recht gelden daarop beperkingen bij gerechtelijke 

reorganisatie (art. 35 WCO), maar vooralsnog niet bij faillissement of andere vormen van 

vereffeningsbewind. 

b) Ontbinding wegens wanprestatie 

2551 Arbeidsovereenkomsten worden in ieder geval niet beschouwd als overeenkomsten intuitu personae wat 

betreft de werkgever en lopen dus in beginsel door. Zie specifiek art. 26 Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 

1978, dat uitdrukkelijk bepaalt dat faillissement of het kennelijk onvermogen van de werkgever op zichzelf geen 

einde maken aan de verplichtingen der partijen. 

2552 Vgl. § 117 Duitse InsO. 

2553 Onbetwist; zie o.m. L. HERVÊ, “Aperçu général du sort des contrats en cours dans le cadre des nouvelles 

lois sur les faillites et sur le concordat judiciaire”, in La faillite et le concordat en droit positif belge après la 

réforme de 1997, CDVA 1998, p. 498; vz. kh. Charleroi 16 februari 2001, TBH 2002, 69. 

2554 Bv. bij niet-persoonsverzekeringen, waar de verzekeraar eerst na drie maanden na de faillietverklaring kan 

opzeggen. 

2555 Zie E. DIRIX, “Faillissement en lopende overeenkomsten”, RW 2003-2004, (201) 202-203. In het Duitse 

recht is er een tendens om "insolvenzabhängige Lösungsklausel" niet te aanvaarden. In Nederland kan een 

dergelijk beding niet ingeroepen worden wanneer het gaat om een overeenkomst tot het geregeld afleveren van 

gas, water, elektriciteit of verwarming, benodigd voor de eerste levensbehoeften of voor het voortzetten van de 

door de schuldenaar gedreven onderneming (art. 37b Fw). In het Oostenrijkse recht kan sedert de wijziging van § 

25b II Insolvensordnung door het Insolvenzrechtsänderungsgesetz 2010 de enkele faillietverklaring geen 

ontbindinde voorwaarde meer zijn (voorheen wel geldig: zie R. BOLLENBERGER, “Rechtsgeschäftliche 

Vorsorgeklauseln für den Insolvenzfall”, ÖBA 2006, 881). 

990


Wanneer de wederpartij de overeenkomst ontbindt wegens wanprestatie (wat, indien er nog 

geen mogelijkheid tot ontbinding was op de dag van het faillissement, veronderstelt dat de 

bewindvoerder de nakoming niet aanbiedt; een aanbod gedaan door een derde aan wie de 

curator de handelszaak van de gefailleerde heeft overgedragen, is de wederpartij echter niet 

verplicht te aanvaarden 2556 ). 

Het faillissement ontneemt aan de wederpartij van de gefailleerde immers noch de exceptio 

non adimpleti contractus bij wanprestatie, noch het ontbindingsrecht 2557 (NB. Of deze 

ontbinding ook nog zakelijke werking heeft, wordt besproken bij de verschillende soorten 

zekerheden). 

Indien het om een overeenkomst tot voortdurende prestaties gaat en de curator de nakoming 

van de overeenkomst voor de periode vanaf de samenloop aanbiedt, kan het echter een 

misbruik zijn desondanks te ontbinden 2558 . In andere gevallen kan de ontbinding met name 

rechtsmisbruik vormen indien de bewindvoerder aanbiedt ook de achterstallige schulden van 

voor de samenloop te betalen 2559 . Het laatste kan men vergelijken met de regel van art. 35 § 1 

lid 2 WCO, volgens dewelke “de contractuele wanprestatie van de schuldenaar voorafgaand 

aan de toekenning van de opschorting voor de schuldeiser geen grond uit(maakt) voor de 

beëindiging van de overeenkomst, in zoverre de schuldenaar deze wanprestatie ongedaan 

maakt binnen een termijn van vijftien dagen na hiervoor in gebreke te zijn gesteld door de 

schuldeiser in de opschorting”. 

c) Bijzondere wettelijke opzegmogelijkheid 

Wanneer de wet uitdrukkelijk een opzegmogelijkheid geeft aan de wederpartij, bv. art. 32 II 

LVO, volgens welke bepaling de verzekeraar bij niet-persoonsverzekeringen het recht heeft 

de overeenkomst op te zeggen (met een opzeggingstermijn van minstens één maand) zodra er 

3 maanden verstreken zijn na het faillissement (deze regel geldt enkel bij faillissement). 

In andere landen bestaat een dergelijke regel vaak op ruimere schaal; zo bevat de Nederlandse Faillissementswet 

een opzeggingsrecht voor beide partijen bij huurovereenkomsten (art. 39 F.) en arbeidsovereenkomsten (art. 40 

F.); volgens deze bepalingen is de tussen faillissement en einde opzegging verstreken huur of loonvordering een 

boedelschuld; heeft de verhuurder daarbovenop een schadevergoeding bedongen bij opzegging door de curator 

van de huurder, dan vormt die volgens de rechtspraak géén boedelschuld 2560 . 

2556 Bv. Hof Bergen 10 september 2001, TBH 2003, 329. 

2557 Zie bv. Cass. 28 januari 2005, nr. C.04.0035N, VTB-VAB t. ABB, RW 2006-2007, 476. Vgl. A. 

CLOQUET, Novelles, Droit Commercial IV, p. 434 nr. 1478; VAN RYN & HEENEN, Principes IV (1965) p. 

325 nr. 2783. 

2558 Naar Staats-Nederlands recht is er met name een bijzondere regeling in art. 37b FaillW voor 

overeenkomsten tot het geregeld afleveren van gas, water, elektriciteit of verwarming, benodigd voor de eerste 

levensbehoeften of voor het voortzetten van de door de schuldenaar gedreven onderneming. Hier heeft de curator 

het recht de overeenkomst verder te zetten ondanks de wanprestatie van de afnemer (achterstal in betalingen) van 

voor de samenloop. 

2559 Bv. inzake leasing Hof Gent 8 februari 2002, gecit. door F. BRUYNS, JT 2004, (605) 611 nr. 40; vgl. ook 

de bespreking van het “voortzettingsrecht” door een borg in het Deel Persoonlijke Zekerheden. 

2560 HR 14 januari 2011, NJ 2011, 114. In het arrest HR 13 mei 2005, BabyXL, NJ 2005, 406, werd anderzijds 

merkwaardig genoeg wel aanvaard dat de bedongen vergoeding voor gederfde huurtermijnen bij opzegging door 

991


d) Andere gevallen van wettige beëindiging 

En in alle andere gevallen waarin de overeenkomst krachtens de daarvoor geldende regels 

(ook andere dan hierboven (1) tot (3) genoemde) geldig wordt beëindigd, bv. door een 

opzegging van een herroepelijke lastgeving, een opzegging van een overeenkomst van 

onbepaalde duur, een beëindiging wegens ernstige reden van bepaalde overeenkomsten om 

niet, e.d.m. 

3° Overeenkomsten beëindigd bij wederzijds akkoord 

Natuurlijk kan de overeenkomst ook worden beëindigd bij onderlinge overeenkomst tussen de 

bewindvoerder en de wederpartij. 

4° Overeenkomsten beëindigd door de bewindvoerder 

Hieronder (2°) wordt nagegaan in welke mate de bewindvoerder de overeenkomst kan 

beëindigen. 

b. De bewindvoerder heeft een "recht" om niet na te komen, in beginsel geen verbrekingsrecht 

1° De draagwijdte van de keuzemogelijkheid van de bewindvoerder 

a) Geen recht op verbreking 

De bewindvoerder beslist of hij de overeenkomst al dan niet verder gestand doet, d.i. uitvoert 

(Eng. “assume or reject”). Hij heeft in beginsel niet het recht de overeenkomst te beëindigen, 

behalve in de gevallen waarin en onder de voorwaarden waaronder de schuldenaar zelf dit 

naar gemeen recht had gekund (bv. opzegging van overeenkomst van onbepaalde duur, 

opzegging in overeenstemming met de overeenkomst, verbreking van de 

arbeidsovereenkomst in de zin van de Arbeidsovereenkomstenwet, verbreking van de 

aannemingsovereenkomst als opdrachtgever (art. 1794 BW), e.d.). Een weigering uit te 

voeren is dus in beginsel "wanprestatie". 

Uitzonderlijk heeft de faillissementscurator ook waar de schuldenaar dit naar gemeen recht 

niet heeft, wel een opzeggings- of verbrekingsrecht; deze uitzonderingen gelden enkel bij 

faillissement en niet in de andere gevallen van samenloop: 

- op grond van een bijzondere wetsbepaling; zo bv. kan hij tot 3 maanden na het faillissement 

de overeenkomsten van schadeverzekering (in ruime zin 2561 ) opzeggen (art. 32 II LVO); 

- wanneer zulks noodzakelijk is voor het beheer van de boedel (zie de bespreking onder 5°). 

de verhuurder jegens de failliete huurder, wel kan (zij het wellicht enkel bij roerende huurovereenkomsten). 

2561 Zoals gedefinieerd in de LVO, dus m.i.v. aansprakelijkheidsverzekeringen, doch met uitzondering van 

kredieten borgtochtovereenkomst (art. 71 LVO). 

992


b) Geen plicht tot nakoming 

Aan de andere kant mag de curator de lopende overeenkomsten niet uitvoeren, tenzij dit 

voordelig is voor de boedel (en in sommige gevallen ook enkel mits toestemming van de 

rechter-commissaris). Bij faillissement moet de handelsactiviteit worden stopgezet, tenzij ze 

met toestemming van de rechtbank in het belang van de boedel wordt voortgezet. Bij 

faillissement gaat het dan ook om verplichtingen die het faillissementsvonnis impliciet oplegt 

aan de curator. Wat de niet beëindigde overeenkomsten betreft, zal de bewindvoerder dus 

moeten kiezen tussen één van de volgende twee mogelijkheden: 

(1) ofwel nakomen, en aldus ook de daaraan verbonden tegenprestaties kunnen opvorderen. 

Bij deze voortzetting (in Nederland "gestanddoening" genoemd) zullen de uit de bestaande 

rechtsverhouding nieuw ontstane verbintenissen “boedelschulden” vormen (zie de bespreking 

hoger); 

(2) ofwel niet nakomen (niet gestand doen; in het En. spreekt men van reject of van 

"disclaim" the contract 2562 ). Daardoor pleegt de gefailleerde wanprestatie en heeft de 

wederpartij de rechten die hij bij wanprestatie heeft - zonder dat zijn rechten een bijzondere 

rang krijgen in de boedel (in beginsel dus een chirografaire schuldvordering); dit wordt 

hieronder verder uitgewerkt. 

Evenwel is hij niet verplicht te kiezen zolang hij niet door de wederpartij daartoe wordt 

aangemaand; de curator moet immers niet met alle overeenkomsten bekend zijn. Uit het 

stilzitten van de curator wanneer hij niet is aangemaand kan de schuldeiser dan ook in 

beginsel geen rechten putten en ontstaat er alvast geen boedelschuld 2563 . 

2° Gevolgen van gebrek aan uitdrukkelijke keuze 

a) Bij overeenkomsten in het algemeen 

Art. 46 § 1 II FaillW gaat ervan uit dat de curator geacht wordt de overeenkomst te 

“verbreken” (Fr. résilier) tenzij hij binnen 15 dagen na een aanmaning (door de schuldeiser) 

om te kiezen, te kennen geeft ze voort te zetten 2564 (een langere termijn kan tussen partijen 

overeengekomen worden). 

2562 Ook in het Engelse recht kan de curator niet "terminate the contract", maar alleen "disclaim", d.i. 

nakoming weigeren. Voor de regel in andere buurlanden, zie § 103 Duitse InsO, art. 37 F in Nederland en art. 

L.


Sinds de invoeging van art. 46 § 2 II (bij Wet van 15 juli 2005) is het wel zo dat na de sluiting van een nieuwe 

arbeidsovereenkomst met een aldus ontslagen werknemer in het kader van een voortzetting of hervatting van de 

handelsactiviteit, deze overeenkomst in de loop van die periode van voortzetting maar kan beëindigd worden met 

inachtneming van de bijzondere procedures die voor het faillissement golden voor de desbetreffende werknemer. 

Los hiervan bevat de FaillW verdere regels over de verplichtingen van de curator jegens de werknemers 2572 . 

3° Gevolgen van de keuze om na te komen of althans de overeenkomst voort te zetten 

Indien de bewindvoerder ervoor kiest de overeenkomst uit te voeren (en deze niet beëindigd is 

door één van de hoger genoemde redenen), zal de bewindvoerder ook de daaraan verbonden 

tegenprestaties kunnen opvorderen 2573 . 

Wel moet de bewindvoerder er rekening mee houden dat krachtens art. 1188 de termijn voor uitvoering vervallen 

is en hij dus niet kan inroepen dat de tegenpartij eerst moet nakomen; nakoming zal in beginsel gelijktijdig 

moeten gebeuren (beide partijen kunnen weigeren na te komen tenzij tegen gelijktijdige nakoming van de 

tegenprestatie). 

Omgekeerd zullen de uit de bestaande rechtsverhouding nieuw ontstane verbintenissen 

“boedelschulden” vormen (zie de bespreking in Deel II Hst. VI). De op de periode voor de 

samenloop betrekking hebbende achterstallige schulden zijn geen boedelschulden (maar het 

kan wel zijn dat de wederpartij de overeenkomst kan ontbinden indien die niet ook worden 

betaald, zie hierboven 2°). 

Omwille van de rechtsonzekerheid die hierbij kan rijzen, geven sommige curatoren er nog steeds de voorkeur 

aan de lopende overeenkomsten te verbreken en waar nuttig een nieuwe overeenkomst te sluiten voor een voor 

de boedel nuttige periode. 

4° Gevolgen van de keuze om niet na te komen - rechten van de wederpartij 

Art. 46 § 1 II FaillW geeft de curator dus in beginsel geen “verbrekingsrecht” in de zin van 

een recht om de overeenkomst te ontbinden; de wettekst spreekt overigens ook van 

"verbroken" en niet van "ontbonden" 2574 . Indien de curator kiest of geacht wordt te hebben 

gekozen voor het niet voortzetten van de overeenkomst, bevindt de gefailleerde zich in staat 

van wanprestatie; de overeenkomst zelf is niet beëindigd, maar de uitvoering in natura ervan 

aan de zijde van de gefailleerde stopgezet 2575 . 

2572 Bv. verplichting tot sociaal overleg, geregeld in art. 47 FaillW; zie verder onder meer art. 40 en 67 FaillW. 

2573 Voorbeelden: de curator van een gefailleerde koper van onroerend goed, waarbij de koop nog niet is 

overgeschreven, kan het goed maar in de boedel houden en overschrijving vorderen, indien hij ook de prijs 

betaalt. Hetzelfde geldt bij een gefailleerde koper van roerend goed, dat nog niet werd geleverd, of waarop een 

voorrecht of tegenwerpelijk eigendomsvoorbehoud van de verkoper rust. Zie voor uitwerking onder meer Vgl. E. 

DIRIX, RW 2003-2004, (201) 207 v. 

2574 Zo ook stelt men in het Amerikaanse recht dat “the rejection of a contract in bankruptcy constitutes a 

breach and not a recission of the agreement”. 

2575 In dezelfde zin E. DIRIX, RW 2003-2004, (201) 204; I. VEROUGSTRAETE, Manuel (2003) p. 467 nr. 

773; A. ZENNER, Dépistage, faillites et concordats, 1998, p. 479 nr. 679; W. VAN LEMBERGEN, RW 2005- 

995


Bij een niet voortzetten van een arbeidsovereenkomst gaat het wel om een "verbreking" van de 

arbeidsovereenkomst in de zin van de Arbeidsovereenkomstenwet, die de werknemer recht geeft op een 

verbrekingsvergoeding. 

Behalve het recht van de curator om de uitvoering in natura te weigeren, gelden dus in 

beginsel de regels van het gemeen verbintenissenrecht. Art. 46 FaillW houdt géén andere 

afwijking in tegenover dat verbintenissenrecht 2576 . De wederpartij heeft dan de rechten die hij 

bij wanprestatie heeft, en in beginsel de keuze tussen uitvoering dan wel ontbinding (met 

schadevergoeding). 

a) Rechten die de wederpartij behoudt, andere dan verbintenisrechtelijke aanspraken 

i) Zakelijke rechten 

De wederpartij kan nog steeds zijn zakelijke rechten uitoefenen (bv. reeds gekochte zaken 

revindiceren, reeds onder eigendomsvoorbehoud geleverde goederen revindiceren), en de 

bewindvoerder moet daartoe meewerken 2577 . 

ii) Intellectuele rechten 

De wederpartij kan ook de intellectuele rechten uitoefenen die hem contractueel zijn 

toegekend of in licentie gegeven 2578 . De licentienemer kan de gefailleerde wel niet 

verplichten tot uitvoering in natura van positieve verplichtingen uit de licentie-overeenkomst 

(hieronder b), maar behoudt zijn gebruiksrecht. 

iii) Forum- en arbitragebedingen 

2006, 41-42. 

2576 Zo reeds onder de oude FaillW P. VAN OMMESLAGHE, in Les sûretés, Feduci Paris 1983, p. (345) 366. 

Art. 46 spreekt dan ook terecht en duidelijk meermaals van niet-uitvoering. Dat de term verbreking opduikt in lid 

II heeft blijkens de voorbereidende werken uitsluitend te maken met het feit dat naar gemeen recht bepaalde 

overeenkomsten, in het bijzonder de arbeidsovereenkomsten, kunnen worden verbroken; zie A. ZENNER & I. 

VEROUGSTRAETE, "Voortzetting van lopende overeenkomsten door de curators, verbrekingsvergoedingen en 

boedelschulden", TBH 2004, (517) 520; S. BRIJS, "Artikel 46 Faillissementswet: is de curator van de failliete 

verhuurder een tovenaar ?", RW 2005-2006, (54) 55 nr. 5. 

2577 De verkoper met eigendomsvoorbehoud mag immers niet eenzijdig de goederen weghalen wanneer zij 

onder het bewind staan van de bewindvoerder (bv. kh. Hasselt 7 juni 2005, RW 2005-2006, 1187); keerzijde 

daarvan is wel dat de bewindvoerder persoonlijk aansprakelijk is voor de bewaring van die goederen tot hij ze 

teruggeeft (vgl. hoger). 

2578 Vgl. P. VAN OMMESLAGHE, "Les sûretés issus de la pratique", in Les sûretés, p. (345) 366; S. BRIJS, 

RW 2005-2006, (54) 59. In de VS oordeelde het Court of Appeal 4th Circuit in 1985 in Lubrizol v Richmond 

Metal Finishers, 756 F.2d 1043, dat de bewindvoerder van een licentiegever wel de licentie kon beëindigen; de 

wetgever heeft dan art. 365 (n) Bankruptcy Code gewijzigd om het tegendeel te verzekeren; onduidelijk was of 

het voortbestaan ook gold voor merklicenties – het Court of Appeal 7th Circuit besliste van wel: 7th Cir. 7 juli 

2102, Sunbeam Products v. Chiacgo Amerianc Manufacturing, docket No. 11-3920. Het C.A. 3rd Circuit loste 

het probleem in een andere zaak in 2010 op door te beslissen dat de licentie-overeenkomst in casu geen lopende 

overeenkomst meer was, maar een reeds uitgevoerde, en om die reden niet kon verworpen worden (In re Exide 

Technologies, 607 F.3d 957). 

996


De curator blijft gebonden aan forum- en arbitragebedingen die voor de faillietverklaring 

rechtsgeldig zijn bedongen 2579 . Het zgn. keuzerecht heeft daarop geen betrekking. 

iv) Wilsrechten andere dan volmacht 

De wederpartij behoudt in beginsel ook de "wilsrechten" of bevoegdheden" waarover hij 

krachtens de rechtsverhouding beschikt. In het bijzonder heeft de wederpartij het recht een 

aan de samenloop tegenwerpelijke nettingovereenkomst (overeenkomst tot schuldvergelijking 

of schuldvernieuwing), al dan niet na toepassing van een close-out-beding, uit te voeren (art. 

14 WFZ, in Deel V Hst. VIII besproken). 

Ook kan de wederpartij, wanneer de handeling van de bewindvoerder een ontbindende 

voorwaarde realiseert, meer bepaald in de verkrijgingstitel van een goed, zich daarop 

beroepen (bv. wanneer de vervreemding in strijd met een conventioneel verbod een 

ontbindende voorwaarde zou vormen). 

Een bevoegdheid die de wederpartij niet behoudt is vertegenwoordigingsbevoegdheid om 

voor rekening van de gefailleerde te handelen. Dit geldt ook wanneer het gaat om een 

privatieve volmacht, d.i. een volmacht waarbij de lastgever zich ertoe verbindt om de 

handelingen waarmee de lasthebber wordt belast, zelf niet te stellen (bv. zelf geen 

handelingen te stellen m.b.t. een goed waarvan het beheer aan de lasthebber is toevertrouwd). 

Een dergelijke volmacht verleent op zichzelf aan de lasthebber geen zakelijk recht op het 

beheerde goed en heeft dus geen zakelijke werking 2580 . Dergelijke volmacht kan het een 

bewindvoerder dan ook niet verhinderen om na faillissement van de lastgever diens rechten 

zelf uit te oefenen (en dus de verbintenis om niet te doen te overtreden). In de mate waarin de 

lastgever er zich toe had verbonden dat niet te doen, vormt dit dus wel wanprestatie, maar de 

bewindvoerder is wel bevoegd om die handelingen te stellen. 

b) Het lot van verbintenisrechtelijke aanspraken 

i) Verbintenissen tot geven of doen 

De wederpartij kan geen uitvoering in natura afdwingen van verbintenissen tot geven of doen, 

maar daarvoor enkel recht heeft op ontbinding en/of schadevergoeding krachtens de 

gemeenrechtelijke regels van toepassing op die overeenkomst 2581 , daaronder ook begrepen 

2579 Cass. 8 mei 1998, Arr. Cass. 1998 nr. 229, noot J.S.; Hof Gent 21 februari 2006, RW 2009-2010, 279 

kritische noot E. DIRIX "Arbitragebeding en ontoereikende faillissementsboedel" (arrest waartegen de 

voorziening werd verworpen door Cass. 29 mei 2009 op cassatitechnische gronden); V. THIELMAN, "Arbitrage 

en faillissement", RW 1990-91, (875) 878-879 nr. 23; B. DEMEULENAERE, "Arbitrabiliteit in het Belgisch 

arbitragerecht", TPR 1998, (645) 678 nr. 41; Ph. DE BOURNONVILLE, Arbitrage, Brussel 2000, p. 110 nr. 96; 

Fr. T‘KINT, "Convention d‘arbitrage et faillite", in Arbitrage en vennootschap, Brussel 1999, p. (218) 223 nr. 5; 

RPDB Compl. VII, tw. Arbitrage, nr. 53. Kritisch ook J. DECOKER, "Blijft een onvermogende eiser gebonden 

door arbitrage?", TBH 2003, p. (801) 810 nr. 24. 

2580 Het kan natuurlijk zijn dat de lasthebber tevens een zakelijk recht verkrijgt, zoals bv. een pandrecht of 

vruchtgebruik op het goed. 

2581 Onder meer VAN RYN & HEENEN, Principes IV (1965) nr. 2781-2783; RPDB, Faillite et banqueroute, 

370 nr. 413; E. DIRIX, RW 2003-2004, (201) 204; S. BRIJS, RW 2005-2006, (54) 55. 

997


het beroep op een ontbindende voorwaarde of een uitdrukkelijk ontbindend beding (en verder 

ook gerechtigd de eigen prestatie op te schorten 2582 c.q. retentierechten uit te oefenen); 

De schuldvorderingen die de wederpartij daardoor op de boedel verkrijgt zijn in beginsel niet 

bevoorrecht 2583 (onder voorbehoud van mogelijke zakelijke rechten die hij zich zou hebben 

voorbehouden op de goederen die het voorwerp van de prestatie vormen); de uitvoering in 

natura wordt omgezet in een in beginsel chirografaire schuldvordering tot schadevergoeding, 

dus gereduceerd tot een dividend 2584 ; deze schadevergoeding is dus in beginsel géén 

boedelschuld 2585 maar een schuldvordering in de boedel; zij wordt wél geacht te zijn ontstaan 

bij het sluiten van de overeenkomst en niet op het tijdstip van verbreking, zodat zij wel kan 

gebruikt worden voor een verrekening (schuldvergelijking) met een schuld aan de 

gefailleerde 2586 . 

De keuze tussen de resterende remedies voor wanprestatie (andere dan uitvoering in natura 

eisen) komt wel toe aan de wederpartij. De curator kan dus ook niet, door de overeenkomst te 

verbreken, de reeds door de gefailleerde voor de faillietverklaring geleverde prestaties 

terugvorderen (behoudens de herstelbevoegdheden van art. 17 v. FaillW 2587 t.a.v. 

rechtshandelingen voor de faillietverklaring, en de niet-tegenwerpelijkheid aan de boedel van 

door de gefailleerde na het faillissement geleverde prestaties, art. 16 FaillW). Kiest de 

wederpartij voor ontbinding wegens wanprestatie van de schuldenaar, dan verliest de curator 

dus ook het voordeel van de overeenkomst, d.i. de rechten die de gefailleerde uit de 

overeenkomst haalde. 

ii) Verplichtingen om niet te doen 

Onduidelijk is of de wederpartij de bewindvoerder ook kan houden aan de verplichtingen om 

niet te doen van de gefailleerde; enerzijds heeft de persoon die huurt van de gefailleerde het 

recht de teruggave van het gehuurde goed te weigeren (zie hieronder c); anderzijds zal een 

vervreemdingsverbod dat de gefailleerde bindt, niet tegenwerpelijk zijn aan de bewindvoerder 

(zie Deel II Hoofdstuk II afdeling D). 

2582 Zie in dit verband Cass. 28 januari 2005, nr. C.04.0035N, VTB-VAB t. ABB, RW 2006-2007, 476. Wel 

ging het hier om een huurder die weigerde te betalen aan de cessionaris van de schuldvordering, omdat de 

gefailleerde zijn verplichtingen niet nakwam en de curator die weigerde na te komen. 

2583 Zo ook de terugvordering van een reeds betaald voorschot: A. DE WILDE, “De positie van de koper bij 

faillissement van de verkoper”, noot onder Cass. 9 maart 2000, RW 2000-2001, 480 (het arrest betrof wel een 

geval waar de overeenkomst reeds voor het faillissement van de verkoper was ontbonden door de koper). 

2584 RPDB, Faillite et banqueroute, 370 nr. 414; S. BRIJS, RW 2005-2006, (54) 55; I. VEROUGSTRAETE, 

Manuel nr. 616-618. 

2585 Bv. Hof Luik 26 maart 2009, JLMB 2010, 361 n. J. CAEYMAEX "Inexécution d'un contrat par le 

curateur. Dette de masse ou non ?" (hervorming kh. Namen 4 september 2007). 



HOUBEN; verbreking van Hof Gent 25 januari 2010, 7e kamer A.R. nr. 2009/1006 faill. West-Konstrukt, 

Elementaire rechtspraak ondernemingsrecht 2010 nr. 37. Het arrest in beroep werd verbroken omdat het 

geoordeeld had dat de verbrekingsvergoeding eerst na de samenloop was ontstaan en er dus geen 

schuldvergelijking mogelijk was, ook al was er samenhang. 

2587 Vgl. E. DIRIX, RW 2003-2004, (201) 208 nr. 20. 

998


In een arrest van 16 april 2009 maakt het hof van Beroep te Gent 2588 een specieus 

onderscheid, dat echter niet overtuigt: volgens dat arrest is een vervreemdingsverbod in een 

aankoopakte (althans een verbod te vervreemden zonder toestemming van de eerdere 

verkoper) niet tegenwerpelijk aan de boedel omdat het het goed aan het verhaal van de 

schuldeisers onttrekt, maar een verbod om het goed te verkopen tegen een hogere prijs dan de 

aankoopprijs wel tegenwerpelijk aan de boedel, ook al heeft het beding geen zakenrechtelijk 

karakter, omdat het de verkoop niet verhindert (NB. in casu was er noch wederinkoop 

bedongen noch een uitdrukkelijk ontbindend beding of ontbindende voorwaarde, en had de 

verkoper blijkbaar ook geen ontbinding gevorderd van de oorspronkelijke verkoop; ook is er 

geen reden waarom die verbintenis kwalitatief zou zijn en vloeide het verbod ook niet voort 

uit een wetsbepaling). 

c) Toepassing van deze regels op verhuringen door de gefailleerde 

De hierboven uiteengezette regels gelden in beginsel ook voor de huurovereenkomsten, ook 

wanneer de gefailleerde de verhuurder is. Dit betekent dat de curator niet verplicht worden tot 

uitvoering in natura van verbintenissen tot doen van de verhuurder, zoals met name een 

verplichting tot onderhoud of herstellingen; daartegenover heeft de huurder mogelijks een 

exceptio non adimpleti contractus en dus recht het overeenstemmende deel van de huurprijs in 

te houden. 

Wordt het verhuurde goed vervreemd door de curator zal evenwel de verkrijger in beginsel 

wél gehouden zijn tot nakoming van de verplichtingen van de verhuurder zolang de huur 

loopt volgens de geldende bepalingen (bv. mogelijkheid tot opzegging voor eigen gebruik 

enz.). De verkrijger zal niet gehouden zijn tot een huur voor meer dan 9 jaar of een kwijting 

voor vooruitbetaalde huur voor meer dan 2 jaar tenzij bij overschrijving van de akte (zie art. 1 

II en III HypW). 

Deze gehoudenheid van de rechtsopvolger (die natuurlijk de prijs beïnvloedt die de curator 

kan krijgen) geldt niet wanneer de bewindvoerder de mogelijkheid heeft de huur te “breken” 

door het goed te vervreemden in die gevallen waarin de huur niét tegenwerpelijk is aan de 

verkrijger (steeds bij roerende huur; bij onroerende huur indien de huur geen vaste datum 

heeft en ook niet op grond van de regels voor de bijzondere vorm van huur (pacht e.d.) 

tegenwerpelijk is aan de verkrijger van het goed). Ook zal een huur zonder vaste datum jegens 

de bewindvoerder gelden als een huur voor onbepaalde duur, die ten allen tijde rechtmatig kan 

worden opgezegd met de geldende opzegtermijn 2589 . 

Behalve door de huur te breken in de gevallen waarin dat dus kan, kan de curator net zoals de 

beslaglegger de huurder dus in beginsel niet dwingen tot afgifte of ontruiming 2590 en is hij in 

die zin verplicht de huurovereenkomst te dulden voor de lopende huurtermijn. 

2588 2007/AR/1876 

2589 Zo I. VEROUGSTRAETE, Manuel (2003), 508. 

2590 Vgl. DE PAGE, Traité IV, p. 753; CLOQUET, Les Novelles, Droit commercial IV, Les concordats et la 

faillite, 505 nr. 1698; P. VAN OMMESLAGHE, "Sûretés issues de la pratique et autonomie de la volonté", in 

Les sûretés, Feduci 1983, p. 365-366; A. ZENNER, "Des frais et dépenses de l'administration des faillites aux 

dettes de la masse", in Les créanciers et le droit de la faillite, 690 nr. 4; FREDERICQ, Handboek, II (1963), 

999


Evenwel kan het zijn dat de uitzondering wegens noodzaak van toepassing is; deze wordt zo 

dadelijk onder 5° besproken. 

Heeft de verhuurder de mogelijkheid om voortijdig op te zeggen mits betaling van een 

vergoeding, dan vormt die vergoeding een boedelschuld. Zij heeft immers geen betrekking, 

zoals bij een arbeidsovereenkosmt, op een anciënniteit opgebouwd voor de samenloop, maar 

compenseert het genot dat na de samenloop had moeten worden verschaft. 

5° Uitzonderlijke mogelijkheid de overeenkomst te verbreken in geval van noodzakelijkheid 

Uitzonderlijk heeft de curator ook het recht om de overeenkomst niet alleen niet uit te voeren, 

maar ook te verbreken, en aldus ook een einde te maken aan contractuele rechten van de 

wederpartij die in beginsel wel tegenwerpelijk zijn aan de boedel. 

In een wel erg bijzonder geval - waarin de verhuurder namelijk wel in het bezit was van het 

goed omdat hij tegelijk onderhuurder was van de huurder - werd een arrest van het Hof van 

beroep van Brussel, dat nogal onhandig had beslist dat art. 46 FaillW in casu niet van 

toepassing was, verbroken door cassatie op 24 juni 2004 2591 . Het Hof van cassatie besliste in 

nogal tegenstrijdige bewoordingen (en eigenlijk overbodig in casu) dat "de curator wel een 

einde kan stellen aan een overeenkomst die de gefailleerde bindt, indien de beëindiging van 

de overeenkomst noodzakelijk is voor het beheer van de boedel als een goede huisvader, 

onverminderd de rechten die dan voortvloeien voor de medecontractant van de failliet wegens 

de niet-uitvoering van de overeenkomst". 

Evenwel bleef er betwisting over de draagwijdte van dit arrest; de meeste rechtsleer 

minimaliseert de draagwijdte van dit arrest en betwijfelt of de curator een recht heeft de 

1813; I. VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite, uitg. 2003, p. 467-468 nr. 773 en 776; A. ZENNER, 

Dépistage, faillites et concordats, p. 479 nr. 679; J. MEERTS, "Boedelschulden", in Gerechtelijk akkoord en 

faillissement, II-H, 46-47; K. TROCH, "De opschorting van de tenuitvoerlegging: gevolgen", in Gerechtelijk 

akkoord en faillissement, II-E.31, p. 47; VERBEKE & PEETERS, Vijf jaar voorrechten, hypotheken en andere 

zekerheden 1991-1995, p. 260 nr. 384; LA HAYE & VANKERKCKHOVE, Les baux en général, 315 nr. 478; 

E. DIRIX, RW 2003-2004, (201) 209; W. VAN LEMBERGEN, RW 2005-2006, 41 v.; S. BRIJS, RW 2005-2006, 

(54) 56; Hof Brussel 26 februari 2002, RW 2003-2004, 388, maar verbroken door Cass. 24 juni 2004 (hieronder). 

Het Arbitragehof gaat in zijn arrest 161/2003 van 10 december 2003 

(http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2003/2003-161n.pdf = TBH 2004, 253) ten onrechte uit van de 

tegenovergestelde interpretatie van art. 46 § 1 FaillW, door ervan uit te gaan dat deze bepaling de curator van 

een gefailleerde verhuurder wél het recht geeft om de handelshuur te verbreken en de huurder uit te zetten. Die 

interpretatie was wel die gegeven door de vraagstellende rechter (kh. Brussel 28 november 2002, iz. faill. NV 

Mein). In die zaak had de rechtbank van koophandel, die de prejudiciële vraag stelde, wel gesteld dat de 

voortzetting de curator met belangrijke boedelschulden zou opzadelen, en was het verhuurde goed door de 

curator ook verkocht aan een derde. Vgl. dezelfde kritiek op het arrest van het Arbitragehof van S. BRIJS, RW 

2005-2006, (54) 54 en 56. 

2591 Cass. 24 juni 2004, DSA t. faill. Boopen t. Alken-Maes, TBH 2005, 241 noot A. ZENNER & C. ALTER, 

"Faillite et contrats en cours: faculté de ne pas poursuivre l'exécution ou droit de résiliation dans le chef du 

curateur ?" en noot C. VAN BUGGENHOUT & I. VAN DE MIEROP, "Wat baten kaars en bril, als den uil niet 

zien wil" = RW 2005-2006, n. S. BRIJS. 

1000


huurder uit te zetten (wat in casu zoals gezegd niet relevant was) 2592 . De vraag rees ook hoe 

strikt de noodzakelijkheid voor het beheer van de boedel, die vereist is voor die beëindiging, 

dient te worden begrepen (indien dit vrij eng wordt begrepen, zal aan dat vereiste bij een 

"normale" huur zelden voldaan zijn), alsook of een beëindiging die noodzakelijk is voor het 

beheer van de boedel niet uiteraard maakt dat de aanspraak op schadevergoeding van de 

wederpartij een boedelschuld wordt 2593 (in welk geval de beëindiging voor de curator slechts 

zelden interessant zal zijn). 

Wat de eerste vraag betreft, bracht het Batiloc-arrest van 10 april 2008 2594 verduidelijking. 

Dit arrest verbrak een arrest van het Hof van beroep te Brussel d.d. 11 mei 2005 dat ten 

onrechte een zeer ruime draagwijdte had gegeven aan de beëindigingsmogelijkheid van de 

curator, door toe te staan een pacht effectief te verbreken en de pachter uit te zetten, om aldus 

een onroerend goed vrij te kunnen verkopen, omdat de waarde van het actief daardoor hoger 

zou liggen 2595 . Het hof van cassatie preciseerde dat het feit dat een goed een mindere 

verkoopwaarde heeft door het doorlopen van de huur op zichzelf de normale afwikkeling van 

het faillissement niet verbiedt en beperkte de verbrekingsmogelijkheid tot de gevallen waarin 

het doorlopen van de overeenkomst de vereffening van de boedel belet of abnormaal 

verzwaart. 

Aan de vraag of de vergoeding die door die verbreking in het belang van de boedel 

verschuldigd wordt, dan een boedelschuld is, kwam dit cassatie-arrest evenwel nog niet 

toe 2596 . M.i. moet het antwoord daarop positief luiden (vgl. hierboven c). 

3. Opdracht t.a.v. het actief: dit opsporen, te gelde maken en de opbrengst verdelen. 

Bij het bewind over een of meer bepaalde goederen (d.i. bij uitvoerend beslag) is deze 

opdracht erg beperkt (het opsporen van het actief is geen zelfstandige opdracht van de 

bewindvoerder; in dat opzicht handelt hij enkel in opdracht van de schuldeiser die hem heeft 

2592 A. ZENNER & C. ALTER, TBH 2005, (241) 252 interpreteren dit arrest dan ook in die zin dat niet 

afgeweken wordt van de traditionele doctrine. In het arrest ging het overigens om een zaak waar de gefailleerde 

eigenaar tevens onderhuurder was, zodat de beëindiging hier alvast geen uitzetting van de huurder inhield. 

2593 Dit wordt met name geopperd door S. BRIJS, RW 2005-2006, (54) 58; C. ALTER, JT 2008, p. (470) 471; 

E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, (1163) 1192; A. DE WILDE, Boedelschulden in het insolventierecht, p. 216; 

anders A. MEULDER, "La continuité des contrats en cas de procédures collectives d'insolvabilité ou de 

liquidation: régime unique ou multiple ? L'arrêt du 10 avril 2008: charge finale, nouvelle escarmouche ou baroud 

d'honneur ?", TBH 2008, (861) 868; Th. HÜRNER, JT 2008, 347. 

2594 Cass. 10 april 2008, nr. C.05.0527N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20080410-4, TBH 2008, 454 = JT 2008, 349 en artikel Th. HÜRNER = NjW 2008, 494 n. PC = JLMB 2008, 

1588 n. Fr. GEORGES “Faillite et contrats en cours: la Cour de cassation précise sa jurisprudence”= DAOR 

2008, 246 n. J. DERYCKERE, “Het recht van de curator om lopende overeenkomsten te beëindigen – Het Hof 

van Cassatie zet de deur die het zelf wijd had geopend terug op een kier”= T.Not. 2009, 201 met concl. A.g. C. 

Vandewal en n. F. BOUCKAERT, “Kan de curator van een gefailleerde een eind maken aan een lopende 

huurovereenkomst ?” = RW 2008-2009, 1729 n. = Jaarverslag cassatie 2008, 49; ook besproken door A. 

MEULDER, TBH 2008, 861 v. De conclusies van de a.g. hadden zeer uitdrukkelijk gewezen op de onvrede na 

het arrest van 24 juni 2004 en aangedrongen op een duidelijke stellingname van het Hof van cassatie. 

2595 Hof Brussel 11 mei 2005, NJW 2006, 801 noot P. Coussement = RAGB 2006, 661, verbroken door Cass. 

10 april 2008. 

2596 Het verbroken arrest a quo oordeelde van niet, maar werd verbroken door het principale middel, waardoor 

deze subsidiaire vraag niet werd behandeld in cassatie. 

1001


aangesteld). De uitwerking hieronder handelt dan ook over het vereffeningsbewind over een 

geheel vermogen. 

a. (Weder)samenstelling van het actief 

De bewindvoerder dient het actief op te sporen voor zover het deel uitmaakt van de boedel, 

ongeacht in wiens handen het zich bevindt. 

Wat de goederen betreft die in de macht zijn van de schuldenaar of op zijn naam staan, zal hij 

onderzoeken of de zakelijke rechten die derden beweren te hebben op die goederen, bestaan 

en tegenwerpelijk zijn aan de boedel. Vaak zal hij die rechten kunnen “lossen” door de 

verzekerde schuld te betalen, zo bv. bij goederen onder eigendomsvoorbehoud (zie verder) of 

waarop een reclamerecht of retentierecht rust. Zolang hij die goederen niet teruggeeft, is hij 

aansprakelijk voor de bewaring ervan. 

De bewindvoerder oefent ook de schuldvorderingen van de schuldenaar uit, die tot de 

verkrijging van activa (geld of andere goederen) kunnen leiden, inbegrepen 

schuldvorderingen tot schadevergoeding jegens de schuldenaar. Welke schuldvorderingen hij 

uitoefent, wordt onder d. nader besproken. 

De “wedersamenstelling” van het actief gebeurt desgevallend ook door de uitoefening van de 

actio Pauliana en – bij faillissement - andere bijzondere herstelbevoegdheden (in Deel II hst. 

III afd. D. besproken). In dat geval oefent de bewindvoerder rechten uit die de schuldenaar 

zelf niet (meer) had. 

Ook de "verbreking" van overeenkomsten, die hierboven uitvoeriger werd besproken, kan een 

wijze zijn om activa voor de boedel te behouden en te kunnen realiseren. 

Nadere details worden voor de verschillende bewindsvormen buiten faillissement worden 

apart besproken (o.a. de vraag of na het ontstaan van de samenloop door de schuldenaar 

verkregen goederen ook in de boedel vallen). 

De FaillW bevat vrij gedetailleerde regels over de wijze waarop de activa moeten worden opgespoord 2597 . 

Praktische problemen rijzen recnet wel steeds meer doordat de informatie zich kan bevinden “in the cloud” in 

plats van fysiek aanwezig te zijn in de onderneming inb; de aanwezige databestanden 2598 ). 

Met toestemming van de rechter kan de curator tijdelijk de activiteit voortzetten met het oog op een betere 

tegeldemaking (zie art. 47 FaillW). 

Vanaf de sluiting van het proces-verbaal van verificatie van schuldvorderingen gaat de curator over tot 

verzilvering van de activa (voorheen kan hij de activa vervreemden die aan bederf of snelle waardevermindering 

2597 Zie onder meer art. 43 (opmaken inventaris) art. 45 (bewaringsverplichting boekhouding), art. 54 (opstellen 

van een balans), enz. 

2598 Voor de toegang van de curator tot gegevens “in the cloud”, zie bv. Rb. ’s Hertogenbosch 20 maart 2012, 

LJN nr. BV9640 op http://zoeken.rechtspraak.nl/. 

1002


bewindvoerder in beginsel beperkt (zie de bespreking daarvan in Deel II); maar die inperking 

wordt ten dele ongedaan gemaakt in geval van faillissement (opschorten en terugdringen van 

het afscheidingsrecht in de FaillW van 1998, zie onder Afd. H); de bevoegdheid van de 

bewindvoerder is dan dus weer ruimer. 

Door die tegeldemaking oefent de bewindvoerder het collectief pandrecht van de schuldeisers 

uit. Dat pandrecht verschaft hen immers geen recht op de goederen zelf, maar wel op de 

opbrengst ervan. De goederen, andere dan geld, worden daarom in beginsel verkocht en aldus 

omgezet in geld. De tegeldemaking doet geen afbreuk aan de rechten van schuldeisers: door 

zakelijke subrogatie gaan die over op de prijs. 

2° Procedure 

De wijze waarop die tegeldemaking gebeurt, en vooral de bepaling van de schuldeisers die in 

de opbrengst delen, verschil nogal voor de verschillende bewindssituaties, en wordt bij de 

gevallen buiten faillissement apart besproken. 

De FaillW bevat vrij gedetailleerde regels over de wijze waarop de activa moeten worden bewaard, beheerd en te 

gelde gemaakt 2603 . Deze regels gelden zowel de activa in de algemene boedel als die ten aanzien waarvan de 

rang ut singuli moet worden bepaald door de curator. 

Vanaf de sluiting van het proces-verbaal van verificatie van schuldvorderingen gaat de curator over tot 

verzilvering van de activa (voorheen kan hij de activa vervreemden die aan bederf of snelle waardevermindering 

onderworpen zijn, of waarvan de bewaringskosten te hoog zijn, art. 49 FaillW). Recente rechtsleer en 

rechtspraak leggen deze bepaling extensief uit, zodat art. 49 ook wordt toegepast op goederen die afzonderlijk 

niet aan de vereisten voldoen, maar deel uitmaken van een handelszaak of onderneming die bij gebrek aan snelle 

verkoop als geheel snel aan waarde zou verliezen (met name door het weglopen van het cliënteel) 2604 . 

Indien er reeds een uitwinningsprocedure op onroerend goed bezig is en zo ver gevorderd dat de gedwongen 

verkoop reeds is bekendgemaakt, wordt die voor rekening van de boedel voortgezet 2605 . De gelden afkomstig 

van de realisatie moeten tot aan de verdeling in beginsel gestort worden bij de Deposito- en Consignatiekas 2606 

(art. 51 FaillW) – een archaïsche regel die inzake faillissement behouden is, terwijl deze voor andere vormen van 

vereffeningsbewind werd versoepeld 2607 . 

2603 Zie onder meer art. 45 (bewaringsverplichting boekhouding), art. 54 (opstellen van een balans), art. 68 

(overmaking gelden aan Fonds voor Sluiting van ondernemingen met het oog op snelle uitbetaling van de 

werknemers), art. 75 (gewone procedure van tegeldemaking), art. 76 (bijeenroeping van de schuldeisers), enz. 

2604 Hof Gent 31 januari 2005, TRV 2005, 486 = RW 2006-2007, 408. Zie uitvoeriger P. COUSSEMENT, "De 

overdracht van insolvente ondernemingen in globo krachtens artikel 49 F.W.", TRV 2005, 431 v. en erratum TRV 

2005, 512. 

2605 Tenzij het gaat om een beslag op verzoek van de eerst ingeschreven hypothecaire schuldeiser. Gaat het om 

een beslag op verzoek van een andere bijzonder bevoorrechte schuldeiser, dan kan de curator overnemen (maar 

moet hij niet). 

2606 Op internet te vinden op http://www.treasury.fgov.be/interdeponl/Contact/Contact.htm. De lokale 

agentschappen van de DCK (die de gerechtelijke consignaties beheren) zijn toevertrouwd aan de 

hypotheekkantoren. De rentevoet wordt bepaald bij Ministerieel Besluit. 

2607 De regel werd dan ook in vraag gesteld door middel van een prejudiciële vraag aan het Arbitragehof, dat de 

regel in arrest nr. 2005/23 van 26 januari 2005 verenigbaar achtte met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel 

1004


zozeer om rechten van de schuldeisers als om rechten “van” de boedel als afgescheiden 

vermogen. 

Welke zijn de collectieve rechten van de samenlopende schuldeisers, of correcter, van de 

boedel ? 

Uitgangspunt moet zijn dat de schuldeisers c.q. de curator in beginsel niet meer rechten 

kunnen uitoefenen dan die waarover hun schuldenaar beschikte. Daarop kunnen er 

uitzonderingen zijn; die mag men niet te snel aannemen. 

Het betreft volgende categorieën van rechten: 

a) In de boedel bevinden zich op de eerste plaats de rechten van de schuldenaar zelf, die de 

schuldeisers krachtens het (algemeen) beslag hebben verkregen, en dus een actief vormen dat 

deel uitmaakt van de boedel, inbegrepen de schuldvorderingen jegens derden (bv. in 

schadevergoeding); dus hun collectief pandrecht op de activa van de schuldenaar. De 

schuldeisers c.q. de curator kunnen daarbij zoals gezegd in beginsel niet meer rechten 

uitoefenen dan die waarover hun schuldenaar beschikte (zie Deel II Hst. III Afd. D), en 

bovendien ook niet diegene die strikt persoonsgebonden zijn. Onder rechten van de 

gefailleerde dienen zowel schuldvorderingen en andere aanspraken als andere rechten te 

worden begrepen (ook Gestaltungsrechten, bv. ontbinden of aanvechten van een 

overeenkomst), behalve diegene die strikt persoonlijk zijn. 

b) Vervolgens de Gestaltungsrechten die zij kunnen uitoefenen in de vorm van de actio 

Pauliana en de andere herstelbevoegdheden van de bewindvoerder (met name bij 

faillissement). Het betreft rechten die de schuldenaar zelf niet heeft. Daardoor wordt immers 

het gemeenschappelijk onderpand “wedersamengesteld” (reconstitué) 2609 – correcter : 

uitgebreid - ten bate van de samenlopende schuldeisers. 

c) Zij kunnen ook de rechten uitoefenen die de schuldeisers halen uit gesimuleerde 

handelingen van de gefailleerde, dit ook al heeft de gefailleerde zelf wegens het geveinsd 

karakter ervan geen recht. 

d) Volgens de (m.i. problematische) formule van de cassatie-arresten heeft de boedel ook de 

aanspraak op schadevergoeding van schade aan de boedel zelf, ook genoemd het collectief 

nadeel dat de schuldeisers leiden (immers een schade aan het "collectief onderpand" van de 

schuldeisers) door de fout van een derde (d.i. iedereen behalve de gefailleerde). Waaruit kan 

die schade aan de boedel dan wel bestaan ? 

Vooreerst dit: het gaat niet om een vraag van ontvankelijkheid of hoedanigheid, maar om een 

vraag van gegrondheid, nl. of er al dan niet een schade van de boedel is en dus een subjectief 

recht “van de boedel” 2610 . 

2609 Terminologie van P.g. Faider voor Cass. 1 juni 1876, Pas. 1876 I 298. 

2610 Cass. 4 februari 2011, nr. C.09.0420.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20110204-4 = Jaarverslag Cassatie 2011, 21 = RW 2011-2012 n. J. VAN ANROYE “Collectieve en individuele 

1006


Volgens de cassatieformule is er schade aan de boedel bij een vermeerdering van het passief 

van de boedel of een vermindering van het actief 2611 door de fout van een derde. Dit dient 

m.i. te worden genuanceerd: zeker niet elke toename van het passief is een schade voor de op 

dat ogenblik reeds bestaande schuldeisers. 

Maar er is de meer fundamentele vraag op welke grond de schuldeisers een aanspraak zouden 

hebben wanneer de gefailleerde zelf geen aanspraak heeft (bv. indien de toename van het 

passief of vermindering van het actief door een daad van een derde die contractueel 

verbonden is met de gefailleerde geen contractuele fout uitmaakt). M.i. is er hoogstens een 

rechtsgrond in de volgende twee gevallen: 

1° Wanneer bij de uitoefening van de actio pauliana of de herstelbevoegdheden van de 

curator t.a.v. handelingen uit de verdachte periode blijkt dat een goed dat aan een wederpartij 

van de gefailleerde was vervreemd niet in de boedel kan worden geïntegreerd omwille van 

een daad van die wederpartij, dan heeft de boedel een aanspraak tot schadevergoeding op die 

wederpartij (zie de bespreking in het Deel II Hoofdstuk III afdeling D). 

2° Waar de aangesproken derde bij de schuldeisers de schijn heeft gewekt dat een bepaald 

actief aanwezig zou zijn of passief afwezig zou zijn. Dit vinden we in Cass. 24 oktober 

2002 2612 , twee zaken waarin een fictieve kapitaalsverhoging was doorgevoerd door de 

valsheid van een derde. Door die fout was het kapitaal niet daadwerkelijk verhoogd tot het 

bedrag waartoe het volgens de akten van kapitaalverhoging zou zijn verhoogd. De curator 

vorderde de daarmee overeenstemmende schadevergoeding. Er werd niet ingegaan op de 

vraag of het in casu ging om een recht op schadevergoeding van de gefailleerde zelf (dat als 

bestanddeel van de boedel door de curator werd uitgeoefend) dan wel om een eigen recht op 

schadevergoeding van de boedel, omdat er in beide gevallen een aanspraak van de boedel zou 

zijn (en dus de curator bevoegd) nu de schade van de schuldeisers in ieder geval een 

gemeenschappelijke schade was 2613 . Nochtans is die vraag m.i. wel relevant, want indien de 

gefailleerde geen recht had, dan kan dit slechts op grond van de simulatie, maar dan kunnen 

de schuldeisers van de gefailleerde zich op de gesimuleerde handeling beroepen om de 

kapitaalsverhoging in te vorderen. 

In Cass. 29 oktober 2004 2614 stelt het Hof van cassatie ditmaal duidelijker dat de schuldeisers 

collectieve aanspraken kunnen hebben, ook indien de gefailleerde geen aanspraak heeft, en 

rechtvaardigt dit met een beroep op de bescherming van het gewettigd vertrouwen van de 

schade na faillissement: een kwestie van concrete schadebegroting “. 

2611 Cass. 19 oktober 1999, Arr. nr. 544. Voor het geval van vermindering van het actief vinden we dezelfde 

regel in § 92 Duitse InsO. 

2612 Cass. 24 oktober 2002, RW 2002-2003, 902 met conclusies A.g. Dubrulle = TBH 2003, 184 noot 

VERRAES. 

2613 In de zin van een recht op vergoeding van de gefailleerde: L. CORNELIS, “Persoonlijk: over schade en de 

aansprakelijkheidsvordering van de curator”, in Liber amicorum Yvette Merchiers, p. 75 v. nr. 22 v. 

2614 Cass. 29 oktober 2004, RPS 2004, 159 n. W. DERIJCKE, "La position juridique du curateur: entérinement 

d'une révolution taxinomique" = RW 2007-2008, 500. 

1007


schuldeisers (op de aanwezigheid van dat actief of afwezigheid van dat passief). Daardoor 

wordt aansluiting gezocht met de schijn- of vertrouwensleer. 

Maar de regel moet wel zijn dat de boedel (en dus de curator) geen andere aanspraken heeft 

dan de gefailleerde zelf 2615 . 

Daarnaast kan ook uit andere specifieke wetsbepalingen volgen dat een bepaalde aanspraak 

enkel door de curator kan worden uitgeoefend; zo bv. de aansprakelijkheidsvordering tegen de 

oprichters van een gefailleerde vennootschap wegens kennelijk ontoereikend kapitaal bij 

oprichting 2616 . 

e) Tenslotte kan de curator van een VOF volgens de rechtspraak ook, met het oog op een 

efficiënte afwikkeling, de rechten van de schuldeisers van de VOF jegens de eveneens 

failliete vennoten van de VOF uitoefenen, al gaat het hier strikt genomen om individuele 

rechten van die schuldeisers 2617 . 

4. Rechten van de individuele schuldeisers jegens derden. 

a. Aanspraken jegens de gefailleerde 

Uit het voorgaande volgt dat de rechten van de schuldeisers jegens de gefailleerde voor hun 

rekening worden uitgeoefend door de bewindvoerder, zodat de schuldeisers ze niet meer 

individueel kunnen uitoefenen. 

b. Hetzij boedelaanspraak hetzij individuele aanspraak 

Wat aanspraken jegens derden betreft, moet nagegaan worden of het een recht is van de 

boedel of een individuele aanspraak van een individuele schuldeiser. 

Indien de schade een schade aan de boedel is, heeft dit tot gevolg dat enkel de boedel (dus de 

curator) een aanspraak heeft op vergoeding. De schuldeisers hebben geen individuele 

aanspraak op vergoeding van de schade die eruit zou bestaan dat door de schade aan de 

boedel hij zijn schuldvordering niet of minder recupereert (loutere reflexschade of 

“weerkaatsingsschade”, dommage par ricochet). Dit blijkt uit een arrest van het Hof van 

2615 Hof Gent 6 oktober 2008, 7 e K., nr. 2006/AR/1959 en 1994, faill. TVD Plastics t. Inox Construct, dat ten 

dele verbroken werd - evenwel niet op dit punt - door Cass. 17 december 2010, nr. C.10.1046.N = 


HOUBEN: “De collectieve schade die de curator kan vorderen is geen bundeling van individuele 

vorderingsrechten van de schuldeisers, maar wel het vorderingsrecht van de gefailleerde dat op grond van het 

faillissemenstbeslag kan worden gerealiseerd”. 

2616 Zie over het collectief karakter hiervan Hof Antwerpen 18 december 2000, RW 2001-2002, 1364. 

2617 Cass. 19 december 2008, nr. C.07.0281.N, Geudens, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20081219-1 = Jaarverslag cass. 2008, 53 = RW 

2009-2010, 1428 n. J. VANANROYE = TRV 2009, 459 n. H. DE WULF "Het faillisement van onbeperkt 

aansprakelijke vennoten van een VOF en de taak en bevoegdheid van de curator" = TBH 2009, 938 n. M. 

COIPEL "Faut-il remettre en cause la solution traditionnelle qui attribue la qualité de commerçant aux associés 

d’une SNC et au(x) commandité(s) d'une SCS ?". 

1008


cassatie van 17 januari 2008 2618 ; hetzelfde geldt voor aandeelhouders 2619 . Voor 

uitzonderingen zie hieronder. 

Wanneer het niet gaat om een aantasting van de verhaalsmogelijkheden van de gezamenlijke 

schuldeisers, maar om schade die slechts een bepaalde categorie schuldeisers heeft geleden, 

dan komt de aanspraak niet toe aan de curator (bv. de zaakvoerder zet de onderneming voort 

wetende dat de nieuw aangegane schulden nooit zullen kunnen worden betaald 2620 ; of de 

vereffenaar van een voor de faillietverklaring reeds in vereffening zijnde vennootschap heeft 

de voorrangsregels niet geëerbiedigd 2621 ; zaakvoerder heeft niet de btw-aangifte ingediend 

waartoe hij wettelijk verplicht was waardoor de btw-schuld van de vennootschap niet werd 

betaald 2622 ; zaakvoerder heeft ingehouden bedrijfsvoorheffing niet doorgestort 2623 ). Enkel de 

individuele schuldeisers hebben een aanspraak op vergoeding van een nadeel dat niet 

collectief is. De individuele schuldeisers behouden ook een individuele aanspraak op 

vergoeding voor door dezelfde fouten van een derde geleden schade die een andere schade is 

dan de collectieve schade van de schuldeisers 2624 ; het moet dus wel gaan om een andere 

schade dan de waardevermindering van het collectief onderpand en de daaruit volgende 

vermindering van het verhaalsrecht van de schuldeiser. 

c. Uitzonderlijk individuele aanspraak voor boedelschade 

Uitzonderlijk geeft de wet aan individuele schuldeisers het recht om vergoeding te vorderen 

voor schade die primair schade aan de boedel is. Dat vinden bij de bijzondere 

faillissementsaansprakelijkheid van bestuurders bij kennelijk grove fout (art. 265, 409 en 530 

Wb.Venn., zoals gewijzigd bij Wet van 4 september 2002). De rechtspraak interpreteert de 

bevoegdheid van de individuele schuldeisers restrictief; een door de curator gesloten dading 

2618 Cass. 17 januari 2008, nr. F.06.0079.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20080117-14, Jaarverslag cassatie 2008, 47; ook besproken door J. VANANROYE, RW 2011-2102, 370 

randnr. 7. Volgens de conclusies van het O.M. bij het arrest van 17 januari 2008 was de eis niet onontvankelijk 

maar enkel opgeschort tijdens de faillissementsprocedure. In rechtsleer voor het arrest werd wel verdedigd dat 

elke schuldeiser ook voor eigen rekening zijn aandeel in de weerkaatsingsschade ten gevolge van collectieve 

schade kan opvorderen bij verzuim aan de bewindvoerder (zo E. DIRIX, “Recente rechtspraak insolventierecht”, 

Themis deel 20. Insolventierecht, 2003-2004, p. 73 nr. 23). 

2619 Cass. 23 februari 2012, nr. C.11.0459.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20120223-5 = RW 2011-2012, 1658 n. F. PARREIN = TRV 2012, 319 n. J. VANANROYE “Aandeelhouders 

hebben geen zelfstandig vorderingsrecht voor afgeleide schade”. De tegenovergestelde opvatting werd voordien 

verdedigd door D. DEMAREZ, De afgeleide schade van aandeelhouders van een naamloze vennootschap, 

doct.pr. Leuven 2004. 

2620 In die zin de Staats-Nederlandse rechtspraak: HR 16 september 2005, De Bont/Bannenberg q.q. 

(Installogic), AA 2006, 732 n. S. KORTMANN & N. VERMUNT = JA 2005/109 n. F. VERSTIJLEN = NJ 2006, 

311 n. PvS. 


2622 Cass. 4 februari 2011, nr. C.09.0420.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20110204-4 = Jaarverslag Cassatie 2011, 21 = RW 2011-2012 n. J. VAN ANROYE “Collectieve en 

individuele schade na faillissement: een kwestie van concrete schadebegroting “. 

2623 Hof Antwerpen 6 apirl 1999, RW 2001-2002, 924. 

2624 Zie bv. kh. Ieper 21 oktober 2002, RW 2003-2004, 431. Zie verder onder meer J. VANANROYE, 

“Vorderingsrechten van curator en individuele schuldeisers voor schade aan het vermogen van de gefailleerde”, 

TRV 1998, 268 v.; K. GEENS e.a. “Overzicht van rechtspraak vennootschappen 1992-1998”, TPR 2000, p. (99) 

301 v. 

1009


bindt alle schuldeisers, behalve voor schade die verschilt van de schade aan de boedel of voor 

schade veroorzaakt door een andere fout 2625 . Ook is de aanspraak van de individuele 

schuldeisers subsidiair, d.i. enkel indien de curator stilzit (zelfde arrest) 2626 . De rechter kan 

niet aan de curator en aan een schuldeiser vergoedingen toekennen die elkaar overlappen, ook 

niet in het kader van een burgerlijke partijstelling in een strafproces 2627 . Wel kan de 

aanspraak van de individuele schuldeiser ook na de sluiting van het faillissement worden 

uitgeoefend 2628 . 

d. Curator oefent rechten separatisten niet uit 

Een andere belangrijke nuance heeft te maken met het feit dat bepaalde schuldeisers 

“separatisten” zijn, d.i. een afscheidingsrecht hebben, waardoor zij het onderpand waarop zij 

een zakelijke zekerheid hebben in beginsel van de boedel kunnen afscheiden en afzonderlijk 

uitwinnen. In zoverre zijn zij geen concurrente of samenlopende schuldeisers. Dit wordt 

verder uitvoeriger besproken. In dat verband moet hier worden vermeld dat de bewindvoerder 

niet de rechten kan uitoefenen die enkel aan die separatisten toekomen, dus rechten waaraan 

de concurrente schuldeisers (samenlopende schuldeisers) geen deel hebben 2629 . 

e. Zijdelingse vordering 

Bij verzuim van de curator om bepaalde rechten van de schuldeisers uit te oefenen, zouden zij 

dit in diens plaats kunnen doen door middel van de zijdelingse vordering (art. 1166 BW). 

f. Aansprakelijkheid bewindvoerder 

Ook de aansprakelijkheidsvordering jegens de bewindvoerder zelf is een individuele 

aanspraak van elke schuldeiser apart. 

AFDELING F. Procesrechtelijke gevolgen van het vereffeningsbewind. 

1. Bij vereffeningsbewind in het algemeen 

De onderbewindstelling van een vermogen heeft ook procesrechtelijke gevolgen. Deze 

worden beheerst door de lex fori, d.i. de wet van de plaats waar het geding wordt gevoerd (art. 

118 § 4 III WIPR); de hier besproken regels gelden dus enkel voor gedingen die voor 

2625 Zie Cass. 10 december 2008, Edelweisz, P.08.0939.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20081210-6, JLMB 2009, 724 = Pas. 2008, 2907 

met concl. A-g D. Vandermeersch = RDP 2009, 602 = TRV 2012, 45 n. F. PARREIN, ook besproken door J. 

VANANROYE, RW 2011-2102, 370 randnr. 4 en door GEENS, WYCKAERT e.a., TPR 2012 (73) 335 nr. 269. 

2626 Vgl. de Staats-Nederlandse rechtspraak, bv. HR 21 december 2001, Lunderstadt/De Kok, AA 2002, 819 n. 

R. VRIESENDORP = NJ 2005, 95. 

2627 Cass. 9 november 2011, nr. P.11.1162.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20111109-7. 

2628 Kh. Antwerpen 19 maart 2010, RW 2011-2012, 1049 

2629 De curator heeft geen wettelijke bevoegdheid om de separatisten te vertegenwoordigen, en zeker niet de 

eigenaars van goederen in detentie bij de gefailleerde zoals bv. verhuurders of leasinggevers – zie bv. Hof 

Antwerpen 15 november 2001, RW 2002-2003, 587. 

1010


Belgische rechtbanken aanhangig zijn. We hebben het hierbij over het algemeen 

vereffeningsbewind; de hierna genoemde regeling gaat maar ten dele op voor het uitvoerend 

beslag. 

a. De begrippen formele en materiële procespartij 

Het procesrecht maakt een onderscheid tussen de “formele procespartij” en de “materiële 

procespartij” 2630 . De eerste is de persoon in wiens naam het proces wordt gevoerd, de tweede 

diegene voor wiens rekening dit gebeurt. In de meeste gevallen gaat het om dezelfde persoon. 

Indien dat niet het geval is rijst de vraag of de formele procespartij wel de door het 

procesrecht vereiste “hoedanigheid” heeft, d.i. de hoedanigheid of bevoegdheid om 

andermans rechten in een proces geldend te maken of meer algemeen voor andermans 

rekening te procederen. 

De bewindvoerder is de formele procespartij in de rechtsgedingen betreffende de boedel en 

zal “qualitate qua” optreden; hij treedt op in een bijzondere hoedanigheid en is geen materiële 

procespartij (dat is de partij over wiens rechten en plichten het geding handelt). 

Dit betekent ook dat bij een veroordeling van de bewindvoerder wegens tergend en roekeloos 

geding, hij persoonlijk aansprakelijk is voor die veroordeling, die niet kan verhaald worden op 

het door hem bestuurde vermogen 2631 . De gewone gerechtskosten daarentegen waarin de 

bewindvoerder zou veroordeeld worden, vormen een schuld van de boedel 2632 . 

b. Gevolgen van het vereffeningsbewind bij nieuwe gedingen 

Bij vereffeningsbewind is dit laatste vrij duidelijk. 

Door de samenloop en het vereffeningsbewind verliest de schuldenaar zijn bevoegdheid om 

over de in beslag genomen activa te beschikken. Enkel de bewindvoerder is nu bevoegd om in 

rechtsgedingen op te treden die het onder bewind gestelde vermogen kunnen binden (d.i. die 

een weerslag kunnen hebben op activa van de boedel dan wel passiva in de boedel). De 

bewindvoerder zal ook in de rechtsgedingen betreffende de boedel “qualitate qua” optreden; 

hij is de formele procespartij (eiser of verweerder), maar treedt op in een bijzondere 

hoedanigheid en is geen materiële procespartij (dat is de partij over wiens rechten en plichten 

het geding handelt). Hij heeft daartoe inderdaad ook de door het procesrecht vereiste 

hoedanigheid. 

Bij rechtspersonen in ontbinding wordt wel geoordeeld dat de rechtspersoon handelingsonbekwaam wordt 2633 . 

Dat heeft evenwel daarmee te maken, dat anders dan bij natuurlijke persoon, de rechtspersoon enkel door zijn 

organen kan handelen, en dat de normaal tot handelen bevoegde organen hun bevoegdheid hebben verloren, 

zodat enkel de vereffenaar die handelingen kan stellen voor rekening van de rechtspersoon. De algemene 

2630 Zie verder over deze begrippen M.E. STORME, in Recht halen uit aansprakelijkheid, 189 v. 

2631 Hof Luik 14 januari 1999, RGAR 2000, 13.272; Hof Bergen 20 februari 2003, JLMB 2004, 1442; 

COPPENS & 'T KINT, "Chronique", RCJB 1991, 505 nr. 68. 

2632 Idem als vorige noot. 

2633 Bv. Hof Brussel 16 november 2007, P&B 2008, 123. 

1011


De ongegrondverklaring van de schuldvordering heeft in beginsel gezag van gewijsde ook in verhouding met de 

gefailleerde zelf: de afgewezen schuldeiser kan zich dus ook niet meer tegen de gefailleerde zelf richten 2641 . 

Problematischer zijn de gevallen waarin schuldvorderingen niet tegenwerpelijk zijn aan de boedel, maar in 

beginsel wel gelden jegens de gefailleerde persoonlijk; zo bv. de interest van concurrente schuldvorderingen die 

vervalt na de samenloop. De enige correcte interpretatie is dat hier de niet-aanvaarding in het faillissement 

meebrengt dat de procedure gewoon doorloopt tegen de schuldenaar persoonlijk. De procedure zou overigens 

ook tegen de curator kunnen worden gevoerd, als vertegenwoordiger van de gefailleerde krachtens art. 24 

FaillW, ook al betreft het geding de boedel niet 2642 . 

AFDELING G. Vorm van samenloop, aantreden van de schuldeisers en 

verificatie 

1. Organisatie van een grote samenloop 

Het faillissement beoogt een grote actieve samenloop, met een opsporen van alle 

schuldeisers 2643 . De faillietverklaring wordt daarom gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad; 

de curatoren hebben een verplichting tot publicatie in dagbladen (art. 38 FaillW). De 

schuldeisers worden daarbij uitgenodigd om tegen een bepaalde datum aangifte te doen van 

hun schuld (maximum 30 dagen na het vonnis van faillietverklaring). 

Ook faillietverklaringen uit andere EU-lidstaten worden in het Staatsblad gepubliceerd wanneer de gefailleerde 

in België een vestiging heeft (art. 3 II FaillW). 

2. De aangifte van schuldvordering 

a. Aangifte van schuldvordering in het faillissement 

1° Wie moet aangifte doen 

Om rechten geldend te maken ten aanzien van de activa onder bewind moet een schuldeiser 

aangifte doen van zijn schuldvordering. Enkel jegens de werknemers heeft de curator een 

zekere medewerkingsplicht (zie art. 40 II FaillW). 

Ook de schuldeisers met afzonderingsrecht (bijzonder voorrecht e.d.) moeten in beginsel 

aangifte doen (enkel bij eigendomsvoorbehoud gaat men ervan uit dat dit niet hoeft, en men 

2641 Cass. 13 maart 2009 nr. F.07.0080.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20090313-1. 

2642 Dat is althans de stelling onder de oude FaillW van Cass. 10 december 1925, Pas. 1926 I 106; L. & S. 

FREDERICQ, Handboek van het belgisch handelsrecht, IV (1981), nr. 2159 en 2243. 

2643 Men neemt aan dat het enkel gaat om schuldeisers van de gefailleerde, niet om schuldeisers van derden die 

zich op goederen van de gefailleerde kunnen verhalen. Zie bv. kh. Ieper 24 juni 2002, RW 2003-2004, 1392, in 

casu een conflict tussen de verhuurder die een goed aan natuurlijke personen had verhuurd, en de pandhouder op 

de handelszaak in dat goed gevestigd (waarbij de pandgever van de handelszaak een vennootschap was, en de 

huurders natuurlijke personen). In het laatste geval rijst er vanzelfsprekend wel een executieprobleem, zodat er 

niettemin wél in een of andere zin een samenloop was ontstaan tussen beiden. 

1014


ook op andere wijze zijn revindicatie kan uitoefenen; hetzelfde kan men stellen bij 

retentierecht) (zie ook verder in Afd. H. de bespreking van de rechtspositie van separatisten). 

Enkel de boedelschuldeisers moeten geen aangifte doen 2644 ; hun schuldvordering zal 

overigens meestal pas na de samenloop ontstaan zijn. Niets belet echter dat ze 

veiligheidshalve aangifte doen (met name wanneer de boedelschuld voortvloeit uit een 

lopende overeenkomst die na de samenloop wordt voortgezet). Uit zo'n aangifte kan niet 

afgeleid worden dat zo'n schuldeisers afstand doet van zijn bevoorrechte positie als 

boedelschuldeiser 2645 . 

2° Vorm en inhoud 

De vorm en inhoud van de aangifte (in Nederl. indiening ter verificatie) wordt bepaald door 

art. 63 FaillW 2646 . 

Er zijn enkele bijzondere regels in geval van faillissement van een kredietinstelling of een 

verzekeringsonderneming (zie bv. art. 109/10 v. Bankwet en art. 48/4 v. Controlewet 

verzekeringsondernemingen). 

De schuldeiser die zich op een voorrecht beroept, dient dit te specificeren. Dit moet in 

beginsel gebeuren in de aangifte 2647 , maar volgens de cassatierechtspraak kan het ook nadien 

nog gebeuren, zolang de verjaring (zie onder d.) niet is ingetreden 2648 . Men mag ook een 

provisionele aangifte doen. 

Een uitvoerbare titel is niet vereist, precies omdat aan alle schuldeisers de gelegenheid wordt 

gegeven om hun rechten geldend te maken met werking op datum van faillissement. 

Het indienen van een bedrieglijke aangifte is strafbaar gesteld (art. 489 quinquies 2° SW). 

3° Gevolgen van de aangifte 

De aangifte: 

- stuit de verjaring (en schorst ze tijdens de faillissementsprocedure), een louter voorbehoud 

voor vermeerdering stuit de verjaring niet; 

2644 Zie bv. I. VEROUGSRAETE, Manuel du curateur de faillite, Kluwer 2003, p. 429 nr. 701. 

2645 Cass. 5 maart 2010, C.08.0433.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F- 

20100305-3. 

2646 De vroegere verplichting de aangifte onder ede te bevestigen is geschrapt. 

2647 Art. 62 FaillW Zie bv. kh. Tongeren 4 maart 2004, TBH 2005, 287. 

2648 Cass. 30 oktober 2008, nr. C.07.0402.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F- 

20081030-15, RW 2009-2010, 105 en 279 = JLMB 2010, 344; eerder in die zin Hof Antwerpen 16 maart 2006, 

RW 2006-2007, 1415. Er is ook geen afstand van recht wanneer de schuldeiser zijn schuldvordering reeds in 

schuldvergelijking heeft gebracht en enkel het saldo aangeeft. Dat houdt ook geen afstand in van het recht op 

schuldvergelijking natuurlijk (bv. kh. Antwerpen 24 mei 2006, RW 2006-2007, 972). 

1015


- stuit én schorst de verjaring ook jegens de gefailleerde zelf - er is immers geen mogelijkheid 

om gedurende de faillissementsprocedure uit te voeren jegens de gefailleerde zelf 2649 ; 

- jegens hoofdelijke medeschuldenaars is de verjaring wel gestuit (gemeen recht, art. 1206 

BW), maar niet geschorst 2650 ; 

- houdt ook een ingebrekestelling in, die de interest doet lopen t.a.v. de gefailleerde 2651 voor 

zover dat nog niet het geval is (t.a.v. de boedel is de interest zoals gezegd geschorst); 

- verschaft geen uitvoerbare titel, maar ontneemt de schuldeiser niet het recht om zich 

burgerlijke partij te stellen in een strafprocedure (in het bijzonder tegen de bestuurders van de 

gefailleerde) 2652 . 

b. Melding van beroep op persoonlijke zekerheid 

De schuldeiser die wil genieten van een persoonlijke zekerheid, dient hiervan ook melding te 

maken in zijn aangifte of uiterlijk binnen de 6 maanden na de faillietverklaring (art. 63 FaillW 

zoals ingevoegd bij Wet van 20 juli 2005); de gevolgen van deze melding of het ontbreken 

ervan worden besproken in Deel I (persoonlijke zekerheden). 

3. Verificatie van de schuldvorderingen en gevolgen van de beslissing op verificatie 

a. Verificatieprocedure 

Na aangifte worden de schulden geverifieerd door de curator onder toezicht van de rechter 

(art. 65 v. FaillW). De verificatie (Fr. vérification, Dui. Prüfungsverfahren) is vereist precies 

omdat ook van schuldvorderingen waarvoor er nog geen uitvoerbare titel is, aangifte kan 

worden gedaan. 

Er wordt een datum vastgelegd, hoogstens 30 dagen na het verstrijken van de aangiftetermijn, 

waarop het "eerste proces-verbaal van verificatie" wordt neergelegd, proces-verbaal waarin de 

schulden worden aanvaard, aangehouden of betwist (om later aanvaard of verworpen te 

worden) 2653 . Om de vier maanden moet er vervolgens een aangevuld proces-verbaal van 

verificatie worden neergelegd 2654 , met in totaal 5 processen-verbaal. Is de schuldvordering 

betwist, dan moet er later door de rechter beslist worden. Het is niet noodzakelijk daarvoor 

een gewone procedure op te starten naast de verificatieprocedure; wel is elke betwisting een 

apart geding met enkel de betrokkenen als partij. 

2649 Cass. 19 januari 2009, RSZ t. G.N., nr. S.08.0098.N = Jaarverslag cassatie 2009, 28; vgl. eerder Cass. 13 

november 1997 nr. C.95.0361.N 

2650 Cass. 19 januari 2009, RSZ t. G.N., nr. S.08.0098.N = Jaarverslag cassatie 2009, 28. 

2651 Cass. 16 februari 1995, RW 1995-96, 88. 

2652 Cass. 9 november 2011, nr. P.11.1162.F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20111109-7. 

2653 Zie art. 65 tot 71 v. FaillW, met onder andere in art. 67 II een informatieplicht jegens de werknemers wiens 

aangifte betwist wordt (beroep tot vernietiging van die nieuwe bepaling werd afgewezen door het Arbitragehof 

in arrest nr. 91/2004 van 19 mei 2004, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004-091n.pdf, met in dat 

arrest een eerder restrictieve interpretatie van die nieuwe verplichting voor de curator). 

2654 Art. 68 FaillW zoals gewijzigd bij wet van 6 december 2005. 

1016


Omgekeerd bevat art. 63bis FaillW een regeling voor het geval er over die schuld reeds een 

geding aanhangig was (zie hoger). 

De gefailleerde en de schuldeisers kunnen binnen één maand na het desbetreffende P.V. van verificatie bezwaar 

aantekenen door middel van dagvaarding (art. 69 FaillW). 

b. Gevolgen van een aanvaarding voor de schuldeiser 

Eenmaal een schuldvordering aanvaard is, is deze aanvaarding definitief wat de som betreft en volgens de 

traditionele opvatting ook wat de ingeroepen en aanvaarde voorrechten betreft 2655 ; nadien kan een schuldeiser 

geen voorrecht meer inroepen dat hij niet reeds had ingeroepen, behoudens wanneer zijn verkeerde aangifte het 

gevolg was van bedrog of overmacht 2656 ; hetzelfde geldt in andere zin voor de curator 2657 . De recente 

rechtspraak aanvaardt evenwel meer en meer dat wanneer in de aangifte geen voorrecht werd ingeroepen en de 

rechtbank daar bij de verificatie geen uitspraak over heeft gedaan, de schuldeiser van de aldus aanvaarde 

schuldvordering later nog een voorrecht kan inroepen 2658 . 

c. Gevolgen van een aanvaarding voor andere betrokkenen 

Eenmaal een schuldvordering aanvaard is, is deze aanvaarding ook definitief bindend voor de curator 2659 en 

voor de personen die partij waren in de procedure. De beslissing is niet bindend voor personen die borg staan of 

anderszins persoonlijke zekerheid zijn voor de vastgestelde schuld, tenzij zij betrokken werden in de procedure 

voor de verificatie van die schuld 2660 . 

d. Gevolgen van een afwijzing 

Een afwijzing van de aangegeven schuldvordering heeft niet enkel gevolgen in de verhouding 

met de boedel maar ook met de gefailleerde zelf. Ook in verhouding met de gefailleerde heeft 

de afwijzing gezag van gewijsde en is de schuldvordering dus onbestaande – zelfs indien er 

tot zekerheid van die beweerde schuldvordering een hypotheek was gevestigd 2661 . 

4. Gevolgen van niet-aangifte; verjaring van opnamerecht 

a. Verjaring van het recht opname te vorderen 

Het recht opname te vorderen is op zichzelf aan verjaring onderworpen: 

- het verjaart na verloop van één jaar 2662 te rekenen van het failliet verklarend vonnis, behalve voor de 

2655 Cass. 16 februari 1995, RW 1995-96, 88; Kh. Luik 17 december 1996, DAOR 1997/42, 84; Hof Luik 23 

juni 2005, JLMB 2006, 348; E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004 nr. 34. 

2656 A. ZENNER, Dépistages, faillites et concordats, Larcier 1998, p. 613 nr. 846. 

2657 H. GEINGER e.a., "Overzicht", TPR 1996, 1041; I. VEROUGSTRAETE, Manuel (2003), 436 nr. 720; 

2658 Hof Luik 11 januari 2007, JLMB 2007, 973 en Hof Antwerpen 16 maart 2006, JLMB 2007, 973 beiden met 

n. J. CAEYMAEX, "De l'irrévocabilité de l'admission d'une créance". Reeds in die richting I. 

VEROUGSTRAETE, Manuel (2003), 437 nr. 721. 

2659 H. GEINGER e.a., "Overzicht", TPR 1996, 1041; I. VEROUGSTRAETE, Manuel (2003), 436 nr. 720; 

2660 Cass. 18 september 2008, RW 2009-2010, 196. 

2661 Cass. 13 maart 2009 nr. F.07.0080.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 

20090313-1. 

2662 Verjaringstermijn ingekort sedert 1 januari 2006 (wet 6 december 2005). Voorheen bedroeg die 3 jaar. 

1017


schuldvordering die vastgesteld wordt in een procedure tot tussenkomst of vrijwaring, vervolgd of ingesteld 

tijdens de vereffening; de verjaring kan ambtshalve worden ingeroepen; 

- indien er binnen die periode van één jaar geen opname wordt gevraagd maar wel een geschil aanhangig wordt 

voor een andere rechtbank dan de rechtbank die het faillissement heeft uitgesproken, en tegen de curatoren wordt 

gevoerd, en die andere rechtbank tijdens de vereffening een schuldvordering vaststelt, dan geldt art. 72 IV en 

verjaart het recht opname te vorderen van die schuldvordering na verloop van zes maanden te rekenen van de 

dag waarop het eindvonnis kracht van rechterlijk gewijsde heeft verkregen 2663 ; 

- de verjaringstermijn van één jaar geldt niet voor de schuldvordering die vastgesteld wordt in een procedure tot 

tussenkomst of vrijwaring, vervolgd of ingesteld tijdens de vereffening (art. 72 III FaillW).; 

- bij een schuldvordering die pas na de faillietverklaring retroactief wordt vastgesteld, zoals bv. ingevolge een 

nietigverklaring (bv. van een verkoop in de verdachte periode), dient naar analogie de verjaringstermijn van 6 

maanden vanaf die vaststelling te worden toegepast; 

- bij een schuldvordering van de fiscus die pas ontstaan is na de faillietverklaring (maar betrekking heeft op de 

periode voordien en dus geen boedelschuld is) en opeisbaar wordt door inkohiering, speelt deze 

verjaringstermijn niet 2664 . 

b. Gevolgen van niet-verjaarde laattijdige aangifte 

De bekende of onbekende schuldeisers die in gebreke blijven hun schuldvorderingen aan te geven of te 

bevestigen, komen niet in aanmerking voor de uitdelingen (art. 72 I FaillW). Tot aan de oproeping voor de 

afsluitende vergadering van schuldeisers (geregeld in art. 79 FaillW) hebben de schuldeisers die in gebreke zijn 

gebleven, het recht opname te vorderen zonder dat hun schuldvordering reeds bevolen uitkeringen kan 

opschorten. Zij hebben slechts recht op een dividend berekend op het nog niet verdeeld actief en dragen zelf de 

kosten en uitgaven waartoe de verificatie en de opname van hun schuldvorderingen aanleiding geven (art. 72 II 

FaillW). 

AFDELING H. Gevolgen van het faillissement voor de schuldeisers 

1. Gevolgen die gelden voor alle schuldvorderingen 

a. Gevolgen voor opeisbaarheid van schuldvorderingen en voor de loop van interest 

Zoals eerder reeds uiteengezet wordt het lopen van de interest gestopt voor de 

schuldvorderingen in de boedel, omdat het aandeel van elke schuldvordering in de boedel op 

het tijdstip van de samenloop wordt gefixeerd. De loop van interest op de schuldvorderingen 

in de boedel wordt daarom ten aanzien van de andere samenlopende schuldeisers geschorst. 

Deze regel geldt ook voor de interest op algemeen bevoorrechte schulden 2665 , maar niet voor 

interest die verzekerd is door middel van een zakelijk recht (zie hieronder) 2666 . De schorsing 

van de interest doet echter geen afbreuk aan de verschuldigdheid van de interest; de interest is 

2663 Cass. 8 november 2004, nr. C.03.0420.N, curatoren faill. NV Veehandel Daenen t. Minister van Financiën, 

TBH 2005, 258 = samenvatting in RW 2006-2007, 56 (een fiscale schuld waarvan geen aangifte was gedaan, 

maar waarover voor een andere rechtbank een geschil aanhangig was); Hof Luik 19 februari 2007, JLMB 2008, 

26. 

2664 kh. Turnhout 8 december 2009, RW 2009-2010, 1703. 

2665 Cass. 17 april 1980, Pas. 1980 I 1028; cass. 20 december 1982, Pas. 1983 I 487 = RW 1982-83, 2149; 

Cass. 26 december 1985, RW 1985-86, 1919. 

2666 Art. 23 I FaillW bepaalt “De rente van schuldvorderingen die niet gewaarborgd zijn door een bijzonder 

voorrecht, pand of hypotheek, houdt op te lopen vanaf het vonnis van faillietverklaring, doch alleen ten aanzien 

van de boedel”. 

1018


een achtergestelde schuldvordering; in Afd. K wordt besproken wat er met die interest gebeurt 

bij of na sluiting van het faillissement. 

Omgekeerd heeft de faillietverklaring tot gevolg dat de niet vervallen schulden opeisbaar 

worden ten aanzien van de gefailleerde (art. 1188 BW en 22 I FaillW). Niet vervallen 

schulden die geen rente geven en waarvan de vervaldag meer dan een jaar na het vonnis ligt, 

worden in het passief echter niet opgenomen dan onder aftrek van de wettelijke rente voor de 

tijd die nog moet verlopen sedert het vonnis van faillietverklaring tot de vervaldag 

(“verdiscontering”) (art. 22 II FaillW) 2667 . 

b. Gevolgen voor bedingen die voor het geval van faillissement in werking treden. 

In beginsel geldt er in ons recht geen verbod voor bedingen in overeenkomsten die in werking 

treden door het feit zelf van het faillissement. 

Zo bv. zijn bedingen die de overeenkomst ontbinden in geval van faillissement in beginsel 

geldig (zie hoger). Ook bedingen die een "netting" laten intreden in geval van faillissement 

zijn in beginsel geldig en effectief. 

Zoals gezegd heeft de wederpartij van de gefailleerde ook het recht een aan de samenloop 

tegenwerpelijke nettingovereenkomst (overeenkomst tot schuldvergelijking of 

schuldvernieuwing), al dan niet na toepassing van een close-out-beding, uit te voeren (art. 14 

WFZ en 16 § 3 WFZ). 

In beginsel is er ook geen ongeldigheid voor andere bedingen die in werking treden bij 

faillissement, bv. een schadebeding dat een forfaitaire schadevergoeding bepaalt in geval van 

faillissement van de schuldenaar 2668 . 

c. Gevolgen voor de rechten van de schuldeiser ten aanzien van persoonlijke zekerheden 

Krachtens art. 24bis FaillW (ingevoegd bij Wet van 20 juli 2005) wordt vanaf de 

faillietverklaring van een schuldenaar ook de tenuitvoerlegging ten laste van natuurlijke 

personen die zich kosteloos zeker hebben gesteld voor de gefailleerde opgeschort. Aangezien 

deze bepaling geen betrekking heeft op het vermogen van de gefailleerde zelf, wordt dit 

verderop besproken in Deel I (Persoonlijke Zekerheden), samen met de mogelijkheid van 

definitieve bevrijding van die persoonlijke zekerheden. 

2667 In art. 22 zijn er ook bijzondere regels voor orderbriefjes en wisselbrieven: 

- Is gefailleerde ondertekenaar van een orderbriefje, acceptant van een wisselbrief, of trekker bij gebreke van 

acceptatie, dan zijn de andere schuldenaars gehouden borg te stellen voor de betaling op de vervaldag, tenzij zij 

verkiezen dadelijk te betalen. 

- Ingeval een van de medeschuldenaars een niet vervallen en niet rentegevend orderbriefje of zodanige 

wisselbrief onmiddellijk betaalt, geschiedt zulks onder aftrek van de wettelijke rente voor de tijd die nog moet 

verlopen tot de vervaldag. 

2668 Een dergelijk beding werd wel in strijd geacht met de openbare orde door het Franse Cour de cassation, 

comm., 19 april 1985, Bull.Civ. IV nr. 120. 

1019


d. Fiscale gevolgen 

De faillietverklaring heeft ook fiscale gevolgen, waar hier evenmin op wordt ingegaan 2669 . 

2. Gevolgen voor niet-separatisten. 

De schuldeisers zonder separatistenpositie (inbegrepen de algemeen bevoorrechte) kunnen 

dus geen individuele maatregelen van tenuitvoerlegging noch bewarende maatregelen (bv. 

zijdelingse vordering) meer nemen t.a.v. de activa van de boedel. Ze zijn afhankelijk van het 

bewind van de curator. Reeds gelegde beslagen vervallen – of liever worden “opgeslorpt” 

door het faillissement, waarbij de voordelen van de beslaglegger vervallen; zo de executie 

wordt voortgezet door de curator geschiedt dit voor rekening van “de boedel” (d.i. alle daarin 

aangetreden schuldeisers). 

Een merkwaardige uitzondering is de mogelijkheid voor de fiscus en de inningsinstellingen 

van sociale zekerheidsbijdragen om ook na faillietverklaring nog eenzijdig een hypotheek te 

nemen en in te schrijven (de fiscus althans voor de inkomstenbelastingen, art. 427 lid 4 WIB 

1992; de inningsinstellingen ingevolge art. 16bis § 3 SSZ-Besluit 2670 ; art. 41ter § 3 RMZ- 

Wet 2671 ). Dit verplicht de faillissementscurator om deze instellingen voor te zijn door 

(onmiddellijk) een hypothecaire inschrijving te nemen op alle onroerende goederen (wat hij 

kan krachtens art. 57 lid 4 FaillW). Deze anomalie is vanzelfsprekend een nutteloze 

complicatie en het is ook de vraag of deze uitzonderingsmogelijkheid de toets aan het 

grondwettelijk gelijkheidsbeginsel kan doorstaan. Bovendien is het nog de vraag of de 

hypothecaire inschrijving enig gevolg heeft; minstens bij de ontbinding van rechtspersonen 

luidt de rechtspraak dat de inschrijving geen effect heeft (geen afbreuk doet aan de fixatie 

van de rechten van de schuldeisers 2672 ) en dus moet worden doorgehaald 2673 ; bij faillissement 

moet dit a fortiori gelden. 

3. Gevolgen voor separatisten 

De bespreking hierna is onder voorbehoud van andersluidende regels die voortvloeien uit het zakenrecht van het 

land waar de goederen gelegen zijn (art. 119 § 2 I WIPR). 

Hun rechten zijn opgeschort tot aan het proces-verbaal van verificatie van schuldvorderingen, 

en dit nog behoudens verdere schorsing van de tenuitvoerlegging door de rechtbank op 

verzoek van de curator gedurende max. 1 jaar (zie art. 26 III FaillW voor roerende goederen 

en art. 100 II FaillW voor onroerende goederen), een zgn. afkoelingsperiode. 

Er zijn wel enkele schakeringen en uitzonderingen, waardoor bepaalde separatistenposities 

toch geheel of ten dele blijven gelden: 

2669 Door een wet van 7 april 2005 is het mogelijk om mits het uitschrijven van een creditnota de reeds aan de 

fiscus betaalde maar van de gefailleerde niet ontvangen BTW onmiddellijk te recupereren. 

2670 d.i. het KB nr. 38 van 27 juli 1967 houdende inrichting van het sociaal statuut der zelfstandigen. 

2671 d.i. de Wet van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van 28 december 1944 betreffende de 

maatschappelijke zekerheid der arbeiders. 



1020


1° Wat betreft hypotheekrechten 

Voor de hypotheekrechten op onroerend goed geldt het volgende onderscheid: 

- de eerst ingeschreven hypothecaire schuldeiser die de uitwinning reeds heeft aangevat (d.i. 

beslag reeds overgeschreven) kan dadelijk doorgaan (a contrario uit art. 25 FaillW) 2674 (en 

moet dus niet wachten op het proces-verbaal van verificatie); 

- de eerst ingeschreven hypothecaire schuldeiser die de uitwinning nog niet heeft aangevat: 

algemene regel inzake separatisten (zie hierboven: opgeschort tot aan het proces-verbaal van 

verificatie van schuldvorderingen); 

- de andere hypothecaire schuldeisers kunnen doorgaan voor zover de uitwinning van het 

gehypothekeerde goed reeds was aangevat voor de faillietverklaring 2675 , en tenzij de curator 

deze uitwinning zelf voortzet, dan wel stuit op grond van art. 100 IV FaillW. om ze zelf te 

verkopen 2676 ; de stuiting van art. 100 IV FaillW wordt enkel toegekend indien dat in het 

belang is van de boedel, d.i. de curator sneller of efficiënter tot verkoop kan overgaan 2677 . 

Nadat de opschorting beëindigd is, hernemen de hypothecaire schuldeisers in alle gevallen 

hun rechten. 

2° Scheepshypotheek 

De scheepshypotheek daarentegen is een zekerheid op roerend goed en valt dus niet onder art. 

100 FaillW maar onder art. 26 FaillW 2678 . 

3° Wat betreft pandrechten en verwante rechtsfiguren 

2674 Bv. kh. Hasselt 16 oktober 2001, RW 2002-2003, 1553 = TBH 2002, 401 (goedkeurende bespreking door 

B. WINDEY). In die zin DIRIX & DECORTE (2006), nr. 57 p. 48; E. DIRIX, APR Beslag nr. 958, en 

“Overzicht”, TPR 1998, 590 nr. 138. 

Anders Kort geding Hasselt 4 mei 1998, RW 1998-99, 575 noot in dezelfde zin J. BYTTEBIER, “Het nieuwe art. 

100 FaillW” = TBH 1999, 216 met andersluidende noot C. VAN BUGGENHOUT = Bank & Fin. 1998, 517, 

andersluidende noot J.P. BUYLE 

2675 Volgens een deel van de de doctrine geldt dit slechts indien het onroerend bevel is overgeschreven voor de 

faillietverklaring, A. DE WILDE, “Artikel 100 Faill. W.”, in Comm. Voorr. & Hyp. p. 5, nr. 5; E. DIRIX en R. 

DE CORTE, Zekerheidsrechten (2006) p. 48, nr. 57; V. SAGAERT 

Volgens een ander deel geldt de betekening van het beslag: G. DE LEVAL, “La saisie immobilière », Rép. not., 

Larcier Brussel, 2007, p. 188, nr. 254; P. JEHASSE en F. FRANSOLET, “Vente immobilière et purge en 

matière de faillite et de règlement collectif de dettes. Questions pratiques", RNot.b 2009, 447; I. 

VEROUGSTRAETE, Manuel de la faillite et du concordat, Kluwer Antwerpen 2003, 563, nr. 962. 

2676 Rechtspraak en rechtsleer zijn verdeeld over de vraag of art. 100 IV ook tegen de eerst ingeschreven 

hyptoheekhouder kan worden ingeroepen. Bevestigend onder meer Kh. Leuven 3 december 2010, TBH 2011, 

588 = RW 2012-13, 210. 

2677 E. VAN CAMP & I. MERTENS, Faillissemenstswet anno 2008, p. 368; Kh. Leuven 3 december 2010, 

TBH 2011, 588. 

2678 Deze uitleg volgt uit de voorbereidende werken; een andere uitleg zou ongrondwettig zijn volgens 

Grondwettelijk Hof nr. 2008/129 van 1 september 2008, http://www.const-court.be/public/n/2008/2008- 

129n.pdf. 

1021


doen 2682 ; hij moet wel tijdig de goederen revindiceren (namelijk voor de sluiting van het 

proces-verbaal van verificatie van de schuldvorderingen, art. 101 III FaillW; zie verder de 

bespreking van het eigendomsvoorbehoud in Deel IV hst. III). 

Ook het eigendomsrecht ingevolge een eigendomsoverdracht tot zekerheid, in die gevallen 

waar ons recht daaraan zakelijke werking toekent (zie Deel IV hst. IV), blijft onberoerd door 

de samenloop. 

Hetzelfde geldt a fortiori voor het eigendomsrecht van de verhuurder, leasinggever, e.d.m. 

Ad 1° tot 3° 

Voor zover de zakelijke zekerheid ook de interest op de schuldvordering mee verzekert, doet 

het faillissement daaraan geen afbreuk en kan de interest, ook deze die na de samenloop 

vervalt, op het onderpand van die zekerheid worden verhaald 2683 . 

De separatistenposities blijven bovendien intact indien het gaat om het faillissement van een kredietinstelling of 

een verzekeringsonderneming 2684 . 

5° In het buitenland gelegen goederen 

Krachtens art. 119 § 2, 1° WIPR (alsmede Vo. 1346/2000 op de insolventieprocedures) 

worden de zakelijke rechten op goederen gelegen in het buitenland beheerst door de wet van 

de ligging, ook wat betreft de gevolgen van een insoventieprocedure. Wel kan daar mogelijks 

een secundaire insolventieprocedure worden geopend met de desbetreffende rechtsgevolgen 

(zie Vo. 1346/2000). 

4. Gevolgen voor schuldeisers van boedelschulden 

Aangezien deze voorgaan op alle schuldeisers in de boedel (zie de bespreking in Deel II), zou 

volgens een bepaalde opvatting, hun executierecht evenmin opgeschort zijn door het 

faillissement 2685 . Zoals hoger in Afd. G 2. aangegeven moeten zij geen aangifte doen of de 

verificatieprocedure volgen. Zij verliezen evenwel hun rechten jegens de boedel eenmaal er 

een verdeling heeft plaatsgevonden met akkoord van de rechter-commissaris, behoudens 

aansprakelijkheid van de curator persoonlijk wegens fouten 2686 . 

2682 V. SAGAERT, Delva-cyclus 2004-2005, p. 7; M. GREGOIRE, "Questions liées à l'invocation de la clause 

de réserve de propriété", Mélanges offerts à Pierre Van Ommeslaghe, Bruylant Brussel 2000, p. 483 nr. 25. 

2683 Zie art. 23 II FaillW: “De rente van de gewaarborgde schuldvorderingen kan niet worden gevorderd dan 

van de opbrengst van de goederen die verbonden zijn voor het voorrecht, het pand of de hypotheek.” 

2684 Dit ingevolge de (omzetting van) Europese Richtlijen (zie onder meer art. 109/20 tot 109/22 Bankwet, 

zoals gewijzigd bij W. 6 december 2004, en art. 48/20 tot 48/22 Controlewet verzekeringsondernemingen, 

eveneens zoals gewijzigd bij W. 6 december 2004. 

2685 Zie cass. 26 november 1981, Pas. 1982 I 427. 

2686 Hof Bergen 3 maart 2008, AR nr. 2007/171, Justel nr. F-20080303-6. 

1023


AFDELING I. Verdeling opbrengst der tegeldemaking en verdere afwikkeling 

van het faillissement 

1. Verdelen van de opbrengst 

a) Algemeen 

De opdracht van de vereffeningsbewindvoerder bestaat er tenslotte ook in om de geldelijke 

opbrengst van de goederen te verdelen onder de schuldeisers die opkomen in de samenloop, 

volgens de rang die hun schuldvorderingen innemen. Aldus wordt het passief zo veel als 

mogelijk aangezuiverd. 

Voor de schulden die - of het deel ervan dat - niet kunnen worden betaald en ook BTW 

omvatten zal de curator een zgn. fiscaal attest uitreiken waarmee de schuldeiser de door hem 

intussen reeds betaalde BTW kan recupereren. 

De uitkeringen ("dividend") aan schuldeisers zonder afzonderingsrecht (dus aan algemeen 

bevoorrechte of chirografaire schuldeisers) worden, in afwijking van het gemeen recht, 

toegerekend op het kapitaal van de schuld 2687 . 

De definitieve uitkering vereist het akkoord van de rechter-commissaris; dat laatste houdt een 

kwijting in voor de curator, behoudens diens aansprakelijkheid voor persoonlijke fout (art. 77 

FaillW). 

b) Batig saldo; achtergestelde interest 

Zoals hoger besproken, zal een eventueel batig saldo naar de schuldenaar gaan c.q. bij de 

vereffening van een nalatenschap naar de erfgenamen c.q. bij de vereffening van een 

rechtspersoon naar de aandeelhouders (vennootschap) of het statutair bepaalde doel (vzw en 

stichting). 

De rechtspraak oordeelde eerder dat in geval van faillissement waarbij de gefailleerde blijft 

bestaan, en er een batig saldo is na uitbetaling van alle schulden in de boedel, het niet tot de 

taak van de curator behoort om de geschorste interesten uit te betalen aan de schuldeisers: de 

curator dient het saldo uit te keren aan de gefailleerde, die – indien hij daarvan niet 

verschoond is verklaard - op zijn beurt verplicht is de intussen vervallen rente (die niet jegens 

de boedel liep) te betalen aan de schuldeisers 2688 ; deze rechtspraak betrof wel gevallen waarin 

de gefailleerde niet door de afsluiting van het faillissement ophield te bestaan en gaf niet aan 

wat er moet gebeuren bij een vennootschap waarvan het faillissement is afgesloten sinds de 

wetswijzigingen van 1997 en 2002. 

2687 F 't KINT, Sûretés (2004) nr. 147; Cass. 16 februari 1995, Pas. 1995 I 182 = RW 1995-96, 88. 

2688 Cass. 18 maart 2004, rolnr. C.01.0183.N, curatoren NV Peeters & Van den Broeck, RW 2004-2005 noot M. 

DE THEIJE "Verhaalbaarheid van interesten op batig saldo na faillissement van een vennootschap". Voor een 

toepassing van de regel dat de interest verschuldigd blijft, Hof Gent 1 maart 2011, RW 2012-13, 21. 

1024


In een arrest van 13 oktober 2011 2689 besliste het Hof van cassatie tenslotte dat deze rente bij 

faillissement weliswaar buiten de faillissementsvereffening valt en volgens art. 80, laatste lid, 

FaillW. de sluiting van het faillissement een einde maakt aan de opdracht van de curator, 

behalve wat de uitvoering van de sluiting betreft, maar dat wanneer de sluiting van de 

verrichtingen van het faillissement de ontbinding van de rechtspersoon tot gevolg heeft en de 

onmiddellijke sluiting van de vereffening meebrengt, de curator desondanks onder toezicht 

van de rechtbank de rente van de schuldvorderingen die buiten de faillissementsvereffening is 

gebleven mag voldoen uit het batig saldo van de vereffening. Dit wordt geacht plaats te 

vinden in het kader van de sluiting van de vereffening. Is er dan nog een saldo, gaat het naar 

de aandeelhouders of andere rechthebbenden. 

c) Persoonlijke aansprakelijkheid bewindvoerder 

Zoals hoger reeds aangegeven is de bewindvoerder persoonlijk aansprakelijk indien een 

schuldeiser door een fout van de bewindvoerder bij de verdeling van het actief minder krijgt 

dan waarop hij volgens zijn rang recht heeft. 

2. Summiere sluitingsprocedure 

Daarnaast is er ook een summiere procedure voor het geval het actief zelfs niet volstaat om 

kosten van de vereffening (inbegrepen beheer en boedelschulden) zelf te dekken (art. 73 

FaillW 1997). 

3. Gevolgen intrekking faillissement 

Mocht het faillissement ingetrokken worden, zullen de handelingen van de curator vaak toch 

bindend zijn voor de gefailleerde op andere rechtsgronden, zoals met name 

zaakwaarneming 2690 . 

AFDELING J. De mogelijke verschoonbaarverklaring en gevolgen daarvan 

Ook in de Faillissementswet van 1851 bestond de mogelijkheid de gefailleerde bij afsluiting van het 

faillissement verschoonbaar te verklaren, doch de gevolgen daarvan waren erg beperkt, nl. geen bevrijding van 

restschulden, maar enkel van de mogelijkheid van lijfsdwang voor die schulden. Nadat de lijfsdwang werd 

afgeschaft in 1879 geraakte de verschoonbaarverklaring, die geen concrete gevolgen meer had, in onbruik (de 

rechtbanken deden er geen uitspraak meer over). 

De verschoonbaarheid werd gereactiveerd door de FaillW van 1997 2691 met veel belangrijker 

gevolgen, nl. bevrijding van restschulden. Dit sluit aan bij een ontwikkeling in vele andere 

2689 Cass. 13 oktober 2011, C.10.0570.N, faillissement HCB, TBH 2012, 450. 

2690 Bv. Hof Brussel 11 september 2009, Sabena Technics t. Sobelair nv in vereffening, nr. 2009/AR/134, 

www.juridat.be. 

2691 De mogelijkheid geldt voor alle faillissementen die niet afgesloten waren op het tijdstip van 

inwerkingtreding van de wet (onmiddelijke werking; bv. hof Luik 8 januari 2004, JT 2004, 578; de toepassing op 

bestaande schulden en aantasting van bestaande schuldvorderingen werd niet ongrondwettig geacht door het 

Arbitragehof arrest nr. 78/2004 van 12 mei 2004, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004- 

1025


landen van West-Europa, die voor het eerst (reeds in de 19 e eeuw) ontwikkeld werd in het 

Anglo-Amerikaanse faillissementsrecht (de ""discharge"). De vereisten voor verschoning 

werden versoepeld in de wijziging van de FaillW bij Wet van 4 september 2002 2692 , zij het 

dan dat de mogelijkheid tegelijk werd beperkt tot gefailleerde natuurlijke personen (met 

uitsluiting van rechtspersonen). 

1. Tijdstip van beoordeling van de verschoonbaarheid 

Over de verschoonbaarheid wordt ten laatste geoordeeld bij de sluiting van het faillissement - 

zowel bij gewone afsluiting van de vereffening als na summiere rechtspleging tot sluiting -, 

doch sinds de wijziging van art. 80 bij Wet van 20 juli 2005 kan de gefailleerde vanaf 6 

maanden na de faillietverklaring verzoeken om uitspraak te doen over de sluiting (art. 80 V 

FaillW) 2693 . Alsdan worden de curator en de gefailleerde opgeroepen (art. 80 II FaillW) en 

gehoord en over de verschoonbaarheid beslist. 

Na een afsluiting zonder verschoonbaarverklaring, kan deze retroactief worden uitgesproken 

in geval van derdenverzet van de gefailleerde 2694 . 

Ook na het overlijden van de gefailleerde kan deze nog verschoonbaar worden verklaard 2695 . 

2. Vereisten voor verschoonbaarverklaring 

De gefailleerde-natuurlijke persoon heeft volgens art. 80 FaillW (versie 2002) recht op 

verschoonbaarverklaring indien: 

078n.pdf). 

De mogelijkheid geldt niet voor reeds afgesloten faillissementen (de niet-toepassing daarvan werd door het 

Arbitragehof niet ongrondwettig geacht, arrest 2004/68, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004- 

068n.pdf). Sommige rechtspraak oordeelde dat de verschoonbaarheid nog kan worden gevraagd voor reeds voor 

1998 afgesloten faillissementen wanneer bij de afsluiting ervan geen uitspraak werd gedaan over de 

verschoonbaarheid (bv. Hof Luik 20 november 2003, JLMB 2004, 337 goedkeurende noot P. CAVENAILE); 

andere rechtspraak verwerpt dat verzoek met name wanneer eht niet werd gedaan bij de afsluiting van het 

faillissement, omdat de rechtsmacht van de rechtbank dan uitgeput was en het faillissement minstens sedert 1 

januari 1998 niet meer kan worden heropend (bv. kh. Brussel 17 januari 2007, onuitg., faill. Marmich; vgl. Hof 

Bergen 22 januari 2007, JLMB 2007, 977; Hof Brussel 29 november 2006, JLMB 2008, 18). Andere rechtspraak 

oordeelt dat de verschoonbaarverklaring nog kan worden gevorderd, doch slechts met de gevolgen die ze zou 

hebben gehad op het tijdstip van de sluiting van het faillissement (kh. Luik 27 september 2005, JLMB 2006, 

1378). Dit laatste is de opvatting van het Hof van cassatie op grond van de alhemene regels inzake 

overgangsrecht: Cass. 24 februari 2012, nr. C.11.0463.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20120224-5, verbreking Hof Luik 25 november 

2010. 

2692 Om die reden is de overvloedige rechtspraak en rechtsleer over de versie 1997 van art. 80 grotendeels 

achterhaald. Zie voor een overzicht onder meer G.A. DAL, “L’excusabilité (1998-2001)”, JT 2002, 57. 

2693 Het werd onbillijk geacht dat een gefailleerde met veel activa langer op de verschoonbaarverklaring moest 

wachten dan een gefailleerde met geen of weinig actief; in het laatste geval wordt een faillissement immers 

sneller afgewikkeld (vgl. M. VANMEENEN, TBH 2005, (997) 1002). 

2694 Kh. Brugge 19 december 2002, RW 2003-2004, 1510. Zie ook Hof Brussel 13 januari 2000, RW 2000- 

2001, 560; Hof Gent 28 maart 2001, DAOR 2001, 264. 

2695 Hof Gent 12 december 2005, NJW 2006, 900. 

1026


- de schuldenaar “ongelukkig en te goeder trouw is” (dezelfde term die ook in art. 1244 BW 

over uitstel van betaling wordt gebruikt) (positieve vereiste); en 

- er geen gewichtige redenen zijn om niet verschoonbaar te verklaren 2696 (negatieve vereiste). 

Sinds de wijziging van 2002 is verschoonbaarverklaring dus de regel, en niet langer de 

uitzondering 2697 . Sommigen hebben daaruit afgeleid dat de verschoonbaarverklaring een recht 

is, maar dit werd door het Arbitragehof ontkend 2698 . Wel kan worden vastgesteld dat de 

regeling in België duidelijk gemakkelijker (gunstiger) is voor de schuldenaar dan in vele 

andere rechtsstelsels 2699 . Blijft natuurlijk de vereiste van "ongelukkig en te goeder trouw 

zijn", wat impliceert dat het faillissement niet de fout is van de gefailleerde, althans dat deze 

zich als een normaal voorzichtig en eerlijk handelaar heeft gedragen 2700 . 

Art. 81, 2° FaillW voorzag een wettelijke uitsluitingsgrond: 

- wegens bepaalde eerdere veroordelingen van de gefailleerde 2701 ; 

- voor hij die als bewaarnemer, voogd, beheerder of andere rekenplichtige niet tijdig rekening en verantwoording 

heeft gedaan en niet tijdig heeft afgerekend. 

Deze bepaling werd evenwel door het Arbitragehof wegens onevenredigheid ongrondwettig verklaard 2702 en 

later vernietigd 2703 (hoewel de discussie enkel betrekking had op het eerste deel van art. 81, 2°, werd de gehele 

bepaling vernietigd, dus ook het tweede deel van de zin). 

2696 Zie voor nadere bespreking o.a. A. De WILDE, “Reparatiewet faillissement”, RW 2002-2003, (561) 570 v.; 

G.A. DAL, “L’excusabilité dans la loi du 4 septembre 2002: réparation ou bricolage”, JT 2003, 633; S. BRIJS, 

“Fresh start en Discharge ingevoerd in het Belgisch insolventierecht: een tweede kans voor de wetgever”, Liber 

amicorum Philippe Gérard, Brussel 2003, 151 v.; B. MOUTON, “Bevrijding echtgenoten na faiullissement”, 

NjW 2010, (262) nr. 2 en v. Zie ook S. LOOSVELD, "Het nieuwe artikel 82 faillissementswet m.b.t. de gevolgen 

van de verschoonbaarheid", RABG 2003, 629; F. 't KINT, "L'excusabilité et la réhabilitation du failli", Liber 

amicorum Lucien Simont, Bruylant Brussel 2002, 860. 

2697 Zo ook uitdrukkelijk Hof Gent 2 december 2002, NJW 2003, 1005. 

Enkele voorbeelden van weigering van verschoonbaarheid: kh. Tongeren 5 december 2002, RW 2003-2004, 638 

(met niets in orde, betaalde geen RSZ geen belastingen, enz.); kh. Tongeren 24 oktober 2002, RW 2003-2004, 

638 (geen boekhouding, geen enkele medewerking verleend); Hof Luik 10 november 2005, JLMB 2006, 1361 

(voortzetting van een frauduleus systeem na correctionele veroordeling); Hof Luik 16 maart 2006, JLMB 2006, 

1376 (frauduleus organiseren van insolvabiliteit); kh. Gent 28 maart 2006, Faill. nr. 04/0160 (10 jaar lang BTW 

schuld laten oplopen); kh. Charelroi 30 januari 2007, JLMB 2008, 38 (afwending cliênteel, misbruik gelden voor 

privé-uitgaven, gebrek aan medewerking met curator); Hof Antwerpen 22 oktober 2009, RW 2010-2011, 287 

(bedrieglijk handel gedreven en dat zelfs na het faillissement verdergezet).; Hof Antwerpen 7 oktober 2010, TBH 

2011, 586 (doelbewust activa aan schuldeisers onttrokken en geen medewerking verleend aan curator). 

Vb. van toekenning van verschoonbaarheid: Hof Luik 10 februari 2005, JLMB 2006, 1352; Hof Bergen 30 

januari 2006, JLMB 2006, 1373; kh. Oudenaarde 25 oktober 207, RW 2007-2008, 1420 (activa verduisterd, geen 

medewerking, herhaaldelijk strafrechtelijk veroordeeld); Hof Luik 28 september 2006, JLMB 2008, 15. 

2698 Arbitragehof nr. 139/2004, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004-139n.pdf, overweging 

B.11. 

2699 Vgl. bv. § 286 v. Duitse InsO. 

2700 Vgl. de interpretatie door de Raad van State, afdeling wetgeving, Parl. Stukken Kamer, nr. 1132/001, p. 39. 

2701 Namelijk de gefailleerde die is veroordeeld wegens inbreuk op artikel 489ter van het Strafwetboek, 

wegens diefstal, valsheid, knevelarij, oplichting of misbruik van vertrouwen, of die als bewaarnemer, voogd, 

beheerder of andere rekenplichtige niet tijdig rekening en verantwoording heeft gedaan en niet tijdig heeft 

afgerekend. 

2702 Arbitragehof nr. 11/2003 van 22 januari 2003 (prejudicieel arrest), 

(http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2003/2003-011n.pdf = TBH 2003, 318 met noot); de bepaling werd 

met name onevenredig geacht omdat er geen beperking in tijd aan verbonden was; in dezelfde zin Arbitragehof 3 

april 2003. Voor kritiek op dit arrest, zie onder meer G.A. DAL, “L’excusabilité dans la loi du 4 septembre 

2002: réparation ou bricolage”, JT 2003, 635. Voor een toepassing na dit arrest, zie kh. Brussel 23 september 

1027


3. Gevolgen van de verschoonbaarverklaring 

Art. 82 I FaillW bepaalt: “Indien de gefailleerde verschoonbaar wordt verklaard, kan hij niet 

meer vervolgd worden door zijn schuldeisers". De verschoonbaarheid maakt dus een "schone 

lei" ( “fresh start”) mogelijk. 

De huidige tekst van art. 82 FaillW (die gelijk luidt met die van 1997, maar verschilt van de 

versie van 2002) maakt duidelijk dat de verschoonde restschuld niet in alle opzichten 

tenietgaat, maar gedegradeerd wordt tot een niet-verhaalbare schuld (vergelijkbaar met een 

verjaarde schuld en een natuurlijke verbintenis) 2704 , wat betekent: 

- dat de verschoonbaarheid een persoonlijke exceptie is van de gefailleerde die borgen en 

andere medeschuldenaars in beginsel niet ten goede komt (behoudens bijzondere regels in die 

zin, die besproken worden in Deel I Hst. I afd. C.3., met name voor echtgenoten) 2705 ; 

- dat de vrijwillige betaling ervan niet onverschuldigd is (maar een betaling is niet vrijwillig 

indien ze gebeurde na een afsluiting zonder verschoonbaarverklaring, gevolgd door een 

verschoonbaarverklaring op derdenverzet 2706 ); 

Anderzijds betekent dit niet dat men de verschoonde schuld nog door schuldvergelijking kan 

verhalen 2707 (vgl. ook in Deel V hoofdstuk VI. de bespreking van de vereisten voor 

schuldvergelijking). Ook vervallen door de verschoning de zakelijke zekerheden die accessoir 

zijn aan die schuld. 

Indien ondanks de verschoonbaarverklaring de schuldenaar later toch veroordeeld wordt, dan 

heeft dat vonnis natuurlijk wel gezag van gewijsde 2708 . 

4. Gevolgen van een vervroegde verschoonbaarverklaring 

2003, TBH 2004, 82. 

2703 Arbitragehof nr. 28/2004 van 11 februari 2004 (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004- 

028n.pdf = B.S. 27 februari 2004). 

2704 Voor de versie 1997 beslist door Cass. 16 november 2001, TBH 2002, 34 = JLMB 2001, 1731. Voorheen 

onder meer Rb. Antwerpen 24 oktober 2000, RW 2001-2002, 463. 

2705 Om die reden werd In het kader van de wijziging van art. 82 FaillW door de Wet van 4 september 2002, 

om de verschoonbaarheid uit te breiden naar de echtgenoot en de kosteloze borg (zie de bespreking verder in het 

deel persoonlijke zekerheden), in lid I bepaald dat de schulden tenietgaan. Door de Wet van 20 juli 2005, die de 

bevrijding van de persoonlijke zekerheden loskoppelde van de verschoonbaarheid van de gefailleerde, werd de 

oude formule terug ingevoegd. Overigens bepaalden in de versie 2002 de leden I en II nog altijd dat de 

verschoonbaarheid enkel ten goede kwam aan de echtgenoot en de kosteloze borg, en dus niet aan de nietkosteloze 

borg, wat erop wijst dat ondanks het gebruik van het woord tenietgaan, de verschoonde schuld niet in 

alle opzichten tenietging, maar bleef bestaan als een niet-verhaalbare schuld. 

2706 Kh. Brugge 19 december 2002, RW 2003-2004, 1510. 

2707 Zie bv. kh. Leuven 13 september 2002, RW 2003-2004, 1274 (in casu belastingschulden); kh. Brussel 18 

oktober 2002, TFR 2003, 698 noot A. VOET; J. WILLEMS & P. HENFLING, "Excusabilité du failli: une 

mauvaise affaire pour le fisc", RGF 2005/8-9 p. (14) 16. 

2708 Indien het niet meer kan worden bestreden, kan de veroordeelde partij zich niet op de verschoonbaarheid 

beroepen om de tenuitvoerlegging door de schuldeiser tegen te houden: Beslagr. Gent 14 oktober 2003, RW 

2004-2005, 112. 

1028


Onduidelijk is wat de gevolgen zijn van een verschoonbaarverklaring voor de afsluiting van 

het faillissement zolang dat faillissement niet is afgesloten; een letterlijke toepassing van de 

wet zou absurd zijn - zo kan het niet zijn dat de restschulden vanaf dan niet meer zouden 

kunnen worden verhaald op de faillissementsboedel 2709 . Het is alvast duidelijk dat de 

verschoonbaarverklaring niet verhindert dat de uitwinning van de onder beslag liggende 

goederen (de boedel) verdergaat. Ook de uitwinning van goederen buiten de boedel om door 

separatisten kan vanzelfsprekend doorgaan. Dit laatste geldt overigens ook wanneer de 

verschoonbaarverklaring gebeurt op het ogenblik van de sluiting van het faillissement 2710 . De 

verschoning betreft enkel de restschulden na vereffening van de activa die onder het 

faillissementsbeslag vielen. 

Nieuwe inkomsten die de gefailleerde nadien verwerft vallen normaal volgens art. 16 FaillW 

in de boedel, maar volgens de meerderheidsopvatting wordt dit terzijde gesteld bij vervroegde 

verschoonbaarverklaring 2711 . 

5. Schulden waarvoor de verschoonbaarheid niet geldt 

De verschoonbaarverklaring treft (d.i. verschoont) in beginsel alle schulden van de 

gefailleerde die bestonden op het tijdstip van de samenloop, ook diegene waarvoor geen 

aangifte is gedaan in het faillissement 2712 . 

a. Uitzonderingen wegens de aard van de schuld 

Uitgezonderd zijn (art. 82 III) FaillW): 

- de onderhoudsschulden; en 

- de schulden voortvloeiend uit de verplichting tot herstel van de schade verbonden aan het 

overlijden of aan de aantasting van de lichamelijke integriteit van een persoon waaraan de 

gefailleerde schuld heeft 2713 . 

Alle andere schulden worden door de verschoonbaarverklaring verschoond, dus bv. ook 

belastingen, strafrechtelijke boeten, enz. 2714 

2709 M. VANMEENEN, "De Faillissementswet op de valreep aangepast: wie geen aangifte doet, is gezien", 

TBH 2005, (997). 


2711 M. VANMEENEN & B. WINDEY, in Cousy & Dirix, Insolventierecht, Themis nr. 38, p. 11 nr. 7; M. 

LAMENSCH, TBBR 2007, p. 504 nr. 62; B. MOUTON, “Bevrijding echtgenoten na faillissement”, NjW 2010, 

(262) 

2712 Het laatste is algemeen aanvaard; o.m. J. WINDEY, "L'excusabilité du failli", TBH 1999, 174. 

2713 In arrest nr. 9/2008 van 17 januari 2008 besliste het Grondwettelijk Hof dat er geen ongrondwettige 

discriminatie is doordat de schuld wegens aantasting door de gefailleerde van de lichamelijke integriteit van een 

derde niet verschoond kan worden, terwijl de schuld van de gefailleerde wegens kosten voor zijn eigen 

lichamelijke integriteit (in casu ziekenhuiskosten) wel verschoond kan worden (http://www.constcourt.be/public//n/2008/2008-009n.pdf). 

2714 Zie de bespreking van dezelfde vraag bij de collectieve schuldenregeling. De verschoning van 

belastingschulden werd niet strijdig geacht met art. 172 GW door het Arbitragehof, nr. 132/2000, overweging 

B.11 (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2000/2000-132n.pdf). 

1029


b. Uitzonderingen ratione temporis 

De verschoonbaarheid treft natuurlijk niet de schulden die eerst na de afsluiting van het 

faillissement zijn ontstaan (en dus bv. ook niet het regresrecht van een borg of solidaire 

medeschuldenaar die nadien de hoofdschuldenaar betaalt) 2715 . 

Ze treft echter ook niet de schulden die tijdens de faillissementsprocedure, dus na de 

faillietverklaring, zijn ontstaan 2716 . 

Vandaar is het natuurlijk van belang te weten wanneer een schuld precies ontstaat. Vooral 

voor de borg of medeschuldenaar die tijdens de faillissementsprocedure wordt 

uitgewonnen 2717 door de hoofdschuldenaar is dit van belang; een borg heeft in beginsel een 

subrogatoire schuldvordering en een regresvordering (zie de nadere bespreking in Deel I 

Persoonlijke Zekerheden); de eerste plaatst hem in de rechten van de schuldeiser en is dus 

evenzeer vervallen na de verschoonbaarverklaring van de hoofdschuldenaar; de tweede 

ontstaat evenwel in beginsel pas doordat de borg betaalt; de borg die tijdens het faillissement 

wordt uitgewonnen zou dus wel regres behouden op de verschoonbaar verklaarde schuldeiser 

(zie de bespreking van het regresrecht in het Hoofdstuk Borgtocht in Deel I). 

De schulden die wettelijk achtergesteld zijn op de concurrente schuldvorderingen, zoals onder 

meer de interest die tijdens het faillissement ontstaat op schulden die voordien zijn ontstaan, 

worden ook door de verschoonbaarheid getroffen 2718 . 

2715 Wat veronderstelt dat de borg zelf niet in aanmerking is gekomen voor bevrijding. 

2716 Cass. 5 oktober 2007, nr. F06.0047 BD t. B. Staat, Directe belastingen, JLMB 2008, 11 = RW 2010-2011, 

381 en 725. Zo ook voordien Ph. COLLE, “De sluiting van het faillissement en zijn gevolgen”, Cahier van de 

jurist 1997/1, 20 nr. 9; Y. DUMON, “La faillite et le concordat judiciaire. La réforme de 1997”, JT 1997, 803; 

A. MOMBAERTS, “De verschoonbaarheid”, in Gerechtelijk akkoord en faillissement, Kluwer Antwerpen II.1., 

20, 11; G.A. DAL, JT 2003, 636; G.A. DAL, "L'excusabilité du failli", in Le nouveau droit du concordat 

judiciaire et de la faillite, Bruylant - Academia, p. 170 noot 18; J. WINDEY, “L’excusabilité du failli” TBH 

1999, (175) 177; I. VEROUGSTRAETE, Manuel 1998, p. 539 nr. 979; I. VEROUGSTRAETE, “De la fresh 

start à l’excusabilité”, in Faillite et concordat judiciaire, 2002, p. (545) 555-557; I. VEROUGSTRAETE, 

Manuel du curateur, p. 537; F. ’t KINT & W. DERIJCKE, p. 440; A. CUYPERS, TBH 2003, nr. 15; P. HENRY 

& F. ABU DALU, "La Cour d'arbitrage et l'excusabilité: un difficile équilibre entre justice sociale et égalité", JT 

2005, (73) 74 nr 3; J. WILLEMS & P. HENFLING, "Excusabilité du failli: une mauvaise affaire pour le fisc", 

RGF 2005/8-9 p. (14) 16; P. HENFLING & J. WILLEMS, "Excusabilité du failli et décharge de la caution", 

Actualités droit de la faillite, p. (29) 35. Men kan dit eveneens afleiden uit Arbitragehof nr. 76/2004 van 5 mei 

2004, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004-076n.pdf, overweging B.14 (waar er wordt van 

uitgegaan dat de verschoonbaarheid enkel de schulden in de boedel betreft) 

Contra A. ZENNER, Faillites et concordats 2002, Larcier 2002, p. 205; S. BRIJS, “Over de verschoonbaarheid 

van de (overleden) gefailleerde, RW 1998-99, 226 

2717 Sedert de inwerkingtreding van art. 24bis FaillW (Wet van 20 juli 2005) is dit enkel nog mogelijk voor 

persoonlijke zekerheden die ofwel gesteld worden door rechtspersonen, ofwel niet kosteloos zijn gesteld, of 

nadat geoordeeld is dat de verbintenis van de persoonlijke zekerheid niet onevenredig is. 

2718 In die zin voor de interest A. MOMBAERTS & M. VANDEBROEK, "De sluiting van het faillissement na 

vereffening" in Gerechtelijk akkoord en faillissement, 49; DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 32; M. DE 

THEIJE, RW 2004-2005, (1102) 1003. 

1030


De schulden die tijdens het faillissement zijn ontstaan uit de vereffening zelf van de boedel 

(boedelschulden in enge zin) zouden evenwel onder de verschoonbaarheid moeten vallen, 

anders dan de echte "nieuwe" schulden. 

c. Beperking van de verschoning 

Er is ook rechtspraak die oordeelt dat een gedeeltelijke verschoonbaarverklaring mogelijk is, en de rechtbank dus 

bijkomend bepaalde schulden van verschoning kan uitsluiten, bv. omdat ze uit bedrog van de gefailleerde 

voortspruiten 2719 . 

6. Gevolgen van niet-verschoonde schulden 

Wordt de schuldenaar niet verschoonbaar verklaard of worden bepaalde schulden ondanks de 

verschoonbaarverklaring niet verschoond, dan blijven zij voortbestaan als volwaardige 

schulden, die volgens de gewone regels kunnen worden ingevorderd door de schuldeiser. 

Bovendien kan de schuldenaar voor die schulden ook geen collectieve schuldenregeling 

aanvragen (art. 1675/13 § 3, derde streepje GerW, zie de bespreking bij collectieve 

schuldenregeling in Hst. III). 

AFDELING K. Sluiting van de vereffening en nadien geldende regels 

a. Oproeping tot sluiting 

Met het oog op de sluiting wordt de gefailleerde opgeroepen. Indien nog niet eerder werd geoordeeld over de 

verschoonbaarheid van de gefailleerde gebeurt dit bij de sluiting. 

Indien nog niet eerder werd geoordeeld over de bevrijding van de stellers van persoonlijke zekerheden die 

conform art. 72bis FaillW een verklaring hebben afgelegd waarin zij stellen dat hun verbintenis niet in 

verhouding is met zijn inkomsten en vermogen, gebeurt dit eveneens bij de sluiting; daartoe worden zij 

opgeroepen evenals hun schuldeisers (art. 73 I en 80 I FaillW). Het lot van die persoonlijke zekerheden komt in 

Deel I (Persoonlijke Zekerheden) ter sprake. 

b. Onverminderd verdere uitwinning door separatisten 

Het faillissement kan worden gesloten zodra de taak van de curator voltooid is; het kan zijn 

dat bepaalde activa nog niet vereffend zijn, omdat de executie ervan door separatisten gebeurt. 

Dit verhindert de sluiting niet; omgekeerd kan die executie ook na sluiting doorgaan 2720 . 

c. Lot van de gefailleerde rechtspersoon 

2719 kh. Verviers 21 december 2006, JLMB 2007, 981 afkeurende n. P. CAVENAILE "Les effets de 

l'excusabiloté: une décision à la carte". 


1031


De gefailleerde rechtspersoon is van rechtswege ontbonden en vereffend (art. 83 FaillW zoals 

gewijzigd W. 4 september 2002). Dit is echter zinloos indien de vereffening niet deficitair is 

en dient dan niet te gelden 2721 . 

In de FaillW van 1997 was bepaald dat ook rechtspersonen verschoonbaar konden worden verklaard, doch dit 

was weinig zinvol en werd in 2002 weer afgeschaft 2722 . 

Voor 1997 liet de sluiting van het faillissement de rechtspersoon in beginsel voortbestaan, en kon er een 

heropening van het faillissement worden gevraagd; deze mogelijkheid is in 1997 afgeschaft, en geldt dus ook 

niet meer voor vennootschappen waarvan het faillissement voor 1 januari 1998 werd gesloten 2723 . 

Het sluitingsvonnis duidt de persoon aan die als vereffenaar wordt beschouwd 2724 voor het 

geval dit na sluiting nog relevant zou zijn (bewaring archief, later opgedoken activa, enz.) (zie 

de regels inzake de sluiting van de vereffening van een rechtspersoon in Hst. II Afd. A). 

d. Resterende en achteraf opgedoken activa 

Een koninklijk besluit van 25 mei 1999 (genomen in uitvoering van de artikelen 73 VI en 83 II FaillW) regelt het 

lot van het actief dat na de sluiting wordt ontdekt (consignatie) 2725 . 

Wanneer de gefailleerde nog bestaat na de sluiting van het faillissement – dus een natuurlijk persoon is – en niet 

verschoonbaar is verklaard, dan kunnen de schuldeisers die niet betaald zijn evenals nieuwe schuldeisers zich 

verhalen op achteraf opgedoken activa. Elke schuldeiser kan in beginsel wel individueel optreden. Een 

schuldeiser kan bv. ook derdenbeslag leggen onder de Deposito- en Consignatiekas op gelden die bij die Kas 

werden gedeponeerd, en de Kas heeft de verplichtingen van een derde-beslagene 2726 . 

Is de gefailleerde een rechtspersoon, die dus niet meer bestaat na de sluiting van het faillissement, dan dient elke 

eis te worden ingesteld tegen de vereffenaars, correcter de personen die als vereffenaars worden beschouwd door 

art. 185 Wb.Venn. 2727 (en niet tegen de CDK); derdenbeslag onder de CDK ten laste van de vereffenaars q.q. is 

2721 kh. Brussel 14 oktober 2003 nr. 2003/03064; anders kh. Gent 12 december 2005, TBH 2006, 865, 

afkeurende noot I. VEROUGSTRAETE "De ontbinding van de rechtspersoon bij sluiting van het faillissement 

na een gewone vereffening". 

2722 Zie onder meer V. SAGAERT, “Enkele bedenkingen bij de verschoonbaarverklaring van een gefailleerde 

vennootschap”, TRV 2001, 616 v. Dat rechtspersonen niet meer verschoonbaar kunnen worden verklaard, werd 

op zichzelf verenigbaar geacht met de grondwet door arrest nr. 114/2004 van het Arbitragehof d.d. 30 juni 2004, 

http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004-114n.pdf. In combinatie met de toen geldende art. 80-82 

FaillW, die de bevrijding van een persoonlijke zekerheid afhankelijk stelde van de verschoonbaarheid van de 

hoofdschuldenaar, veroorzaakte dit wel een discriminatie inzake de mogelijkheid voor borgen om bevrijd te 

worden van de verschoonde schulden (zie verder de bespreking in het Deel Persoonlijke Zekerheden). 

2723 Hof Antwerpen 4 december 2003, RW 2004-2005, 984. 

2724 art. 73 V en 83 II FaillW. 

2725 Zie verder R. PARIJS, “Faillissement – procedure voor tegeldemaking en consignatie van later opgedoken 

activa”, TBH 1999, 814 v. 

2726 e 

Zo bv. Rb. Hasselt 31 mei 2005, RW 2008-2009, 240, bevestigd door Hof Antwerpen 10 januari 2007 (1 

Kamer, AR nr. 2005/2050); 

2727 Kh. Hasselt 3 mei 2007, RW 2008-2009, 467; kh. hasselt 24 april 2007, bevestigd door Hof Antwerpen 1 

oktober 2009, http://www.mdseminars.be/nl/bibliotheek/faillissementsrecht/rechtspraak/FAI-R-124.pdf = TBH 

2011, 581. 

1032


ook mogelijk. De rechtbank kan een curator ad hoc aanstellen om goederen die later opduiken te realiseren, maar 

daarvoor moet het gaan om lichamelijke goederen, die "in natura" opduiken, niet om schuldvorderingen 2728 . 

Indien er een curator ad hoc is aangesteld, is deze exclusief ter zake van die activa, en is de voormogae 

vereffenaar dus niet bevoegd om terzake van die activa op te treden 2729 . Wat de verdeling van het resterende 

actief betreft bij sluiting, zie ook het hoger besproken arrest Cass. 13 oktober 2011. 

2728 Vlg. Cass. 21 oktober 2009, nr. P.09.0869.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20091021-5. 

2729 Cass. 20 oktober 2011, nr. F.10.1024.N. 

1033


Of een schuldeiser van een rechtspersoon bij niet-betaling van de schuld door de rechtspersoon de ontbinding 

kan vorderen, is wettelijk voorzien voor sommige rechtsvormen (bv. de VZW) en betwist voor andere (met name 

de vennootschappen); de vraag is vooral van belang voor burgerlijke vennootschappen, omdat die niet failliet 

kunnen worden verklaard 2737 . 

Volgens de rechtspraak treden de gevolgen van ontbinding ook in wanneer men overgaat tot de vereffening van 

een rechtspersoon zonder dat er een uitdrukkelijk ontbindingsbesluit is 2738 . 

Er zijn enkele bijzondere regels voor de ontbinding van een kredietinstelling of een verzekeringsonderneming 

(zie bv. art. 109/17 v. Bankwet en art. 48/11 v. Controlewet verzekeringsondernemingen). Ook is een 

verzekeringsonderneming of -vereniging van rechtswege ontbonden wanneer de intrekking van de toelating 

wordt uitgesproken voor alle uitgeoefende verzekeringsverrichtingen (Art. 48/12 § 1 Controlewet). 

2. Gevolgen: vereffeningsbewind 

De ontbinding heft de rechtspersoonlijkheid niet op, maar plaatst de rechtspersoon in 

vereffening. Eerst bij de afsluiting van de vereffening houdt de rechtspersoon op te bestaan. 

Tijdens de vereffening staat het vermogen van de rechtspersoon onder bewind. Het gaat 

uiteraard om een vereffeningsbewind 2739 . 

Bewindvoerders zijn de vereffenaars. 

Die worden aangesteld bij de ontbinding van de rechtspersoon. Bij minnelijke ontbinding stellen de organen van 

de rechtspersoon de vereffenaars aan (in de praktijk vaak de bestuurders), bij gerechtelijke ontbinding doet de 

rechter dit. De respectievelijke wetgeving (Wb. Venn., VZW-wet e.d.) regelt de publicatie van de beslissing tot 

ontbinding en de benoeming van de vereffenaars. 

Worden de vereffenaars van een vennootschap niet door de rechter aangesteld, dan treden zij pas in functie na de 

bevestiging van hun benoeming door de Voorzitter van de Rechtbank van koophandel (art. 184 II Wb.Venn. 

zoals gewijzigd bij W. 2 juni 2006 en W. 19 maart 2012) 2740 . Het verzoek tot bekrachtiging moet een staat van 

2737 Contra de ontbinding op verzoek van een schuldeiser onder meer Hof Gent 7 februari 2011, RW 2011- 

2012, 1561 afkeurende noot R. LINDEMANS “Kan een schuldeiser een beroep doen op de vordering tot 

gerechtelijke ontbinding om wettige reden wanneer een dagvaarding in faillissement niet mogelijk is?” 

2738 Zo Cass. 19 januari 2006, nr. C.040446N. 

2739 Sinds de wetswijziging van 2 juni 2006 is er heel wat literatuur verschenen over de vereffening van 

vennootschappen, o.m. J. LAMBRECHTS, De vereffening van de BVBA en de NV, Kluwer 2007; M. REMANS, 

“De vernieuwde vereffeningsprocedure ingevolgde de wet van 2 juni 2006: van theorie naar de (prille) praktijk 

in 55 uitspraken”, TRV 2008, 151 v.; H. BRAECKMANS, Vereffening van vennootschappen buiten faillissement 

– met bijzondere aandacht voor de wet van 2 juni 2006, Intersentia Antwerpen 2008; M. LEMAL, “La 

réparation de la procédure de liquidation des scoiétés commerciales”, Hoylaerts Centea dgavaarding 20 

2012, 573 v. 

2740 Wet van 2006 besproken door o.m. Ph. MALHERBE, "Du liquidateur garanti probe", JT 2006, 753 v.; 

voor rechtspraak, zie GEENS, WYCKAERT e.a., TPR 2012, (73) 608 en v. nr. 555 en v. Dat deze regel niet 

geldt voor de vzw werd niet discriminerend geacht door het Grondwettelijk Hof, arrest nr. 161/2008 van 20 

1035


Het gaat om een grote actieve samenloop en de vereffenaars hebben dus tot taak alle 

schuldeisers op te sporen, ook al bepaalt de wet niet gedetailleerd hoe dit moet gebeuren. 

Er zijn enkele bijzondere regels in geval van ontbinding van een kredietinstelling of een 

verzekeringsonderneming (zie bv. art. 109/10 v. Bankwet en art. 48/4 v. Controlewet 

verzekeringsondernemingen). 

b. Gevolgen voor separatisten 

De ontbinding schort de executierechten van de separatisten niet op 2747 . De regel van art. 26 

FaillW is een lex specialis voor het faillissement, die niet geldt bij de ontbinding van een 

rechtspersoon. 

c. Gevolgen voor schuldeisers van de boedel 

De schuldeisers van na de vereffening ontstane schulden van de boedel (boedelschulden) 

behouden in beginsel ook hun executierechten, tenzij er tussen die schuldeisers onderling een 

samenloop zou ontstaan (omdat niet alle boedelschulden kunnen worden betaald) 2748 . 

d. Gevolgen voor andere schuldeisers 

1° Bewarende maatregelen 

Bewarende maatregelen van niet-separatisten blijven mogelijk voor zover zij het normaal 

verloop van de vereffening niet storen en geen afbreuk doen aan de rechten van de 

samenlopende schuldeisers 2749 . Indien de vereffening een normaal verloop kent, is een 

bewarend beslag niet mogelijk omdat dan niet aan de vereiste van urgentie is voldaan 2750 . Dit 

geldt ook voor de fiscale kennisgeving (notificatie) door de fiscus (als bewarende 

verwijzing naar die bepaling van het Wb.Venn in 577-13 § 3 BW. De VZW-wet is minder duidelijk, maar 

dezelfde regel wordt afgeleid uit art. 19 I en 24 VZW-Wet (bestemming actief slechts na aanzuivering van het 

passief). 

2747 Cass. 25 september 2006, rolnr. C.05.0487F, H.J. t. curatoren faill. ENGEBAT, RW 2006-2007, 1561 n. R. 

HOUBEN "Schuldvergelijking: opeisbaarheid, samenloop en volstorting" = JLMB 2007, 948. 

2748 Cass. 25 september 2006, rolnr. C.05.0487F, H.J. t. curatoren faill. ENGEBAT, RW 2006-2007, 1561 n. R. 

HOUBEN "Schuldvergelijking: opeisbaarheid, samenloop en volstorting" = JLMB 2007, 948. 

2749 Cass. 23 januari 1992, Pas. I . 445 met concl. A.g. Janssens de Bisthoven = RW 1992-1993, 1084 noot G. 

VAN HAEGENBORGH “Beslag ten laste van een vennootschap in vereffening” = T.Not. 1992, 9 = RCJB 1994, 

398 noot M. GREGOIRE "L'effet d'une mesure conservatoire pratiquée après l'entrée en liquidation d'une 

personne morale" = T. Not. 1992, 401 noot G. MAERTENS "Beschouwingen bij het cassatiearrest van 23 

januari 1992: een toparrest in verband met de invordering van de directe belastingen" = JLMB 1992, 686 = RPS 

1992, 62 = RGEN 1992, 102 n. B. ROLAND; Cass. 15 oktober 1999, RW 2000-2001, 479 = TBH 2000, 233 noot 

Ch.A. LEUNEN = JLMB 2000, 752 = RCJB 2001, noot N. THIRION "La théorie de l'égalité des créanciers en 

concours d'une personne morale en liquidation: nouveaux enseignements de la Cour de cassation". 

2750 Hof Gent 2 juni 2009, AR nr. 1997/460, Rosseel ts. in vereffening t. FOD financiën, Justel N-20090602- 

13.; zie verder M. GREGOIRE "L'effet d'une mesure conservatoire pratiquée après l'entrée en liquidation d'une 

personne morale", RCJB 1994, (398) 426 nr. 4.4. 

1037


maatregel 2751 ; in de mate waarin het ook een uitvoerende maatregel is, kan die geen gevolg 

hebben omwille van wat dadelijk onder 2° wordt uiteengezet). 

Schuldeisers kunnen rechtsgedingen tegen de vennootschap in vereffening voortzetten en zo 

bv. een uitvoerbare titel bekomen 2752 . 

2° Executierechten 

De ontbinding brengt wel de opschorting mee van de executierechten van de individuele 

concurrente schuldeisers (d.i. chirografaire zowel als algemeen bevoorrechte (waaronder de 

fiscus) 2753 ), voor zover de uitoefening ervan (door daden van tenuitvoerlegging) de rechten 

van de andere schuldeisers zou schaden (fixatiebeginsel). De regel is niet uitdrukkelijk te 

vinden in de wet, maar volgt uit het ontstaan van samenloop 2754 . 

Aldus kan ook een na de ontbinding ingeschreven wettelijke hypotheek geen afbreuk meer 

doen aan de fixatie van de rechten van de schuldeisers 2755 en moet zij worden 

doorgehaald 2756 . 

In sommige gevallen blijft zelfs uitvoerend beslag mogelijk, bv. wanneer de vereffenaars geen 

enkel gegeven aanvoeren waaruit blijkt dat de rechten van de (andere) schuldeisers erdoor in 

het gedrang zouden komen 2757 . Dit zal met name kunnen voorkomen wanneer de vereffening 

niet deficitair is 2758 . 


2752 Vb. Rb. Brugge 3 november 2003, RW 2004-2005, 593. 

2753 Zie onder meer Cass. 19 januari 1984, Arr.Cass. 1983-84 nr. 265 = RW 1984-85, 907; Cass. 7 april 1986, 

Arr.Cass. 1985-86 nr. 479 = RPS 1987, 126 noot ’t KINT; Cass. 23 januari 1992, Pas. I 445 met concl. A.g. 

Janssens de Bisthoven = RW 1992-1993, 1084 noot G. VAN HAEGENBORGH “Beslag ten laste van een 

vennootschap in vereffening” = T.Not. 1992, 9 = RCJB 1994, 398 noot M. GREGOIRE "L'effet d'une mesure 

conservatoire pratiquée après l'entrée en liquidation d'une personne morale" = T. Not. 1992, 401 noot G. 

MAERTENS "Beschouwingen bij het cassatiearrest van 23 januari 1992: een toparrest in verband met de 

invordering van de directe belastingen" = JLMB 1992, 686 = RPS 1992, 62 = RGEN 1992, 102 n. B. ROLAND 

(algemeen voorrecht voor de inkomstenbelastingen en inschrijving wettelijke hypotheek fiscus); Hof Brussel 15 

maart 1990, FJF 1991, 94; Rb. Gent 26 mei 1997, TGR 1997, 222. 

2754 Cass. 24 maart 1977 (2 arresten), Arr. 802 en 804 = Pas. I 792 en 796 met concl. P.g. DELANGE = RW 

1977-78, 385 noot SIMONT = RCJB 1977, 628 noot Ph. GERARD; Cass. 16 juni 1988, Pas. I, 1250. 



2757 Hof Brussel 4 april 2000, AJT 2000-2001, 34 noot B. DE VUYST, “Vereffening, samenloop en uitvoerned 

beslag”; Hof Luik 22 februari 2005, JLMB 2005, 1672. Zie ook Cass. 4 januari 2001, Pas. 2001 I 18 = TRV 

2001, 169 = DAOR 2001, 283 n. TAS; G. VAN HAEGENBORGH, “Beslag ten laste van een vennootschap in 

vereffening”, noot onder Cass. 23 januari 1992, RW 1992-93, 1085 v.; GERARD, “La règle de l’égalité entre les 

créanciers d’une société commerciale en liquidation”, RCJB 1977, 645 v. 

Hierdoor is er discussie in de rechtsleer of er in geval van niet-deficitaire vereffeniung wel sprake is van 

samenloop (ja volgens M. GREGOIRE, Théorie générale du concours, nr. 30; anders F. 't KINT, Sûretés (2004) 

nr. 99). 

2758 Bv. Hof Gent 2 juni 2009, AR nr. 1997/460, Rosseel ts. in vereffening t. FOD financiën (obiter dictum); zie 

verder R. TAS, "Vennootschap in vereffening: geen automatische schorsing van de individuele executierechten 

van de samenlopende schuldeisers", DAOR 2001, 285. 

1038


4. Gevolgen voor opeisbaarheid en voor interest 

a. Nog niet vervallen schulden 

De nog niet vervallen schulden worden opeisbaar, mits verdiscontering 2759 , maar de 

vereffenaars mogen ervoor kiezen om eerst de vervallen schulden uit te betalen indien er 

voldoende actief is om ook de te vervallen schulden later uit te betalen. Volgens de 

rechtspraak kunnen de schuldeisers van nog niet vervallen, schulden wel geen uitbetaling 

eisen voor het vertrijken van de termijn 2760 . 

b. Lopen van de interest na ontbinding 


wordt gefixeerd, kan dit nadien ook niet meer aangroeien met interest aan uiteenlopende 

rentevoeten naargelang de schuld. De loop van interest op de schuldvorderingen in de boedel 

(met inbegrip van de algemeen bevoorrechte 2761 ) wordt daarom ten aanzien van de andere 

samenlopende schuldeisers geschorst. Interest die eerst na het tijdstip van samenloop vervalt, 

is daarom niet verhaalbaar op de boedel (tenzij nadat alle schuldvorderingen in de boedel zijn 

voldaan) 2762 (dit geldt dus niet voor interest die mee verzekerd is door een zakelijk recht). 

Maar de interest na samenloop blijft dus in beginsel wel doorlopen, zodat de rechtspersoon in 

ontbinding tot betaling ervan kan worden veroordeeld, zij het dat de betaling zal achtergesteld 

worden in geval van deficitaire vereffening 2763 . 

5. Deficitaire vereffening en mogelijke faillietverklaring 

De meerderheid van vereffeningen van rechtspersonen in ons land, althans van handelsvennootschappen, is 

deficitair. Dit betekent dat het actief onvoldoende is om de schulden, andere dan kapitaalschulden te betalen (als 

alle schulden andere dan de kapitaalschuld aan de aandeelhouders, kunnen worden betaald, is de vereffening niet 

deficitair). Dit doet dan ook de vraag rijzen of de vennootschap dan niet failliet moet worden verklaard. 

Vooreerst betekent een invereffeningstelling nog niet dat de rechtspersoon meer failliet kan worden verklaard; 

dat kan indien aan de faillissementsvereisten is voldaan 2764 (wat onder meer veronderstelt dat het om een 

handelsvennootschap gaat; bij verenigingen, burgerlijke vennootschappen, stichtingen e.d. is geen 

2759 Art. 190 § 1 Wb. Venn.; voor de VME van toepassing door de verwijzing naar die bepaling van het in 577- 

13 § 3 BW; Cass. 24 maart 1977, Arr. Cass. 804 = Pas. I 796 met concl. P.g. DELANGE = RW 1977-78, 385 

noot SIMONT = RCJB 1977, 628 noot Ph. GERARD. 

2760 Cass. 10 november 1980, Arr. 1980-81, nr. 156 = Pas. I, 298. 

2761 Cass. 7 april 1986, Arr. 1985-86, nr. 479 = Pas. I, 951 = JT 1987, 7 = RPS 1987, 126 nr. 6432. 

2762 Cass. 24 maart 1977, Arr. Cass. 804 = Pas. I 796 met concl. P.g. DELANGE = RW 1977-78, 385 noot 

SIMONT = RCJB 1977, 628 noot Ph. GERARD; Cass. 16 juni 1988, Pas. I, 1250. 

2763 Rb. Brugge 3 november 2003, RW 2004-2005, 593; Hof Bergen 21 november 1990, RPS 1991, nr. 6572, 

noot F. ’t KINT; anders Arb. Kortrijk 6 september 1988, TRV 1989, 56 noot T. VUYLSTEKE. 

2764 Zie Cass. 17 juni 1994 concl. Bresseleers, Pas. I, 624 = Arr. nr. 319 = RW 1994-95, 561 concl. A.g. 

Bresseleers = TRV 1994, 598 noot TERMOTE; en verder bv. kh. Tongeren 21 december 1999, RW 2000-2001, 

172 = RPS 2000, 289 noot W. DERIJCKE = DAOR 2001/65, 57; Hof Gent 7 juni 2001, RW 2001-2002, 385; 

Hof Brussel 2 oktober 2001, RW 2002-2003, 1182; kh. Brussel 13 februari 2006, JLMB 2006, 1379. 

1039


faillietverklaring mogelijk). Weliswaar is er in beide gevallen een samenloop en een fixatie van actief en passief, 

maar dat belet niet dat de schuldeisers belang kunnen hebben bij een faillissement, meer bepaald indien zij geen 

vertrouwen hebben in de vereffenaars. Een deficitaire vereffening kan dan ook maar aanvaard worden als 

alternatief voor een faillissement indien deze handelwijze het vertrouwen van de schuldeisers geniet 2765 . 

Omgekeerd betekent het deficitair karakter van een vereffening op zichzelf geenszins dat de 

handelsvennootschap in staat van faillissement is: het Wb.Venn. regelt uitdrukkelijk de hypothese van de 

deficitaire vereffening (door in dat geval evenredige verdeling voor te schrijven conform de regels bij samenloop 

in het algemeen). De vereisten van staking van betaling en geschokt krediet dienen in het geval van een 

ontbonden rechtspersoon in concreto anders te worden bezien dan in andere gevallen 2766 . Indien een voldoende 

meerderheid van de schuldeisers vertrouwen hebben in de vereffening, is er geen grond voor 

faillietverklaring 2767 . 

Het bewijs daarvan rust wel op de ontbonden vennootschap 2768 ; wanneer slechts een enkele schuldeiser de 

faillietverklaring vraagt, wordt dit ook afgewezen indien dit hem geen enkel voordeel zou bezorgen, zodat hij 

ook geen belang heeft bij de eis 2769 . In geval van twijfel en urgentie kan de rechtbank van koophandel ook de 

vennootschap onder voorlopig bewind plaatsen, mits het “volstrekt noodzakelijk blijkt” en er voldoende 

aanwijzingen zijn dat de faillissementsvereisten vervuld zijn (art. 8 FaillW, zie de bespreking hoger bij het 

faillissement) 2770 . 

2765 Hof Gent 7 juni 2001, RW 2001-2002, 385; a contrario Cass. 17 juni 1994 concl. Bresseleers, Pas. I, 624 = 

Arr. nr. 319 = RW 1994-95, 561 concl. A.g. Bresseleers = TRV 1994, 598 noot TERMOTE; Hof Bergen 12 

december 2001, JLMB 2003, 141 kritische noot A. HENDERICKX. ZIE ook Hof Luik 1 maart 2001, TBH 2002, 

243 noot LEUNEN; Hof Brussel 2 oktober 2001, RW 2002-2003, 1182; Hof Bergen 12 december 2001, JLMB 

2003, 141 noot HENDERICKX. Zie ook K. GEENS, “Overzicht”, TPR 2000, 493 nr. 485. 

2766 In enkele recente arresten bevestigt het Hof van cassatie dat de beoordeling van de toestand van de 

onderneming op een specifieke wijze moet worden gedaan indien zij reeds in vereffening is, en dat met het 

"geschokt zijn van het krediet" wordt bedoeld, wanneer de vennootschap in vereffening is, het gebrek aan 

vertrouwen vanwege de schuldeisers in de organisatie en het verloop van de vereffeningswerkzaamheden, en dat 

een vennootschap in vereffening waarvan de vereffenaar in de wettelijke toegelaten grenzen de eisbare schulden 

afbetaalt en die het vertrouwen bewaart van de schuldeisers, in beginsel niet duurzaam opgehouden heeft te 

betalen: Cass. 14 januari 2005, Temse-Hoboken, RW 2005-2006, 429 = TRV 2005, 32 n. M. WYCKAERT, "De 

smalle grenslijn tussen een deficitaire vereffening en een failliete vennootschap in vereffening", en Cass. 18 

februari 2005, D.L. t. Samko Automation, nr. C030508N, RW 2006-2007, 134 (beiden ook besproken in 

Jaarverslag Hof van cassatie 2005, p. 30). 

2767 Zie bv. Cass. 6 maart 2003, JT 598 = TRV 2003, 413 concl. WERQUIN en noot = RW 2003-2004, 1106 

concl. WERQUIN; Hof Gent 19 juni 1997, TBH 1997, 609; Hof Luik 26 juni 1997, RPS 1998, 112; Hof Brussel 

2 oktober 2001, RW 2002-2003, 1182 met noot; kh. Brussel 22 november 2001, AR nr. 00/00095; Hof Luik 3 

april 2003, TBH 2004, 388; Hof Gent 16 juni 2003, RW 2003-2004, 188; Hof Gent 30 juni 2003, TBH 2004, 394 

= RW 2004-2005, 949 (arrest waarbij in hoger beroep de faillietverklaring van een vennootschap in vereffening 

werd vernietigd); Hof Gent 26 april 2004, TBH 2005, 276; Kh. verviers 12 juli 2007 rolnr.07/00226 General 

Protection t. NV vereff. Domaine du Mezil (één chirografaire schuldeiser met beperkte schuld die vereffening in 

vraag stelt, is niet voldoende); Hof Brussel 4 september 2007, DAOR 2008/87, 254 met n. W. DEDECKER 

"Deficitaire vereffening: een verdere verduidelijking ?"; J.Ch. VAN GYSEL, Les masses de liquidation en droit 

privé, p. 304. Zie over dit vraagstuk verder C. van BUGGENHOUT, “Vereffening van vennootschap: 

aanrekening van schulden”, RW 2000-2001, 465 v.; C. VAN BUGGENHOUT & E. VAN DEN HAUTE, 

“Vereffening van vennootschappen en faillissement: stand van zaken”, TBH 2004, 377 v.; M. VANMEENEN, 

"Sobelair gekortwiekt: de keuze tussen faillissement en vereffening?", TRV 2004, 175, DIRIX, "Overzicht", TPR 

2004 nr. 57; GEENS, WYCKAERT e.a., “Vennootschappen 1999-2010”, TPR 2012, (73) 602 v. nr. 551-553. 

2768 Kh. Dendermonde 16 februari 2004, TRV 2004, 169. 

2769 Vb. kh. Hoei 13 maart 2002, JLMB 2003, 164. 

2770 Bv. kh. Tongeren 12 oktober 1999, RW 2000-2001, 1094. 

1040


Indien de vennootschap na het ontstaan van schulden in vereffening wordt gesteld (met stopzetting van activiteit) 

en de vereffenaar de activa verkoopt, dan is dit in beginsel niet foutief; in ieder geval is er geen aanspraak uit 

onrechtmatige daad van een schuldeiser jegens de aandeelhouder of vereffenaar indien de schuld in geval van 

faillietverklaring in plaats van vereffening ook niet betaald zou zijn geraakt 2771 . 

De gevolgen van het feit dat een faillietverklaring van een vennootschap in vereffening een nieuwe samenloop 

schept na een bestaande samenloop, komen verderop ter sprake. 

6. Vereffening en afsluiting van de vereffening 

a. Vereffening 

De vereffenaars hebben als bewindvoerders tot taak de activa te gelden te maken en de 

opbrengst te verdelen. 

In sommige gevallen wordt de vereffening onmiddellijk worden afgesloten, op de dag van de ontbinding 2772 . 

Bij ontbinding van een vennootschap door een beslissing van de vennootschap zelf kon dit sinds 2006 in 

beginsel niet meer doordat de vereffenaar nu moet worden bevestigd door de rechtbank, en het verzoek tot 

bevestiging niet zou kunnen worden ingediend dan na de ontbinding 2773 , zodat er steeds een periode was 

waarin de rechtspersoon in vereffening is en “geacht wordt voort te bestaan voor de vereffening” 2774 . Dit brengt 

allerlei beperkingen mee (zie art. 183 v. Wb. Venn.). De vereffenaars dienen jaarlijks omstandig verslag te doen 

aan de rechtbank (art. 189bis Wb. Venn.; in het eerste jaar ook reeds na 6 maanden) en aan de Algemene 

vergadering (art. 193 Wb.Venn.) 2775 . Sinds de Wetswijziging van 2012 is echter duidelijk dat ontbinding en 

vereffening in één dag wel mogelijk als er geen vereffenaar wordt aangeduid en de aandeelhouders zelf eenparig 

op de vergadering die tot ontbinding besluit de vereffening kunnen afwerken, wat impliceert dat er geen 

schulden meer zijn en dat de terugname van het resterende actief gebeurt door de vennoten zelf 2776 . Aan de 

eerste vereiste kan ook worden voldaan wanneer de schulden worden overgenomen door de aandeelhoduers 

easamen met het resterende actief. 

Vooraleer de vereffening af te sluiten moeten ze een plan opmaken voor de verdeling van de activa; bij 

vennootschappen in vereffening moet dit voor akkoord worden voorgelegd aan de rechtbank vooraleer de 

vereffening kan worden afgesloten (art. 190 § 1 Wb.Venn. zoals aangevuld W. 2 juni 2006). 

De vereffenaars zijn aansprakelijk volgens regels die we terugvinden bij vereffeningsbewind in het algemeen 

(zie voor het beginsel ook art. 192 Wb.Venn.) 2777 . 

2771 Hof Gent 13 maart 2006, RW 2007-2008, 1327. 

2772 Zie bv. art. 182 § 3 Wb. Venn.; art. 40 § 1, 1 VZW-wet. 

2773 Zie kh. Tongeren 19 september 2006, RW 2006-2007, 692; H. BRAECKMANS, RW 2006-2007, (662) 665 

nr. 11. 

2774 art. 183 § 1 Wb. Venn, art. 577-13 § 1, 1 BW, art. 46bis, 1 Ziekenfondswet 

2775 Zie hierover nader B. DE CALUWE, "Jaarrekening: opstelling en goedkeuring bij ontbinding, vereffening 

en sluiting van de vereffening van een vennootschap", NJW 2006 = 

http://www.laga.be/EN/OurLawyers/Document.asp?docid=352. 

2776 Wijziging bij Wet van 19 maart 2012. Voordien reeds in de parktijke volgens een Omzendbrief FOD 

Justitie van 14 november 2006; J. VAN BAEL, “Help! Kafka!”, TRV 2008, 145. 

2777 Voor rechtspraak, zie GEENS, WYCKAERT e.a., TPR 2012, (73) 617 en v. nr. 566. 

1041


b. Afsluiting van de vereffening 

Op het einde dienen de vereffenaars de afsluitende rekening ter inzage te leggen en wordt een algemene 

vergadering gehouden die beslist tot afsluiting van de vereffening (althans bij vennootschappen en V.M.E. 2778 ; 

bij stichtingen is het de rechtbank die de afsluiting uitspreekt 2779 , bij ziekenfondsen de Controledienst; de 

vereffenaar zelf kan dus nooit beslissen tot sluiting van de vereffening maar dit enkel voorstellen). Deze wordt 

vervolgens in de wettelijke vormen bekendgemaakt 2780 . 

c. Gevolgen van afsluiting vereffening - activa en passiva na afsluiting van de vereffening 

1° Gevolgen 

Door de afsluiting van de vereffening verdwijnt dan uiteindelijk de rechtspersoon. 

Zo kan door de rechtspersoon bv. ook géén hoger beroep meer worden ingesteld na de sluiting tegen een 

voordien geveld vonnis 2781 noch een beroepsprocedure verder benaarstigd worden 2782 . 

Maar dat verdwijnen is niet absoluut: tot 5 jaar na het sluiten van de vereffening kunnen tegen de vereffenaars 

q.q. eisen in rechte worden ingesteld (art. 198 § 1 Wb.Venn.); de rechtspersoon bestaat passief nog steeds zolang 

eisen aanhangig zijn die voor de sluiting zijn ingesteld of binnen de 5 jaar nadien 2783 . 

2° Passiva 

Heeft men bepaalde schuldeisers niet kunnen vinden, dan worden de gelden bestemd voor de betaling van hun 

schuldvorderingen geconsigneerd 2784 . Gedurende 5 jaar vanaf de bekendmaking van de 

vereffeningsafsluitingsakte kunnen de schuldeisers hun rechten nog uitoefenen t.a.v. de vereffenaar q.q. (zie art. 

198 Wb. Venn.). A fortiori kunnen reeds in rechte tegen de vereffenaars q.q. geldend gemaakte rechten verder 

worden uitgeoefend 2785 . 

Ook wanneer de schuldeisers wel bekend zijn, maar de schuld pas ontstaat bij de afsluiting van de vereffening 

(bv. de liquidatiebelasting) zal er een voldoende som moeten worden geconsigneerd. Het best gebeurt dat op een 

kwaliteitsrekening (waarover verder meer) waarbij met de rekeninghouder wordt overeengekomen dat deze met 

de geconsigneerde som bepaalde schulden zal betalen en wat deze met het saldo moet doen. 

2778 art. 194 Wb.Venn., ook van toepassing op de V.M.E. 

2779 art. 40 § 1, 2 VZW-wet. 

2780 art. 195 Wb.Venn., art. 23 I VZW-Wet; art. 577-13 § 4 BW 

2781 Bv. Arbeidshof Antwerpen 29 oktober 2007, RW 2009-2010, 38; R. TAS, "De rechtsbekwaamheid van een 

handelsvennootschap na de sluiting van haar vereffening", n. onder Hof Gent 28 april 1995, TRV 1995, 603 nr. 

22. 

2782 Cass. 14 februari 2012, P.11.1181.N, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N- 


2783 Cass. 17 april 2008, C.07.0054.N; Hof Gent, 7e K, 2008/AR/2716, 5 oktober 2009, 

http://www.mdseminars.be/files/articles/VEN-R-107.pdf = RABG 2010, 150. 

2784 zie art. 195 § 1, 2° Wb. Venn. (ook van toepassing op de V.M.E.) en het uitvoeringsbesluit bij art. 182 § 4 

Wb. Venn). 

2785 Ook door hoger beroep in te stellen tegen de vereffenaars wanneer de vereffening intussen werd afgesloten, 

Cass. 17 april 2008, TBH 2008, 870. 

1042


3° Activa 

Is er na vereffening (en desgevallend consignatie voor uitstaande schulden) een saldo 

("vereffeningssaldo"), dan gaat dit bij vennootschappen naar de aandeelhouders 2786 (betaling 

van de “kapitaalschuld”) en bij V.M.E. naar de (mede-)eigenaars; elk van hen krijgt een 

aandeel in de resterende goederen, tenzij hij zijn aandeel laat inkopen door de vennootschap. 

Bij verenigingen, stichtingen e.d., gaat het saldo naar een rechtspersoon met een gelijkaardig 

doel. 

Ook later opgedoken activa krijgen in beginsel hetzelfde lot (bij vennootschappen komen ze 

in onverdeeldheid toe aan de bij verdeling resterende vennoten). 

Over de omvang hiervan bestaat er wel betwisting. Bij vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid 2787 

gaat men ervan uit dat er geen rechtsopvolging onder algemene titel kan plaatsvinden, zodat de aandeelhouders 

enkel specifieke hen bij de afsluiting van de vereffening toebedeelde activa verkrijgen (zodat hen niet 

overgedragen schuldvorderingen tenietgaan) 2788 . 

2786 zie art. 190 § 2 Wb. Venn. 

2787 Cass. 17 juni 1965, RW 1965-66, 940. 

Bij vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid (m.i.v. de economische samenwerkingsverbanden) is het 

mogelijk dat er na ontbinding een verkrijging onder algemene titel plaatsvindt, nl. door toebedeling in 

gemeenschap van alle (of alle resterende) goederen door de vereffenaar aan de vennoten c.q. leden (de 

hypothese van art. 129, 2 W. Registr.), die dan ook hoofdelijk aansprakelijk blijven voor alle schulden. 

Aangezien de rechtspersoon voortbestaat tot aan de afsluiting van de vereffening en het vermogen van de 

ontbonden rechtspersoon dan ook géén onverdeeldheid is, kan deze overgang onder algemene titel wel maar 

plaatsvinden op het ogenblik van de afsluiting van de vereffening (Cass. 2 december 1952, B. Staat t. Van 

Grootenbrul, RCJB 1953, 288 noot J. HEENEN, die deze regel bekritizeert voor het geval dat intussen slechts 

één vennoot meer overbleef. Zie meer algemeen over dit vraagstuk J. VAN BAEL, “De ontbinding en 

vereffening van een vennootschap met rechtspersoonlijkheid en de toedeling resp. verdeling van haar vermogen, 

mét of zonder voorafgaande vereffening van dit vermogen. Commentaar bij art. 178 Venn.W.”, in Facetten van 

ondernemingsrecht, Liber amicorumprof. Frans Bouckaert, Univ. Pers Leuven 2000, 77 v.). 

2788 In die zin Rb. Antwerpen 8 oktober 2003, RW 2004-2005, 1230. 

1043


AFDELING B. Beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap 

1. Doel en totstandkoming 2789 

Bij het openvallen van een nalatenschap (d.i. in beginsel bij overlijden) ontstaat er geen samenloop indien de 

erfgenamen de nalatenschap zuiver aanvaarden, omdat zij dan persoonlijk schuldenaar worden, elk voor hun 

aandeel, van de schulden van de overledene (uitzondering: de boedelscheiding, zie hieronder). De aanvaarding 

van een nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving (art. 774 en v. en 793 en v. BW, Fr. sous bénéfice 

d'inventaire, Nl. ook genaamd beneficiaire aanvaarding, van Lat. beneficium inventarii) daarentegen doet een 

vereffeningsbewind op de nalatenschap ontstaan (art. 802 en v. BW) 2790 . Hetzelfde geldt voor een onbeheerde 

nalatenschap (zie de bespreking in de volgende Afdeling). 

Dit bewind ontstaat op initiatief van de erfgenaam zelf (vermogensgerechtigde), met name om te vermijden dat 

hij ultra vires (voluit: ultra vires hereditatis) gehouden zou zijn tot de schulden van de nalatenschap. Bij gewone 

of zuivere aanvaarding zijn de erfgenamen in ons recht immers in evenredigheid met hun aandeel in de 

nalatenschap ook ultra vires aansprakelijk voor de schulden van de erflater, d.w.z. ook voor de schulden die het 

geërfde actief te boven gaan. Bij onbekwame erfgenamen kan de nalatenschap niet aanvaard worden dan onder 

voorrecht van boedelbeschrijving 

De keuze voor een beneficiaire aanvaarding geschiedt door een verklaring ter griffie van de rechtbank van eerste 

aanleg (art. 793, 1 BW), die dan gepubliceerd wordt in het B.S. met keuze van woonplaats. 

De erfgenamen beschikken over een termijn van beraad om deze keuze te maken, in beginsel 40 dagen na het 

opmaken van de inventaris (zie art. 795 BW). Om van het voorrecht te kunnen genieten moeten zij een notariële 

boedelbeschrijving (inventaris) doen opmaken, in beginsel binnen de 3 maanden. Of liever: gedurende de 

termijnen van boedelbeschrijving (3 maanden) en beraad (40 dagen) kan de erfgenaam door de schuldeisers van 

de nalatenschap (ook "hereditaire schuldeisers)") niet vervolgd worden (art. 797 BW); nadien kan hij bij 

vervolging nog steeds beneficiair aanvaarden indien hij nog geen daad van zuivere aanvaarding heeft gesteld, 

doch dient hij in beginsel persoonlijk de door zijn nalaten veroorzaakte kosten te dragen (de kosten van 

vervolging door de schuldeiser waardoor hij verplicht is geworden de keuze te maken) (zie art. 799-800 BW). 

Voor zover er geen bewind over de nalatenschap wordt georganiseerd op initiatief van de erfgenamen, kunnen de 

schuldeisers de boedelscheiding vorderen. Dit zal met name gebeuren wanneer niet zozeer de nalatenschap 

deficitair is als wel de solvabiliteit van de erfgenamen niet groot is. 

2789 Rechtsleer, zie o.m. H. CASMAN,"Beheer en vereffening van een beneficiair aanvaarde nalatenschap", in 

Actuele problemen uit het notariële recht, Opstellen aangeboden aan Prof. A. De Boungne, Kluwer Antwerpen 

1985, 23; Th. VANSINAY & J. VERSTAPPEN, Boedelbeschrijvingen inzake familiaal vermogensrecht en 

faillissement, Mys & Breesch Gent 1993; P. DELNOY, Répertoire notarial III-I, "L'option héréditaire"; L. 

BRACKE & P. VAN OOTEGHEM, "De beneficiaire aanvaarding. Enkele beschouwingen bij een weinig 

voorkomende erfkeuze", T.Not. 1997, 316 v.; M. GREGOIRE en V. DE FRANCQUEN, “Les articles 7, 8 et 9 

de la loi hypothécaire (la succession vacante et la succession sous bénéfi ce d’inventaire)”, in Privilèges et 

hypothèques, Kluwer, losbl., p. 63; P. HOFSTRÖSSLER & D. LEROY, "Enkele bedenkingen bt-etreffende de 

aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving", Patrimonium 2009, 327 v. 

2790 In Duitsland geldt voor een deficitaire nalatenschap de algemene regeling van de Insolvenz (§ 317 InsO). 

1044


2. Gevolgen 

a. Vereffeningsbewind, samenloop 

Om van het “voorrecht” van boedelbeschrijving te kunnen genieten, d.i. zijn aansprakelijkheid voor de schulden 

van de erflater en de nalatenschap te beperken (intra vires hereditatis) zonder de nalatenschap geheel te moeten 

verwerpen, is de erfgenaam verplicht een vereffeningsbewind te voeren of te laten voeren over de nalatenschap 

en deze laatste dus duidelijk gescheiden te houden van zijn eigen vermogen. Art. 801 BW somt de gronden op 

waarop het voorrecht vervalt (en de erfgenaam dus ultra vires gehouden is) - onder meer bij heling (bedrieglijke 

verkleining van het onderpand); ook kan de erfgenaam uitdrukkelijk of stilzwijgend afstand doen van dat 

voorrecht. 

Bewindvoerder is in beginsel de erfgenaam zelf, die de nalatenschap q.q. bestuurt (art. 803 BW). De erfgenaam 

kan evenwel verzoeken om de aanstelling van een derde als bewindvoerder (art. 803bis BW) of op verzoek van 

een belanghebbende (schuldeiser) door de rechtbank vervangen worden door een beheerder (art. 804 BW). 

Dit bewind betreft dus de gehele nalatenschap (of minstens het erfdeel van de beneficiair aanvaardende 

erfgenamen). 

De beneficiaire aanvaarding doet een samenloop ontstaan tussen de nalatenschapsschuldeisers, en impliceert 

daarmee ook een algemeen beslag. Deze samenloop wordt geacht te zijn ontstaan bij het openvallen van de 

nalatenschap (d.i. in beginsel bij het overlijden). Is er een onverdeeldheid tussen beneficiair aanvaardende 

erfgenamen en zuiver aanvaardende erfgenamen, dan treft het beslag het aandeel van de beneficiair 

aanvaardende in de nalatenschap (abstract aandeel, dat in geval van verdeling geconcretiseerd wordt in de 

eigendom van de aan een bepaalde erfgenaam toebedeelde goederen). 

De bewindvoerder dient een grote samenloop te organiseren tussen de 

nalatenschapsschuldeisers en daartoe onder meer een boedelbeschrijving op te maken (art. 

794 BW). 

Deze schuldeisers worden opgeroepen zich te melden, dit door een publicatie in het Staatsblad (van de verklaring 

van beneficiaire aanvaarding), en beschikken in beginsel over een termijn van 3 maanden. Zij melden zich in 

beginsel d.m.v. een aangetekende brief (art. 793 III BW). 

b. Gevolgen voor de verschillende soorten schulden en schuldeisers 

Door het feit van de bewindvoering ontstaan er eigenlijk drie niveaus van schulden: 

- men moet de schulden van de nalatenschap onderscheiden van de rechten van de erfgenamen in de 

nalatenschap; dit onderscheid werd in het algemeen uitgewerkt in het hoofdstuk over afgescheiden vermogens en 

wordt hieronder (1°) gepreciseerd; 

- bovenop de nalatenschapsschulden kunnen er echter ook nog eens schulden ontstaan voor de vereffening van 

de nalatenschap; dit zijn dan een soort boedelschulden bovenop boedelschulden, vergelijkbaar met de 

boedelschulden bij faillissement of vereffening van een rechtspersoon. 

1045


Dit lijkt merkwaardig, maar is in feite zeer gelijkaardig aan de situatie bij faillissement of bij vereffening van een 

rechtspersoon: in de drie gevallen gaan zijn er schulden van de vereffening, schulden die daarmee vereffend 

worden, en rechten op het saldo na die vereffening. Het is enkel wat verwarrend omdat bij een nalatenschap de 

schulden van de nalatenschap schulden van de boedel zijn in verhouding tot de erfgenamen en hun schuldeisers, 

maar schulden in de boedel zijn in verhouding tot de schulden van de vereffening van de nalatenschap. 

1° Verhouding tussen de nalatenschapsschuldeisers en schuldeisers van de erfgenamen 

Aangezien de nalatenschap een afgescheiden vermogen is, hebben de nalatenschapsschuldeisers (waaronder ook 

desgevallend de erfgenaam zelf 2791 ) voorrang op de schuldeisers van de erfgenaam (uitdrukkelijk bepaald in art. 

802 II 3 e zin BW), die zich slechts op het netto-saldo kunnen verhalen (en daarnaast op het eigen vermogen van 

hun schuldenaar). Voor zover er geen bewind over de nalatenschap wordt georganiseerd op initiatief van de 

erfgenamen, kunnen de schuldeisers van de nalatenschap daarom zoals reeds gezegd de boedelscheiding 

vorderen. 

De nalatenschapsschuldeisers kunnen zich omgekeerd niet verhalen op het eigen vermogen van de beneficiair 

aanvaardende erfgenaam (deze is niet alleen slechts intra vires hereditatis gehouden, maar ook slechts cum 

viribus, d.i. met de goederen van de nalatenschap) 2792 . Wel kunnen ze van hem een borgstelling eisen voor o.m. 

de waarde van de in de boedelbeschrijving begrepen roerende goederen 2793 . 

De erfgenamen en hun schuldeisers moeten in beginsel dus wachten tot de nalatenschapsschulden betaald zijn 

vooraleer zij hun rechten op het (netto-actief van de nalatenschap kunnen uitoefenen. 

Pas op: de successierechten zijn schulden van de erfgenamen zelf en een beneficiaire aanvaarding beschermt de 

erfgenamen dus niet tegen het verhaal door de fiscus. Aangezien de successierechten door de erfgenamen niet 

enkel verschuldigd zijn op wat aan de erfgenamen toekomt, maar ook op wat aan de legatarissen en begiftigden 

toekomt, daaronder ook op goederen die reeds uit het vermogen verdwenen waren voor het overlijden maar in 

gevolge de fictie van art. 7W.Succ. bij de nalatenschap worden geteld, kunnen de successierechten in sommige 

gevallen hoger liggen dan het netto-saldo uit de nalatenschap.... 

2° Gevolgen voor de nalatenschapsschuldeisers 

De samenloop houdt echter ook een opschorting in van de executierechten van de individuele (concurrente) 

nalatenschapsschuldeisers voor zover de uitoefening ervan (door daden van tenuitvoerlegging 2794 ) de rechten 

van de andere nalatenschapsschuldeisers zouden schaden (fixatiebeginsel) (vgl. de regel bij vereffening van 

rechtspersonen) 2795 . De executierechten van de separatisten zijn evenwel niet opgeschort. 

2791 De schuld van de overledene jegens de erfgenaam gaat dus niet teniet door vermenging. 

2792 H. De Page, Traité, IX, p. 635, nr. 857; F. 't KINT, Sûretés (2004) nr. 57; zie bv. Hof Bergen 3 januari 

1996, JT 1996, 510 = RRD 1996, 254. 

2793 Zie in dit verband art. 1346-1351 Ger.W.; H. De Page, Traité, IX, p. 664-665, nr. 924. 

2794 De betekening door een schuldeiser aan de erfgenamen van een bestaande titel jegens de erflater (art. 877 

BW) is geen daad van tenuitvoerlegging die onder die ophscorting valt: Rb. Gent 25 mei 2010, RW 2012-13, 

152.. 

2795 Vgl. Hof Gent 29 maart 1994, RW 1995-96, 62. DIRIX & BROECKX, APR Beslag nr. 101; H. 

CASMAN, in Actuele problemen uit het notariële recht .Liber amicorum A. de Boungne, Antwerpen 1985, (19) 

31; en voor de onbeheerde nalatenschap F. TOP, "Onbeheerde nalatenschap - Rangregeliung - Fiscale 

1046


De samenloop brengt een verval van tijdsbepaling mee voor de niet vervallen schulden. 

De samenloop brengt in beginsel geen schorsing mee van de verjaring van schuldvorderingen 

op de nalatenschap, behalve dan voor de schuldvorderingen van de beneficiair aanvaardende 

erfgenamen zelf 2796 . 

3° Verhouding met zuiver aanvaardende mede-erfgenamen 

Volgens art. 810bis BW kunnen de nalatenschapsschuldeisers zich tijdens de vereffening ook niet verhalen op de 

persoonlijke goederen van de erfgenamen die de nalatenschap wel zuiver aanvaard hebben (voor de andere volgt 

dat reeds uit de basisregel hierboven). Na de verdeling blijven de gevolgen van de aanvaarding onder voorrecht 

alleen bestaan ten aanzien van de erfgenamen die in deze vorm hebben aanvaard. 

c. Afwikkeling en afsluiting van de vereffening 

De wet bepaalt welke procedure moet worden gevolgd voor de verkoop van de goederen van de nalatenschap en 

voor de uitbetaling van de nalatenschapsschuldeisers (zie art. 806 I e.a. BW). De bewindvoerder zal rekening en 

verantwoording moeten afleggen indien nalatenschapsschuldeisers of legatarissen daarom vragen. Hij kan 

buitencontractueel aansprakelijk zijn voor schade veoorzaakt aan schuldeisers. Zoals gezegd kunnen door deze 

bewindvoering boedelschulden van de vereffening ontstaan doe voorgaan op de eigenlijke 

nalatenschapsschulden. 

Door de afsluiting van de vereffening verdwijnt de nalatenschap als afgescheiden vermogen. De schulden die 

enkel op dat vermogen verhaalbaar waren, gaan teniet (onder voorbehoud van later opduikende activa). 

Het saldo aan activa gaat naar de legatarissen en vervolgens naar de erfgenamen. 

notificatie", Verslagen en debatten CSW 2003, p. 154 nr. 6321; M. GREGOIRE en V. DE FANRCQUEN, “Les 

articles 7, 8 et 9 de la loi hypothécaire (la succession vacante et la succession sous bénéfi ce d’inventaire)”, in 

Privilèges et hypothèques, Kluwer, losbl., p. 65-66, nr. 93. 

2796 zie voor het laatste art. 2258 I BW. 

1047


AFDELING C. Onbeheerde nalatenschap 

Wanneer na het verstrijken van de termijnen van boedelbeschrijving en van beraad, zich niemand als erfgenaam 

aanmeldt om een nalatenschap op te vorderen (dus ook de Staat niet), geen erfgenaam bekend is of de bekende 

erfgenamen de nalatenschap hebben verworpen, geldt de nalatenschap als onbeheerd (art. 811 BW). Dit wordt zo 

uitgelegd dat het ook het geval is wanneer er bekende erfgenamen zijn, maar deze na de genoemde termijn nog 

niet gekozen hebben. Is er een algemene legataris met saisine (bewindsrecht), dan is de nalatenschap niet 

onbeheerd. 

Op verzoek van een belanghebbende ov van het OM wordt door de rechter een curator aangesteld als 

bewindvoerder, in de praktijk meestal een advocaat. Het kan ook zijn dat slechts een deel van de nalatenschap 

onbeheerd is (bv. er daagt enkel een bijzonder legataris of een legataris ten algemene titel op). De beschikking 

tot aanstelling wordt gepubliceerd in het BS (1128 II gerW) en ingeschreven in een register ter griffie (art. 1231 

GerW). 

Het regime hiervan is zeer gelijkaardig aan dat van de beneficiaire nalatenschap (zie art. 813 BW; zie verder ook 

art. 1228-1231 GerW). De curator zal dus: 

- een boedelbeschrijving laten opmaken (813 II BW); 

- vereffenen (813 I BW) zoals een beneficiaire nalatenschap; 

- rekening en verantwoording doen aan de belanghebbenden. 

Wel is er eerst de bijkomende taak om mogelijke erfgenamen op te sporen. 

Noch de samenloop, noch zelfs het onbeheerd zijn van de nalatenschap schorst de verjaring 2797 . 

Wordt de nalatenschap nadien toch aanvaard door een erfgenaam of algemene rechtsopvolger, dan eindigt deze 

bewindsvorm. Zoniet wordt een eventueel batig saldo gestort in de Deposito- en Consignatiekas (en verjaart dit 

na 30 jaar ten gunste van de Staat). 

Indien niet aan alle voorwaarden van de onbeheerde nalatenschap is voldaan (bv. omdat de genoemde termijnen 

nog niet verstreken zijn en het nog niet duidelijk is of er nog erfgenamen zijn), maar er urgentie is, kan de 

nalatenschap onder gerechtelijk bewind (soms ook genoemd voorlopig bewind) worden geplaatst (een 

jurisprudentiële constructie die wordt vastgeknoopt aan de bevoegdheid van de voorzitter in kort geding op 

grond van art. 584, 3° GerW). Ook kan bij een nalatenschap zonder aanwezige erfgenamen de verzegeling 

worden gevorderd; bij ene zeer beperkte nalatenschap kan de rechter in plaats van te verzegelen, een curator 

aanstellen over huisraad, geld en roerende waarden (zie art. 1154 GerW). 

2797 A contrario ex art. 2258 BW. 

1048


AFDELING D. Boedelafstand door niet-handelaars 

De bepalingen over boedelafstand (Fr. cession des biens) zijn nog te vinden in art. 1265 v. BW, maar bijna 

volledig in onbruik geraakt, zeker sedert de invoering van de collectieve schuldenregeling. Deze is voor de 

schuldenaar veel interessanter: het betreft op de eerste plaats een aanzuiveringsregeling, al kan het zijn dat voor 

die aanzuivering met kwijtschelding wel een boedelafstand nodig is in de vorm van een tegeldemaking van alle 

beslagbare goederen (zie verder hieronder). Enkel wanneer een collectieve schuldenregeling niet mogelijk is, 

geweigerd wordt of herroepen wordt, kan de boedelafstand nog nut hebben. 

1049


HOOFDSTUK III. De vormen van samenloop met 

aanzuiveringsbewind 

AFDELING A. Algemeen 

1. Doel 

Naast het vereffeningsbewind kent ons recht ook vormen van aanzuiveringsbewind, ingesteld 

door: 

- de rechterlijke beschikking tot collectieve schuldenregeling bij natuurlijke personen niethandelaars; 

- vroeger ook de aanvraag van een gerechtelijk akkoord door een handelaar (mits ontvankelijk 

verklaard door de rechtbank). 

- in het kader van de nieuwe procedure gerechtelijke reorganisatie (WCO): de overdracht op 

gerechtelijk gezag. 

Men zou hier ook het voorlopig bewind hangende een uitspraak over faillietverklaring (art. 8 FaillW) kunnen 

vermelden, dat niet eenduidig te klasseren is, en hoger reeds werd besproken. 

Het doel van een aanzuiveringsbewind is niet de vereffening van het vermogen (of in beslag 

genomen deel ervan), maar de schuldenaar de mogelijkheid te geven om op gecontroleerde 

wijze met zijn vermogen nieuwe inkomsten te verwerven, zodat de schulden in de mate van 

het mogelijke aangezuiverd worden (schuldsanering); dit kan zonodig een minstens 

gedeeltelijke vereffening omvatten. 

Daartoe wordt een procedure in 2 (eigenlijk 3) fazen ingericht: na een onderzoek van de 

"ontvankelijkheid" volgt een eerste fase van voorlopige opschorting (observatieperiode), 

waarin gepoogd wordt een akkoord met de schuldeisers te bereiken. Nadien volgt mogelijks 

een tweede fase of uitvoeringsfase. 

Men spreekt in sommige wetsbepalingen ook van "saneringsmaatregelen" 2798 . Naast de twee genoemde 

algemene regimes van aanzuiveringsbewind vallen daar ook enkele bijzondere maatregelen onder, die betrekking 

kunnen hebben op kredietinstellingen of op verzekeringsondernemingen: 

- de aanstelling van een speciaal commissaris over een kredietinstelling (art. 57 § 1 II 1° Bankwet); 

- de schorsing of verbod tot uitoefening van alle of een deel van de activiteiten van een kredietinstelling (art. 57 

§ 1 II 2° Bankwet); 

- de maatregelen van art. 26-44 van de Controlewet verzekeringsondernemingen. 

2798 Term bv. gebruikt in RL 2001/17/EG van 19 maart 2001 betreffende de sanering en de liquidatie van 

verzekeringsondernemingen en RL 2001/24/EG van 4 april 2001 betreffende de sanering en de liquidatie van 

kredietinstellingen, omgezet in Belgisch recht, en in de belgische wetgeving in uitvoering daarvan. 

1050


2. Bewind, samenloop en continuïteit 

a. Belgische procedures 

Het bewind betreft het hele (beslagbaar) vermogen en wordt waargenomen door de eigenaarschuldenaar 

onder toezicht van een bewindvoerder die bijstand verleent (de 

schuldbemiddelaar bij collectieve schuldenregeling). Het bestuur wordt dus niet exclusief 

door de bewindvoerder overgenomen. 

Een dergelijk bewind komt er enkel op verzoek van de schuldenaar zelf. 

Doordat de continuïteit (voortzetting) vooropstaat gelden een reeks regels uit het 

vereffeningsbewind hier niet, of toch niet in beginsel. Bij gerechtelijke reorganisatie is er zelfs 

helemaal geen samenloop meer. Bij collectieve schuldenregeling: 

- ontstaat er een afgescheiden boedel (van alle beslagbare goederen), 

- dient de samenloop nader te worden georganiseerd, en 

- wordt de tenuitvoerlegging van de bestaande schulden opgeschort. 

Maar voor het overige lopen de rechtsverhoudingen in beginsel door: 

- de lopende overeenkomsten lopen in beginsel door (zie nadere bespreking voor collectieve 

schuldenregeling in Afd. B. 3.e.2°) 

- is de schuldenaar partij in rechtsgedingen, dan blijft hij in beginsel ook partij; de samenloop 

verhindert dit niet dat de procedures tegen de schuldenaar zelf kunnen worden voortgezet of 

ingesteld; enkel het verhaal op zijn vermogen is opgeschort 2799 , zodat een veroordeling pas na 

de periode van opschorting zal kunnen verhaald worden op het vermogen. De commissaris of 

schuldbemiddelaar zal in bepaalde gevallen wel in het geding betrokken worden; 

- de wederpartij behoudt de rechten waarover hij beschikt bij wanprestatie van de 

schuldenaar, andere dan executierechten op het vermogen (een ontbinding van de 

overeenkomst blijft mogelijk, indien aan de vereisten daartoe is voldaan 2800 ). 

Tussen de verschillende saneringsprocedures die ons recht kent zijn er grote en m.i. niet gerechtvaardigde 

verschillen. In de procedure gerechtelijke reorganisatie (WCO), net als in de oude procedure van gerechtelijk 

akkoord loopt de interest gewoon door (art. 35 § 2 en 3 a contrario) (onder art. 21 § 2 WGA (Wet gerechtelijk 

akkoord 1997) en moest die zelfs bij voorrang worden betaald als een vorm van boedelschuld). Is de schuldenaar 

evenwel geen handelaar en vraagt hij een collectieve schuldenregeling aan, dan stop de interest gewoon te lopen 

(art. 1675/7 §1 GerW) en verliest de schuldeiser gewoon zijn recht op interest vanaf die dag. Dit veroorzaakt 

ongerechtvaardigde scheeftrekkingen naargelang de aard van de geldvordering; het maakt het voor eens 

schuldeiser veel interessanter om een schuldvordering te hebben voor een grotere hoofdsom, waarop bij 

afbetaling een korting wordt verdisconteerd, dan voor een kleinere hoofdsom waarop interest wordt 

aangerekend, hoewel beide situaties economisch identiek zijn. 

Het hele stelsel van de collectieve schuldenregeling trekt die discriminatie overigens door: de rechter kan de 

interest en accessoria die de schuldenaar verschuldigd is, kwijtschelden zonder dat de goederen van de 

2799 Kh. Kortrijk 28 september 2000, RW 2002-2003, 950 

2800 Kh. Kortrijk 28 september 2000, RW 2002-2003, 950; M. TISON, In Faillissement en gerechtelijk akkoord, 

p. 38 nr. 21 

1051


schuldenaar moeten worden te gelde gemaakt; zodra er ook maar een deeltje van de hoofdsom wordt 

kwijtgescholden moet er wel worden overgegaan tot tegeldemaking van voor beslag vatbare goederen van de 

schuldenaar. 

b. Procedures uit andere EU-lidstaten 

De insolventieverordening geldt niet enkel voor faillissementsprocedures uit andere EU-lidstaten (behalve 

Denemarken), maar ook voor de meeste procedures van gerechtelijke reorganisatie en collectieve 

schuldenregeling en equivalente procedures in de andere lidstaten. De opening van zo'n procedure in een andere 

lidstaat heeft van rechtswege gevolgen in België en omgekeerd. 

3. Opdracht en bevoegdheid van de bewindvoerder 

De bewindvoerder moet de schuldeisers opsporen en proberen met de schuldeisers een 

akkoord te bereiken. Het aanzuiveringsbewind bestaat dan ook uit twee fazen: een faze van 

opschorting en onderhandeling; vervolgens een uitvoeringsfaze (zijhet uitvoering van het 

akkoord dan wel van een gerechtelijk opgelegde regeling). 

Het actief dient hij te beheren en enkel zonodig te gelde te maken. In beginsel is het de 

bedoeling de activiteit verder te zetten en terug zonder verlies te laten voortgaan. De uitgaven 

die noodzakelijk zijn om daartoe te komen, kunnen worden gedaan en zullen boedelschulden 

vormen. 

Preciezer nog: de schulden en kosten voor de voortzetting van de activiteiten zullen met 

voorrang betaald worden met de nieuwe inkomsten of andere activa die door de voortzetting 

worden verworven (vgl. art. 36 WCO). Enkel de netto-inkomsten komen dus in de boedel 

terecht. 

De aanzuivering geschiedt zo mogelijk met die netto-inkomsten. Indien dit niet mogelijk is 

zal worden overgegaan tot een gedeeltelijke of gehele tegeldemaking van de bestaande activa. 

AFDELING B. Collectieve schuldenregeling 

1. Achtergrond 

Sedert 1 januari 1999 kent ons recht de “collectieve schuldenregeling” (Art. 1675/2 en v. 

GerW 2801 ) als schuldsaneringsregeling voor natuurlijke personen die geen handelaar zijn. 

Voordien was voor natuurlijke personen die geen handelaar waren, alleen het regime van het beslag van 

toepassing, zonder mogelijkheid van een centralisatie of coördinatie van de executiehandelingen van de 

verschillende schuldeisers. De schuldenaar die "ongelukkig en te goeder trouw" was, kon wel een gerechtelijke 

boedelafstand bekomen (art. 1268 v. BW), wat hem vrijstelde van het risico op lijfsdwang toen die mogelijkheid 

2801 zoals ingevoegd bij Wet van 5 juli 1998 (WCSR-I) en nadien gewijzigd, onder meer bij Wet 19 april 2002 

en vooral door de WCSR-II van 2005. 

1052


nog bestond in ons recht (art. 1268 en 1270 II BW), maar geen vermindering van schuld inhield (art. 1270 III 

BW). 

Deze collectieve schuldenregeling (Fr. reglement collectief de dettes; in NL. 

schuldsaneringsregeling natuurlijke personen) is een aanzuiveringsregeling 

(schuldsaneringsregeling) voor niet-handelaars 2802 . Het bewind is dus ook op de eerste plaats 

een aanzuiveringsbewind veeleer dan een vereffeningsbewind. Doel is volgens art. 1675/3 III 

“de financiële toestand van de schuldenaar te herstellen, met name hem in staat te stellen in de 

mate van het mogelijke zijn schulden te betalen en tegelijkertijd te waarborgen dat hij zelf en 

zijn gezin een menswaardig leven kunnen leiden”. In werkelijkheid is de collectieve 

schuldenregeling vaak een methode om na een relatief beperkt aantal jaren van de volledige 

schuldenlast bevrijd te geraken, en is het Belgische recht een van de meest 

schuldenaarsvriendelijke van Europa 2803 . 

In de meer moderne rechtsstelsels maakt de aanzuiveringsregeling van niet-handelaars vaak deel uit van de 

faillissementsregeling, zij het vaak met enige nuances. Zo geldt de Duitse Insolvenzordnung ook voor niet- 

handelaars, maar wordt er daarbinnen wel onderscheiden tussen de procedure voor rechtspersonen en 

ondernemers enerzijds (§§ 11-216 InsO) en die voor consumenten-natuurlijke personen anderzijds (§§ 304-314 

InsO); de laatste kan enkel op verzoek van de consument zelf worden opgestart (§ 304). 

Ook zijn er verschillende modellen doordat in sommige landen eerst een minnelijke regeling moet worden 

gezocht met de schuldeisers vooraleer men opschorting kan vragen en een wettelijke saneringsregeling, terwijl in 

andere - zoals België - dit geen vereiste is en eerst een minnelijke regeling moet worden gezocht door de door de 

rechtbank aangestelde schuldbemiddelaar nadat de aanvraag door de rechtbank toelaatbaar is verklaard. 

De regeling is een antwoord op de sterk toegenomen overmatige schuldenlast van vele 

natuurlijke personen, die meerdere oorzaken kent (waarvan de studie dit bestek te buiten 

gaat); het aantal aanvragen sedert de invoering ligt dan ook erg hoog. 

De regeling kent meerdere fazen: 

- de aanvraagfase, waarin over de "toelaatbaarheid" van een regeling wordt geoordeeld; 

- een voorlopige fase van schuldbemiddeling en voorlopige opschorting (opschortingsfaze); 

- en tenzij een collectieve schuldenregeling zowel door schuldeisers als door de rechter wordt 

verworpen (verwerping), een faze van ofwel uitvoering van de bereikte minnelijke regeling, 

dan wel beslissing en uitvoering van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling 

(aanzuiveringsfaze, uitvoeringsfaze). 

2802 In Frankrijk werd een vergelijkbare regeling door de wet 89-1010 ingelast in de Code de la consommation 

art. 331-1 tot 331-8. 

2803 Het is interessant te zien dat juist de staten met de sterkst uitgebouwde sociale zekerheid, zoals de Noordse, 

de strengste regelingen hebben inzake kwijtschelding van schulden: precies omwille van het eerste aanvaardt 

men er veel minder dat overmatige schuldenlast een "ongeluk" is. Ook Duitsland heeft een duidelijk strenger 

regime dan het Belgische. De Angelsaksische landen daarentegen (VS, VK, Canada, Australië, N.Zeeland) 

hebben veeleer soepele regimes van kwijtschelding van consumentenschuldenlast. Vgl. R. PARRY, "The 

position of family sureties within the framework of protection for consumer debtors in European Union member 

states", ERPL 2005. 

1053


2° Ze geldt niet voor personen die “koopman” (handelaar) zijn (art. 1675/2) of geweest zijn 

tot 6 maanden voor de aanvraag (omdat in dat geval enkel de FaillW van toepassing is) 2805 . 

Ze geldt wel voor landbouwers die geen koopman zijn. 

3° Ze kan toegekend worden aan personen die niet in staat zijn om, op duurzame wijze, hun 

opeisbare of nog te vervallen schulden te betalen (art. 1675/2); het is niet vereist dat de 

schuldenaar met meer dan één schuldeiser wordt geconfronteerd 2806 . Er is ook niet vereist dat 

er reeds een betalingsachterstand is 2807 . Indien er structurele betalingsmoeilijkheden zijn, is 

ook niet vereist dat de schulden omvangrijk zijn 2808 . Maar indien er duidelijk voldoende 

actief is (bv. bewoond onroerend goed), kan geoordeeld worden dat de moeilijkheid niet 

duurzaam is 2809 . 

4° Vereist is dat de persoon niet kennelijk zijn onvermogen heeft bewerkstelligd (art. 1675/2). 

Dat de schulden aan de schuldenaar toerekenbaar zijn, is onvoldoende om een collectieve 

schuldenregeling te weigeren 2810 . Wel kan men ertoe besluiten dat het onvermogen is 

bewerkstelligd wanneer een groot deel van de schuld het gevolg is van opzettelijke fouten (al 

dan niet resulterend in strafrechtelijke boeten 2811 ). 

5° Ze werd ook geweigerd indien blijkt dat verzoeker volstrekt niet de intentie heeft om via 

een dergelijke regeling zijn schuldeisers te proberen te betalen en in die zin te kwader trouw 

is 2812 . Deze motivering lijkt echter niet meer te volstaan sinds 1 januari 2006 (WCSR-II), nu 

ook totale kwijtschelding in beginsel mogelijk is. 

6° De regeling werd ook reeds geweigerd indien geen sanering mogelijk is, omdat het 

overgrote deel van de schulden bestaat uit schulden waarvoor volgens art. 1675/13 GerW. 

geen kwijtschelding mogelijk is, en de schuldenaar niet in staat is om minstens die schulden te 

voldoen 2813 . 

2805 Wordt een handelaar (bv. een vennoot in een handels-V.O.F.) per vergissing toch toegelaten, dan kan de 

beschikking van toelaatbaarheid herroepen worden (bv. Beslagr. Antwerpen 1 oktober 2002, RW 2003-2004, 

875). 

2806 Cass. 16 maart 2000, RW 1999-2000, 1297 = T.Not. 15 = JLMB 1794, en het arrest na verwijzing Hof 

Brussel 30 mei 2000, RW 2000-2001, 1107; eerder reeds in die zin Hof Gent 20 oktober 1999, AJT 2000, 261 en 

628; Hof Brussel 15 juli 1999, JLMB 1328 noot G. DE LEVAL. 

2807 Van de personen die einde 2006 een collectieve schuldenregeling hadden aangevraagd, hadden 70,6 % één 

of meerdere betalingsachterstanden, de overige geen (statistieken C.K.P. / NBB). 

2808 Arbeidshof Antwerpen 10 januari 2008, RW 2008-2009, 1055 

2809 Bv. Cass. 15 januari 2010, C.08.0349.F. 

2810 Hof Brussel 13 juli 2000, RW 2000-2001, 1056. 

2811 Over de kwijtscheldbaarheid van boeten, zie verder. Voor een geval van ontoelaatbaarheid wegens de ernst 

van de strafrechtelijke fouten Beslagr. Hasselt 25 februari 2000, RW 2000-2001, 356. Ernstige strafbare feiten 

zijn op zichzelf evenwel niet voldoende, zij moeten er ook toe gestrekt hebben zich insolvabel te maken: cass. 21 

juni 2007, JLMB 2008, 81 = http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20070621-4. 

2812 Bv. Hof Antwerpen 6 maart 2001, RW 2001-2002, 783; Beslagr. Brussel 15 juni 2000, RW 2000-2001, 

1108; Hof Gent 29 augustus 2003, RW 2004-2005, 591. 

2813 Hof Antwerpen 25 januari 2005, RW 2005-2006, 353. 

1055


7 Een verzoek is ook niet toelaatbaar indien in de voorbije 5 jaar een vorige collectieve 

schuldenregeling werd herroepen op een van de gronden genoemd in art.1675/15 I, 1°, 3°, 4° 

of 5° 2814 . 

Indien aan deze vereisten niet is voldaan, dient de rechter het verzoek te verwerpen. De 

rechter kan wel niet steeds vooraf oordelen of aan al die vereisten is voldaan; het is dus 

mogelijk dat de schuldenaar wordt toegelaten tot de opschortingsfase, maar vervolgens blijkt 

dat er toch geen regeling kan komen en een regeling dus pas later wordt verworpen. 

Waar sommige rechtspraak vroeger besliste dat een aanzuiveringsregeling niet mogelijk is 

voor personen die totaal en definitief insolvabel zijn, en er dus wel een minimale 

afbetalingsmogelijkheid moest zijn 2815 , werd deze interpretatie van de regeling door een deel 

van de rechtspraak verworpen 2816 en vervolgens door het GwH ongrondwettig verklaard 2817 . 

Meer bepaald kunnen zelfs personen wiens inkomen niet hoger ligt dan het bestaansminimum 

(en aan wie dus op dat ogenblik althans geen of nauwelijks een afbetaling kan worden 

opgelegd) toch een collectieve schuldenregeling verkrijgen 2818 ; men mag immers niet 

vergeten dat daartoe eerst een realisatie van de beslagbare goederen moet plaatsvinden en de 

rechter voor de kwijtschelding (waarover verder meer) voorwaarden en begeleidende 

maatregelen kan opleggen (bv. zoeken naar werk). Sedert 1 januari 2006 (WCSR-II) wordt de 

mogelijkheid van totale kwijtschelding apart geregeld in art. 1675/13bis GerW. 

Anders dan in sommige andere rechtsstelsels 2819 moet de schuldenaar niet aantonen dat hij 

vooraf - d.i. buitengerechtelijk - geprobeerd heeft een akkoord te bereiken met zijn 

schuldeisers. Het zoeken naar een akkoord is integendeel een eerste fase van de gerechtelijke 

procedure zelf (zie onder 3.). 

c. Rechtsmiddelen tegen de beschikking van toelaatbaarheid 

Aangezien de “toelaatbaarheid” met de zopas te bespreken verregaande gevolgen op eenzijdig verzoekschrift 

wordt uitgesproken, moet voor elke belanghebbende de mogelijkheid van derdenverzet openstaan 2820 . 

2814 Een vb. In Hof Gent 2 oktober 2007, RW 2007-2008, 1509. 

2815 Beslagr. Gent 16 oktober 2001, TGR 2001, 335; Hof Brussel 8 juni 2000, AJT 2000-2001, 663 = JLMB 

2001, 909; Hof Antwerpen 25 maart 2003, NJW 2003, 844; Hof Luik 8 februari 2001, verbroken door Cass. 28 

november 2003 nr. C010208F. Zie G. DE LEVAL, “Pauvreté et règlement collectif de dettes”, JLMB 2001, 904 

v. 

2816 bv. Rb. Gent 16 oktober 2001, RW 2002-2003, 1269, waar de aanzuiveringsregeling werd toegestaan 

hoewel er slechts een erg beperkte betalingsmogelijkheid was, mits dit vanuit het standpunt van de schuldenaar 

een daadwerkelijke inspanning inhoudt (ook al is het resultaat vanuit het standpunt van de schuldeisers 

minimaal). 

2817 Arbitragehof 30 januari 2003, nr. 18/2003 (http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2003/2003- 

018n.pdf= BS 20 maart 2003 = RW 2003-2004). 

2818 Arbitragehof 13 maart 2001 nr/ 35/2001, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2001/2001-035n.pdf = 

RW 2001-2002, 1093 noot E. DIRIX “Collectieve schuldenregeling en schuldenaren met een geringe 

aflossingscapaciteit”; Arbitragehof 3 april 3003, nr. 38/2003, 

http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2003/2003-038n.pdf (in dit geval had de schuldenaar een inkomen niet 

hoger dan het bestaansminimum). Voor een toepassing, zie Hof Brussel 9 september 2003, JT 2004, 159. 

2819 Onder meer het Nederlandse en het Duitse recht. 

2820 S. BEERNAERT, “De schuldeiser is een ‘derde’ ten aanzien van de procedure tot toelaatbaarheid van de 

1056


3. Gevolgen in de voorlopige of opschortingsfaze (de faze van schuldbemiddeling en 

voorlopige opschorting) 

a. Ontstaan van samenloop 

Vanaf een beschikking van toelaatbaarheid van de rechter ontstaat er samenloop en een 

afzonderlijke boedel 2821 . Juister nog: de gevolgen treden in om middernacht na de invoering 

van het “bericht van collectieve schuldenregeling” in het Centraal Beslagberichtenbestand , 

art. 1675/7 § 6). 

Data: Gegevens over het aantal collectieve schuldenregelingen vindt men in de statistieken van de Centrale voor 

kredieten aan particulieren 

(http://www.nbb.be/pub/04_00_00_00_00/04_02_00_00_00/04_02_01_00_00.htm?l=nl; voor 2010 op 

http://www.nbb.be/doc/cr/ccp/publications/BRO_CKPSTAT2010N_31122010.pdf). 

De gevolgen van de samenloop werden in Deel II Hst. V reeds in het algemeen besproken; zie 

met name de beschikkingsonbevoegdheid van de schuldenaar en de gebonden 

beschikkingsbevoegdheid van de bewindvoerder, de vorming van een boedel als afgescheiden 

vermogen, de opschorting van individuele executierechten, het buiten de samenloop blijven 

van schuldvorderingen op de boedel (actiefzijde van boedelschulden), e.d.m. Enkele van deze 

kenmerken worden meer specifiek geregeld voor de collectieve schuldenregeling en hieronder 

besproken 2822 . 

b. Bewindvoerder 

In de beschikking van toelaatbaarheid wordt een schuldbemiddelaar (Fr. médiateur de dettes) 

aangesteld (art. 1675/6 § 2 GerW). 

Het kan gaan om een advocaat, ministerieel ambtenaar, gerechtelijk mandataris of erkende overheids- of 

particuliere instelling. Zodra de nieuwe tekst van art. 1675/17 bij KB in werking treedt zal voor een advocaat, 

ministerieel ambtenaar of gerechtelijk mandataris bijkomend een erkenning na opleiding nodig zijn. De 

schuldbemiddelaar kan vervangen worden door de rechter wanneer dat “volstrekt noodzakelijk” blijkt (art. 

1675/17 § 4 GerW). 

Het bewind wordt waargenomen door de eigenaar-schuldenaar onder toezicht van die 

schuldbemiddelaar. Het bestuur wordt dus niet exclusief door de bewindvoerder 

overgenomen. 

De schuldenaar zelf wordt in het Frans wel eens (le) médié genoemd. 

collectieve schuldenregeling, RW 2000-2001, 21 v.; het geannoteerde vonnis Rb. Antwerpen 8 juni 1999, ibid., 

oordeelde ten onrechte dat een chirografair schuldeiser in dit opzicht geen derde is. 

2821 Onder meer Cass. 17 februari 2011, nr. C.10.0149.F; Cass. 16 april 2012, nr. S.11.0059.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20120416-3. 

2822 Voor een goed beknopt overzicht, zie ook A. VAREMAN, "De collectieve schuldenregeling naar de 

arbeidsrechtbank", RW 2005-2006, (1281) 1283 v. 

1057


c. Omvang van het beslag 

De samenloop brengt een algemeen beslag mee. Het treft alle beslagbare goederen, alsook 

diegene die eerst tijdens de aanzuiveringsregeling verkregen worden (art. 1675/7 § 1, dat 

uitdrukkelijk ook van een boedel spreekt) (zij het deze laatste slechts "netto"). 

Het treft zelfs de niet-beslagbare inkomsten, in die zin dat deze door de bewindvoerder 

worden geïnd. De schuldbemiddelaar stelt de verzoeker wel een leefgeld ter beschikking dat 

in beginsel niet lager kan liggen dan de niet-beslagbare inkomsten 2823 (vgl. ook verder onder 

4.c. 3°). 

Anders dan bij faillissement (art. 96 FaillW), wordt er niet afgeweken van de normale regels 

van huwelijksgoederenrecht in verband met de verhaalbaarheid van niet-gemeenschappelijke 

schulden op de huwelijksgemeenschap 2824 . Is slechts één van de echtgenoten toegelaten tot 

een collectieve schuldenregeling, dan zal er dus wellicht een vereffening van de 

huwgemeenschap moeten plaatsvinden. 

d. Beperking van de beschikkingsonbevoegdheid; bewindvoering 

Art. 1675/7 § 3 GerW bepaalt dat de beschikking van toelaatbaarheid voor de verzoeker het 

verbod inhoudt om, behoudens toestemming van de rechter: 

- enige daad te stellen die een normaal vermogensbeheer te buiten gaat; 

- enige daad te stellen die een schuldeiser zou bevoordelen, behoudens de betaling van een 

onderhoudsschuld voor zover deze geen achterstallen betreft; 

- zijn onvermogen te vergroten. 

Met andere woorden, de schuldenaar wordt beperkt in zijn beschikkingsbevoegdheid tot 

daden van normaal vermogensbeheer. Handelingen waartoe hij niet bevoegd was, zijn dan 

ook niet tegenwerpelijk aan de schuldeisers (art. 1675/7 § 5 GerW). Het stellen ervan kan 

eventueel aanleiding geven tot het herroepen van de toelaatbaarheid (of van de 

aanzuiveringsregeling, zie verder 4.d.). 

De schuldenaar staat onder het toezicht van de schuldbemiddelaar. Enkel de 

schuldbemiddelaar heeft het recht schuldvorderingen van de schuldenaar te innen 2825 , zij het 

dat dat moet gebeuren via een rekening (wijziging van art. 1675/9 § 1, 4° door de W. 26 maart 

2012). Aan de reeds bestaande schuldenaars van de schuldenaar wordt van de beschikking 

2823 Art. 1675/9 § 4 GerW, ingevoegd door de WCSR-II. 

2824 Zie hierover B. WYLLEMAN, Collectieve schuldenregeling, Cahiers ABG 2003, p. 51 v. 

2825 Dat geldt ook voor onbeslagbare schuldvorderingen en voor schuldvorderingen die de schuldenaar anders 

in beginsel enkel persoonlijk kan innen, zoals bv. betaling van het leefloon (bestaansminimum) door het OCMW 

(Hof Antwerpen 24 oktober 2000, RW 2001-2002, 98). 

Uitzonderlijk krijgt de schuldenaar toestemming om bepaalde schuldvorderingen zelf te innen (bv. Beslagr. 

Brussel 24 januari 2003, Jaarboek kredietrecht en collectieve schuldenregeling 2003, 556 besproken door B. DE 

GROOTE, in Beslag en collectieve schuldenregeling, p. 28 vn. 42, bij een schuldenaar die de rechter ervan 

overtuigde dat hij zijn werk zou verliezen indien zijn werkgever bericht kreeg; de regeling werd later evenwel 

herroepen omdat de schuldenaar zich niet aan zijn verplichtingen hield). 

1058


1° Opschorting executierechten ten aanzien van de schuldenaar 

a) Regel 

Door de samenloop zijn alle individuele executierechten van de bestaande schuldeisers die 

strekken tot betaling van een geldsom, opgeschort (art. 1675/7 § 1 III GerW), ook die van de 

separatisten dus - behalve op financiële activa (WFZ) (zie hieronder b). Deze opschorting 

betreft ook de overdrachten van toekomstige schuldvorderingen en toekomstige termijnen uit 

bestaande overeenkomsten, althans wanneer deze een zekerheidsoogmerk hebben (zoals de 

zgn. loonoverdracht). Niet opgeschort zijn de rechten van de schuldeisers van boedelschulden. 

Die opschorting geldt tot aan het einde, de verwerping of de herroeping van de 

aanzuiveringsregeling, onder voorbehoud van wat de aanzuiveringsregeling zelf bepaalt. 

De opschorting betreft ook een reeds begonnen executie. Indien de dag van de gedwongen 

verkoop van de in beslag genomen roerende of onroerende goederen reeds vóór de 

beschikking van toelaatbaarheid was bepaald en door aanplakking bekendgemaakt, geschiedt 

deze verkoop voor rekening van de boedel (art. 1675/2 § 2 II GerW). 

b) Niet opgeschorte rechten 

i) Financiële zekerheden 

Een uitzondering geldt voor zekerheden op financiële activa (bij financiële instrumenten mits 

buitenbezitstelling), zoals geregeld door de WFZ. De WFZ bepaalt immers uitdrukkelijk dat 

ook de collectieve schuldvordering een van de insolventieprocedures is waarin deze regels 

voor financiële zekerheden blijven gelden. 

ii) Eigendomsvoorbehoud 

Aangezien de wet niet bepaalt dat het terugvorderingsrecht van de verkoper onder 

eigendomsvoorbehoud is opgeschort, moet men daaruit afleiden dat dit blijft gelden 2832 ; het 

gaat trouwens niet om een executie tot betaling van een geldsom. Zoals in Deel IV (Hst. III 

Afd. 1, 2.d.) besproken, oordeelde het Hof van Cassatie evenwel – ten onrechte – bij arrest 

2832 In onze zin E. DIRIX, in Commentaar voorrechten en hypotheken , art. 101 FaillW, randnr. 11 en 13; M. 

GREGOIRE, Publicité foncière, sûretés et privilèges, Précis de la Fa culté de droit ULB / brulant 2006, p. 674 

nr. 1603 en p. 692 n. 81. 

Anders, m.i. ten onrechte, voor een niet voor de samenloop ingeroepen eigendomsvoorbehoud: Rb. Brussel 9 

april 2001, Jaarboek kredietrecht en CSR 2001, 474; Rb. Namen 26 april 2000, Jaarboek kredietrecht en CSR 

2000, 379; Rb. Namen 8 oktober 2007, JLMB 2008, 80 n. F. GEORGES, “Réserve de propriété et reglement 

collectif de dettes”; F. ’t KINT, Sûretés (2004), p. 92 nr. 165; Fr. DAVREUX & N. GENDRIN, 

“Développements récents à propos de la clause de réserve de propriété, utilité du privilège du vendeur et psoition 

du fournisseur et du prestataire de service”, in Le point sur le droit des sûretés, Formation permanent CUP nr. 41 

(2000), p. 275 v.; E. RIXHON, “Le point sur la loi du 5 juillet 1998 relative au règlement collectif de dettes et à 

la possibilité de vente de gré à gré des biens immeubles saisies”, in Les pauvres et leurs droits – Le point en 

2001, Formation permanent CUP nr. 41 (2001), p. 229 v. 

1060


van 7 mei 2010 dat het eigendomsvoorbehoud niet tegenerpelijk is bij samenloop buiten 


Er is geen discussie over het behoud van het terugvorderingsrecht van de eigenaar van 

goederen die in huur zijn gegeven, in leasing, in bewaring e.d., dit alles natuurlijk binnen de 

perken van de contractuele rechten en plichten van partijen. 

iii) Schuldvergelijking en netting 

De schuldvergelijking is na de samenloop in beginsel slechts mogelijk voor verknochte 

schuldvorderingen (zie de bespreking van de regels inzake schuldvergelijking in Deel V Hst. 

VI Afd. E), of ingevolge een aan de samenloop tegenwerpelijke nettingovereenkomst 

(overeenkomst van schuldvergelijking of schuldvernieuwing; zoals besproken in Deel V is 

art. 14 WFZ niet van toepassing bij collectieve schuldenregeling, o.i. wel het gemeen recht) of 

bij toepassing van de fiscale bepalingen (zoals art. 334 van de Programmawet van 27 

december 2004 2833 ). 

iv) Andere 

Ook andere executierechten die niet de betaling van een geldsom tot voorwerp hebben, maar 

een uitvoering in natura, kunnen worden voortgezet (bv. uitzetting wanneer de 

huurovereenkomst beëindigd is). 

Of het uitoefenen van een niet-abstracte rechtstreekse vordering nog mogelijk is, is betwist, 

althans wat betreft die van de onderaannemer (wel de abstracte rechtstreekse vordering, zie 

verder); aangezien de hoofdaannemer normaal een handelaar zal zijn, heeft die vraag 

nauwelijks praktisch belang. 

2° Gevolgen op lopende overeenkomsten 

a) Al dan niet doorlopen van de overeenkomsten 

Lopende overeenkomsten blijven in beginsel gewoon doorlopen. Zij worden niet geacht te 

zijn verbroken indien men niet te kennen geeft ze te willen voortzetten. 

Dit belet niet dat zij door de wederpartij kunnen opgezegd, ontbonden e.d. worden krachtens 

de voor die overeenkomst geldende regels (met dien verstande dat de beschikking van 

toelaatbaarheid op zichzelf geen grond tot ontbinding kan vormen). 

Betwist is of overeenkomsten intuitu personae eveneens doorlopen; uit het feit dat de 

schuldenaar mede het beheer van zijn vermogen behoudt (zij het ingeperkt), kan men dit 

afleiden; weliswaar bepaalt het BW dat dergelijke overeenkomsten beëindigd worden bij 

kennelijk onvermogen (déconfiture) van de schuldenaar, maar de regels inzake collectieve 

schuldenregeling word,ne geacht daarvan af te wijken. 

2833 Voor een toepassing van de laatste bepaling bij collectieve schuldenregeling, zie bv. Hof Bergen 11 

september 2006, JT 2006, 747. 

1061


b) Gevolg van het doorlopen 

Voor zover de uitvoering van lopende overeenkomsten een daad van beschikking inhoudt die 

niet reeds voor de samenloop is gesteld én tegenwerpelijk gemaakt aan de schuldeisers, zal er 

een rechterlijke toestemming nodig zijn (zie hoger) 2834 . 

Wordt een overeenkomst voortgezet binnen de grenzen van een rechterlijke toestemming, dan 

zijn de nieuwe verplichtingen die daaruit ontstaan boedelschulden, zoniet zijn kunnen zij niet 

op de boedel verhaald worden en blijven zij buiten de collectieve schuldenregeling. In het 

laatste geval zal de wederpartij er natuurlijk alle belang bij hebben om de overeenkomst stop 

te zetten (en dit in beginsel ook mogen, zie a) ). 

3° Opschorting van de loop der interest 

Bij collectieve schuldenregeling geldt dat de loop der interest is geschorst (art. 1675/7 § 1 

GerW). Die schorsing blijft duren tot er ofwel een verwerping is van elke 

aanzuiveringsregeling, ofwel tot het einde van de aanzuiveringsregeling tenzij deze laatste 

anders bepaalt. 

Wat de verhouding met de andere schuldeisers (de boedel) betreft is dit conform de algemene 

regel bij samenloop (fixatie): de na het ontstaan der samenloop vervallen interest kan niet 

worden verhaald op de boedel (in de gerechtelijk-akkoordprocedure wordt daar wel van 

afgeweken, bij collectieve schuldenregeling niet). Hier reikt het evenwel verder: de loop der 

interest is ook geschorst jegens de schuldenaar zelf, en dit behoudens herroeping. De 

rechtspraak lijkt zelfs te stellen dat de interest die tijdens de periode van schorsing zou 

vervallen zijn, helemaal niet ontstaat als schuld (en dus ook geen achtergestelde schuld 

is) 2835 ; het lijkt correcter te stellen dat die interest een niet-opeisbare schuld is (ook in 

verhouding tot de schuldenaar zelf). 

Op de opbrengst van het onderpand van een schuldvordering die door een zakelijk recht is 

verzekerd, kan de interest die mee verzekerd is, normaal worden verhaald (bv. ook in geval 

van faillissement, zie art. 23 FaillW). Ondanks een belangrijke stroming in de andere zin 2836 , 

besliste het Hof van cassatie evenwel (arresten van 23 april 2004 en 15 oktober 2004) dat in 

2834 Voorbeeld van een reeds overeengekomen onroerende verkoop die verder uitgevoerd wordt met 

rechterlijke toestemming, zie Beslagrechter Verviers 30 juni 1999, JLMB 1348 noot G. DE LEVAL. 

2835 Zo bv. Beslagr. Gent 5 februari 2002, T.Not. 2003, 98. Anders Beslagr. Leuven 4 november 2004, P&B 

2005, 115. 

2836 In die zin onder meer DIRIX & DE WILDE, in Collectieve schuldenregeling in de praktijk, p. 48 nr. 56 en 

73); E DIRIX, "Onderhandse verkoop van onroerend goed bij collectieve schuldenregeling", T.Not. 2001, 317 v.; 

E. DIRIX, “Overzicht”, TPR 2002, p. 1313 nr. 179; M. MANNES & M. VAN DEN ABBEELE, "Règlement 

collectif de dettes, créance hypothécaire et sort des intérêts", Jaarboek kredietrecht 2002, 380 v.; Hof Brussel 9 

januari 2001, RW 2001-2002, 565 = Jaarboek kredietrecht 561, in hervorming van Rb. Brussel 27 juni 2000, RW 

2001-2002, 205; Beslagr. Nijvel 10 oktober 2000, JLMB 2001, 160; Beslagr. Nijvel 21 mei 2002, Jaarboek 

kredietrecht 2002, 376; Hof Gent 21 mei 2002, T. Not. 2003, 104 (gecasseerd 15 oktober 2004); Beslagr. 

Antwerpen 2 juni 2003, NJW 2003, 893; Hof Antwerpen 27 mei 2003, Jaarboek kredietrecht en collectieve 

schuldenregeling 2003, 398. 

1062


afwijking van het gemeen recht bij een collectieve schuldenregeling de interest die na de 

totstandkoming van de samenloop ontstaat ook bij hypothecaire schuldvorderingen niet van 

die voorrang geniet 2837 . Met andere woorden: ook de interest op hypothecaire en bijzonder 

bevoorrechte schuldvorderingen wordt door de samenloop geschorst in de verhouding tot de 

andere schuldeisers. Het is zoals gezegd wel mogelijk dat de later intredende 

aanzuiveringsregeling een andere regeling voorziet, waarbij toch interest wordt betaald op 

bepaalde schulden 2838 . 

De opschorting van de loop der interest is een regel waarvan de grondwettigheid twijfelachtig 

is, met name wanneer het om "primaire” interest gaat. Die vormt immers de huurprijs voor het 

gebruik van geld, en het valt niet in te zien waarom de schuldvordering van de schuldeiser die 

aan de schuldenaar een woning verhuurt wel een boedelschuld zou zijn en de huurprijs van 

het geld van de hypothecaire lening waarmee de schuldenaar zijn woning afbetaalt, gewoon 

zou wegvallen als schuld. Het is deze scheeftrekking die de rechter er soms toe aanzet om aan 

te sturen op een aanzuiveringsregeling waarbij toch ook het interestgedeelte van de 

hypothecaire schuldaflossing wordt betaald 2839 . 

4° Lot van de tijdsbepaling 

Bij overeenkomsten die doorlopen blijven ook de termijnen gewoon doorlopen en vervalt de 

tijdsbepeling niet. Ook gewone eenmalige schulden die nog niet opeisbaar zijn, worden in 

beginsel niet vervroegd opeisbaar. Bij een schuld die bestaat uit nog te vervallen kapitaal en 

lopende interest zou de opschorting van de interest volgens de normale rechtsregels ook de 

2837 Cass. 23 april 2004 (2 arresten), nrs. C.03.0140.F en C.03.0017.F, Credibe t. Morreale e.a. en Credibe t. 

Roscheck-Loyen e.a., JLMB 2004, 1046 = Jaarboek kredietrecht 2003, 289, zo beslist op grond van de letter van 

art. 1675/7 GerW en een stellingname in de parlementaire voorbereiding (zie Stukken Kamer 1997-98, nr. 

1073/11, p. 46); de voorziening werd verworpen tegen Hof Luik 15 oktober 2002, JLMB 2003, 288. De 

nederlandstalige kamer is gevolgd in het arrest Cass. 15 oktober 2004, C.02.0442.N, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=N-20041015-3 = RW 2004-2005, 704 = T.Not. 

2005, 21 v. noot S. MOSSELMANS, "Hypothecair gewaarborgde interest in geval van verkoop uit de hand van 

een onroerend goed bij collectieve schuldenregeling". 

Eerder in die zin Ch. BIQUET-MATHIEU, “Le sort des dettes en principal et intérêts”, in Formation 

permanente CUP-U.Lg. XXXV, 1999, p. (122) 131-132 nr. 18; B. DE GROOTE, Nieuwe wetgeving. De 

collectieve schuldenregeling, Kluwer Antwerpen 1999, p. 52; I. MASSIN, "Réalisation d'un immeuble 

hypothéqué dans le cadre d'un règlement collectif de dettes: du sort des intérêts postérieurs à la décision 

d'admissibilité, n. onder Besl. Luik 22 november 2001 en Hof Luik 15 oktober 2002, Jaarboek kredietrecht 

2002, 340 v.; Beslagr. Brussel 27 juni 2000, RW 2001-2002, 205; Beslagr. Hoei 23 oktober 2000, JLMB 2001, 

1499; Beslagr. Luik 22 november 2001, Jaarboek kredietrecht 2002, 333; Beslagr. Gent 5 februari 2002, T.Not. 

2003, 98 (hervormd in beroep, waarvan het arrest dan evenwel werd gecasseerd); Beslagr. Antwerpen 17 juni 

2002, Jaarboek kredietrecht 2002, 390; Hof Luik 15 oktober 2002, Jaarboek kredietrecht 2002, 333 = JLMB 

2003, 288; Beslagr. Bergen 17 oktober 2002, JLMB 2003, 276; Beslagr. Luik 12 juni 2003, Jaarboek 

kredietrecht 2003, 569; Beslagr. Luik 19 juni 2003, Jaarboek kredietrecht 2003, 301; Beslagr. Leuven 4 

november 2004, P&B 2005, 115. 

2838 Rb. Brussel 7 september 2006, RW 2006-2007, 929; Ch. BIQUET-MATHIEU, “Le sort des dettes en 

principal et intérêts”, in Formation permanente CUP-U.Lg. XXXV, 1999, p. (122); K. BROECKX & B. DE 

GROOTE, "Collectieve schuldenregeling in de praktijk", in DIRIX & TAELMAN, Beslag- en executierecht. 

Naar een collectief beslagrecht, 179-180 nr. 50-51; Stukken Kamer 2005, nr. 51-1309/16, p. 28 v. 

2839 Bv. Rb. Brussel 7 september 2006, RW 2006-2007, 929. 

1063


opeisbaarheid van het kapitaal (verval van tijdsbepaling) moeten meebrengen, die daarvan 

immers het correlaat is. 

5° Stuiting van de verjaring 

Ook stuit de aangifte van schuldvorderingen in de collectieve regeling (zie hieronder) de 

verjaring, en is deze vanaf de beschikking van toelaatbaarheid ook geschorst tot aan de 

verwerping, het einde of de herroeping van de aanzuiveringsregeling (argument ex art. 1675/7 

§2 juncto 2251 BW), nl. als keerzijde van de opschorting van alle middelen van 

tenuitvoerlegging 2840 . 

6° Gevolgen voor de rechten van de schuldeisers ten aanzien van persoonlijke zekerheden 

Aangezien dit geen betrekking heeft op het vermogen van de schuldenaar zelf, werd dit besproken in Deel I 

(Persoonlijke Zekerheden), samen met de mogelijkheid van definitieve bevrijding van die persoonlijke 

zekerheden. 

7° Gevolgen voor nieuwe schulden 

Ook in de voorlopige faze zullen er noodzakelijk reeds nieuwe schulden ontstaan. 

Sommige daarvan zullen boedelschulden vormen en daardoor voorrang krijgen op alle andere: 

- op de eerste plaats de kosten voor de collectieve schuldenregeling zelf (inbegrepen de 

vergoeding van de schuldebemiddelaar); 

- ook de schulden door het levensonderhoud van de schuldenaar (zie verder) en de “courante 

transacties van aard om de schuldenaar in zijn familiaal en professioneel leven te bestendigen 

en het vertrouwen om met de schuldenaar te contracteren te bevestigen” 2841 . Het doel van de 

samenloop is immers niet vereffening, maar voortzetting met sanering, en het is in dat licht 

dat moet worden geoordeeld welke schulden boedelschulden zijn. De schuldenaar krijgt een 

maandelijks leefgeld waarmee hij deze courante transacties / boedelschulden moet betalen. 

Dit wordt nader geregeld in art. 1675/9 § 4 (zoals gewijzigd door de W. 26 maart 2012); 

- ook de nieuwe onderhoudsschulden van de schuldenaar jegens alimentatiegerechtigden (niet 

de achterstallen) 2842 ; 

- de schulden die ontstaan door daden van normaal vermogensbeheer; 

- de schulden die ontstaan door de voortzetting van lopende overeenkomsten, zij het dat 

daarvoor toestemming van de rechter nodig is indien het geen daad is van normaal 

vermogensbeheer. 

Een concrete vraag die meermaals rijst is of de afbetaling van de hypothecaire schuld 2843 , waarvan de 

hypotheek de woning van de schuldenaar bezwaart, kan worden toegestaan als boedelschuld. Dit moet in 

2840 E. DIRIX & A. DE WILDE, in, Collectieve schuldenregeling in de praktijk, randnr. 49; Rb. Brussel 26 juni 

2001, RW 2002-2003, 1392. 

2841 DIRIX & DE WILDE, in Collectieve schuldenregeling in de praktijk, nr. 39. 

2842 Als boedelschuld beschouwd in Hof Gent 19 februari 2008, NjW 2009, 35. 

2843 En de aanverwante schulden, zoals met name de schuldsaldoverzekerings- en de eskeringspremies. Zie 

1064


concreto worden beoordeeld: vaak zal het zinvoller zijn die schuld af te betalen eerder dan te verhuizen en huur 

te moeten betalen, waarbij die huurtermijnen ook een boedelschuld vormen (in beginsel ingecalculeerd bij de 

vaststelling van het leefgeld). Zinvol blijft het echter wel enkel indien het onroerend goed niet zal moeten 

worden geliquideerd in het kader van de aanzuiveringsregeling; blijkt dat dit toch moet gebeuren, dan kan de 

voortzetting niet meer worden verantwoord. De rechter kan de hypothecaire schuldeiser immers niet verplichten 

tot een zelfs gedeeltelijke kwijtschelding van de kapitaalschuld indien het onroerend goed niet wordt 

geliquideerd. Aangezien de executierechten van de hypotheekhouder opgeschort zijn, en de na de beschikking 

van toelaatbaarheid vervallen interest niet hypothecair bevoorrecht is, moet wel nagegaan worden of er 

voldoende kans is op behoud van het onroerend goed in de definitieve faze opdat de verdere afbetaling van de 

hypothecaire schuld kan worden verantwoord. 

Andere schulden zullen geen boedelschulden vormen; zijn zijn onbevoegd door de 

schuldenaar aangegaan, dan delen ze niet in de aanzuiveringsregeling. In andere gevallen - 

bv. schulden die krachtens de wet ontstaan (bv. belastingschulden e.d.), dienen ze in de 

aanzuiveringsregeling te worden opgenomen (is die er reeds, dan zal ze eventueel moeten 

worden herzien, zie verder). 

f. Organisatie van de samenloop en van de schuldbemiddeling 

Het is een grote actieve samenloop. De schuldenlast wordt aldus in kaart gebracht, evenals het 

vermogen van de schuldenaar. 

1° Inventarisatie, aantreden van de schuldeisers 

a) Inventarisatie actief 

De schuldbemiddelaar moet op de eerste plaats duidelijkheid verkrijgen over de samenstelling 

van het actief; de schuldenaar is tot medewerking verplicht. 

De rechter kan daartoe, al dan niet op vraag van de schuldbemiddelaar, de schuldenaar of een derde gelasten om 

aan de schuldbemiddelaar al de nuttige inlichtingen te verstrekken over verrichtingen uitgevoerd door de 

schuldenaar en over de samenstelling en de vindplaats van diens vermogen (art. 1675/8 I GerW). De regels 

inzake de eis tot overlegging van stukken (art. 877 v. GerW) zijn van toepassing. De derde, andere dan een 

advocaat, kan zich niet op een beroepsgeheim of zwijgplicht beroepen (art. 1675/8 II GerW; de tekst van de wet 

voorziet de uitzondering voor advocaten niet, maar bij arrest van 3 mei 2000 2844 heeft het Arbitragehof artikel 

1675/8 II vernietigd, in zoverre het van toepassing is op de advocaten; de WCSR-II van 13 december 2005 

bepaalt dat de rechter het beroepsgeheim terzijde kan stellen indien dit nodig is om informatie over de 

voor rechtspraak waarin deze net als de hypothecaire aflossingen het bevoorrecht statuut van boedelschulden 

kregen Beslagr. Antwerpen 17 juni 2002, Jaarboek kredietrecht 2002, 392; Beslagr. Luik 28 augustsu 2003, 

Jaarboek kredietrecht 2003, 402 en de bespreking door B. DE GROOTE, Actuele vraagstukken betreffende de 

collectieve schuldenregeling, voetnoot 84. Vgl. eerder B. DE GROOTE, "Interest op hypothecaire 

schuldvorderingen, boedelschulden en leefgeld, voorlopige aanzuiveringsregeling en termijn om ene minnelijke 

aanzuiveringsregeling te bereiken", Jaarboek kredietrecht 2002, 398 v. 

2844 Arbitragehof nr. 46/2000 van 3 mei 2000, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2000/2000-046n.pdf = 

RW 2000-2001, 506 n. E. DIRIX. 

1065


vermogenstoestand in te winnen - ook bij advocaten; deze bepaling werd opnieuw vernietigd voor zover van 

toepassing op advocaten 2845 ). 

De schuldbemiddelaar zal in ieder geval het Centraal Beslagberichtenbestand raadplegen) (art. 1675/10 § 1 

GerW). 

b) Samenstelling passief – aangifte door de schuldeisers 

In beginsel spoort de schuldbemiddelaar alle schuldeisers op. Voor zover de reeds bestaande 

schuldeisers bekend zijn, wordt hen van de beschikking kennis gegeven door de griffier. 

De schuldeisers dienen aangifte te doen van hun schuldvordering binnen de maand nadat hen 

van de beschikking van toelaatbaarheid kennis is gegeven (art. 1675/9 § 2 GerW). Sinds de 

WCSR-II zijn de gevolgen van verzuim nader geregeld: de schuldeiser krijgt een 

respijttermijn van 15 dagen nadat hij aangetekend is aangeschreven door de 

schuldbemiddelaar. Sanctie is het verlies van de schuldvordering (hij wordt "geacht afstand te 

doen" en verliest daardoor het recht zich te verhalen, art. 1675/9 § 3 GerW), behoudens indien 

de aanzuiveringsregeling wordt afgewezen of herroepen. 

Volgens de rechtspraak onder de oude regeling moest de schuldbemiddelaar met door aangemaande schuldeisers 

laattijdig aangegeven schuldvorderingen geen rekening houden in zijn ontwerp van minnelijke 

aanzuiveringsregeling, ook al is die termijn niet op straffe van verval voorgeschreven, omdat dit de taak van de 

schuldbemiddelaar nodeloos bemoeilijkt en dus belangenschade veroorzaakt 2846 . Hij kon er rekening mee 

houden voor zover zij het ontwerpen van een regeling niet in het gedrang brengen 2847 . Hij hoefde evenmin 

rekening te houden met een aangifte die onvoldoende elementen bevat om de actuele schuldvordering van de 

schuldeiser te bepalen 2848 . 

Schuldeisers die niet aangemaand werden kunnen in beginsel nog hun aangifte doen zolang de collectieve 

schuldenregeling loopt; een aangifte te goeder trouw nadat er reeds een schuldenregeling is (uitvoeringsfase) kan 

een grond zijn tot herziening van die regeling 2849 . 

2° Beheer en aanwending van activa 

Er wordt een regeling getroffen voor het levensonderhoud van de betrokkene, door een 

bepaald maandelijks bedrag van de inkomsten ter beschikking te stellen als "leefgeld", terwijl 

het meerdere (als dat er is) wordt ingehouden voor de aanzuiveringsregeling (zie faze 2). 

Tijdens de voorlopige fase kan de schuldenaar met machtiging van rechtbank activa te gelde 

maken (voor de rechtspleging vgl. de bespreking bij de aanzuiveringsfase); de opbrengst zal 

2845 Arbitragehof nr. 129/2006 van 28 juli 2006, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006-129n.pdf 

= RW 2006-2007, 1312. 

2846 Hof Antwerpen 18 juni 2003, NJW 2004, 86. Vgl. Rb. Brussel 7 mei 2002, RW 2003-2004, 227. 

2847 Hof Bergen 24 maart 2005, P&B 2005, 244. 


20080905-2. 

2849 Zie bv. Hof Gent 22 april 2008, NjW 2009, 5067 noot AV. 

1066


moeten geïnd worden door de schuldbemiddelaar en dient te worden verdeeld volgens de 

regels van het vereffeningsbewind (vgl. onder 4.c.) 2850 . Het gaat wel om een minnelijke 

verkoop zodat enkel die regels worden toegepast die verenigbaar zijn met de kwalificatie als 

minnelijke verkoop 2851 . 

Verder bepaalt art. 1675/10 § 4 (sinds de WCSR-II) dat "de schuldbemiddelaar toeziet op de 

prioritaire betaling van de schulden die het recht van de verzoeker en zijn gezin om een 

menswaardig leven te leiden in het gedrang brengen". Deze bepaling doelt in het bijzonder op 

de betaling van de huishuur; de verhuurder kan immers wel niet executeren op de goederen 

van de huurder bij wanbetaling, maar wel nog steeds de overeenkomst ontbinden. De 

verhuurder zal omwille van de samenloop in beginsel de huur moeten opvragen bij de 

schuldbemiddelaar 2852 (al kan hij nog altijd een vonnis bekomen tegen de huurder zelf 2853 ). 

Men moet deze regeling samen zien met die van het levensonderhoud; het is een verruiming 

van het begrip levensonderhoud. 

3° Opstelling aanzuiveringsplan en nastreven van een akkoord met de schuldeisers 

De schuldbemiddelaar bemiddelt om zo mogelijk een minnelijke aanzuiveringsregeling op te 

stellen, gegrond op een akkoord met de schuldeisers. Hij stelt daartoe een ontwerp op (art. 

1675/10 § 2 GerW) en brengt het ter kennis van de schuldenaar en zijn schuldeisers. Dat 

ontwerp moet ook aangeven hoe de vergoeding van de schuldbemiddelaar zelf zal betaald 

worden door de schuldenaar 2854 . Ook moet het (voor schuldenregeling geopend vanaf 23 april 

2012, wijziging bij W. 26 maart 2012) de gedetailleerde en geactualiseerde staat van de 

inkomsten en de beschikbare middelen van het gezin bevatten. Verder moet er een bijlage bij 

het plan opgemaakt worden, die enkel wordt bezorgd aan de rechter, en een gedetailleerde 

staat van de lasten en de tegoeden van de schuldenaar en, in voorkomend geval, van de lasten 

en tegoeden van zijn gezin bevat (1675/10 § 2/1 GerW). 

Volgens art. 1675/10 § 6 (sedert de W. 26 maart 2012) geeft het ontwerp de looptijd van de 

minnelijke aanzuiveringsregeling aan die niet langer mag zijn dan 7 jaar 2855 , tenzij de 

schuldenaar uitdrukkelijk en met opgave van redenen vraagt om de verlenging met het doel 

bepaalde elementen van zijn vermogen te beschermen en de eerbiediging van de menselijke 

waardigheid te verzekeren (wat door de rechter moet worden gecontroleerd). 

2850 Vgl. Beslagr. Brussel 10 maart 2000, RW 2000-2001, 630 noot DIRK MICHIELS, "Praktijkoplossingen 

inzake verkoop van onroerend goed bij collectieve schuldenregeling". 

2851 Vgl. Burg. Gent 7 maart 2007, RW 2007-208, 620: de regel van art. 1597 GerW volgens dewelke de 

"buitengewone kosten van vervolging" bij voorrecht op de prijs worden betaald, is niet van toepassing. 

2852 Bv., zij het in casu nadat de aanzuiveringsregeling in werking was, Vred. Grimbergen 12 september 2007, 

AR nr. 07/643, Providentia t. P.V., RW 2008-2009, 426. 

2853 Rb. Brussel 1 December 2007, RW 2008-2009, hervorming op dit punt van het pas genoemde vonnis Vred. 

Grimbergen 12 september 2007. 

2854 Art. 1675/19 § 2 VII GerW zoals ingevoegd door de Wet diverse bepalingen-I van 27 december 2006. 

2855 In beginsel te rekenen vanaf de beschikking van toelaatbaargheid, zie art. 1675/10 § 5, hieronder vermeld. 

1067


Hoewel het om een grote samenloop gaat, wordt toch niet met alle schuldeisers in dezelfde 

mate rekening gehouden: “Alleen de niet betwiste schuldvorderingen of die welke bij een titel, 

zelfs een onderhandse, zijn vastgesteld, kunnen in het ontwerp van minnelijke 

aanzuiveringsregeling worden opgenomen tot beloop van de aldus verantwoorde bedragen” 

(art. 1675/10 § 3 GerW). 

Elke schuldeiser van zo'n schuldvordering heeft wel in beginsel een vetorecht (zie wel de 

bespreking verder van de vraag of de rechter zo'n veto naast zich neer kan leggen). 

Sinds de WCSR-II bepaalt § 3bis van art. 1675/10 GerW uitdrukkelijk dat alle schuldeisers 

kunnen overgaan tot toestemming in een regeling die een gehele of gedeeltelijke 

kwijtschelding inhoudt, dus ook de fiscus en de instellingen van de sociale zekerheid 2856 , zij 

het dat nadere regels moeten aangeven welke persoon precies die bevoegdheid heeft voor 

fiscale of socialezekerheidsschulden (zie met name art. 31bis ABSZ-Wet). Voor penale 

boeten gaat het om de overheid die belast is met de strafuitvoering 2857 . 

Opgemerkt kan worden dat ingevolge de ontwikkeling in de rechtspraak, volgens dewelke 

meer bepaald de algemene voorrechten niet spelen in een gerechtelijke aanzuiveringsregeling 

bij de verdeling van nieuwe inkomsten (zie onder 4.c.), de niet-bevoorrechte schuldeisers niet 

geneigd zijn om akkoord te gaan met een minnelijke regeling waarin die voorrechten wel 

worden gehonoreerd, tenzij wanneer het voorstel een voldoende lange termijn beslaat om toch 

een redelijk deel van de schulden betaald te zien 2858 . Minnelijke regelingen gaan dan ook 

vaak de richting uitgaan van wat in gerechtelijke regelingen geldt: eerbiediging van alle 

zekerheidsrechten bij tegeldemaking van de bestaande goederen, terzijdestellen van minstens 

de algemene voorrechten bij de verdeling van nieuwe inkomsten. 

Indien de schuldeiser evenwel beschikt over accessoire (niet-onafhankelijke) persoonlijke 

zekerheden, die bovendien solvabel zijn - een solvabele borg of hoofdelijke medeschuldenaar 

-, dan heeft hij een goede reden om een minnelijke regeling te weigeren, een instemming zou 

ook een kwijtschelding inhouden jegens die borg in toepassing van art. 1287 BW c.q. 

hoofdelijke medeschuldenaar (de laatste althans minstens voor het aandeel van de eerste) 

(toepassing van art. 1285 BW). De toepasselijkheid van die bepalingen wordt afgeleid uit (art. 

1675/7 § 2 III GerW dat de opschorting van persoonlijke zekerheden voorschrijft zolang een 

minnelijke aanzuiveringsregeling nog tot de mogelijkheden behoort 2859 . Staan de schulden uit 

persoonlijke zekerheden buiten verhouding met inkomsten en vermogen van de borg, dan 

2856 Anders dan de rest van de WCSR-II is deze bepaling maar in werking getreden op 1 januari 2007. Wel gaf 

de programmawet 2004 de fiscus al de mogelijkheid tot "onbeperkt uitstel", d.i. de facto kwijtschelding van 

belastingschulden, ook buiten de collectieve schuldenregeling om. Door de programmawet van 27 april 2007 

wed deze bepaling echter buiten toepassing gesteld in geval van samenloop (nieuwe tekst van § 4 van art. 

413bis). 

2857 De strafuitvoeringsrechtbank en tot aan de inwerkingstelling daarvan het Openbaar Ministerie. 

2858 Zie de commentaar van I. VERVOORT, “Collectieve schuldenregeling. Uitoefening van het algemeen 

voorrecht door de fiscus”, NJW 2003, (114) 119. Zie D. PATART, “Portée et effets du concours en cas de 

règlement collectif de dettes”, RGEN 2000 nr. 25.067; J. CAEYMAEX, JLMB 2002, 50 v. 

2859 Voor de wijziging van deze bepaling door de WCSR-II werd door sommige auteurs terecht verdedigd dat 

art. 1287 BW niet speelde en dat de toepassing ervan de kansen op een minnelijke regeling verminderde - zo bv. 

E. DIRIX & A. DE WILDE in Dirix & Taelman, Collectieve schuldenregeling in de praktijk, nr. 90. 

1068


maakt deze wel een goede kans op bevrijding (zie de bespreking in Deel I), maar in het andere 

geval heeft de schuldeiser er dus belang bij om niet in te stemmen met een minnelijke 

kwijtschelding. 

4. De aanzuiveringsfaze 

Aan de voorlopige fase komt een einde door: 

- ofwel de homologatie van een met de schuldeisers bereikt akkoord (minnelijke 

aanzuiveringsregeling); 

- ofwel het proces-verbaal van niet-akkoord (art. 1675/11 § 1), gevolgd door: 

-- ofwel het opleggen door de rechter van een aanzuiveringsregeling (gerechtelijke 

aanzuiveringsregeling) of zelfs een totale kwijtschelding van schulden. 

-- ofwel de verwerping van een collectieve schuldenregeling zowel als kwijtschelding 

(verwerping, zie verder 4.c.). 

a. Minnelijke aanzuiveringsregeling - gevolgen van het gehomologeerd akkoord 

Is er een akkoord tussen de schuldenaar en alle schuldeisers, dan wordt dit door de rechter 

geacteerd (een soort akkoordvonnis, zie art. 1675/10 § 5 II GerW) en dient dit te worden 

uitgevoerd (“minnelijke aanzuiveringsregeling”). 

Het akkoord bepaalt of er een gedeeltelijke kwijtschelding is, of er activa worden 

uitgewonnen, of schuldeisers met zakelijke zekerheden hun voorrang behouden, e.d.m. Het is 

ook uit die overeenkomst dat moet worden afgeleid welke beschikkings- en 

inningsbevoegdheden de schuldenaar c.q. de schuldbemiddelaar hebben tijdens de 

uitvoeringsfase 2860 . Daaruit moet men ook kunnen afleiden welke nieuwe schulden kunnen 

worden aangegaan en wat het lot is van de nieuwe schulden; de schuldbemiddelaar moet er 

zoals gezegd immers voor zorgen dat er een voorkeursbehandeling geldt voor de schulden die 

het recht van de verzoeker en zijn gezin om een menswaardig leven te leiden in het gedrang 

brengen; in beginsel wordt daaraan wel voldaan door aan de schuldenaar een leefgeld toe te 

kennen voor de betaling van die nieuwe schulden (vgl. in de opschortingsfase hoger 3.). 

De gevolgen van de beschikking van toelaatbaarheid worden dus geconverteerd in de 

gevolgen van het akkoord. De minnelijke aanzuiveringsregeling begint te lopen op de datum 

van de beschikking van toelaatbaarheid, tenzij de rechter hiervan bij een met redenen omklede 

beslissing afwijkt (1675/10 § 5 zoals aangevuld bij W. 26 maart 2012). 

Juridisch gaat het om een overeenkomst, en niet om een vonnis, en de normale regels inzake 

geldigheid en uitvoering van overeenkomsten gelden 2861 . Wel is de schuldbemiddelaar belast 

met de opvolging en controle. Ook geeft het akkoordvonnis aan de overeenkomst uitvoerbare 

kracht, en kan het de schikkingen bevatten waarvoor anders een notariële authentieke akte 

vereist is (bv. toestemming van de hypothecaire schuldeiser tot doorhaling na verkoop). 

2860 Vlg. Beslagrechter Brussel 22 december 2000, RW 2001-2002, 747, zou de verkoopprijs moeten worden 

geïnd door de schuldebemiddelaar 

2861 C. ENGELS, RW 2001-2002, (577) 579. 

1069


Voor de inwerkingtreding van de WCSR-II gold dat elke verkoop van activa in het kader van 

de minnelijke regeling, precies omdat het daar om een overeenkomst gaat, geschiedde volgens 

de regels van en met de gevolgen van een minnelijke verkoop (en niet van een gedwongen 

verkoop) 2862 . Het door de WCSR-II ingevoegde art. 1675/14bis GerW over de modaliteiten 

van de tegeldemaking (zie verder hieronder) geldt nu echter ook voor een verkoop op grond 

van een minnelijke aanzuiveringsregeling, en bepaalt ook hier (§ 2) de zuiverende werking 

met overwijzing op de prijs. 

b. Beslissing bij gebreke aan akkoord. 

1° Rechtspleging 

Komt er geen akkoord binnen de 6 maanden 2863 , hoogstens 1 x verlengbaar met 6 maanden 

(1675/11 § 1 zoals gewijzigd W. 26 maart 2012), dan worden de partijen opgeroepen voor de 

bevoegde rechter. 

De rechter kan dan een “gerechtelijke aanzuiveringsregeling” opleggen 2864 of zelfs een totale 

kwijtschelding opleggen (zie verder hieronder voor de nadere uitwerking van wat dit kan 

inhouden). Anders dan de letter van art. 1675/13 GerW laat uitschijnen, kan het verzoek om 

totale kwijtschelding niet alleen uitgaan van de schuldbemiddelaar, maar ook van de 

schuldenaar zelf. 2865 

Daarbij rijst de vraag wat de rechter kan doen indien een minnelijk voorstel door bijna alle schuldeisers is 

goedgekeurd, maar niet door alle. De wetgever geeft immers duidelijk de voorkeur aan een minnelijke regeling 

boven een door de rechter opgestelde 2866 . 

Op de eerste plaats kan hij niet het niet door allen goedgekeurd ontwerp van minnelijke regeling zonder meer als 

gerechtelijke regeling opleggen, zonder de schuldenaar de kans te geven de maatregelen te vragen van art. 

1675/12 GerW 2867 (d.i. herschikking zonder kwijtschelding in hoofdsom). 

Wel is bij verzet van minstens één schuldeiser het normale gevolg dat de rechter dan dient over te gaan tot een 

gerechtelijke aanzuiveringsregeling 2868 , zij het dat die schuldeiser gebeurlijk schadevergoeding verschuldigd 

2862 C. ENGELS, RW 2001-2002, (577) 581. Anders Beslagrechter Brussel 22 december 2000, RW 2001-2002, 

747, die reeds aanvaardde dat de verkoop krachtens een minnelijke aanzuiveringsregeling zuiverende werking 

heeft met overwijzing ervan op de prijs. 

2863 Voor de WCSR-II was dat 4 maanden. 

2864 Soms wordt ook een voorlopige aanzuiveringsregeling opgelegd, in afwachting van verdere 

ontwikkelingen waarna eerst een definitieve regeling zou worden beslist, bv. Rb. Antwerpen 30 december 1999, 

RW 2000-2001, 1108. 

2865 GwH nr. 196/2011 van 22 december 2011, http://www.const-court.be/public/n/2011/2011-196n.pdf = RW 

2012-13, 143. 

2866 Zie over deze problematiek onder meer B. DE GROOTE, "Het keurslijf van de gerechtelijke 

aanzuiveringsregeling na betwistbaar verzet tegen het minnelijk ontwerp: denksporen", commentaar bij Beslagr. 

Aarlen 26 oktober 1999, in Jaarboek kredietrecht en collectieve schuldenregeling 1999, 417 v.; B. DE 

GROOTE, in Beslag en collectieve schuldenregeling, (21) 29 v. 

2867 Cass. 5 februari 2004, NJW 2004, 554. 

1070


kan zijn indien zijn verzet foutief is 2869 . Sommige rechtspraak heeft evenwel alternatieve redeneringen 

ontwikkeld op basis waarvan het verworpen minnelijk voorstel toch werd gehomologeerd: 

- in sommige gevallen werd geoordeeld dat het verzet van één schuldeiser misbruik van recht vormde, omdat die 

schuldeiser geen belang had bij zijn verzet, bv. wanneer diens schuld van die aard is dat hem bij een 

gerechtelijke aanzuiveringsregeling in ieder geval niets meer zou toekomen (met name een schuld die enkel nog 

uit interest en kosten bestaat en waarvan de hoofdsom al is aangezuiverd) 2870 . De sanctie van zo'n 

rechtsmisbruik zou er dan in bestaan te handelen alsof die schuldeiser heeft ingestemd en dus de door de 

schuldbemiddelaar voorgestelde aanzuiveringsregeling te homologeren 2871 . 

- Wat meer bepaald het verzet van de fiscus of inningsinstellingen van de sociale zekerheid betreft (die 

systematisch verzet aantekenden), oordeelde sommige rechtspraak dit eveneens abusief wanneer het geen 

concreet bezwaar inhield tegen het plan, maar enkel gebaseerd is op het argument dat de ambtenaar niet bevoegd 

is in te stemmen met kwijtschelding 2872 . Andere rechtspraak oordeelde dat de weigering weliswaar geen fout 

uitmaakte, omdat de individuele ontvanger inderdaad die bevoegdheid niet heeft, maar dat de rechter er 

desondanks overheen kan stappen 2873 , en dat uit het ontbreken van enig inhoudelijk bezwaar tegen de 

minnelijke regeling volgt dat er geen gerechtelijke regeling mag worden opgelegd en dus de minnelijke regeling 

moet worden gehomologeerd 2874 . 

Voor het opleggen van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling of totale kwijtschelding is 

geen instemming nodig van een meerderheid van schuldeisers (vergelijkbaar met de regel in 

art. 54 WCO) 2875 . 

2868 In die zin ENGELS, RW 2001-2002, 580. 

2869 Zo zie F. DEVOS & W. MELOT DE SCHRIJVER, “Schadevergoeding ingeval van ongegronde obstructie 

door (een) schuldeiser(s) van een minnelijke aanzuiveringsregeling”, noot onder Beslagrechter Gent 16 

november 1999, TGR 2000, 79. Toepassing bv. tegen het Waals gewest “dat systematisch weigert mee te 

werken” in besl. Luik 18 april 2008, JLMB 2008, 1292. 

2870 Beslagrechter Antwerpen 3 juni 2003, P&B 2003, 303. Hoewel principieel aanvaardbaar, is de toepassing 

hiervan in de meeste gevallen betwistbaar, omdat de resterende schuld normaal gezien wel een hoofdsom is: 

betalingen moeten eerst worden toegerekend op de interesten en kosten en pas in laatste instantie op de 

hoofdsom (art. 1254 BW). 

2871 Zo Rb. Brussel 16 mei 2000, RW 2000-2001, 1316; Beslagr. Gent 8 oktober 2002, RW 2003-2004, 1309 = 

NJW 2003, 566; Beslagr. Gent 8 oktober 2002, RW 2002-2003, 391 = NJW 2003, 495; Rb. Gent 23 september 

2003, RW 2004-2005, 313. In deze weigerde de fiscus c.q. de ontvanger der penale boeten in te stemmen enkel 

en alleen omdat de wet haar de mogelijkheid tot instemming met een minnelijke regeling principieel niet zou 

geven (en kwijtschelding van fiscale schulden dus enkel gerechtelijk zou kunnen worden opgelegd). De rechter 

besliste dat de wetgevering inzake collectieve schuldenregeling op zichzelf een wettelijke grondslag vormt voor 

zo’n instemming door de fiscus, en deze dus wel kon instemmen. Anders Beslagr. Brussel 13 juni 2003, 

Jaarboek kredietrecht en collectieve schuldenregeling 2003, 367, die rechtsmisbruik aannam, maar als sanctie 

een gerechtelijke regeling oplegde. 

2872 Bv. Beslagr. Aarlen 1 juli 2003, Jaarboek kredietrecht en collectieve schuldenregeling 2003, 541; Beslagr. 

Brugge en Beslagr. Luik, beiden aangehaald door B. DE GROOTE, in Beslag en collectieve schuldenregeling, 

(21) 33 v. c.q. 41 v. Vgl. ook Beslagr. Hasselt 24 september 2003, Jaarboek kredietrecht en collectieve 

schuldenregeling 2003, 425; Beslagr. Luik 3 juni 2003, Jaarboek kredietrecht en collectieve schuldenregeling 

2003, 358. 

2873 Hof Bergen 24 maart 2005, P&B 2005, 244; in casu verwerping van het bezwaar van de fiscus, die zich op 

art. 172 GW (legaliteit van de belasting) beriep om elke regeling te verwerpen. 

2874 Beslagr. Gent 16 maart 2004, rolnr. 99/2903/B, aangehaald door B. DE GROOTE, in Beslag en collectieve 

schuldenregeling, (21) 35 v. 

In andere zin (m.i. terecht) Hof Luik 5 december 2006, JLMB 2008, 50. 

2875 Dat was anders onder de oude WGA. Onder art. 54 WCO is een meerderheid vereist van de 

stemgerechtigde schuldeisers die ook met hun onbetwiste of overeenkomstig artikel 46 § 3 WCO voorlopig 

aanvaarde schuldvorderingen de helft van alle in hoofdsom verschuldigde bedragen vertegenwoordigen. Naar 

1071


De rechter is ook niet verplicht een aanzuiveringsregeling op te leggen of kwijtschelding toe 

te staan, met name niet wanneer blijkt dat de schuldenaar niet bereid is de gevraagde 

inspanningen te leveren (om inkomsten te verhogen of uitgaven te verminderen) of 

begeleidingsmaatregelen uit te voeren 2876 . Ook de gronden die na toekenning van een 

regeling tot herroeping ervan kunnen leiden (art. 1675/15 § 1 GerW, zie verder d.) zijn 

gronden voor een verwerping in deze fase. 

2° Gevolgen van een verwerping 

In het geval van verwerping van elke aanzuiveringsregeling is de procedure voorbij, en 

houden de gevolgen van de beschikking van toelaatbaarheid op. 

c. Gerechtelijke aanzuiveringsregeling (m.i.v. kwijtschelding met begeleidingsmaatregelen) 

1° Algemene regels betreffende de gerechtelijke aanzuiveringsregeling 

a) Gevolgen van het opleggen van een regeling 

Ook hier komen we in de aanzuiveringfase; de gevolgen van de beschikking van 

toelaatbaarheid lopen in beginsel verder, onder voorbehoud van de bepalingen van de 

aanzuiveringsregeling, tot de verwerping, het einde of de herroeping van de 

aanzuiveringsregeling (art. 1675/7 § 4 GerW). 

Wel eindigt dan de automatische opschorting van executierechten jegens de persoonlijke zekerheden, behoudens 

wanneer deze laatsten intussen een verzoek om bevrijding hebben ingediend, zolang daarover niet is beslist (zie 

Deel I Persoonlijke zekerheden); bij kwijtschelding van de hoofdschuldenaar geniet de borg daarvan 

automatisch. 

b) Behandeling van de schuldvorderingen 

De rechter zal daarbij ook bepalen in welke mate rekening moet worden gehouden met 

betwiste schuldvorderingen (voor welk bedrag) (het dividend van die schuldeisers wordt wel 

niet uitbetaald, maar geconsigneerd tot de betwisting is beslecht) (art. 1675/11 § 3 GerW). 

Art. 1675/12 § 5 en 1675/13 § 6 bepalen (sinds de WCSR-II) dat de rechter moet toezien op 

de prioritaire betaling van de schulden die het recht van de verzoeker en zijn gezin om een 

menswaardig leven te leiden in het gedrang brengen. 

Duits recht vereist het opleggen van een aanzuiveringsplan de instemming van een meerderheid van schuldeisers 

die ook meer dan de helft van de schuldvorderingen vertegenwoordigen; bij gebreke daaraan dient de 

faillissementsprocedure te worden gevolgd (zij het met de nuances die gelden voor het faillissement van 

consumenten). Het is wel zo dat ook in het tweede geval een kwijtschelding van de restschulden mogelijk is 

onder nadere vereisten (die strenger zijn dan naar Belgisch recht). 

2876 Vb. van weigering in Beslagr. Gent 16 oktober 2001, RW 2002-2003, 1269. Vgl. ook de afwijzing wegens 

onvoldoende medewerking in de zaak die heeft geleid tot Cass. 9 september 2005, nr. C.04.0288F, H.B. 

1072


De aanzuiveringsregeling bepaalt ook hoe de schuldbemiddelaar zal worden betaald 2877 . In 

geval van totale kwijtschelding komen die kosten ten laste van het Fonds ter bestrijding van 

de overmatige schuldenlast", bij gedeeltelijke kwijtschelding in kapitaal kan de rechter ze 

eveneens geheel of gedeeltelijk ten laste leggen van dat Fonds 2878 . 

c) Inhoud van de regeling: looptijd 

De gerechtelijke aanzuiveringsregeling kan opgelegd worden voor een termijn van in beginsel 

maximum 5 jaar 2879 . Deze termijn moet gerekend worden vanaf de beschikking van 

toelaatbaarheid 2880 . 

Deze termijn kan slechts worden verlengd indien de schuldenaar zelf er uitdrukkelijk om 

verzoekt om op die manier de tegeldemaking van bepaalde activa te vermijden, en daarmee de 

menselijke waardigheid wordt verzekerd (nieuwe zin in art. 1675/12 § 2 I ingevoegd door 

WSCR-II) 2881 . Beoogd wordt bv. de situatie waarin door een iets langere 

aanzuiveringsregeling de woning of een ander belangrijk actief kan worden behouden. 

Volgens art. 1675/12 § 2 GerW kan verder de terugbetalingstermijn van de 

kredietovereenkomsten worden verlengd, tot hoogstens de duurtijd van de 

aanzuiveringsregeling, vermeerderd met de helft van de resterende looptijd van de 

kredietovereenkomst; deze bepaling betreft wel de aanzuiveringsregeling zonder 

tegeldemaking van alle activa (zie hieronder); een verlenging moet precies maken dat door de 

nakoming van die kredietovereenkomsten bepaalde activa voor de schuldenaar behouden 

blijven. 

d) Voortzetting van de bewindvoering; levensonderhoud schuldenaar 

Ook hier is de schuldbemiddelaar belast met de opvolging en controle. De schuldenaar 

ontvangt nog steeds een leefgeld van de schuldbemiddelaar (zie verder 3° d) en is beperkt in 

2877 Art. 1675/19 § 2 VII GerW, zoals ingevoegd door de Wet diverse bepalingen-I van 27 december 2006. 

2878 Art. 1675/19 § 2 III tot VI GerW, zoals ingevoegd door de Wet diverse bepalingen-I van 27 december 

2006, voorheen art. 1675/19 IV GerW (ingevoegd bij WCSR-II). Zie verder art. 20 § 2 en 3 van de WCSR-I 

(gewijzigd 2005 door de WCSR-II) en het daardoor gewijzigde nr. 32.8 van de tabel gevoegd bij de organieke 

wet van 27 december 1990 houdende oprichting van begrotingsfondsen. Art. 20 § 4 voegt eraan toe: “Indien de 

middelen van het Fonds ter Bestrijding van de Overmatige Schuldenlast ontoereikend zijn om integraal het 

betalen toe te laten van het onbetaald gebleven saldo, meegedeeld door de schuldbemiddelaars, wordt 

overgegaan tot de pro rata-betaling”. Dat Fonds wordt gespijsd door bijdragen van kredietverstrekkers in 

verhouding tot de verstrekte kredieten. 

2879 in Duitsland bedraagt de termijn 6 jaar in die zin dat de inkomsten van de eerste 6 jaar moeten worden 

bestemd voor de aanzuivering van schulden vooraleer een kwijtschelding van de restschulden mogelijk is. 

2880 Voor de CSR begonnen voor 23 april 2012 (inwerkingtreding wijzigingswet van 26 maart 2012) is dit 

betwist. In onze zin onder meer Arb. Veurne 7 oktober 2010, RW 2012-2013, 439; Arb. Veurne 7 mei 2012, 

AR/CSR/08/472, Info@law 2012 nr. 7, p. 11. 

2881 Voor de WCSR-II 2005 werd de termijn soms verlengd met een beroep op art. 51 GerW (hoewel die 

bepaling daar allicht niet voor bedoeld was); bv. Hof Antwerpen 25 april 2001, RW 2001-2002, 683. Cass. 20 

februari 2003 nr. C.02.0418.F, JLMB 2003, 485, besliste wel dat dit slechts tijdens de regeling kon en niet op 

voorhand. 

1073


zijn bevoegdheid. De aanzuiveringsregeling zal bepalen wat met dat leefgeld moet worden 

betaald en wat door de schuldbemiddelaar moet worden betaald - bv. de huur (normaal de 

schuldbemiddelaar 2882 ). 

Om schulden aan te gaan die een normaal vermogensbeheer overstijgen moet hij de 

toestemming krijgen van de rechter; zoniet mogen deze niet betaald worden met de 

opbrengsten en inkomsten tijdens de aanzuiveringsregeling en vallen ze na afloop ervan 

evenmin onder de kwijtschelding (de schuldenaar wordt immers niet handelingsonbekwaam, 

alleen grotendeels beschikkingsonbevoegd over zijn vermogen). De beslagrechter zal slechts 

de noodzakelijke uitgaven goedkeuren en geen toestemming geven voor risicovolle 

transacties 2883 . 

2° Aanzuiveringsregeling zonder vermindering van de schuld in hoofdsom 

Een dergelijke regeling kan de volgende maatregelen bevatten (art. 1675/12): 

1° uitstel of herschikking van betaling van de schulden in hoofdsom, interesten en kosten; 

2° vermindering van de conventionele rentevoet tot de wettelijke rentevoet; 

3° gehele of gedeeltelijke kwijtschelding van de moratoire interesten, vergoedingen en 

kosten. 

Zolang er geen schuldvermindering in hoofdsom wordt toegekend, is er geen reden om over te 

gaan tot tegeldemaking van de goederen van de schuldeiser. De rechter kan wel beslissen dat 

vooralsnog een aanzuiveringsregeling geldt zonder vermindering in hoofdsom en zonder 

tegeldemaking, onder voorbehoud van herziening op een later tijdstip 2884 . 

3° Aanzuiveringsregeling met vermindering van de schuld in hoofdsom; totale kwijtschelding 

a) Vereisten algemeen; uitgesloten schulden; vereiste tegeldemaking 

Indien de genoemde maatregelen (art. 1675/12 § 1) niet volstaan om de doelstelling van een 

collectieve schuldenregeling (zie art. 1675/3 III) te bereiken, kan de rechter, op vraag van de 

schuldenaar, besluiten tot elke andere gedeeltelijke kwijtschelding van schulden, zelfs van 

kapitaal, mits alle goederen die voor beslag in aanmerking komen, worden te gelde gemaakt. 

In die zin gaat het dus om de kwijtschelding van de "restschulden" na vereffening (zij het niet 

noodzakelijk van alle restschulden). Sinds 1 januari 2006 kan het ook om een totale 

kwijtschelding gaan; in dat geval verschilt het systeem wel enigszins van de normale regeling. 

2882 Bv., zij het in casu nadat de aanzuiveringsregeling in werking was, Vred. Grimbergen 12 september 2007, 

AR nr. 07/643, Providentia t. P.V., RW 2008-2009, 426. Dit vonnis werd hervormd door Rb. Brussel 1 december 

2007, RW 2008-2009, waar het (ten onrechte) besliste dat om die reden geen veroordeling van de huurder zelf 

mogelijk zou zijn. 

2883 Zo zal de rechter de schuldenaar er weliswaar toe aanzetten werk te zoeken, maar normaal géén toelating 

geven tot het opstarten van handelsactiviteiten. Vgl. B. DE GROOTE, in Beslag en collectieve schuldenregeling, 

p. (21) 24 v. 

2884 Zie bv. Hof Brussel 22 maart 2002, P&B 2002, 176. 

1074


i) Schulden waarbij kwijtschelding (niet) mogelijk is 

De gerechtelijke aanzuiveringsregeling kan dus onder bepaalde voorwaarden een (gehele of 

gedeeltelijke - zie verder 2° en 3°) kwijtschelding van de hoofdsommen inhouden (dit om een 

realistische afbetaling mogelijk te maken). Bij bepaalde soorten schulden is kwijtschelding 

uitgesloten (art. 1675/13 § 3 en 4 GerW): 

- de onderhoudsgelden die niet vervallen zijn op de dag van de uitspraak 

(toelaatbaarverklaring) houdende vaststelling van de gerechtelijke aanzuiveringsregeling; 

degene die voordien vervallen zijn kunnen dus gebeurlijk kwijtgescholden worden; 

- de schulden die een schadevergoeding inhouden, toegestaan voor het herstel van een 

lichamelijke schade veroorzaakt door een misdrijf dat door de strafrechter is vastgesteld; het 

Grondwettelijk Hof achtte deze bepaling niet ongrondwettig, omdat bij andere schulden 

bestaande uit een schadevergoeding wegens een onrechtmatige daad, de rechter volgens het 

Grondwettelijk Hof ook niet verplicht is kwijtschelding toe te staan 2885 ; 

- de schulden van een gefailleerde die overblijven na het sluiten van het faillissement onder 

de nieuwe FaillW (1997) (wat onverschoonbaarheid impliceert) 2886 , of na het sluiten van een 

faillissement onder de oude FaillW (1851) ingeval van eenvoudige of bedrieglijke 

bankbreuk 2887 . 

Alle andere schulden kunnen dus gerechtelijk worden kwijtgescholden: 

- ook belastingen 2888 , sociale zekerheidsschulden 2889 , e.d. 

- meestal wordt gesteld dat zelfs strafrechtelijke boeten kunnen worden kwijtgescholden 2890 ; 

hoe dan ook kunnen de oorzaken van die schuld wel meespelen om te beoordelen of de 

2885 Arrest 175/2006 van 22 november 2006, rolnr. 3858, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2006/2006- 

175n.pdf. 

2886 Deze bepaling werd niet strijdig geacht met de Grondwet door het Arbitragehof in arrest nr. 83/2004 van 

12 mei 2004, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004-083n.pdf; het Arbitragehof kwam tot 

hetzelfde besluit voor het geval van schulden uit een faillissement afgesloten onder de Faillissementswet van 

1997 voor de wijziging bij Wet van 4 september 2002 (d.i. de versoepeling van de verschoonbaarverklaring) 

(arrest 139/2004 van 22 juli 2004, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2004/2004-139n.pdf). 

2887 Oorspronkelijk (1998) waren ook buiten het geval van bankbreuk schulden uit minder dan 10 jaar geleden 

afgesloten faillissementen niet kwijtscheldbaar (er was dus een wachttermijn van 10 jaar, en deze overgangsregel 

zou zijn effect dus verloren hebben op 31 december 2007), doch deze bepaling werd ongrondwettig geacht door 

het Arbitragehof (arrest 23/2001 van 1 maart 2001, http://www.grondwettelijkhof.be/public/n/2001/2001- 

023n.pdf = RW 2002-2003, 1315 noot S. BRIJS), zij het op basis van een verkeerde lezing van de wettekst (!) 

(zie BRIJS, randnr. 6 en v.) en opgeheven bij Wet van 19 april 2002. 

2888 Hof Antwerpen 31 januari 2001, RW 2001-2002, 1180; Hof Antwerpen 13 februari 2001, RW 2001-2002, 

1475. 

2889 Hof Antwerpen 31 januari 2001, RW 2001-2002, 1180; Hof Brussel 18 december 2002, NJW 2003, 1194 = 

RW 2004-2005, 66. 

2890 Zie Hof Antwerpen 3 april 2001, RW 2001-2002, 1395 = AJT 2002-2002, 388; met argumentatie Beslagr. 

Gent 8 oktober 2002, RW 2003-2004, 391 = NJW 2003, 495; A. DE WILDE, “”Fresh start” en geldboeten”, RW 

2000-2001, 68 v. (met rechtsvergelijkende gegevens over Nederland en Frankrijk); B. DE GROOTE, "Het 

pijnlijke spanningsveld tussen de toelaatbaarheidsvereisten en de kwijtscheldbaarheid van schulden in de 

collectieve schuldenregeling", n. onder Beslagr. Hasselt, 8 december 2000, AJT 2001-2002, 1025 v. = Jaarboek 

kredietrecht 2001, 327. 

Anders evenwel Hof Antwerpen 6 maart 2001, RW 2001-2002, 73; Beslagr. Gent 30 januari 2001, RW 2001- 

2002, 1327; Beslagr. Hasselt 24 september 2003, Jaarboek kredietrecht en collectieve schuldenregeling 2003, 

425. 

Zie ook de discussie tussen A. DE WILDE & P. HELSEN, "Kan de gerechtelijke collectieve schuldenregeling 

1075


voorbehoud van vruchtgebruik voor de schuldenaar. Vergelijkbaar werd in de zaak waarin de 

cassatievoorziening werd verworpen op 29 februari 2008 beslist dat de landbouwgronden, 

waarvan de exploitatie het gezinsinkomen leverde, slechts in blote eigendom werden 

verzilverd om door het behoud van het (vrucht)gebruik het levensonderhoud van de 

schuldenaars te waarborgen 2894 . 

Zo ook werd in een ander geval de auto van de schuldenaar niet verkocht, om de schuldenaar, 

aldus de mogelijkheid te geven zijn werk verder uit te oefenen en inkomsten te genereren (in 

deze zaak werd bovendien beslist dat de onbetaalde verkoper van de auto betaald werd - om 

aldus de auto in de boedel te behouden, wat zinvol is indien de waarde van de auto hoger is 

dan de uitstaande koopprijs) 2895 . 

Voor de tegeldemaking dienen de regels voor gedwongen uitvoering te worden gevolgd 2896 

(met dien verstande dat er natuurlijk niet eerst beslag te worden gelegd, aangezien de 

beschikking van toelaatbaarheid reeds een beslag inhoudt); de verkoop heeft zuiverende 

werking met overwijzing van de rechten op de prijs. 

iii) Gevolgen bij gedeeltelijke kwijtschelding 

De kwijtschelding van de restschulden treedt pas in op het einde van de termijn van de 

aanzuiveringsregeling, en dit enkel als de regeling niet wordt herroepen, de schuldenaar de 

door de rechter opgelegde aanzuiveringsregeling heeft nageleefd, en behoudens terugkeer van 

de schuldenaar tot beter fortuin vóór het einde van de gerechtelijke aanzuiveringsregeling (art. 

1675/13 § 1 laatste lid GerW). 

iv) Vereisten voor en gevolgen van gehele kwijtschelding (art. 1675/13bis GerW) 

Wanneer de schuldbemiddelaar tot het besluit komt dat zelfs een gedeeltelijke aanzuivering 

van de bestaande schulden (andere dus dan de boedelschulden) niet mogelijk blijkt (met 

name wanneer er geen activa zijn waarvan de tegeldemaking een positief saldo kan opleveren 

en ook het inkomen te laag is), kan hij sedert 1 januari 2006 ook de totale kwijtschelding 

voorstellen. De rechter kan deze totale kwijtschelding toestaan; deze kan alle schulden 

betreffen behalve diegene die niet kwijtscheldbaar zijn (zoals hoerboven i) besproken). 

Deze totale kwijtschelding veronderstelt eveneens een tegeldemaking van de beslagbare 

goederen. Indien er dergelijke activa zal, zal er meestal wel een aanzuiveringsregeling 

mogelijk zijn, tenzij de opbrengst ervan volledig zou moeten worden aangewend voor de 

zakelijke zekerheden die erop rusten. 

2894 Cass. 29 februari 2008, C.06.0142F, http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F- 

20080229-1, P&B 2008, 273 = RW 2008-2009, 1556 = Jaarverslag cassatie 2008, 48. 

2895 Rb. Leuven 26 oktober 1999, RW 2001-2002, 32. 

2896 Nu art. 1675/14bis § 1 GerW; in dezelfde zin voorafgaand aan de WCSR-II: C. ENGELS, RW 2001-2002, 

(577) 583, met uitwerking van een reeks bijzondere vragen. 

1077


zelf. Voor zover dit niet kan worden verzekerd door middel van de nieuwe inkomsten van de 

schuldenaar (zie onder d), geldt ook het levensonderhoud van de schuldenaar en zijn gezin als 

een soort boedelschuld. Zoals gezegd bepaalt art. 1675/12 § 5 GerW immers dat de rechter 

moet toezien op de prioritaire betaling van de schulden die het recht van de verzoeker en zijn 

gezin om een menswaardig leven te leiden in het gedrang brengen. 

De aanzuiveringsregeling moet ook bepalen wat er gebeurt met nieuwe schulden. Het gaat bij 

nader toezien voornamelijk om de volgende soorten schulden: 

- de boedelschulden in de klassieke betekenis, die zoals steeds voorrang krijgen (waaronder 

de kosten van de bewindvoering); 

- nieuwe onderhoudsschulden, die eveneens hun voorrang behouden op de nieuwe activa; 

- de kosten voor levensonderhoud van de schuldenaar en zijn gezin (wat nodig is om met zijn 

gezin een menswaardig leven te kunnen leiden). Men kan dit als een soort boedelschulden in 

een ruimere zin beschouwen (aangezien het hier niet om de vereffening van de boedel gaat, 

maar om een schuldsanering met het oog op een menswaardige voortzetting van het leven) 

Uitgangspunt van de wet (art. 1675/12 § 4 GerW) is dat het niet beslagbaar gedeelte van de 

nieuwe inkomsten hiervoor dient; mits bijzondere motivering kan in het kader van een 

gerechtelijke aanzuiveringsregeling ook een deel van het niet beslagbare inkomen door de 

rechter worden bestemd worden bestemd voor de aanzuivering (maar niet het wettelijke 

bepaalde bestaansminimum of leefloon) 2899 . 

Ook worden bepaalde schuldeisers toch bevoordeeld bij verdeling van de opbrengst van de 

activa of van nieuwe inkomsten, opdat zij niet zouden overgaan tot de uitoefening van rechten 

die de zaak nog erger zouden maken. Een voorbeeld is de aanzuivering van achterstallige 

huurschulden om uitzetting te voorkomen. Men kan dit ook zien als een soort boedelschuld in 

de collectieve schuldenregeling. Art. 1675/13 § 6 GerW bepaalt dat de rechter moet toezien 

op de prioritaire betaling van de schulden die het recht van de verzoeker en zijn gezin om een 

menswaardig leven te leiden in het gedrang brengen, wat aan deze rechtspraak een wettelijke 

grondslag heeft gegeven. M.i. kan men ook dit best zien als een uitbreiding van het begrip 

levensonderhoud als boedelschuld. De juiste draagwijdte van de bepaling is wel betwist. 

Gaat het niet om een boedelschuld, dan kan de schuld een nieuw feit uitmaken, dat een 

aanpassing van de reeds besliste regelingen (zie onder d) kan verantwoorden 2900 . 

Na de betaling van de boedelschulden wordt het resterend actief verdeeld volgens de gewone 

regels van voorrang (dus met behoud van de rang tussen algemene voorrechten, chirografaire 

schulden, achtergestelde schulden). Die gelden althans voor de activa die te gelde worden 

gemaakt. Bij nieuwe activa ligt het iets ingewikkelder. 

d) Aanwending van nieuwe activa, in het bijzonder inkomsten 

2899 Art. 1675/12 § 4 GerW juncto art. 14 van de Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op 

maatschappelijke integratie. 

2900 Zie bv. w.b. de na de samenloop opeisbaar geworden belastingschulden uit voor de samenloop verworven 

inkomsten, Rb. Antwerpen 2 juni 2003, NJW 2003, 893. 

1079


Art. 1675/13 § 1, tweede streepje GerW bepaalt dat “na de tegeldemaking van de voor beslag 

vatbare goederen maakt het saldo, nog verschuldigd door de schuldenaar, het voorwerp uit 

van een aanzuiveringsregeling met inachtname van de gelijkheid van de schuldeisers, behalve 

wat de lopende onderhoudsverplichtingen betreft, bedoeld in artikel 1412 I”; art. 1675/12 §1 

GerW bepaalt dat de rechter bij het opleggen van een gerechtelijke aanzuiveringsregeling “de 

gelijkheid onder schuldeisers” moet eerbiedigen. Dit heeft aanleiding gegeven tot 

betwistingen over de vraag of de voorrang krachtens voorrechten of andere zekerheden ook in 

dat geval speelt. Het gaat hier eigenlijk over de bestemming van toekomstige activa, 

voornamelijk nieuwe inkomsten van de schuldenaar. 

Langs de ene kant is er de leer dat bij de aanzuiveringsregeling voor de na realisatie nog 

resterende schulden (waarover art. 1675/13 § 1, streepje 2, handelt) de schuldeisers strikt 

evenredig moeten worden behandeld en geen zekerheden of voorrechten kunnen inroepen 2901 . 

De andere stelling luidt dat integendeel de geldende zekerheidsrechten op die nieuwe activa 

hun voorrang behouden 2902 . 

Intussen zijn in de rechtspraak enkele zaken uitgeklaard. 

i) Boedelschulden, leefgeld en onderhoudsschulden, prioritaire schulden 

Op de eerste plaats blijft de voorrang bestaan voor boedelschulden, waaronder ook het 

levensonderhoud van de schuldenaar zelf en zijn gezin, en (nieuwe) onderhoudsschulden 2903 , 

alsmede de reeds genoemde prioritaire schulden. 

ii) Algemene voorrechten 

Algemene voorrechten daarentegen dienen niet te worden geëerbiedigd in de regeling 

betreffende nieuwe inkomsten. 

In twee arresten uit 2001 besliste het Hof van cassatie dat geen rekening moet worden 

gehouden met het algemeen voorrecht van de fiscus ex art. 422 WIB 2904 , en dit ongeacht of de 

2901 Rb. Turnhout 14 augustus 2000, RW 2000-2001, 1393; Rb. Brussel 27 juni 2000, RW 2000-2001, 1566; 

Hof Gent 12 september 2000, RW 2000-2001, 1422; Rb. Gent 30 januari 2001, RW 2001-2002, 1327; Hof 

Brussel 16 juni 2001, RW 2002-2003, 1427; verdere referenties in vn. 28 van ENGELS, RW 2001-2002, 581; I. 

VERVOORT, NJW 2003, 114 v. 

Een (m.i. niet relevant) argument dat hiervoor wordt aangevoerd is bv. dat het bij de aanwending van nieuwe 

inkomsten niet gaat om een gedwongen tenuitvoerlegging; zo: DE WILDE en V. SAGAERT, in RW 2000-2001, 

914 in fine; G. DE LEVAL, La loi du 5 juillet 1998 relative au règlement collective de dettes et à la possibilité 

de vente de gré à gré des biens immeubles saisis, Coll. Scientifique Luik 1998, p. 57, en E. VAN DEN HAUTE, 

Le règlement collective de dettes et la possibilité de vente de gré à gré. Examen de la la loi du 5 juillet 1998, 

Kluwer Diegem, p. 56 nr. 75. De redenering is onjuist: zodra de schuldbemiddelaar de inkomsten geheel of ten 

dele int, gaat het om een realisatie van (nieuwe) activa van de schuldenaar. 

2902 O.a. E. DIRIX & A. DE WILDE, in Collectieve schuldenregeling in de praktijk, p. 62 nr. 80. 

2903 Als boedelschuld beschouwd in Hof Gent 19 februari 2008, NjW 2009, 35; Arbeidshof Bergen (10 e K.) 21 

februari 2012, nr. 2011/AM/430. 

2904 Cass. 31 mei 2001, RW 2001-2002, 596 noot A. DE WILDE “Het gelijkheidsbeginsel en de voorrechten in 

de collectieve schuldenregeling” = Arr. nr. 327 = Pas. nr. 327 concl. A.g. De Riemaecker = JLMB 2002, 50 

kritische noot J. CAEYMAEX = T.Not. 2002, 735 = R.Not.B. 2001, 640 = JT 2001, 568 = DCCR 2002, 41 noot 

1080


gelde gemaakt activa die reeds van bij het begin aanwezig waren; het moet ook gelden 

wanneer de schuldenaar later activa verkrijgt (bv. door erfenis). Ook de uitoefening van 

zekerheden op financiële activa krachtens de WFZ blijft mogelijk. 

Indien men tegeldemaking ruim zou interpreteren, m.i.v. de inning van schuldvorderingen, 

zou art. 1675/13 § 1, tweede streepje (behoud van zekerheden) steeds van toepassing zijn en 

art. 1675/12 § 1 (gelijkheid onder schuldeisers) nooit spelen. Wellicht moet het onderscheid 

dan ook zo worden begrepen dat de regel van de evenredige verdeling zonder voorrang voor 

zakelijke zekerheden enkel geldt voor nieuwe activa die niet te gelde worden gemaakt in 

eigenlijke zin, maar geïnd, dus om schuldvorderingen. Het zal dan ook uitsluitend gaan om 

zekerheden die reeds voor de samenloop gevestigd waren op nog niet voor beslag vatbare 

schuldvorderingen, gezien het volgende. 

Overlopen we de belangrijkste mogelijke zekerheden op nieuwe activa, dan komen we tot de 

volgende vaststellingen. 

- Mechanismen voor de voorrang van onderhoudsschulden op de nieuwe inkomsten blijven 

gelden (zie Deel V Hst. VII); 

- Ook van de rechtstreekse vorderingen kan men alvast aannemen dat ze blijven gelden, 

ondanks de letter van art. 1675/12 en 1675/13; zo de rechtstreekse vergoeding tegen de 

aansprakelijkheidsverzekeraar van de schuldenaar, die voorrang geeft op de 

verzekeringsvergoeding 2908 , of de rechtstreekse vordering van de verhuurder op de inkomsten 

van de schuldenaar uit onderverhuring (althans voor zover deze inkomsten uit onderverhuring 

nog strekken tot zekerheid van achterstallige huur; de lopende huur van de schuldenaar is 

immers een boedelschuld, althans een schuld die met het leefgeld wordt betaald). 

- Ook verrekening (schuldvergelijking) door een schuldeiser van zijn schuldvordering met een 

nieuwe tegenvordering van de schuldenaar, die "verknocht" (samenhangend) is met de eerste 

(zie verder Deel V hoofdstuk VI Afd E.) moet in beginsel mogelijk blijven. 

- De discussie blijft dus omzeggens enkel nog relevant ingeval schuldvorderingen van de 

schuldenaar die reeds bestonden voor de samenloop, maar nog niet beslagbaar waren, 

voordien in pand werden gegeven (of “overgedragen” in de vorm van loonoverdracht), wat 

veronderstelt dat het om andere schuldvorderingen gaat dan het niet beslagbaar deel van het 

inkomen 2909 . Uit de letter van de wetteksten kan men afleiden dat de zakelijke zekerheden op 

schuldvorderingen wel blijven bestaan in geval van "tegeldemaking" van die 

schuldvorderingen door verkoop. Is er geen tegeldemaking van die activa, maar wel van het 

vermogen, dan blijft de wettekst onduidelijk (art. 1675/7 GerW bepaalt dat de gevolgen van 

de zakelijke zekerheden opgeschort blijven "behalve in geval van tegeldemaking van het 

vermogen", maar niet bepaalt of in geval van tegeldemaking de zakelijke zekerheden op 

nieuwe activa kunnen worden uitgeoefend). 

d. Herziening en herroeping 

2908 Aangezien de schuldenaar geen handelaar mag zijn, zal de rechtstreekse vordering van de onderaannemer 

normaal niet van toepassing zijn. 

2909 Om huurvorderingen zal het al evenmin gaan, aangezien de eigendommen van de schuldenaar te gelde 

worden gemaakt. 

1082


1° Overlijden 

Door het overlijden van de schuldenaar stopt de procedure ex nunc. Op dat ogenblik gaat het 

om een vraag van vereffening van de nalatenschap (eventueel voorafgegaan door een 

vereffening van de huwgemeenschap). 

2° Herziening 

Herziening van de minnelijke regeling zowel als de gerechtelijke regeling is mogelijk als er 

zich nieuwe feiten voordoen 2910 . 

Het kan gaan om nieuwe inkomsten 2911 , de vermindering van het aanwendbaar bedrag door de toename van 

boedelschulden, of de vermeerdering van het relevante passief door nieuwe schulden die geen boedelschulden 

zijn en ook niet buiten de aanzuiveringsregeling blijven en ook geen boedelschulden zijn (i.h.b. krachtens de wet 

ontstane bijkomende verbintenissen 2912 ). Het kan ook gaan om het overlijden van een medeschuldenaar, 

preciezer gezegd de echtgenoot die eveneens deelheeft aan de schuldenregeling; indien ingevolge dat overlijden 

de langstlevende niet in staat is het plan na te leven, dringt een herziening zich op 2913 . 

3° Herroeping 

De aanzuiveringsregeling is volgens art. 1675/12 § 3 GerW afhankelijk van: 

- de vervulling door de schuldenaar van passende handelingen om de betaling van de schuld te 

vergemakkelijken of te waarborgen; 

- het zich onthouden door de schuldenaar van daden die zijn onvermogen zouden doen 

toenemen. 

Herroeping van de beschikking van toelaatbaarheid (en daarmee de samenloop en opschorting 

van individuele executie) is mogelijk in een aantal gevallen, op verzoek van de 

schuldbemiddelaar of een belanghebbende schuldeiser (dus niet ambtshalve 2914 ). 

De herroeping van de beschikking van toelaatbaarheid of van de minnelijke of gerechtelijke 

aanzuiveringsregeling kan volgens art. 1675/15 § 1 worden uitgesproken wanneer de 

schuldenaar : 

2910 A contrario uit art. 1675/15 § 1, 2° GerW. 

2911 Hof Gent 10 oktober 2000, RW 2001-2002, 61 (pensioenstijging; in casu geen herziening omdat 

daartegenover stijgende medische kost stond); Beslagr. Marche-en-Famenne 24 juli 2003, Jaarboek kredietrecht 

en collectieve schuldenregeling 2003, 542; B. DE GROOTE, in Beslag en collectieve schuldenregeling, (21) 57 

v. 

2912 Bv. belastingsaldi die uit een belastingaanslag voortvloeien (en de ingehouden bedrijfsvoorheffing of 

voorafbetaling te boven gaan): Cass. 19 oktober 2001, nr. C.01.0057F, JLMB 2002, 55 = Rev.not.b. 2002, 35. 

2913 Bv. Arbeidshof Luik 30 januari 2009, JLMB 2009, 1212 n. D. PATART "La remise totale de detts du 

conjoint survivant assujetti avec le défunt à un plan de règlement amiable". 

2914 Hof Antwerpen 2 maart 2004, P&B 2004, 120; Cass. 2 oktober 2008 nr. C.07.0462.F, 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20081002-4 = JLMB 2009, 534 = RW 2010-2011, 

726: de herroeping kan enkel door schuldbemiddelaar of een belanghebbende schuldeiser worden gevorderd. De 

rechter kan dit niet ambtshalve aanbrengen of de schuldbemiddelaar niet opdragen om herroeping te vorderen. 

1083


aa) hetzij onjuiste stukken heeft afgegeven met de bedoeling aanspraak te maken op de 

procedure van gezamenlijke schuldenregeling of deze te behouden; 

bb) hetzij zijn verplichtingen niet nakomt, zonder dat zich nieuwe feiten voordoen die de 

aanpassing of herziening van de regeling rechtvaardigen 2915 ; 

cc) hetzij onrechtmatig zijn lasten heeft verhoogd of zijn baten heeft verminderd 2916 ; 

dd) hetzij zijn onvermogen heeft bewerkt 2917 ; ee) hetzij bewust valse verklaringen heeft 

afgelegd. 

De rechtspraak interpreteert dit zo dat onder “niet nakomen van verplichtingen” ook vallen: 

- het geval waarin de schuldenaar doelbewust activa laat verloren gaan 2918 ; 

- manifest gebrek aan medewerking aan de goede afloop van de regeling 2919 . 

De herroeping kan dus gebeuren: 

- zowel op gronden die reeds aanwezig waren bij de toekenning van de regeling (of zelfs bij 

de toelating tot de voorlopige fase), 

- dan wel op gronden die zich later voordeden. Betwist is in welke gevallen een herroeping 

retroactief werkt 2920 . 

Duidelijk is wel dat de herroeping maakt dat de in het vooruitzicht gestelde kwijtschelding 

van de restschulden niet kan intreden, en dat de samenloop vervalt, zodat de schuldeisers 

terug individueel kunnen executeren 2921 . Herroeping van een beslissing tot totale 

kwijtschelding (welke in beginsel dadelijk ingaat) doet die kwijtschelding vervallen. 

Ook tot 5 jaar na het einde van de aanzuiveringsregeling kan herroeping nog geëist worden 

door een schuldeiser in geval van een bedrieglijke handeling in zijn nadeel gesteld door de 

schuldenaar (art. 1675/15 § 2 GerW). Wordt de herroeping toegekend, dan is hij door de 

kwijtschelding van de restschulden niet meer gebonden. 

De persoon waarvan de minnelijke of gerechtelijke aanzuiveringsregeling werd herroepen bij 

toepassing van artikel 1675/15 § 1 I 1° en 3° tot 5° GerW, kan gedurende een periode van 

vijf jaar te rekenen vanaf de datum van het vonnis van herroeping geen verzoekschrift tot het 

verkrijgen van een collectieve schuldenregeling indienen (art. 1675/2 III GerW). 

2915 Art. 1675/15 § 1, 2° GerW, zoals gewijzigd door WCSR-II 2005. 

2916 Bv. Hof Gent 31 mei 2011, NjW 2012, 514. 

2917 Hof Antwerpen 30 april 2003, RW 2004-2005, in casu door voor de aanvraag activa te verkopen zonder het 

geld aan te wenden voor de betaling van schulden, en van die verkoop geen melding te maken in het verzoek; 

Rb. Hasselt 13 november 2007, RW 2007-2008, 1294 (o.a. zwart werken en tegelijk werkloosheidsuitkeringen 

innen). 

2918 Hof Antwerpen 24 oktober 2000, RW 2001-2002, 98. In Hof Brussel 13 juli 2000, RW 2000-2001, 1315 

werd herroeping verworpen, omdat het enige verwijt was dat de schuldenaar een geïnde som zelf had besteed 

voor bepaalde vervallen schulden, maar in casu te goeder trouw werd geacht. 

2919 Rb. Brussel 28 maart 2002, RW 2002-2003, 1512. 

2920 Neen volgens Rb. Brussel 27 juni 2000, RW 2001-2002, 205, maar ja volgens Hof Brussel 9 januari 2001, 

RW 2001-2002, 565, dat genoemd vonnis hervormt. Het ging in deze zaak wel om een herroeping tijdens de 

eerste faze, dus nog voor er een aanzuiveringsregeling was. 

2921 Voor de vraag wat er moet gebeuren met de gelden waarover de schuldbemiddelaar op het oegnblik van de 

herroeping beschikt, zie Hof Luik 7 januari 2003, JLMB 2003, 486 n. G. DE LEVAL; E. DIRIX, TPR 2002, 

1323. 

1084


Sommige rechtspraak verwerpt de herroeping, waarvoor er gronden zijn, wanneer er al een minnelijke 

aanzuiveringsregeling werd overeengekomen en een herroeping de schuldeisers geen enkel voordeel kan 

verschaffen, maar enkel zou benadelen 2922 . 

2922 Bv. Hof Brussel 3 september 2002, RW 2004-2005, 390. 

1085


AFDELING C. Gerechtelijk bewind ? 

Onduidelijk in ons recht is in welke mate de regels inzake samenloop ook gelden voor situaties van voorlopig 

bewind over een vermogen, in het bijzonder een voorlopig bewind voorafgaand aan faillissement (in afwachting 

van een beslissing daarover). Dit laatste kwam in Hoofdstuk I reeds kort ter sprake. 

1086


HOOFDSTUK IV. Opeenvolging van situaties van samenloop 

1. Belangrijkste gevallen 

In bepaalde gevallen vindt er een opeenvolging van verschillende vormen van samenloop 

plaats 2923 . De belangrijkste voorbeelden zijn: 

- bij rechtspersonen: na beslag kan een procedure van gerechtelijke reorganisatie, een 

ontbinding/vereffening of een faillissement volgen; na ontbinding/vereffening of een 

procedure van gerechtelijke reorganisatie kan faillissement volgen; na een procedure van 

gerechtelijke reorganisatie kan een vereffening volgen; 

- bij natuurlijke personen handelaars: na beslag kan een procedure van gerechtelijke 

reorganisatie of een faillissement volgen; na een procedure van gerechtelijke reorganisatie kan 

nog faillissement volgen; na het overlijden van de handelaar en beneficiaire aanvaarding kan 

nog faillissement volgen; 

- bij natuurlijke personen niet-handelaars: na beslag kan een collectieve schuldenregeling 

volgen; 

- na overlijden van een persoon kan er beslag gelegd zijn en nadien een curator worden 

aangesteld wegens het onbeheerd zijn van de nalatenschap. 

Telkens rijst de vraag wat de gevolgen zijn van de nieuwe samenloop, gegeven het feit dat er 

reeds voordien een samenloop of geheel of ten dele dezelfde activa heeft plaatsgevonden, 

voor dezelfde schuld(vordering)en of een deel ervan. 

2. Gevolgen voor het actief: wordt het aandeel in het netto-actief opnieuw gefixeerd ? 

a. Reeds definitief toebedeelde activa 

De goederen die reeds definitief zijn toebedeeld in het kader van de vorige samenloop of 

procedure blijven toegewezen, zij het onder voorbehoud van de aanvechtingsmogelijkheden 

in geval van opvolgend faillissement krachtens art. 17 v. Faill.W 2924 . 

Wanneer is er sprake van een definitieve toebedeling ? Dit is op de eerste plaats het geval 

wanneer het aandeel in de opbrengst reeds daadwerkelijk is uitbetaald door bv. de notaris of 

gerechtsdeurwaarder. Doch in het kader van de verschillende vormen van uitvoerend beslag is 

de toebedeling reeds eerder definitief: 

- bij roerend beslag (waaronder ook derdenbeslag) maakt de gerechtsdeurwaarder een ontwerp 

van verdeling op dat hij aan de opkomende schuldeisers bezorgt. Ten laatste op het ogenblik 

waarop de termijn voor tegenspraak tegen dat ontwerp is verstreken, is de toebedeling 

definitief 2925 ; een faillissement tussen dat tijdstip en dat van de uitbetaling verandert daar 

2923 Zie hierover o.m. DIRIX & DE CORTE (2006) nr. 86-88 p. 73-76. 

2924 De verdeling van de verkoopprijs na verkoop van activa door de schuldenaar is een betaling in geld en valt 

dus niet onder art. 17 II FaillW; wel kan het zijn dat een dergelijke uitbetaling aanvechtbaar is onder art. 18 

FaillW; voor een toepassing zie Hof Gent 3 november 2003, TBH 2004, 398. Zie nog Cass. 3 september 1982, 

Arr. 1982-83, nr. 3; Cass. 25 mei 1978, Arr. 1978, 1130. 

2925 Zie Hof Antwerpen 5 november 1996, RW 1997-98, 22; Hof Antwerpen 14 maart 2002, RW 2003-2004, 

1087


niets meer aan; hetzelfde geldt voor de aanstelling van een bewindvoerder over de onbeheerde 

nalatenschap van de schuldenaar 2926 en andere vormen van samenloop; 

- bij onroerend beslag maakt de notaris een ontwerp van rangregeling op; ook hier is de 

toebedeling definitief ten laatste op het ogenblik waarop de termijn voor tegenspraak tegen 

dat ontwerp is verstreken volgens art. 1644 GerW 2927 . 

Ook een reeds voor de nieuwe samenloop ingetreden schuldvergelijking is definitief voor de 

aldus tenietgegane tegenvordering. 

Is de schuldvordering van de later gefailleerde reeds voor het faillissement door de storting 

van gelden op een gemeenschappelijke rekening of kwaliteitsrekening een voorwaardelijk 

recht geworden (zie de bespreking in Deel V hoofdstuk VIII), dan doet de samenloop daaraan 

geen afbreuk: het geld wordt maar aan de boedel uitbetaald voor zover het krachtens de 

eerdere overeenkomst aan de gefailleerde toekomt en niet aan een andere betrokken partij 2928 . 

Het is dan ook ten onrechte dat het Hof van cassatie, franstalige eerste kamer, in een arrest 

van 23 april 2010 2929 anders oordeelde; het arrest heeft het ten onrechte over de "in beslag 

genomen gelden", die nog niet uitbetaald zouden zijn, terwijl het na de inning van de in beslag 

genomen schuldvorderingen door de gerechtsdeurwaarder niet meer om gelden gaat, maar om 

een door de gerechtsdeurwaarder qualitate qua aangehouden rekeningtegoed 2930 , en de gelden 

796 = P&B 2003, 273 n. D. DE MAESENEER; APR Beslag, 95 nr. 132, uitg. 2010 nr. 135, 672 en 829; Rép. 

Not., V° Distribution par contribution, nr. 21; Hof Gent 2 juni 2009, RW 2009-2010, 1647 (beroep tegen een 

beschikking over de tegenspraak door een andere partij dan diegene die tegenspraak had gevoerd kan er niet toe 

leiden dat een na de termijn voor tegenspraak ingediende schuldvordering nog in aanmerking wordt genomen); 

E. DIRIX, "Grensconflicten tussen beslag en faillissement", RW 2004-2005, (1265) 1266; E. DIRIX, 

"Overzicht", TPR 2004, nr. 42; F. TOP, “Loonbeslag, loondelegatie en loonoverdracht”, TPR 1983, (363) 405 

nr. 85. 

2926 Voor een toepassing, zie Cass. 2 juni 1994, Arr. en Pas. 1994 I nr. 282 met concl. a.g. LIEKENDAEL = 

RW 1994-95, p. 783 = T. Not. 1995, 283 n. F. BOUCKAERT = JT 1995, 48. 

2927 Zie Hof Gent 2 januari 1996, RW 1996-97, 441 noot; E. DIRIX, "Grensconflicten tussen beslag en 

faillissement", RW 2004-2005, (1265) 1266 . 

2928 Hof Gent 20 december 2004, waartegen de voorziening in cassatie werd verworpen bij arrest Cass. 2 

februari 2007, AR nr. C.05.0367.N, KBC bank t. K. Creyf q.q. faill. Datafer, D'Hoore, RW 2006-2007, 1679 n. 

V. SAGAERT "Het Hof van Cassatie geeft groen licht voor het minnelijk kantonnement". De curator kreeg in 

deze zaak slechts dat deel van het minnelijk gekantonneerde bedrag dat volgens de rechterlijke beslissing op 

basis van de overeenkomst tussen de pandhouder op handelszaak en de commissaris inzake opschorting aan de 

boeldeschuldeisers toekwam en niet het deel dat volgens de rangschikking aan de pandhoudende schuldeiser 

toekwam.. 

2929 Zo, ten onrechte, Cass. 23 april 2010, nr. C.08.0604.F., 

http://jure.juridat.just.fgov.be/pdfapp/download_blob?idpdf=F-20100423-2 = RW 2010-2011, 935 afkeurende n. 

R. JANSEN (“De weg bijster in het grensgebied tussen beslag en faillissement”), verwerping voorziening tegen 

Hof Luik 26 juni 2008, JLMB 219. Terecht anders dus onder meer Hof Gent 2 juni 2009, RW 2009-2010, 1647. 

Het arrest Cass. 4 mei 2000, C.97.0344.N, Arr. 842 nr. 270 = Pas. 2000 I nr. 270 = RW 1000-2001, 1134 = 

T.Not. 2001, 321 n. K. VERBEYLEN & G. DEBOODT = Rec.Cass. 2001, 196 n. F. BOUCKAERT, deed nog 

niet echt uitspraak over dit geschilpunt; het betrof immers een derdenbeslag door fiscale notificatie, dat op dat 

ogenblik slechts gold als een bewarend (derden)beslag, zodat de afgifteplicht van de notaris niet opwoog tegen 

een intussen (d.i. voor de betaling) tussengekomen faillissement van de beslatingschuldenaar. 

2930 Zo ook R. JANSEN, “De weg bijster in het grensgebied tussen beslag en faillissement”, RW 2010-2011, 

(935) 937 nr. 7. 

1088


ten eerste nooit aan de beslagen schuldenaar hebben toebehoord (maar wel aan de derdebeslagene) 

en ten tweede eigendom zijn van de rekeningvoerende financiële instelling. 

b. Behoud van het afscheidingsrecht 

In beginsel behouden de schuldeisers met een afscheidingsrecht in de eerste samenloop dit 

ook in de volgende, behoudens de opschorting daarvan in geval van faillissement (zie hoger 

de bespreking van de gevolgen van het faillissement voor de separatisten) 2931 . Dat geldt dus 

niet voor bv. schuldeisers met een algemeen voorrecht. 

c. Nog niet definitief toebedeelde activa 

De goederen en hun opbrengst die nog niet definitief zijn toebedeeld, komen onder het nieuwe 

regime. De gevolgen van het beslag houden op met ingang van de nieuwe samenloop (art. 25 

I FaillW; geen echte retro-activiteit, maar ook geen eerbiedigende werking van de gevolgen 

die het beslag anders verder zou hebben gehad). In de mate waarin het nieuwe regime 

separatistenposities (afscheidingsrecht) toelaat, blijft dat dus behouden. 

Zijn de inbeslaggenomen goederen reeds verkocht, moet de gerechtsdeurwaarder of notaris 

evenwel het aandeel daarvan voor de schuldeisers met een afscheidingsrecht (separatisten) 

rechtstreeks aan hen uitbetalen, en het saldo overmaken aan de nieuwe 

vereffeningsbewindvoerder (curator e.d.) 2932 . Schuldeisers met enkel een afzonderingsrecht 

maar geen afscheidingsrecht (zoals een bijzonder voorrecht) behouden in beginsel dat 

afzonderingsrecht, ook indien het goed waarop zij dat recht hadden intussen verkocht is, 

aangezien hun voorrang wordt overgezet op de opbrengst (zakelijke subrogatie) 2933 . 

Schuldeisers met enkel een algemeen voorrecht hebben geen afzonderingsrecht; een 

uitzondering hierop geldt voor de fiscus en de inningsinstellingen van de sociale zekerheid in 

geval van (para)fiscale notificatie 2934 , maar niet bij derdenbeslag door de fiscus 2935 . 

2931 Zie bv. Hof Gent 17 februari 2003, RW 2004-2005, 749. 

2932 In die zin, a contrario, Hof Luik 29 november 2001, TBH 2002, 394 noot C. STAUDT = JLMB 2002, 238. 

Zie nog Rb. Luik 20 december 1989, JLMB 1991, 87; Hof Bergen 6 mei 1992, JLMB 1992, 889; kh. Charleroi 

13 oktober 1993, JLMB 1995, 1631; Arr. Brugge 11 april 1997, TWVR 1999, 33; kh. Gent 15 oktober 1998, TBH 

1999, 639 = TGR 1998, 215; Besl. Brussel 2 juni 2000, JLMB 2001, 181; kh. Luik 21 mei 2001, JLMB 2001, 

1761; S. BRIJS, RW 2005-2006, (543) 544. 

2933 Vgl. voor het beginsel Cass. 18 december 1970, Arr. 1971, 401 = RW 1970-71, 1756 = Pas. I 377 = JT 

1971, 381 = RNotB 1971, 346. 

Hof Brussel 24 januari 1964, RW 1963-64, 1511 oordeelt - m.i. de lege lata ten onrechte - dat zij de 

boedelschulden van het faillissement moeten laten voorgaan. 

2934 Dit lijkt althans te volgen uit de nieuwe tekst van de desbetreffende wetsbepalingen ingevolge de 

wetswijzigingen van 2007 en 2008 die bepalen dat de notaris afgifte moet doen behoudens rangregeling. Voor 

die wijziging gold in ieder geval dat de fiscus op basis van de notificatie geen rechtstreekse betaling kon 

vorderen in geval van faillissement e.d. (dit kon hij wel op basis van de inschrijving van een wettelijke 

hypotheek): E. DIRIX, "Overzicht", TPR 2004, nr. 41; Cass. 4 mei 2000, C.97.0344.N, Arr. 842 nr. 270 = Pas. 

2000 I nr. 270 = RW 1000-2001, 1134 = T.Not. 2001, 321 n. K. VERBEYLEN & G. DEBOODT = Rec.Cass. 

2001, 196 n. F. BOUCKAERT. 

2935 Hof Luik 19 februari 2007, JLMB 2008, 54. 

1089


Het aandeel van de andere schuldeisers op de netto-opbrengst ervan zal opnieuw moeten 

worden bepaald in die nieuwe samenloop, op de boedel zal hij in die nieuwe samenloop wordt 

samengesteld. Deze zal niet meer de definitief toebedeelde goederen bevatten, maar wel de 

intussen verkregen activa; bij algemene samenloop na een partiële zal de nieuwe boedel ook 

de beslagbare activa die voordien niet in beslag waren genomen bevatten. 

De reeds gelegde beslagen behouden echter hun bewarende werking (uitdrukkelijk zo bij 

collectieve schuldenregeling volgens art. 1675/7 § 2 GerW en tijdens de observatieperiode 

gerechtelijk akkoord volgens art. 31 II WCO, met dat voorbehoud dat de rechtbank van 

koophandel naar gelang van de omstandigheden daarvan opheffing kan verlenen). Daarom 

moet een beschikking over de in beslag genomen goederen, die niet tegenwerpelijk was aan 

de beslaglegger, ook niet tegenwerpelijk zijn aan de schuldeisers in samenloop, ook al dateert 

de beschikking van voor die grote samenloop 2936 . 

Ook bepaalde stappen in de executieprocedure kunnen hun uitwerking behouden, met name 

bepaalde stappen van het uitvoerend beslag in een opvolgende collectieve procedure. Indien 

de dag van de gedwongen verkoop van de in beslag genomen roerende of onroerende 

goederen reeds vóór de faillietverklaring of de beschikking van toelaatbaarheid van een 

collectieve schuldenregeling was bepaald en door aanplakking bekendgemaakt, geschiedt 

deze verkoop voor rekening van de boedel (art. 25 FaillW en 1675/7 § 2 II GerW). Art. 25 III 

FaillW voegt daaraan toe dat “Wanneer het belang van de boedel het vereist, kan de rechtercommissaris 

op verzoek van de curators uitstel of afstel van de verkoop toestaan”. Deze regel 

vinden we niet voor collectieve schuldenregeling in art. 1675/7 § 2 II GerW 2937 en geldt bij 

faillissement ook niet bij gedwongen verkoop van een onroerend goed ter uitvoering van een 

door een hypothecaire of bijzonder bevoorrechte schuldeiser gelegd beslag. Dat verhindert 

niet dat de rechter de verkoop toch kan opschorten wanneer deze in concreto misbruik van 

recht zou uitmaken 2938 . 

Ook een verworven niet-tegenstelbaarheid van bepaalde handelingen aan de boedel in de 

eerste samenloop, blijft gelden in de tweede samenloop. In die zin is er een continuïteit tussen 

het collectief pandrecht van de schuldeisers in de eerste samenloop en die in de tweede (bv. 

een hypothecaire inschrijving genomen na de eerste samenloop maar voor de tweede, is 

evenmin geldig in de tweede samenloop 2939 ). 

2936 Anders evenwel Hof Bergen 8 april 2002, TBH 2004, 334 noot. C. CAUFFMAN, "Enige bedenkingen bij 

de bankgarantie op eerste verzoek". 

2937 In arrest nr. 104/2011 van 16 juni 2011 (http://www.const-court.be/public/n/2011/2011-104n.pdf = RW 

2011-2012, 1669) besliste het GwH dat deze bepaling niet discriminerend is, evenwel op grond van de 

vaststelling dat het in casu om een verkoop op verzoek van een hypothecaire schuldeiser ging. Het arrest 

Arbeidshof Brussel 2 april 2012, zo dadelijk aangehaald, werd vervolgens in dezelfde zaak geveld. 

2938 Zo Arbeidshof Brussel(11 e K.) 2 april 2012, Centrale kredietverlening nv, AR nr. 2009/52096, in een zaak 

waar geoordeeld werd dat enerzijds die schuldeiser toch betaald zou geraken uit de boedel (en intussen betaald 

was) en anderzijds de verkoop van de woning het passief zou vergroten, omdat een huurprijs hoger zou liggen 

dan de afbetaling van de hypothecaire lening. Zie eerder E. DIRIX, “Overzicht”, TPR 2007, p. 2148 nr. 214 en 

vn. 543; Hof Bergen 1 april 2003, P&B 2007, 205; beslagr. Bergen 5 juni 2003, P&B 2007, 192. 

2939 A. DE WILDE, "Opeenvolgende situaties van samenloop en artikel 44 II WGA”, TBH 2003, 345. 

1090


Handelingen gesteld op grond van de oude samenloop doch na het intreden van de 

opvolgende samenloop, zullen niet tegenwerpelijk zijn aan de nieuwe boedel. Indien bv. de 

gerechtsdeurwaarder die belast was met een uitvoerend beslag desondanks na de 

faillietverklaring nog gelden uitbetaalt aan schuldeisers, zullen deze moeten worden 

terugbetaald aan de boedel 2940 . 

3. Gevolgen voor het passief; lot van de schulden in en van de eerste boedel 

De rechten van de schuldeisers op het netto-actief worden dus opnieuw gefixeerd, rekening 

houdende met a) het deel dat intussen reeds zou betaald zijn en b) de schuldvorderingen die 

nog niet opkwamen in de eerste samenloop, maar wel in de tweede. 

Daarnaast rijst de belangrijke vraag wat er gebeurt met de boedelschulden van de eerste 

samenloop 2941 . 

a. Grote samenloop na beslag 

Wanneer een kleine samenloop gevolgd wordt door een grote, bv. een beslag gevolgd door 

een faillissement, wordt het beslag in beginsel opgeheven. Behoudens wettelijke afwijkingen 

zijn de boedelschulden van de eerste boedel geen boedelschulden van de opvolgende boedel. 

M.a.w. de kosten van het beslag zijn géén boedelschulden in het opvolgende faillissement 

(d.w.z. geen boedelschulden van de algemene boedel) of gerechtelijk reorganisatie of 

collectieve schuldenregeling. 

Wel kunnen zij eventueel bevoorrecht zijn op roerende goederen krachtens het bijzonder 

voorrecht voor kosten tot behoud van het goed; zoals verder besproken omvat dit immers 

zowel een materieel als een juridisch behoud van de zaak. Zo kunnen de kosten van de 

eigenlijke beslaglegging bevoorrecht zijn op de daardoor behouden goederen 2942 , de kosten 

van de reeds afgehandelde verkoop op de daardoor bekomen opbrengst 2943 , de kosten voor de 

inning van schuldvorderingen op de daardoor geïnde opbrengst e.d.m. (zie de bespreking van 

het genoemde voorrecht). 

Ook kan het zijn dat de beslaglegger over een aantal remedies beschikt, die niet overgaan op 

de collectiviteit van schuldeisers. Zo bv. kan de schuldeiser die derdenbeslag heeft gelegd op 

een schuldvordering, die ten onrechte door de derde-beslagene in weerwil van het beslag werd 

betaald aan zijn schuldeiser (schuldenaar van de beslaglegger), betaling vorderen van de derde 

ondanks de opheffing van het beslag door een faillissement van zijn schuldenaar. Dit 

2940 Bv. Hof Antwerpen 14 maart 2002, P&B 2002, 324. De schuldeiser diende wel enkel het nettobedrag terug 

te betalen, en niet ook de door de gerechtsdeurwaarder ingehouden kosten van beslaglegging. 

2941 Zie G. VAN HAEGENBORGH, "Beslag ten laste van een vennootschap in vereffening", noot onder Cass. 

23 januari 1992, RW 1992-93, 1088 v.; E. DIRIX, "Boedelschulden en opeenvolging van situaties van 

samenloop", RW 1996-1997, 713. 

2942 Bv. Hof Luik 29 november 2001, TBH 2002, 394. 

2943 Bv. Hof Luik 29 november 2001, TBH 2002, 394, met inbegrip van de kosten van de gerechtsdeurwaarder 

voor het ontwerp van evenredige verdeling. 

1091


verhaalsrecht tegen de derde-beslagene valt niet in de boedel, maar is een eigen recht van de 

beslaglegger 2944 . 

b. Faillissement na vereffening 

Wanneer een vereffening van een rechtspersoon gevolgd wordt door een faillissement, zijn de 

kosten van vereffening in beginsel ook géén boedelschulden in het opvolgend 

faillissement 2945 , met dezelfde uitzonderingen (namelijk dat ze bevoorrecht zijn op die 

roerende goederen die door die vereffening voor de schuldeiser behouden zijn gebleven). 

c. Faillissement of vereffening na procedure van gerechtelijke reorganisatie 

Zie de bespreking in Deel II Hoofstuk VI bij de bespreking van de boedelschulden. 

2944 G. VAN HAEGENBORGH "De taak van de beslagrechter bij het toepassen van de sanctie opgelegd door 

art. 1540 I GerW", RW 2000-2001, (162) 164 nr. 9 met verwijzing naar HR 10 april 1964, NJ 1965 nr. 32; 

ASSER-HARTKAMP, Verbintenissenrecht I, (1992) nr. 202. 

2945 Rb. Brussel 21 januari 1965, RPS 1965, 146 = JT 1965, 333 = RCJB 1969, nr. 67 p. 429; Rb. Luik 22 juni 

1995, JLMB 1996, 883; Hof Antwerpen 22 april 1996, RW 1996-97, 712 noot E. DIRIX "Boedelschulden en 

opeenvolging van situaties van samenloop"; Hof Gent 21 februari 2001, TBH 2002, 319 noot P.C.; Hof 

Antwerpen 20 december 2001, RW 2003-2004, 349; Hof Gent 15 juni 2009, NjW 2009, 907 noot M. TISON 

(verwerping van de analogie met de continuïteit na gerechtelijk-akkoord-procedure); DE PAGE, Traité VII nr; 

53; VAN RYN, Principes II nr. 1063. 

Zie evenwel anders kh. Luik 11 december 1979, JL 1980, 71 (wel boedelschuld in opvolgend faillissement). 

1092


HOOFDSTUK V. Vermogensvereffening zonder samenloop 

De regels inzake samenloop en vereffeningbewind gelden in beginsel niet bij gerechtelijke 

reorganisatie onder de WCO, noch wanneer een vermogen van een natuurlijke persoon of een 

gemeenschappelijk vermogen (huwgemeenschap, maatschap, feitelijke vereniging, 

gemeenschappelijke nalatenschap) wordt vereffend en verdeeld buiten de andere besproken 

situaties om. 

Indien het om een “gebonden vermogen" gaat (een niet ontbonden huwgemeenschap, 

maatschap of feitelijke vereniging), moet eerst worden overgegaan tot ontbinding (een 

opengevallen nalatenschap is door het openvallen ontbonden). Faillietverklaring of kennelijk 

onvermogen van een van de vennoten (andere dan stille vennoten in de stille maatschap) 

ontbindt de maatschap. 

Vereffening van een afgescheiden vermogen kan worden uitgelokt door de privé-schuldeisers 

van de mede-eigenaars (die zich enkel op het netto-aandeel kunnen verhalen). Zij kunnen 

verder 1° tussenkomen in de verdeling en 2° zijdelings rechten van hun schuldenaar tegen de 

andere deelgenoten uitoefenen. Ze hebben geen recht om boedelscheiding te vorderen, wel 

om bv. de zuivere aanvaarding aan te vechten als paulianeus. 

Schuldeisers die zich op de activa van het te vereffenen vermogen kunnen verhalen, kunnen 

eventueel samenloop uitlokken; zij kunnen 1° tussenkomen in de verdeling en 2° zich 

verzetten tegen een toebedeling van de activa zonder dat er een voorafgaande vereffening 

plaatsvindt, met name door de boedelscheiding te vorderen. 

Zolang de vereffening-verdeling in der minne gebeurt, kan zij door de partijen (medeeigenaars) 

zelf worden uitgevoerd (en is er slechts een notaris nodig om de akten te verlijden 

die aan overschrijving zijn onderworpen, d.i. hoofdzakelijk bij onroerend goed). Bij 

betwisting daarentegen zal er een boedelnotaris worden aangesteld door de rechtbank. 

NB. Indien de verdeling betrekking heeft op een onverdeeld onroerend goed waarbij het aandeel van een van de 

mede-eigenaars in (uitvoerend) beslag is genomen (zie art. 1561 GerW), dan vindt er voor het aandeel van de 

beslagen mede-eigenaar in de prijs van de verkoop van het goed wel een overwijzing plaats van de prijs aan de 

schuldeisers die in dat beslag kunnen opkomen en moet er ook een rangregeling worden opgemaakt. Voor dat 

aandeel ontstaat er - mits er zich meer dan een schuldeiser aanmeldt - dus wel een samenloop zoals bij 

uitvoerend beslag in het algemeen (en moet een rangregeling worden opgemaakt overeenkomstig art. 1639 v. 

GerW) 2946 . 

2946 Cass. 13 juni 2005, nr. C.02.0478.N, Kuppens t. Cuyvers en federale verzekeringen, RW 2005-2006, 901 n. 

R. JANSEN "Beslag op een onverdeeld onroerend goed en samenloop" = P&B 2006, 154. In casu was het goed 

in onverdeeldheid, en maakte het geen deel uit van een (al dan niet ontbonden) huwgemeenschap (het 

huwelijksstelsel was er een van scheiding van goederen). 

1093


INHOUD 

DEEL II. (ALGEMEEN DEEL) HET VERMOGEN, HET VERHAALSRECHT VAN SCHULDEISERS, DE 

SAMENLOOP VAN SCHULDEISERS ...................................................................................... 9 

HOOFDSTUK I. Het begrip vermogen...................................................................................................................... 10 

AFDELING A. Het begrip vermogen zoals het ontstaan is uit de rechtsontwikkeling.......................................10 

AFDELING B. Het begrip vermogen in het Belgische positieve recht -‐ beginsel: de enkelvoudigheid en 

eenheid van het vermogen..........................................................................................................................................................12 

HOOFDSTUK II. Activa en hun statuut.................................................................................................................... 13 

AFDELING A. Indeling van de goederen................................................................................................................................13 

1. Indeling volgens hun aard ................................................................................................................................................13 

2. Indeling volgens de vatbaarheid voor private eigendom. ..................................................................................14 

a. Goederen vatbaar voor private eigendom, d.i. in de handel (“in commercium”).................................15 

b. Gemene goederen (res communes) en goederen buiten de handel (“extra commercium”)...........15 

3. Andere onderscheidingen.................................................................................................................................................16 

AFDELING B. Kenmerken van zakelijke rechten als onderscheiden van schuldvorderingen .......................17 

1. Rechtstreekse toebedeling van goederen aan één of meer personen (c.q. een vermogen) .................17 

2. Erga-‐omnes karakter; afzonderingsrecht en afscheidingsrecht......................................................................18 

a. Beginsel ...............................................................................................................................................................................18 

b. Het afzonderings-‐ en afscheidingsrecht ...............................................................................................................18 

c. Positie van derden ..........................................................................................................................................................19 

d. Positie van de bezitter ..................................................................................................................................................19 

e. Erga omnes karakter en relativiteit van de overdracht..................................................................................19 

3. Anterioriteitsbeginsel, nemo plus, volgrecht en alternatieve technieken...................................................20 

4. Beschikkings(on)bevoegdheid .......................................................................................................................................21 

a. Begrip...................................................................................................................................................................................21 

1° Het begrip beschikken. ..........................................................................................................................................21 

2° Beschikkingsbevoegdheid als vereiste ...........................................................................................................22 

3° Beschikkingsonbevoegdheid ..............................................................................................................................23 

b. Verschil met andere mechanismen.........................................................................................................................24 

1° Gronden voor het aanvechten van een verbintenis of andere rechtsgrond van een verrijking. 

...............................................................................................................................................................................................24 

2° De bescherming van het rechtmatig vertrouwen door de erkenning dat daaruit een 

verbintenis ontstaat c.q. daardoor tenietgaat ...................................................................................................25 

3° De bescherming van een wederpartij niet door die een zakelijk recht toe te kennen, maar 

door de verbintenis kwalitatief te maken...........................................................................................................25 

4° Overdraagbaarheidsbeperkingen.....................................................................................................................26 

5. Handhaafbaarheid door middel van zakelijke subrogatie; beperking door het specialiteitsbeginsel 

...........................................................................................................................................................................................................26 

AFDELING C. Vereisten voor zakelijke rechten..................................................................................................................28 

1. Eisen gesteld aan het voorwerp van het zakelijk recht. ......................................................................................28 

a. Specialiteitsbeginsel, eenheidsbeginsel, bepaaldheidsbeginsel.................................................................28 

1° De beginselen in theorie. ......................................................................................................................................28 

1094


a) Specialiteitsbeginsel..........................................................................................................................................28 

b) Eenheidsbeginsel................................................................................................................................................29 

c) Bepaaldheidsbeginsel.......................................................................................................................................30 

2° Uitwerking en nuancering....................................................................................................................................31 

a) Onroerende goederen.......................................................................................................................................31 

b) Roerende zaken ..................................................................................................................................................32 

i) Beginsel..............................................................................................................................................................32 

ii) Handelszaak of inboedel als voorwerp van pandrechten...........................................................32 

iii) Wisselpand ....................................................................................................................................................32 

iv) Roerend door anticipatie ? -‐Tak-‐ en wortelvaste vruchten......................................................33 

c) Schuldvorderingen.............................................................................................................................................34 

d) Andere onlichamelijke goederen ................................................................................................................34 

b. Het vereiste van het bestaan van het goed (de zaak)......................................................................................34 

2. Eisen gesteld aan het zakelijk recht..............................................................................................................................35 

a. Publiciteitsbeginsel........................................................................................................................................................35 

b. De numerus clausus van zakelijke rechten...........................................................................................................36 

1° Beginsel en historische achtergrond...............................................................................................................36 

2° Concrete betekenis..................................................................................................................................................36 

a) Geen nieuwe zakelijke rechten krachtens partijautonomie. ...........................................................37 

i) Typenzwang......................................................................................................................................................37 

ii) Typenfixierung en relativering daarvan..............................................................................................38 

b) Beschikkingsbevoegdheid kan worden verleend aan een niet-‐eigenaar; middellijke 

vertegenwoordiging ...............................................................................................................................................39 

c) Beschikkingsbevoegdheid over eigen goederen kan niet bij overeenkomst worden 

beperkt. ........................................................................................................................................................................40 

d) Overdraagbaarheid kan niet bij overeenkomst worden beperkt: conventionele 

vervreemdingsbeperkingen hebben geen zakelijke werking. .............................................................41 

3° Gevolgen bij fiduciaire verhoudingen.............................................................................................................41 

3. Eisen gesteld aan de titularis van het recht; toebedeling aan een vermogen van één of meerdere 

personen........................................................................................................................................................................................43 

a. Geen zakelijke rechten zonder titularis (bestaan van de gerechtigde)...................................................43 

1° Regel bij ontstaan van zakelijke rechten .......................................................................................................43 

2° Uitzonderingen .........................................................................................................................................................43 

3° Toepassing ..................................................................................................................................................................44 

b. Toebehoren van alle goederen tot het ene vermogen van de persoon, behoudens erkende 

afgescheiden vermogens..................................................................................................................................................44 

AFDELING D. Overdraagbaarheid en beslagbaarheid.....................................................................................................46 

1. Overdraagbaarheid..............................................................................................................................................................46 

a. Wettelijke beperkingen van de overdraagbaarheid. .......................................................................................46 

1° Goederen buiten de handel..................................................................................................................................46 

2° Wettelijke niet-‐overdraagbaarheid ter bescherming van bepaalde partijen: rechten die 

intuitu personae zijn ten gunste van de persoon jegens wie ze worden uitgeoefend.....................46 

3° Overdracht slechts na vervulling van bepaalde wettelijke vereisten van openbare orde.......47 

4° Accessorium sequitur principale (niet afzonderlijk overdraagbaar zijn van afhankelijke 

rechten)..............................................................................................................................................................................47 

1095


5° Wettelijke niet-‐overdraagbaarheid ter bescherming van de gerechtigde zelf (de schuldeiser) 

en zijn gezin......................................................................................................................................................................47 

6° Overdracht slechts na vervulling van bepaalde wettelijke vereisten ter bescherming van 

bepaalde schuldeisers van de schuldeiser..........................................................................................................47 

b. Afwezigheid van zakelijke werking van conventionele overdrachtsbeperkingen en 

verbintenisrechtlijke begrenzingen ervan ...............................................................................................................47 

1° Afwezigheid van zakelijke werking..................................................................................................................48 

a) Beginsel...................................................................................................................................................................48 

b) Nuances ..................................................................................................................................................................48 

i) Obligatoire aanspraak op de verkrijger...............................................................................................48 

ii) Onrechtstreekse zakelijke werking......................................................................................................48 

iii) Bijzonder statuut van schuldvorderingen op naam ....................................................................49 

iv) Bij beperkte zakelijke rechten...............................................................................................................49 

2° Verbintenisrechtelijke beperkingen op conventionele vervreemdingsbeperkingen. ...............49 

a) Algemene regel....................................................................................................................................................49 

b) Rechtmatig belang .............................................................................................................................................50 

c) Beperking in de tijd............................................................................................................................................50 

i) regel.....................................................................................................................................................................50 

ii) wettelijke versoepeling .............................................................................................................................51 

d) Beperkte omvang ...............................................................................................................................................51 

2. De beslagbaarheid of verhaalsonderworpenheid van activa............................................................................51 

a. Wettelijke beperkingen van de beslagbaarheid ................................................................................................51 

1° Regel ..............................................................................................................................................................................51 

2° Uitzonderingen .........................................................................................................................................................52 

3° Niet-‐beslagbare roerende zaken .......................................................................................................................52 

4° Niet-‐beslagbare schuldvorderingen ................................................................................................................53 

5° Goederen van publiekrechtelijke rechtspersonen (art. 1412bis, ter en quater GerW) .............54 

6° Beperkte beslagbaarheid van de woning van een zelfstandige...........................................................55 

b. Conventionele beperkingen van de beslagbaarheid .......................................................................................56 

1° Beginsel ........................................................................................................................................................................56 

2° Nuance bij schuldvorderingen op naam ? .....................................................................................................56 

AFDELING E. De overgang van activa.....................................................................................................................................58 

1. Oorspronkelijke verkrijging.............................................................................................................................................58 

2. Afgeleide verkrijging onder algemene titel...............................................................................................................58 

3. Afgeleide verkrijging onder bijzondere titel.............................................................................................................59 

a. Overzicht.............................................................................................................................................................................59 

b. Overdracht.........................................................................................................................................................................59 

1° Geldige titel.................................................................................................................................................................59 

2° Levering .......................................................................................................................................................................60 

3° Beschikkingsbevoegdheid....................................................................................................................................60 

4° Overdraagbaarheid en andere objectieve vereisten.................................................................................60 

4. Onzelfstandige of declaratieve wijzen van verkrijging........................................................................................61 

HOOFDSTUK III. Passiva en hun verhaalbaarheid en andere gevolgen voor het vermogen............... 62 

AFDELING A. Ontstaan en overgang van passiva..............................................................................................................63 

1. Bij verkrijging onder algemene titel.............................................................................................................................63 

1096


2. Bij verkrijging onder bijzondere titel ..........................................................................................................................64 

a. Regel .....................................................................................................................................................................................64 

b. Kwalitatieve verbintenissen ......................................................................................................................................65 

1° Begrip en rechtsgevolgen.....................................................................................................................................65 

2° Basisregel ....................................................................................................................................................................66 

3° Toepassingen.............................................................................................................................................................66 

AFDELING B. Soorten passiva....................................................................................................................................................69 

1. Volgens hun verhaalbaarheid .........................................................................................................................................69 

a. Verhaalbare en niet verhaalbare..............................................................................................................................69 

b. In natura uitvoerbaar of niet .....................................................................................................................................69 

c. Op het hele vermogen verhaalbare, op een enkel goed verhaalbare, (mede) op een afgescheiden 

vermogen verhaalbare......................................................................................................................................................69 

1° Regel: verhaalbaar op het hele vermogen, niet op de persoon............................................................69 

a) Verhaalbaar op het hele vermogen.............................................................................................................70 

b) Geen lijfsdwang...................................................................................................................................................70 

2° Uitzondering: slechts op één of meerdere goederen verhaalbaar......................................................70 

a) Gehoudenheid met slechts één of meer bepaalde goederen ...........................................................70 

b) Niet verwarren met kwalitatieve verbintenissen ................................................................................71 

c) Gehoudenheid enkel van het bestuurd (vreemd) vermogen...........................................................71 

d) Verdwenen uitzondering: het zeefortuin; opgekomen uitzondering: de volkomen 

rechtspersoon ...........................................................................................................................................................72 

e) Niet-‐beslagbaarheid gezinswoning voor professionele schulden.................................................72 

3° Verhaalbaar op een vermogen wiens mede-‐eigenaars niet of niet allen schuldenaar zijn......72 

d. Bevoorrechte, niet-‐bevoorrechte, achtergestelde............................................................................................73 

2. Volgens de aard van de schuld en van het krediet.................................................................................................73 

3. Kapitaal (hoofdsom) en interest....................................................................................................................................74 

AFDELING C. Reële executie.......................................................................................................................................................76 

1. Aspecten van verbintenissenrecht c.q. executieprocesrecht.............................................................................76 

2. Vormen van en vereisten voor reële executie..........................................................................................................76 

3. Bijkomende dwangmiddelen – bewarende maatregelen....................................................................................78 

a. Dwangsom..........................................................................................................................................................................78 

b. Bewarende maatregelen ter beveiliging van reële executie........................................................................78 

4. Beperkingen van het executierecht..............................................................................................................................79 

AFDELING D. Het verhaalsrecht van de schuldeisers op het vermogen van hun schuldenaar.....................80 

1. De rechtsgevolgen van schuldvorderingen voor hun realisatie.......................................................................80 

a. De afwezigheid van anterioriteitsbeginsel ten aanzien van de goederen van de schuldenaar ....80 

b. Nuancering van de relativiteit van schuldvorderingen .................................................................................81 

c. Afwezigheid van handhaving door zakelijke subrogatie ...............................................................................81 

2. De “realisatie” van schuldvorderingen........................................................................................................................82 

a. Verschillende realisatievormen zoals ze zich historisch hebben ontwikkeld......................................82 

b. Het onderscheid tussen individuele en collectieve realisatie. ....................................................................83 

1° Individuele realisatie..............................................................................................................................................83 

2° Collectieve realisatie...............................................................................................................................................83 

c. De rechtspolitieke keuze van het Belgische recht: collectief karakter van het beslag (geen 

individueel zakelijk recht of voorrang). ....................................................................................................................84 

1° Collectief karakter van faillissement en andere algemene beslagen.................................................84 

1097


2° Collectief karakter van het individuele uitvoerend beslag ....................................................................85 

a) Rechtsstelsels waar individueel beslag individuele voorrang schept.........................................85 

b) Belgisch recht: beslag als collectieve maatregel...................................................................................86 

c) Commentaar..........................................................................................................................................................87 

d. Gevolgen van de collectivisering van het verhaal: de relativiteit van schuldvorderingen.............88 

3. De concrete uitoefening van het verhaalsrecht en zijn gevolgen: beslag leggen of uitlokken; 

toepasselijk recht. .....................................................................................................................................................................89 

a. De vormen van beslag: partieel beslag en algemeen beslag ........................................................................89 

b. Toepasselijk recht...........................................................................................................................................................90 

4. De beperking van het verhaal tot het vermogen zoals het bestaat (“in de schoenen van de 

schuldenaar”)..............................................................................................................................................................................91 

a. Gebondenheid aan zakelijke rechten en kwalitatieve verplichtingen .....................................................91 

b. Geen gebondenheid aan geveinsde rechten........................................................................................................92 

c. Geen gebondenheid aan oudere maatregelen van collectief geacht verhaal ........................................92 

d. Uitzonderingen op de eerbiediging van eigendom of zakelijke rechten van een derde..................92 

5. Uitbreiding van het verhaalsrecht tot sommige goederen die schijnbaar aan de schuldenaar 

toebehoren...................................................................................................................................................................................93 

a. Mogelijke toepassing van de regels inzake bescherming van derde-‐verkrijgers te goeder trouw 

.....................................................................................................................................................................................................93 

1° Uitgangspunt: de regels inzake bescherming van derde-‐verkrijgers te goeder trouw .............94 

2° Mogelijke toepassing van de regels inzake bescherming van derde-‐verkrijgers te goeder 

trouw op de verkrijger krachtens beslag. ...........................................................................................................94 

b. Toepassing van de regels inzake gewone simulatie en deze inzake zakenrechtelijke simulatie.96 

1° Gewone simulatie.....................................................................................................................................................96 

2° Zakenrechtelijke simulatie -‐ Verhaal op andermans goederen met betrekking waartoe de 

schuldenaar in eigen naam optreedt (“verborgen” middellijke vertegenwoordiging)...................96 

6. Uitbreiding van het verhaalsrecht door aanvechting van handelingen uit de “verdachte periode” en 

van bedrieglijke handelingen (pauliaanse vorderingen s.l.). .................................................................................98 

a. Herstel-‐ of aanvechtingsbevoegdheden bij faillissement van een handelaar.......................................98 

1° Overzicht en internationale aspecten .............................................................................................................98 

a) Toepassingsgebied.............................................................................................................................................98 

b) Uitzonderingsregels.......................................................................................................................................100 

c) Internationaal privaatrecht.........................................................................................................................100 

2° Bepaling van de verdachte periode...............................................................................................................100 

3° Zwarte lijst van art. 17 FaillW .........................................................................................................................101 

a) Art. 17, 1° FaillW: handelingen geheel of gedeeltelijk om niet....................................................102 

b) Art. 17, 2° FaillW: betaling van niet vervallen schulden, anders dan door 

schuldvergelijking ................................................................................................................................................102 

c) Art. 17, 2° FaillW vervolg: inbetalinggeving ........................................................................................103 

i) Regel.................................................................................................................................................................103 

ii) Niet getroffen betalingen of inbetalinggevingen .........................................................................103 

iii) Getroffen betalingen of inbetalinggevingen.................................................................................105 

d) Art. 17, 3° FaillW: zakelijke zekerheden gevestigd voor vroegere schulden (aanvullende 

zekerheden) ............................................................................................................................................................105 

i) Niet getroffen zekerheden......................................................................................................................106 

ii) Onverplichte vestigingen.......................................................................................................................106 

1098


iii) Verplichte vestigingen ...........................................................................................................................107 

iv) In het bijzonder marge-‐opvragingen...............................................................................................108 

v) Vervanging van bestaande zekerheden...........................................................................................109 

vi) Onderscheid tussen bestaande en nieuwe schulden; rekening-‐courantverhoudingen 

.................................................................................................................................................................................109 

4° Grijze lijst van art. 18 en 19 FaillW. ..............................................................................................................111 

a) Faillissementspauliana (art. 18 FaillW).................................................................................................111 

i) Regel: drie vereisten..................................................................................................................................111 

ii) Al dan niet aan art. 18 onderworpen rechtshandelingen........................................................112 

b) Art. 19 FaillW ....................................................................................................................................................113 

5° Gevolgen....................................................................................................................................................................113 

a) Beperkt tot het nadeel...................................................................................................................................113 

b) In de verhouding met de wederpartij ....................................................................................................113 

c) In verhouding met partijen die hun volgrecht verloren hebben ................................................114 

d) In verhouding tot derde-‐verkrijgers.......................................................................................................114 

e) In verhouding tot schuldeisers van de wederpartij .........................................................................115 

b. De gemeenrechtelijke actio Pauliana of aanvechting wegens schuldeisersbedrog, in en buiten 

faillissement........................................................................................................................................................................115 

1° Algemeen ..................................................................................................................................................................115 

2° Vereisten...................................................................................................................................................................116 

a) Een rechtshandeling van de schuldenaar .............................................................................................116 

b) Anterioriteit van de schuldvordering tegenover de aangevochten handeling, behalve in 

geval van faillissement .......................................................................................................................................117 

i) Regel.................................................................................................................................................................117 

ii) Twee uitzonderingen...............................................................................................................................119 

iii) Ongeacht cessie of subrogatie ............................................................................................................120 

c) Opeisbare schuldvordering op het tijdstip van de aanvechting..................................................120 

d) Vermindering van de verhaalsmogelijkheden van de aanvechtende schuldeiser..............121 

i) Een verarming in ruime zin....................................................................................................................121 

ii) Niet noodzakelijk om een verarming in enge zin........................................................................122 

iii) Niet als de benadeling ongedaan wordt gemaakt......................................................................124 

iv) Niet wanneer de rechtshandeling verplicht was........................................................................124 

v) Niet wanneer de aanvechting niets kan opleveren.....................................................................124 

e) Bedrog in hoofde van de schuldenaar ....................................................................................................125 

f) Indien er een wederpartij betrokken is en de aangevochten handeling in diens hoofde 

onder bezwarende titel is, ook bedrog in hoofde van de erbij betrokken wederpartij vereist 

.......................................................................................................................................................................................126 

i) Handelingen onder bezwarende titel ................................................................................................126 

ii) Kosteloze handelingen............................................................................................................................126 

g) Geen misbruik van recht ..............................................................................................................................127 

h) Bijzondere regels voor aanvechting van een verdeling (882 BW) ............................................127 

i) Bijzondere vereiste van voorafgaand verzet en uitzonderingen...........................................128 

ii) Aanvechting van een verdeling die ondanks verzet heeft plaatsgevonden.....................128 

3° Gevolgen van een geslaagde aanvechting ..................................................................................................129 

a) Verhaalsrecht op de goederen, ongeacht de verkrijging door een derde, maar behoudens 

derdenbescherming.............................................................................................................................................129 

1099


i) In de verhouding tussen de agerende schuldeiser en de wederpartij van diens 

schuldenaar (en diens schuldeisers)......................................................................................................129 

ii) In de verhouding met een opvolgende verkrijger.......................................................................132 

iii) Gevolgtrekkingen voor de aard van de pauliana .......................................................................133 

b) Beperking van de gevolgen van de pauliana in verhouding tot de beperking van het 

verhaalsrecht..........................................................................................................................................................134 

c) Relatieve werking (begunstigde schuldeisers) -‐ verhouding met andere schuldeisers van 

de schuldenaar.......................................................................................................................................................135 

d) Gevolgen voor de interne verhouding tussen schuldenaar en wederpartij ..........................136 

4° Werkwijze. ...............................................................................................................................................................136 

a) Mogelijke werkwijze van de schuldeiser ..............................................................................................136 

b) Mogelijke handelingen tegen de agerende schuldeiser..................................................................137 

5° Verjaring ...................................................................................................................................................................137 

6° IPR ...............................................................................................................................................................................138 

c. Aanvechting van een bedrieglijke verwerping van een nalatenschap (art. 788 BW) ....................138 

d. Inroepen van de verjaring ondanks afstand door de schuldenaar ........................................................139 

7. Beperkingen van het verhaalsrecht...........................................................................................................................139 

a. Afstand door de schuldeiser van verhaal op bepaalde goederen ...........................................................139 

b. Opschorting met het oog op gerechtelijke reorganisatie ...........................................................................140 

c. Volgorde die al dan niet moet worden gehanteerd bij het verhaal........................................................141 

1° Beginsel .....................................................................................................................................................................141 

2° Schakeringen...........................................................................................................................................................141 

a) "Voorrecht van uitwinning" van de borg ..............................................................................................141 

b) Misbruik van recht; algemene zorgvuldigheidsplicht.....................................................................142 

d. Opschorting verhaal op onverdeelde aandelen in een goed of vermogen..........................................143 

e. Verbod van ongegronde verrijking ......................................................................................................................143 

AFDELING E. Zekerheidstechnieken en zekerheidsovereenkomsten in het algemeen.................................144 

1. Redenen voor het belang van zekerheidsovereenkomsten. ...........................................................................144 

a. Ondermijning aan de actiefzijde............................................................................................................................144 

b. Ondermijning aan de passiefzijde ........................................................................................................................144 

c. Ondermijning door zakelijke zekerheden .........................................................................................................144 

2. Classificatie van de zekerheden ..................................................................................................................................145 

a. Naar hun rechtsgevolgen..........................................................................................................................................145 

b. Naar hun bedingbaarheid ........................................................................................................................................146 

c. Naar hun wijze van verkrijging..............................................................................................................................146 

3. Persoonlijke zekerheden, d.i. verhaal op het vermogen van een derde ....................................................148 

4. Zakelijke zekerheden.......................................................................................................................................................149 

a. Zakelijke zekerheden in enge zin..........................................................................................................................149 

b. Opschortingsrechten..................................................................................................................................................150 

c. Algemene voorrechten...............................................................................................................................................150 

d. Vermogensafscheiding ..............................................................................................................................................150 

5. Zekerheden in ruimere zin -‐ behoud van het gemeenschappelijk onderpand.......................................151 

a. Zgn. negatieve zekerheden en andere bestuursbeperkingen...................................................................151 

1° Omschrijving en soorten....................................................................................................................................151 

2° Totstandkoming en geldigheidsvereisten..................................................................................................153 

3° Rechtsgevolgen ......................................................................................................................................................153 

1100


a) Louter obligatoire werking .........................................................................................................................154 

b) Accessoir karakter..........................................................................................................................................154 

b. Achterstelling van schuldeisers en vermindering van zekerheidspositie. .........................................155 

1° Toepassingen..........................................................................................................................................................155 

a) Afstand van bevoorrechte positie of rang op bepaalde goederen..............................................155 

b) Achterstelling ten aanzien van de gewone schuldeisers: kapitaal en quasi-‐kapitaal........156 

i) Kapitaalschulden c.q. schuldvorderingen uit kapitaalinbreng ...............................................156 

ii) Schuldvorderingen uit achtergestelde leningen..........................................................................156 

c) Beperking van verhaal ten aanzien van bepaalde activa................................................................157 

d) Rang tussen partijen bij transacties op schuldvorderingen.........................................................157 

2° Verbintenisrechtelijke regels...........................................................................................................................158 

3° Afstand van zakenrechtelijke rechten..........................................................................................................158 

c. Wettelijke mogelijkheden voor de schuldeisers om het vermogen van een schuldenaar te 

beveiligen.............................................................................................................................................................................159 

1° Preventieve maatregelen...................................................................................................................................159 

a) Bewarend beslag, inbegrepen fiscale vormen ervan .......................................................................159 

i) Vereisten.........................................................................................................................................................159 

ii) Machtigingsprocedure ............................................................................................................................160 

iii) Vormen van het beslag zelf..................................................................................................................161 

iv) Publiciteit.....................................................................................................................................................162 

v) Rechtsgevolgen...........................................................................................................................................162 

b) Doen opmaken van een boedelbeschrijving (inventaris)..............................................................164 

c) Verzegeling of zegellegging.........................................................................................................................164 

d) Onder sekwester stellen...............................................................................................................................164 

e) Onder voorlopig bewind stellen................................................................................................................165 

f) Verzet tegen teruggave instellen ...............................................................................................................165 

g) Bewarende maatregelen ten aanzien van een vermogen in vereffening zonder samenloop; 

o.a. verzet tegen verdeling................................................................................................................................165 

i) Verzet tegen verdeling van een gemeenschappelijk vermogen buiten hun afwezigheid 

.................................................................................................................................................................................165 

ii) Tussenkomst in de verdeling ...............................................................................................................166 

iii) Boedelscheiding........................................................................................................................................166 

2° Curatieve maatregelen of herstelmaatregelen.........................................................................................166 

a) De actio pauliana en herstelmaatregelen bij faillissement ...........................................................166 

b) De zgn. "zijdelingse vordering" (art.1166 BW)..................................................................................167 

i) Vereisten.........................................................................................................................................................167 

ii) Wijze van optreden ..................................................................................................................................169 

iii) Rechtsgevolgen.........................................................................................................................................169 

3° Informatieplichten................................................................................................................................................170 

d. Ontbinding of verdeling vorderen........................................................................................................................170 

e. Wettelijke mogelijkheden om de toename van het passief te belemmeren.......................................170 

6. Maatregelen om zich van deelname aan collectieve procedures te verzekeren, genomen vooraleer 

er een beslag is -‐ Registratie van verzet in het centraal beslagberichtenbestand.....................................170 

7. Bestuurs-‐ of inningsbevoegdheden toegekend aan een schuldeiser.........................................................171 

AFDELING F. Informatieplichten jegens en informatiebronnen voor de schuldeiser....................................173 

1. Informatie-‐ en bewaarplichten van de schuldenaar zelf..................................................................................173 

1101


a. Contractuele plichten.................................................................................................................................................173 

b. Buitencontractuele plichten....................................................................................................................................173 

c. Boekhoudplichten........................................................................................................................................................174 

2. Plichten van derden..........................................................................................................................................................174 

1° Fiscale en parafiscale verwittigingsplicht..................................................................................................174 

a) Authentieke akten betreffende onroerend goed ...............................................................................174 

b) Bewarend beslag op onroerend goed.....................................................................................................178 

c) Authentieke akten betreffende roerende zaken ................................................................................178 

d) Bij evenredige verdeling na derdenbeslag...........................................................................................178 

e) Akten betreffende de overdracht van een onderneming...............................................................179 

f) Akten en attesten betreffende de erfopvolging...................................................................................179 

2° Informatieplichten inzake successierechten ............................................................................................181 

3° Bewaar-‐ en opschortingsplichten van derden .........................................................................................181 

a) Conventionele verplichtingen, onder andere van een derde-‐pandhouder............................181 

b) Derde-‐beslagene..............................................................................................................................................181 

c) Bewaar-‐ en opschortingsplichten van bewaarnemers van een schuldenaar van 

successierechten ...................................................................................................................................................181 

4° Wegwijzerplicht van derde-‐verkrijgers ......................................................................................................182 

5° Informatieplicht jegens de dienst handelsonderzoek...........................................................................182 

3. Andere informatiebronnen voor de schuldeiser .................................................................................................182 

HOOFDSTUK IV. Afgescheiden vermogens en aandelen in afgescheiden vermogens..........................184 

AFDELING A. Mogelijkheid en opsomming van afgescheiden vermogens..........................................................184 

1. Vereffeningsbewind en aanzuiveringsbewind .....................................................................................................184 

2. (Bestemmings)gebonden gemeenschappelijke vermogens ...........................................................................185 

3. Ontbonden gemeenschappelijke vermogens, nalatenschap...........................................................................185 

a. Gemeenschappelijke vermogens na hun ontbinding ...................................................................................185 

b. De niet-‐gemeenschappelijke nalatenschap in sommige gevallen...........................................................186 

4. Fideicommissair vermogen...........................................................................................................................................186 

5. Andere afgescheiden vermogens................................................................................................................................187 

AFDELING B. De rechtsgevolgen van het afgescheiden vermogen.........................................................................189 

1. Beschikkingsgebondenheid ..........................................................................................................................................189 

2. Activa én passiva ; boedelschulden ...........................................................................................................................189 

3. De aard van het recht op de goederen van een afgescheiden vermogen; beschikking over de 

goederen en over aandelen in de goederen of in het vermogen........................................................................190 

a. Geen beschikkingen voor eigen rekening op goederen of aandelen in afzonderlijke goederen190 

b. Aard van het mede-‐eigendomsrecht ...................................................................................................................192 

c. Beschikkingen voor gemene rekening over en toebedelingen van bestanddelen van de 

gemeenschap......................................................................................................................................................................194 

4. Voorrang voor de vermogensschuldeisers (boedelschulden).......................................................................195 

a. Voorrang op de activa van het afgescheiden vermogen .............................................................................195 

b. Uiteenlopende regels voor de verhaalbaarheid op het vermogen van de deelgenoten ...............197 

AFDELING C. De aard van de rechten op een afgescheiden vermogens en de rechten van de schuldeisers 

van die rechthebbenden............................................................................................................................................................197 

1. Type van zakelijk recht ...................................................................................................................................................197 

2. Het aandeel als een onlichamelijk goed, voorwerp van zakenrecht ...........................................................198 

1102


3. Bijzonderheden van het aandeel als onlichamelijk goed: de uitwendige werking van de inwendige 

beschikkingsgebondenheid. ..............................................................................................................................................199 

a. Overdraagbaarheid .....................................................................................................................................................199 

b. Beslagbaarheid ; toepassing op mede-‐eigendom en afgescheiden vermogens van de regel « In 

de schoenen van de schuldenaar »............................................................................................................................200 

c. Aanwas, ontbinding.....................................................................................................................................................201 

Vergelijking met equitable interests. ..............................................................................................................................201 

HOOFDSTUK V. Samenloop van schuldeisers in het algemeen....................................................................203 

AFDELING A. Uitgangspunten en definitie van samenloop .......................................................................................203 

1. Uitgangspunten ..................................................................................................................................................................203 

2. Definitie van samenloop.................................................................................................................................................204 

AFDELING B. De aan samenloop onderworpen activa ................................................................................................205 

1. De onderwerping van activa aan samenloop ........................................................................................................205 

2. Gevolgen voor de bevoegdheid over de activa .....................................................................................................206 

a. Beginsel en achtergrond ...........................................................................................................................................206 

1° Beschikkingsonbevoegdheid ...........................................................................................................................206 

2° Derdenbescherming tegen deze onbevoegdheid ?.................................................................................207 

b. Bevoegdheid van een bewindvoerder ................................................................................................................208 

c. Omvang van de beschikkingsonbevoegdheid..................................................................................................208 

3. De vorming van een afgescheiden vermogen........................................................................................................208 

AFDELING C. De rechten van de schuldeisers en hun onderlinge fixatie ............................................................210 

1. De fixatie in abstracto van de rechten voortvloeiend uit de bestaande schuldvorderingen op het 

gemeenschappelijk onderpand. .......................................................................................................................................210 

a. Beginsel ............................................................................................................................................................................210 

b. Negatief gevolg: geen bevoegdheid meer tot individuele maatregelen...............................................211 

c. Negatief gevolg: uitsluiting van nieuwe schulden..........................................................................................211 

d. Negatief gevolg: schorsing van de loop der interest ....................................................................................212 

e. Positief gevolg : bewarend effect ..........................................................................................................................212 

f. Positief gevolg: veralgemeende zakelijke subrogatie ...................................................................................213 

g. Geen afbreuk aan reeds bestaande rechten op het onderpand of rechten op andere activa......214 

h. Aard van de regels: bescherming van private belangen, geen openbare orde. ................................214 

2. Rechten op een aandeel in de netto-‐boedel...........................................................................................................215 

a. Gevolgen van de vermogensafscheiding voor de rechten ten aanzien van afzonderlijke activa 

..................................................................................................................................................................................................215 

b. Voorrang voor boedelschulden .............................................................................................................................215 

3. Gevolgen in verhouding tot de schuldenaar ..........................................................................................................216 

a. Lot van de resterende schuld(vordering). ........................................................................................................216 

b. Gevolg wanneer een of meer schuldeisers teveel hebben ontvangen bij de verdeling.................216 

HOOFDSTUK VI. Rangschikking van schuldvorderingen in het algemeen ..............................................218 


1. De "wettige redenen van voorrang"..........................................................................................................................218 

2. Globale rangschikking of meerdere rangschikkingen ?....................................................................................218 

AFDELING B. De « afzondering » van activa waarop zakelijke rechten rusten (al dan niet separatisten) 

..............................................................................................................................................................................................................220 

1103


1. De afzondering en zijn gevolgen.................................................................................................................................221 

a. Wie heeft een afzonderingsrecht ..........................................................................................................................221 

b. Voorwerp van het afzonderingsrecht: de afzonderlijke regeling is beperkt tot de opbrengst van 

het bezwaarde goed (onderpand); zakelijke subrogatie.................................................................................221 

c. Geen bijdrage in de algemene boedelschulden, wel voorrang aan de specifieke boedelschulden 

..................................................................................................................................................................................................223 

1° Geen bijdrage in de algemene boedelkosten.............................................................................................223 

2° Voorrang aan specifieke boedelschulden (kosten tot behoud, boedelredding en uitwinning) 

............................................................................................................................................................................................224 

a) De op de goederen verschuldigde douanerechten en accijnzen.................................................224 

b) Kosten voor boedelredding en uitwinning van het goed...............................................................224 

c) Kosten tot behoud s.s.....................................................................................................................................225 

i) Beginsel...........................................................................................................................................................225 

ii) Toepassingen ..............................................................................................................................................226 

3° De voorrang van de specifieke boedelschulden tast de omvang van de dekking niet aan. ..227 

d. Voorrang op de opbrengst slechts tot beloop van de verzekerde schuldvordering (wel m.i.v. de 

verzekerde interest)........................................................................................................................................................227 

1° Beginsel: afzonderingsrecht slechts voor zover er ook een verzekerde schuldvordering is. 

............................................................................................................................................................................................227 

2° Nadere bepaling van de verzekerde schuld(vordering)en; al dan niet verzekerde interest228 

a) Beginsel................................................................................................................................................................228 

b) Gevolgen van het mee verzekerd zijn van de interest ....................................................................228 

c) Uitzonderingen, i.h.b. collectieve schuldenregeling .........................................................................228 

3° Lot van het niet verzekerd gedeelte van de verzekerde schuldvordering en van het saldo van 

de opbrengst.................................................................................................................................................................229 

e. Toepassing anterioriteitsbeginsel en andere beginselen van zakenrecht bij conflicten..............229 

f. Besluit: rangorde...........................................................................................................................................................230 

2. Separatisten (afscheidingsrecht) en lossingsrecht.............................................................................................230 

a. Wie heeft een afscheidingsrecht............................................................................................................................231 

b. Gevolgen van het afscheidingsrecht....................................................................................................................231 

1° Geen uitvoerbare titel vereist..........................................................................................................................231 

2° Individueel executierecht bij samenloop....................................................................................................231 

c. Beperking van het afscheidingsrecht bij sommige collectieve procedures........................................232 

1° In beginsel teruggeschroefd bij bepaalde vormen van samenloop.................................................232 

2° Uitzonderingen ......................................................................................................................................................233 

d. Behoud executierecht na sluiting collectieve procedure ...........................................................................234 

3. Nog verderreikende rechten; ontbindingsrecht. .................................................................................................234 

AFDELING C. De rangschikking van schuldvorderingen in de algemene boedel .............................................235 

1. Algemene begrippen ........................................................................................................................................................235 

2. Niet beslagbare goederen en levensonderhoud...................................................................................................236 

3. De boedelschulden van de algemene boedel (massa).......................................................................................236 

a. Begrip................................................................................................................................................................................236 

b. Rechtsgevolgen.............................................................................................................................................................237 

1° Rang ten aanzien van andere schuld(vordering)en...............................................................................237 

2° Onderlinge rang.....................................................................................................................................................237 

3° Individueel executierecht..................................................................................................................................238 

1104


c. Uitwerking -‐ welke schuld(vordering)en zijn boedelschuld(vordering)en. ......................................238 

1° Kosten van boedelredding en uitwinning ..................................................................................................238 

a) Beginsel en rang...............................................................................................................................................238 

b) Vereisten en toepassingen ..........................................................................................................................239 

2° Voorrecht voor de begrafeniskosten............................................................................................................241 

3° Andere boedelschulden -‐ uitwerking...........................................................................................................241 

a) Eerste vereiste: betrekking hebben op de periode na de samenloop (vereiste ratione 

temporis)...................................................................................................................................................................242 

i) Precisering van de tijdsvereiste bij contractuele schulden......................................................242 

ii) Precisering van de tijdsvereiste bij belastingschulden.............................................................245 

iii) Precisering van de tijdsvereiste bij andere buitencontractuele schulden.....................246 

b) Tweede vereiste: schulden aangegaan voor het beheer van de boedel (functioneel 

vereiste).....................................................................................................................................................................246 

i) Bewust aangegane schulden..................................................................................................................246 

ii) Schulden wegens nalaten.......................................................................................................................248 

4° Teruggaveverplichtingen bij ongegronde verrijking ? .........................................................................250 

d. Kosten uit een eerdere procedure die krachtens de wet als boedelschulden gelden: faillissement 

of vereffening na procedure van gerechtelijke reorganisatie.......................................................................251 

1° Welke schulden uit de reorganisatieprocedure zijn boedelschulden in een navolgende 

samenloop – vereisten voor deze kwalificatie...............................................................................................251 

2° Rang ten aanzien van schuldeisers buiten de boedel............................................................................252 

3° Verhouding met schulden van de faillissementsboedel zelf. .............................................................253 

e. Afstand van rang als boedelschuld.......................................................................................................................254 

4. Schuldvorderingen verzekerd met een algemeen voorrecht.........................................................................254 

a. Kenmerken......................................................................................................................................................................254 

1° Wat betreft het onderpand ...............................................................................................................................254 

2° W.b. de verzekerde schuldvordering............................................................................................................255 

3° Andere kenmerken...............................................................................................................................................255 

b. Door algemene voorrechten verzekerde schuldvorderingen en hun rangorde...............................256 

1° Voorrecht voor kosten van de laatste ziekte gedurende 1 jaar ........................................................256 

2° Arbeids-‐ en socialezekerheidsrechtelijke voorrechten en voorrecht voor de 

bedrijfsvoorheffing, roerende voorheffing en de BTW..............................................................................256 

a) Sociaalrechtelijke schuldvorderingen bevoorrecht in eerste rang (art. 19, 3° bis)............256 

b) Sociaalrechtelijke schuldvorderingen bevoorrecht in tweede rang (19,4°) .........................258 

c) Sociaalrechtelijke schuldvorderingen bevoorrecht in derde .......................................................258 

d) Sociaalrechtelijke schuldvorderingen bevoorrecht in vierde rang en fiscale 

schuldvorderingen in gelijke rang (19, 4° ter)........................................................................................258 

e) Sociaalrechtelijke schuldvorderingen bevoorrecht in vijfde en volgende rang...................259 

3° Voorrecht schuldvorderingen van het Bijzonder Fonds voor deposito's en 

levensverzekeringen .................................................................................................................................................259 

4° Voorrecht schuldvorderingen verontreinigde oppervlaktewateren..............................................260 

5° Voorrecht voor auteursrechten ......................................................................................................................260 

6° Voorrecht voor levensmiddelen.....................................................................................................................260 

7° Voorrecht voor de bijdragen voor de Begrotingsfondsen plant en dier.......................................260 

8° Voorrecht voor de strafpleiter ........................................................................................................................260 

9° Voorrecht van de Belgische schatkist voor gerechtskosten in strafzaken...................................261 

1105


10° Algemene voorrechten van de fiscus en bepaalde andere overheidsinstellingen (art. 15 

HypW en bijzondere wetten) ................................................................................................................................261 

a) Bij fiscale schulden andere dan de bedrijfsvoorheffing, roerende voorheffing BTW en 

successierechten ...................................................................................................................................................261 

b) Voor de successierechten ............................................................................................................................262 

11° Algemene voorrechten van de overheid voor gedane voorschotten en werken....................263 

c. Onderpand van deze algemene voorrechten. ..................................................................................................263 

5. Chirografaire schuldvorderingen (= niet bevoorrechte schuldvorderingen).........................................264 

6. Achtergestelde schuldvorderingen............................................................................................................................266 

a. Conventionele achterstelling ..................................................................................................................................266 

b. Wettelijk achtergestelde schuldvorderingen ..................................................................................................266 

1° Dwangsommen ......................................................................................................................................................266 

2° Interest over de periode na de samenloop ................................................................................................267 

3° Uitgesteld loon; onderhoudsuitkeringen lastens de nalatenschap; legaatschulden ...............267 

4° Quasi-‐kapitaal ?......................................................................................................................................................268 

c. Nieuwe schulden na samenloop ............................................................................................................................268 

7. Saldo / Kapitaalschulden. ..............................................................................................................................................268 

a. Toebedeling van het batig saldo............................................................................................................................268 

b. Lot van het batig saldo na toebedeling; schuldvorderingen bevoorrecht op dat batig saldo ....269 

c. In het bijzonder de rechten van de fiscus inzake successierechten.......................................................270 

8. Overgangsrecht ..................................................................................................................................................................271 

9. Slotbemerking.....................................................................................................................................................................271 

DEEL III. ALGEMENE REGELS VOOR ZAKELIJKE ZEKERHEDEN S.S.......................................273 

HOOFDSTUK I. Classificatie van de zakelijke zekerheden ............................................................................273 

1. Volgens het soort onderpand.......................................................................................................................................273 

a. Roerende zaak / onroerend goed / onlichamelijk goed .............................................................................273 

b. Vast/vlottend.................................................................................................................................................................273 

2. Volgens de wijze van verkrijging................................................................................................................................274 

a. Wettelijk, conventioneel, éénzijdig ......................................................................................................................274 

b. Gevestigd, dan wel door voorbehoud (granted v retained securities) ..................................................275 

c. Volgens de publiciteitsvorm....................................................................................................................................276 

3. Volgens de wijze waarop de rang wordt bepaald................................................................................................277 

a. Warenkrediet en geldkrediet..................................................................................................................................277 

b. Algemeen.........................................................................................................................................................................277 

4. Volgens de duur..................................................................................................................................................................278 

5. Volgens de gehoudenheid van de zekerheidsgever (zakelijke borg)..........................................................278 

HOOFDSTUK II. Typische kenmerken van zakelijke zekerheidsrechten in vergelijking met andere 

zakelijke rechten.........................................................................................................................................................279 

1. Accessoir karakter en gevolgen daarvan. ...............................................................................................................279 

a. Beginsel ............................................................................................................................................................................279 

b. Betekenis en gevolgen ...............................................................................................................................................279 

1° Afhankelijk van bestaan van de verzekerde schuldvordering. .........................................................279 

2° Tegenwerpelijkheid van de excepties uit de verzekerde schuldvordering.................................280 

1106


3° Beperkt tot de omvang van de verzekerde schuldvordering.............................................................281 

4° Volgt de hoofdzaak...............................................................................................................................................281 

5° Nuancering: de security agent. ........................................................................................................................282 

c. Verdere beperking tot de mate van dekking....................................................................................................283 

d. Deelbare en ondeelbare zekerheden. .................................................................................................................283 

2. Afzonderings-‐ en afscheidingsrecht; volgrecht; anterioriteitsbeginsel.....................................................283 

3. Versterkte rol van de publiciteit .................................................................................................................................284 

4. Handhaafbaarheid door middel van zakelijke subrogatie...............................................................................284 

HOOFDSTUK III. Regels voor overeenkomsten tot verkrijging van zakelijke zekerheden................285 

AFDELING A. De regels die volgen uit de algemene beginselen van zakenrecht en gelden voor 

verkrijging van zakelijke rechten in het algemeen........................................................................................................285 

1. De numerus clausus..........................................................................................................................................................285 

a. Betekenis van de numerus clausus bij zekerheidsrechten ........................................................................285 

b. De “zekerheidseigendom”........................................................................................................................................286 

1° Inleiding en beginselen -‐ Vragen die rijzen bij het gebruik van andere zakelijke rechten, 

meer bepaald eigendom, als zekerheidsrecht................................................................................................286 

2° Rechtsvergelijkende noot..................................................................................................................................287 

3° De cassatierechtspraak.......................................................................................................................................287 

4° Schakeringen...........................................................................................................................................................289 

a) Overdracht solvendi causa (inbetalinggeving)...................................................................................289 

b) Leasing.................................................................................................................................................................290 

c) Overdracht van vervangbare zaken zonder afzondering ervan..................................................290 

d) Zuiver verbintenisrechtelijke constructies..........................................................................................291 

e) Zekerheidseigendom op financiële activa ............................................................................................291 

f) Eigendomsvoorbehoud..................................................................................................................................292 

g) Besluit...................................................................................................................................................................292 

5° Bijzondere regels voor zekerheidsrechten................................................................................................292 

2. Eisen gesteld aan het voorwerp van de zekerheid (bestaan, eenheid, specialiteit en bepaaldheid 

........................................................................................................................................................................................................292 

AFDELING B. De beginselen uit het zakenrecht voor de conventionele vestiging van zakelijke rechten in 

het algemeen. .................................................................................................................................................................................294 

1. Vereisten betreffende het voorwerp.........................................................................................................................294 

2. Vereiste van geldige titel................................................................................................................................................294 

a. De titelvereiste .............................................................................................................................................................294 

b. Is een andere vereiste dan de vereiste van het bestaan van een verzekerde schuld.....................295 

3. Vereisten van vestigingshandeling en mogelijke vormvereisten (en tijdstip van vestiging)...........295 

a. De vestiging in enge zin.............................................................................................................................................295 

b. Het ontstaan van zekerheidsrechten door voorbehoud.............................................................................296 

4. Vereiste beschikkingsbevoegdheid of derdenbescherming ...........................................................................296 

AFDELING C. Regels betreffende de totstandkoming en geldigheid van de onderliggende 

verbintenisrechtelijke overeenkomst (de zekerheidsovereenkomst) .................................................................297 

1. Totstandkoming.................................................................................................................................................................297 

a. Rechtshandeling ...........................................................................................................................................................297 

b. Vormvereisten aan de toestemming; bewijsregels.......................................................................................297 

c. Bewijs ten aanzien van derden...............................................................................................................................298 

1107


d. Regels van totstandkoming van de kaderovereenkomst ...........................................................................298 

e. Verbintenis tot zekerheidsstelling aangegaan door een vertegenwoordiger ...................................298 

2. (De bepaalbaarheid van) het « voorwerp » van overeenkomsten tot zakelijke zekerheid...............298 

a. Bepaalbaarheid van het voorwerp.......................................................................................................................298 

1° Het primaire voorwerp. .....................................................................................................................................298 

2° De verzekerde schuldvordering .....................................................................................................................299 

3° De bepaling in hoeverre de schuld verzekerd is (dekking)................................................................299 

a) Vragen die ook rijzen bij pand en hypotheek voor een bepaalde schuld................................299 

i) Plafonnering..................................................................................................................................................299 

ii) Wijzigingen in de persoon van de schuldeiser of schuldenaar .............................................300 

b) Bijkomende vragen bij pand en hypotheek voor (alle) toekomstige schulden....................300 

i) Beginsel: pand en hypotheek voor alle sommen ..........................................................................300 

ii) Dekking van onbepaalde of van bepaalde duur...........................................................................301 

iii) Wijzigingen in de persoon van de schuldenaar..........................................................................301 

iv) Wijzigingen in de persoon van de schuldeiser............................................................................302 

b. Gevolg van accessoriteit ...........................................................................................................................................302 

c. Accessoriteit mag de zelfstandige geldigheidsvereisten en modaliteiten niet doen vergeten...302 

3. Mogelijke gebreken, in het bijzonder nietigheden..............................................................................................303 

a. Rechtsbevoegdheid .....................................................................................................................................................303 

b. Handelings(on)bekwaamheid................................................................................................................................303 

c. Wilsgebreken en andere relatieve nietigheden ..............................................................................................303 

1° Wilsgebreken..........................................................................................................................................................303 

2° Nietigheden uit het consumentenrecht.......................................................................................................304 

3° Nietigheden uit het huurrecht.........................................................................................................................304 

d. Oorzaakvereiste ...........................................................................................................................................................305 

e. Nietigheden ter bescherming van derden (gezinsbelang).........................................................................305 

f. Mogelijke aansprakelijkheid en nietigheid bij derde-‐medeplichtigheid ..............................................306 

4. Niet-‐tegenwerpelijkheid aan andere schuldeisers; specifieke regels betreffende de verdachte 

periode........................................................................................................................................................................................306 

a. De gemeenrechtelijke pauliana. ............................................................................................................................306 

b. Uitbreiding bij handelingen tijdens de verdachte periode voor faillissement..................................307 

c. Niet-‐tegenwerpelijkheid van rechtshandelingen van de gefailleerde na faillissement.................307 

5. Gevolgen van het causaal karakter van de vestiging..........................................................................................307 

HOOFDSTUK IV. Verbintenisrechtelijke verhouding tussen zekerheidsgever en schuldeiser. .......308 

AFDELING A. Betreffende de verplichting tot zekerheidsstelling c.q. het recht op de beloofde 

zekerheidsstelling........................................................................................................................................................................308 

1. Voorwerp en modaliteiten.............................................................................................................................................308 

2. Uitvoering van de verbintenis tot geven .................................................................................................................309 

3. Aanvullende verplichtingen..........................................................................................................................................310 

4. De verplichting de zekerheid niet te verminderen.............................................................................................310 

AFDELING B. Betreffende de (uitoefening van de) gevestigde zekerheid...........................................................311 

1. Wijze van uitoefening van het zekerheidsrecht...................................................................................................311 

a. Misbruik t.a.v. de schuldenaar................................................................................................................................311 

b. Misbruik jegens een eigenaar van of oudere gerechtigde op het zekerheidsgoed..........................311 

c. Misbruik t.a.v. andere schuldeisers van de schuldenaar.............................................................................312 

1108


2. Gevolgen van de accessoriteit / vrijgaveplicht.....................................................................................................312 

a. Vrijgaveplicht algemeen............................................................................................................................................312 

b. Übersicherung en vrijgaveplicht............................................................................................................................313 

3. Samenwerkings-‐ en informatieplichten ..................................................................................................................313 

4. Zorgplicht ten aanzien van het onderpand; teruggaveplicht .........................................................................314 

5. Verrijkingsverbod en verantwoordingsplicht na uitoefening van het recht...........................................314 

DEEL IV. ZAKELIJKE ZEKERHEDEN OP ROEREND GOED .....................................................316 

Schema........................................................................................................................................................................................316 

I. Overdracht van roerende zaken; publiciteit bij roerende zaken............................................................318 

A. Overdracht door een beschikkingsbevoegde..............................................................................................................318 

1. Algemene vereisten voor overdracht en vestiging van zakelijke rechten................................................318 

2. Verhouding tussen juridische levering en bezit...................................................................................................318 

3. Bijkomende vereisten voor zekerheidsrechten; publiciteit als vestigingsvereiste..............................319 

B. Bescherming van derde-‐verkrijgers tegen beschikkingsonbevoegdheid ......................................................321 

1. Probleemstelling................................................................................................................................................................321 

2. Uitwerking van de vereisten in het algemeen, in het bijzonder bij toevertrouwde goederen ........322 

3. Nader over de bezitseis : werkelijk bezit (art. 1141 en 2279 BW)..............................................................323 

a. Algemeen en onmiddellijk bezit. ...........................................................................................................................323 

b. Middellijk bezit. ............................................................................................................................................................325 

4. Nader over de vereiste goede trouw.........................................................................................................................327 

a. Voorwerp.........................................................................................................................................................................327 

b. Bewijs van goede trouw............................................................................................................................................328 

c. Tijdstip van de goede trouw....................................................................................................................................329 

Beginsel: bij het verkrijgen van het recht. .......................................................................................................329 

Toepassing.....................................................................................................................................................................329 

d. Maatstaf............................................................................................................................................................................331 

Uitwerking.....................................................................................................................................................................331 

e. Wie te goeder trouw moet zijn...............................................................................................................................333 

5. Wettige en/of bezwarende titel ? ...............................................................................................................................334 

a. Het belang van de geldigheid van de titel..........................................................................................................334 

1° In beginsel niet vereist........................................................................................................................................334 

2° Onrechtstreeks van belang ...............................................................................................................................335 

b. Het belang van het bezwarend karakter van de titel. ..................................................................................336 

6. Bijzondere regels voor bepaalde situaties..............................................................................................................337 

a. Door een schuldenaar bedrieglijk om niet vervreemde goederen.........................................................337 

b. Verloren of gestolen goederen (onvrijwillige buitenbezitstelling)........................................................337 

1° Toepassingsgebied. ..............................................................................................................................................337 

2° Regel ...........................................................................................................................................................................337 

3° Vereisten voor bescherming na het verstrijken van de revindicatietermijn ..............................338 

a) Werkelijk bezit verkregen hebben...........................................................................................................338 

b) Goede trouw. .....................................................................................................................................................338 

c) Verjaring van de revindicatie (drie jaar)...............................................................................................338 

4° Tussentijdse bescherming voor het negatief belang: market overt rule. ......................................338 

7. Wegwijsplicht......................................................................................................................................................................339 

1109


8. Hoe de oudere gerechtigde zich kan beschermen...............................................................................................339 

C. Samenvatting van de rol van het bezit bij roerende zaken...................................................................................340 

II. Het verhaalsrecht op roerende zaken.............................................................................................................341 

A. Uitvoerend beslag op roerende zaken ...........................................................................................................................341 

1. Totstandkoming en vereisten ......................................................................................................................................341 

a. Algemeen kenmerk en vormen..............................................................................................................................341 

b. Voorwerp.........................................................................................................................................................................342 

c. Vereisten: uitvoerbare titel en opeisbare schuld ...........................................................................................342 

d. Opheffing.........................................................................................................................................................................343 

1° Betaling van de opgekomen schuldeisers ..................................................................................................343 

2° Kantonnement........................................................................................................................................................344 

3° Revindicatie van in beslag genomen roerende zaken...........................................................................344 

2. Gevolgen: beschikkingsonbevoegdheid, samenloop, bewindsvorm...........................................................344 

a. Relatieve beschikkingsonbevoegdheid ..............................................................................................................344 

b. Stuiting verjaring .........................................................................................................................................................345 

c. Bewindvoering ..............................................................................................................................................................345 

d. Ontstaan van samenloop. .........................................................................................................................................345 

3. Vorm van samenloop, rechten van de schuldeisers ...........................................................................................346 

a. De samenloop op de in beslag genomen goederen .......................................................................................346 

1° Verplichting van de bewindvoerder .............................................................................................................346 

2° In aanmerking komende schuldeisers.........................................................................................................346 

3° Hoelang nog samenloop kan ontstaan.........................................................................................................347 

4° Gevolgen van de samenloop; al dan niet terugwerkende kracht .....................................................348 

b. Het lot van gelden die buiten de inbeslaggenomen goederen door de schuldenaar worden 

overhandigd........................................................................................................................................................................348 

4. Gevolgen voor de schuldvorderingen.......................................................................................................................349 

a. Gelijkschakeling van de lopende interest..........................................................................................................349 

b. Geen verval van tijdsbepaling ................................................................................................................................349 

5. Afwikkeling ..........................................................................................................................................................................349 

B. Positie van de schuldeisers die beslag leggen op goederen in detentie van hun schuldenaar : derde-‐ 

verkrijgers of niet ?......................................................................................................................................................................350 

1. Vraagstelling........................................................................................................................................................................350 

2. Principiële oplossing........................................................................................................................................................350 

3. Gevolg : beperkte bescherming van de schuldeisers tegen oudere rechten............................................352 

4. Toepassingen.......................................................................................................................................................................352 

a. De inbeslaggenomen goederen worden gerevindiceerd door een derde die stelt ze van de 

beslagene te hebben verkregen. ................................................................................................................................353 

b. De inbeslaggenomen goederen worden gerevindiceerd door een derde die ze aan de beslagene 

verkocht heeft onder eigendomsvoorbehoud......................................................................................................353 

c. De inbeslaggenomen goederen zouden nooit aan de beslagen schuldenaar toebehoord hebben 

en hem slechts in bewaring, huur of dergelijke gegeven zijn........................................................................353 

d. De goederen zouden toebehoren aan de echtgenoot van de beslagene ..............................................354 

e. De beslagene zou slechts tussenpersoon zijn die de goederen voor de revindicant heeft 

verkregen.............................................................................................................................................................................354 

5. Bijzondere wettelijke bepalingen...............................................................................................................................354 

1110


III. Zekerheden op roerende zaken door voorbehoud van eigendom of zakelijke rechten ..............355 

A. Voorbehouden zekerheden bij translatieve overeenkomsten, i.h.b. de verkoop........................................355 

1. Voorbehouden zekerheden gegrond op de macht over de zaak (het feitelijk bezit)...........................355 

a. Het opschortingsrecht c.q. retentierecht van de vervreemder. ...............................................................356 

1° Situering van het opschortings-‐ c.q. retentierecht van de vervreemder t.a.v. andere 

opschortings-‐ of retentierechten.........................................................................................................................356 

2° Vereisten voor en omvang van het retentierecht van de vervreemder ........................................358 

a) Zaak waarop het retentierecht geldt; bezitsvereiste .......................................................................358 

b) Verzekerde schuldvordering (vereiste samenhang) .......................................................................359 

c) Verbintenisrechtelijke vereisten: tekortkoming van de tegenpartij; geen voorafgaande 

nakomingsplicht van de verkoper.................................................................................................................360 

d) Rechtsgevolgen ................................................................................................................................................361 

b. Terugkrijgen van de volle eigendom door ontbinding................................................................................361 

1° Verbintenisrechtelijke vereisten voor ontbinding en wijze van ontbinding ..............................361 

2° Verbintenisrechtelijke gevolgen van de ontbinding..............................................................................363 

a) Tijdstip waarop de ontbinding ingaat ....................................................................................................363 

b) Periode waarop de ontbinding betrekking heeft en omvang van de 

ongedaanmakingsverplichtingen ..................................................................................................................364 

3° Zakenrechtelijke gevolgen van de ontbinding .........................................................................................364 

2. Bezitloze of stille voorbehouden zekerheden.......................................................................................................365 

a. Erkenning in ons recht en algemene kenmerken ..........................................................................................365 

1° Oude recht................................................................................................................................................................365 

2° Huidig recht.............................................................................................................................................................366 

b. Wettelijke zekerheden van de onbetaalde verkoper ...................................................................................367 

1° Reclamerecht (quasi-‐revindicatie) en stoppage in transitu...............................................................367 

a) Reclamerecht.....................................................................................................................................................367 

i) Vereisten.........................................................................................................................................................367 

ii) Rechtsgevolgen ..........................................................................................................................................368 

b) Stoppage in transitu .......................................................................................................................................368 

2° Voorrechten van de onbetaalde verkoper op de verkochte zaak. ...................................................369 

a) Beginsel................................................................................................................................................................369 

b) Verzekerde schuldvordering......................................................................................................................369 

c) Eisen gesteld aan het onderpand; tenietgaan van het voorrecht. ..............................................370 

i) Bij vervreemding van de gekochte zaak door de koper.............................................................370 

ii) Bij onroerendmaking van de gekochte zaak .................................................................................371 

iii) Bij zaaksvorming en vermenging......................................................................................................373 

c. (Wettelijk of conventioneel recht op) ontbinding wegens wanprestatie............................................373 

1° Ontbinding ingegaan vooraleer derden rechten op de zaak verkregen hebben .......................374 

2° Ontbinding ingegaan nadat er geleverd is en derden rechten hebben verkregen op de zaak. 

............................................................................................................................................................................................375 

d. Bedongen zekerheden: eigendomsvoorbehoud.............................................................................................376 

1° Historische achtergrond ....................................................................................................................................376 

a) Het systeem van de wetboeken van 1804/1807: geen eigendomsvoorbehoud, enkel 

voorrecht en een beperkt revindicatierecht.............................................................................................377 

b) De wetten van 1851 en de rechtspraak inzake ontbinding en eigendomsvoorbehoud 

onder de gelding daarvan ontstaan ..............................................................................................................378 

1111


c) De incoherentie van de arresten van 1933 met het burgerlijk recht........................................380 

d) De foute kwalificatie van het eigendomsvoorbehoud in de rechtspraak ...............................382 

e) Het wettelijk systeem wijzigt in 1997 maar Cassatie volhardt in de dwaling .....................384 

2° Aard van het beding (opschortende voorwaarde).................................................................................385 

3° Aard van het recht (zekerheidsrecht); zakenrechtelijke positie van de partijen. ....................386 

a) Het eigendomsvoorbehoud als slechts een zekerheidsrecht .......................................................387 

b) De zakenrechtelijke positie van de koper.............................................................................................388 

4° Vereisten voor totstandkoming en voor tegenwerpelijkheid bij samenloop .............................389 

a) Totstandkoming; beding of overeenkomst ..........................................................................................389 

b) Verbintenisrechtelijke beperkingen .......................................................................................................390 

c) Tegenwerpelijkheid bij samenloop en wijze van uitoefening......................................................390 

i) Vereisten voor tegenwerpelijkheid ....................................................................................................390 

ii) Tijdige uitoefening....................................................................................................................................394 

5° Verzekerde schuldvordering; geen verruimd eigendomsvoorbehoud na samenloop ...........395 

a) Wettelijke omvang van de schuldvordering........................................................................................395 

b) Geen verruimd eigendomsvoorbehoud na samenloop; bedingen van ondeelbaarheid. .397 

6° Eisen betreffende het onderpand – "verlengd" eigendomsvoorbehoud ......................................398 

a) Onroerende natrekking ................................................................................................................................398 

b) Zaaksvorming, vereniging, roerende natrekking..............................................................................399 

i) Toepassing van de regels van het BW ...............................................................................................399 

ii) (Geen) verlenging door zakelijke subrogatie in de nieuwe zaak, wel in een ev. 

vergoedingsvordering...................................................................................................................................400 

iii) Loonfabricage............................................................................................................................................400 

c) Vermenging van soortgoederen................................................................................................................401 

d) Doorverkochte goederen.............................................................................................................................401 

i) Beschikkingsbevoegde koper (K1) .....................................................................................................402 

ii) Beschikkingsonbevoegde koper. ........................................................................................................403 

e) Goederen waarop de koper andere rechten toekent.......................................................................404 

7° Gevolgen van de uitoefening............................................................................................................................405 

e. Conflicten tussen voorbehouden zekerheden en door de verkrijger gevestigde zekerheden...406 

i) Voorrang van de zekerheden voorbehouden door de verkoper............................................406 

ii) Voorrang van de schuldeiser gesubrogeerd in de rechten van de verkoper...................406 

iii) Kosten tot behoud ...................................................................................................................................407 

3. Addendum – niet-‐contractuele titels van eigendomsoverdracht.................................................................407 

B. Gebruik van eigendom als zekerheid bij niet-‐translatieve overeenkomsten ...............................................408 

1. Algemeen...............................................................................................................................................................................408 

2. Bruikleen en gewone huur ............................................................................................................................................409 

3. Consignatie (bewaargeving) met het oog op verkoop & commissie...........................................................409 

4. Leasing of financieringshuur (met koopoptie).....................................................................................................410 

a. Begrip................................................................................................................................................................................410 

b. De leasing als zekerheidsmechanisme ...............................................................................................................412 

1° Zakenrechtelijk gevolg........................................................................................................................................412 

2° Verbintenisrechtelijk...........................................................................................................................................413 

c. De leasing als ‘stil’ zekerheidsmechanisme en de derde-‐verkrijger te goeder trouw....................413 

d. De bescherming van de huurder bij insolventie van de verhuurder ....................................................415 

e. Leveraged leasing ........................................................................................................................................................415 

1112


5. Loonfabricage......................................................................................................................................................................415 

IV. Eigendomsoverdracht aan de schuldeiser tot zekerheid........................................................................417 

A. Uitgangspunt: geen erkenning van de zekerheidseigendom ...............................................................................417 

B. Als volwaardig erkende eigendomsoverdrachten met zekerheidsfunctie ....................................................418 

1. Eigendom van soortzaken .............................................................................................................................................418 

2. Sale & leaseback.................................................................................................................................................................418 

a. Begrip................................................................................................................................................................................418 

b. Tegenwerpelijkheid bij samenloop......................................................................................................................419 

c. Conflicten met oudere rechten...............................................................................................................................419 

d. Bescherming van de huurder/leasingnemer...................................................................................................420 

3. Andere gevallen van cessie-‐retrocessie...................................................................................................................420 

V. Gevestigde pandrechten en gelijkgestelde bijzondere voorrechten ....................................................421 

A. Algemene kenmerken van pandrechten .......................................................................................................................423 

1. Wijze van totstandkoming (« vestiging ») ..............................................................................................................423 

a. Grondvereisten voor vestiging, parallel aan de vereisten voor overdracht.......................................423 

1° Overdraagbaarheid. .............................................................................................................................................423 

2° Geldige verbintenis tot pandvestiging.........................................................................................................423 

3° Vestigingshandeling.............................................................................................................................................424 

4° Bestaan van de zaak.............................................................................................................................................425 

5° Beschikkingsbevoegdheid of derdenbescherming.................................................................................425 

b. Verschillende mogelijke constellaties van titel en levering ......................................................................425 

2. Onderliggende verbintenisrechtelijke overeenkomst en obligatoire rechtsverhouding...................426 

a. Verplichting tot vestiging van het pand .............................................................................................................427 

b. Zorgplichten...................................................................................................................................................................427 

c. Beperkingen ...................................................................................................................................................................427 

3. (Goederenrechtelijke) rechtsgevolgen van pandrechten ................................................................................427 

a. Zakelijk recht .................................................................................................................................................................428 

b. Accessoir zekerheidsrecht.......................................................................................................................................428 

c. Retentierecht of vergelijkbare rechten...............................................................................................................428 

d. Bijzonder voorrecht en afzonderingsrecht ......................................................................................................429 

e. Afscheidingsrecht (separatist); regels inzake executie...............................................................................429 

1° Procedure inzake pandverzilvering..............................................................................................................429 

a) Procedure om tot realisatie te kunnen overgaan..............................................................................429 

i) Wettelijk geregelde procedures...........................................................................................................429 

ii) Dwingend karakter...................................................................................................................................430 

b) Verdere afwikkeling.......................................................................................................................................431 

2° Gevolgen van gerechtelijke reorganisatie ..................................................................................................431 

3° Gevolgen van beslag door een andere schuldeiser ................................................................................431 

4° Gevolgen van het faillissement op het executierecht van de pandhouder...................................432 

f. Behoud en tenietgaan .................................................................................................................................................432 

g. Pand op pand. ................................................................................................................................................................432 

4. Zakenrechtelijke conflicten...........................................................................................................................................432 

B. Vuistpandrechten en gelijk te stellen rechten............................................................................................................433 

1. Vereiste die geldt voor alle vuistpandrechten en gelijkgestelde rechten: buitenbezitstelling........433 

1113


a. Betekenis van de eis van buitenbezitstelling...................................................................................................433 

b. Uitwerking van de buitenbezitstellingseis. ......................................................................................................433 

c. Verbintenisrechtelijke aspecten van de verhouding tussen de derde-‐houder en de pandhouder. 

..................................................................................................................................................................................................435 

2. Verschillende vormen van vestiging of ontstaan van vuistpandrechten ..................................................436 

a. Pandrechten die ook zonder beding krachtens de wet of interpretatie daarvan impliciet gelden 

..................................................................................................................................................................................................436 

1° Het voorrecht van de commissionair ...........................................................................................................436 

a) Onderpand en vestiging................................................................................................................................437 


c) Rechtsgevolgen.................................................................................................................................................437 

2° Het voorrecht van de geldschieter van de commissionair..................................................................438 

3° Het voorrecht van de vervoerder...................................................................................................................438 

a) Onderpand en vestiging................................................................................................................................439 



4° Het voorrecht van de houder van achtergelaten voorwerpen..........................................................440 

a) Onderpand..........................................................................................................................................................440 



5° Het retentierecht voor douanerechten of accijnzen ..............................................................................441 

6° Het voorrecht van de gemene averij.............................................................................................................441 

7° Het voorrecht van de geldschieter van de kapitein: voorrecht voor de lening op bodemerij 

............................................................................................................................................................................................441 

8° Het zgn. "retentierecht": een wettelijk vuistpandrecht onder een andere naam .....................441 

a) Totstandkoming, onderpand en verzekerde schuldvordering; verbintenisrechtelijke 

vereisten ...................................................................................................................................................................442 

i) Beslagbaar onderpand .............................................................................................................................442 

ii) Eisen aan het bezit van het onderpand............................................................................................443 

iii) Verzekerde schuldvordering: wanneer is er een voldoende nauwe band ? ..................443 

iv) Vereiste dat het bezit verkregen werd van een beschikkingsbevoegde ..........................446 

b) Rechtsgevolgen van het retentierecht ...................................................................................................446 

b. Pandrechten die bij overeenkomst zijn gevestigd.........................................................................................447 

1° Totstandkoming; verzekerde schuldvordering .......................................................................................447 

a) Hoe uitdrukkelijk moet de overeenkomst zijn ?................................................................................447 


c) Bijkomende vormvereisten behalve buitenbezitstelling ...............................................................448 

d) Wanneer ontstaat het pandrecht; combinatie met hoger besproken vereisten..................448 

2° Rechtsgevolgen (voorrecht, executierecht, retentierecht).................................................................449 

c. Wettelijke uitbreiding van een conventioneel pandrecht (Art. 2082 II BW).....................................449 

3. Bescherming van de derde-‐verkrijger van een pandrecht..............................................................................449 

a. Uitgangspunten: anterioriteitsbeginsel en derdenbescherming; behoudskosten. .........................450 

2° Regel behoudens derdenbescherming ........................................................................................................450 

3° Derdenbescherming ............................................................................................................................................451 

b. Eisen gesteld aan de goede trouw........................................................................................................................452 

1° Tijdstip van de goede trouw.............................................................................................................................452 

1114


2° Voorwerp van de goede trouw: beschikkingsbevoegdheid in concreto........................................452 

a) Bij het voorrecht van de commissionair en de ondercommissionair.......................................452 

b) Bij het conventioneel vuistpand ...............................................................................................................452 

c) Bij het zgn. retentierecht (materiële band tussen schuldvordering en zaak).......................453 

d) Bij het voorrecht van de vervoerder.......................................................................................................454 

3° Bewijslast .................................................................................................................................................................455 

4. Behoud en tenietgaan van vuistpandrechten........................................................................................................455 

a. Behoud en tenietgaan afhankelijk van het bezit.............................................................................................455 

1° Behoud zolang men bezit ..................................................................................................................................455 

2° In beginsel geen volgrecht bij bezitsverlies...............................................................................................455 

3° Bij onvrijwillig bezitsverlies.............................................................................................................................455 

4° Handhaving op andere goederen na bezitsverlies .................................................................................456 

b. Ontbinding van de pandovereenkomst wegens wanprestatie ................................................................456 

C. Quasi-‐stille pandrechten, gegrond op het bezit van de plaats.............................................................................457 

1. Pandrecht/voorrecht van de verhuurder of verpachter van onroerende goederen ...........................457 

a. Onderliggende verbintenis tot zekerheidsverschaffing..............................................................................457 

b. Vestiging en voorwerp ..............................................................................................................................................457 

1° Voorwerp..................................................................................................................................................................457 

a) Verhuurd onroerend goed...........................................................................................................................457 

b) Stofferende goederen ....................................................................................................................................458 

2° Tijdstip van vestiging en ranginname..........................................................................................................459 

c. Verzekerde schuldvordering...................................................................................................................................460 

1° Huur............................................................................................................................................................................460 

2° Pacht ...........................................................................................................................................................................461 

d. Conflicten met en derdenbescherming tegen oudere zakelijke rechten .............................................461 

1° Uitgangspunt: anterioriteitsbeginsel............................................................................................................461 

2° Toepassing van de regel op het conflict met een pand op handelszaak........................................462 

3° Specifieke uitzondering bij conflict met een landbouwvoorrecht...................................................462 

4° Uitzondering: derdenbescherming van de verhuurder tegen oudere rechten..........................463 

a) Vereisten voor bescherming.......................................................................................................................463 

b) Nader over de vereiste goede trouw ......................................................................................................464 

i) Wat betreft een oudere inpandgeving van de handelszaak:....................................................464 

ii) Wat betreft oudere rechten voorbehouden door de partij van wie de zaak afkomstig is: 

.................................................................................................................................................................................464 

c) Beperking door de leer van het rechtsmisbruik ................................................................................466 

e. Behoud en tenietgaan; volgrecht en conflicten met latere verkrijgers. ...............................................466 

1° Beschikkingsbevoegdheid van de huurder................................................................................................467 

2° Volgrecht bij onbevoegde beschikkingen...................................................................................................467 

a) Beginsel................................................................................................................................................................467 

b) Termijn ................................................................................................................................................................468 

c) Pleegvormen (procedure)............................................................................................................................468 

3° Derde-‐verkrijgers te goeder trouw...............................................................................................................469 

a) Verhouding met bezitloze derde-‐verkrijgers......................................................................................469 

b) Verhouding met derde-‐verkrijgers met feitelijk bezit ....................................................................469 

c) Verhouding met een derde-‐verkrijger verhuurder van de nieuwe situs.................................470 

4° Zakelijke subrogatie bij gebrek aan volgrecht .........................................................................................470 

1115


f. Gevolgen; uitoefening .................................................................................................................................................470 

2. Voorrecht van de hotelhouder en de vervoerder van reizigers op zee.....................................................471 

a. Vestiging en onderpand ............................................................................................................................................471 

b. Verzekerde schuldvorderingen.............................................................................................................................471 

c. Conflicten met oudere rechten en derdenbescherming..............................................................................472 

d. Behoud en tenietgaan ................................................................................................................................................472 

e. Gevolgen...........................................................................................................................................................................472 

3. "Aanhoudingsrecht" van de overheid ten aanzien van transportmiddelen.............................................472 

D. Registerpandrechten.............................................................................................................................................................474 

1. Pand op handelszaak .......................................................................................................................................................474 

a. (Mogelijk) voorwerp...................................................................................................................................................475 

b. Vast of vlottend voorwerp karakter van het voorwerp ..............................................................................476 

1° Gevolgen bij vaste bestanddelen....................................................................................................................477 

2° Gevolgen bij vlottende bestanddelen: de “harmonicaregel”..............................................................477 

c. Vestiging en tegenwerpelijkheid...........................................................................................................................479 

1° Titel en vestiging ...................................................................................................................................................479 

2° Inschrijving (publiciteit)....................................................................................................................................479 

a) De vorm van de inschrijving.......................................................................................................................479 

b) Plaats van inschrijving..................................................................................................................................480 

c) Gevolgen van de inschrijving......................................................................................................................481 

d. Verzekerde schuldvorderingen.............................................................................................................................481 

e. Derdenbescherming en conflicten met oudere rechten op de lichamelijke goederen van de 

handelszaak ........................................................................................................................................................................482 

1° Verduidelijking van “oudere rechten” .........................................................................................................482 

2° Geen derdenbescherming zonder ontvangst in bezit............................................................................483 

f. Behoud en tenietgaan; volgrecht en conflicten met jongere rechten.....................................................484 

1° Volgrecht op de handelszaak als geheel (in globo) ................................................................................485 

2° Volgrecht op de lichamelijke bestanddelen van de handelszaak (ut singuli).............................485 

a) Bevoegde vervreemding...............................................................................................................................486 

i) In bepaalde gevallen vervreemdingsbevoegdheid in afwijking van de regel...................486 

ii) Omweg voor nieuwe kredietverleners via de rechten van de leverancier ......................487 

b) Onbevoegde vervreemding.........................................................................................................................487 

i) Omvang van het volgrecht......................................................................................................................487 

ii) Tenietgaan door bescherming van de derde-‐verkrijger in bezit te goeder trouw .......488 

iii) Handhaving door zakelijke subrogatie...........................................................................................489 

iv) Na het verstrijken van de termijn .....................................................................................................489 

v) Voorrang op een jonger pandrecht van de verhuurder............................................................489 

g. Rechtsgevolgen en uitwinning ...............................................................................................................................490 

1° Verplichtingen van de pandgever..................................................................................................................491 

2° Uitwinning................................................................................................................................................................491 

2. Landbouwvoorrecht.........................................................................................................................................................492 

a. Vestiging en onderpand. ...........................................................................................................................................492 

1° Mogelijk onderpand.............................................................................................................................................492 

2° Vestiging en effectief onderpand....................................................................................................................493 

a) Vestiging..............................................................................................................................................................493 

b) Tegenwerpelijkheid .......................................................................................................................................494 

1116


b. Verzekerde schuldvordering ..................................................................................................................................494 

c. Conflicten met oudere zakelijke rechten en derdenbescherming ..........................................................494 

1° Uitgangspunt: anterioriteitsbeginsel............................................................................................................494 

2° Derdenbescherming van de uitlener............................................................................................................495 

d. Behoud en tenietgaan; volgrecht en conflicten met jongere zakelijke rechten................................496 

1° Beschikkingsbevoegdheid van de landbouwer -‐ bevoegde vervreemding..................................496 

2° Bij onbevoegde vervreemding ........................................................................................................................496 

3° Derde-‐verkrijgers te goeder trouw...............................................................................................................497 

e. Rechtsgevolgen; uitoefening...................................................................................................................................497 

1° Verplichtingen van de pandgever..................................................................................................................497 

2° Uitwinning................................................................................................................................................................497 

3. Hypotheek op onroerende goederen door bestemming ..................................................................................497 

4. Steenkolenwarrants .........................................................................................................................................................498 

VI. Andere bijzondere voorrechten.......................................................................................................................499 

A. Voorrechten gegrond op kosten of risico's ten behoeve van de zaak. .............................................................499 

1. Algemene kenmerken......................................................................................................................................................499 

2. Voorrecht voor kosten tot behoud van een roerende zaak............................................................................499 

a. Voorwerp.........................................................................................................................................................................499 

b. Verzekerde schuldvorderingen.............................................................................................................................500 

1° Kosten tot materieel of juridisch behoud van de zaak..........................................................................501 

2° Kosten waardoor de zaak haar materiële waarde behoudt (herstellingen)...............................502 

3° Kosten voor het onderhoud van de zaak. ...................................................................................................502 

4° Kosten voor het gebruik/ rendement van de zaak.................................................................................502 

5° Andere niet-‐bevoorrechte kosten..................................................................................................................503 

c. Behoud en tenietgaan.................................................................................................................................................503 

d. Rang...................................................................................................................................................................................504 

3. Voorrechten op de oogst ................................................................................................................................................505 

a. In eerste orde: voorrecht voor kosten van de oogst.....................................................................................505 

b. In tweede en derde orde: voorrecht van de verpachter en landbouwvoorrecht op de oogst....505 

c. In vierde orde: voorrecht voor teveel betaalde vergoedingen voor schade aan de oogst............505 

4. Voorrecht van de zaakverzekeraar............................................................................................................................506 

a. Onderpand ......................................................................................................................................................................506 


5. Voorrechten voor douanerechten en accijnzen. ..................................................................................................506 

a. Op de belastbare goederen zelf..............................................................................................................................506 

b. Op goederen in belastingentrepots......................................................................................................................506 

B. Voorrechten voor schuld(vordering)en veroorzaakt door of met behulp van de zaak ...........................508 

DEEL V. ZAKELIJKE RECHTEN OP SCHULDVORDERINGEN OP NAAM .................................509 

HOOFDSTUK I. Inleiding en basisbegrippen ......................................................................................................509 


1. Behandelde materie: schuldvorderingen op naam.............................................................................................509 

a. In dit Deel besproken activa in het algemeen..................................................................................................509 

1117


b. Financiële activa (toepassingsgebied van de bijzondere regeling inzake financiële zekerheden). 

..................................................................................................................................................................................................510 

2. Overzicht van de in dit Deel behandelde vragen .................................................................................................512 

3. Verschil tussen zakelijke zekerheden op schuldvorderingen en persoonlijke zekerheden, vanuit 

het standpunt van de schuldenaar van de schuldenaar. .......................................................................................512 

AFDELING B. De toepasselijkheid van de regels van zakenrecht op schuldvorderingen op naam..........514 

1. Principiële toepasselijkheid van de algemene beginselen van ons zakenrecht.....................................514 

2. Nuancering : onderscheid tussen “externe” en “interne bepalingen. .........................................................514 

a. Externe werking van geldige interne beperkingen of modaliteiten ......................................................515 

b. Vereiste voor externe werking: (interne) geldigheid van dergelijke bepalingen............................517 

c. Beperking aan de externe werking door het vertrouwensbeginsel.......................................................518 

1° Niet op naam, abstractie ....................................................................................................................................518 

2° Simulatie (veinzing).............................................................................................................................................519 

3° Andere toepassingen van het vertrouwensbeginsel .............................................................................519 

d. Overblijvende betekenis van de klassieke beginselen bij schuldvorderingen -‐ onderscheid 

tussen interne en externe bedingen betreffende des schuldvordering....................................................519 

3. Toepassingen (bij schuldvorderingen op naam).................................................................................................521 

a. Onvervreemdbaarheden en overdraagbaarheidsbeperkingen, verblijvens-‐ en 

voortzettingsbedingen. ..................................................................................................................................................521 

1° Verbintenisrechtelijke beperkingen aan onvervreemdbaarheidsbedingen bij 

schuldvorderingen.....................................................................................................................................................521 

a) Niet intern overeengekomen beperkingen. .........................................................................................521 

b) Intern overeengekomen beperkingen. ..................................................................................................523 

2° De zakelijke werking van conventionele overdrachtsbeperkingen: interne werken zakelijk, 

externe niet zakelijk ..................................................................................................................................................524 

3° Beperkingen aan de externe werking ..........................................................................................................525 

a) Externe werking sluit beslag niet uit ......................................................................................................525 

b) Sluit externe werking van een overdrachtsbeperking alle gevolgen uit van een strijdige 

cessie ?.......................................................................................................................................................................526 

b. Deelbaarheid en ondeelbaarheid..........................................................................................................................527 

c. Onbeschikbaarheden..................................................................................................................................................528 

d. Verbintenisrechtelijke zekerheidsconstructies..............................................................................................529 

HOOFDSTUK II. Verkrijging van schuldvorderingen op naam ....................................................................532 

AFDELING A. Overdracht en andere wijzen van verkrijging.....................................................................................533 

1. Overdracht van schuldvordering................................................................................................................................533 

a. Algemene vereisten.....................................................................................................................................................533 

1° Overdraagbaarheid en bestaan.......................................................................................................................533 

2° Geldige titel..............................................................................................................................................................534 

3° Levering (vormvrij) .............................................................................................................................................534 

a) Algemeen en bij cessie ..................................................................................................................................534 

b) Bij zakelijke zekerheden op schuldvorderingen ...............................................................................535 

4° Beschikkingsbevoegdheid.................................................................................................................................535 

b. Het « bezit » van de schuldvordering..................................................................................................................535 

1° Gebruik van de term bezit bij schuldvorderingen..................................................................................535 

2° Sterk en zwak bezit ..............................................................................................................................................536 

1118


3° De « lokalisatie » van een schuldvordering ...............................................................................................537 

4° Rol van het bezit....................................................................................................................................................537 

c. Overdracht van (zakenrechtelijk) toekomstige schuldvorderingen......................................................538 

1° Vragen waarvoor het onderscheid tussen bestaande en toekomstige schuldvorderingen in 

beginsel al dan niet relevant is. ............................................................................................................................539 

2° Criteria voor het al dan niet toekomstig zijn van een schuldvordering........................................540 

Het is dan ook nodig om de verschillende soorten schuldvorderingen te overlopen. .................541 

a) Schuldvorderingen uit nog niet bestaande overeenkomsten of andere 

rechtsverhoudingen ............................................................................................................................................541 

b) Zgn. relatief toekomstige schuldvorderingen.....................................................................................541 

c) Schuldvorderingen uit bestaande rechtsverhoudingen (in Nederland reletief toekomstige 

schuldvorderingen) .............................................................................................................................................541 

i) Schuldvordering onder tijdsbepaling of (opschortende) voorwaarde ...............................541 

ii) Schuldvorderingen afhankelijk van een nog niet geleverde tegenprestatie ...................542 

iii) Schuldvorderingen tot vergoeding wegens niet-‐nakoming ..................................................544 

iv) Schuldvorderingen die later ontstaan uit een bestaande rechtsverhouding.................544 

v) Rekeningtegoeden.....................................................................................................................................545 

vi) Regresvorderingen..................................................................................................................................546 

vii) Samengevat ...............................................................................................................................................547 

d. De vereiste buitenbezitstelling voor toepassing van de bijzondere regels inzake financiële 

instrumenten......................................................................................................................................................................547 

1° Relevantie.................................................................................................................................................................547 

2° Invulling ....................................................................................................................................................................548 

2. (Oneigenlijke) natrekking (en daaruit voortvloeiende zgn. rechtstreekse vordering bij kwalitatieve 

rechten) ......................................................................................................................................................................................548 

a. Algemeen .........................................................................................................................................................................548 

b. Schuldvorderingen die ab initio aan iemand anders toekomen..............................................................549 

c. Schuldvorderingen die als accessorium mee overgaan...............................................................................550 

Vereisten voor overgang – toepassingsgebied van de regel..........................................................................551 

Afbakening van het kwalitatief gedeelte van langlopende schuldvorderingen ....................................553 

3. Verkrijging op naam van een middellijke vertegenwoordiger (die in naam als cessionaris 

optreedt) ....................................................................................................................................................................................555 

4. Verkrijging van een schuldvordering door zakelijke subrogatie..................................................................556 

5. Verkrijging van een schuldvordering door persoonlijke subrogatie..........................................................556 

a. Vereisten voor subrogatie........................................................................................................................................556 

b. Omvang van de subrogatie ......................................................................................................................................558 

c. Gevolgen van subrogatie...........................................................................................................................................559 

6. Verkrijging onder algemene titel................................................................................................................................560 

AFDELING B. Weerslag van de overgang van een schuldvordering op naam op de interne verhouding 

(verbintenisrechtelijke vragen).............................................................................................................................................561 

1. De interne verhouding en de cessie van schuldvorderingen op naam ......................................................561 

a. Uitwerking van de cessie zonder toestemming van de cessus.................................................................561 

b. De kennisgeving van de cessie...............................................................................................................................562 

1° Erkenning .................................................................................................................................................................563 

2° Kennisgeving...........................................................................................................................................................563 

a) Inhoud van de kennisgeving.......................................................................................................................563 

1119


b) Vorm van de kennisgeving..........................................................................................................................563 

c) Uitwerking van de kennisgeving...............................................................................................................565 

d) Auteur van de kennisgeving.......................................................................................................................565 

e) Tijdstip van de kennisgeving......................................................................................................................566 

c. Uitwerking van de cessie voor de kennisgeving of erkenning .................................................................566 

d. Uitwerking na de kennisgeving .............................................................................................................................567 

1° Betaalplicht jegens cessionaris; betaling aan cedent niet bevrijdend. ..........................................567 

2° Tegenwerpelijkheid van excepties uit de dekkingsverhouding .......................................................568 

3° Geen tegenwerpelijkheid van excepties uit de valutaverhouding...................................................570 

4° Gevolgen bij niet of beperkt overdraagbare schuldvorderingen .....................................................571 

e. Bij twijfel..........................................................................................................................................................................571 

f. Regres van de cessionaris na betaling aan de schijnschuldeiser .............................................................572 

2. De interne verhouding bij verkrijging van een schuldvordering via middellijke 

vertegenwoordiging of zakelijke subrogatie..............................................................................................................572 

a. Aan wie betalen.............................................................................................................................................................572 

b. Tegenwerpelijkheid van excepties.......................................................................................................................572 

3. De interne verhouding bij andere wijzen van verkrijging van een schuldvordering. .........................572 

a. Aan wie betalen.............................................................................................................................................................572 

b. Tegenwerpelijkheid van excepties.......................................................................................................................573 

AFDELING C. Afdeling Bijzondere regels voor loon-‐ en soortgelijke schuldvorderingen 

(inkomensvorderingen)............................................................................................................................................................574 

1. Beperkingen aan overdraagbaarheid en beslagbaarheid (art. 1409 en v. en 1412 I GerW) ............574 

a. Overzicht van principieel niet of beperkt overdraagbare inkomensvorderingen...........................574 

1° Arbeids-‐ en vervangingsinkomen..................................................................................................................574 

2° Inkomsten van personen zonder arbeids-‐ of vervangingsinkomen ...............................................576 

3° Andere sociale uitkeringen (kostencompenserende vergoedingen en leefgeld)......................576 

b. Van inkomensvorderingen afkomstige rekeningtegoeden .......................................................................577 

1° Beginsel .....................................................................................................................................................................577 

2° Handhaving van het oorspronkelijke statuut op de gelden na inning van de schuldvordering 

door een bewindvoerder.........................................................................................................................................577 

3° Tijdelijke handhaving van het oorspronkelijke statuut op de rekeningtegoeden ontstaan 

door inning van de schuldvordering door de gerechtigde .......................................................................578 

c. Uitzonderingen voor bepaalde schuldeisers....................................................................................................579 

1° Door het OCMW voorgeschoten ziektekosten..........................................................................................579 

2° Terugvordering van ten onrechte verkregen sociale uitkeringen...................................................579 

3° Onderhoudsschulden ..........................................................................................................................................580 

2. Vormvereisten voor overdracht en inpandgeving..............................................................................................580 

a. Vereisten gesteld aan de zekerheidsovereenkomst .....................................................................................580 

b. Vereisten voor de uitoefening van het zekerheidsrecht; vorm van de publiciteit ..........................581 

c. Ontstaan en rang van het zakelijk recht.............................................................................................................582 

HOOFDSTUK III. Verhaalsrecht op schuldvorderingen..................................................................................583 

AFDELING A. Uitvoerend beslag op schuldvorderingen.............................................................................................584 

1. Structuur, voorwerp en oorzaak.................................................................................................................................584 

a. Oorzaak van het beslag..............................................................................................................................................584 

b. Voorwerp van het beslag..........................................................................................................................................585 

1120


1° Het geheel van de schuldvorderingen..........................................................................................................586 

a) Algemeen.............................................................................................................................................................586 

b) Precisering inzake "toekomstige" schuldvorderingen....................................................................587 

c) Precisering bij rekeningtegoeden.............................................................................................................587 

2° Op een derde of de beslaglegger zelf............................................................................................................588 

3° In België "gelegen"................................................................................................................................................589 

4° Zoals zij bestonden ten tijde van het beslag..............................................................................................590 

5° Toepassing bij kwaliteitsrekeningen............................................................................................................591 

2. Vormen...................................................................................................................................................................................592 

a. Gemeen recht.................................................................................................................................................................592 

b. Fiscaal recht en sociale zekerheidsrecht...........................................................................................................593 

1° Fiscaal en parafiscaal derdenbeslag s.s. ......................................................................................................593 

2° Derdenbeslag door fiscale kennisgeving (notificatie) en aanverwante vormen.......................594 

c. Appartementsrecht .....................................................................................................................................................595 

3. Rechtsgevolgen...................................................................................................................................................................595 

a. Gevolgen voor de beslagen schuldenaar in verhouding tot zijn schuldeisers...................................595 

1° Wat betreft eigendom en beschikkingsbevoegdheid over de schuldvordering (oorzaak)...595 

2° W.b. de verjaring en de opeisbaarheid van de oorzaken van het beslag ......................................596 

b. Gevolgen voor de beslagen schuldenaar in verhouding tot de derde-‐beslagene (voorwerp van 

beslag) ...................................................................................................................................................................................596 

c. Gevolgen voor de derde-‐schuldenaar: blokkeringsplicht, verklaringsplicht, afgifteplicht..........597 

1° Afgifteverbod en verplichting tot schuldverklaring en sancties ......................................................597 

a) Afgifteverbod en verplichting tot schuldverklaring.........................................................................597 

i) Afgifteverbod (blokkeringsplicht) ......................................................................................................597 

ii) Verklaringsplicht.......................................................................................................................................598 

iii) Een verplichting tot aanvullende verklaring ...............................................................................599 

b) Mogelijke sanctie: veroordeling tot de oorzaken van het beslag ...............................................599 

i) Vereisten voor deze veroordeling.......................................................................................................600 

ii) Omvang en gevolgen................................................................................................................................601 

c) Andere mogelijke sancties...........................................................................................................................601 

d) Ingaan en duur van het afgifteverbod....................................................................................................602 

2° Afgifteverplichting; vrijwillige afgifte; kantonnement van het voorwerp ...................................602 

a) Gemeen recht ....................................................................................................................................................603 

i) Tijdstip van de afgifteplicht ...................................................................................................................603 

ii) Voorwerp van de afgifteplicht .............................................................................................................603 

iii) Tegenwerpelijkheid verweermiddelen..........................................................................................603 

iv) Gevolgen afgifte.........................................................................................................................................604 

b) Bij (para)fiscale notificatie en fiscaal derdenbeslag ........................................................................604 

c) Kantonnement van het voorwerp van het beslag..............................................................................604 

4. Tegeldemaking van het voorwerp van het beslag...............................................................................................605 

5. Collectief karakter; evenredige verdeling ; opheffing .......................................................................................605 

AFDELING B. Verhaalsrecht van de schuldeisers op schuldvorderingen op naam van hun schuldenaar: 

derde-‐verkrijgers of niet ?........................................................................................................................................................608 

1. Vraagstelling........................................................................................................................................................................608 

2. Principiële oplossing........................................................................................................................................................608 

1121


HOOFDSTUK IV. Voorbehouden zekerheidsrechten op schuldvorderingen ..........................................611 

1. Voor de kennisgeving van de cessie ..........................................................................................................................611 

2. Na de kennisgeving of erkenning van de cessie...................................................................................................611 

HOOFDSTUK V. Eigendomsrecht op schuldvorderingen toegekend aan de schuldeiser tot zekerheid 

...........................................................................................................................................................................................612 

AFDELING A. Uitgangspunten.................................................................................................................................................612 

1. Beginsel..................................................................................................................................................................................612 

2. Gevolgen bij gebreke van volwaardige eigendomsoverdracht......................................................................613 

3. Criterium voor volwaardige eigendomsoverdracht...........................................................................................614 

4. Verschil met niet krachtens cessie verkregen schuldvorderingen met zekerheidsoogmerk (bv. 

overschrijving van een geldsom) ....................................................................................................................................614 

a. Creditering van een rekening .................................................................................................................................615 

b. Andere voorbeelden...................................................................................................................................................615 

AFDELING B. Toepassingen (als volwaardig erkende eigendomsoverdrachten tot zekerheid)...............616 

1. Financiële instrumenten met buitenbezitstelling, bankvorderingen en rekeningtegoeden............616 

a. Fiduciaire cessies tussen rechtspersonen (art. 12 WFZ)............................................................................616 

1° Totstandkoming: erkenning als zakelijk recht.........................................................................................616 

2° Nadere rechtsgevolgen.......................................................................................................................................617 

b. Cessie-‐retrocessieverrichtingen ("repo's") (art. 13 WFZ).........................................................................618 

2. Andere voorbeelden.........................................................................................................................................................618 

HOOFDSTUK VI. Pandrechten en gelijkaardige zekerheidsrechten op schuldvorderingen op naam; 

bij bepaalde schuldvorderingen inherente voorrangsmechanismen.......................................................619 

AFDELING A. Uitdrukkelijke pandrechten op schuldvorderingen .........................................................................620 

1. Wijze van totstandkoming en vereisten daartoe ("vestiging") .....................................................................620 

a. Uitdrukkelijk bedongen pandrechten.................................................................................................................620 

1° Inpandgeving van schuldvorderingen als dusdanig ..............................................................................620 

a) Overdraagbaarheid.........................................................................................................................................620 

b) Geldige titel........................................................................................................................................................621 

c) Levering (vormvrij) en bewijs ...................................................................................................................621 

i) Regel: vormvrije levering -‐ stil pandrecht .......................................................................................621 

ii) Schakeringen...............................................................................................................................................622 

d) Beschikkingsbevoegdheid of derdenbescherming...........................................................................622 

e) Bestaan van de schuldvordering ..............................................................................................................623 

2° Inpandgeving van schuldvorderingen in het kader van een registerpandrecht .......................624 

a) Inpandgeving handelszaak..........................................................................................................................624 

b) Landbouwvoorrecht ......................................................................................................................................624 

b. Pandrechten van rechtswege .................................................................................................................................625 

1° Wettelijke voorrechten op financiële instrumenten als impliciet verschafte pandrechten.625 

a) Voorrecht van de "gekwalificeerde financiële tussenpersonen" (art. 31 § 1 WFSFD)......625 

b) Voorrecht van de verrekenings-‐ en vereffeningsinstellingen (art. 31 § 2 WFSFD) ...........625 

c) Voorrecht van de Nationale Bank van België (artikel 7 van de Wet van 22 februari 1998 

tot vaststelling van het organiek statuut van de Nationale Bank van België)............................626 

2° Onroerendmaking van huurvorderingen...................................................................................................626 

2. Verzekerde schuldvordering........................................................................................................................................627 

1122


3. Behoud en tenietgaan......................................................................................................................................................627 

a. Accessoir karakter.......................................................................................................................................................627 

b. Gevolgen van cessie of tweede inpandgeving voor het oudere pandrecht ........................................627 

1° Algemeen ..................................................................................................................................................................627 

2° Bevoegdheid tot cessie na globale inpandgeving van schuldvorderingen ..................................628 

3° Bevoegdheid tot herverpanding na inpandgeving van de handelszaak........................................628 

c. Zakelijke subrogatie....................................................................................................................................................630 

d. Gevolgen van schuldvermenging..........................................................................................................................630 

4. Gevolgen in de interne verhouding; inningsbevoegdheid...............................................................................630 

a. Uitwerking zonder toestemming van de cessus.............................................................................................630 

b. De kennisgeving ...........................................................................................................................................................630 

c. Uitwerking voor de kennisgeving .........................................................................................................................631 

d. Na de kennisgeving; inningsbevoegdheid en inning....................................................................................631 

1° Inningsbevoegdheid ............................................................................................................................................631 

2° Verweermiddelen van de cessus....................................................................................................................633 

e. Verbintenisrechtelijke uitoefeningsbeperkingen ..........................................................................................634 

f. Regres van de schuldenaar van de in pand gegeven schuldvordering..................................................634 

5. Externe gevolgen van pandrechten op schuldvorderingen. ...........................................................................634 

a. Accessoir karakter.......................................................................................................................................................634 

b. Bijzonder voorrecht....................................................................................................................................................635 

c. Afscheidingsrecht en individueel executierecht ; rocedure voor pandverzilvering.......................635 

d. Bijzondere regels voor pand op financiële instrumenten met buitenbezitstelling, 

rekeningtegoeden en bankvorderingen .................................................................................................................635 

1° Financiële instrumenten....................................................................................................................................636 

2° Rekeningtegoeden................................................................................................................................................638 

3° Bankvorderingen ..................................................................................................................................................639 

e. Bijzondere regels voor pand op huurvorderingen........................................................................................639 

AFDELING B. Niet-‐abstracte zgn. rechtstreekse vorderingen en daarmee samenhangende voorrechten 

en gelijkaardige rechtsfiguren................................................................................................................................................640 

1. Situering en algemeen kenmerk van deze rechtstreekse vorderingen......................................................640 

a. Drie types van "rechtstreekse vorderingen"....................................................................................................640 

b. Vergelijking met pand op schuldvorderingen -‐ gevolgen in de verhouding met de schuldenaar 

ervan. .....................................................................................................................................................................................641 

c. Verbintenisrechtelijke aspecten............................................................................................................................642 

1° Tegenwerpelijkheid verweermiddelen en inningsbevoegdheid......................................................642 

2° Tegenwerpelijkheid excepies uit de dekkingsverhouding .................................................................643 

3° Weerslag van de valutaverhouding...............................................................................................................643 

d. Goederenrechtelijke aspecten -‐ ontstaan of vestiging van het zakelijk recht...................................644 

2. Voorrecht en rechtstreekse vordering op de verzekeringsvergoeding uit 

aansprakelijkheidsverzekeringen...................................................................................................................................645 

a. Voorrecht van het slachtoffer van een ongeval op de verzekeringsvergoeding...............................645 

b. Rechtstreekse vordering bij niet-‐verplichte aansprakelijkheidsverzekeringen onder de 

« landverzekeringsovereenkomsten » ....................................................................................................................646 

1° Ontstaan van het zekerheidsrecht en van de interne gevolgen........................................................646 

2° Verzekerde schuldvordering en beperking tot die schuldvordering (valutaverhouding) ...648 

1123


3° Bezwaarde schuldvordering en beperking tot die schuldvordering (dekkingsverhouding) 

............................................................................................................................................................................................649 

4° Eigen modaliteiten, inbegrepen verjaringsregels...................................................................................651 

a) Eigen leven wel in beginsel volgens de regels van de dekkingsverhouding..........................651 

b) Afwijkende regels voor eigen leven inzake verjaring .....................................................................651 

5° Regres van de verzekeraar jegens de verzekerde ..................................................................................652 

6° Rechten van de verzekerde die de schadelijder betaald heeft..........................................................652 

3. Voorrechten en rechtstreekse vorderingen op het fonds van getrokken waardepapieren..............653 

a. Rechtstreekse vordering van de houder van de wisselbrief tegen de betrokkene op het fonds en 

voorrecht op het fonds...................................................................................................................................................653 

1° Verzekerde schuldvordering ...........................................................................................................................653 

2° Onderpand. ..............................................................................................................................................................653 

3° Ontstaan van het zekerheidsrecht en van de interne gevolgen........................................................653 

b. Voorrecht van de houder van een cheque of postcheque op het fonds ...............................................655 

4. Rechtstreekse vordering en voorrechten op de schuldvorderingen van opdrachtnemers jegens 

hun opdrachtgever ................................................................................................................................................................655 

a. Rechtstreekse vordering van de onderaannemer tegen de opdrachtgever en voorrecht van de 

onderaannemer.................................................................................................................................................................656 

1° Verzekerde schuldvordering (créance-‐cause; valutaverhouding)...................................................656 

a) Hoofdsom en accessoria...............................................................................................................................656 

b) Naargelang de aard van de te betalen prestatie ................................................................................657 

c) Opeisbaarheid ...................................................................................................................................................658 

d) Saldo......................................................................................................................................................................658 

2° Bepaling van het onderpand (créance-‐objet, dekkingsverhouding)...............................................658 

a) Eenvoudige onderaannemer ......................................................................................................................658 

b) Verdere onderaannemers............................................................................................................................659 

3° Tijdstip van totstandkoming (en van fixatie van het fonds of onderpand) en van 

tegenwerpelijkheid aan de opdrachtgever; interne gevolgen. ...............................................................660 

a) Tijdstip van tegenwerpelijkheid; tegenwerpelijkheid van excepties.......................................660 

i) Vorm van de kennisgeving .....................................................................................................................660 

ii) Gevolgen voor de excepties ..................................................................................................................661 

b) Tijdstip van ontstaan van het zakelijk recht op de schuldvordering........................................661 

4° Executierechten; samenloop; geldingsduur..............................................................................................662 

a) Gevolgen van de samenloop .......................................................................................................................662 

i) Op de voor de samenloop uitgeoefende rechtstreekse vordering ........................................662 

ii) Op de mogelijkheid nog een rechtstreekse vordering uit te oefenen na samenloop...663 

b) Geldingsduur.....................................................................................................................................................665 

c) Verbintenisrechtelijke uitoefeningsbeperkingen..............................................................................665 

b. Bijzonder regime van schuldvorderingen uit overheidsopdrachten....................................................665 

5. Rechtstreekse vordering van de eigenaar op de onderhuurder ...................................................................667 

a. Onderpand ......................................................................................................................................................................667 


c. Ontstaan en tegenwerpelijkheid aan de onderhuurder ..............................................................................668 

6. Zekerheidsrecht van de fiscus en de RSZ op schuldvorderingen van aannemers van onroerende 

werken jegens hun opdrachtgevers...............................................................................................................................668 

a. Wetsbepalingen ............................................................................................................................................................668 

1124


b. Onderpand – welke personen en werken .........................................................................................................669 

c. Verzekerde schuldvorderingen en informatie erover .................................................................................670 

d. Uitwerking van het zekerheidsrecht...................................................................................................................670 

e. Conflicten met andere rechten...............................................................................................................................671 

7. Voorrecht van de ontvanger van registratierechten..........................................................................................672 

a. Wetsbepaling .................................................................................................................................................................672 


c. Onderpand.......................................................................................................................................................................673 

AFDELING C. Inkomstendelegatie of ontvangstmachtiging en het « supervoorrecht » voor 

alimentatievorderingen in het algemeen...........................................................................................................................674 

1. Inleiding.................................................................................................................................................................................674 

2. Inkomstendelegatie of ontvangstmachtiging........................................................................................................674 

3. Bijzondere voorrangsregeling (art. 1412 II GerW) ............................................................................................675 

AFDELING D. Zekerheidsrechten op schuldvorderingen, verkregen krachtens zakelijke subrogatie ...678 

1. Verkrijging............................................................................................................................................................................678 

a. Beginsel ............................................................................................................................................................................678 

b. Toepassingen.................................................................................................................................................................678 

1° Wettelijk geregeld: verzekeringsvergoedingen.......................................................................................678 

2° Andere toepassingen...........................................................................................................................................679 

c. Beperkingen ...................................................................................................................................................................679 

d. Uitzondering: geen subrogatie in gewone rekeningtegoeden .................................................................680 

2. Zakenrechtelijke conflicten...........................................................................................................................................680 

3. Interne verhouding...........................................................................................................................................................680 

4. Gevolgen -‐ executierecht ................................................................................................................................................681 

AFDELING E. Zekerheden van een schuldeiser op de schuldvorderingen die zijn schuldenaar op hem 

heeft: schuldvergelijking...........................................................................................................................................................682 

1. Inleiding en rechtsgevolg...............................................................................................................................................682 

2. Gewone schuldvergelijking in zijn verschillende vormen...............................................................................683 

a. Terminologie..................................................................................................................................................................683 

b. Materiële vereisten .....................................................................................................................................................684 

1° Vergelijkbaarheid of vervangbaarheid........................................................................................................685 

2° Vereisten betreffende de actieve schuldvordering (eigen schuldvordering, verzekerde 

schuldvordering): opeisbaarheid, liquiditeit, beschikkingsbevoegdheid..........................................685 

a) In beginsel een eigen schuldvordering ..................................................................................................685 

b) Verbintenisrechtelijke vereisten: opeisbaarheid en liquiditeit ..................................................686 

i) Al opeisbaar ..................................................................................................................................................686 

ii) Nog opeisbaar.............................................................................................................................................686 

iii) Vaststaand karakter (liquiditeit) ......................................................................................................687 

c) Zakenrechtelijke vereisten: beschikkingsbevoegdheid..................................................................689 

3° Vereisten waaraan de passieve schuldvordering (tegenvordering) moet voldoen.................690 

a) Verbintenisrechtelijke vereisten voor de passieve schuldvordering (eigen schuld) ........690 

i) Betaalbaarheid van de eigen schuld (d.i. de passieve schuldvordering): ..........................690 

ii) Niet een schuld van een ander (zogenaamde wederkerigheidsvereiste).........................691 

iii) Passieve schuldvordering geen tegen verrekening beschermde restitutievordering692 

iv) Niet conventioneel van ontneming door verrekening uitgesloten.....................................695 

b) Zakenrechtelijke vereisten voor de passieve schuldvordering (de eigen schuld)..............695 

1125


i) Vatbaarheid voor beslag..........................................................................................................................696 

ii) Inningsbevoegdheid van de wederpartij ........................................................................................697 

iii) Bevoegdheid in eigen naam te innen (geen schuldvordering waarover men slechts 

bewind voert)...................................................................................................................................................703 

iv) Bevoegdheid beperkt tot eenzelfde overheidsdepartement.................................................704 

c. Wijzen van schuldvergelijking................................................................................................................................704 

1° Schuldvergelijking ingaand bij het vaststaand en opeisbaar worden van beide schulden 

(wettelijke schuldvergelijking).............................................................................................................................705 

a) Inroeping vereist .............................................................................................................................................705 

b) Afstand mogelijk..............................................................................................................................................705 

2° Schuldvergelijking door éénzijdige rechtshandeling ............................................................................706 

3° Gerechtelijke schuldvergelijking....................................................................................................................707 

4° Conventionele schuldvergelijking .................................................................................................................708 

5° Administratieve schuldvergelijking..............................................................................................................708 

3. Retentierecht op verknochte schuldvorderingen of schuldvergelijking na samenloop of na 

overgang van de passieve schuldvordering................................................................................................................708 

a. Schuldvergelijking na samenloop.........................................................................................................................709 

1° Beginselen en soorten uitzonderingen........................................................................................................709 

a) Toepassingsgebied van de regel ...............................................................................................................709 

b) Uitzonderingen op de regel ........................................................................................................................710 

2° Vereiste dat beide schuld(vordering)en zijn ontstaan voor de samenloop; uitzonderingen op 

dat vereiste....................................................................................................................................................................712 

a) Regel: beide schuldvorderingen ontstaan voor de samenloop ...................................................712 

b) Uitzondering: soms zelfs verrekening met passieve schuldvorderingen ontstaan na de 

samenloop................................................................................................................................................................713 

c) Geen uitzondering t.g.v. de fiscus in art. 334.......................................................................................714 

3° Geen vereiste van vaststaand en opeisbaar karakter............................................................................715 

4° Geen opschorting door de samenloop .........................................................................................................715 

5° De vereiste samenhang.......................................................................................................................................715 

a) Uitdrukkelijk bedongen samenhang .......................................................................................................715 

b) Wettelijk geregelde gevallen......................................................................................................................716 

i) Art. 334 Programmawet 2004 ..............................................................................................................716 

ii) In de WHK.....................................................................................................................................................716 

c) Andere gevallen van samenhang ..............................................................................................................717 

d) Samenhang met de volstortingsplicht bij vennootschappen .......................................................718 

b. Schuldvergelijking na overgang of inpandgeving van de passieve schuldvordering.....................719 

4. Retentierecht bij andere schuldvorderingen; beslag in eigen handen.......................................................721 

AFDELING F. Voorrecht voor kosten tot behoud of verzekering van de schuldvordering. .........................723 

1. Voorrecht voor kosten tot behoud van het goed (de schuldvordering)....................................................723 


AFDELING G. Bijzonder regime voor maritieme schuldvorderingen....................................................................723 

HOOFDSTUK VII. Conflicten tussen de besproken rechten op schuldvorderingen ..............................724 

AFDELING A. Anterioriteit bepalen -‐ welk recht geldt als het oudste...................................................................724 

1. Chronologie bepalen ........................................................................................................................................................724 

2. Rechten op schuldvorderingen die uit hun aard ouder zijn ...........................................................................724 

1126


a. Voorrang van voorbehouden rechten.................................................................................................................725 

b. Schuldvorderingen ontstaan via middellijke vertegenwoordiging .......................................................725 

c. Rechtstreekse vordering van het slachtoffer jegens de aansprakelijkheidsverzekeraar.............725 

d. Rechtstreekse vordering van onderaannemers en aanverwante...........................................................725 

e. Inhoudingsplicht ten gunste van fiscus en RSZ...............................................................................................726 

1° Conflict met de pandhouder of cessionaris van de schuldvordering van de niet-‐erkende 

aannemer .......................................................................................................................................................................727 

2° Conflict met de rechtstreekse vordering van de onderaannemer...................................................727 

f. Zakelijke subrogatie in de schuldvordering......................................................................................................727 

g. Voorrang op inkomstenvorderingen voor alimentatievorderingen......................................................729 

h. Voorrang onroerend beslag op andere rechten op toekomstige huurtermijnen ............................729 

AFDELING B. Doorbreken van anterioriteit door beschikkingsbevoegdheid of rangafstand ....................730 

AFDELING C. Doorbreken van anterioriteit door derdenbescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid 

..............................................................................................................................................................................................................731 

1. Beginselen van derdenbescherming.........................................................................................................................731 

2. Wettige titel..........................................................................................................................................................................731 

a. Geldigheid van de titel ...............................................................................................................................................731 

b. Kosteloos of bezwarend karakter.........................................................................................................................732 

3. Bezits-‐ of publiciteitsvereiste.......................................................................................................................................732 

a. Gemeen recht : kennisgeving of erkenning.......................................................................................................732 

1° Vorm van de kennisgeving................................................................................................................................733 

2° Auteur van de kennisgeving ; uitwerking van de kennisgeving .......................................................733 

b. Bijzondere regel voor inkomensvorderingen .................................................................................................733 

c. Inschrijving in andere registers ?..........................................................................................................................734 

4. Goede trouw.........................................................................................................................................................................735 

1° Voorwerp en maatstaf. .......................................................................................................................................735 

a) Algemeen: voorwerp......................................................................................................................................735 

b) Navraag bij de schuldenaar ........................................................................................................................735 

c) Hypotheekkantoor, in het bijzonder pand op handelzsaak ..........................................................735 

d) Beslagberichtenbestand...............................................................................................................................736 

e) Staatsblad............................................................................................................................................................736 

f) Oudere zakelijke / persoonlijke subrogatie .........................................................................................736 

g) Oudere samenloop..........................................................................................................................................737 

2° Tijdstip waarop men te goeder trouw moet zijn.....................................................................................737 

5. Gevallen van derdenbescherming en gevolgen....................................................................................................738 

a. Conflict tussen twee verkrijgingen vanwege eenzelfde partij voor de tegenwerpelijkheid 

waarvan publiciteit is voorgeschreven...................................................................................................................738 

b. Delegatie..........................................................................................................................................................................739 

c. Conflict met ouder recht zonder voorgeschreven publiciteit (subrogatie) afgeleid van dezelfde 

partij.......................................................................................................................................................................................739 

d. Middellijke vertegenwoordiging...........................................................................................................................740 

e. Andere gevallen ............................................................................................................................................................740 

6. Rechten bij afwezigheid van derdenbescherming ..............................................................................................741 

HOOFDSTUK VIII. Mechanismen gegrond op de externe werking van interne bepalingen (wijziging 

interne verhouding)...................................................................................................................................................742 

1127



AFDELING B. Tweepartijenverhoudingen (wederzijdse schuldvorderingen: rekening-‐courant, 

conventionele schuldvergelijking en ondeelbaarheid van rekeningen)..............................................................743 

1. Conventionele schuldvergelijking in het algemeen (inbegrepen de rekening-‐courant)....................743 

a. Algemeen .........................................................................................................................................................................743 

b. Verbintenisrechtelijke geldigheid ........................................................................................................................745 

1° Vereisten uit het algemeen verbintenissenrecht ....................................................................................745 

2° Vereiste dat men afstand kan doen van de actieve schuldvordering.............................................746 

3° Geen andere vereisten zoals die gelden bij wettelijke schuldvergelijking ..................................746 

c. Externe of zakelijke werking (inb. faillissementsbestendigheid)...........................................................746 

d. Vereiste beschikkingsbevoegdheid -‐ beperkt tot schuldvorderingen die bestaan bij wegvallen 

van de beschikkingsbevoegdheid..............................................................................................................................748 

1° De overeenkomst moet gesloten zijn voor het ingaan van de samenloop of ander verlies van 

beschikkingsbevoegdheid.......................................................................................................................................748 

2° De schuldvorderingen moeten ontstaan zijn voor het wegvallen an de 

beschikkingsbevoegdheid.......................................................................................................................................749 

a) Regel......................................................................................................................................................................749 

b) Toepassingen ....................................................................................................................................................749 

i) Duurovereenkomsten...............................................................................................................................750 

ii) Rekeningtegoeden ....................................................................................................................................750 

c) Ook wanneer de netting schuldvernieuwend zou werken............................................................751 

e. Specifieke gevolgen van de rekening-‐courant tussen partijen; gevolg voor de zekerheden 

accessoir aan de afzonderlijke schuldvorderingen ...........................................................................................752 

2. Zgn. eenheid van rekeningen bij meerdere rekeningen (verruimde rekening-‐ 

courantovereenkomst) ........................................................................................................................................................752 

3. Gevallen waarin art. 14 WFZ buiten werking is gesteld; heeft art. 14 WFZ een meerwaarde ? .....754 

AFDELING C. Driepartijenverhoudingen (delegatieovereenkomst s.l.) ...............................................................756 

1. De delegatieovereenkomst gezien als een transactie op de fondsvordering en de valutavordering 

........................................................................................................................................................................................................756 

a. Onbeschikbaarheid van het fonds (de fondsvordering) .............................................................................756 

b. Onbeschikbaarheid van de schuldvordering uit de valutaverhouding................................................759 

2. Rekeningtegoeden met voorwaardelijke gerechtigden en andere rekeningen met meerdere 

rekeninghouders (quasi-‐gemeenschappelijke rekeningen)................................................................................759 

a. Beginselen en verschil met andere rechtsfiguren .........................................................................................759 

1° Eerste techniek; inpandgeving van de schuldvordering......................................................................759 

2° Tweede techniek: gemeenschappelijk maken van de schuldvordering........................................760 

3° Derde techniek: voorwaardelijke schuldvordering doen ontstaan ................................................760 

b. Het wettelijk kantonnement ...................................................................................................................................762 

c. Driepartijenovereenkomsten..................................................................................................................................763 

3. Schuldvergelijking in meerpartijenverhoudingen (multilaterale netting)...............................................766 

4. Op naam van een middellijk vertegenwoordiger ontstane schuldvorderingen; 

kwaliteitsrekeningen als bijzondere toepassing. .....................................................................................................767 

a. De door een middellijk vertegenwoordiger verkregen schuldvordering ...........................................767 

b. De (bijzondere) kwaliteitsrekening.....................................................................................................................767 

1° Begrip.........................................................................................................................................................................767 

2° Vereisten voor deze kwalificatie ....................................................................................................................769 

1128


3° Beëindiging van het bewindsrecht................................................................................................................770 


schuldeisers van de rekeninghouder.................................................................................................................771 


schuldeisers van de solvens...................................................................................................................................772 

c. De generale kwaliteitsrekening of omnibus-‐rekening..................................................................................773 

HOOFDSTUK IX. Pluraliteit van schuldeisers ....................................................................................................776 

AFDELING A. Verhouding tussen de medeschuldeisers..............................................................................................776 

1. Beperkte rechten op schuldvorderingen ................................................................................................................776 

2. Schuldvorderingen in een gemeenschappelijk vermogen...............................................................................776 

3. Mede-‐eigendom van een afzonderlijke schuldvordering.................................................................................777 

a. Deelbare schuldvorderingen: geen mede-‐eigendom, maar opsplitsing van de schuldvordering 

..................................................................................................................................................................................................777 

b. Ondeelbare/onsplitsbare schuldvorderingen.................................................................................................777 

4. Geen mede-‐eigendom maar afzonderlijke voorwaardelijke rechten .........................................................778 

5. Middellijke vertegenwoordiging.................................................................................................................................778 

AFDELING B. Verhouding met de schuldenaar ...............................................................................................................779 

1. Meerdere of gedeelde schuldvorderingen..............................................................................................................779 

2. Schuldvorderingen in een gemeenschappelijk vermogen...............................................................................780 

a. Niet ontbonden vermogens .....................................................................................................................................780 

b. Ontbonden vermogens..............................................................................................................................................780 

3. Hoofdelijke en ondeelbare schuldvorderingen....................................................................................................782 

a. Probleemstelling en terminologie ........................................................................................................................782 

b. De gezamenlijke schuldvordering naar Belgisch recht...............................................................................783 

c. De hoofdelijke schuldvordering naar Belgisch recht en varianten daarop ........................................783 

DEEL VI. WAARDEPAPIEREN (TOONDER, ORDER, GEDEMATERIALISEERD) INBEGREPEN 

GELD. ..............................................................................................................................786 

HOOFDSTUK I. Algemeen..........................................................................................................................................786 

1. Definitie .................................................................................................................................................................................786 

2. Soorten...................................................................................................................................................................................786 

HOOFDSTUK II. Schuldvorderingspapieren of verbintenisrechtelijke waardepapieren...................788 

AFDELING A. Algemene regels ...............................................................................................................................................788 

1. Soorten...................................................................................................................................................................................788 

a. Soorten volgens vorm (toonder, order, gedematerialiseerd enz.) .........................................................788 

b. Soorten volgens inhoud ............................................................................................................................................788 

1° Geld .............................................................................................................................................................................788 

a) Primair geld (in beginsel chartaal)..........................................................................................................790 

b) Secundair geld (1) : giraal geld..................................................................................................................792 

c) Secundair geld (2): draagbaar (chartaal of) elektronisch geld....................................................793 

2° Andere schuldvorderingspapieren, inbegrepen aandelen..................................................................794 

3° Afgeleide producten.............................................................................................................................................795 

2. De mogelijkheid om schuldvorderingen aan toonder te stellen...................................................................795 

1129


AFDELING B. Verbintenisrechtelijke functie en desbetreffende regels bij waardepapieren in het 

algemeen en bij toonder-‐ en orderpapieren ....................................................................................................................797 

1. Legitimatie............................................................................................................................................................................797 

2. Abstractie..............................................................................................................................................................................797 

a. Mate van abstractie.....................................................................................................................................................797 

b. Gevolgen van de abstractie tussen de oorspronkelijke partijen.............................................................798 

c. Gevolgen van de abstractie tussen de schuldenaar en de nieuwe schuldeiser .................................798 

AFDELING C. Bijzondere regels inzake verkrijging bij toonder-‐ en orderpapieren........................................800 

1. Zakenrechtelijke functie en desbetreffende regel -‐ beginselen.....................................................................800 

2. De verkrijging van in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen.................................................801 

a. Overdracht van en bezit bij toonder-‐ en orderpapieren in het algemeen...........................................801 

b. Bijzondere regels voor soortzaken, in het bijzonder (chartaal) geld....................................................802 

1° (Chartaal) geld : de confusio nummorum ....................................................................................................802 

2° Andere waardepapieren dan geld .................................................................................................................803 

c. Girale levering en collectieve bewaring van effecten aan toonder.........................................................804 

1° De girale levering in het algemeen ................................................................................................................804 

2° De vervangbaarstelling en de invoering van een mede-‐eigendomsrecht ....................................805 

3° Concrete uitwerking: een tweetrapsstelsel; effectenrekeningen; tijdstip omzetting in mede-‐ 

eigendom; niet-‐omzetbaarheid. ...........................................................................................................................806 

a) Tweetrapssysteem..........................................................................................................................................806 

b) Tijdstip waarop het effect onder het regime valt..............................................................................807 

c) Inhoud van het mede-‐eigendomsrecht ..................................................................................................807 

4° Overdracht van eigendom door girale levering van het aandeel in een effectendepot..........809 

5° Aard van de mede-‐eigendom; gevolgen bij tekorten.............................................................................810 

d. Regels inzake bescherming van derde-‐verkrijgers te goeder trouw ....................................................811 

1° Geld .............................................................................................................................................................................811 

2° Toepassing van de regels inzake roerende zaken op toonderpapieren........................................811 

a) Toepassing van de algemene regel van art. 2279 I BW – bezit en goede trouw.................811 

i) Werkelijk bezit.............................................................................................................................................811 

ii) Goede trouw ................................................................................................................................................812 

b) Verloren en gestolen toonderpapieren .................................................................................................812 

3° Orderpapieren........................................................................................................................................................813 

e. Verhandeling via de beurs (contantmarkt) ......................................................................................................813 

1° De drie stappen in de verhandeling via de beurs....................................................................................814 

2° Overzicht van de afwijkende regels bij verhandeling ter beurze.....................................................815 

AFDELING D. De dematerialisering en zijn gevolgen op verbintenisrechtelijk vlak en inzake de 

verkrijging.......................................................................................................................................................................................817 

1. Algemeen...............................................................................................................................................................................817 

a. Ontstaan van gedematerialiseerde effecten.....................................................................................................817 

b. Mogelijke modellen.....................................................................................................................................................818 

c. Een of meerdere trappen..........................................................................................................................................819 

2. Verbintenisrechtelijke functie en regels..................................................................................................................819 

a. Legitimatie ......................................................................................................................................................................819 

b. Abstractie ........................................................................................................................................................................820 

3. Zakenrechtelijke functie en desbetreffende regels.............................................................................................821 

a. Beginselen.......................................................................................................................................................................821 

1130


b. Mede-‐eigendom............................................................................................................................................................822 

c. De verkrijging van in gedematerialiseerde effecten belichaamde schuldvorderingen .................822 

d. Regels inzake bescherming van derde-‐verkrijgers te goeder trouw ....................................................823 

AFDELING E. Verhaal op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen...............................................825 

1. Beslag......................................................................................................................................................................................825 

2. Tegeldemaking ...................................................................................................................................................................825 

AFDELING F. Zekerheidsrechten op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen door 

voorbehoud.....................................................................................................................................................................................827 

1. Algemeen: de regels van roerende zaken ...............................................................................................................827 

2. Geen voorbehouden zekerheden bij verkoop ter beurze.................................................................................827 

3. Voorbehouden zekerheden bij certificatie .............................................................................................................827 

AFDELING G. Eigendomsoverdracht van waardepapieren tot zekerheid...........................................................828 

1. Beginselen.............................................................................................................................................................................828 

2. Chartaal geld........................................................................................................................................................................828 

3. Andere vervangbare effecten .......................................................................................................................................830 

4. Zekerheidsoverdracht en cessie-‐retrocessie van financiële instrumenten .............................................831 

5. Andere overdrachten van effecten in volle eigendom.......................................................................................831 

AFDELING H. Gevestigde zekerheidsrechten op in waardepapieren belichaamde schuldvorderingen 832 

1. Pandrechten en vergelijkbare voorrechten op effecten ...................................................................................832 

a. Vestiging van een conventioneel vuistpandrecht..........................................................................................832 

1° Vereisten algemeen..............................................................................................................................................832 

2° De vereiste buitenbezitstelling .......................................................................................................................832 

3° Bescherming van derde-‐verkrijgers.............................................................................................................833 

b. Wettelijke vuistpandrechten ..................................................................................................................................833 

c. Conventionele pandrechten zonder buitenbezitstelling.............................................................................833 

d. Rechtsgevolgen van het pandrecht......................................................................................................................833 

1° Bijzondere regels voor pand op financiële instrumenten met buitenbezitstelling..................834 

2° Gemeen recht..........................................................................................................................................................834 

2. Andere zekerheidsrechten gevestigd op effecten ...............................................................................................835 

a. Voorrecht van de ontvanger registratierechten.............................................................................................835 

b. Zakelijke subrogatie ...................................................................................................................................................835 

c. Schuldvergelijking .......................................................................................................................................................835 

d. Voorrechten kosten behoud van de zaak en verzekeraar..........................................................................835 

HOOFDSTUK III. Zakenrechtelijke waardepapieren.......................................................................................836 

1. Begrip .....................................................................................................................................................................................836 

2. Functie en rechtsgevolgen.............................................................................................................................................836 

3. Toepassingen.......................................................................................................................................................................837 

4. Nadere uitwerking naargelang de vorm van het waardepapier...................................................................840 

a. Zakenrechtelijke waardepapieren aan toonder of order. ..........................................................................840 

b. Gedematerialiseerde zakenrechtelijke waardepapieren. ..........................................................................841 

DEEL VII. ONROEREND GOED ..........................................................................................842 

HOOFDSTUK I. De onroerende publiciteit en de overdracht en vestiging van onroerende zakelijke 

rechten............................................................................................................................................................................843 

1131


AFDELING A. Rechtsvergelijkend overzicht van de publiciteitsstelsels voor onroerend goed .................843 

a. Louter bewijsregister.................................................................................................................................................843 

b. “Positieve stelsels” waar de publiciteit rechtsbepalend is (Torrens-‐stelsel).....................................844 

1° Inschrijving van het zakelijk recht, niet van rechtsfeiten....................................................................844 

2° Volledig positief stelsel; inschrijving heelt zakenrechtelijk alle gebreken, 

verbintenisrechtelijk niet........................................................................................................................................844 

3° Constitutief karakter van de inschrijving...................................................................................................845 

4° Eenheid van kadaster en grondboekhouding...........................................................................................845 

5° Controleplicht registrar......................................................................................................................................845 

c. Stelsels waar de publiciteit fides publica heeft (stelsels met openbare vertrouwensfunctie)....845 

1° Voorwerp van de inschrijving .........................................................................................................................846 

2° Gevolgen die de inschrijving niet heeft .......................................................................................................846 

3° Bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid, niet tegen gebreken van de handeling zelf 

............................................................................................................................................................................................847 

4° Geen bescherming bij daadwerkelijke kwade trouw............................................................................847 

5° Bescherming enkel voor verkrijgers krachtens rechtshandeling....................................................848 

6° Omvang van de fides publica en uitzonderingen; lijdelijkheid of toezicht van het bestuur .848 

7° Bewarende maatregelen en soortgelijke inschrijvingen zonder fides publica...........................849 

8° Bescherming betreft enkel rechtstoestanden, geen feitelijke toestanden; verhouding tot het 

kadaster ..........................................................................................................................................................................851 

9° Inschrijving als constitutief vereiste voor verkrijging krachtens rechtshandeling .................852 

d. Louter of bijna geheel negatieve stelsels, meer bepaald met een overschrijvingsregister.........852 

AFDELING B. De organisatie van de onroerende publiciteit in België..................................................................855 

1. Het hypotheekkantoor ....................................................................................................................................................855 

a. De « formaliteitsregisters » en de inschrijfbare feiten ................................................................................855 

1° Register van neerlegging ...................................................................................................................................855 

2° Register van inschrijvingen..............................................................................................................................855 

3° Register van overschrijvingen; kantmeldingen.......................................................................................856 

a) Overschrijvingen..............................................................................................................................................856 

b) Kantmeldingen.................................................................................................................................................856 

4° Wijze van bijhouden van de registers van inschrijvingen en overschrijvingen ........................857 

b. Kenmerken .....................................................................................................................................................................858 

1° Persoonsgebonden systeem.............................................................................................................................858 

2° Passief systeem......................................................................................................................................................858 

c. Openbaarheid ................................................................................................................................................................858 

2. Hulpmiddelen bij een persoonsgebonden systeem............................................................................................859 

AFDELING C. Overdracht van onroerend goed en vestiging van onroerende zakelijke rechten ..............860 

1. Civielrechtelijke draagwijdte van de publiciteit ..................................................................................................860 

a. De in-‐ of overschrijving is niet constitutief.......................................................................................................860 

b. De in-‐ of overschrijving organiseert wel de « kwade trouw » van later komende derden..........860 

c. De in-‐ of overschrijving heelt de gebreken van de titel niet......................................................................861 

d. De rol van de publiciteit als vereiste voor bescherming tegen concurrerende rechten...............862 

e. Een lacuneus en louter negatief systeem; een beperkte bescherming van verkrijgers te goeder 

trouw tegen gebreken in de beschikkingsbevoegdheid ..................................................................................862 

2. Vereisten voor een geldige overdracht bij onroerend goed – de juridische levering..........................864 

3. Gevolgen bij opeenvolgende vestigingen................................................................................................................865 

1132


4. Vereisten waaronder de derde-‐verkrijger wordt beschermd tegen de beschikkingsonbevoegdheid 

van de vervreemder..............................................................................................................................................................866 

a. Vereiste van geldige titel...........................................................................................................................................866 

1° Belang van de geldigheid van de titel...........................................................................................................867 

2° Belang van het bezwarend karakter van de titel.....................................................................................867 

b. De vereiste publicatie ................................................................................................................................................867 

1° Toepasselijkheid van art. 1 HypW.................................................................................................................867 

2° Uitzondering : overdracht krachtens legaat..............................................................................................868 

3° De verschillende vormen van publicatie en bijzondere regels voor bepaalde onroerende 

rechten. ...........................................................................................................................................................................868 

4° De eis van publicatie van alle voorafgaande titels..................................................................................868 

a) De keten van publicaties moet opklimmen tot aan de wieg van het conflic..........................868 

b) Niet-‐publicatie van een schakel voorafgaand aan het conflict is zonder belang.................871 

c) Slotbemerking...................................................................................................................................................872 

c. De vereiste goede trouw ...........................................................................................................................................872 

1° Voorwerp..................................................................................................................................................................872 

2° Maatstaf.....................................................................................................................................................................873 

a) Basispubliciteit.................................................................................................................................................873 

b) Aanvullend onderzoek..................................................................................................................................874 

c) Onderzoek naar de bezitstoestand ..........................................................................................................875 

d) Onderzoek van de onaantastbaarheid van de eigen titel...............................................................875 

3° Tijdstip waarop men te goeder trouw moet zijn.....................................................................................875 

a) Algemeen.............................................................................................................................................................875 

b) Verkrijger van een hypotheekrecht ........................................................................................................876 

4° Wie te goeder trouw moet zijn........................................................................................................................877 

5° De uitzonderingen: feiten die men mag miskennen ook al heeft men er kennis van..............878 

d. De gevallen van derdenbescherming..................................................................................................................879 

1° De oudere gerechtigde heeft de publiciteit, die voor tegenwerpbaarheid aan derden van het 

ontstaan van zijn recht is voorgeschreven, niet vervuld voor de verkrijger dat heeft gedaan 879 

2° De oudere gerechtigde heeft de publiciteit die vereist is voor de tegenwerpbaarheid van zijn 

ontbindings-‐ of herroepingsrecht, niet vervuld voor de verkrijger zijn recht heeft gepubliceerd. 

............................................................................................................................................................................................881 

3° De derde-‐verkrijger wordt beschermd tegen een niet gepubliceerde aanvechting van de titel 

van zijn rechtsvoorganger door een pauliana................................................................................................882 

4° Bescherming tegen een indeplaatsstelling in een vorige overdracht door een 

voorkoopgerechtigde ?.............................................................................................................................................882 

5° De derde-‐verkrijger wordt beschermd door verjaring gegrond op 10 of 20 jaar bezit 

krachtens een te goeder trouw verkregen geldige titel.............................................................................883 

6° Wordt de derde-‐verkrijger beschermd door de vertrouwensleer wanneer er een schijn is 

gewekt dat het oudere recht niet bestaat ? -‐ occulte titelgebreken ...................................................883 

a) Nietigheid eerdere titel.................................................................................................................................884 

b) Niet-‐tegenwerpelijkheid eerdere overdracht (art. 16 FaillW)....................................................884 

c) Inkorting eerdere titel ...................................................................................................................................885 

d) Naasting (andere dan indeplaatsstelling van een voorkoopgerechtigde) .............................885 

e) Simulatie..............................................................................................................................................................885 

f) Rechtsvergelijkende uitweiding ................................................................................................................886 

1133


7° Wordt de derde-‐verkrijger beschermd door de vertrouwensleer wanneer er een schijn is 

gewekt dat het oudere recht niet bestaat ? -‐ andere gevallen ...............................................................887 

e. Hoe kan de oudere gerechtigde zich beschermen?.......................................................................................888 

AFDELING D. Pleidooi voor een hervorming van ons publiciteitsstelsel.............................................................891 

a. Welke vereisten dienen aan de eigendomsoverdracht te worden gesteld, m.b. akte en/of 

inschrijving ?.......................................................................................................................................................................891 

1° Het inschrijvingsbeginsel tegen de achtergrond van de relevante rechtsvragen 

(eigendomsfuncties) .................................................................................................................................................891 

a) Zuiver zakenrechtelijke conflicten (inbegrepen het conflict met de samenlopende 

schuldeisers)...........................................................................................................................................................892 

b) Overgang van kwalitatieve rechten en verplichtingen in het algemeen, en bij huur in het 

bijzonder...................................................................................................................................................................893 

c) Publiekrechtelijke vragen ............................................................................................................................893 

2° Gewenste omvang van het inschrijvingsbeginsel ...................................................................................893 

b. Hoe dienen derde-‐verkrijger te goeder trouw van onroerend goed te worden beschermd en 

welke rechtsgevolgen dienen aan de privaatrechtelijke vermeldingen in de registers te worden 

gehecht ?...............................................................................................................................................................................895 

1° Welk publiciteitsstelsel kiezen ?.....................................................................................................................895 

2° Beknopte uitwerking van de hervorming. .................................................................................................897 

a) Perceelsgewijze inrichten van de privaatrechtelijke grondboekhouding..............................897 

b) Betrouwbaar maken van de registers door het verlenen van fides publica...........................897 

c) Hanteerbaar maken van de registers door de inhoud te beperken tot rechtsfeiten die 

onmiddellijk de zakelijke rechtstoestand bepalen.................................................................................899 

d) Onderscheid tussen volwaardige inschrijving en voorlopige inschrijving (Vormerkung) 

.......................................................................................................................................................................................900 

e) (Geen) Bescherming tegen gebreken van de eigen titel waartegenover de verkrijger te 

goeder trouw is......................................................................................................................................................900 

f) Hervorming van de verkrijgende verjaring ..........................................................................................901 

g) Vergoedingsplicht overheid........................................................................................................................901 

HOOFDSTUK II. Verhaal van de schuldeisers op onroerend goed..............................................................902 

AFDELING A. Onroerend beslag.............................................................................................................................................902 

1. Bewarend beslag................................................................................................................................................................902 

a. Vereisten..........................................................................................................................................................................902 

b. Voorwerp en mogelijke omvang ...........................................................................................................................902 

c. Procedure ........................................................................................................................................................................903 

1° Titel .............................................................................................................................................................................903 

2° Geen voorafgaande procedure........................................................................................................................903 

3° Beslaglegging ..........................................................................................................................................................903 

d. Rechtsgevolgen – relatieve beschikkingsonbevoegdheid..........................................................................904 

e. Geldingsduur..................................................................................................................................................................904 

f. Opheffing ..........................................................................................................................................................................905 

g. Omzetting in uitvoerend beslag.............................................................................................................................905 

2. Uitvoerend beslag..............................................................................................................................................................905 

a. Vereisten..........................................................................................................................................................................905 

b. Voorwerp.........................................................................................................................................................................906 

1134


c. Procedure en rechtsgevolgen – tot aan de gemeenmaking van het beslag.........................................906 

1° Stappen in de procedure : poging tot minnelijke schikking...............................................................907 

2° Stappen in de procedure: voorafgaand bevel...........................................................................................907 

3° Gevolgen van het bevel bij verhuurde goederen.....................................................................................908 

4° Overschrijving van het bevel en gevolgen daarvan ten aanzien van derde-‐verkrijgers........909 

5° Het eigenlijke beslagexploot en gevolgen van de overschrijving ervan .......................................910 

6° Aanstelling notaris................................................................................................................................................910 

7° Opdracht van de notaris – opstelling verkoopsvoorwaarden...........................................................911 

a) Opstellen verkoopsvoorwaarden.............................................................................................................911 

b) Aanmaning tot inzage en gevolgen daarvan........................................................................................911 

8° Gemeenmaking van het beslag........................................................................................................................912 

a) Gevolgen voor initiatiefrecht en ophefbaarheid................................................................................912 

b) Welke schuldeisers genieten van de gemeenmaking......................................................................912 

d. Gevolgen van de samenloop; al dan niet terugwerkende kracht............................................................913 

e. Verdere procedure: verkoop, overwijzing, rangregeling, zuivering......................................................914 

1° Verkoop – vorm en totstandkoming.............................................................................................................914 

2° Betekening van de toewijzing..........................................................................................................................914 

3° Rangregeling ...........................................................................................................................................................915 

a) Schuldeisers die opkomen in de rangregeling....................................................................................916 

b) Gelijkschakeling van de lopende interest.............................................................................................917 

c) Afsluiting rangregeling..................................................................................................................................917 

d) Gevolgen: zuivering........................................................................................................................................918 

AFDELING B. Verhaalsrecht op onroerende goederen die op naam staan van de schuldenaar................919 

HOOFDSTUK III. Zekerheden door voorbehoud...............................................................................................921 

AFDELING A. Zekerheden door voorbehoud bij translatieve of declaratieve overeenkomsten ...............921 

1. Retentierecht.......................................................................................................................................................................921 

2. Onroerende voorrechten door voorbehoud bij vervreemding of toebedeling, alsmede 

ontbindingsrecht ....................................................................................................................................................................921 

a. Totstandkoming en behoud ....................................................................................................................................921 

1° Gevallen waarin het ontstaat ...........................................................................................................................921 

2° Behoud door inschrijving ..................................................................................................................................921 

3° Behoud na inschrijving.......................................................................................................................................922 

b. Aard van de rechten : bijzonder voorrecht en ontbindingsrecht ...........................................................922 

1° Bijzonder voorrecht.............................................................................................................................................922 

2° Ontbindings-‐ of herroepingsrecht .................................................................................................................923 

c. Verzekerde schuldvordering...................................................................................................................................923 

d. Conflicten ........................................................................................................................................................................924 

e. Doorhaling en vermindering van de inschrijving ..........................................................................................924 

3. Roerende voorrechten behouden na onroerendmaking..................................................................................925 

4. De overgang van onroerende voorrechten ............................................................................................................925 

AFDELING B. Niet-‐translatieve overeenkomsten...........................................................................................................927 

HOOFDSTUK IV. Zekerheden gevestigd door middel van bezitsverschaffing ........................................928 

AFDELING A. Retentierecht .....................................................................................................................................................928 

1. Basisregel en toepassingen ...........................................................................................................................................928 

1135


2. Werking jegens oudere rechten en derdenbescherming.................................................................................928 

AFDELING B. Genotspand.........................................................................................................................................................931 

HOOFDSTUK V. Hypotheken, andere grondpandrechten en onroerende voorrechten gevestigd door 

inschrijving ...................................................................................................................................................................932 

AFDELING A. Algemene begrippen en kenmerken van hypotheken.....................................................................932 

1. Een recht op een overdraagbaar onroerend goed: het voorwerp van de hypotheek..........................933 

a. In het algemeen.............................................................................................................................................................933 

b. Bij onroerende goederen in mede-‐eigendom..................................................................................................934 

2. Een accessoir zekerheidsrecht ....................................................................................................................................934 

a. Uitdoving bij uitdoven van de schuldvordering .............................................................................................934 

b. Kan gevestigd worden voor toekomstige schulden......................................................................................935 

c. Overgang bij overgang van de schuldvordering.............................................................................................935 

d. Onderworpen aan de beperkingen van de gewaarborgde schuld..........................................................935 

e. Rechtsvergelijkende noot.........................................................................................................................................936 

3. Een zakelijk recht met afscheidingsrecht (separatistenpositie)...................................................................936 

AFDELING B. Totstandkoming van hypotheken en andere onroerende zekerheden door inschrijving; 

soorten..............................................................................................................................................................................................937 

1. Wettelijke hypotheken....................................................................................................................................................937 

a. Opsomming.....................................................................................................................................................................937 

1° Wettelijke hypotheken tot zekerheid van aansprakelijkheden uit privaat vermogensbeheer 

............................................................................................................................................................................................937 

2° Wettelijke hypotheken tot zekerheid van fiscale en parafiscale schulden ..................................938 

a) Verzekerde schuldeisers en schuldvorderingen................................................................................938 

b) Mogelijk voorwerp van de hypotheek....................................................................................................939 

i) In het algemeen ...........................................................................................................................................939 

ii) Wat betreft de successierechten.........................................................................................................939 

3° Wettelijke hypotheek van de OCMW............................................................................................................940 

4° Wettelijke hypotheken tot zekerheid van schuldvorderingen van de overheid op 

rekenplichtigen of lagere overheden .................................................................................................................940 

5° Wettelijke hypotheken in de wetgeving op de ruimtelijke ordening, bodemsanering en 

aanverwante .................................................................................................................................................................940 

6° Wettelijke hypotheek ten gunste van de faillissementsboedel.........................................................941 

b. Werkwijze en rang ......................................................................................................................................................942 

1° In uitoefening van een recht op inschrijving; beperkingen................................................................942 

2° Met rang op datum van inschrijving en beperkt tot de goederen van de schuldenaar ten tijde 

van de inschrijving (uitg. successierechten)...................................................................................................942 

2. Impliciete conventionele hypotheken......................................................................................................................944 

3. Uitdrukkelijke conventionele hypotheken.............................................................................................................944 

a. De verbintenis tot hypothekeren (hypotheekbelofte) en de hypothecaire volmacht. ..................944 

1° De verbintenis tot hypothekeren...................................................................................................................944 

2° De hypothecaire volmacht ................................................................................................................................945 

b. De eigenlijke vestiging (hypotheekakte)...........................................................................................................947 

1° Grondvereisten ......................................................................................................................................................947 

2° Vormvereisten........................................................................................................................................................947 

3° Gevolgen....................................................................................................................................................................948 

1136


c. De vereiste beschikkingsbevoegdheid................................................................................................................949 

4. Testamentaire hypotheek..............................................................................................................................................949 

5. Onroerende voorrechten van dezelfde aard als hypotheken.........................................................................949 

6. Pandrechten op onroerende goederen door bestemming ..............................................................................950 

7. Pandrechten op tak-‐ en wortelvaste vruchten .....................................................................................................951 

AFDELING C. Hypothecaire inschrijving en zakenrechtelijke conflicten.............................................................952 

1. De hypothecaire inschrijving........................................................................................................................................952 

a. Belang................................................................................................................................................................................952 

b. Wijze (vormvereisten) ..............................................................................................................................................952 

c. Titularis ............................................................................................................................................................................953 

d. Verjaring inschrijvingsmogelijkheid...................................................................................................................953 

e. Uitsluiting inschrijvingsmogelijkheid na faillissement, niet bij gerechtelijke reorganisatie......953 

f. Sanctie vormvereisten................................................................................................................................................954 

g. Duur en hernieuwing van de inschrijving.........................................................................................................954 

h. Doorhaling en vermindering van de hypothecaire inschrijving .............................................................954 

2. Regeling van conflicten ...................................................................................................................................................955 

a. Bepaling van de anterioriteit in rang ..................................................................................................................955 

1° De rol van de volgorde van inschrijving......................................................................................................955 

2° Bijzondere positie van de voorbehouden rechten (voorrecht verkoper e.d.)............................956 

b. Uitzonderingen op de anterioriteit......................................................................................................................956 

c. Rangafstand bij overeenkomst tussen schuldeisers.....................................................................................957 

AFDELING D. Rechten van de hypotheekhouder en de eigenaar van het gehypothekeerde goed...........958 

1. Bevoegdheidsverdeling inzake gehypothekeerde goederen..........................................................................958 

2. Executierechten van de hypotheekhouder.............................................................................................................958 

a. Vereisten voor uitwinning .......................................................................................................................................958 

1° Opeisbaarheid van de verzekerde schuld ..................................................................................................959 

2° Uitvoerbare titel ....................................................................................................................................................959 

3° Vervulling van de wettelijk voorgeschreven procedure......................................................................959 

b. Gevolgen ..........................................................................................................................................................................960 

c. Ondeelbaarheid.............................................................................................................................................................960 

3. Beperking van executierechten op andere goederen ........................................................................................960 

4. Gevolgen van hypotheken op goederen van een derde ....................................................................................960 

AFDELING E. Behoud en tenietgaan van van het hypotheekrecht .........................................................................962 

1. De overgang van onroerende zakelijke zekerheden..........................................................................................962 

2. Einde van het hypotheekrecht door tenietgaan van de verzekerde schuldvordering........................962 

3. Onafhankelijkheid van de hypotheek t.a.v. de inschrijving.............................................................................962 

4. Autonoom einde van het hypotheekrecht ..............................................................................................................962 

a. Nietigverklaring en ontbinding..............................................................................................................................962 

b. Tenietgaan van de zaak of roerendmaking ......................................................................................................963 

c. Afstand..............................................................................................................................................................................963 

d. Zuivering (art. 108, 4° HypW)................................................................................................................................963 

e. Verjaring ..........................................................................................................................................................................964 

f. Vrijgave van overmatige zekerheid ......................................................................................................................964 

HOOFDSTUK VI. "Stille" onroerende voorrechten en hypotheken ............................................................965 

AFDELING A. Stille («occulte ») hypotheken van de fiscus........................................................................................965 

1137


1. Retroactief werkende hypotheek voor de successierechten..........................................................................965 

2. Beperkt retroactief werkende hypotheek voor andere belastingschulden .............................................966 

AFDELING B. VOORRECHTEN GEGROND OP KOSTEN OF RISICO’S TEN BEHOEVE VAN DE ZAAK........967 


a. Onderpand ......................................................................................................................................................................967 


c. Totstandkoming............................................................................................................................................................968 

d. Rang...................................................................................................................................................................................968 

2. (Geen) voorrecht voor kosten tot behoud van een onroerende zaak........................................................968 

DEEL VIII. ZEKERHEDEN OP BIJZONDERE GOEDEREN........................................................969 

HOOFDSTUK I. Schepen en andere maritieme goederen...............................................................................969 

HOOFDSTUK II. Luchtvaartuigen ...........................................................................................................................969 

HOOFDSTUK III. Intellectuele rechten .................................................................................................................969 

DEEL IX. BIJZONDERE VORMEN VAN SAMENLOOP EN VERMOGENSVEREFFENING ..........970 

HOOFDSTUK I. Faillissement en vereffeningsbewind in het algemeen ....................................................970 

AFDELING A. Vereffeningsbewind in het algemeen......................................................................................................970 

1. Vormen van samenloop ..................................................................................................................................................970 

2. Internationale bevoegdheid en verwijzingsregel................................................................................................971 

a. Bevoegdheid...................................................................................................................................................................971 

b. Toepasselijk recht........................................................................................................................................................973 

AFDELING B. Faillissement in het algemeen....................................................................................................................973 

1. Het faillissement als aparte instelling ......................................................................................................................973 

2. Totstandkoming.................................................................................................................................................................974 

a. Materiële vereisten .....................................................................................................................................................975 

b. Procedure die tot een belgische faillietverklaring kan leiden..................................................................976 

c. Mogelijkheid van voorlopig bewind hangende de eis tot faillietverklaring .......................................976 

d. Ingaan van het faillissement; mogelijkheid tot intrekking........................................................................977 

3. Vaststelling van de datum van staking van betaling ..........................................................................................978 

AFDELING C. Gevolgen voor de onder bewind gestelde activa................................................................................979 

1. Vereffeningsbewind in het algemeen .......................................................................................................................979 

2. Bij faillissement : algemeen beslag, beschikkingsonbevoegdheid als gevolg..........................................980 

a. Omvang van het beslag ratione materiae..........................................................................................................980 

b. Uitbreiding activa door herstelbevoegdheden ...............................................................................................980 

c. Toekomstige goederen ..............................................................................................................................................981 

d. Omvang van het beslag ratione loci .....................................................................................................................981 

e. Gevolg van het beslag: beschikkingsonbevoegdheid....................................................................................981 

3. Gevolg van het faillissement: niet-‐tegenwerpelijkheid rechtshandelingen gefailleerde ...................981 

AFDELING D. Wijze van optreden van de vereffeningsbewindvoerder; type van vertegenwoordiging982 

1. Optreden « qualitate qua » ............................................................................................................................................982 

2. Wie is verbonden, op welk vermogen is het verhaalbaar ?.............................................................................983 

1138


3. Voor wiens rekening beschikt de bewindvoerder? ............................................................................................984 

4. Zakenrechtelijke gevolgen van deze wijze van optreden ................................................................................985 

5. Aansprakelijkheid van de bewindvoerder .............................................................................................................985 

6. Vergoeding van de bewindvoerder ...........................................................................................................................987 

AFDELING E. Opdracht en bevoegdheid van de bewindvoerder ............................................................................987 

1. Opdracht wat het passief betreft: de samenloop organiseren.......................................................................987 

a. Soorten samenloop......................................................................................................................................................987 

1° De passieve samenloop ......................................................................................................................................988 

2° De kleine actieve samenloop (= kleine samenloop) ..............................................................................988 

3° De grote actieve samenloop (= grote samenloop)..................................................................................988 

b. Opeisbaar worden van schuldvorderingen......................................................................................................989 

2. Bevoegdheid t.a.v. de “lopende overeenkomsten”..............................................................................................989 

a. Gevallen waarin de lopende overeenkomsten eindigen.............................................................................989 

1° Overeenkomsten beëindigd door het faillissement zelf.......................................................................989 

2° Overeenkomsten beëindigd door de wederpartij...................................................................................990 

a) Beroep op een ontbindende voorwaarde .............................................................................................990 

b) Ontbinding wegens wanprestatie............................................................................................................990 

c) Bijzondere wettelijke opzegmogelijkheid.............................................................................................991 

d) Andere gevallen van wettige beëindiging ............................................................................................992 

3° Overeenkomsten beëindigd bij wederzijds akkoord.............................................................................992 

4° Overeenkomsten beëindigd door de bewindvoerder ...........................................................................992 

b. De bewindvoerder heeft een "recht" om niet na te komen, in beginsel geen verbrekingsrecht 

..................................................................................................................................................................................................992 

1° De draagwijdte van de keuzemogelijkheid van de bewindvoerder................................................992 

a) Geen recht op verbreking ............................................................................................................................992 

b) Geen plicht tot nakoming.............................................................................................................................993 

2° Gevolgen van gebrek aan uitdrukkelijke keuze.......................................................................................993 

a) Bij overeenkomsten in het algemeen......................................................................................................993 

b) Bij arbeidsovereenkomsten: ......................................................................................................................994 

3° Gevolgen van de keuze om na te komen of althans de overeenkomst voort te zetten...........995 

4° Gevolgen van de keuze om niet na te komen -‐ rechten van de wederpartij................................995 

a) Rechten die de wederpartij behoudt, andere dan verbintenisrechtelijke aanspraken ....996 

i) Zakelijke rechten.........................................................................................................................................996 

ii) Intellectuele rechten ................................................................................................................................996 

iii) Forum-‐ en arbitragebedingen ............................................................................................................996 

iv) Wilsrechten andere dan volmacht....................................................................................................997 

b) Het lot van verbintenisrechtelijke aanspraken..................................................................................997 

i) Verbintenissen tot geven of doen........................................................................................................997 

ii) Verplichtingen om niet te doen...........................................................................................................998 

c) Toepassing van deze regels op verhuringen door de gefailleerde.............................................999 

5° Uitzonderlijke mogelijkheid de overeenkomst te verbreken in geval van noodzakelijkheid 

......................................................................................................................................................................................... 1000 

3. Opdracht t.a.v. het actief: dit opsporen, te gelde maken en de opbrengst verdelen. ........................ 1001 

a. (Weder)samenstelling van het actief ............................................................................................................... 1002 

b. Tegeldemaking........................................................................................................................................................... 1003 

1° Beginsel en omvang .......................................................................................................................................... 1003 

1139


2° Procedure .............................................................................................................................................................. 1004 

3° Tegeldemaking van onverdeelde goederen ........................................................................................... 1005 

c. Verdelen van de opbrengst ................................................................................................................................... 1005 

d. Nadere uitwerking: welke rechten van de schuldeisers oefent de bewindvoerder q.q. uit ?.. 1005 

4. Rechten van de individuele schuldeisers jegens derden............................................................................... 1008 

a. Aanspraken jegens de gefailleerde.................................................................................................................... 1008 

b. Hetzij boedelaanspraak hetzij individuele aanspraak.............................................................................. 1008 

c. Uitzonderlijk individuele aanspraak voor boedelschade ........................................................................ 1009 

d. Curator oefent rechten separatisten niet uit ................................................................................................ 1010 

e. Zijdelingse vordering .............................................................................................................................................. 1010 

f. Aansprakelijkheid bewindvoerder..................................................................................................................... 1010 

AFDELING F. Procesrechtelijke gevolgen van het vereffeningsbewind. ........................................................... 1010 

1. Bij vereffeningsbewind in het algemeen .............................................................................................................. 1010 

a. De begrippen formele en materiële procespartij........................................................................................ 1011 

b. Gevolgen van het vereffeningsbewind bij nieuwe gedingen ................................................................. 1011 

c. Gevolgen bij hangende gedingen........................................................................................................................ 1012 

d. Gedingen over de aansprakelijkheid van de bewindvoerder zelf. ...................................................... 1012 

2. Procesrechtelijke gevolgen bij faillissement : art. 63bis................................................................................ 1013 

AFDELING G. Vorm van samenloop, aantreden van de schuldeisers en verificatie..................................... 1014 

1. Organisatie van een grote samenloop ................................................................................................................... 1014 

2. De aangifte van schuldvordering............................................................................................................................. 1014 

a. Aangifte van schuldvordering in het faillissement..................................................................................... 1014 

1° Wie moet aangifte doen................................................................................................................................... 1014 

2° Vorm en inhoud .................................................................................................................................................. 1015 

3° Gevolgen van de aangifte................................................................................................................................ 1015 

b. Melding van beroep op persoonlijke zekerheid.......................................................................................... 1016 

3. Verificatie van de schuldvorderingen en gevolgen van de beslissing op verificatie......................... 1016 

a. Verificatieprocedure................................................................................................................................................ 1016 

b. Gevolgen van een aanvaarding voor de schuldeiser ................................................................................. 1017 

c. Gevolgen van een aanvaarding voor andere betrokkenen...................................................................... 1017 

d. Gevolgen van een afwijzing.................................................................................................................................. 1017 

4. Gevolgen van niet-‐aangifte; verjaring van opnamerecht .............................................................................. 1017 

a. Verjaring van het recht opname te vorderen................................................................................................ 1017 

b. Gevolgen van niet-‐verjaarde laattijdige aangifte........................................................................................ 1018 

AFDELING H. Gevolgen van het faillissement voor de schuldeisers................................................................... 1018 

1. Gevolgen die gelden voor alle schuldvorderingen........................................................................................... 1018 

a. Gevolgen voor opeisbaarheid van schuldvorderingen en voor de loop van interest.................. 1018 

b. Gevolgen voor bedingen die voor het geval van faillissement in werking treden. ...................... 1019 

c. Gevolgen voor de rechten van de schuldeiser ten aanzien van persoonlijke zekerheden........ 1019 

d. Fiscale gevolgen ........................................................................................................................................................ 1020 

2. Gevolgen voor niet-‐separatisten.............................................................................................................................. 1020 

3. Gevolgen voor separatisten........................................................................................................................................ 1020 

1° Wat betreft hypotheekrechten..................................................................................................................... 1021 

2° Scheepshypotheek............................................................................................................................................. 1021 

3° Wat betreft pandrechten en verwante rechtsfiguren ........................................................................ 1021 

4° Wat betreft eigendomsvoorbehoud en andere vormen van eigendom ..................................... 1022 

1140


5° In het buitenland gelegen goederen .......................................................................................................... 1023 

4. Gevolgen voor schuldeisers van boedelschulden............................................................................................. 1023 

AFDELING I. Verdeling opbrengst der tegeldemaking en verdere afwikkeling van het faillissement. 1024 

1. Verdelen van de opbrengst ........................................................................................................................................ 1024 

a) Algemeen.......................................................................................................................................................... 1024 

b) Batig saldo; achtergestelde interest..................................................................................................... 1024 

c) Persoonlijke aansprakelijkheid bewindvoerder............................................................................. 1025 

2. Summiere sluitingsprocedure................................................................................................................................... 1025 

3. Gevolgen intrekking faillissement........................................................................................................................... 1025 

AFDELING J. De mogelijke verschoonbaarverklaring en gevolgen daarvan ................................................... 1025 

1. Tijdstip van beoordeling van de verschoonbaarheid ..................................................................................... 1026 

2. Vereisten voor verschoonbaarverklaring............................................................................................................ 1026 

3. Gevolgen van de verschoonbaarverklaring......................................................................................................... 1028 

4. Gevolgen van een vervroegde verschoonbaarverklaring ............................................................................. 1028 

5. Schulden waarvoor de verschoonbaarheid niet geldt.................................................................................... 1029 

a. Uitzonderingen wegens de aard van de schuld ........................................................................................... 1029 

b. Uitzonderingen ratione temporis...................................................................................................................... 1030 

c. Beperking van de verschoning............................................................................................................................ 1031 

6. Gevolgen van niet-‐verschoonde schulden........................................................................................................... 1031 

AFDELING K. Sluiting van de vereffening en nadien geldende regels................................................................ 1031 

a. Oproeping tot sluiting ............................................................................................................................................. 1031 

b. Onverminderd verdere uitwinning door separatisten............................................................................. 1031 

c. Lot van de gefailleerde rechtspersoon............................................................................................................. 1031 

d. Resterende en achteraf opgedoken activa..................................................................................................... 1032 

HOOFDSTUK II. Andere vormen van samenloop met vereffening...........................................................1034 

AFDELING A. Vereffening van een rechtspersoon...................................................................................................... 1034 

1. Totstandkoming.............................................................................................................................................................. 1034 

a. Beginsel: door ontbinding gaat een rechtspersoon in vereffening ..................................................... 1034 

b. Wijze van ontbinding .............................................................................................................................................. 1034 

2. Gevolgen: vereffeningsbewind ................................................................................................................................. 1035 

3. Samenloop en gevolgen voor de schuldeisers. .................................................................................................. 1036 

a. Algemeen beslag: grote samenloop .................................................................................................................. 1036 

b. Gevolgen voor separatisten.................................................................................................................................. 1037 

c. Gevolgen voor schuldeisers van de boedel .................................................................................................... 1037 

d. Gevolgen voor andere schuldeisers.................................................................................................................. 1037 

1° Bewarende maatregelen................................................................................................................................. 1037 

2° Executierechten.................................................................................................................................................. 1038 

4. Gevolgen voor opeisbaarheid en voor interest ................................................................................................. 1039 

a. Nog niet vervallen schulden................................................................................................................................. 1039 

b. Lopen van de interest na ontbinding ............................................................................................................... 1039 

5. Deficitaire vereffening en mogelijke faillietverklaring .................................................................................. 1039 

6. Vereffening en afsluiting van de vereffening...................................................................................................... 1041 

a. Vereffening................................................................................................................................................................... 1041 

b. Afsluiting van de vereffening............................................................................................................................... 1042 

c. Gevolgen van afsluiting vereffening -‐ activa en passiva na afsluiting van de vereffening......... 1042 

1141


1° Gevolgen................................................................................................................................................................. 1042 

2° Passiva .................................................................................................................................................................... 1042 

3° Activa....................................................................................................................................................................... 1043 

AFDELING B. Beneficiaire aanvaarding van een nalatenschap............................................................................. 1044 

1. Doel en totstandkoming .............................................................................................................................................. 1044 

2. Gevolgen ............................................................................................................................................................................. 1045 

a. Vereffeningsbewind, samenloop........................................................................................................................ 1045 

b. Gevolgen voor de verschillende soorten schulden en schuldeisers ................................................... 1045 

1° Verhouding tussen de nalatenschapsschuldeisers en schuldeisers van de erfgenamen.... 1046 

2° Gevolgen voor de nalatenschapsschuldeisers....................................................................................... 1046 

3° Verhouding met zuiver aanvaardende mede-‐erfgenamen .............................................................. 1047 

c. Afwikkeling en afsluiting van de vereffening................................................................................................ 1047 

AFDELING C. Onbeheerde nalatenschap......................................................................................................................... 1048 

AFDELING D. Boedelafstand door niet-‐handelaars.................................................................................................... 1049 

HOOFDSTUK III. De vormen van samenloop met aanzuiveringsbewind ..............................................1050 

AFDELING A. Algemeen.......................................................................................................................................................... 1050 

1. Doel....................................................................................................................................................................................... 1050 

2. Bewind, samenloop en continuïteit........................................................................................................................ 1051 

a. Belgische procedures .............................................................................................................................................. 1051 

b. Procedures uit andere EU-‐lidstaten ................................................................................................................. 1052 

3. Opdracht en bevoegdheid van de bewindvoerder........................................................................................... 1052 

AFDELING B. Collectieve schuldenregeling ................................................................................................................... 1052 

1. Achtergrond...................................................................................................................................................................... 1052 

2. Totstandkoming van de samenloop -‐ de aanvraagfaze.................................................................................. 1054 

a. Rechtspleging.............................................................................................................................................................. 1054 

b. Materiële vereisten (om "toegelaten" te worden tot een collectieve schuldenregeling) .......... 1054 

c. Rechtsmiddelen tegen de beschikking van toelaatbaarheid.................................................................. 1056 

3. Gevolgen in de voorlopige of opschortingsfaze (de faze van schuldbemiddeling en voorlopige 

opschorting) .......................................................................................................................................................................... 1057 

a. Ontstaan van samenloop ....................................................................................................................................... 1057 

b. Bewindvoerder.......................................................................................................................................................... 1057 

c. Omvang van het beslag........................................................................................................................................... 1058 

d. Beperking van de beschikkingsonbevoegdheid; bewindvoering ........................................................ 1058 

e. Gevolgen voor de rechten van de schuldeisers............................................................................................ 1059 

1° Opschorting executierechten ten aanzien van de schuldenaar ..................................................... 1060 

a) Regel................................................................................................................................................................... 1060 

b) Niet opgeschorte rechten ......................................................................................................................... 1060 

i) Financiële zekerheden........................................................................................................................... 1060 

ii) Eigendomsvoorbehoud........................................................................................................................ 1060 

iii) Schuldvergelijking en netting.......................................................................................................... 1061 

iv) Andere........................................................................................................................................................ 1061 

2° Gevolgen op lopende overeenkomsten .................................................................................................... 1061 

a) Al dan niet doorlopen van de overeenkomsten .............................................................................. 1061 

b) Gevolg van het doorlopen......................................................................................................................... 1062 

3° Opschorting van de loop der interest........................................................................................................ 1062 

1142


4° Lot van de tijdsbepaling.................................................................................................................................. 1063 

5° Stuiting van de verjaring................................................................................................................................. 1064 

6° Gevolgen voor de rechten van de schuldeisers ten aanzien van persoonlijke zekerheden1064 

7° Gevolgen voor nieuwe schulden.................................................................................................................. 1064 

f. Organisatie van de samenloop en van de schuldbemiddeling ............................................................... 1065 

1° Inventarisatie, aantreden van de schuldeisers ..................................................................................... 1065 

a) Inventarisatie actief..................................................................................................................................... 1065 

b) Samenstelling passief – aangifte door de schuldeisers................................................................ 1066 

2° Beheer en aanwending van activa .............................................................................................................. 1066 

3° Opstelling aanzuiveringsplan en nastreven van een akkoord met de schuldeisers ............. 1067 

4. De aanzuiveringsfaze.................................................................................................................................................... 1069 

a. Minnelijke aanzuiveringsregeling -‐ gevolgen van het gehomologeerd akkoord........................... 1069 

b. Beslissing bij gebreke aan akkoord. ................................................................................................................. 1070 

1° Rechtspleging....................................................................................................................................................... 1070 

2° Gevolgen van een verwerping ...................................................................................................................... 1072 

c. Gerechtelijke aanzuiveringsregeling (m.i.v. kwijtschelding met begeleidingsmaatregelen)... 1072 

1° Algemene regels betreffende de gerechtelijke aanzuiveringsregeling....................................... 1072 

a) Gevolgen van het opleggen van een regeling ................................................................................... 1072 

b) Behandeling van de schuldvorderingen............................................................................................. 1072 

c) Inhoud van de regeling: looptijd............................................................................................................ 1073 

d) Voortzetting van de bewindvoering; levensonderhoud schuldenaar................................... 1073 

2° Aanzuiveringsregeling zonder vermindering van de schuld in hoofdsom ............................... 1074 

3° Aanzuiveringsregeling met vermindering van de schuld in hoofdsom; totale kwijtschelding 

......................................................................................................................................................................................... 1074 

a) Vereisten algemeen; uitgesloten schulden; vereiste tegeldemaking..................................... 1074 

i) Schulden waarbij kwijtschelding (niet) mogelijk is ................................................................. 1075 

ii) Vereiste voorafgaandelijke tegeldemaking van activa........................................................... 1076 

iii) Gevolgen bij gedeeltelijke kwijtschelding.................................................................................. 1077 

iv) Vereisten voor en gevolgen van gehele kwijtschelding (art. 1675/13bis GerW) ..... 1077 

b) Verdeling van de opbrengst van verzilverde activa -‐ toepasselijkheid van voorrechten en 

andere zekerheden ........................................................................................................................................... 1078 

c) Rangschikking in de algemene boedel; boedelschulden, prioritaire schulden.................. 1078 

d) Aanwending van nieuwe activa, in het bijzonder inkomsten ................................................... 1079 

i) Boedelschulden, leefgeld en onderhoudsschulden, prioritaire schulden....................... 1080 

ii) Algemene voorrechten......................................................................................................................... 1080 

iii) Andere zekerheden.............................................................................................................................. 1081 

d. Herziening en herroeping..................................................................................................................................... 1082 

1° Overlijden.............................................................................................................................................................. 1083 

2° Herziening............................................................................................................................................................. 1083 

3° Herroeping............................................................................................................................................................ 1083 

AFDELING C. Gerechtelijk bewind ?.................................................................................................................................. 1086 

HOOFDSTUK IV. Opeenvolging van situaties van samenloop ...................................................................1087 

1. Belangrijkste gevallen .................................................................................................................................................. 1087 

2. Gevolgen voor het actief: wordt het aandeel in het netto-‐actief opnieuw gefixeerd ?..................... 1087 

a. Reeds definitief toebedeelde activa .................................................................................................................. 1087 

1143


b. Behoud van het afscheidingsrecht .................................................................................................................... 1089 

c. Nog niet definitief toebedeelde activa.............................................................................................................. 1089 

3. Gevolgen voor het passief; lot van de schulden in en van de eerste boedel ......................................... 1091 

a. Grote samenloop na beslag................................................................................................................................... 1091 

b. Faillissement na vereffening................................................................................................................................ 1092 

c. Faillissement of vereffening na procedure van gerechtelijke reorganisatie................................... 1092 

HOOFDSTUK V. Vermogensvereffening zonder samenloop ......................................................................1093 

1144

syllabus Insolventierecht 2012 - Thuisblad van Matthias E. Storme

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?